Capitulum 1
Numérotation du verset
Prv. 1,1
Incipiunt Parabole Salomonis1.
1 Incipiunt Parabole Salomonis
S*
ΩB
ΩS ΩV
²
Ed1455
] Parabole Salomonis ΩR; De Parabolis Salomonis
Rusch
; Incipiunt Proverbia Salomonis ΘH T ΩM²
Incipit liber Proverbiorum
Amiatinus
ΨD
Dur28
ΩG; Incipit liber Proverbiorum Salomonis
Cava X Q
ΦP ΩD ΩL
Weber
; Incipit liber Proverbiorum (+ Salo<monis>?
G
) quem (qui ΓM) Hebrei (grece ΓM, Iudei ΩP) misle (masloth
G
ΓM ΩA maslath ΩP) appellant (vocant
G Y
ΓM)
M
ΦRG
G S² Y
ΓM
ΩP
Ed1530 Clementina;
Incipit masloth hoc est parabole sive quod vulgo dicitur proverbia Salomonis
Z
sine titulo :
ΣT ΠH ΘA
Fi34 P128
ΩM*
*
etc.
;
def.
ΩF
¶Nota : Les témoins de la
Bible latine du Moyen Âge tardif
n’intitulent pas le livre des Proverbes de manière constante. La quinzaine de variations recensées se réduit en fait à deux leçons fondamentales qui sont de purs synonymes : “proverbes” et “paraboles”. Dans la préface
Iunga epistola
, Jérôme explique que
proverbia
est la traduction du grec de la
Koinè
(“Vulgata”) ou Septante antiochienne, tandis que
Parabole
est la traduction de l’Hébreu (voir aussi ). On ne peut pas exclure que
Parabole
ait été privilégié à Paris dans l’intention de rappeler la conformité de la Bible chrétienne latine avec la
Veritas hebraica
, dans un contexte apologétique et dialectique assez caractéristique des tendances de l’exégèse latine de la fin du 12e siècle, en dialogue avec une communauté juive très présente notamment en France. La cause réelle du succès de
Parabole
est probablement plus pragmatique. La pluspart des bibles glosées n’ont pas de titre propre en tête du livres des Prv. qui commence par le prologue
Iungat epistola.
C’est le premier mot du Texte (
Parabola...)
en gros module émergeant au-dessus d’une flotilles de gloses, qui a été considéré comme titre et reproduit comme titre courant. Les libraires ont reproduit ce module (préface unique et incipit) dans les bibles portatives. Les correctoires ne proposent pas d’autre titre que l’incipit du Texte. Il faut noter que le Texte même des libraires de Paris, au vu des bibles portatives, semble avoir évolué : Dôle a encore
Proverbia
(ΩD) en 1234 mais la majorité des exemplaires adopte
Parabole
au plus tard dans les années 1250.
Parabole
garde cette position jusqu’à la bible de Gutenberg avant de s’effacer à nouveau devant
Proverbia,
canonisé par la
Sixto Clémentine
(1592). Cependant, en dehors de l’influence directe du modèle de la Bible des libraires de Paris, disséminé grâce au succès des bibles portatives,
Proverbia
est maintenu et parfois restauré (ΩL ΩP), par fidélité aux modèles les plus anciens (
Amiatinus Cava
Φ Θ
etc.
), que ce soit à Paris (ΩA : bible de choeur de Saint-Victor), dans le Nord de la France (ΩL) et en Angleterre (
Dur28
ΩG ?) Certaines bibles adoptent une solution mixte :
Proverbia
dans le titre rubriqué et
Parabole
en titre courant (ΩA
P18
). Sous réserve d’inventaire plus complet et à titre d’hypothèse de travail, on peut envisager la préférence pour
Parabole
comme un marqueur codicologique d’influence parisienne, en complément des autres critères proposés par Chiara Ruzzier, La production des bibles portatives, 2022, p. 189-190.
Parabole
:
Cor1
1234 ΩM ... 1250 c. ΩJ
... 1270 ΩS ΩV ΩB ...
