Nicolaus de Lyra

Capitulum 4

Numérotation du verset Prv. 4,1 

Audite filii
disciplinam patris
et attendite ut sciatis prudentiam.
Numérotation du verset Prv. 4,2 

Donum bonum
tribuam vobis
legem meam ne derelinquatis.
Numérotation du verset Prv. 4,3 

Nam et ego
filius fui1 patris mei,
1 f. fui Ω M ΩJ ΩL Rusch Weber ] inv. ΩS ΩD
tenellus
et unigenitus
coram matre mea
Numérotation du verset Prv. 4,4 

et docebat me
atque dicebat : Suscipiat verba mea cor tuum,
custodi
precepta mea et vives.
Numérotation du verset Prv. 4,5 

Posside
sapientiam,
posside prudentiam.
Ne obliviscaris,
neque
declines
a verbis oris mei.
Numérotation du verset Prv. 4,6 

Ne dimittas eam
et custodiet te,
dilige2
2 dilige ΩJ ΩL CorS1 (he. h. Beda anti. ) CorS3 Cor3 (Ie. h. a.) Rusch Weber ] diligite CorS1, dirige CorS1 (alia littera) Cor3 (vel) CorS3*
eam et servabit te3.
3 servabit CorS1 Rusch ] conservabit Clementina
Numérotation du verset Prv. 4,7 

Principium sapientie :
posside sapientiam et in omni possessione tua acquire prudentiam.
Numérotation du verset Prv. 4,8 

Arripe4
4 Arripe ΩJ (Beda) Rusch Edmaior. (apparatus) Weber ] Accipe CorS1 (alia littera) Cor3 (vel) ΩR²
illam
et exaltabit te.
Glorificaberis5*
5 Glorificaberis Ω ΩD ΩL ΩP ΩR Weber etc. ] Gloriaberis Rusch (hapax)
ab ea cum eam fueris amplexatus.
Numérotation du verset Prv. 4,9 

Dabit capiti tuo
augmenta gratiarum
et corona
inclita proteget te.
Numérotation du verset Prv. 4,10 

Audi,
fili mi, et suscipe verba mea
ut multiplicentur tibi anni vite.
Numérotation du verset Prv. 4,11 

Viam sapientie monstrabo tibi6
6 monstrabo Amiatinus ΠH² Φ ΓA ΨD Ω M ΩJ ΩS ΩL ΩP ΩR Rusch Clementina ] monstravi Weber | tibi ΩJ Cor3 (hebr. antiq.)] CorS1 (aliqui non habent TIBI sed hebr. antiq. habent), + et ΩD ΩJ* ( exp. et rubr . cancel. )
ducam7 te per semitas equitatis
7 ducam Ω M ΩJ ΩS 2 ( in ras .) ΩL ΩP ΩR Rusch Clementina ] duxi Weber
Numérotation du verset Prv. 4,12 

quas
cum ingressus fueris
non artabuntur gressus tui
et currens non habebis offendiculum.
Numérotation du verset Prv. 4,13 

Tene
disciplinam ne8 dimittas eam,
8 ne] nec CorS1 (alia littera) Cor3 (vel)
custodi illam quia illa9 est vita tua.
9 illa CorS1 (alia littera) ΩS ΩJ Rusch ] ipsa CorS1 Cor3 (vel) Ω M ΩP ΩL ΩR Weber
Numérotation du verset Prv. 4,14 

Ne delecteris in10 semitis impiorum
10 in semitis CorS1 (hebr. et moderni) ΩS ΩJ ΩP ΩR Ed1530 Rusch Clementina ] semitis CorS1 (aliqui antiq. non habent IN ) Cor3 (alia littera  : SEMITIS ) ΩL Weber , semitas (antiq.), semitam Pagnini
nec tibi placeat malorum via.
Numérotation du verset Prv. 4,15 

Fuge ab ea nec11 transeas
11 nec plerique codd., edd. Ω J2 ΩP ΩL Rusch ] ne Amiatinus ΣT L M Q T Ω M ΩS ΩR Weber cum hebr. LXX
per illam12, declina et desere eam.
12 illam ΩJ Rusch Weber ] illa ΠH, eam ΩR
Numérotation du verset Prv. 4,16 

