Capitulum 26
Numérotation du verset
Prv. 26,1
Quomodo nix in estate1 et pluvie2 in messe sic indecens est stulto3* gloria.
1 in X² Ω
M²
Rusch Clementina
]
om.
Ω
M* ΩD ΩJ ΩP ΩL etc.
Weber
|
2 pluvie
Amiatinus
Y Φ ΨD
Ω ΩD ΩJ ΩP
edd. Rusch
] pluvia ΩL
Weber
|
3 stulto ΩD
Ω ΩJ ΩL ΩP
Weber
] stultus X, stulti
Rusch
|
Numérotation du verset
Prv. 26,2
Nam4 sicut avis ad alta5 transvolans et passer quolibet vadens, sic maledictum frustra prolatum in quempiam superveniet6.
4 Nam
Cava
Σ Z Φ
Cor2 Cor3
(antiq.) ΩD ΩJ ΩL
Rusch Edmaior.
] Non
Amiatinus
T*,
om. edd.
Edminor. hebr. LXX
|
5 alta
Cava
M Q² Φ T S* ΨD Cor 2
CorS2
(antiq.) Ω
M ΩD ΩJ ΩS ΩL
Rusch
] alia
CorS2
(hebr.)
Weber
|
6 superveniet ΩL] supervenit ΩD
|
Numérotation du verset
Prv. 26,3
Flagellum equo et camus asino et virga in7 dorso imprudentium.
7 in Σ Φ Z² S² Ω ΩD
Rusch Clementina
]
om.
ΩL
Weber
Numérotation du verset
Prv. 26,4
Ne respondeas stulto iuxta stultitiam suam ne efficiaris ei similis.
Numérotation du verset
Prv. 26,5
Responde stulto iuxta stultitiam suam8, ne sibi9 sapiens esse videatur10*.
8 suam ΩD]
om.
Ω
M
|
9 sibi ΩD] tibi Ω
M
|
10 esse videatur ΩD ΩS ΩJ ΩL
Weber
]
inv.
Ω
M
Rusch
|
Numérotation du verset
Prv. 26,6
Claudus pedibus et iniquitatem bibens qui mittit verba11
11 m. v.]
inv.
Ω
M
per nuntium stultum.
Numérotation du verset
Prv. 26,7
Quomodo pulchras frustra12 habet claudus tibias sic13 indecens est in ore stultorum14 parabola.
12 frustra]
om.
Ω
M
|
13 sic ΩL] sicut ΩD*
|
14 stultorum] stulti Ω
M
|
Numérotation du verset
Prv. 26,8
Sicut qui mittit lapidem in acervum Mercurii
ita qui tribuit insipienti
honorem.
Numérotation du verset
Prv. 26,9
Quomodo si spina
nascatur in manu
temulenti, sic15 parabola in ore stultorum.
15 sic ΩDΩL] sicut Ω
M
Numérotation du verset
Prv. 26,10
Iudicium determinat causas et qui imponit stulto silentium iras mitigat16.
16 iras mitigat ΩD ΩL] ΩJ² (in ras.)
Numérotation du verset
Prv. 26,11
Sicut canis qui revertitur ad vomitum suuma, sic imprudens qui iterat17 stultitiam suam.
0 Cf. 2Pt. 2, 22.
17 iterat ΩD ΩL] vertat Ω
M*
Numérotation du verset
Prv. 26,12
Vidisti hominem sapientem sibi videri magis illo spem habebit18 insipiens19.
18 habebit ΩD] habet Ω
M, habuit ΨD
|
19 insipiens
CorS1
=
Cor3
(al. moderni) Ω ΩD
Rusch Clementina
] stultus
CorS1
=
Cor3
(antiq.) ΩL
Weber
|
Numérotation du verset
Prv. 26,13
Dicit20 piger : Leo
20 Dicit
CorS1
=
Cor3
(hebr. Beda antiq.) Ω
M² ΩD ΩL
Rusch Weber
] sicut
praem.
Ω
M*, Dicet
CorS1
(moderni) ΩS ΩJ
est in via,
leena
in itineribus21.
