Glossae Scripturae Sacrae-electronicae (Gloss-e)

Nicolaus de Lyra

Biblia communis

Capitulum 23

Numérotation du verset Prv. 23,1

Quando sederis ut comedas

cum principe diligenter attende que sunt posita¹

¹ sunt posita Ω ^M Ω ^F Ω^S Ω^J Ω^R ] inv. Ω^P Weber , apposita sunt Ω^L

ante faciem tuam

Numérotation du verset Prv. 23,2

et statue cultrum

in gutture² tuo,

² gutture Ω^S Ω ^F Ω^J Ω^L Ω^P Ω^R Rusch Weber ] gutturi Cava S* Ω ^M

si tamen habes in potestate³ animam tuam.

³ in potestate Ω ^MF Ω^J Ω^L Ω^R ² Rusch Weber ] in potestatem Amiatinus M* Φ^P S* Ω^S Ω^R*, potestatem in Σ Q² Φ^RG Ψ^D Ω^P

Numérotation du verset Prv. 23,3

Ne desideres de cibis eius

in quo est panis mendacii.

Numérotation du verset Prv. 23,4

Noli laborare

ut diteris sed prudentie tue pone modum.

Numérotation du verset Prv. 23,5

Ne erigas oculos tuos

ad opes

quas non potes habere⁴

⁴ non potes - habere Ω^SF Ω ^JR Rusch Clementina ] inv. Ω ^M Ω^L Ω^P Weber

quia faciunt⁵ sibi⁶ pinnas

⁵ faciunt Ω ^M Ω ^F Ω^S Rusch ] facient Ω^J Ω^L Ω^P Ω^R Weber |

⁶ sibi] iibi cacogr. Rusch |

quasi aquile et volabunt⁷ in celum.

⁷ volabunt plerique codd., edd. Ω ^M Ω ^F Ω^S Ω Ω^J Ω^L Ω^P Ω^R Rusch Clementina ] avolabunt G Cava Π^H M Q Θ T Γ Ψ^D Weber

Numérotation du verset Prv. 23,6

Ne comedas

cum homine invido

et ne desideres cibos eius,

Numérotation du verset Prv. 23,7

quoniam in similitudinem⁸ arioli et coniectoris

⁸ similitudinem Rusch Weber ] similitudine X Σ Amiatinus Y Φ Ψ^D Ω ^M Ω ^F Ω^S Ω^J Ω^L Ω^P Ω^R

estimat⁹*

⁹ estimat Ω ^MFLPR Weber ] extimat Ω Ω ^JS Rusch

quod ignorat. Comede

et bibe

dicet¹⁰ tibi et mens eius

¹⁰ dicet Ω Rusch Weber ] dicit Cor3 (vel)

non est tecum.

Numérotation du verset Prv. 23,8

Cibos

quos comederas evomes

et perdes pulchros tuos sermones¹¹.

¹¹ pulchros tuos sermones Ω ^F Rusch ] tuos pulchros sermones Ω^S, pulchros sermones tuos Ω ^M Ω Ω^J Ω^L Ω^P Ω^R Weber

Numérotation du verset Prv. 23,9

In auribus insipientium

ne loquaris quia despicient doctrinam eloquii tui.

Numérotation du verset Prv. 23,10

Ne attingas parvulorum

terminos¹²

¹² parvulorum terminos Ψ^D Ω^SF Ω ^JR Rusch Ed1530 Clementina ] inv. Ω ^M Ω^L Ω^P Weber

et agrum pupillorum ne introeas.

Numérotation du verset Prv. 23,11

Propinquus

enim¹³ illorum¹⁴ fortis est et ipse iudicabit contra te causam illorum.

¹³ enim Ω^SF Ω Ω^J Ω^L Ω^P Ω^R Rusch Weber ] om. Ω ^M |

¹⁴ illorum Ω^J Π^H Θ Ω ^M Ω ^F Ω^S Ω ^JR Rusch Clementina ] eorum Ω ^LP Weber |

Numérotation du verset Prv. 23,12

Ingrediatur ad doctrinam cor tuum

et aures tue

ad verba scientie.

Numérotation du verset Prv. 23,13

Noli subtrahere a puero disciplinam.

Si enim percusseris eum virga non morietur.

Numérotation du verset Prv. 23,14

Tu¹⁵ virga percutis eum¹⁶ et animam eius de inferno liberabis¹⁷.

