Nicolaus de Lyra

Capitulum 3

Numérotation du verset Prv. 3,1 

Fili mi,
ne obliviscaris legis mee et precepta mea cor tuum custodiat1.
1 cor tuum custodiat ΩD ΩS ΩJ Rusch edd. ] inv. Cor3 (h.) Ω M ΩL Weber
Numérotation du verset Prv. 3,2 

Longitudinem enim dierum
et annos vite
et pacem apponent tibi.
Numérotation du verset Prv. 3,3 

Misericordia
et veritas non te deserant,
circumda eas gutturi tuo
et describe in tabulis2 cordis tui
2 tabulis] tabilis cacogr. Rusch
Numérotation du verset Prv. 3,4 

et invenies gratiam et disciplinam bonam3 coram Deo et hominibus.
3 et d. – bonam ΩD Rusch Weber ] inv. ΩR
Numérotation du verset Prv. 3,5 

Habe fiduciam
in Domino
ex toto corde tuo et ne innitaris prudentie tue.
Numérotation du verset Prv. 3,6 

In omnibus viis tuis cogita illum et ipse diriget gressus tuos.
Numérotation du verset Prv. 3,7 

Ne sis sapiens apud temetipsum.
Time Deum4 et recede a malo.
4 Deum ΩD ΩS ΩJ Rusch ] Dominum ΩL Weber
Numérotation du verset Prv. 3,8 

Sanitas
quippe in umbilico tuo erit 5
5 in umbilico tuo – erit ΩJ² ΩS Rusch ] erit umbilico tuo Cor1 ΩL Weber
et irrigatio ossium6 tuorum.
6 ossium ΩL² Rusch edd. ] ossuum ΩL* Weber
Numérotation du verset Prv. 3,9 

Honora Dominum
de tua substantia
et de primitiis omnium frugum tuarum
da pauperibus7
7 da pauperibus ΩJ ΩS Rusch ] om. ΩL Weber , del . Cor1 =2=3
Numérotation du verset Prv. 3,10 

et
implebuntur
horrea tua
saturitate
et vino torcularia
redundabunt.
Numérotation du verset Prv. 3,11 

Disciplinam Domini,
fili mi, ne abicias,
nec deficias
cum ab eo corriperis.
Numérotation du verset Prv. 3,12 

Quem enim diligit Dominus corripit et quasi pater in filio complacet sibi.
Numérotation du verset Prv. 3,13 

Beatus homo qui invenit sapientiam
et qui affluit prudentia.
Numérotation du verset Prv. 3,14 

Melior est enim8 acquisitio eius
8 enim ΠH Q Rusch LXX] om. cett. ΩL ΩR Weber
negotiatione argenti et auri primi et purissimi9*. Fructus eius
9 argenti et auri ( inv. ΩD* ΩS ΩR Rusch )... purissimi ΠH Amiatinus M Y Φ Z² S² ΓA ΨD Cor1 (hebr. ita ordinat et Beda exponit) Ω M Ω ΩS ΩJ ΩL Clementina ] argenti et auro primo Weber , argenti et auro purissimo Cava Ed1530
Numérotation du verset Prv. 3,15 

pretiosior est10 cunctis opibus
10 est] om. Ω M
et omnia que desiderantur huic non valent comparari.
Numérotation du verset Prv. 3,16 

Longitudo dierum in dextera eius et11 in sinistra illius divitie et gloria.
11 et Cava Θ Ω ΩD Rusch Clementina ] om. ΩL Weber Cor2 (non est premittenda et coniunctio iuxta hebr. antiq. et Bedam)
Numérotation du verset Prv. 3,17 

Vie eius
vie pulchre
et omnes semite illius pacifice.
Numérotation du verset Prv. 3,18 

Lignum vite est his qui apprehenderunt12 eam
12 apprehenderunt ΩD ΩR Rusch ] apprehenderint cett. ΩL Weber
et qui tenuerit13 eam beatus.
13 tenuerit Ω Rusch Weber ] tenuerint Y ΨD ΩR*, illegibilis propter compacitatem ligaturae ΩD
Numérotation du verset Prv. 3,19 

