Glossae Scripturae Sacrae-electronicae (Gloss-e)

Nicolaus de Lyra

Biblia communis

Capitulum 24

Numérotation du verset Prv. 24,1

Ne¹ emuleris viros malos,

¹ Ne G CorS1 Ω ^M Ω ^F Ω^S Ω^J Ω^L Ω^P Ω^R Rusch ] Nec Weber

nec desideres esse cum eis²,

² cum eis Ω^S Ω ^F Ω^J Ω^L Ω^P Ω^R] tumens Ω ^M

Numérotation du verset Prv. 24,2

quia rapinas³ meditatur mens eorum et fraudes labia eorum loquuntur.

³ rapinas Ω^D Ω ^M Ω ^F Ω^J Ω^L Ω^P Ω^R Rusch Weber ] rapinam X Π^H Y² Ω^S (rapinã) Ed1530 , rapina Y* Ψ^D

Numérotation du verset Prv. 24,3

Sapientia

edificabitur domus

et prudentia roborabitur.

Numérotation du verset Prv. 24,4

In doctrina⁴

⁴ In Ω^D Ω^S Ω ^F Ω^J Ω^L Ω^P Ω^R Rusch Weber ] et Ω ^M

replebuntur

cellaria,

universa substantia pretiosa et pulcherrima.

Numérotation du verset Prv. 24,5

Vir sapiens⁵ fortis est et vir doctus robustus et validus,

⁵ sapiens Π^H L Q Γ^A Ω^D Ω ^M Ω ^F Ω^J Ω^L Ω^S Ω^R Rusch Clementina ] + et Ω^P Weber

Numérotation du verset Prv. 24,6

quia cum dispositione initur⁶ bellum et erit salus ubi multa consilia sunt.

⁶ initur CorS1 = Cor3 (antiq.) Ω^L Ω^P Ω^R Rusch Weber ] + in Ω ^M², itur ad CorS1 (ad [ cancel. et exp.] sic habent moderni) Cor3 (moderni) Ω^J, itur in CorS1 Cor3 (vel) Ω ^M* Ω^S Ω ^F, mf. obsc. Ω^D

Numérotation du verset Prv. 24,7

Excelsa stulto

sapientia in porta non aperiet os suum.

Numérotation du verset Prv. 24,8

Qui cogitat mala facere⁷ stultus vocabitur,

⁷ mala facere Π^H Amiatinus Q Φ^RGΘ Z² S Γ Ψ^D Ω^D Ω ^M Ω ^F Ω^S Ω^J Ω^P Ω^R Rusch Ed1530 Clementina ] malefacere Ω^L Weber

Numérotation du verset Prv. 24,9

cogitatio stulti peccatum est et abominatio hominum detractor.

Numérotation du verset Prv. 24,10

Si desperaveris lapsus in die angustie⁸* imminuetur⁹ fortitudo tua.

⁸ lapsus - in die a. Cor1 CorS1 (sic habent antiq. et moderni) Φ^RG Z Ψ^D Ω ^M² Ω^S Ω^J Ω^P Ω^R Rusch (in die l. a.)] in die angustie lapsus Ω ^M* Ω ^F, lassus in die a. Cor2 CorS1 + Cor3 (Beda) Ω^D² Ω^L Clementina Weber |

⁹ imminuetur Ω^D Ω ^M Ω ^F Ω^S Ω^J² Ω^L Ω^P Ω^R Rusch Weber ] non praem. Ω^J* (rubr. cancel.) |

Numérotation du verset Prv. 24,11

Erue eos

qui ducuntur

ad mortem et qui trahuntur ad interitum liberare ne cesses¹⁰.