¹⁵ Tu] + ergo Ω ^M (hapax) |

¹⁶ percutis Amiatinus Cava Rusch Ω ^F Ω Ω^J Ω^P Ω^R Edmaior. ] percuties Ω^J X Σ^T Π^H M Θ T S Γ^M Ω ^MSL Weber | virga - p. eum] inv. Ω ^M, p. eum cum virga Ω^R |

¹⁷ liberabis] liberas Cor3 (vel) |

Numérotation du verset Prv. 23,15

Fili mi, si sapiens fuerit animus tuus¹⁸, gaudebit tecum cor meum¹⁹

¹⁸ tuus] om. Ω ^M (hapax) |

¹⁹ meum] tuum Ω ^M (hapax) |

Numérotation du verset Prv. 23,16

et exultabunt renes mei²⁰,

²⁰ mei] tui Ω ^M (hapax)

cum locuta fuerint rectum²¹ labia tua²².

²¹ rectum Ω^S Ω^J Ω^L Ω^P Ω^R Rusch Weber ] om. Ω ^M, recta Ω ^F Ed1530 |

²² tua Ω Rusch Weber ] mea D (hapax) |

Numérotation du verset Prv. 23,17

Non emuletur cor tuum peccatores, sed in timore Domini esto tota die,

Numérotation du verset Prv. 23,18

quia habebis spem

in novissimo

et prestolatio tua

non auferetur.

Numérotation du verset Prv. 23,19

Audi, fili mi, et esto sapiens

et dirige in via

animum tuum.

Numérotation du verset Prv. 23,20

Noli esse in conviviis potatorum, nec in comessationibus eorum qui carnes ad vescendum conferunt,

Numérotation du verset Prv. 23,21

quia vacantes potibus et dantes²³*

²³ dantes Ω ^M Ω ^F Ω^S Ω^J Ω^L Ω^P Ω^R Weber ] vocantes Rusch (hapax)

symbola absumentur²⁴

²⁴ absumentur Ω ^M Rusch ] consummuntur Ω^PR, consumentur Ω^S Ω ^F Ω^J Ω^L Weber

et vestietur²⁵ pannis dormitatio.

²⁵ vestietur Ω^S Ω^J Ω^L Ω^P Ω^R Rusch Weber ] vestientur Q S* Ω ^M

Numérotation du verset Prv. 23,22

Audi patrem tuum

qui genuit te

et ne contemnas cum senuerit

mater tua.

Numérotation du verset Prv. 23,23

Veritatem

eme

et noli vendere sapientiam et doctrinam et intelligentiam.

Numérotation du verset Prv. 23,24

Exultat²⁶ gaudio pater iusti qui²⁷ sapientem genuit letabitur in eo.

²⁶ Exultat Ω^S Ω ^F Ω^J Ω^L Ω^P Ω^R Rusch Weber ] Exultet Ω ^M |

²⁷ qui Cor2 (al.) Ω ^M Ω ^F Ω^S Ω^J Ω^P Ω^R Rusch Weber ] quia S² Cor2 = Cor3 (antiq.) Ω^L |

Numérotation du verset Prv. 23,25

Gaudeat

pater tuus

et mater tua

et exultet qui²⁸ genuit te.

²⁸ qui g. te Cava X Σ^C Π^H Amiatinus Y Cor1 CorS1 = Cor3 (moderni) Ω ^M Ω ^F Ω^S Ω^J Ω^P Ω^R Rusch ] que g. te CorS1 = Cor3 (antiq.) Ω^L Weber , genitrix tua CorS1 = Cor3 (hebr.)

Numérotation du verset Prv. 23,26

Prebe, fili mi²⁹, cor tuum mihi et oculi tui

²⁹ mi Ω^S Ω ^F Ω^J Ω^L Ω^R Rusch Weber ] om. Ω^J Π^H Y Ω ^M Ω^P

vias meas³⁰

³⁰ meas Ω^S Ω ^F Ω^J Ω^L Ω^P Ω^R Rusch Weber ] om. Ω ^M

custodiant.

Numérotation du verset Prv. 23,27

Fovea enim³¹ profunda

³¹ enim Ω^S Ω ^F Ω Ω^J Ω^L Ω^P Ω^R] autem Ω ^M

est meretrix

et puteus

angustus aliena.

