Hugo de Sancto Caro

Capitulum 16

Numérotation du verset Ez. 16,1 

Et factus est sermo Domini ad me dicens
Numérotation du verset Ez. 16,2 

fili hominis notas fac Hierusalem abominationes suas
Numérotation du verset Ez. 16,3 

et dices hec dicit Dominus Deus Hierusalem
radix tua et generatio tua de terra Chananea pater tuus Amorreus
et mater tua Cethea1.
1 Cethea Rusch ] Cetthea Weber
Numérotation du verset Ez. 16,4 

Et quando nata es
in die ortus tui
non est precisus umbilicus tuus
et in aqua non es lota
in salutem
nec sale salita nec involuta pannis
Numérotation du verset Ez. 16,5 

non pepercit
super te oculus meus2
2 meus] om. Weber
ut facerem tibi unum
de his
miseratus tui sed proiecta es
super faciem terre
in abiectione anime tue in die qua nata es
Numérotation du verset Ez. 16,6 

transiens
autem per te vidi te conculcari
in sanguine tuo et dixi tibi
cum
esses in sanguine tuo vive
dixi inquam tibi
in sanguine tuo vive
Numérotation du verset Ez. 16,7 

multiplicatam
quasi germen agri dedi te
et multiplicata es et grandis effecta et ingressa es
et pervenisti ad mundum
muliebrem
ubera tua intumuerunt et pilus tuus germinavit
et eras nuda
et confusionis plena
Numérotation du verset Ez. 16,8 

et transivi per te
et vidi te et ecce tempus tuum tempus
amantium
et expandi amictum meum
super te
et operui ignominiam tuam et
iuravi tibi et ingressus sum pactum tecum ait Dominus Deus
et facta es mihi
Numérotation du verset Ez. 16,9 

et
lavi te
aqua
et emundavi sanguinem tuum ex te
et unxi te oleo
Numérotation du verset Ez. 16,10 

et vestivi te discoloribus
et calciavi te hyacintho3
3 hyacintho] scrips. , iacincto Rusch , ianthino Weber
et cinxi te bysso
et indui te subtilibus
Numérotation du verset Ez. 16,11 

et ornavi te ornamento
et dedi armillas
in manibus tuis et torquem circa collum tuum
Numérotation du verset Ez. 16,12 

et dedi inaurem super os tuum
et circulos auribus tuis
et coronam
decoris
in capite tuo
Numérotation du verset Ez. 16,13 

et ornata es auro
et argento
et vestita es bysso
et polymito
et multicoloribus similam
et mel
et oleum
comedisti et
decora facta es
vehementer
nimis
et
profecisti
in regnum
Numérotation du verset Ez. 16,14 

et egressum est nomen tuum in gentes
propter speciem tuam
quia perfecta eras in decore
meo
quem posueram super te dicit Dominus Deus
Numérotation du verset Ez. 16,15 

et habens fiduciam in pulchritudine tua
fornicata es in nomine tuo et exposuisti fornicationem tuam omni transeunti ut eius
fieres
Numérotation du verset Ez. 16,16 

et sumens de vestimentis meis
fecisti tibi
excelsa
hinc inde consuta et fornicata es super eis sicut non est factum neque futurum est
Numérotation du verset Ez. 16,17 

et tulisti vasa decoris tui de auro meo et argento meo que dedi tibi et fecisti tibi imagines
masculinas et fornicata es in eis
Numérotation du verset Ez. 16,18 

et sumpsisti vestimenta tua multicoloria et vestita es eis
et oleum meum
et thymiama meum
posuisti coram eis
Numérotation du verset Ez. 16,19 

et panem meum
quem dedi tibi similam
et oleum et mel quibus enutrivi te
posuisti in conspectu eorum
in odorem suavitatis
et
factum est ait Dominus Deus
Numérotation du verset Ez. 16,20 

et tulisti filios tuos et filias tuas quas generasti mihi
et immolasti eis ad devorandum. Numquid parva est fornicatio tua ?
Numérotation du verset Ez. 16,21 

immolantis filios meos
et dedisti illos consecrans eis
Numérotation du verset Ez. 16,22 

et post omnes abominationes tuas et fornicationes non es recordata dierum adolescentie tue quando eras nuda
et confusione plena conculcata in sanguine tuo
Numérotation du verset Ez. 16,23 

et accidit post omnem malitiam tuam ve ve
tibi ait Dominus Deus
Numérotation du verset Ez. 16,24 

et edificasti tibi lupanar
et fecisti tibi prostibulum
in cunctis plateis
Numérotation du verset Ez. 16,25 

ad omne caput vie
edificasti signum prostitutionis tue
et abominabilem fecisti decorem tuum
et divisisti
pedes tuos
omni transeunti et multiplicasti fornicationes tuas
Numérotation du verset Ez. 16,26 

et fornicata es cum filiis Egypti
vicinis tuis magnarum carnium et multiplicasti fornicationem tuam
ad irritandum me
Numérotation du verset Ez. 16,27 

ecce ego extendam4
4 extendam] extendi Weber
manum meam super te
et auferam
iustificationem tuam5
5 iustificationem tuam] ius tuum Weber
et
dabo te in animam
odientium te filiarum Palestinarum
que erubescunt in via tua scelerata
Numérotation du verset Ez. 16,28 

et fornicata es
in filiis Assyriorum
eo quod necdum fueris expleta et postquam fornicata es nec sic es sedata6
6 sedata] satiata Rusch
Numérotation du verset Ez. 16,29 

et multiplicasti fornicationem tuam in terra Chanaan cum Chaldeis
et nec sic satiata es
Numérotation du verset Ez. 16,30 

in quo mundabo cor tuum
ait Dominus Deus cum facias omnia hec opera
mulieris meretricis
et procacis
Numérotation du verset Ez. 16,31 

quia fabricasti lupanar tuum in capite omnis vie
et excelsum tuum
fecisti in omni platea nec facta es
quasi meretrix
fastidio augens pretium
Numérotation du verset Ez. 16,32 

sed quasi mulier adultera que super virum suum inducit
alienos
Numérotation du verset Ez. 16,33 

omnibus meretricibus dantur mercedes tu autem dedisti mercedes
cunctis amatoribus tuis
et donabas eis ut intrarent ad te undique ad fornicandum tecum
Numérotation du verset Ez. 16,34 

factumque in te est contra consuetudinem mulierum in fornicationibus tuis et post te non erit fornicatio
in eo enim quod dedisti mercedes
et mercedes
non accepisti factum est in te contrarium
Numérotation du verset Ez. 16,35 

propterea
meretrix audi verbum Domini
Numérotation du verset Ez. 16,36 

Hec dicit Dominus Deus:
Quia effusum est
aes tuum
et revelata est ignominia tua in fornicationibus tuis super amatores tuos et super idola abominationum tuarum in sanguine
filiorum tuorum
quos dedisti eis
Numérotation du verset Ez. 16,37 

ecce ego congregabo omnes amatores tuos quibus commixta es et omnes quos dilexisti cum universis quos oderas et congregabo eos super te undique et nudabo ignominiam tuam
coram eis et videbunt omnem turpitudinem tuam
Numérotation du verset Ez. 16,38 

et iudicabo te iudiciis adulterarum et effundentium sanguinem et dabo te in sanguinem furoris et zeli
Numérotation du verset Ez. 16,39 