¹⁰ ne Cor2 Ω^D Ω^S Ω ^F Ω^J Ω^L Ω^P Ω^R Rusch Weber ] non Ω ^M (ñ)

Numérotation du verset Prv. 24,12

Si dixeris vires non suppetunt,

qui inspector est cordis ipse intelligit¹¹ et servatorem¹² anime tue

¹¹ intelligit] intelligat Ω ^M* |

¹² servatorem Cor2 = Cor3 (al. iuxta hebr.) Ω ^M Ω ^F Ω^J Ω^L Ω^P Ω^R Rusch Clementina Weber ] salvatorem Cor3 (al. antiq.), servator est Ω^S, servat honorem Cava |

nihil¹³ fallit reddetque homini

¹³ nihil Ω^D Ω ^M Ω ^F Ω^J Ω^L Ω^P Ω^R Rusch Weber ] nec Ω^S

iuxta opera sua.

Numérotation du verset Prv. 24,13

Comede, fili mi¹⁴, mel

¹⁴ mi CorS1 (sic habent antiq. et quidam moderni sed quidam non habent MI ) Cor3 (hebr. antiq.) Ω^J Ω^L Rusch Weber ] om. Cava X Amiatinus L Q Y CorS1 (quidam) Ω^D Ω ^M Ω ^F Ω^S Ω^P Ω^R

quia bonum est et favum dulcissimum gutturi tuo.

Numérotation du verset Prv. 24,14

Sic et doctrina sapientie anime tue¹⁵ quam cum inveneris, habebis in novissimis spem¹⁶ et spes tua non peribit,

¹⁵ tue Ω^D Ω^S Ω ^F Ω^J Ω^L Ω^P Ω^R Rusch Clementina Weber ] sue Ω ^M |

¹⁶ in novissimis - spem Φ Z² Ψ^D Ω^D Ω ^F Ω^S (spêm cacogr. ) Ω^J Ω^L Ω^P Rusch Clementina ] inv. L² Q² Y Θ S² Ed1530 , in novissimis Weber |

Numérotation du verset Prv. 24,15

ne insidieris et¹⁷ queras impietatem¹⁸ in domo iusti neque vastes requiem eius.

¹⁷ et Ω ^F Ω^S Ω^J Ω^L Ω^P Ω^R Rusch Weber ] ut Ω^D Ω ^M |

¹⁸ impietatem Ω^D Ω ^M Ω ^F Ω^J Ω^L Ω^R Rusch Weber ] iniquitatem Ω^S Ω^P |

Numérotation du verset Prv. 24,16

Septies enim¹⁹ cadet iustus

¹⁹ enim Cor2 (non est ibi IN DIE ) Ω ^M Ω ^F Ω^S Ω^J Ω^L Ω^P Ω^R Rusch Weber ] + in die L² Rusch (Glossa) , mf. obsc. # Ω^D

et resurget, impii autem corruent in malum.

Numérotation du verset Prv. 24,17

Cum²⁰ ceciderit inimicus tuus ne gaudeas et in ruina eius ne exultet cor tuum,

²⁰ Cum Ω^D Ω^R] Cumque Ω^J* (rubr. cancel.) (hapax)

Numérotation du verset Prv. 24,18

ne forte videat Dominus et displiceat ei et auferat ab eo iram suam,

Numérotation du verset Prv. 24,19

ne²¹ contendas cum pessimis, ne²² emuleris impios,

²¹ ne Ω^D Ω ^F Ω^J Ω^L Ω^P Ω^R Rusch Clementina Weber ] nec Ψ^D, non Ω^S |

²² ne CorS1 (sic habent moderni sed hebr. et an. non, habent : NEC EMULERIS ) Cor3 (moderni) Ω ^M Ω ^F Ω^J Rusch ] nec CorS1 = Cor3 (hebr. antiq.) Ω^S Ω^L Ω^P Ω^R Clementina Weber , mf. obsc. # Ω^D |

Numérotation du verset Prv. 24,20

quoniam non habent futurorum spem mali et lucerna impiorum extinguetur.

