Nicolaus de Lyra

Capitulum 22

Numérotation du verset Prv. 22,1 

Melius est
nomen bonum
quam divitie multe,
super argentum enim1 et aurum gratia bona.
1 enim Ω M Ω F ΩS Rusch ] om. Cor3 (Beda antiq. non habent ENIM ) ΩJ ΩL ΩP ΩR Weber
Numérotation du verset Prv. 22,2 

Dives et pauper obviaverunt sibi utriusque operator est Dominus.
Numérotation du verset Prv. 22,3 

Callidus videt2 malum et abscondit se innocens3 pertransiit et afflictus est damno.
2 videt Amiatinus ΦRG Θ ΨD Ω M Ω F ΩS ΩJ Rusch ] vidit Ω LP Weber |
3 innocens Ω M ΩJ ΩL ΩP ΩR Rusch Weber ] et praem. ΩS Ω F |
Numérotation du verset Prv. 22,4 

Finis modestie
timor Domini
divitie et gloria et vita.
Numérotation du verset Prv. 22,5 

Arma et gladii in via superbi4,
4 superbi Cor3 (vel) ΩS Ω F ΩJ Rusch ] perversi Cor1 (ita habent hebr. Beda Andreas et antiq.) Cor3 (hebr. Beda moderni) Ω M ΩL ΩP ΩR Weber
custos
autem5 anime sue longe recedit ab eis.
5 autem Amiatinus M Q Y Φ ΘH Γ ΨD Ω M Ω F ΩS ΩJ ΩL ΩP Rusch edd. cum LXX ] om. Weber
Numérotation du verset Prv. 22,6 

Proverbium est : adolescens iuxta viam suam, etiam6 cum senuerit non recedet ab ea.
6 etiam] et Rusch (hapax)
Numérotation du verset Prv. 22,7 

Dives
pauperibus
imperat
et qui accipit
mutuum
servus est
fenerantis.
Numérotation du verset Prv. 22,8 

Qui seminat iniquitatem metet mala et virga ire sue consummabitur.
Numérotation du verset Prv. 22,9 

Qui pronus est ad misericordiam benedicetur,
de panibus enim suis
dedit pauperi7.
7 pauperi Ω M Ω F ΩS ΩJ² ΩL ΩP² ΩR Rusch Weber ] pauperibus ΩJ* ( rubr. cancel. ) ΩP*, pauperibus X L Y ΦP, ex Ps. 111, 9
Victoriam et honorem acquiret qui dat munera, animam autem aufert accipentium8*.
8 Victoriam... acquiret (acquirit ΩJ*, adquirat ΘA* Cor2 )... aufert (auferet Q² Θ ΩL ΩP Rusch, affert Cor2 ) accipentium Q² Θ Cor2 (de LXX... sic ponitur) Ω M Ω F ΩJ ΩL ΩS ΩR Rusch Clementina cum LXX ] del . Cor1 ΩJ² ( rubr. sublin. ) ΩL (va-cat) , om. Cor2 (nec hebr. habet nec antiq.) , Cor3 (hebr. antiq. non habent hunc versum) Weber
Numérotation du verset Prv. 22,10 

Eice
derisorem
et exibit cum eo iurgium
cessabuntque cause et contumelie.
Numérotation du verset Prv. 22,11 

Qui diligit cordis munditiam
propter gratiam labiorum suorum
habebit amicum
regem.
Numérotation du verset Prv. 22,12 

Oculi Domini
custodiunt
scientiam
et supplantantur
verba
iniqui9.
9 iniqui Ω ΩJ² ( in ras. )] impii Ω M (hapax)
Numérotation du verset Prv. 22,13 

Dicet10 piger :
10 Dicet Φ ΩS Ω F ΩJ ΩR Rusch ] Dicit Ω M ΩL ΩP Weber
leo est11 foris,
11 est Σ Y Φ ΘH Γ ΨD Ω M Ω F ΩS ΩJ ΩL ΩP ΩR Rusch edd. ] om. Weber
in medio platearum occidendus sum.
Numérotation du verset Prv. 22,14 

Fovea profunda
os aliene,
cui iratus est Dominus
incidet in eam.
Numérotation du verset Prv. 22,15 

Stultitia colligata est
in corde pueri
et virga discipline
fugabit eam.
Numérotation du verset Prv. 22,16 

Qui calumniatur
pauperem
ut augeat
divitias suas
dabit ipse ditiori et egebit.
Numérotation du verset Prv. 22,17 