et dabo te in manus eorum et destruent lupanar tuum
et demolientur prostibulum tuum et denudabunt te vestimentis tuis et auferent vasa decoris tui et derelinquent te nudam plenamque ignominia
Numérotation du verset Ez. 16,40 

et adducent super te multitudinem et lapidabunt te lapidibus
et trucidabunt te gladiis suis
Numérotation du verset Ez. 16,41 

et comburent domos tuas igni et facient in te iudicia in oculis mulierum
plurimarum
et
desines fornicari
et mercedes ultra non dabis
Numérotation du verset Ez. 16,42 

et requiescet indignatio mea in te
et auferetur zelus meus a te et quiescam nec irascar amplius
Numérotation du verset Ez. 16,43 

eo quod
non fueris recordata dierum adolescentie tue
et provocasti me in omnibus his
quapropter et ego vias tuas
in capite tuo dedi ait Dominus Deus et
non feci iuxta scelera tua
in omnibus abominationibus tuis
Numérotation du verset Ez. 16,44 

ecce omnis qui dicit vulgo proverbium in te assumet illud dicens sicut mater ita et filia eius
Numérotation du verset Ez. 16,45 

filia matris tue
es tu que proiecit virum suum
et filios suos et soror sororum tuarum tu que proiecerunt viros suos et filios suos mater vestra Cethea7 et pater vester Amorreus
7 Cethea Rusch ] Cetthea Weber
Numérotation du verset Ez. 16,46 

et soror tua
maior Samaria ipsa et filie eius que habitat ad sinistram tuam soror autem tua minor te que habitat a dextris tuis Sodoma
et filie eius
Numérotation du verset Ez. 16,47 

sed nec in viis earum ambulasti neque secundum scelera earum fecisti
pusillum8
8 pusillum] pauxillum Weber
minus pene sceleratiora
fecisti illis in omnibus viis tuis
Numérotation du verset Ez. 16,48 

vivo ego dicit Dominus Deus quia non fecit Sodoma soror tua ipsa et filie eius sicut fecisti tu et filie tue
Numérotation du verset Ez. 16,49 

ecce hec fuit iniquitas Sodome sororis tue superbia saturitas panis et abundantia et otium ipsius et filiarum eius et manum egeno et pauperi non porrigebant
Numérotation du verset Ez. 16,50 

et elevate sunt et fecerunt abominationes coram me et abstuli eas sicut vidisti
Numérotation du verset Ez. 16,51 

et Samaria dimidium peccatorum tuorum non peccavit sed vitisti eas sceleribus tuis et iustificasti sorores tuas in omnibus abominationibus tuis quas operata es
Numérotation du verset Ez. 16,52 

ergo et tu porta confusionem tuam que vitisti sorores tuas peccatis tuis sceleratius agens ab eis iustificate sunt enim a te
ergo et tu confundere et porta ignominiam tuam que iustificasti sorores tuas
Numérotation du verset Ez. 16,53 

et convertam restituens eas conversione Sodomorum cum filiabus suis et conversione Samarie et filiarum eius et convertam reversionem tuam in medio earum
Numérotation du verset Ez. 16,54 

ut portes ignominiam tuam et confundaris in omnibus que fecisti consolans eas
Numérotation du verset Ez. 16,55 

et soror tua Sodoma et filie eius revertentur ad antiquitatem suam et Samaria et filie eius revertentur ad antiquitatem suam et tu et filie tue revertimini ad antiquitatem vestram
Numérotation du verset Ez. 16,56 

non fuit autem Sodoma soror tua
audita in ore tuo in die superbie tue
Numérotation du verset Ez. 16,57 

antequam
revelaretur malitia tua sicut hoc tempore in opprobrium filiarum Syrie et cunctarum in circuitu tuo filiarum Palestinarum que ambiunt te per gyrum
Numérotation du verset Ez. 16,58 

scelus tuum
et ignominiam tuam tu portasti ait Dominus Deus
Numérotation du verset Ez. 16,59 

quia hec dicit Dominus Deus et faciam tibi
sicut dispexisti iuramentum
ut irritum faceres pactum
Numérotation du verset Ez. 16,60 

et recordabor ego
pacti mei tecum
in diebus adolescentie tue
et suscitabo tibi pactum sempiternum
Numérotation du verset Ez. 16,61 

et
recordaberis viarum tuarum
et confunderis
cum receperis sorores tuas
te maiores cum minoribus tuis et dabo eas tibi in filias
sed non ex pacto tuo
Numérotation du verset Ez. 16,62 

et suscitabo ego pactum meum tecum
et
scies quia ego Dominus
Numérotation du verset Ez. 16,63 

ut recorderis et confundaris
et non sit tibi ultra aperire os pre confusione tua cum placatus fuero tibi in omnibus que fecisti ait Dominus Deus