Non enim dormiunt
nisi malefecerint
et
rapitur13 somnus ab eis14 nisi supplantaverint.
13 et Cor1=2 CorS1=Cor3 (hebr. antiq.) Rusch Weber ] nec etiam CorS1 (glossa) , nec Cava Amiatinus ΘH S ΨD Cor3 (glossa) ΩR, et non CorS1 (moderni) Ω M* ΩD ΩS |rapitur] capitur Cava CorS1 ( moderni ) ΩJ ΩR |
14 eis ΩJ etc. ] oculis eorum Ω M |
Numérotation du verset Prv. 4,17 

Comedunt
panem impietatis et vinum iniquitatis bibunt.
Numérotation du verset Prv. 4,18 

Iustorum autem semita
quasi lux splendens procedit et crescit
usque ad perfectam
diem.
Numérotation du verset Prv. 4,19 

Via
impiorum
tenebrosa, nesciunt
ubi corruant.
Numérotation du verset Prv. 4,20 

Fili mi,
ausculta
sermones meos et ad eloquia mea
inclina
aurem tuam,
Numérotation du verset Prv. 4,21 

ne
recedant ab oculis tuis,
custodi ea in medio
cordis tui.
Numérotation du verset Prv. 4,22 

Vita enim sunt invenientibus ea et universe carni15 sanitas.
15 carni Rusch Weber ] carnis X Q ΓA ΩD ΩS ΩJ ΩR
Numérotation du verset Prv. 4,23 

Omni custodia serva cor tuum,
quia ex ipso vita procedit.
Numérotation du verset Prv. 4,24 

Remove
a te os pravum
et detrahentia labia
sint16 procul a te.
16 sint ΩL Rusch Weber etc.] om. ΩD
Numérotation du verset Prv. 4,25 

Oculi tui
recta videant
et palpebre tue
precedant gressus tuos.
Numérotation du verset Prv. 4,26 

Dirige semitas17 pedibus tuis
17 semitas ΩD ΩS ΩJ ΩR Rusch ] semitam Cor3 (hebr. et antiq. habent in singulari) Ω M ΩL ΩP Weber, semitam (pedum tuorum) Pagnini ( marg. )
et omnes vie tue stabilientur.
Numérotation du verset Prv. 4,27 

Ne declines ad dexteram
neque18 ad sinistram.
18 neque Ω M ΩD ΩS ΩJ ΩP ΩR Rusch Clementina ] et Cor2=Cor3 (hebr. et antiq.) ΩL Weber Pagnini
Averte pedem tuum a malo.
Numérotation du verset Prv. 4,28 

Vias enim que a dextris sunt novit Dominus. Perverse vero sunt que a sinistris sunt.
Ipse autem rectos faciet
gressus19 tuos,
19 gressus Σ ΩD ΩJ ΩR Rusch ] cursus Cor3 ( G <rec.> antiq. et BEDA... Ipse enim Beda exponit) ΩL Weber
itinera autem tua in pace
producentur20.
20 v. 28 Vias enim… producentur X² Σ ΠH Amiatinus L M D Q Y Φ Θ H T S Ψ D Ω ΩD ΩR Rusch edd. cum LXX ] om. Cava Edmaior. Weber (Z) cum hebr. Pagnini | producentur ΘH ΩD ΩJ ΩS ΩR] produci Md037v-3 , producit ΩJ Φ T, producet G1 Φ Ω MP, perducet X Σ ΨD ΩL