Dominus
sapientia
fundavit terram,
stabilivit celos
prudentia.
Numérotation du verset Prv. 3,20 

Sapientia illius eruperunt abyssi et nubes rore concrescunt.
Numérotation du verset Prv. 3,21 

Fili mi,
ne effluant hec ab oculis tuis.
Custodi
legem
atque consilium meum14
14 meum ΩD ΩJ ΩS Rusch ] om. Ω M ΩP ΩL ΩR Weber Cor1
Numérotation du verset Prv. 3,22 

et erit vita anime tue
et gratia faucibus tuis.
Numérotation du verset Prv. 3,23 

Tunc ambulabis
fiducialiter in via tua et pes tuus non impinget.
Numérotation du verset Prv. 3,24 

Si dormieris
non timebis, quiesces et suavis erit
somnus tuus.
Numérotation du verset Prv. 3,25 

Ne paveas repentino terrore
et irruentes tibi potentias impiorum.
Numérotation du verset Prv. 3,26 

Dominus enim erit in latere tuo et custodiet pedem tuum ne capiaris.
Numérotation du verset Prv. 3,27 

noli prohibere benefacere eum qui potest
si vales
et ipse benefac.
Numérotation du verset Prv. 3,28 

Ne dicas
amico tuo : Vade et revertere, et cras dabo tibi cum statim possis dare.
Numérotation du verset Prv. 3,29 

Ne moliaris amico tuo
malum cum ille in te habeat fiduciam.
Numérotation du verset Prv. 3,30 

Non15
15 non ΩD ΩS Ed1530 Rusch ] ne ΩP ΩL ΩR Weber
contendas
adversus hominem frustra cum ipse tibi nihil16 mali fecerit.
16 tibi n. mali] ni. mali tibi G X Σ T ΠH Y Φ S ΓA, nichil mali tibi Ω M ΩD ΩS
Numérotation du verset Prv. 3,31 

Ne emuleris hominem iniustum nec imiteris vias eius,
Numérotation du verset Prv. 3,32 

quia abominatio Domini est17 omnis illusor et cum simplicibus
17 D. e. Ω M ΩP ΩL Rusch Weber ] inv. ΩD ΩS ΩJ² ΩR Ed1539
sermocinatio eius.
Numérotation du verset Prv. 3,33 

Egestas
a Domino in domo impii habitacula,
autem iustorum benedicentur.
Numérotation du verset Prv. 3,34 

Ipse deludet
illusores18
18 Ipse deludet - illusores ΩD ΩS ΩJ* ΩR Ed1530 Rusch Clementina ] inv. ΩJ² ΩP ΩL Weber
et mansuetis dabit gratiam.
Numérotation du verset Prv. 3,35 

Gloriam sapientes possidebunt, stultorum exultatio19 ignominia20.
19 exultatio plerique codd. Cor2 (antiq.) CorS2 CorS3* Ω ΩD ΩJ Rusch ] exaltatio Σ T ΠH M D Y Z* T S* ΓA Cor1=Cor3 (hebr.) Cor2 (hebr., glosa Bede QUIA QUI SE EXALTAT HUMILIABITUR) CorS2 (vel) CorS3 ΩL Clementina Weber |
20 ignominia Rusch ] + est Ω M |