Capitulum 16

Numérotation du verset Ez. 16,1 
marg.| Et factus est sermo Domini ad me dicens : Fili hominis notas fac] etc. In precedenti capitulo servata est metaphora vitis comburende. In hoc capitulo servatur metaphora meretricis contemnende, Hieronymus Sub persona enim mulieris meretricis, que primum fuerit viri consortio copulata loquitur hec ad Hierusalem, cuius, et ortus, et educatio, et pubertas, et nuptie, et adulterium, et repudium, et rursus revocatio contexitur, ut et clementia viri atque iudicium, et adultere atque meretricis scelera cognoscantur, dum post universa supplicia fit ei pactum sempiternum, ut recordetur iniquitatis sue, et confundatur, ut non sit ei ultra aperire os pre confusione cum placatus fuerit ei in omnibus que fecerit. Et in hoc terminatur illud caput. Et dividitur in octo partes. In prima parte volens humiliare superbam meretricem Hierusalem, scilicet sive Iudaicam plebem, revocat ei ad memoriam tria.
marg.| Primo ignobilitatem, et pravitatem sui generis, ibi : Radix tua, etc.
marg.| Secundo, vilitatem, et feditatem sue originis, ibi : In die ortus tui, etc.
marg.| {5. 55vb} Tertio, paupertatem, et nuditatem, ibi : Nec involuta pannis, etc. Et postea ubi dicitur. Et eras nuda, et confusione plena, etc.
marg.| In secunda parte beneficia ei collata enumerat, quod scilicet nudam operuit, immundam lavit, indecoram omnibus ornamentis ornavit, et regnum, et dominium ei tradidit, ibi : [Et expandi amictum meum super te] etc. In tertia parte arguit eam de ingratitudine, quia scilicet omnia dona Dei ad idola, et peccata converterit, et cum adulteris fornicata fuerit, ibi : Et habens fiduciam in pulchritudine tua, etc. In quarta parte arguit eam de hoc quod non latenter, sed publice est prostituta, et fornicata cum omnibus, specialiter autem cum maioribus Peccatoribus, Egyptiis, scilicet et Palestinis, et cum filiis Assyriorum, sive cum Chaldeis, id est licet a multis gentibus ritum idololatrie acceperit, magis tamen ab istis : Et hoc ostenditur, ibi : Et edificasti tibi lupanar, etc. In quinta parte arguit eam de procacitate, et inverecundia, et de infatigabilitate luxuriandi cum idolis, quia scilicet tantum ardeat in libidine, quod etiam peccatores conducat contra consuetudinem mulierum, ibi : In quo mundabo cor, etc. In sexta parte quomodo, et quibus eam penis puniat determinat, ibi : Hec dicit Dominus Deus, quia effusum est, etc. Ecce ego congregabo omnes amatores, etc. In septima parte increpat eam in comparatione sororum suarum, Sodome scilicet, et Samarie, et in comparatione etiam matris, et patris, ibi :   [Mater vestra Cethea] etc. plus eam peccasse ostendens quam decem tribus, sive Sodomitas. In octava, et ultima de pena eius repetit dicens, quod sicut plus peccavit, ita et plus punietur, sed tamen in fine consolatio penitentibus promittitur, ibi : Ergo et tu porta confusionem tuam, etc. Dicit ergo.
marg.| {f} Et factus est sermo Domini ad me dicens : fili hominis, notas fac Hierusalem abominationes suas] quas dissimulat, id est peccata que colunt, et idola que colunt, quasi dicat supra eis satis comminatus es, et ne possint me arguere de iniustitia, quod scilicet eos puniam sine culpa, ideo nota fac eis peccata sua.
marg.| In quo notatur Dei misericordia, quia multum prodest peccatoribus scire quid fecerint. Suas dicit, quasi multo sermone et tempore celebratas.
marg.| {i} Et dices, hec dicit Dominus Deus Hierusalem] secundum Hieronymum li ‘Hierusalem’ est dativi casus, sed secundum Glossam potest esse dativi casus vel vocativi. Sed si est vocativi tunc cum sequenti clausula iungitur, sic. {k}   O Hierusalem {5. 56ra} Δ {a}   Radix] etc. {b}   Et] pro id est. {c}   Generatio tua de terra Chanaan] vel Chananea Sed contra. Iudei orti sunt de Sem : non ergo de Cham sive de Chanaan. Solutio : Generationem, et radicem Iudeorum dicit terram Chanaan, quia Iudei diu habitaverunt in Egypto, et in eo plures orti sunt, et multiplicati, ita ut possint dici populus Chanaan. Cham autem pater Chanaan princeps fuit gentis Egyptie, et ideo terra Egypti dicitur terra Chanaan, quia fuit terra Cham patris Chanaan. Preterea Mesraim frater Chanaan fuit Dominus Egypti post patrem. A Cham enim per Mesraim fratrem Chanaan descenderunt Egyptii. Dicitur ergo radix Hierusalem fuisse de terra Chanaan, quia de Cham descenderunt Egyptii, qui fuit pater Chanaan, licet non per ipsum, sed per Mesraim.
marg.| Vel dicuntur de terra Chanaan, non per generationem, sed per imitationem, quia scilicet secuti sunt Egyptum, qui dicuntur de genere Chanaan, sicut dictum est.
marg.| Vel terra Chanaan sumitur, secundum quod communiter accipitur pro terra promissionis, et dicuntur esse de terra Chanaan, quia imitati sunt Chananeos, qui ante eos habitaverunt in terra illa, Gn. 10.c. Chanaan autem genuit Sidonem primogenitum suum Etheum, et Hiebuseum, et Amorrheum, et Gergeseum, etc. Unde subdit.
marg.| {d} Pater tuus Amorrheus] loquacitate notabilis.
marg.| {e} Et mater tua Cethea] que insanit, etc. Nota, quod potest dici Tethea pro Cethea, ut ponatur, Th. aspiratum pro duplici aspiratione. Vel Cethea a Cethin, quod est nomen fluvii, secundum quod interpretatur insania, id est parentes tui imitati sunt ritus gentis idololatre, Ps. 105. Et commixti sunt inter gentes, et didicerunt opera eorum, etc. Simile Io. 8.f. Vos ex patre Diabolo estis.
marg.| Item Dn. 13.f. Semen Chanaan, et non Iuda, etc. Sed quare hos duos populos specialiter nominet, dicitur inf. eodem. Nota, quod dicit Hieronymus hic. Magna fides, et grandis audacia Prophetarum, unum hominem totam urbem arguere ignobilitatis. Magnanimus, vel mirabilis Daniel, qui ad presbyterum delinquentem, et adulterio iungentem homicidium, puer ausus est dicere, Dn. 13.f. Semen Chanaan, et non Iuda, etc. Magnus, et Isaias, qui clamat ad principes, et ad populum Iudeorum. Audite verbum Domini principes Sodomorum, etc. Is. 1.c. Sed non minor Ezechiel, qui ad totam urbem loquitur confidenter. Radix tua, et generatio tua, etc.
marg.| {f} Et quando nata es] etc. Postquam generis ignobilitatem ostendit, vilitatem etiam originis ostendit, et infirmitatem nascentis, et defectum. Et loquitur sub metaphora parvuli recenter nati, de ortu totius populi. Naturale enim est, ut dicit Hieronymus ubi parentum non deest diligentia, ortis infantibus, primum precidi umbilicum, deinde ad eluendum sanguinem lavari eos aqua, tertio humorem corporum parvulorum salis adiectione siccari, quarto ut tenera infantium corpora pannis involvantur, duplicem ob causam, ut et sale siccetur corpus, quod pannis ut defluat stringitur, et membra tenerrima ne facile depraventur.
marg.| Unde, et corpora Barbarorum Romanis corporibus rectiora sunt, usque ad secundum enim, et tertium annum semper pannis involvuntur. Sed nihil horum Hierusalem habuit. Unde dicit.
