Capitulum 21
Numérotation du verset
Prv. 21,1
Sicut divisiones aquarum ita1 cor regis in manu Domini quocumque voluerit inclinabit illud.
1 ita ΩL] + et Ω
M
(hapax)
Numérotation du verset
Prv. 21,2
Omnis via viri recta sibi videtur appendit autem corda Dominus.
Numérotation du verset
Prv. 21,3
Facere2 misericordiam et iudicium magis placet3 Domino4 quam victime.
2 Facere Ω
M
Ω
F ΩS ΩJ² ΩL
Rusch Weber
] + autem ΩJ* (
rubr. cancel
.)
(hapax)
|
3 placet A² S² plerique codd. Ω edd.
Rusch
] placent Cava Σ Amiatinus * Y Φ ΓM ΨD Cor2
Weber
|
4 Domino Ω
M
Ω
F ΩS ΩJ ΩL ΩP ΩR] Deo
M Cor3
(vel)
|
Numérotation du verset
Prv. 21,4
Exaltatio oculorum est5 dilatatio cordis, lucerna6 impiorum peccatum.
5 est ΣC ΨD
Cor3
(hebr. antiq. moderni)
CorS*
Ω
M
Ω
F ΩJ ΩR²
Rusch Clementina
] et
Cor1=CorS3
ΩL ΩP
Weber
,
om.
ΩS
|
6 lucerna] et
praem.
Ω
M
(hapax)
|
Numérotation du verset
Prv. 21,5
Cogitationes robusti semper in abundantia, omnis autem piger semper in egestate est7.
7 est ΣT* L* Q Φ Θ Z² S² ΨD
Ω
M
Ω
F ΩS ΩJ ΩL ΩP ΩR
Rusch edd.
]
om. Weber
Numérotation du verset
Prv. 21,6
Qui congregat thesauros lingua mendacii vanus et excors8 et impingetur ad laqueos mortis.
8 et excors ΣT² Y Φ ΓA ΨD ΩL
Rusch Clementina
] + est
Rusch (hapax)
,
om. Weber
Numérotation du verset
Prv. 21,7
Rapine impiorum detrahent eos quia9
noluerunt facere iudicium.
9 quia ΩS
Ω
F ΩJ ΩL ΩP ΩR²
Rusch Weber
] qui
X
ΓM ΨD
Ω
M ΩR*
Numérotation du verset
Prv. 21,8
Perversa via viri aliena est10 ;. qui autem mundus est, rectum opus11* eius.
10 est ΩL
Rusch Weber Cor2
(non est subiungendum)] + a Deo ΩS
|
11 opus ΩS
Ω
F ΩJ ΩL ΩP ΩR
Weber
] est
praem. Rusch (hapax)
,
add.
Ω
M, est cor
X
|
Numérotation du verset
Prv. 21,9
Melius est sedere in angulo domatis12
12 domatis Ω
M
Ω
F ΩJ² ΩL ΩP
Rusch Weber
] domus
Cava X
, dogmatis ΩS ΩJ*R
quam cum muliere litigiosa et in domo13 communi.
13 et in domo Ω
Rusch Weber
] et in domu
L
Φ, et domo Θ
Z,
domu vel domo
Ox12a
Numérotation du verset
Prv. 21,10
Anima impii desiderat malum, non miserebitur proximo suo.
Numérotation du verset
Prv. 21,11
Mulctato14 pestilente15 sapientior erit parvulus et si sectetur sapientem sumet scientiam.
14 Mulctato ΩS
Ω
F ΩJ ΩL ΩR
Rusch
] Multato Ω
MP
Weber
, mutato
X
|
15 pestilente ΩS
Ω
F ΩJ ΩL ΩP ΩR
Rusch Weber
] pestilentie Ω
M
(hapax)
|
Numérotation du verset
Prv. 21,12
Excogitat iustus de domo impii ut detrahat impios a malo16.
16 a malo
Z² Rusch
] in malum
Weber
Numérotation du verset
Prv. 21,13
Qui obturat aurem suam17 ad clamorem pauperis
17 aurem suam ΩSF
Ω ΩJ ΩL ΩP ΩR
Rusch Weber
] aures suas ΩS
cum LXX et antiquis versionibus
(cf. Ps. 57, 5), vocem suam
X
et ipse clamabit et non exaudietur.
