Capitulum 8
Numérotation du verset
Prv. 8,1
Numquid non sapientia clamitat
et prudentia
dat vocem suam ?
Numérotation du verset
Prv. 8,2
In summis
excelsisque verticibus supra1 viam
1 verticibus ΩD] virtutibus Ω
M | supra X Θ ΩD
Ω
F ΩS ΩJ
edd. Rusch
] super Ω
M ΩL ΩP
Weber
in mediis semitis stans
Numérotation du verset
Prv. 8,3
iuxta portas civitatis2,
2 iuxta] + viam in mediis semitis ΩJ* (
rubr. cancel.
) | portas ΩD] portam
Y
Ω
M
in ipsis foribus
loquitur dicens :
Numérotation du verset
Prv. 8,4
O viri,
ad vos
clamito et vox mea ad filios hominum.
Numérotation du verset
Prv. 8,5
Intelligite, parvuli,
astutiam et insipientes animadvertite.
Numérotation du verset
Prv. 8,6
Audite
quoniam de rebus magnis locutura sum
et aperientur labia mea ut recta predicent.
Numérotation du verset
Prv. 8,7
Veritatem meditabitur guttur meum
et labia mea detestabuntur impium.
Numérotation du verset
Prv. 8,8
Iusti sunt omnes sermones mei,
non est in eis pravum quid neque perversum.
Numérotation du verset
Prv. 8,9
Recti sunt
intelligentibus
et
equi invenientibus
scientiam.
Numérotation du verset
Prv. 8,10
Accipite disciplinam meam et non pecuniam, doctrinam magis quam thesaurum3 eligite.
3 thesaurum
CorS3*
ΩD
Ω
F ΩS ΩJ*
Rusch
] aurum
CorS3
Ω
M ΩJ² ΩL ΩP
Weber Cor1
+
Cor2
Numérotation du verset
Prv. 8,11
Melior est enim4 sapientia cunctis opibus5
4 enim ΩD² ΩL ΩP
Rusch Weber
]
om.
ΩD* ΩS
Ω
F ΩJ
|
5 opibus (p.) ΨD ΩD
Ω
F ΩL ΩP
Ω
Rusch
, (p.) opibus Q² Θ S²]
om. Weber Cor2=Cor3
(hebr. et antiq. non hab.)
|
pretiosissimis
et omne desiderabile ei non potest comparari.
Numérotation du verset
Prv. 8,12
Ego sapientia habito in consilio
et eruditis
intersum cogitationibus.
Numérotation du verset
Prv. 8,13
Timor Domini odit malum, arrogantiam et superbiam et viam pravam et os bilingue detestor6.
6 detestor ΩD
Ω
F ΩJ ΩL ΩP
etc
.
Rusch Weber
] detestatur ΨD
Ω
M
Numérotation du verset
Prv. 8,14
Meum
est consilium
et equitas. Mea est7 prudentia, mea8 fortitudo.
7 est Θ ΨD ΩD ΩS
Ω
F ΩJ ΩL
edd. Rusch
]
om.
ΩP
Weber
|
8 mea ΩD ΩS
Ω
F
Rusch
] + est Ω
F² ΩL ΩP
Weber
|
Numérotation du verset
Prv. 8,15
Per me
reges
regnant et legum conditores iusta decernunt.
Numérotation du verset
Prv. 8,16
Per me principes imperant et potentes decernunt iustitiam.
Numérotation du verset
Prv. 8,17
Ego diligentes me diligo et qui mane vigilaverint9 ad me
9 vigilaverint Ω
M ΩD ΩS
Ω
F ΩJ
Rusch
] vigilant ΩL ΩP
Weber CorS1
=
Cor3
(Beda et antiq.)
invenient me.
Numérotation du verset
Prv. 8,18
Mecum10 sunt divitie et gloria opes superbe
10 Mecum] + enim ΩP* (
rubr. cancel.
)
(hapax)
et iustitia.
Numérotation du verset
Prv. 8,19
Melior est11 fructus meus auro et lapide pretioso12 et genimina mea argento electo.
11 est ΩD
Ω
F ΩL ΩP
Rusch Weber
etc.] enim Ω
M
Clementina
|
12 lapide pretioso
plerique codd., edd.
Ω ΩD ΩP
Rusch
cum LXX]
inv. Weber
|
Numérotation du verset
Prv. 8,20
In viis iustitie ambulo in medio semitarum iudicii,
Numérotation du verset
Prv. 8,21
ut ditem diligentes me et thesauros eorum repleam.