Numérotation du verset Prv. 23,28

Insidiatur in via quasi latro et quos incautos viderit³²

³² viderit Ω ^M Ω ^F Ω^S Ω^J Ω^L Ω^P Ω^R Rusch Weber ] invenerit Cava X Σ L Y Θ Ed1530

interficiet³³.

³³ interficiet Y Φ Θ Z² S Γ Ψ^D Ω ^M Ω ^F Ω^S Ω^J Ω^L Ω^P Ω^R Rusch ] interficit Weber

Numérotation du verset Prv. 23,29

Cui ve ?³⁴

³⁴ Cui ve Ω^S Ω ^F Ω^J Ω^L Ω^P Ω^R Rusch Weber ] om. Ω ^M

Cuius patris³⁵ ve ?

³⁵ patris Ω ^F Rusch ] patri Ω ^M Ω^J Ω^S Ω^L Ω^P Ω^R Weber

Cui rixe ?

Cui fovee ?

Cui sine causa vulnera ? Cui suffossio³⁶ oculorum ?

³⁶ suffossio Θ (subf.) CorS1 (sic habent moderni) Ω^S Ω ^F Ω^J Ω^R Rusch ] suffocacio Ω ^M, suffusio Cor1 (sic habent hebr. Beda et antiq.) Cor2 (simile 4Rg. 8, 11) CorS1 = Cor3 (Beda hebr. antiq. set glosa videtur exponere SUFFOSSIO) Ω^L Ω^P Weber cum hebr. , confessio

Numérotation du verset Prv. 23,30

Nonne his qui commorantur³⁷ in vino

³⁷ commorantur Θ CorS1 (moderni) Ω ^M Ω ^F Ω^S Ω^J Ω^R Rusch edd .] morantur CorS1 = Cor3 (Beda) Ω^L Ω^P Weber

et³⁸ student calicibus epotandis³⁹ ?

³⁸ et Ω^S Ω ^F Ω^J Ω^L Ω^P Ω^R Rusch Weber ] ut Ω ^M |

³⁹ epotandis Ω^S Ω ^F Ω^J Ω^L Ω^P Ω^R Rusch Weber ] optandis D Ω ^M |

Numérotation du verset Prv. 23,31

Ne intueris⁴⁰ vinum quando flavescit cum splenduerit in vitro color eius. Ingreditur blande

⁴⁰ intueris A Ω ^M² Rusch ] intuaris Ω ^M*, intuearis Ω^SF Ω Ω^J Ω^L Ω^P Ω^R Weber

Numérotation du verset Prv. 23,32

sed⁴¹ in novissimo mordebit ut coluber et sicut regulus venena diffundet.

⁴¹ sed Cor3 (Beda antiq.) Ω ^MS Ω Ω^J Ω^L Ω^P Ω^R Rusch Weber ] et Cor3 (moderni) , om. Cor3 (hebr. non habet SET neque ET)

Numérotation du verset Prv. 23,33

Oculi tui videbunt

extraneas

et cor tuum loquetur perversa.

Numérotation du verset Prv. 23,34

Et eris sicut dormiens in medio mari

et quasi sopitus

gubernator

amisso clavo

Numérotation du verset Prv. 23,35

et dices : Verberaverunt me

sed⁴² non dolui,

⁴² sed CorS1 = Cor3 (Beda antiq.) Ω^J Ω^L Ω^P Ω^R Rusch Weber ] et Q CorS1 (moderni et antiq. habent sic ET NON DOLUI sed hebr. non habet SED neque ET ) Cor3 (moderni; hebr. non hab. SED neque ET ) Ω^D Ω ^M Ω ^F Ω^S

traxerunt me

et ego non sensi. Quando evigilabo⁴³

⁴³ evigilabo Ω^S Ω ^F Ω^J Ω^L Ω^P Ω^R Rusch Weber ] vigilabo Ω ^M*, mf. obsc. # Ω^D

et rursus⁴⁴ vina

⁴⁴ rursus G M Y Φ Ψ^D Ω^D Ω ^M Ω ^F Ω^S Ω^J Ω^P Ω^R Rusch edd. ] rursum Ω ^L Weber

reperiam ?

Capitulum 23

Numérotation du verset Prv. 23,ad litteram

^marg.| {3.1703} Quando sederis. Superius Salomon repressit concupiscibilem appetitum quantum ad potum, hic reprimit quantum ad cibum. Et primo facit propositum. secundo infert quoddam corollarium, cap. sequenti. Circa primum dicit.