Numérotation du verset Prv. 24,21

Time Dominum²³,

²³ Dominum Ω^D Ω^S Ω ^F Ω^J Ω^L Ω^P Ω^R Rusch Clementina Weber ] Deum Ω ^M

fili mi, et regem

et cum detractoribus non²⁴ commiscearis,

²⁴ non Ω^D Ω^S Ω ^F Ω^L Ω^P Rusch Clementina Weber ] ne Π^H Z Ψ^D Ω ^M Ω^J Ω^R

Numérotation du verset Prv. 24,22

quoniam repente consurget²⁵ perditio eorum²⁶ et ruinam utriusque quis novit.

²⁵ consurget Ω^D Ω^S Ω ^F Ω^J Ω^L Ω^P Ω^R Rusch Weber ] surget Ω ^M (hapax) |

²⁶ eorum Ω^D Ω^S Ω ^F Ω^J Ω^L Ω^P Ω^R Rusch Weber ] illorum Ω ^M (hapax) |

Numérotation du verset Prv. 24,23

Hec quoque sapientibus²⁷

²⁷ Hec... sapientibus] hec dico vobis sapientiam agnoscentibus CorS1 = Cor3 (al. translatio)

cognoscere personam in iudicio non est bonum.

Numérotation du verset Prv. 24,24

Qui dicunt impio : iustus es, maledicent eis populi et detestabuntur eos²⁸ tribus.

²⁸ dicunt... eis ... eos CorS² (Sen. Parisiensis habent sic dictum pluraliter sed hebr. et plures al. singulariter dicunt neutrum) Ω^J Φ^RGP² Θ Ω^D Ω ^M Ω ^F Ω^S Ω^J Ω^R (... eos obsc # Ω^D) Rusch Clementina ] dicit... ei... eum Ω^L Weber , dicit... eum... eum Cava Γ^M Ω^P

Numérotation du verset Prv. 24,25

Qui arguunt²⁹ laudabuntur et super eos³⁰ veniet benedictio.

²⁹ arguunt Ω Rusch ] + eum Clementina |

³⁰ eos Ω ^M Ω ^F Ω^S Ω ^JR Rusch ] ipsos Ω ^LP Weber , mf. obsc. # Ω^D |

Numérotation du verset Prv. 24,26

Labia deosculabitur qui recta verba respondet.

Numérotation du verset Prv. 24,27

Prepara foris opus tuum et diligenter exerce agrum tuum et postea³¹ edifices domum tuam³²,

³¹ et Ω^DF Rusch ] etiam ( sic ) CorS² (hebr.), et CorS2 (Paris.) Ω^S, ut CorS2 (Sen.) Ω ^M Ω Ω^J Ω^L Ω^P Ω^R Weber : CorS² : “Infra PREPARA FORIS ETIAM POSTEA .he. paris. ET SET. sen. ET UT. ” |

³² tuam Ω^D Ω^S Ω ^F Ω Ω^J Ω^L Ω^P Ω^R] om. Ω ^M |

Numérotation du verset Prv. 24,28

ne sis testis frustra contra proximum tuum³³, nec³⁴ lactes quemquam³⁵ labiis tuis,

³³ ne... tuum Ω^D Ω ^M Ω ^F Ω^S Ω^J*LPR Rusch Weber ] ne sis testis contra proximum tuum CorS² (hebr.) | tuum Ω Ω^J² |

³⁴ nec CortS1 Ω ^MSLPR Rusch Clementina Weber ] ne Y Ω^D Ω ^F Ω^J |

³⁵ quemquam Ω^D Ω ^M Ω ^F Ω^S Ω Ω^J Ω^L Ω^P Ω^R Rusch Weber ] vel quempiam CorS1 (hapax) |

Numérotation du verset Prv. 24,29

ne dicas quomodo fecit mihi sic faciam ei

et³⁶ reddam unicuique secundum opus suum.

³⁶ et Cava Ω ^M Ω ^F Ω^J Ω^L Ω^S Ω^R Rusch ] om. Ω^P Weber , mf. obsc. # Ω^D

Numérotation du verset Prv. 24,30

Per agrum hominis pigri transivi et per vineam stulti viri³⁷.