Capitulum 4

Numérotation du verset Prv. 4,ad litteram 
marg.| {3.1617} Audite filii. Hic consequenter inducit ad sapientiam, et beneficentiam exemplo. Et primo ponitur exemplum. secundo exequitur propositum, ibi : Posside sapientiam. Prima pars exponitur tripliciter. Uno modo, quod exemplum hic positum intelligatur de Salomone, et iste modus duplicatur. Uno modo, quod David dicatur hic pater Salomonis, et Bethsabee mater eius, et sic loquitur hic.
marg.|  .1. Audite filii, etc. sicut et ego audivi a patre meo David. Et dicitur hic disciplina in moribus, prudentia in agibilibus.
marg.|  .2. Donum bonum tribuam vobis. scilicet sapientiam, que melior est auro, et argento, ut dictum est ca. prece.
marg.| {3.1618} .3. Legem meam ne derelinquatis. Id est documenta bene vivendi a me vobis tradita. Et inducit ad hoc exemplum etiam de seipso dicens.
marg.|  .4. Nam, et ego filius fui patris mei. David.
marg.|  .5. Tenellus. Unde dicit David. 1. Para. 20.a. Salomonem filium meum elegit dominus adhuc puerum, et tenellum.
marg.|  .6. Et unigenitus coram matre mea. Bethsabee. Licet enim tres alios filios habuerit Bethsabee, ut habetur. 1. Para. 3. tamen illi fuerunt filii Urie naturales, et ipsius David adoptivi tantum. Ille enim quem habuit de David ante Salomonem, non computatur ibi, neque hic. Tum quia fuit adulterinus. Tum quia fuit mortuus ante diem octavum, et sic incircumcisus, et per consequens non numeratur inter filios Israel, quia circumcisio est signum distinguens Israel a Gentilibus.
Numérotation du verset Prv. 4,ad litteram 
marg.| {3.1619} .1. Docebat me. scilicet pater meus David. In Hebreo enim habetur, Vaioreni, idest docebat me, qui modus loquendi non dicitur, nisi de masculo. Si autem referretur ad matrem, diceretur in Hebreo. Vathareni.
marg.|  .2. Suscipiat verba mea. Sic .n. dicebat David Salomoni instruens eum de cultu dei, et de moribus, et de edificatione templi, ut patet. 1. Paralipomenon. 28. et 29.
marg.|  .3. Custodi precepta mea. vita gratie. quandiu enim Salomon custodivit precepta David patris sui, habuit gratiam dei. Alio modo exponitur exemplum hic positum, ita quod deus dicatur pater Salomonis, sicut 2Rg. 7.c. dicit de eo dominus : Ego ero illi in patrem, et ipse erit mihi in filium, et mater eius dicatur synagoga, sive populus Israel, sicut ecclesia dicitur mater cuiuslibet Christiani. et sic exponit Rabbi Salomon cum dicitur : Audite filii disciplinam patris, scilicet dei, qui est pater omnium per creationem. Donum bonum tribuam vobis. In Hebreo habetur : Tribui vobis, scilicet legem in monte Sinai, que debet cum diligentia custodiri. Nam et ego fui filius patris mei, idest dei, ut allegatum est. 1Rg. Tenellus, qui a Deo in pueritia electus, ut dictum est. Et unigenitus coram matre mea, idest dilectus a synagoga, sicut unigenitus filius diligitur a matre sua naturali. Et docebat me, scilicet deus pater meus, quia Salomon habuit scientiam divinitus infusam, ut habetur. 3Rg. 3.b. Tertio modo exponitur, ut exemplum ponatur hic de Christo, et Deo patre, et Maria Virgine, et sic exponit frater Raymundus in quodam libro quem fecit contra Iudeos dicens in persona Christi : Audite filii disciplinam patris. id est Dei Donum bonum tribuam vobis, idest legem evangelicam diligentissime custodiendam. Nam, et ego fui ab eterno. Filius patris mei. idest dei patris, a quo distinguitur filius in persona, licet sit idem deus in essentia. Tenellus, et unigenitus, quia fuit, et est unigenitus Deo patri, et Marie Virgini. Et tenellus teneritudine pietatis in utraque natura, scilicet divina, et humana. Ante matrem meam, quia precessit matrem in natura divina. Et docebat me deus pater scientiam divinam, et humanam, quia licet sit eadem scientia divina in patre, et filio, illam tamen habet filius a patre, sicut et naturam. Item, Christus homo habet scientiam infusam a Deo ab instanti conceptionis. Istas tres expositiones hic posui, ut lector eligat, quam voluerit. Prima tamen mihi videtur magis consona littere hic, et primi Paral. 