Numérotation du verset
Prv. 8,22
Dominus possedit me
in initio13 viarum suarum.
13 in initio
Cava
Σ
L Q
ΦRP Z² ΩD
Ω
M
Ω
F² ΩJ
edd. Rusch
] initio
G
X ΠH M ΦG Θ T² ΓA ΨD
Ω
F* ΩS ΩL ΩP, ab initio ΩS*, initium
Weber
Antequam quicquam faceret a principio
Numérotation du verset
Prv. 8,23
ab eterno ordinata sum14
14 ordinata
plerique codd., edd.
ΩD ΩL ΩP] ordita Cava cum hebr. (נִסַּ֥כְתִּי iuxta translationem Hieron. : Ps-H 2, 6 et Is. 30, 1)
Weber
et15 ex antiquis antequam terra fieret.
15 et Ω
F etc.
Weber
]
om.
L ΩD cum hebr. LXX
Numérotation du verset
Prv. 8,24
Nondum16
16 nondum Φ Z ΨD
Ω
M ΩD ΩS
Ω
F ΩJ
edd. Rusch
] necdum ΩL ΩP
Weber
erant abyssi
et ego iam concepta eram,
necdum fontes aquarum eruperant,
Numérotation du verset
Prv. 8,25
necdum montes gravi mole constiterant, ante colles17 ego parturiebar,
17 ante colles Ω ΩD
Rusch
etc.] super colles ΩS, ante omnes coles
Ed1530
Numérotation du verset
Prv. 8,26
adhuc terram non fecerat et flumina et cardines orbis terre.
Numérotation du verset
Prv. 8,27
Quando preparabat celos aderam, quando certa lege et gyro vallabat abyssos,
Numérotation du verset
Prv. 8,28
quando ethera firmabat sursum18 et librabat fontes aquarum,
18 sursum] ursums
cacogr. Rusch
Numérotation du verset
Prv. 8,29
quando circumdabat mari terminum suum et legem ponebat aquis ne transirent fines suos, quando appendebat fundamenta terre
Numérotation du verset
Prv. 8,30
cum eo eram cuncta componens19
19 componens
plerique codd., edd.
Ω ΩD
Rusch
] disponens
Cor3
(vel)
et delectabar
per singulos dies ludens20
20 ludens ΩD² ΩJ ΩL
Cor1
=
Cor2=Cor3
(Beda antiq. hebr. habent bis ludens)
Rusch
]
om.
Ω
M ΩD* ΩS
Ω
F ΩP
coram eo omni tempore,
Numérotation du verset
Prv. 8,31
ludens in orbem21 terrarum
21 ludens in orbem Φ D Q Y* T S Ω
M ΩD ΩS
Ω
F ΩJ ΩL
Rusch
] l. in orbe ΩP
Weber
, et
praem.
et delicie mee
esse cum filiis hominum.
Numérotation du verset
Prv. 8,32
Nunc ergo, filii, audite me.
Beati qui custodiunt vias meas.
Numérotation du verset
Prv. 8,33
Audite disciplinam et
estote sapientes et nolite abicere eam.
Numérotation du verset
Prv. 8,34
Beatus
homo22 qui audit me23, qui vigilat ad fores meas24 tota die25 et observat ad postes ostii mei.
22 homo ΩD ΩP
Rusch Weber
]
om.
ΩR
(hapax)
|
23 me Ω
M ΩJ ΩL ΩP
Rusch
] + et
Cava S
² ΩD ΩS
Ω
F
Clementina
|
24 meas ΩD ΩJ ΩP
cett
.] meos
Cava G
X Σ ΦRG ΨD
CorS1
|
25 tota die Ω
M ΩD ΩS
Ω
F ΩJ
Rusch
] quotidie ΩL ΩP ΩR
Weber CorS1
(Beda hebr. et antiq.)
Cor3
(Beda antiq.)
|
Numérotation du verset
Prv. 8,35
Qui me invenerit
inveniet vitam
et hauriet
salutem a Domino.
Numérotation du verset
Prv. 8,36
Qui autem in me peccaverit ledet animam suam. Omnes qui me oderunt
diligunt mortem.
Capitulum 8
Numérotation du verset
Prv. 8,ad litteram
marg.|
{3.1635}
Numquid.