Numérotation du verset
Prv. 21,14
Munus
absconditum
extinguit18
18 extinguit
Cor3
(vel) Ω
M
Ω
F ΩS
plerique codd., edd. Rusch cum LXX
] extinguet ΩJ
Amiatinus
L Q ΦG Z S²
Cor3
(Beda hebr. antiq.) ΩJ ΩL ΩP ΩR
Weber
iras
et donum in sinu indignationem maximam.
Numérotation du verset
Prv. 21,15
Gaudium iusto
est facere iudicium
et pavor operantibus iniquitatem.
Numérotation du verset
Prv. 21,16
Vir qui erraverit a19 via doctrine in cetu gigantum commorabitur.
19 a
Rusch
etc.] in
(hapax)
Numérotation du verset
Prv. 21,17
Qui diligit20 epulas in egestate erit, qui amat vinum et pinguia non ditabitur.
20 diligit ΩS
Ω
F ΩJ ΩL ΩP ΩR
Rusch Weber
] diliget Ω
M
Numérotation du verset
Prv. 21,18
Pro iusto dabitur21* impius et pro recto22 iniquus.
21 dabitur Σ Φ ΘA*
Z² S²
Ω
M
Ω
F ΩS ΩJ ΩL ΩP ΩR
] datur
Rusch Clementina Weber
|
22 recto
Cor3
(vel) ΩS
Ω
F
Rusch
] rectis
Cor3
(Beda antiq. hebr.) Ω
M ΩJ ΩL ΩP ΩR
Weber
|
Numérotation du verset
Prv. 21,19
Melius est habitare in terra deserta quam cum muliere rixosa et iracunda.
Numérotation du verset
Prv. 21,20
Thesaurus
desiderabilis
et oleum
in habitaculo iusti
et imprudens homo dissipabit illud.
Numérotation du verset
Prv. 21,21
Qui sequitur iustitiam et misericordiam inveniet vitam et iustitiam23 et gloriam.
23 et iustitiam
Cor1 Cor2
(novi cum hebr. repetendo
IUSTITIAM
sic habent antiq. (
sic
) :
VITAM ET IUSTITIAM ET GLORIAM
) Ω
M
Ω
F ΩS
Ω
JL
Rusch Weber
] iustitiam
Ed1530 Clementina cum hebr.
,
om. Y
Φ
Cor2
ΩP
cum LXX
Numérotation du verset
Prv. 21,22
Civitatem
fortium
ascendit sapiens
destruxitque24 robur fiducie eius.
24 destruxitque ΩSF
Ω
JR
Rusch Ed1530
] et destruxit Ω
M ΩL ΩP
Weber
Numérotation du verset
Prv. 21,23
Qui custodit os suum et linguam suam custodit ab angustiis25 animam suam.
25 ab angustiis] ab angustia Θ
(hapax)
Numérotation du verset
Prv. 21,24
Superbus et arrogans vocatur indoctus qui26 in ira operatur superbiam.
26 qui Ω
MF
Ω ΩJ ΩL ΩP ΩR
Rusch Weber
] quia ΩS
(hapax)
Numérotation du verset
Prv. 21,25
Desideria occidunt pigrum, noluerunt enim quicquam manus eius operari.
Numérotation du verset
Prv. 21,26
Tota die concupiscit et desiderat, qui autem iustus est tribuet et non cessabit.
Numérotation du verset
Prv. 21,27
Hostie impiorum abominabiles que27 offeruntur ex scelere.
27 que ΦRGP² Z T ΨD
Ω
Rusch Ed1530 Clementina
] quia
Weber
Numérotation du verset
Prv. 21,28
Testis mendax peribit, vir obediens loquetur28 victoriam29.
28 loquetur
plerique codd., edd.
Ω
Rusch
] loquitur ΩJ X Σ
Amiatinus
L Y Θ Z* T
Weber
|
29 victoriam
Cor3
(hebr. antiq.) Ω
M
Ω
F ΩS ΩJ ΩL ΩP ΩR
Rusch Weber
] victoriae ΨD, victorias
Cor3
(Gregorius)
|
Numérotation du verset
Prv. 21,29
Vir impius
procaciter obfirmat30 vultum suum,
30 obfirmat Ω
M ΩJ ΩR
Rusch Weber
] offirm- ΠH
Y
ΦGP
Z T
ΩS
Ω
F ΩL ΩP, adfirmat Θ
qui autem rectus est
corrigit
viam31* suam.