Proverbia
:
Dur28
1234 ΩD ΩG ... 1264 ΩL ΩA ΩP
P18
. {MM2023}
Parabole
Salomonis
filii David
regis Israel
Numérotation du verset
Prv. 1,2
ad sciendam2
2 sciendam ΩD ΩL
Rusch Weber
] dandam
Y*
ΓA ; cf. Lc. 1, 77
sapientiam
et disciplinam
Numérotation du verset
Prv. 1,3
ad intelligenda3 verba prudentie
3 intelligenda ΩD ΩL ΩR
Rusch Weber
] intelligendam
et suscipiendam eruditionem
doctrine4,
4 doctrine ΩD ΩL
Rusch Weber
] doctrinam
Md037v (hapax)
iustitiam
et iudicium
et equitatem
Numérotation du verset
Prv. 1,4
ut detur parvulis astutia
et5 adolescenti scientia
5 et ΩJ* ΩS ΩR
Rusch
]
om. Cor3
(hebr. antiq. et Beda non interponunt
ET
) ΩJ²
(marg.)
ΩL
Weber
et intellectus.
Numérotation du verset
Prv. 1,5
Audiens sapiens
sapientior erit
et intelligens gubernacula possidebit.
Numérotation du verset
Prv. 1,6
Animadvertet
parabolam
et interpretationem
verba sapientium et enigmata eorum.
Numérotation du verset
Prv. 1,7
Timor Domini
principium sapientie6
a, sapientiam
0 Cf. Ps. 110, 10 ; Sir. 1, 10 : « Initium sapientiae timor Domini ».
6 sapientie
Edmaior.
(
A M
Φ Υ*
Z plerique codd.
) Ω ΩD ΩL ΩR
Rusch
Clementina cum
Ps. 110, 10 (LXX : ᾿Αρχὴ σοφίας φόβος θεοῦ)] scientie
Edmaior.
(ΩJ
C
Σ ΠH
Y²
Θ
T S
)
Ed1530.
atque doctrinam
stulti despiciunt.
Numérotation du verset
Prv. 1,8
Audi, fili mi,
disciplinam patris tui et ne dimittas legem matris tue,
Numérotation du verset
Prv. 1,9
ut addatur gratia
capiti tuo
et torques7 collo tuo.
7 torques ΩD ΩL ΩR
Rusch Edmaior. Weber
] torquis
Edmaior.
(S X) ; cf.
Glossa marg.
Numérotation du verset
Prv. 1,10
Fili mi,
si te lactaverint peccatores
ne acquiescas eis8.
8 eis plerique codd. ΩL
Rusch
]
om. Weber
Numérotation du verset
Prv. 1,11
Si dixerint :
Veni nobiscum, insidiemur sanguini,
abscondamus
tendiculas9
9 tendiculas
Rusch Weber
] tendicula
Cava
ΣT Q² ΦP S* Γ ΩR
contra insontem frustra,
Numérotation du verset
Prv. 1,12
deglutiamus eum sicut infernus viventem
et integrum
quasi descendentem in lacum.
Numérotation du verset
Prv. 1,13
Omnem pretiosam substantiam reperiemus.
Implebimus
domos nostras
spoliis.
Numérotation du verset
Prv. 1,14
Sortem mitte nobiscum
marsupium sit unum 10 omnium nostrum.
10 sit unum ΩS ΩJ ΩR
Rusch Ed1530
]
inv. Weber,
sit Ω
M
Numérotation du verset
Prv. 1,15
Fili mi, ne ambules cum eis.
Prohibe pedem tuum a semitis eorum.
Numérotation du verset
Prv. 1,16
Pedes enim illorum ad malum currunt et festinant ut effundant sanguinem.
Numérotation du verset
Prv. 1,17
Frustra autem iacitur
rete
ante oculos pennatorum.
Numérotation du verset
Prv. 1,18
Ipsi quoque11 contra sanguinem suum insidiantur
11 Ipsi quoque
Amiatinus
Φ ΨD
T S
Ω ΩL
edd. Rusch
] Ipsique
Weber
et moliuntur fraudes contra animas suas.
Numérotation du verset
Prv. 1,19
Sic semite omnis avari
animas possidentium
rapiunt.
Numérotation du verset
Prv. 1,20
Sapientia
foris predicat,
in plateis
dat vocem suam,
Numérotation du verset
Prv. 1,21
in capite turbarum clamitat,
in foribus
portarum urbis
profert verba sua12 dicens :
12 verba sua] vocem suam vel
praem.