21 leo est in via (+ et
Clementina
) leena ΨD
Ω
M ΩD ΩJ ΩL ΩS ΩL
Rusch
] leena in via leo
Weber
Numérotation du verset
Prv. 26,14
Sicut ostium vertitur in cardine suo, ita piger in lectulo suo22.
22 lectulo s.
Cor2
ΩD
Weber
] lecto ΣC M² D Q Y ΓA
Ω
M, lectu ΩJ ΣT M* ΦG ΨD
Numérotation du verset
Prv. 26,15
Abscondit23 piger manus24 sub ascella sua25 et laborat si ad os suum eas26 converterit27.
23 Abscondit ΩD
Rusch Weber
] Abscondet
Ω
M
|
24 manus
Rusch Weber
] manum ΩJ²
Amiatinus
ΓA
Clementina
, + suas Ω
M
|
25 ascella sua
Amiatinus
L D Σ ΠH Q² Θ Z² T S* ΓM
CorS1
=
Cor3
(moderni) Ω ΩD*
Rusch edd.
] ascellas suas
Cor2
(qui ponunt ibi
SUB ASCELLA
quia hebr. habet, numquid ponent ibi
MANUM
quia hebr. habet ?)
CorS1
=
Cor3
(antiq.) ΩD² ΩL
Weber
|
26 eas ΩD] eam
Amiatinus
D S* ΓA
Clementina
|
27 converterit ΩD] convertit ΩJ² Q Ω
M, convertat X
|
Numérotation du verset
Prv. 26,16
Sapientior sibi piger28
28 piger ΩD ΩJ ΩL
Rusch Weber
] stultus ,
om. Cava
X Ω
M
videtur, septem viris
loquentibus sententias.
Numérotation du verset
Prv. 26,17
Sicut qui apprehendit auribus canem sic qui transit impatiens et commiscetur29*
29
impatiens et commiscetur S² ΩD ΩS ΩJ
CorS2
(sic Paris.)
Clementina
] impatiens et commiscebitur
Rusch (hapax)
, et impatiens commiscitur ΩJ² Σ S*, et patiens conmiscetur ΩJ*, impatiens commiscetur Y Φ Z²
Ed1530
, et impatiens commiscetur
Ω
M ΩL
CorS2
(hebr. secundum Sen. :
ET IMPACIENS COMMISCE.
etc.)
Weber
.
rixe alterius.
Numérotation du verset
Prv. 26,18
Sicut noxius est30 qui mittit lanceas et sagittas in31 mortem,
30 est]
om.
Ω
M
|
31 l. - et - s. ΩD Ω]
inv.
Clementina
| in X L D ΦP Θ T ΓM
Ω
M ΩD ΩJ ΩS ΩL
Rusch Clementina
] et
Weber
|
Numérotation du verset
Prv. 26,19
ita32 vir qui fraudulenter nocet amico suo et cum fuerit deprehensus dicet33* : Ludens feci.
32 ita Ω
M ΩD ΩJ
Rusch Clementina
] sicut ΩS, sic ΩL
Weber
|
33 dicet X ΠH Θ ΩD* ΩJ² ΩS
] dicit ΩD²
Rusch Weber
|
Numérotation du verset
Prv. 26,20
Cum defecerint ligna extinguetur ignis et susurrone subtracto iurgia conquiescunt34.
34 conquiescunt ΩD ΩL] conquiescent
Amiatinus Clementina
, quiescunt Ω
M
Numérotation du verset
Prv. 26,21
Sicut carbones ad prunas35 et ligna ad ignem, sic homo iracundus suscitat rixas.
35 prunas D² Z²
plerique codd. edd.
ΩD ΩL
Rusch
] prunam
Weber
Numérotation du verset
Prv. 26,22
Verba susurronis
quasi simplicia et ipsa perveniunt ad intima cordis36.
36 intima ΩS ΩJ ΩP
Rusch Weber
] interiora X
Amiatinus
Ω
F | cordis
CorS1
(quidam moderni) Ω
M ΩD
Ω
F ΩS ΩJ
Rusch
] ventris
CorS1
(hebr. Beda antiq. et quidam moderni)
Cor1
=
Cor3
(vel) ΩD² (
marg.