^marg.| .1. Quando sederis ut comedas. In mensa principis.

^marg.| .2. Diligenter attende. Quia modeste utendam est appositis, maxime in presentia tanti hominis. Ideo sequitur.

^marg.| .3. Et statue cultrum. id est retinaculum.

^marg.| .4. Si tamen habes in potestate. Per usum liberi arbitrii : et sic excipiuntur desipientes et pueri.

^marg.| .5. Ne desideres. id est per mendacia acquisitus, quia abominabilis est domino talis cibus.

^marg.| .6. Noli laborare ut diteris. Ultra modum debitum.

^marg.| .7. Prudentie tue. id est industrie vel astutie in acquirendo.

^marg.| .8. Pone modum. rationis recte.

^marg.| .9. Ne erigas. aspirando et anhelando ad eas, quia talis labor esset frustra, sicut illius qui insequitur aquilam volantem.

^marg.| .10. Ne comedas cum homine invido. qui tristatur de bono alterius, et letatur de malo eius.

^marg.| .11. Quoniam in similitudinem. qui ex immolatis in ara divinat de futuris.

^marg.| {3.1704}

^marg.| .12. Et coniectoris. id est expositoris somniorum, qui loquitur in incertum.

^marg.| .13. Aestimat quod ignorat. Talis invidus, quia cogitat te confundere per cibum suum, non tamen est certus, quod hoc eveniat. ideo subditur.

^marg.| .14. Comede et bibe. Invitando te ad nimis sumendum.

^marg.| .15. Et mens eius. id est non querit bonum tuum.

^marg.| .16. Cibos quos. ad eius instinctum.

^marg.| .17. Evomes. ad vituperium tuum.

^marg.| .18. Et perdes pulchros sermones. Quia ingurgitati non possunt decenter loqui.

^marg.| .19. In auribus insipientium. Quia margarite non sunt ante porcos ponende, Mt. 7.a.

^marg.| .20. Ne attingas parvulorum terminos. id est ne occupes in toto vel in parte possessiones eorum qui nesciunt se defendere, ut parvuli : vel non possunt ut pupilli.

^marg.| .21. Propinquus enim. scilicet Deus, secundum quod dicitur Ps. 114. Custodiens parvulos dominus.

^marg.| .22. Et ipse iudicabit. id est vindicabit.

^marg.| .23. Contra te. te puniendo.

^marg.| .24. Ingrediatur ad doctrinam. Et patet littera usque ibi.

^marg.| .25. Fili mi. Pater enim in filio manet quodammodo, et sic gaudet de bono filii, sicut de suo proprio.

^marg.| .26. Et exultabunt renes. id est corpus meum, quia fortis animi motus redundat in corpus exterius.

Numérotation du verset Prv. 23,ad litteram

^marg.| {3.1705} .1. Non emuletur. id est non imitetur.

^marg.| .2. Sed in timore domini. scilicet filiali.

^marg.| .3. Esto tota die. id est per totam vitam tuam : cuius diei iuventus est mane. et senectus vespere.

^marg.| .4. Quia habebis spem in novissimo. scilicet premio. Spes enim est certa expectatio future beatitudinis, ex gratia et meritis proveniens.

^marg.| .5. Noli esse in conviviis. Et sequitur causa.

^marg.| .6. Quia vacantes potibus. quantum ad bona exteriora, que in talibus expenduntur : et quantum ad bona naturalia que in talibus peiorantur et corrumpuntur.

^marg.| .7. Et vestietur pannis. scilicet vilibus. unde in Hebreo habetur. Laceratis, dormitatio scilicet tua. quasi dicat non remanebit tibi in quo dormias, nisi pannus vilis et laceratus.

^marg.| .8. Audi patrem tuum. ei humiliter obediendo.

^marg.| .9. Et ne contemnas cum senuerit mater tua. Ei debitum obsequium subtrahendo.

^marg.| .10. Veritatem eme. studii labore.

^marg.| .11. Et noli vendere sapientiam. Tum quia gratis est danda : Tum quia non est pretio pecunie estimanda. Potest tamen doctor sapientie accipere victum et vestitum pro suo labore : Imo debetur ei a republica, quod patet ex consuetudine antiqua. Unde dicitur, Gn. 47.b. quod sacerdotes Egypti tempore famis non fuerunt compulsi vendere terram suam, quia ipsis statuta cibaria ex horreis publicis prebebantur : Et ipsi primo studuerunt in philosophia, ut habetur. 1. Metaphy.