ΩR
(hapax)
Numérotation du verset
Prv. 1,22
Usquequo parvuli
diligitis infantiam
et stulti ea que sibi sunt noxia cupient13
13 cupient plerique codd. ΩL ΩR
Rusch Edmaior.
] cupiunt ΩJ Amiatinus Σ Ω
M
Weber
et imprudentes odibunt scientiam.
Numérotation du verset
Prv. 1,23
Convertimini
ad correctionem14 meam.
14 correctionem ΩS ΩJ
Weber
] correptionem Ω
ML
Edmaior. Rusch
En proferam vobis
spiritum meum
et ostendam
verba mea
Numérotation du verset
Prv. 1,24
quia vocavi et renuistis,
extendi manum meam
et non fuit qui aspiceret.
Numérotation du verset
Prv. 1,25
Despexistis
omne consilium meum
et increpationes meas
neglexistis.
Numérotation du verset
Prv. 1,26
Ego quoque
in interitu vestro ridebo
et subsannabo cum vobis quod timebatis advenerit.
Numérotation du verset
Prv. 1,27
Cum irruerit15 repentina
15 irruerit] insonuerit Ω
M
calamitas
et interitus16
16 et interitus]
om. ?
ΩD (
mf. illegibilis
)
quasi tempestas ingruerit. Quando venerit super vos
tribulatio
et angustia.
Numérotation du verset
Prv. 1,28
Tunc invocabunt me et non exaudiam, mane consurgent et non invenient me
Numérotation du verset
Prv. 1,29
eo quod exosam habuerint
disciplinam
et timorem Domini
non susceperint,
Numérotation du verset
Prv. 1,30
nec acquieverint consilio meo
et
detraxerint correctioni mee universe17.
17 correctioni – mee universe ΩD ΩJ] universe correptioni
Cor3
(alii),
inv.
ΩR
Weber
Numérotation du verset
Prv. 1,31
Comedent igitur
fructus vie sue
suisque consiliis saturabuntur.
Numérotation du verset
Prv. 1,32
Aversio
parvulorum
interficiet eos et prosperitas stultorum perdet eos18.
18 eos ΩR Corpus antiphonalium officii officii (n° 6158 : B V)] illos
Weber
; Corpus antiphonalium officii officii (n° 6158) ; illegib # ΩD
Numérotation du verset
Prv. 1,33
Qui autem me audierit absque terrore requiescet19 et abundantia perfruetur.
19 requiescet ΩD
Rusch Weber
etc.] quiescet
Corpus antiphonalium officii
(n° 6158)
terrore malorum20 sublato.
20 terrore malorum ΩS
Rusch
] timore malorum ΩJ
edd.
, malorum timore Ω
M ΩL ΩP ΩR
Cor2=Cor3
(antiq.)
Weber
Capitulum 1
Numérotation du verset
Prv. 1,1
differentia
differentia
marg.|
{LYR28.1T}Incipiubnt parabole Salomonis. Primo capitulo d.
Sic semite omnis iniqui.
Hebreus. Sic semite omnis congregantis divitias scilicet male. A
marg.|
{LYR28.1T} Item e.
Et stulti ea que sibi noxia sunt cupient.
Heb<rei> : Et derisores derisionem accipient secundum illud Psalmi : Ve qui spernis nonne et ipse sperneris ? Quasi d<icat> sic. B
Numérotation du verset
Prv. 1,1
moraliter
moraliter
marg.|
{LYR27.M1}
Parabole Salomonis.
Sensus litteralis huius libri est simpliciter moralis ut patet intuenti Salomoni sapientis qui dicitur Ecclesiastes. Nam in eo de contemptu false felicitatis agitur et de appetitu vere. Tertium autem scilicet Cantica Canticorum exposui de processu Ecclesie propter quod de alia expositione spirituali in isto pertranseo quo ad prius.
Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Nicolaus de Lyra (Prv. 1), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 04/05/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=lyr&numLivre=28&chapitre=28_1)
Martin Morard, ed., Nicolaus de Lyra (Prv. 1), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 04/05/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=lyr&numLivre=28&chapitre=28_1)
Notes :