Capitulum 3

Numérotation du verset Prv. 3,ad litteram 
marg.| {3.1611} Fili mi ne. Postquam docuit a malo declinare, hic consequenter docet bono adherere. Iste enim sunt due partes iustitie. et dividitur in duas partes : quia primo inducit ad beneficentiam. secundo ad beneficentie diligentiam, capit. 6. Prima in duas : quia primo inducit ad bonum verbo. secundo, exemplo, cap. 4. Prima adhuc in duas : quia primo inducit ad beneficentiam, secundo ad sapientie concupiscentiam, ibi. Beatus. Circa primum dicitur.
marg.|  .1. Fili mi ne obliviscaris. id est legis naturalis, que a Deo impressa est cordibus humanis, et legis divine a Deo per revelationem date. Et quia non proficit eam habere in corde, nisi exerceatur in opere, ideo sequitur. .2.   Et precepta mea, etc.  custodiat. opere ad implendo. .3.   Longitudinem enim dierum. id est, vitam longam in presenti. .4.   Et annos vite. id est sanitatis. Anni enim languoris magis sunt mortis. .5.   Et pacem. internam et fraternam.
marg.| {3.1612} .6. Apponent tibi. Illi enim qui precepta divina custodiunt, ut frequenter hec consequuntur in presenti. Potest etiam hec littera exponi de premio futuro, cum dicitur. Longitudinem enim dierum. id est eternitatem, que est de ratione vere beatitudinis. Et annos vite. id est claram Dei visionem, que est vita eterna, Io. 18.a. Hec est autem vita eterna, ut cognoscant te Deum solum, etc. Et pacem, id est beatam fruitionem, que totaliter quietat appetitum.
marg.|  .7. Misericordia. erga infirmos et pauperes. .8.   Et veritas. erga omnes.
marg.| .9. Non te deserant. id est non deserantur a te : quia virtutes non deserunt hominem, nisi quia deserit eas.
marg.|  .10. Circumda eas gutturi tuo. eas docendo.
marg.|  .11. Et describe in tabulis cordis tui. firmiter retinendo.
marg.|  .12. Et invenies gratiam. iustificantem in mente.
marg.|  .13. Et disciplinam bonam. id est, modestiam et honestatem in exteriori conversatione.
marg.|  .14. Coram Deo . quantum ad primum.
marg.|  .15. Et hominibus. quantum ad secundum.
marg.|  .16. Habe fiduciam in domino. qui non deficit in necessitate.
Numérotation du verset Prv. 3,ad litteram 
marg.| {3.1613} .1. Et ne innitaris prudentie tue. presumendo de te.
marg.|  .2. In omnibus viis tuis cogita illum. id est in omnibus operibus tuis dirige intentionem tuam ad ipsum.
marg.|  .3. Et ipse diriget gressus tuos. id est opera tua ad finem bonum.
marg.|  .4. Ne sis sapiens apud temetipsum. de tua industria presumendo.
marg.|  .5. Time Deum. Timore filiali.
marg.|  .6. Et recede a malo. diligenter cavendo ab offensa Dei.
marg.|  .7. Sanitas quippe erit in umbilico tuo, et irrigatio ossium. In Hebreo habetur : Et medulla ossium tuorum, que fortia sunt, quandiu sunt medullis plena. Et est hic metaphorica locutio. Per sanitatem enim umbilici, intelligitur bona dispositio anime in prosperis, et per irrigationem ossium eius, constantia in adversis. Et quia homo non solum debet esse bene dispositus ad seipsum, sed etiam ad Deum, ideo subditur.
marg.|  .8. Honora dominum de tua substantia. faciendo ei oblationem de proprio, non de alieno.
marg.|  .9. Et de primitiis omnium frugum tuarum. de melioribus bonis sicut Abel, Gn. 4. Et quia pauperes sunt membra Dei, ideo subditur.
marg.|  .10. Da pauperibus, et implebuntur horrea tua saturitate. id est, {3.1614} bonis, unde tu et familia tua saturari poteris. Et quia Deus aliquando flagellat bonos, ut per meritum patientie eorum premium augeatur, ideo subditur.
marg.|  .11. Disciplinam domini fili mi ne abiicias, etc.