31 viam
CorS3
Ω
M
Ω
F ΩJ ΩL ΩP ΩS ΩR
Weber
] iram
Cor3
(hebr. antiq.)
Rusch
Numérotation du verset
Prv. 21,30
Non est sapientia,
non32 est prudentia, non est consilium
32 non ΩS
Ω
F ΩR ΩJ*
Rusch Weber
] et
praem.
Φ ΨD
Cor2=Cor3
(hebr. antiq.) Ω
M ΩL ΩP
contra Dominum.
Numérotation du verset
Prv. 21,31
Equus paratur ad diem belli,
Dominus autem salutem33 tribuet34.
33 Dominus autem salutem Ω
Rusch Weber
] et Domino salus
Cor3
(Beda antiq.)
|
34 tribuet
Cor3
(moderni) Ω
Rusch Weber
] tribuit
G
X Σ ΠH
M
Q* Z* S*
Cor3
(Beda antiq.)
Clementina
|
Capitulum 21
Numérotation du verset
Prv. 21,ad litteram
marg.|
{3.1693}
Sicut divisio.
Postquam repressit concupiscentie motum, hic circa hoc removet dubium, quia forsitan posset aliquis credere, quod talis motus esset totaliter ab homine effective, ideo hic removet, dicens.
marg.|
.1.
Sicut divisiones.
quibus divise sunt aque, que sunt super firmamentum ab his que sunt sub firmamento. Gn. 1. que facte sunt simplici voluntate divina.
marg.|
.2.
Ita cor regis.
et per consequens aliorum minus potentium.
marg.|
.3.
In manu domini.
idest in potestate eius, quia virtus primi motoris est {3.1694} in omni movente inferiori.
marg.|
.4.
Quocumque voluerit.
Quia omnia sunt in eius obedientia.
marg.|
.5.
Omnis via viri.
Quia sicut dicit B. Dionysius, Nullus aspiciens ad malum operatur, sed semper aspicit ad bonum verum, vel apparens.
marg.|
.6.
Appendit autem.
In statera sue iustitie, ut secundum merita, et demerita reddat eis premia vel supplicia.
marg.|
.7.
Facere misericordiam et iudicium.
id est opera misericordie egenis et iustitiam iniuste oppressis.
Numérotation du verset
Prv. 21,ad litteram
marg.|
{3.1695} .1.
Magis placet domino.
quibus non indiget sicut dicitur Ps. 49.b. Numquid manducabo carnes taurorum, etc. Operibus autem misericordie cum egenis. et iustitie cum iniuste oppressis indiget ipse Deus, non in se, sed in suis membris, secundum quod dicitur Mt. 25.d. Esurivi, et non dedistis mihi manducare, etc.
marg.|
.2.
Exaltatio oculorum,
scilicet effective. Dispositio enim cordis maxime apparet in oculis, et ideo quando cor tendit ad maiora quam debeat, sicut facit cor superbi, tunc apparet in oculis.
marg.|
.3.
Lucerna impiorum peccatum.
Ad hoc enim sciunt dirigere intellectum suum, non autem ad bonum, secundum quod dicitur Ier. 4.f. Sapientes sunt, ut faciant mala, bene autem facere nescierunt.
marg.|
.4.
Cogitationes robusti.
robore mentis et corporis.
marg.|
.5.
Semper in abundantia.
quia cogitant semper facere bona, ex quo sequitur abundantia bonorum spiritualium et etiam temporalium.
marg.|
.6.
Omnis autem piger.
ad bene operandum.
marg.|
.7.
In egestate est.
spirituali et temporali.
marg.|
.8.
Qui congregat thesauros.
sicut adulatores divitum et falsi advocati.
marg.|
.9.
Vanus.
id est virtute vacuus.
marg.|
.10.
Et excors est.
quia patitur defectum boni cordis.
marg.|
.11.
Et impinguetur ad.
culpe et gehenne.
marg.|
.12.