marg.| {f} Et quando nata es] in Egypto, de talibus patribus scilicet.
marg.| {g} In die ortus] etc. id est peccatum idololatrie quo adherebas matri tue, id est plebi Egyptie. Per umbilicum enim heret puer matri in utero, et per eum attrahit nutrimentum a matre, et aliter fetus ad istar arborum, et virgultorum, que per radices humore terre nutriuntur occulto. Vel melius.
marg.| {g} In die] id est in exitu de Egypto.
marg.| {h} Non est] etc. id est idololatriam non dimisisti. Populus enim ille in Egypto existens fuit, quasi in utero. In egressu autem de Egypto fuit, quasi in ortu, sed nec tunc idololatriam dimisit, nec statim cultum Dei assumpsit. Vel.
marg.| {g} In die] id est in primis parentibus idola coluisti. Thare enim pater Abrahe idololatra fuit, et Iudei in Egypto, Hieronymus Hoc significat de Hierusalem, quod non statim legem acceperit, nec ei pudende nativitatis exordia sint abscissa, sed gentilem primum vixerit vitam. Alia littera habet hic. Et generatio. Et servat in hac metaphoram de parvula nata. Mater enim diligens statim ut nata fuerit infantula ligat mammillas {5. 56rb} eius, ut tenero tumore desistant, et pulchritudinem custodiant virginalem.
marg.| Sequitur {5. 56va} Δ {a} Et in aqua non es lota] in aqua, scilicet maris rubri, quia viso illo miraculo, ab immunditia tamen contracta inter Egyptios non sunt mundati. Non es lota dico.
marg.| {b} In salutem] quia etsi tunc habuerunt aliquam devotionem cum cantaverunt canticum post miraculi ostensionem, tamen cito peccaverunt postea, et murmuraverunt, quia adhuc de immunditia Egypti habebant, Glossa Sunt lavacra gentilium, et hereticorum, sed non lavant in salutem. Contra. Immo baptismata hereticorum sunt in salutem. Solutio : Non nisi sint in forma Ecclesie, et si sint in forma Ecclesie, dicuntur lavacra Ecclesie, non hereticorum. Item Glossa Qui non plena fide baptismum recipiunt, aquam accipiunt, et non spiritum, quod intellige de adultis qui tantum more antiquo accedebant ad baptismum. Sequitur.
marg.| {c} Nec sale salita] id est per tribulationes non est sanata : quamvis enim passi essent multa in deserto, non tamen cessaverunt a peccato. Et tangit illud quod in terra salsuginis, id est sterili passi sunt magnam penuriam, et tribulationem. Unde et Dominus fecit eis plura miracula, et nec tribulationibus, nec miraculis fuerunt conversi.
marg.| {d} Nec involuta pannis] beneficiorum, scilicet, Domini, quibus te in deserto protexit, ut columne protegentis, et huiusmodi. Involuta dico, ut in te redigereris per tui considerationem, et unius Dei culturam, sed in murmure remansisti. Unde.
marg.| {e} Non pepercit super te oculus meus ut facerem tibi saltem unum de his] predictis quatuor proxime enumeratis [  misertus tui] id est non respexi te oculo misericordie ad hoc ut fieret aliquod predictorum tibi, quia non meruisti ut hoc fieret tibi, id est non preparasti te ad recipiendam gratiam per quam tibi fierent predicta. Littera tamen predicta licet sit in pluribus libris, non est correcta, nec est in Hebraica veritate, nec in Septuaginta, quod patet per hoc quod dicit Hieronymus qui duas litteras legit in hoc loco. Unam secundum Hebraicam veritatem, aliam secundum Septuaginta. Unde hanc litteram ponit.
marg.| {e} Non pepercit super te oculus ut faceret tibi unum de his misertus tui] Et est sensus. Nullus tui misertus est, offensio Deo contra te, nullius super te mota sunt viscera, ut de quatuor superioribus saltem unum tibi faceret, quia omnia simul non merebaris accipere. In Septuaginta autem habetur hec littera. Non pepercit super te oculus tuus ut facerem tibi unum ex omnibus istis, et pateretur quippiam super te, et proiecta es super faciem campi pravitate anime tue in die qua nata es. Et hunc habet sensum. Ita egisti, et sic in peccatis nata es, et in delictis concepit te mater tua, ut ne ipsa quidem tui miserearis. Cumque
prol.| Δ sic gesseris
marg.| Mystice. {g} Fili hominis notas fac Hierusalem] id est Ecclesie vel cuilibet anime, in qua visio pacis deberet esse.
marg.| {h} Abominationes suas] hoc dicitur prelatis, quorum officium est malos corripere.
marg.| Talis autem debet se filium hominis attendere, ut corripiat modeste, et mansuete, secundum illud Gal. 6.a. Vos qui spirituales estis, corripite in spiritu lenitatis, considerans teipsum ne et tu tenteris. Non tamen debet vitia palpare, sed aperire ut moneantur antequam iudicentur si forte cognoscant scelera sua.
marg.| Unde Is. 58.a. Annuncia populo meo scelera eorum, et domui Iacob peccata eorum. Differt enim Dominus iudicare considerans fragilitatem nostram, quod significavit in terra scribens digito, Io. 8.a. antequam iudicaret peccatricem. Debemus igitur annunciare populo scelera sua, non sicut adulatores palpare.
marg.| De quibus Is. 30.c. Loquimini nobis placentia. Sed dicenda sunt, non que placent eis, sed que Deo. Sicut faciebat Micheas, 3 Reg. 22.c. Vivit Dominus, quia quodcumque dixerit mihi Dominus hoc loquar, regi scilicet.
marg.| Item Nm. 23.b. dixit Balaam ab Balach : Numquid aliud loqui possum nisi quod iusserit Dominus ? Et nota quod dicit : Abominationes suas, non alienas, quia alii notas facere iniquitates aliorum, detractio est frequenter, propria autem ei ostendere est correctio.
marg.| Quidam autem sunt qui peccata Samarie nota faciunt Hierusalem, et e converso, quia vitia secularium annunciant inter clericos, vel claustrales, et e converso vitia clericorum vel claustralium annunciant inter seculares. Et istud non est predicatio, sed detractio, et dissipatio, et magnum peccatum est.
marg.| {i} Et dices. Hec dicit Dominus Deus Hierusalem] id est viris Ecclesiasticis, vel quibuslibet Christianis.
marg.| Θ {a} Radix] etc. Chanaan, interpretatur commutatus, vel commutatio, et significat instabiles, et vagos. Vel commotio vel negotiatio, et in malo sumitur, et est contra Clericos. Unde Canon. Clericum negotiatorem quasi pestem fuge, Ps. 70. Quoniam non cognovi litteraturam, etc. Alia littera : Non cognovi negotiationem. Radix autem que facit hominem esse de terra Chanaan, est luxuria, que facit hominem instabilem, et vagum, et discurrentem. Unde Prv. 7.b. dicitur Mulier garrula, vaga, quietis impatiens, Lam. 1.c. Peccatum peccavit Hierusalem propterea instabilis facta est, Is. 54.c. Cecidimus quasi folium universi, et iniquitates nostre, quasi ventus abstulerunt nos. Nos enim deducimur a vitiis, et concupiscentiis, sicut folia a ventis. De istis instabilibus dicitur Prv. 31.c. Sindonem fecit, et vendidit, et cingulum tradidit Chananeo, id est mortificationem carnis, et continentiam verbo, et exemplo exhibuit homini instabili, et luxurioso.