marg.|  .12. Beatus homo. Hic consequenter inducit ad concupiscentiam sapientie. Et dividitur in duas partes : Quia primo commendat sapientiam. secundo inducit ad eius concupiscentiam, ibi : Fili mi. Circa primum dicit : Beatus homo. scilicet in spe que est certa expectatio future beatitudinis.
marg.|  .13. Qui invenit sapientiam. id est, notitiam de divinis.
marg.|  .14. Et qui affluit prudentia. in agibilibus humanis.
marg.|  .15. Melior est acquisitio eius negotiatione auri et argenti. quanto meliora sunt spiritualia bona corporalibus.
marg.|  .16. Primi et purissimi fructus eius. Et dicit primi, quia nullum opus hominis bonum est, nisi virtute prudentie dirigatur. Et purissimi, quia bona spiritualia non habent aliquod malum admistum, sicut frequenter habent bona corporalia, sicut aurum et argentum et similia habent annexam mentis solicitudinem, elevationem mentis in Deum impedientem, ideo subditur. Pretiosior est cunctis opibus et omnia que.
marg.|  .17. Longitudo dierum in dextera eius. quia primo et principaliter habet aspectum ad celestia et eterna.
Numérotation du verset Prv. 3,ad litteram 
marg.| {3.1615} .1. Et in sinistra illius divitie et gloria. quia secundario et ex consequenti habet aspectum ad temporalia bene administranda.
marg.|  .2. Vie eius vie pulchre et omnes semite eius pacifice. quia nullam turpitudinem admittit, et ad decorem virtutum inducit : et sic hominem pacificum reddit, redigendo vires inferiores in obsequium rationis.
marg.|  .3. Lignum vite est his qui apprehenderint eam. Sicut enim per lignum vite continuabatur vita, ut sic homo manens in statu innocentie de vita nature transisset ad vitam glorie sine morte media, sic sapientia et prudentia de vita gratie ducunt hominem ad vitam glorie sine morte mortalis culpe intermedia, dum tamen homo in eis perseveret, ideo sequitur.
marg.|  .4. Et qui tenuerint eam, beati. quia certitudinaliter ad beatitudinem deducentur.
marg.|  .5. Dominus. Postquam autem commendavit sapientiam ex perfectione humana, hic consequenter commendat eam ex perfectione divina, cum dicitur.
marg.|  .6. Sapientia. id est, per sapientiam suam, que licet sit idem cum essentia divina : tamen significatur per modum cuiusdam perfectionis ei supervenientis, sicut et alia attributa : quia divina non intelligimus, nisi ex creaturis, et sic nominamus, in quibus sapientia, et consimilia, sunt quedam perfectiones supervenientes essentie.
marg.|  .7. Fundavit terram , quia est centrum mundi sensibilis.
marg.|  .8. Stabilivit celos. quia sunt incorruptibiles.
marg.|  .9. Sapientia illius eruperunt abyssi. tempore diluvii, Genesis 7.b. Rupti sunt omnes fontes abyssi magne.
marg.|  .10. Et nubes rore concrescunt. quia calore solis elevantur exhalationes {3.1616} humide, et condensantur in nubes.
marg.|  .11. Fili mi, ne effluant hec ab oculis tuis. Post sapientie commendationem inducit, ad eius acquisitionem et conservationem, dicens : Fili mi, ne effluant hec ab oculis tuis. scilicet mentalibus, quia sunt iugiter attendenda.
marg.|  .12. Custodi legem. quantum ad precepta.
marg.|  .13. Atque consilium. quantum ad super addita consilia.
marg.|  .14. Et erit. talis conservatio.
marg.|  .15. Vita anime tue. quantum ad perfectionem mentis.
marg.|  .16. Et gratia faucibus tuis. quantum ad veritatem locutionis.
marg.|  .17. Tunc ambulabis fiducialiter. procedendo de virtute in virtutem.
marg.|  .18. Et pes tuus non impinget. cadendo in culpam mortalem.
marg.|  .19. Si dormieris non timebis. quia obdormies in Deo, et in statu salutis.