Fili mi12, inclina aurem tuam et audi verba sapientium, appone autem cor ad doctrinam meam,
12 Fili mi Cava Θ Cor3 (hebr. antiq. Beda) Ω M Ω F ΩS ΩJ ΩL ΩP ΩR Rusch ] del . Cor1 Cor3 ( rubr. sublin. ), om. Clementina Weber
Numérotation du verset Prv. 22,18 

que pulchra erit tibi
cum servaveris eam in ventre tuo13
13 ventre Cor3 (hebr. antiq. Beda) ΩS ΩJ ΩL ΩR Rusch Weber ] ore Φ Ω F ΩP, corde X M Y Θ Ω M cum LXX , cf. Beda
et redundabit in
labiis tuis
Numérotation du verset Prv. 22,19 

ut14 sit in Domino fiducia tua unde et ostendi15 eam tibi16 hodie.
14 ut] Cor3 (hebr.) |
15 ostendi Cor3 (hebr. antiq.) Ω M ΩJ ΩL ΩP Rusch Weber ] ostende ΦR, ostendam L² Y ΩS Ω F ΩR |
16 eam tibi Cor3 (hebr.) quae nota potius ad v. 20 pertinet) Ω M ΩJ ΩL ΩP ΩR Rusch Weber ] inv. Amiatinus Q ΩS |
Numérotation du verset Prv. 22,20 

Ecce descripsi eam tibi17 tripliciter in cogitationibus et scientia
17 tibi Cor1 , cf. Cor3 (n. 15122) ΩJ ΩL ΩP ΩR Rusch Clementina Weber ] om. Ω M Ω F ΩS
Numérotation du verset Prv. 22,21 

ut ostenderem tibi firmitatem et eloquia veritatis responderes18 ex his19 illis qui miserunt te20.
18 responderes G Cava Σ ΠH Z T ΩSF ΩJ Rusch ] respondens Ω M, respondere Amiatinus L M D Q Y Φ Θ Γ ΨD Ω LPR edd. Weber |
19 his] eis (hapax) |
20 illis qui miserunt te (te miserunt M Γ Ω M) Amiatinus L D Y Φ Ω M Ω F ΩS ΩJ ΩL ΩP ΩR Rusch edd. ] illi qui misit te G Cava ... ΨD Weber |
Numérotation du verset Prv. 22,22 

Non21 facias violentiam22 pauperi
21 Non Ω F ΩJ Rusch Weber ] ut Ω M (hapax) |
22 violentiam Ω M Ω F ΩJ ΩL ΩS ΩR Rusch Weber ] molestiam Cor3 (al.) |
quia pauper est neque conteras egenum in porta,
Numérotation du verset Prv. 22,23 

quia Dominus iudicabit23 causam eius
23 D. iud. Ω M Ω F ΩS ΩJ ΩL ΩP ΩR Rusch Weber ] inv. Clementina
et configet eos qui confixerunt24 animam eius.
24 confixerunt Ω (confix-t Ω F ΩR) Rusch ] confixerint Weber
Numérotation du verset Prv. 22,24 

Noli25 esse amicus homini iracundo neque ambules cum viro furioso,
25 Noli Ω FS Ω ΩJ ΩL ΩP ΩR Rusch Weber ] Nolite Ω M
Numérotation du verset Prv. 22,25 

ne forte discas semitas eius et sumas scandalum anime tue.
Numérotation du verset Prv. 22,26 

Noli esse cum his qui defigunt manus suas
et qui vades se offerunt
pro debitis.
Numérotation du verset Prv. 22,27 

Si enim non habet26 unde restituat27 quid cause est ut tollat operimentum28 de cubili tuo29 ?
26 habet Amiatinus L* D Y Ω M ΩR Rusch cum Beda LXX] habes Cor2 Cor3 (Beda antiq.) ΩS Ω F ΩJ ΩL ΩP Weber |
27 restituat Amiatinus Y Ω M ΩR Rusch cum LXX] restituas Cor2 ΩS Ω F ΩJ ΩL ΩP Weber |
28 tollat operimentum Ω M ΩJ² ΩR Rusch Weber ] tollas operimentum X ΣC L² ΦRGP² Z² Cor2 ΩS Ω F ΩJ ΩL ΩP, + tuum Σ Γ ΩJ* |
29 tuo Rusch Weber ] suo Ω M (hapax) |
Numérotation du verset Prv. 22,28 

Ne transgrediaris terminos
antiquos
quos posuerunt patres tui.
Numérotation du verset Prv. 22,29 

Vidisti virum velocem
in opere suo,
coram regibus
stabit nec erit ante ignobiles.