Superius Salomon docuit domestice sicut pater illum, hic consequenter docet scholastice ut doctor discipulum, vel politice ut legislator subiectum. Et dividitur in duas partes, quia primo facit hoc verbo magis plano. Secundo magis parabolico. c. 9. Prima adhuc in duas quia primo Salomon loquitur in persona sapientie create, secundo increate, ibi. Dominus possedit me. Circa primum dicit.
marg.|
.1.
Numquid.
id est frequenter clamat, quia clamitare est verbum frequentativum. .2.
Et prudentia.
Dicitur autem sapientia, notitia de divinis, prudentia de agibilibus humanis. .3.
In summis.
id est in prophetis et sacris doctoribus. .4.
Supra.
idest, in publico ubi debet doceri sana doctrina. .5.
Iuxta portas civitatis.
Ibi enim antiquitus {3.1636} sedebant iudices et sapientes eis assistentes, ut dictum est supra.
marg.|
.6.
O viri ad vos clamito.
non ad bestias irrationabiles.
marg.|
.7.
Intelligite parvuli.
scilicet sensu.
marg.|
.8.
Astutiam.
ad precavendum mala.
marg.|
.9.
Et insipientes animadvertite.
id est sapientiam accipite.
marg.|
.10.
Audite quoniam de rebus magnis locutura sum.
scilicet de divinis, que sunt maxima et auditu digna.
marg.|
.11.
Et aperientur labia vestra.
id est tunc poteritis loqui recte. Cetera patent usque ibi.
marg.|
.12.
Recti.
Non intelligentibus autem videntur distorti. Sicut habenti oculos infectos humore sanguineo videntur rubea illa que sunt alba.
marg.|
.13.
Accipite disciplinam meam et non pecuniam.
quia melior est quam bona temporalia, quanto melior est anima corpore.
Numérotation du verset
Prv. 8,ad litteram
marg.|
{3.1637} .1.
Et omne desiderabile.
scilicet appetitu sensitivo.
marg.|
.2.
Et non potest comparari.
quia non sunt eiusdem generis : Et quia excedit improportionabiliter talia.
marg.|
.3.
Ego sapientia habito in consilio.
quia per sapientiam datur sanum consilium.
marg.|
.4.
Et eruditis intersum cogitationibus.
quia tales cogitationes procedunt ex sapientia et eam augmentant.
marg.|
.5.
Timor domini.
scilicet filialis.
marg.|
.6.
Odit malum.
ipsum fugiens propter Dei offensam, et non tantum propter penam quod facit timor servilis.
marg.|
.7.
Arrogantiam.
in ore. .8.
Et superbiam.
in corde.
marg.|
.9.
Et viam pravam.
in opere.
marg.|
.10.
Et os bilingue.
quod sapientia loquitur in presentia, et contrarium loquitur in absentia.
marg.|
.11.
Detestor.
tamquam horribilia.
marg.|
.12.
Meum consilium et equalitas.
idest, per me sunt ista.
marg.|
.13. Per me reges regnant. iuste.
marg.|
.14.
Et legum conditores iusta decernunt.
Ista enim ex sapientia procedunt.
marg.|
.15.
Ego diligentes me diligo.
quia studentes ad habendum sapientiam, ex eius amore ipsa inveniunt et in eis manet, et in ea delectabiliter vivunt.
marg.|
.16.
Mecum sunt divitie,
scilicet spirituales et (alias) etiam corporales.
marg.|
.17.
Et gloria.
idest, honor coram multis, qui impendendus est sapientibus.
marg.|
.18.
Opes superbie.
idest, supereminentes, ita quod superbia non sonat hic in vitium. Per talem modum dicit dominus Isa. 60.c. Ponam te in superbiam seculorum. idest, in eminentiam.
marg.|
.19.
Melior est fructus meus auro.
quanto est melior corpore.
marg.|
{3.1638}
marg.|
.20.
In viis iustitie ambulo.
idest, ambulare facio.
marg.|
.21.
In medio.
quia virtus consistit in medio.
marg.|
.22.
Ut ditem diligentes.
divitiis spiritualibus que sunt thesauri veri.
marg.|
.23.
Dominus possedit.
Hic consequenter Salomon loquitur in persona sapientie increate cum dicitur : Dominus possedit me in initio viarum suarum. id est operum suorum.
marg.|
.24.
Antequam.
Ante enim omnem creationem non erat sapientia nisi increata. ideo sequitur :
marg.|
.25.
Ab eterno ordinata.