marg.|  .20. Quiesces et suavis erit somnus tuus. Mali autem homines propter mala que fecerunt aliis, semper timent sibi insidiari : et propter hoc in somno occurrunt sibi phantasmata terribilia, propter que non dormiunt suaviter, nec quiete. Boni vero in somnis habent phantasmata bona. Propter quod dicit Philosophus. 1. Ethicorum. Pertranseuntibus autem a vigilia, scilicet ad somnum, meliora sunt phantasmata virtuosorum quam quorumcumque.
marg.|  .21. Ne paveas repentino terrore. id est, ab aliquo terribili repente tibi superveniente. Et causa subditur.
marg.|  .22. Dominus enim erit in latere tuo, et custodiet pedem tuum ne capiaris. Quod si non vult te custodire a pena temporali, hoc erit ad bonum tuum, s. ad exercitium patientie et meritum glorie.
marg.|  .23. Noli prohibere benefacere eum qui potest si vales, et ipse. quia talis omissio boni imputaretur tibi.
Numérotation du verset Prv. 3,ad litteram 
marg.| {3.1617} .1. Ne dicas amico tuo Vade, et revertere. quia acceleratio doni augmentat meritum, secundum quod dicitur communiter : Qui cito dat, bis dat.
marg.|  .2. Ne moliaris amico tuo malum. hoc enim est pessimum. nulla enim pestis gravior ad nocendum, quam familiaris inimicus.
marg.|  .3. Non contendas adversus hominem. id est sine rationabili causa.
marg.|  .4. Ne emuleris hominem. idest imiteris.
marg.|  .5. Quia abominatio est domini omnis illusor. qui promittit bonum in ore, et cogitat malum in corde.
marg.|  .6. Et cum simplicibus sermocinatio eius. scilicet illusoris, quia facilius decipit simplices, quam astutos. Vel aliter : Sermocinatio eius, scilicet domini, qui simplicibus revelat secreta sua, Mt. 11.d. Abscondisti hec a sapientibus et prudentibus, et revelasti ea parvulis.
marg.|  .7. Egestas. id est defectus bonorum temporalium, et spiritualium.
marg.|  .8. A domino. scilicet immissus.
marg.|  .9. In domo impii. In penam impietatis sue.
marg.|  .10. Habitacula autem iustorum benedicentur. idest multiplicabuntur in temporalibus, et spiritualibus bonis.
marg.| {3.1618}
marg.| .11. Ipse deludet illusores. id est eos delusos ostendet manifeste puniendo.
marg.|  .12. Et mansuetis dabit gratiam. Mansuetudo enim reddit hominem gratiosum, non solum coram Deo, sed etiam coram hominibus.
marg.|  .13. Gloriam sapientes possidebunt. Commentator super. 1. Ethicorum dicit, quod ista tria reverentia, honor, et gloria, se habent per additionem. Est enim reverentia, quando aliquis defert honorem alicui quacumque de causa, etiam si ex timore hoc faciat. Si autem hoc faciat propter virtutem honorati, tunc proprie dicitur honor. propter quod dicitur ibidem, quod honor est premium virtutis, et hoc quando fit in secreto, vel coram paucis. Sed quando exhibetur propter virtutem, et coram multis, tunc proprie est gloria, que est clara notitia cum laude. Sapientia autem reddit hominem honorabilem coram multitudine, non solum in terra, sed etiam in celesti patria.
marg.|  .14. Stultorum exultatio. idest ignominiosa, quia letantur cum malefecerint et exultant in rebus pessimis, ut dictum est supra. 2.c. In Hebreo habetur. Stultorum exultatio ignominia, quia tunc magis apparet turpitudo sue fatuitatis, sicut turpitudo posteriorum simie magis apparet, quando ascendit in altum : Et translatio nostra videtur vitiata per scriptores propter similitudinem dictionum.



Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Nicolaus de Lyra (Prv. 3), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2025. Consultation du 10/02/2025. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=lyr&numLivre=28&chapitre=28_3)

Notes :