3. Tamen tenendo illam, solvendum est unum, quod dicit hic Raymundus in expositione sua dicens, quod hec est littera : Tenellus, et unigenitus ante matrem meam. ita quod per li ante, secundum eum significatur antecessio durationis filii ante matrem, quod non potest esse verum de Salomone : sed solum de Christo tantum modo predicto. Sed in hoc dictum suum non valet, quia dictio Hebraica {3.1620} hic posita, scilicet liphne, indifferenter significat antecessionem, et assistentiam, sicut et hec prepositio ante in Latino. Dicitur enim de Christo, quod fuit ante tempora secundum naturam divinam, et ante faciem Pilati secundum humanam, et frequentius accipitur dictio Hebraica hic posita pro assistentia, quam pro antecessione.
marg.|  .4. Posside sapientiam, posside prudentiam. Hic consequenter Salomon exequitur propositum, et primo inducit ad amorem sapientie. Secundo ad actus bone vite, ibi. Ne delecteris. Circa primum dicit.
marg.|  .5. Principium sapientie posside sapientiam. quod sic exponitur communiter, id est possessio sapientie in via est principium habendi sapientiam in patria, que consistit in clara visione. Rabbi Salomon exponit sic : Principium sapientie eme sapientiam. sic est in Hebreo, idest principium acquirendi sapientiam est comparare sibi, prece, pretio, vel obsequio doctorem sapientem qui dicitur hic sapientia in abstracto, eo modo loquendi, quo aliquis notabiliter liberalis dicitur liberalitas.
marg.|  .6. Et in omni possessione tua acquire prudentiam. id est pre omnibus, que emi possunt, vel haberi ab alio quocumque modo. Et ad eundem intellectum, qui videtur magis litteralis potest trahi littera nostra. Principium sapientie. id est acquirendi sapientiam.
marg.|  .7. Posside sapientiam. id est stabiliter ad modum possessionis adhereas sapienti doctori. Et in omni possessione tua, id est pre omni re, que potest a te possideri.
marg.|  .8. Arripe illam. id est festina ad eius acquisitionem.
marg.|  .9. Et exaltabit te. in presenti, et in futuro.
marg.|  .10. Glorificaberis ab ea. idest honoraberis coram multis propter eam.
marg.|  .11. Cum eam fueris amplexatus. sicut rem valde dilectam.
marg.|  .12. Dabit capiti tuo augmenta gratiarum. et pro idest.
marg.|  .13. Corona inclyta proteget te. Antiquitus enim sapientibus dabantur corone in signum, quod debebant ab aliis honorari, et in periculis adiuvari.
marg.|  .14. Audi fili mi. aure corporis.
marg.|  .15. Et suscipe verba mea. aure mentis.
marg.|  .16. Ut multiplicentur tibi anni vite. quia sapientes sciunt evitare pericula mortis in presenti vita, et per sapientiam veniunt ad vitam eternam.
marg.|  .17. Viam sapientie monstrabo tibi. scilicet processum in virtutibus intellectualibus, et moralibus.
marg.|  .18. Ducam te per semitas. quia vie virtutum non habent aliquid distortum.
marg.|  .19. Quas cum ingressus fueris non arctabuntur gressus tui. In principio enim via virtutis videtur arcta, quia difficile est tenere medium rationis non habenti habitum virtutis : sed per consuetudinem operis dilatatur hec via, et efficitur facilis ad tenendum, ideo subditur.
Numérotation du verset Prv. 4,ad litteram 
marg.| {3.1621} .1. Et currens non habebis offendiculum. quia habitus acquisitus, facit prompte, et delectabiliter operari.
marg.|  .2. Tene disciplinam. idest formam discipuli magis desiderans addiscere ab aliis, quam docere.
marg.|  .3. Quia illa est vita tua. hoc est profectus in vita tua.