) ΩL ΩP
Weber
Numérotation du verset
Prv. 26,23
Quomodo si argento sordido ornare velis vas fictile, sic labia tumentia cum pessimo corde37 sociata.
37 cum pessimo corde ΩD ΩL ΩS ΩJ
Rusch Weber
] cum corde ΩP, in corde pessimo Ω
M² (in ras., prima man.)
Numérotation du verset
Prv. 26,24
Labiis suis intelligitur inimicus cum in corde tractaverit dolos.
Numérotation du verset
Prv. 26,25
Quando submiserit38* vocem suam ne credideris39 ei quoniam septem nequitie sunt in corde illius40.
38 submiserit ΩD
Ω
M ΩL² (corr. m. post.)
Weber
] summiserit ΩL* ΩP
Rusch
|
39 credideris ΩD
Ω
M ΩL
Rusch Weber
] credas ΩP
|
40 illius ΩD
Ω
M ΩJ ΩS ΩL ΩP
Rusch Weber
] eius Θ Ω
M, ipsius L
|
Numérotation du verset
Prv. 26,26
Qui operit41 odium fraudulenter revelabitur42 malitia eius in concilio.
41 operit ΩD
Rusch Weber
] aperit Ω
M
|
42 revelabitur ΩD ΩL
Rusch Weber
] revelabit ΦR
|
Numérotation du verset
Prv. 26,27
Qui fodit foveam incidet43 in eam et qui volvit lapidem revertetur ad eum44.
43 incidet ΩD ΩL
Rusch Weber
] incidit X Σ M* Y Z* T² ΨD
Ω
M
|
44 eum ΩD ΩL
Rusch Weber
] eam ΨD
Ω
M
|
Numérotation du verset
Prv. 26,28
Lingua fallax non amat veritatem et45 os lubricum operatur ruinas.
45 et ΩD ΩL]
om.
Ω
M
Capitulum 26
Numérotation du verset
Prv. 26,ad litteram
marg.|
{3.1715}
Quomodo nix in estate.
In principio capituli precedentis ostendit, quod gloria est sapientibus exhibenda, hic consequenter ostenditur, quod est insipientibus deneganda dicens.
marg.|
.1.
Quomodo nix in estate.
est indecens supple, quia est contra naturam temporis.
marg.|
.2.
Et pluvie in messe.
Quia segetes peiorant, et ad corruptionem disponunt.
marg.|
.3.
Sic indecens est stulto gloria.
id est honor in publico exhibendus.
marg.|
.4.
Nam sicut avis ad alta transvolans.
Istud Nam, non est in Hebreo sed absolute incipit versus. Sicut avis ad alta transvolans, et nescitur ubi debeat residere.
marg.|
.5.
Et passer quolibet vadens.
id est hinc et inde, quasi in incertum volans.
marg.|
.6.
Sic maledictum frustra prolatum.
id est sine causa rationabili.
marg.|
.7.
In quempiam superveniet.
id est in proferentem, vel aliquem amicorum eius, nescitur tamen in quem determinate. In hebreo habetur sic. Maledictum frustra prolatum non veniet, s. super illum in quem profertur, sicut avis vaginolans ad locum certum non vertitur.
marg.|
.8.
Flagellum equo.
scilicet indomito decens est.
marg.|
.9.
Et virga.
correptionis.
marg.|
.10.
In dorso imprudentium.
quia etsi non corrigantur, alii tamen terrentur.
marg.|
.11.
Ne respondeas stulto.
id est ne respondeas stulte, sicut stulte locutus est.
marg.|
.12.
Ne efficiaris ei similis.
quasi dicat sic enim esses sibi similis in stultitia.
marg.|
.13.
Responde stulto iuxta stultitiam.
idest suam stultitiam rationabiliter declarando.
marg.|
.14.
Ne sibi sapiens.
quasi dicat per hoc sua presumptio confundetur, et alii ab eius imitatione retrahentur. Et sic hec pre positio, iuxta, aliter, et aliter accipitur in primo versu, et secundo.
marg.|
.15.
Claudus pedibus.
qui patitur defectum in gressu.
marg.|
{3.1716}
marg.|
.16.