marg.| {d} Pater tuus Amorrheus] id est Diabolus. Interpretatur enim Amorrheus multo sermone celebratus. In hoc ergo arguitur vitium inanis glorie, et superbie in eis qui imitatores sunt Diaboli, quia ipse Rex est super omnes filios superbie, ut dicitur Iob. 41.d. Io. 8.f. Vos ex patre Diabolo estis.
marg.| {e} Et mater tua Cethea] Que interpretatur insaniens vel insaniam mittens. Hec est concupiscentia mundana, que homines facit insanire. Unde Ps. 39. Et non respexit vanitates, et insanias falsas. Unde notatur hic triplex peccatum : Luxuria, que facit instabilem ; superbia, que querit nominis celebrationem, et concupiscentia oculorum, que facit hominem insanire.
marg.| {f} Et quando nata es in die ortus tui non est precisus umbilicus tuus, et in aqua non es lota in salutem, nec sale salita [  nec involuta pannis] Istud exponitur allegorice de his qui ficte accedunt ad baptismum, vel qui extra Ecclesiam baptizantur, ut gentiles vel heretici, quorum carnalitas in baptismo non minuitur, nec a peccatis mundatur, nec sapientiam Dei percipiunt, nec pannis virtutum, et bonorum operum induuntur.
marg.| Moraliter. Oritur homo in prelatione, vel in sua conversione, quando scilicet convertitur ad religionem vel assumitur ad prelationem.
marg.| Sed multi sunt in quorum ortu non preciditur umbilicus suus, id est carnalis affectus : ipsi enim sunt in religione quasi vacce mugientes ad vitulos : nam retinent adhuc nimis carnalem affectum. Et tales non sunt filii Levi : De quibus dicitur Dt. 33.a. Qui dixerunt patri, et matri, nescio vos, et fratribus ignoro illos.
marg.| Unde super illud Mt. 4. At illi relictis retibus, et patre, secuti sunt eum, dicit Glossa Perfecta est conversio, ubi cum cupiditate rerum carnalis quoque rumpitur affectus.
marg.| Θ ortus tui] id est in tua promotione vel consecratione.
marg.| {a} Et in aqua non es lota in salutem] aqua scilicet lachrymarum, et contritionis non es lotus a peccatis. De qua aqua dicit Ps. 6. Lavabo per singulas noctes lectum meum lachrymis meis, etc. Ier. 4.d. Lava a malitia cor tuum Hierusalem, ut salva fias, usquequo morabuntur in te cogitationes noxie ? Sed quidam sunt qui lavant se exterius tantum, ut hypocrite, sed non in salutem.
marg.| Unde Ier. 2.c. Si laveris te nitro, et multiplicaveris tibi herbam Borith, tamen maculata es coram me in iniquitate {5. 56vb} tua, quia dicis non sum polluta. Alii sunt, qui magna peccata fecerunt, et parum, aut nihil penitentie volunt facere. Tales lavant se, sicut Pilatus, qui lavans manus voluit videri innocens a sanguine Christi, quem sciebat per invidiam traditum, Mt. 27.b.
marg.| Item illi non lavant se in salutem, qui peccata facta deplorant, et statim postea redeunt ad eadem, Sir. 30.d. Qui baptizatur a mortuo, et iterum tangit mortuum, quid prodest lavatio illis ? Is. 1.e. Lavamini, mundi estote.
marg.| {c} Nec sale salita] sapientia scilicet sacre Scripture, vel celestium sapore.
marg.| {d} Nec involuta pannis] id est operibus misericordie. Per opera enim misericordie quibus homo alium reficit, et induit, animam suam tegit.
marg.| Vel panni veteres quibus extrahitur Ieremias de lacu, sunt exempla sanctorum antiquorum.
marg.| Et nota, quod hic quatuor dicuntur vitia in Prelatis. Carnalis affectus, ibi : Non est precisus, etc. Munde vite, sive sancte conversationis defectus, ibi : Et in aqua non es lota in salutem. Defectus scientie, et doctrine, ibi : Nec sale salita. Defectus operum misericordie, ibi : Nec involuta pannis. Talis suos carnales amicos pascit pro carnali affectu, quem ad eos habet, sed non pascit gregem exemplo, quia immundus, nec verbo, quia insipiens, et insulsus est, quia insipientes dicuntur insulsi, et sapientes salsi, sicut dicit Hieronymus in Glossa nec temporali subsidio quia avarus, et nudus est.
marg.| Et notandum quod est multiplex sal. Sal enim est memoria Dominice Passionis, que vermes arcet peccati, et humorem desiccat libidinis. Unde in mari rubro submergitur exercitus Pharaonis, Ex. 14.g.
marg.| Item amaritudines tentationis, et penitentie condit, et sapidas reddit, quod dulces.
marg.| Unde Heliseus sale misso in aquas Hiericho, eas potabiles fecit, et dulces, 4Rg.2.d.
marg.| Item sal est spiritualis intelligentia legis, vel discretio sermonis. Unde Iob. 6.a. Numquid poterit comedi insulsum, quod non est sale conditum ? Col. 4.a. Sermo vester semper sit in gratia sale conditus.
marg.| Item Apostoli dicuntur sal, quia exemplo eorum condiuntur minores, ut sint cibus in domo Domini, et nutriantur membra Ecclesie, Mt. 5.b. Vos estis sal terre. Sed multi sunt insulsi, sicut pisces maris insulsi sunt in mari. Quod autem insulsi sint apparet, quia mortui mundo non sunt. Nihil enim saliri potest, nisi sit mortuum. Unde non poterunt esse victima Domini si insulsi fuerint, quia omnis victima sale salietur.
marg.| Item quomodo erunt cibus Domini ? Quis enim poterit comedere insulsum, quod non est sale conditum ? Iob. 6.a.
marg.| Item sal est pia intentio in operibus. Unde in omni sacrificio precipitur esse sal federis, Levit. 2.d. et Nm. 18.c.
marg.| Item cibus generis humani est consideratio omnium operum Dei, inter que opera sali comparatur opus nostre redemptionis.
marg.| Hoc enim opus alia omnia opera reddit sapida, et dulcia, Bernardus Hoc est quod me plus movet, plus urget, plus accendit bone Iesu, calix quem bibisti, opus nostre redemptionis.
marg.| De hoc sale dicitur 1Esr. 4.c. Memores sumus salis, quod comedebamus in palatio regis. Item Nm. 10. et 2Par. 13.a. Pactum salis est sempiternum.
marg.| Item sal dicitur verbum correctionis. Unde Mc. 9.g. Habete in vobis sal, et pacem habete inter vos. Ibi dicit Glossa Sal correctionis amor proximi temperet, et dilectionem sal iustitie condiat.
marg.| Item sal dicitur modus, et discretio in labore penitentie, et carnis maceratione.
marg.| Unde dicitur Mc. 9.g. Omnis victima igne salietur, et omnis victima sale salietur. Duo dicit in victima debere esse, ignem, et salem. Ignem macerationis carnis, et salem discretionis, Rm. 12.a. Obsecro vos per misericordiam Dei, ut exhibeatis corpora vestra Deo hostiam viventem sanctam, Deo placentem, rationabile obsequium vestrum. Sequitur.
marg.| {e} Non pepercit super te oculus meus] quia indigna fuisti misericordia mea. Vel, tuus, quia nec tui miserta es.
marg.| {f} Ut facerem tibi unum de his] quatuor predictis.
marg.| {g} Misertus tui] quasi dicat, non precidi umbilicum tue carnalitatis, nec dedi tibi aquam contritionis, et lachrymarum, nec salem sapientie celestis, nec pannos penitentie vel religionis, quia nec tu tui miserta es, ut hoc tibi facerem, Sir. 30.d. Miserere anime tue placens Deo, Lam. 4.a. Filia populi mei crudelis, quasi struthio in deserto.
marg.| Ita improperat Deus cuilibet anime peccatrici, vel specialiter in prelato carnali actu immundo, in peccatis