^marg.| .12. Exultat gaudio pater. Quia bonum filii redundat in patrem et matrem.

^marg.| .13. Prebe fili mi. Ad doctrinam meam meditandum.

^marg.| .14. Et oculi tui vias. ad opera mea imitandum.

^marg.| {3.1706}

^marg.| .15. Fovea enim profunda est meretrix. id est superstitiosa doctrina, quia multi cadunt in eam.

^marg.| .16. Et puteus angustus aliena. quia cum difficultate potest inde quis exire.

^marg.| .17. Insidiatur in via quasi latro. et hoc per doctores huius doctrine.

^marg.| .18. Et quos incautos. nescientes distinguere inter sanam doctrinam et malam.

^marg.| .19. Interficiet. morte culpe et gehenne. In hebreo habetur : Et contemptores in hominibus addet, id est multiplicabit in hominibus contemptores Dei, ut exponit Rabbi Salomon . Potest etiam hec littera exponi de meretrice corporali, que dicitur fovea profunda, quia multi cadunt in eam iuvenes viri et senes. Dicitur etiam puteus angustus, quia de peccato luxurie non exit homo nisi cum difficultate. Insidiatur etiam quasi latro blanditiis et osculis incontinentes attrahendo.

^marg.| .20. Cui ve. id est maledictio et infortunium.

^marg.| .21. Cuius patri ve. quia in patrem redunda filii malum.

^marg.| .22. Cui fovee. id est carceres sub terra.

^marg.| .23. Cui sine causa vulnera. id est non ex gladio, sed ex casu proprio facta.

^marg.| .24. Cui suffossio oculorum. id est debilitatio et obscuratio eorum.

^marg.| .25. Nonne his qui commorantur. superflue bibito. quasi dicat sic contingit eis, ut patet de se ad sensum, ideo subditur.

^marg.| .26. Ne intuearis vinum. quia delectari in tali aspectu inducit ad immoderatum potum.

^marg.| .27. Ingreditur blande. id est suaviter in principio.

^marg.| .28. Sed in novissimo mordebit. quia consumit bona fortune et bona nature, ut patet ex predictis, et etiam bona gratie, quia inducit ad vitia, et potissime ad luxuriam, ideo subditur.

Numérotation du verset Prv. 23,ad litteram

^marg.| {3.1707} .1. Oculi tui. id est meretrices et adulteras.

^marg.| .2. Et cor tuum. concupiscendo eas.

^marg.| .3. Et eris. quia passio Venereorum ligat rationem et sensum.

^marg.| .4. In medio mari. id est presentis seculi, quod iactatur undis tentationum et vitiorum.

^marg.| .5. Et quasi sopitus. corpus est navis, anima gubernatrix, unde dixerunt Platonici, quod anima unitur corpori, sicut nauta navi : que similitudo tenet inquantum est motor corporis, non tamen inquantum est forma. Dicitur autem anima sopita, quando somno vel passione Venereorum est ligata.

^marg.| .6. Amisso clavo. id est gubernaculo. quod hic intelligitur rectum {3.1708} rationis iudicium.

^marg.| .7. Et dices. transeunte somno vel passione.

^marg.| .8. Verberaverunt. Sicut enim oppressus somno pre nimia ebrietate, non percipit pro tunc si percutiatur aut trahatur, sic detentus vehementi passione Venereorum, non percipit pro tunc mala culpe et pene que incurrit.

^marg.| .9. Quando evigilabo. sicut enim assuetus ebrietati post evigilationem cito recurrit ad potationes inclinatus ad hoc per malam consuetudinem vel complexionem, sic et assuetus Veneri, etsi aliquando evigilet percipiendo ad horam mala que incurrit, tamen cito revertitur ad vomitum propter malum habitum, vel carnis corruptionem ipsum ad hoc impellentem.

Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Nicolaus de Lyra (Prv. 23), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2025. Consultation du 15/01/2025. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=lyr&numLivre=28&chapitre=28_23)

Signaler un complément d'information

Notes :

<28. Liber Proverbiorum seu Parabolae Salomonis**>

Capitulum 23

<28. Liber Proverbiorum*>

Capitulum 23