Rapine impiorum detrahent eos.
ad infernum, secundum quod dicitur. 1. ad Tim. 6.b. Qui volunt divites fieri, incidunt in laqueum diaboli, et in desideria multa et nociva, que mergunt hominem in interitum.
marg.|
.13.
Quia noluerunt facere iudicium.
id est iuste vivere cum proximo.
marg.|
.14.
Perversa via viri.
que est via peccati.
marg.|
.15.
Aliena est,
scilicet a Deo, propter hoc in aliquibus libris additur, a Deo, sed non est de textu. quia non est in Hebreo, sed est quedam glosa inter linearis inserta textui per scriptores.
marg.|
.16.
Qui autem mundus.
a peccato.
marg.|
.17.
Rectum opus eius.
id est ordinatum in fine debitum.
marg.|
.18.
Melius est sedere.
id est solitarie, ubi potest homo bona facere, et cogitare.
marg.|
.19.
Quam cum muliere litigiosa.
que impedit hominis bona.
marg.|
.20.
Anima impii.
inclinata ad hoc per habitum vitiosum.
marg.|
{3.1696}
marg.|
.21.
Non miserebitur proximo suo.
ad relevandum eius defectum.
marg.|
.22.
Mulctato pestilente.
Exponatur ut sup. 17. cap. in fine.
marg.|
.23.
Et si sectetur sapientiam,
scilicet parvulus sensu alterius pena territus.
marg.|
.24.
Sumet scientiam.
id est boni notitiam, quia principium sapientie est timor.
marg.|
.25.
Excogitat iustus de domo.
id est existens de domo impii.
marg.|
.26.
Ut detrahat impios a malo.
id est ut eorum mala impediat vel diminuat sicut Abdemelech Aethiops existens in domo impii Sedechie ex traxit Ieremiam de lacu, ubi fuerat positus per homines impios, ut habetur Ier. 38.
marg.|
.27.
Qui obturat aurem suam ad clamorem pauperis,
etc. Sicut dives epulo qui negavit panis micas, a Lazaro guttam aque non potuit impetrare, Luc. 16.f.
marg.|
.28.
Munus absconditum.
id est abscondite datum mediatori.
marg.|
.29.
Extinguit iras,
scilicet domini.
marg.|
.30.
Et donum in sinu indignationem maximam.
Repetitio est eiusdem sententie ad maiorem assertionem. Aliter exponitur de eleemosyna in abscondito data, que placat iram Dei.
marg.|
.31.
Gaudium iusto est facere iudicium.
id est iustitiam exequi, qui delectabile est unicuique secundum habitum operari.
marg.|
.32.
Et pavor.
supple est.
marg.|
.33.
Operantibus iniquitatem.
quia semper timeat deprehendi, propter quod dicitur communiter, quod latrones sunt timidi.
marg.|
.34. Vir qui erraverit a via doctrine, scilicet bone.
marg.|
.35.
In cetu gigantium.
id est hominum moribus incompositorum.
marg.|
.36.
Commemorabitur.
Quia omnis homo simili sibi sociabitur. Eccl. 13.c. Dicuntur enim gigantes homines magni corporis et incompositi moribus Vel, per gigantes intelliguntur demones, secundum quod dicitur. Mt. 25.d. Ite maledicti in ignem eternum, qui paratus est diabolo et angelis eius.
marg.|
.37.
Qui diligit epulas.
Immoderate sicut gluto.
marg.|
.38.
In egestate erit.
Quia nimium expendit, et parum aut nihil acquirit.
marg.|
.39.
Qui amat.
Eadem est sententia per alia verba.
marg.|
.40.
Pro iusto.
id est pro malo pene illato iusto.
marg.|
.41.
Dabitur impius.
Qui intulit illud ad penam maiorem, sicut pro Mardocheo datus fuit Aman, Esther. 7.
marg.|
.42.
Melius est habitare in terra deserta.
id est solitarie, et exponatur ut supra.
Numérotation du verset
Prv. 21,ad litteram
marg.|
{3.1697} .1.
Thesaurus desiderabilis.
id est de divitiis artificialibus, sicut sunt aurum, et argentum in vasis que sunt valde desiderabilia. .2.