prol.| Θ indiscreto
marg.| Vel aliter. {f} Quando nata es] etc. In umbilico intelligitur luxuria, quia ibi viget in mulieribus, sicut in viris est in lumbis. Unde de dracone dicitur Iob. 40.b. Virtus eius in lumbis eius, et fortitudo illius in umbilico ventris eius. Et super hunc locum inducit Glossa hanc auctoritatem, et exponit sic : In die ortus sui umbilicum precidere, est in die conversionis sue luxuriam resecare. Luxuriam non resecat, qui in die pasche, vel Natalis Domini vadit ad choreas.
marg.| Vel umbilicus preciditur, cum peccatum quodlibet mortale abdicatur. Aqua vero lavatur anima in salutem, cum peccatum iam factum in dolore, et confessione defletur. Sale salitur, cum duritia, et acerbitate satisfactionis, et penitentie omnis malus humor peccati desiccatur. Pannis involvitur, cum spe venie, vel beneficiorum Dei largitione fovetur, ut sal duritie non sit sine pannis misericordie, sicut nec vinum sine oleo vulneribus infunditur sauciati, Lc. 10.f. Sed omnia ista desunt ficte penitentibus vel malis claustralibus, ut dicitur hic. {g} In die ortus tui] quando natus fuisti secundum hominum opinionem.
marg.| {h} Non est precisus umbilicus tuus] id est non reliquisti, peccata tua, quantum ad voluntatem. Vel aliter.
marg.| {g} In die ortus tui] id est promotionis tue in Episcopum, vel quemcumque prelatum : tunc enim Prelatus Ecclesie incipit nasci, cum preficitur in Ecclesia, vel cum sacerdos in Ecclesia ordinatur, tunc omnis carnalitas ab eo abscindi debet, ut nihil ad ipsum de nepotulis. Cuius signum fuit quod facto sacerdote Aaron, interfecti sunt duo filii eius, et consumpti igne sacrificii, Levit. 10.a. ad significandum quod zelus animarum decet comburere in prelato carnalem affectionem parentum, et nepotum, ut non dicam filiorum. Sed dicitur hic.
marg.| {h} Non est precisus umbilicus tuus] id est carnalis affectus, Iste umbilicus non preciditur a prelato quando preficitur, imo contra naturam semper crescit, et augetur. Tunc nascitur maior affectio, et tunc oriuntur ei multi parentes, Is. ult. c. Numquid parturiet terra in die una, aut parietur gens simul, quia parturivit, et peperit Sion filios suos ? Et de quatuor sugillat hic malos prelatos.
marg.| De carnali affectione, de immunditia vite, de defectu scientie, et doctrine, de operum misericordie nuditate. Inter que primum arguit carnalem affectum tamquam communiorem pestem, et magis ledentem Ecclesiam. Per aliam enim peccata prelatus nocet presentibus, per carnalem autem affectum totam ecclesiam corrumpit in posteris, quia edificat eam in sanguinibus, et tales personas instituit in vita sua, qui etiam post mortem eius nocent Ecclesie Ideo dicit Habac. 2.c. Ve qui edificat civitatem in sanguinibus, et preparat urbem in iniquitate.
marg.| Item Mi. 3.d. Que edificatis Sion in sanguinibus, et Hierusalem in iniquitate.
marg.| Talis nimis longum habet umbilicum, quia non solum ad matrem, et patrem, sed etiam ad remotos parentes suos extendit affectum suum. {h} Non ergo est precisus umbilicus tuus in die]
prol.| Θ ortus tui,
marg.| {5. 57ra} Δ sic gesseris, ut adversum te per mala opera crudelis existeres, ego quid tibi potuit facere, que ne unum quidem superiorum accipere merueris ? Quia igitur nihil horum, que solent fieri infantibus in te factum est, et hoc non sine causa, nec absque iudicio, sed tuo vitio atque peccato, que nec ipsa quidem tui miserta es, ideo proiecta es in faciem terre, sive campi, et proiecta propter pravitatem anime tue in die qua nata es.
marg.| Sic exponit Hieronymus litteram Septuaginta.
marg.| Nostra autem littera satis convenit cum ea, que est.
marg.| {a} Sed proiecta es super faciem terre in abiectione anime tue, in die qua nata es] Et servatur metaphora parvuli recenter nati, cui a nullo officia humanitatis exhibentur, nec lavatur, nec salitur, nec umbilicus ei preciditur, sed etiam a propria matre proiicitur, et exponitur in loco publico, sicut solent facere mulieres, vel propter paupertatem vel propter pudorem.
marg.| Similiter populus ille Iudaicus in ortu suo in Egypto nulla beneficia humanitatis accepit, sed proiecti sunt ab ipsis Egyptiis, et tribulationibus expositi, nec aliquis eorum misertus est, nisi solus Deus. Unde subditur [Transiens autem per te, vidi te] etc. Vel aliter potest exponi secundum priorem expositionem.
marg.| Hierusalem enim in ortu suo non habuit umbilicum precisum, quia non reliquit ritum Egyptiorum, nec aqua maris rubri est lota a peccatis, nec tribulationibus eremi emendata, nec pannis beneficiorum involuta, ut per beneficia calorem amoris ad cultum divinum haberet.
marg.| Et hoc, quia non meruit gratiam, et misericordiam divinam in hoc, quia nec etiam sui miserta est, sed proiecta est a Deo. Unde dicit.
marg.| {a} Sed proiecta es] id est secundum desideria cordis tui dimissa.
marg.| {b} Super faciem terre] id est in peccandi libertate.
marg.| {c} In abiectione anime tue] idest, in peccatorum, et idolorum vilitate.
marg.| {d} In die qua nata es] in exitu, scilicet de Egypto, quia in deserto idola coluerunt. Vel melius.
marg.| {a} Proiecta es super faciem terre pro abiectione anime tue] quia prostrati sunt in deserto pro peccatis murmurationis, et idololatrie, vel quia diffusi sunt, et vagati per desertum longo tempore.
marg.| {e} Transiens autem per te, vidi te conculcari] vel   [conculcatam in sanguine tuo] id est peccato. Os. 4.a. Sanguis sanguine tetigit. Vel   [In sanguine] id est in proposito fundendi sanguinem idolis ad immolandum, vel fundendi per homicidium.
marg.| {g} Et dixi tibi] id est vocavi te tribuens locum penitentie.
marg.| {h} Cum] pro quamvis.
marg.| {i} Esses in sanguine tuo] id est in proposito peccandi, vel fundendi sanguinem humanum per homicidium, vel bestiarum idolis immolandum. Et loquitur pro multis, non pro omnibus.
marg.| {k} Vive] conversa, scilicet ad penitentiam. Vel aliter.
marg.| {e} Transiens autem] etc. Dominus enim oculo misericordie vidit populum Israel, cum adhuc essent in sanguine peccatorum, et cultura idolorum. Adhuc enim erant in peccato, quando Dominus apparuit eis in monte Sinai, et vitam eis promisit dicens.
marg.| {k} Vive] id est relinque peccata, et sequere me, ut vivas. Hoc etiam secundo repetit, dicens   [Vive] quod fuit quando Moyses descendit post quadraginta dies, et vidit eos vitulum adorantes, tunc dixit ei Dominus   [Vive] scilicet, malos interficiendo, vel ipse Moyses post interfectionem dixit hoc. Vel melius, quando erat in Egypto quasi recenter nati omni auxilio destituti, et proiecti, et sicut dicitur hic, in sanguine suo conculcati, sicut parvulus de quo nulla est cura matri, quia erant in sanguine peccatorum et conculcabantur, et opprimebantur ab Egyptiis, tunc vidit eos Deus oculo misericordie, secundum illud Ex. 3.b. Videns vidi afflictionem populi mei, qui est in Egypto, et transivi per eos, eos protegens ibi, et vitam eis tribuens, et non solum conservans in se, sed etiam multiplicans in suo genere. Unde dicitur.