Iniquitatem bibens.
id est potum sibi nocivum.
marg.|
.17.
Qui mittit verba per nuntium stultum.
id est talis est predictis similis, quia stultus nuntius provocat eum ad quem mittitur ad iram, et sic negotium peioratur.
marg.|
.18.
Quomodo pulchras frustra habet.
quia indecenter incedit.
marg.|
.19.
Sic indecens est in ore stultorum.
id est doctrina, quia indecenter docet.
marg.|
.20.
Sicut qui mittit.
id est ad edificandum templum in honorem huius idoli.
marg.|
.21.
Ita qui tribuit insipienti.
quia uterque honor perditur. Alio modo exponitur intelligendo per Mercurii acervum, computum eo, quod Mercurius apud Gentiles dicitur ratiocinationis deus. Ratiocinatio vero computus dicitur, in quo antiquitus utebantur homines lapillis, sicut modo denariis plumbeis vel stanneis. Et frequenter ille denarius, qui ponitur pro uno solido, amovetur de loco suo, et ponitur pro una libra, vel pro viginti, vel pro centum, sic insipiens, qui debet esse in infimo loco, ponitur aliquando in statu valde honorabili, et est in magna hominum reputatione, quamvis in se non plus valeat, quam ante, sicut nec denarius pro centum libris positus plus valet in se, quam positus pro uno solido, vel denario.
marg.|
Secundum hebr<eum> hec est littera : Sicut, qui mittit lapidem in palma funde, que est latitudo existens in funde medio, ubi ponitur lapis, ut mittatur in altum contra naturam lapidis, cuius est esse deo rsum, ita honor exhibitus insipienti est contra rationem, cum exhibendus sit soli sapienti.
marg.|
.22. Quomodo si spina nascatur in manu temulenti. idest, ebrii.
marg.|
.23.
Sic parabola.
idest, doctrina.
marg.|
.24.
In ore stultorum.
Sicut enim ebrius habens spinam in manu pungit se, et alios, sic stultus docens, vel predicans.
marg.|
.25.
Iudicium determinat causas.
idest, prescindit lites.
marg.|
.26.
Et qui imponit stulto silentium.
cuius loquacitas est causa rixarum.
Numérotation du verset
Prv. 26,ad litteram
marg.|
{3.1717} .1.
Iras mitigat.
quia remota causa removetur effectus.
marg.|
.2.
Sicut canis, qui revertitur ad vomitum suum.
est abominabilis Sic imprudens, qui iterat stultitiam suam. Et intelligitur hoc de malitia seu stultitia magna, que reddit hominem deo, et hominibus abominabilem, non de levi seu parva, que etiam iustis aliquando accidit, sicut dictum est supra 24.b. Septies in die cadet iustus, et resurget.
marg.|
.3.
Vidisti hominem sapientem sibi videri.
cum tamen non sit vel plus, quam.
marg.|
.4.
Magis illo spem boni habebit insipiens.
idest, suam insipientiam cognoscens, quia est dispositio quedam ad querendam sapientiam.
marg.|
.5.
Dicit piger : Leo est in via, et leena in itinere
, quia in omni opere arduo estimat maiorem difficultatem, et maiora pericula, quam sint in veritate.
marg.|
.6.
Sicut ostium vertitur in cardine suo.
Est autem cardo lignum circa quod vertitur ostium.
marg.|
.7.
Ita piger in lectulo suo.
quia quamvis vigilet, non tamen surgit, sed pigritia detentus in lectulo se revolvit.
marg.|
.8. Abscondit piger manus suas sub ascella sua. propter frigus.
marg.|
.9.
Et laborat si ad os suum eas converterit.
id est, non solum ex pigritia interrumpit opus, sed etiam comestionem.
marg.|
.10.
Sapientior sibi piger videtur.
inquirendo requiem sue carnis.
marg.|
.11.
Septem viris loquentibus sententias.
id est, sapientibus non solum mediocriter, sed etiam excellenter.
marg.|
.12.
Sicut qui apprehendit auribus canem.
excitat eum pro nihilo ad se mordendum.
marg.|
.13.
Sic, qui transit impatiens.
id est, nullam iniuriam patiens ab alio.
marg.|
.14.