Capitulum 22

Numérotation du verset Prv. 22,ad litteram 
marg.| {3.1697} .1. Melius est. Superius repressit concupiscibilem quantum ad potum, et luxurie actum, hic consequenter ponit huius repressionis laudabilem effectum. Circa quod sciendum, quod vitia carnalia sunt maioris infamie, licet frequenter sint minoris culpe, et sic ad repressionem concupiscentie sequitur bonum fame, quod est valde magnum, ideo dicit.
marg.|  .2. Melius est nomen bonum. quod est bonum honorabile.
marg.| {3.1698} .3. Quam divitie multe. que sunt bonum utile. Honorabile vero simpliciter est utili melius. .4.   Super argentum. non solum Dei, sed etiam populi : quia frequenter salvat vitam quam divitie non possunt salvare, ut patet de Tobia, Tob. 1. .5.   Dives et pauper. Tunc enim proprie obviant sibi, quando dives ad petitionem pauperis supplet defectum sue indigentie. Et sic beatus Martinus in porta Ambianensium civitatis obviavit pauperi dans ei medietatem sui pallii. .6.   Utriusque operator. Facit enim pauperem, ut habeat meritum patientie, et divitem ut subveniendo pauperi habeat meritum {3.1699} misericordie.
Numérotation du verset Prv. 22,ad litteram 
marg.|  .1. Callidus videt malum. scilicet pene imminentis.
marg.|  .2. Et abscondit se. ne incurrat illud.
marg.|  .3. Et innocens. id est ignarus periculi.
marg.|  .4. Pertransiit. per locum periculosum.
marg.|  .5. Et afflictus. rei temporalis, et aliquando vite corporalis. Exemplum de David, qui videns Saulem insidiari sue vite, fugit et se abscondit, et sic evasit. Achimelech autem sacerdos ignorans periculum, cum tota familia sua ad Saulem venit, et occisus fuit. 1Rg. 22.
marg.|  .6. Finis modestie. id est cuiuslibet virtutis moralis que consistit in moderatione passionum et actionum humanarum.
marg.|  .7. Timor domini. scilicet filialis, qui est timor sanctus permanens in seculum seculi.
marg.|  .8. Divitie. eternales.
marg.|  .9. Et gloria. sanctorum.
marg.|  .10. Et vita. eterna ad hoc enim ordinatur finaliter omnis virtus moralis. Divitie vero temporales et mundani honores non possunt esse finis virtutum moralium : cum virtutes sint maius bonum, finis autem, melior est his que sunt ad finem.
marg.|  .11. Arma et gladii. quantum ad abusum.
marg.|  .12. In via superbi. quia violenter querit rapere alienum.
marg.|  .13. Custos autem. per bonum virtutis.
marg.|  .14. Longe recedit. id est a tali abusu armorum, non tamen recedet a bono usu eorum qui consistit in defensione fidei et iustitie.
marg.|  .15. Proverbium est. id est verbum communiter dictum.
marg.|  .16. Adolescens iuxta. propter hoc dicit Philosophus. 1. Ethicorum quod non parum facit ad virtutem imo multum, quod iuvenes assuefiant in operibus virtutum.
marg.|  .17. Dives pauperibus. id est imperiose loquitur sicut sibi subiectis.
marg.|  .18. Et qui accipit mutuum. pro relevatione sue indigentie.
marg.| {3.1700}
marg.| .19. Servus est fenerantis. id est accommodantis : reddit enim separatum ad suum obsequium, quandiu est ei obligatus.
marg.|  .20. Qui seminat iniquitatem. id est malam doctrinam, dissensiones et odium.
marg.|  .21. Metet mala. scilicet culpe et pene.
marg.|  .22. Et virga ire sue. id est potestas qua male agit.
marg.|  .23. Consummabitur. id est terminabitur et finietur.
marg.|  .24. Qui pronus est ad misericordiam. ex complexione vel bona assuefactione.
marg.|  .25. Benedicetur : de panibus. Talibus enim homines bonum imprecantur.
marg.|  .26. Victoriam et honorem acquiret qui dat. Iste versus non est de textu : quia non est in Hebreo.
marg.|  .27. Eiice derisorem et exibit. Est enim talis causa motiva. remota vero causa removetur effectus.
marg.|  .28. Qui diligit cordis. Ex abundantia enim cordis os loquitur, Mt. 13. cap. et ideo munditia cordis redundat in labiis. Et iste.
marg.|  .29. Habebit amicum regem. scilicet celestem et etiam terrenum. Antiquitus enim reges non permittebant aliquem assistere sibi, nisi mundum et honestum.
marg.|  .30. Oculi domini custodiunt. id est veram scientiam, que est de salute anime habite.
marg.|  .31. Et supplantantur verba iniqui. quia frequenter incurrit oppositum sui propositi, sicut ille qui annuntiavit mortem Saulis ipsi David, credens per hoc acquirere eius gratiam, incurrit mortem. 2Rg. 1.