marg.| {g} Et dixi tibi cum esses in sanguine tuo] id est multis facinoribus rea.
marg.| {k} Vive] id est ad penitentiam te converte, ut vivas. Vel dixi   [Vive] id est dicto meo, sive precepto meo vitam dedi tibi.
marg.| {5. 57rb} {l} Dixi inquam tibi] quamvis esses [  in sanguinis tuo] id est in peccatis :   [Vive]
prol.| Δ Hoc bis
marg.| Θ indiscreto in consiliis, nudo ab operibus bonis.
marg.| {a} Sed proiecta es super faciem terre] Et loquitur in feminino genere, quia molles sunt, et effeminati huiusmodi prelati, secundum illud Is. 3.b. Mulieres dominate sunt eis. Et nota, quod dicit :   [Proiecta es super faciem terre in abiectione anime tue, in die qua nata es] quia in ortu suo in prelationem statim se proiicit totum ad terrena, et exponit, animam autem proiicit, nec curam eius agit, cum tamen officium Episcopale sit spiritualibus intendere, et temporalia, et terrena tractanda aliis committere, secundum quod dicit Ietro Moysi. Ex. 7.c. Esto tu populo in his, que ad Deum pertinent, ut referas que dicuntur ad eum, etc. Vel potest exponi de quolibet peccatore, qui in ortu culpe abiicit animam suam, id est vitam suam, Deum, scilicet qui est vita anime, et convertit se ad terram.
marg.| Et hec duo sunt in peccato, conversio, et adhesio ad creaturam, et aversio a Deo. Hoc est quod dicitur Ier. 27.b. Recedentes a te in terra scribentur. Is. 14.c. Quomodo cecidisti de celo Lucifer, qui mane oriebaris, corruisti in terram.
marg.| Hoc est, quod dicitur hic : [Proiecta es super faciem terre in abiectione anime tue] id est Dei, qui est vita anime. Io. 14.a. ego sum via, veritas, et vita. Et subditur de misericordia Domini, que peccatorem se deserentem non deserit, sed revocat, et reducit.
marg.| {e} Transiens autem per te] id est ad memoriam reducens vestigia eorum exemplorum.
marg.| {f} Vidi te conculcari in sanguine tuo] id est in peccatis tuis post ratam, et pedibus Demonum, id est suggestionibus eorum per viam. Et dicit   [Vidi] oculo misericordie, vel videre te feci.
marg.| {g} Et dixi tibi cum esses in sanguine tuo, vive] id est quamvis esses in peccatis, tamen ad penitentiam te provocavi, et veniam promisi penitenti.
marg.| {l} Dixi inquam tibi] quamvis esses.
marg.| {m} In sanguine tuo, vive] id est convertere ad me, ut vivas. Idem repetit, ut misericordiam Dei maximam nostre memorie imprimat, quia peccantes frequenter revocat. Is. 30.e. Erunt aures tue audientes verba post tergum monentis, etc. Ct. 6.d. Revertere, revertere Sunamitis. Similis geminatio habetur supra 4.b. Diem pro anno, diem inquam pro anno dedi tibi. Vel bis dicitur   [Vive] peccatori si penitere voluerit, quia duplex ei vita promittitur, gratie, scilicet et glorie. Gratia enim, et gloriam dabit Dominus. Et nota quod dicitur :   [Transiens autem per te] etc. Dominus enim quandoque venit in hominem, et manet ibi, quando, scilicet ingemiscit peccator, et perseverat in penitentia.
marg.| Unde Io. 14.c. Ego et pater ad eum veniemus, et mansionem apud eum faciemus. Quandoque venit Deus, et transit, quando scilicet homo pro peccatis ad horam ingemiscit, sed non in hoc persistit. Tunc Dominus tangit cor illius, sed in transitu, Os. 10.b. Transire fecit Samaria regem suum sicut spumam maris. Dominus autem ab anima esset retinendus, ut maneret.
marg.| Unde 4Rg. 4.b. Dicit mulier Sunamitis ad virum suum. Animadverto quod vir Dei sanctus est iste qui transit per nos frequenter, faciamus ergo ei cenaculum parvum, et ponamus in eo lectulum, et mensam, et sellam, et candelabrum, ut cum venerit ad nos, maneat ibi : Mulier Sunamitis est synderesis, que dicit ad totum hominem, quod vir sanctus sit qui transit per nos, id est Christus, qui sepe pulsat, et monet nos ad bonum, sed in transitu est nobiscum, cum ad tempus compungimur.
marg.| Sed faciamus ei cenaculum per elevationem mentis ad superna, per sancta desideria, et lectum, id est tranquillitatem mentis, quia in pace factus est locus eius, et mensam, id est refectionem devotionis in oratione, vel sacre Legis meditationem in lectione, et sellam, id est discretionem, quia eruditis interest cogitationibus, et aufert se a cogitationibus, que sunt sine intellectu, ut dicitur Sap. 2.b. Vel sella est interior discussio, et diiudicatio sui, 1Cor. 11.g. Si nosmetipsos diiudicaremus, non utique iudicaremur. Candelabrum est exterior ostensio boni exempli, secundum illud Mt. 5.b.
marg.| Sic luceat lux vestra coram hominibus, ut videant opera vestra bona, etc.
prol.| Θ Sequitur
marg.| {5. 57va} Δ Hoc bis dicitur pro confirmatione.
marg.| {a} Multiplicatam quasi germen agri dedi te] id est multiplicavi te numero, sicut dicitur Ex. 1.c. quod quanto magis opprimebantur, tanto plus crescebant, et multiplicabantur. Unde subdit.
marg.| {b} Et multiplicata es] in numero populorum.
marg.| {c} Et grandis effecta] in fortitudine principum, et maiorum, quia erant in populo aliqui maiores, et fortiores.
marg.| {d} Et ingressa es] id est ad tempus ingrediendi ad sponsum, sive ad penetralia pervenisti. Vel   [Ingressa es] ad etatem, scilicet provectiorem. Aliqui habent :   [Et egressa es] sed non est vera littera, Septuaginta :   [Ingressa es in civitates civitatum] Hieronymus Ut non solum civitas, sed metropolis civitas appellareris, secundum illud Is. 1.g. Civitas iusti urbs fidelis Sion.
marg.| {e} Et pervenisti ad mundum muliebrem] id est ad etatem adultam, quando sciunt se mulieres ornare, et quando solent ornari.   [Mundum muliebrem] Glossa ornatum, ut sit mundus equivocum, sed non est equivocatio usitata in Latino, sed in Greco : nam cosmos equivocum est ad materiam, scilicet mundialem, et ornatum. Dominus ornavit Synagogam, legem ei dando.
marg.| {f} Ubera tua intumuerunt, et pilus tuus germinavit] idest, nubilis facta es : tunc enim tempus nubendi est. Per quod etiam intelligitur multiplicatio populi in temporalibus, que significatur per pilos, Glossa Honeste adolescentularum maturitas indicatur, quando intumescunt ubera, sive eriguntur, et germinat pilus.
marg.| {h} Et eras nuda] quamvis, scilicet esses iam grandis, et nubilis, et ornanda, tamen eras nuda.
marg.| {i} Et confusione plena] quia turpius est quando adulta mulier non habet vestes, quam si esset parvula.
marg.| Et servatur adhuc metaphora mulieris : Plebs enim Iudaica quasi in infantia fuit in Egypto, et [tunc conculcatam in sanguine] id est mortalium criminum ream vidit Dominus, et ad penitentiam provocavit, dicens ut viveret conversa, et multiplicavit eam omnium rerum abundantia. In deserto autem fuit quasi nubilis, quando iam fuit apta ad intelligendum legem, et ad copulandum se Deo per cultum, et ad generandum ei filios in lege.