Et oleum.
id est thesaurus de divitiis naturalibus, que significantur per oleum, eo quod est condimentum ciborum. .3.
In habitaculo iusti.
quia frequenter iusti in talibus abundant ex dono Dei.
marg.|
.4.
Et imprudens.
id est heres fatuus et prodigus, qui aliquando succedit iusto, et sic Manasses dissipavit divitias Ezech. iusti 4Rg. 21.
marg.|
.5.
Qui sequitur.
Quia una non est virtuosa sine alia, ut dictum est cap. preced. .6.
Invenit vitam.
gratie in presenti, et glorie in futuro. .7.
Civitatem fortium.
Sicut Moyses cepit civitates Sehon regis Amorrhei, et Og regis Basan. Plus enim valet sapientia in bellis quam vires. .8.
Qui custodit os suum.
Ab immoderato potu, et cibo. .9.
Et linguam suam.
ab immoderato verbo.
marg.|
.10.
Custodit ab.
que solent sequi ad vitia gulositatis et loquacitatis.
marg.|
.11.
Animam suam.
id est seipsum. A nobiliori enim parte frequenter denominatur totum.
marg.|
.12.
Superbus.
corde.
marg.|
.13.
Et arrogans.
ore.
marg.|
.14.
Qui in ira operatur superbiam.
Exequens in opere quod habet in corde.
marg.|
.15.
Vocatur indoctus.
id est stultus, quia omni modo superbus.
marg.|
.16.
Desideria occidunt pigrum.
quia desiderat aliquod bonum delectabile vel utile seu honorabile, sed non vult ad hoc laborare. et sic semper est in angustia, quia non assequitur illud quod desiderat.
marg.|
.17.
Qui autem iustus est, tribuet.
Egenis de hoc quod habet.
marg.|
.18.
Et non cessabit.
A labore, ut possit egenti tribuere.
marg.|
.19.
Hostie impiorum abominabiles.
Deo .
marg.|
.20.
Qui offeruntur ex scelere.
id est rapina vel furto, {3.1698} que plus displicent Deo, quam carentia hostiarum, quibus non indiget, ut dictum est supra eodem ca.
marg.|
.21.
Testis mendax peribit.
Spiritualiter, et aliquando corporaliter, sicut patet de testibus falsis contra Susannam. Dan. 13.
marg.|
.22.
Vir obediens loquetur victoriam.
quia vires inferiores subiicit rationi que est maxima victoria, ut dictum est supra. 16. Melior est patiens viro forti, et qui dominatur animo suo expugnatore urbium.
marg.|
.23.
Vir impius procaciter obfirmat vultum.
Motus enim animi magis apparet in facie, in qua vigent omnes sensus, quam in aliis partibus, et ideo obstinatio animi apparet in obfirmatione faciei.
marg.|
.24.
Qui autem rectus est, corrigat viam suam.
Non inquantum rectus, quia sic non est corrigendus. sed quia de communi cursu nullus sic est rectus in vita presenti, quin aliquando declinet a rectitudine iustitie, et de tali declinatione corrigit se.
marg.|
.25.
Non est sapientia.
Que est notitia de superioribus causis.
marg.|
.26.
Non est prudentia.
Que est notitia de humanis.
marg.|
.27.
Non est consilium.
Quod est quedam applicatio scientie practice ad operandum.
marg.|
.28.
Contra dominum.
Quasi diceret : Scientia speculativa, et practica et eius applicatio ad opus, non possunt impedire divinam ordinationem, sed magis promovent, licet preter intentionem, sicut fratres Ioseph ex sapientia terrena et astutia vendiderunt eum ne dominaretur eis. Et per hoc fuerunt eius dominio subiecti, ut patet Gn. 43.
marg.|
.29.
Equus paratur ad diem belli.
Quia vadens ad prelium non debet omittere ea que faciunt ad sui defensionem, ne tentet Deum, tamen debet a Deo principaliter sperare prosperum eventum.
Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Nicolaus de Lyra (Prv. 21), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2025. Consultation du 15/01/2025. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=lyr&numLivre=28&chapitre=28_21)
Martin Morard, ed., Nicolaus de Lyra (Prv. 21), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2025. Consultation du 15/01/2025. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=lyr&numLivre=28&chapitre=28_21)
Notes :