marg.|  .32. Dicit piger, leo est foris. Semper enim imaginatur in operibus sibi commissis maiora pericula.
marg.|  .33. Fovea profunda. id est informatio male et superstitiose doctrine, quia ducit ad profundum gehenne.
marg.|  .34. Cui iratus. quia ex ita contra aliquem subtrahit sibi gratiam suam, et sic ruit de culpa in culpam, et frequenter in doctrinam erroneam et heresim damnatam.
Numérotation du verset Prv. 22,ad litteram 
marg.| {3.1701} .1. Stultitia colligata est in corde pueri. propter defectum experientie, et debilem usum rationis.
marg.|  .2. Et virga discipline. Quia pueri magis moventur timore pene quam amore boni.
marg.|  .3. Qui calumniatur pauperem. Hoc videmus frequenter, quod principes spoliant usurarios et raptores.
marg.|  .4. Fili mi, inclina aurem. Patet sententia.
marg.|  .5. Que pulchra erit tibi. Doctrina enim sapientie in principio non videtur pulchra, quia difficilis est ad capiendum, et tediosa antequam habeantur eius principia, sed habitis principiis ex quibus facilius capiuntur sequentia, tunc efficitur delectabilis, et videtur pulchra. Ideo subditur.
marg.|  .6. Cum servaveris eam in ventre. id est in corde tuo tamquam rem pretiosissimam.
marg.|  .7. Et redundabit in labiis. Per sanam doctrinam.
marg.|  .8. Ut sit in domino fiducia. De beatitudine consequenda.
marg.|  .9. Unde et ostendi. id est presenti vita. Et subditur modus ostensionis, cum dicitur.
marg.|  .10. Ecce descripsi eam tibi tripliciter. id est in tribus partibus ve. te. que sunt lex, prophete, et hagiographa, ut habetur in prologo galeato. Sic exponit Rabbi Salomon et secundum hoc Salomon hic loquitur in persona ipsius Dei. Potest etiam tripliciter exponi de tribus libris a Salomone editis ut dictum est in principio huius libri : et secundum hoc loquitur hic in propria persona : tamen ut ministerialis scriptor.
marg.|  .11. In cogitationibus et scientia. Quia meditando ea que scripta sunt in tribus veteris testamenti partibus predicti, vel in tribus libris Salomonis, augmentatur in homine scientia.
marg.|  .12. Ut ostenderem tibi firmitatem. Virtutum.
marg.| {3.1702}
marg.| .13. Et eloquia. Ad recte docendum.
marg.|  .14. Respondere ex his. id est ex tribus partibus veteris testamenti predictis, vel tribus libris Salomonis quid sit verum et falsum, bonum et malum, licitum et illicitum : uterque enim ternarius predictus docet de istis respondere.
marg.|  .15. Illis qui miserunt. In Hebreo habetur : Interrogantibus te. et sic plana est sententia, ad quam potest reduci littera nostra, cum dicitur. Illis qui miserunt. Interrogans enim de dubiis mittit quodammodo interrogatum, inquantum inducit eum recurrere ad deliberandum pro responsione per aspectum librorum, vel collationem cum alio sapiente.
marg.|  .16. Non facias violentiam pauperi quia pauper est. id est quia non potest se defendere.
marg.|  .17. Neque conteras egenum in porta. id est in iudicio, quod antiquitus dabatur in porta civitatis.
marg.|  .18. Quia iudicabit dominus. id est vindicabit.
marg.|  .19. Causam eius. Iniuste tractatam.
marg.|  .20. Et configet eos. id est affliget.
marg.|  .21. Qui confixerunt animam eius. Eius iustitiam pervertendo. Noli esse amicus homini iracundo, neque ambules cum viro furioso, quia amicus stultorum similis efficietur, ut dicitur supra 13.d.
marg.|  .22. Noli esse cum his qui defigunt. Fideiubendo pro aliis.
marg.|  .23. Si enim non habet. Ille pro quo fideiubebis oportebit te solvere pro eo, et tolletur vestimentum pro pignore de cubili tuo.
marg.|  .24. Ne transgrediaris terminos antiquos. Occupando iniuste possessionem vicini tui.
marg.|  .25. Vidisti virum velocem. id est strenuum et aptum.
marg.|  .26. Coram regibus stabit. Tum quia reges volunt habere talem ministrum : Tum quia talis nollet servire homini rusticano.


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Nicolaus de Lyra (Prv. 22), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2025. Consultation du 15/01/2025. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=lyr&numLivre=28&chapitre=28_22)
Signaler un complément d'information

Notes :