marg.|  .4. Ne delecteris. Hic consequenter inducit ad actus bone vite. Et primo, respectu sui. secundo, respectu dei. 5. ca. Prima adhuc in duas, quia primo inducit ad evitandum malum. secundo ad operandum bonum, ibi. Fili mi. Circa primum dicit : Ne delecteris in semitas impiorum. quia cum aliquis incipit in aliquo delectari, trahitur ad illud per consensum, et operationem, ideo subditur.
marg.|  .5. Fuge ab ea. ne appropinquando ad eam traharis ad concupiscendum, et operandum, et sequendum eam, sicut avicula laqueo appropinquans capitur.
marg.|  .6. Non enim dormiunt, nisi cum malefecerint. habentes enim habitum vitiosum inclinantur ad opera mala, quasi sibi connaturalia, eo quod habitus inclinat per modum nature, et ideo sicut lapis non quiescit nisi in centro, ita mali non habent quietem mentis, nisi in operibus malis.
marg.|  .7. Et non capitur somnus ab eis, nisi supplantaverint. id est simplices deceperint.
marg.|  .8. Comedunt panem iniquitatis. idest iniquitate acquisitum.
marg.|  .9. Iustorum autem semita, quasi lux splendens. qui enim facit veritatem, venit ad lucem, Io. 3.c.b.
marg.|  .10. Procedit, et crescit usque ad perfectam diem. incedendo de virtute in virtutem, donec videatur deus deo rum in Sion, ubi est dies perfecta sine nocte sequenti.
marg.|  .11. Via impiorum tenebrosa. tenebris errorum.
marg.| {3.1622}
marg.| .12. Nesciunt ubi corruant. scilicet in infernum, quem casum modo nolunt attendere.
marg.|  .13. Fili mi ausculta sermones meos. Hic consequenter inducit ad operationem boni, cui previa est doctrina bona. ideo dicitur : Fili mi ausculta sermones meos. id est attende cum diligentia.
marg.|  .14. Ne recedant ab oculis tuis. ea iugiter meditando.
marg.|  .15. Custodi ea in medio cordis tui. firmiter retinendo.
marg.|  .16. Vita enim sunt invenientibus ea. id est causa vite gratie.
marg.|  .17. Et universe carni sanitas. quia cum hoc faciunt bonam dispositionem corporis servantibus ea.
marg.|  .18. Omni custodia serva cor tuum, quia ex ipso vita procedit. sicut castrum obsessum a carne, mundo, et diabolo, et contra carnem pone custodiam castitatis. contra mundum custodiam liberalitatis, contra demonem custodiam caritatis.
marg.|  .19. Quia ex ipso vita procedit. Sicut enim a corde carneo procedunt spiritus, qui sunt causa motus, et sensus membris exterioribus, sic ab anima, que vocatur hic cor bene disposita ad gratiam, opera exteriora vivificantur, et meritoria efficiuntur.
marg.| .20. Remove a te os pravum. idest verba male detractionis, murmurationis, et huiusmodi.
marg.|  .21. Et detrahentia labia. scilicet alterius.
marg.|  .22. Sint procul a te. fugiendo detractores.
marg.|  .23. Dirige semitas pedibus tuis. idest affectibus tuis quibus anima incedat.
marg.| .24. Et omnes vie tue. id est opera.
marg.|  .25. Stabilientur. ex intentione bona, dum tamen opera sint bona de genere.
marg.|  .26. Ne declines ad dexteram. id est attractus prosperis, vel promissis.
marg.|  .27. Neque ad sinistram. fractus adversis.
Numérotation du verset Prv. 4,ad litteram 
marg.| {3.1623} .1. Averte pedem tuum a malo. Idest affectum tuum.
marg.|  .2. Vias enim, que a dextris sunt. Totum istud non est de textu usque{3.1624} ad finem capituli, quia non est in Hebreo, sed ut credo fuit quedam glo. postea vitio scriptorum textui inserta, sicut et in pluribus aliis locis veteris ac novi testamenti contingit.


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Nicolaus de Lyra (Prv. 4), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2025. Consultation du 15/01/2025. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=lyr&numLivre=28&chapitre=28_4)
Signaler un complément d'information

Notes :