³⁷ stulti viri L* Ω^D Ω^S Ω ^F Ω^J Ω^R Rusch ] inv. Ω ^M Ω^L Ω^P Clementina Weber

Numérotation du verset Prv. 24,31

Et ecce totum repleverant urtice, operuerant³⁸ superficiem³⁹ eius spine et maceria lapidum destructa erat.

³⁸ operuerant Ω ^M Ω^J Ω^S Ω^L Ω^P Rusch Clementina Weber ] operuerunt Ω^J* Cava X Σ^C L M Q Y Θ Ψ^D Ω ^F Ω^J*?, operuert abrev. Ω^R, et praem. Γ^A Clementina , mf. obsc. # Ω^D |

³⁹ superficiem Ω^S Ω ^F Ω^J Ω^L Ω^P Ω^{R ²} Rusch Weber ] superfaciem Ω^J Σ^T Y* Ψ^D Ω ^M Ω^R*, mf. obsc. # Ω^D |

Numérotation du verset Prv. 24,32

Quod cum vidissem posui in corde meo⁴⁰ et exemplo didici disciplinam.

⁴⁰ meo Ω^D Ω^S Ω^J Ω^L Ω^P Ω^R Rusch Weber ] om. Ω ^M Ω ^F*

Numérotation du verset Prv. 24,33

Usquequo piger dormis ? Usquequo de somno consurges⁴¹ ? Parum inquam dormies, modicum dormitabis pauxillum manus conseres ut quiescas

⁴¹ usquequo piger... consurges Q² Θ Ω ^M Ω ^F Ω^S Ω^J* Ω^L* Ω^R Rusch ] Usquequo piger dormis S² | dormis] dormies | usquequo²] quando Ω ^M | consurges] consurgis Θ^HA² Ω^P, non surgis CorS1 ; om. Cor1 (hoc hebr. et antiq. non habent hic sed supra (Prv. 6, 9) Cor2 ( DISCIPLINAM. PARUM) CorS1 (plures antiq. hebr. non habent scilicet istos duos versus), Cor3 (plures anti. hebr. non habent) Weber ; del. Ω^J² ( rubr. sublin. ) Ω^L (va-cat).

Numérotation du verset Prv. 24,34

et veniet tibi⁴² quasi cursor egestas tua⁴³ et mendicitas tua⁴⁴ quasi vir armatus.

⁴² veniet tibi Amiatinus G ² X² Σ^T² L² Γ Cor3 (hebr. an.) Ω^D* Ω ^M Ω ^F Ω^S Ω^J* Ω^L Ω^P Ω^R Ed1530 Clementina ] veniet G * Cava Cor2 Ω^D² Ω^J² Ω^P Weber cum hebr. LXX, veniat CorS1 (quidam habent ET VENIAT TIBI sed hebr. antiq. non habent TIBI ) |

⁴³ tua] om. Clementina cum Prv. 6, 11 |

⁴⁴ tua Cava Ω Rusch ] om. Weber |

Capitulum 24

Numérotation du verset Prv. 24,ad litteram

^marg.| {3.1707} Ne emuleris. Hic consequenter concludit ex predictis quoddam corollarium. Dictum est enim supra quod in conviviis et comessationibus potatorum consumuntur fortune bona, quibus consumptis inducuntur tales ad rapinas et furta : quia non habent unde continuent talia, et tamen continuare volunt, quia consuetudo est altera natura, ideo quasi concludendo ex predictis dicit.

^marg.| .1. Ne emuleris. id est imiteris : Aemulor, aris, habet plures significationes. unde versus : Aemulor inflatur, amat invidet ac imitatur.

^marg.| .2. Viros malos. id est ebriosos et gulosos, ut dictum est.

^marg.| .3. Quia rapinas. postquam consumpserit bona sua modo predicto.

^marg.| .4. Et fraudes. quando non possunt habere per violentiam.

^marg.| .5. Sapientia edificabitur. id est promovebitur familia vel cognatio aliqua.

^marg.| .6. Et prudentia roborabitur. id est bono regimine.