Commiscetur rixe alterius
, quia sine causa excitat illum, cum rixatur ad mordendum ipsum verbo, vel facto.
marg.|
.15.
Sicut noxius est.
et patet sententia usque ibi.
marg.|
.16.
Et cum fuerit deprehensus.
Cum enim non potest excusare malitiam facti, que est patens, negat malitiam intentionis, que est latens.
marg.|
.17.
Cum defecerint ligna.
que sunt etiam materia ignis.
marg.|
.18.
Et susurrone subtracto.
idest detractore. Et dicitur a sono vocis, quia non loquitur palam, sed in aure.
marg.|
.19.
Iurgia conquiescunt.
quia eius verba sunt iurgii materia.
marg.|
.20.
Sicut carbones.
idest ad carbones ardentes.
marg.|
{3.1718}
marg.|
.21.
Et lingua ad ignem.
Utrumque enim auget incendium.
marg.|
.22.
Sic homo iracundus suscitat
etc. quia ira est appetitus vindicte.
marg.|
.23.
Verba susurronis.
idest detractoris.
marg.|
.24.
Quasi simplicia.
idest videntur sine plica dolositatis, quia simulat se loqui ex zelo iustitie, vel propter bonum illius cui loquitur, vel de quo loquitur.
marg.|
.25.
Et ipsa perveniunt ad intima.
quia intendit nocere usque ad cor.
marg.|
.26.
Quomodo si argento.
id est scoria argenti, ut habetur in Hebreo.
marg.|
.27.
Ornare velis vas fictile.
idest terreum, quod non est decens ornari argento vero, sed tantum apparenti, sicut stannum, vel aliquid huiusmodi, aliquando ponitur in extremitatibus godeti terret.
marg.|
.28.
Sic labia tumentia.
idest tumore superbie loquentia.
marg.|
.29. Cum pessimo corde, etc. Quia ex abundantia cordis os loquitur, Mt. 12.c. ideo subditur.
marg.|
.30.
Labiis suis.
intelligitur inimicus, quia dispositio cordis apparet in labiis.
marg.|
.31.
Quando submiserit vocem.
Humilius loquendo, ne appareat eius dolus.
marg.|
.32.
Ne credideris ei, quoniam septem nequitie.
idest universitas malitie seu nequitie, que per septenarium designatur, eo quod omne tempus septenario dierum comprehenditur.
marg.|
.33.
Sunt in corde illius.
Ex magno enim appetitu nocendi mutat sic modum loquendi.
marg.|
.34.
Qui operit odium fraudulenter.
signis amicitie, ut Iudas.
marg.|
.35.
Revelabitur malitia eius.
quia deprehenditur postea facto, sicut dicitur de Torquato, in legenda sancti Tyburtii martyris.
marg.|
.36.
Qui fodit foveam.
Parans alteri ruinam.
marg.|
.37.
Incidet in eam.
Sicut patet de Balaan, qui docuit Balach mittere scandalum coram filiis Israel, Nm. 24. et postea ab eis occisus est. Nm. 31.
marg.|
.38.
Et qui voluit lapidem.
De loco suo.
marg.|
.39.
Revertetur ad.
scilicet lapis, sicut videmus sensibiliter, quod lapis ponderosus ab aliquo motus ex suo pondere revertitur ad ipsum moventem, et ledit eum. Et per hoc intelligitur, quod volens immutare aliquid notabile, et consuetum, ex hoc patitur detrimentum, quia talis novitas solet inducere dissensionem, et rebellionem contra facientem.
marg.|
.40.
Lingua fallax non amat veritatem.
quia dissona est habitu suo.
marg.|
.41.
Et os lubricum.
quod non servat secretum.
marg.|
.42.
Operatur ruinas.
Denudando adversariis consilium.
Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Nicolaus de Lyra (Prv. 26), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2025. Consultation du 15/01/2025. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=lyr&numLivre=28&chapitre=28_26)
Martin Morard, ed., Nicolaus de Lyra (Prv. 26), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2025. Consultation du 15/01/2025. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=lyr&numLivre=28&chapitre=28_26)
Notes :