Ubi autem est ordo ibi est aliqua distinctio. Licet autem in Deo sit una simplex essentia indistincta, tamen ibi est distinctio filii a patre, qui proprie nominatur verbum seu sapientia genita.
marg.|
.26.
Nondum erant.
Verbum enim in nobis est conceptus mentis, et sic in divinis verbum est conceptus patris sive sapientia genita.
marg.|
.27.
Necdum fontes.
de locis subterraneis.
marg.|
.28.
Necdum montes.
super terram planam elevati.
marg.|
.29.
Ante omnes.
id est procedebam a fecunditate paterna. Iste enim processus eternitate mensuratur.
marg.|
.30.
Adhuc.
id est creaturam visibilem.
marg.|
.31.
Et cardines.
id est partes mundi principales que sunt oriens, occidens, austrum, et aquilo. Vel cardines hic dicuntur due extremitates axis mundi, scilicet polus arcticus et antarcticus, quia circa eos volvitur celum sicut ostium circa cardines suos.
marg.|
.32.
Quando preparabat.
Indivisa sunt enim opera trinitatis, et ideo filius qui est sapientia genita ut dictum est, semper operatur cum patre. Io. 3.c. Pater meus usque nunc operatur, et ego operor.
marg.|
.33.
Quando certa lege.
id est concavitates ubi congregate sunt aque, ut appareret arida habitationi hominum et animalium terrestrium apta.
marg.|
.34.
Quando ethera firmabat.
id est spheram ignis qui naturaliter fertur sursum. Illa enim pars elementorum que continguntur sphere lune, ether vocatur.
marg.|
.35.
Et librabat fontes.
constituens eos in pondere numero et mensura.
marg.|
.36.
Quando circumdabat.
ne afflueret et operiret aridam.
Numérotation du verset
Prv. 8,ad litteram
marg.|
{3.1639} .1.
Quando appendebat fundamenta terre.
id est partes terre inferiores circa centrum que sunt quedam fundamenta superiorum partium.
marg.|
.2.
Cum eo eram.
quia indivisa sunt opera trinitatis ut dictum est.
marg.|
.3.
Et delectabar.
id est, eternaliter gaudebam cum patre et spiritu sancto.
marg.|
.4.
Ludens coram eo omni tempore.
et quid sit iste ludus subditur.
marg.|
.5.
Ludens in orbe terrarum.
id est ludum faciens de orbe terrarum, qui similis est ludo pile, que de uno transfertur in alium secundum quamdam revolutionem, quia regna terre transfert atque constituit de gente in gentem.
marg.|
.6.
Et delicie mee,
etc., scilicet per gratiam. Istud enim esse est deliciosum respectu esse Dei per penitentiam et potentiam, et hoc modo, scilicet per gratiam, est in sola creatura intellectuali, et non in omni, sed solum in iusta.
marg.|
.7.
Nunc ergo filii.
Hic consequenter invitat ad amorem sapientie {3.1640} dicens. Nunc ergo filii. per adoptionem.
marg.|
.8.
Audite me.
per debitam attentionem.
marg.|
.9.
Beati qui custodiunt.
id est viam mandatorum et viam consiliorum.
marg.|
.10.
Audite disciplinam.
de moribus humanis.
marg.|
.11.
Et estote sapientes.
in divinis.
marg.|
.12.
Beatus homo qui audit me.
mihi obediendo.
marg.|
.13.
Qui vigilat ad fores meas.
In loco divini cultus devote orando.
marg.|
.14.
Qui me invenerit.
per gratiam.
marg.|
.15.
Inveniet vitam.
eternam.
marg.|
.16.
Et hauriet salutem a domino.
qui est fons salutis.
marg.|
.17.
Qui autem in me peccaverit ledet animam suam.
quia mihi non potest inferre lesionem.
marg.|
.18.
Omnes qui me oderunt.
quia sum veritas et vita.
marg.|
.19.
Diligunt mortem.
non quia mors sit per se eligibilis aut diligibilis, sed quia diligunt inordinate delectabilia mundi et carnis, id quod sequitur mors culpe et gehenne.
Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Nicolaus de Lyra (Prv. 8), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2025. Consultation du 15/01/2025. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=lyr&numLivre=28&chapitre=28_8)
Martin Morard, ed., Nicolaus de Lyra (Prv. 8), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2025. Consultation du 15/01/2025. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=lyr&numLivre=28&chapitre=28_8)
Notes :