^marg.| .7. In doctrina replebuntur. id est corda audientium.

^marg.| .8. Universa substantia. Divitie enim spirituales semper sunt pretiose {3.1708} et pulcherrime, corporales enim aliquando habent turpitudinem annexam.

^marg.| .9. Vir sapiens fortis. quia sapientia plus valet in arduis et in bellis quam vires corporis, ideo subditur.

^marg.| .10. Quia cum. Nisi enim exercitus esset bene dispositus, non haberet victoriam sed magis confusionem.

^marg.| .11. Excelsa stulto. quia non potest attingere ad eam.

^marg.| .12. In porta non. id est inter sapientes qui antiquitus sedebant in porta civitatis ad faciendum iudicium. Cetera patent usque ibi.

^marg.| .13. Si desperaveris in die angustie lapsus. de periculi evasione.

^marg.| .14. Imminuetur fortitudo tua. Quia deficiente corde per desperationem deficiunt membra exteriora, que habent virtutem a corde.

^marg.| .15. Erue eos qui. Iniuste tamen exemplo Danielis, qui liberavit Susannam, Dan. 13.

^marg.| .16. Si dixeris. ad hoc faciendum.

^marg.| .17. Qui inspector est cordis. id est Deus, secundum quod dicitur. 1Rg. 16.b. Homo videt ea que patent, Deus autem intuetur cor.

Numérotation du verset Prv. 24,ad litteram

^marg.| {3.1709} .1. Ipse intelligit. Si dicas verum vel falsum, et secundum hoc reddet tibi penam vel premium.

^marg.| .2. Comede fili. Ad litteram, in terra promissionis in qua regnavit Salomon mel abundat, ideo in pluribus locis veteris testamentidicitur terra abundans lacte et melle, et eo reficiuntur homines corporaliter.

^marg.| .3. Sic et doctrina. Dulcis est et bona et spiritualiter refectiva.

^marg.| .4. Quam cum. Corde meditando et opere adimplendo.

^marg.| .5. Habebis in novissimis. scilicet in bonis futuri seculi.

^marg.| .6. Et spes tua. id est effectu non carebit, quia spes est certa expectatio future beatitudinis ut supra dictum est.

^marg.| .7. Ne insidieris. id est occasionem eum diffamandi, eo quod in aliquo deliquit, et subditur causa.

^marg.| .8. Septies enim. id est pluries, quia vita presens sine peccato non potest transigi de cursu communi.

^marg.| .9. Et resurget. id est se emendabit, propter quod servanda est fama eius. unde dicit salvator, Mt. 18.b. quod correctio fraterna primo debet esse in secreto, ut sic servetur fratris fama, si emendetur ex tali correctione.

^marg.| .10. Impii autem. Sine correctione tali per emendam, et ideo non sic est cum istis agendum, sed magis sunt accusandi publice iustitie et puniendi, quando non speratur de eorum emendatione ex secreta correctione.

^marg.| .11. Cum ceciderit. In aliquod malum pene.

^marg.| .12. Ne gaudeas. Motus ratione odii seu inimicitie, secus autem est quando tale gaudium procedit ex zelo iustitie, ideo sequitur.

^marg.| .13. Ne forte. Motus malus animi tui.

^marg.| .14. Et auferat. Et super te convertat ipsam.

^marg.| {3.1710}

^marg.| .15. Ne contendas. id est cum incorrigibilibus verbo correctionis, quia hoc inutile, sed iudex debet contendere cum talibus penis, ut a malo arceantur, et alii terreantur.

^marg.| .16. Ne emuleris. id est imiteris.

^marg.| .17. Impios. Cuius causa subditur.

^marg.| .18. Quoniam non. Sed totam suam spem ponunt in bonis huius mundi.

^marg.| .19. Et lucerna. id est potestas eorum finietur.

^marg.| .20. Time dominum. principaliter.

^marg.| .21. Et regem. Qui est eius vicarius in temporalibus secundario.

^marg.| .22. Et cum detractoribus non commiscearis. Eorum detractiones libenter audiendo.

^marg.| .23. Quoniam repente. scilicet detractoris et eius auditoris.

^marg.| .24. Et ruinam utriusque. quasi dicat valde magna erit, quia post ruinam culpe incurrent ruinam gehenne.

^marg.| .25. Hec quoque. que sequuntur : sic coniungitur hec littera in Hebreo.

^marg.| .26. Sapientibus. id est iudicibus et eis assistentibus.

^marg.| .27. Cognoscere. id est ex aliqua familiaritate ei condescendere plus debito.

^marg.| .28. Non est bonum. Quia est contra veritatem iustitie. In tali enim casu sanctum est prehonorare veritatem. 1. Ethicorum

^marg.| .29. Qui dicunt. Eum pro muneribus seu familiaritatibus iustificando.

^marg.| .30. Maledicent. Per populos intelliguntur gentes, que non sunt de populo Israel, et per tribus populus Israel in duodecim tribubus divisus.

^marg.| .31. Qui arguunt. Iuste peccatores, observando tempus et locum, et alias debitas circunstantias.

^marg.| .32. Laudabuntur. id est laudabiles efficientur coram Deo et hominibus.

^marg.| .33. Et super. Dei et populi.

^marg.| .34. Labia. id est pacem reformabit, cuius signum est mutuum osculum.

^marg.| {3.1709} Qui recta verba. Ille enim qui respondet ex transverso, veritatem fugiendo, non reformat pacem, sed magis dissipat eam.

Numérotation du verset Prv. 24,ad litteram

^marg.| .1. Prepara foris opus tuum, et diligenter. Hunc versum exponit Rabbi Salomon dupliciter. Uno modo sic. Prepara foris opus tuum. id est provide tibi de agris et vineis, et aliis ad vitam necessariis.

^marg.| .2. Et postea. id est accipias uxorem et facias prolem. Coniunctio enim viri et mulieris et educatio prolis faciunt domum que male gubernaretur, nisi precederet provisio necessariorum. Alio modo sic. Prepara foris opus tuum, studendo sacram scripturam. Et diligenter exerce agrum tuum, videndo glossas doctorum. Et postea edifices domum tuam, id est fac tibi discipulos per sanam doctrinam, aliter esset ordo perversus.

^marg.| .3. Ne sis testis. id est sine iusta et rationabili causa.

^marg.| .4. Ne lactes quenquam. id est verbis adulatoriis.

^marg.| .5. Ne dicas. ad oppositum verbis comminatoriis.

^marg.| {3.1710} .6. Quomodo fecit. talis iniuriam inferendo.

^marg.| .7. Sic faciam. quia nullus debet esse iudex in causa sua, sed debet ad superiorem recurrere. cuius est inter homines iustitiam conservare, et iniuriantes corripere.

^marg.| .8. Per agrum. et ad sensum patet hoc in possessionibus pigrorum.

^marg.| .9. Quod cum vidissem. quia sapientes hoc videntes, fiunt magis soliciti de suis possessionibus custodiendis et colendis. Aliomodo exponitur, per agrum et vineam intelligendo hominis conscientiam, que ²quando negligitur, variis vitiis repletur. Quod considerantes sapientes viri, circa propriam conscientiam purgandam sunt magis soliciti.

^marg.| .10. Usquequo piger. Hoc principium non est in Hebreo, sed incipit ibi versus.

^marg.| .11. Parum inquam dormies. Exponatur tamen totum usque ad finem capituli, sicut expositum est supra cap. 6. ubi ponitur ista sententia, et quasi sub eisdem verbis.

Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Nicolaus de Lyra (Prv. 24), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2025. Consultation du 15/01/2025. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=lyr&numLivre=28&chapitre=28_24)

Signaler un complément d'information

Notes :

<28. Liber Proverbiorum seu Parabolae Salomonis**>

Capitulum 24

<28. Liber Proverbiorum*>

Capitulum 24