marg.| Et hec est grandis effecta, et pervenit ad mundum muliebrem, id est ad tempus in quo iuvencule solent ornari, quod fuit quando venit dandi legem tempus prefinitum a Deo, et tamen etiam tunc erat nuda in ipso, scilicet deserto, id est Dei auxilio non protecta, nec operibus bonis tecta erat ignominia eius idololatrie, scilicet, sed induta est ab eo qui respexit eam oculo misericordie. Unde subdit.
marg.| {k} Et transivi per te] id est visitavi te per Moysen, et Aaron.
marg.| {l} Et vidi te] oculo misericordie in deserto nudam, et immundam, qui te etiam prius videram in Egypto in sanguine conculcatam, Hieronymus Quanta clementia, non suffecerat semel vidisse eam conculcatam in sanguine, et ad penitentiam provocasse, sed peccantem rursum invisitat, et quia erat nuda, et confusionis plena, rursum venit, et visitat.
marg.| {m} Et ecce tempus tuum, tempus amantium] id est tunc eras nubilis, et tamen nuda quando te respexi. Tempus enim pubertatis dicitur tempus amantium, quia tunc solent mulieres amari, et amare.
marg.| Similiter plebs illa tunc potuit amari a Deo eam liberante, et ad cultum suum eam trahente, et tunc illa Deum debuit amare, qui eam liberaverat de Egyptiorum afflictione. Vel [Ecce tempus tuum tempus amantium] id est tempus quo legem darem, sicut promisi patribus tuis, quos amavi, in quo te liberarem de Egypto, et conservarem in deserto, Hieronymus Littera Septuaginta habet.   [Tempus tuum, tempus divertentium] Vel secundum editionem Aquile secundam   [sponsalium] id est tempus nuptiarum. Iuxta vero primam eius editionem, et iuxta Theodotion.   [uberum] Iuxta Symmachum autem   [dilectionis] Vocabulum enim Hebreum, dodim, omnia predicta significat : tempus autem dilectionis, et uberum sive amatorum Dei, intelligi Abraham, Isaac, et Iacob, quando eis pollicitus est Dominus post Egyptiam servitutem suum populum liberandum.
marg.| {o} Et expandi] misertus tui. {p}   Amictum] etc. id est quia
prol.| Δ eras nuda
marg.| {5. 57vb} Θ Sequitur.
marg.| {a} Multiplicatam quasi germen agri dedi te] Dominus non solum dat vitam gratie, sed etiam ipsam gratiam multiplicat.
marg.| Unde bene post vivificationem venit ad multiplicationem. Multiplicatur autem a Deo anima quantum ad tres vires suas.
marg.| Unde dicit. [Multiplicatam quasi germen agri dedi te] in amore boni, quantum ad concupiscibilem.
marg.| {b} Et multiplicata es] in cognitione veri, quantum ad rationabilem.
marg.| {c} Et grandis effecta] id est animosa in aggressione ardui, quantum ad irascibilem. Ager autem Christus est secundum illud Gn. 27.d. Ecce odor filii mei, sicut odor agri pleni cui benedixit Dominus. Germen in agro est quilibet fidelis per amorem plantatus in Christo. Vel germen agri sunt opera Christi, et virtutes eius. Anima ergo multiplicatur quasi germen agri, quia multiplicatur in virtutibus, et bonis operibus ad exemplum, et imitationem operum, et virtutum Christi, Os. ult. c. Ero quasi ros, et Israel germinabit quasi lilium. Et postea subditur : Et germinabunt quasi vinea.
marg.| Item alibi iustus germinabit sicut lilium. Per lilium autem intelligitur munditia carnis, per vineam, letitia mentis, ut maceratio carnis, que dealbat, et mundificat carnem, non sit sine hilaritate mentis, secundum illud Mt. 6.c. Tu autem cum ieiunas, unge caput tuum oleo.
marg.| {d} Et ingressa es] ad interiorem tui discussionem, secundum illud Nm. 3.c. Intra in lutum, et calca.
marg.| {e} Et pervenisti ad mundum muliebrem] id est ad exterioris conversationis, et morum honestatem.
marg.| Et hoc potest specialiter intelligi de monialibus, que ingredi dicuntur, quando claustrum intrant. De his mulieribus, Est. 2.a. Querantur regi virgines puelle, etc. ut notetur castitas cordis, et corporis. Et dicit, querantur, non reddantur ibi ad comedendum, sicut dicitur ubi salva vita sua debent intrare propter Deum, et ibi portando crucem sequi Deum.
marg.| De his que sic intrant dicit Ier. 2.a. Recordatus sum tui miserans adolescentiam et caritatem desponsationis tue, quando secuta es me in deserto. Talium est tempus amantium. De quo Eccl. 3.b. Et tempus dilectionis. Si vere amantes sunt, non gravat eas claustri durities, sicut legitur de Iacob, Gn. 29.e. Videbantur eis dies pauci pre amoris magnitudine. Vel communius legatur.
marg.| {e} Pervenisti ad mundum muliebrem] id est ad exteriora opera penitentie, et satisfactionis, de quibus dicitur, Ier. 31.a. virgo Israel adhuc ornaberis tympanis tuis. Et nota, quod Esther non quesivit mundum muliebrem, sed quecumque voluit Egeus eunuchus custos virginum, hec ei ad ornatum dedit, ut dicitur Est. 2.c.
marg.| Homo enim non debet sibi eligere penitentiam, sed impositam, et ordinatam a prelato, vel Sacerdote debet ferre.
marg.| {f} Ubera tua intumuerunt] pre lactis plenitudine. Duo ubera sponse Christi sunt, sicut dicit Bernardus congratulatio, et compassio, secundum illud Apostoli Rm. 12.c. Flere cum flentibus, gaudere cum gaudentibus. Congratulatio autem exhortationis, compassio vero consolationis lac funditur.
marg.| {g} Et pilus tuus germinavit] id est cogitatio, sive propositum bonum in opus apertum prodit, et pullulavit.
marg.| {h} Et eras nuda] etc. quasi dicat, predicta bona feci tibi que eras pauper, et nuda quando te inveni [  Nuda] ab omnibus, scilicet bonis vacua, Apc. 16.c. Beatus qui vigilat, et custodit vestimenta sua, etc.
marg.| {i} Et confusione plena] id est omnium peccatorum rea.
marg.| {k} Et transivi per te, et vidi te] id est te ad compunctionem movi, et illuminavi ad cognitionem.
marg.| {m} Et ecce] tunc quando vidi te prostratam, et nudam.
marg.| {n} Tempus tuum] erat   [tempus amantium] id est tunc tempus tuum habebas fornicando cum amatoribus tuis Demonibus, vel peccatis. Vel in bono, quando homo paratus est ad suscipiendam penitentiam, tunc tempus suum est tempus amantium.
marg.| {o} Et expandi amictum meum super te] quia eras nuda, scilicet caritate. De quo dicitur Is. 28.e. Pallium
prol.| Θ breve
marg.| {5. 58ra} Δ eras nuda ab omni auxilio, protexi te columna nubis per diem, et columna ignis per noctem. Dicitur autem protectio Dei sepe in sacra Scriptura nomine alarum. Unde Septuaginta dicunt. [Expandi alas meas super te] Dt. 32.b. Expandit alas suas, et assumpsit eos, atque portavit in humeris suis. Et alibi : Mt. 23.a. Quoties volui congregare filios tuos, etc. Vel   [Amictum] id est legem meam et cultum meum, ut sic tegeretur ignominia idololatrie tue, quia Deus precepit sibi offerre, ne offerrent idolis. Unde subditur.
marg.| {a} Et operui ignominiam tuam] id est vilitatem miserie tue, vel idololatrie.
marg.| Et servatur metaphora mulieris : genitale enim corporis femine sub hoc nomine ostendit.
marg.| {b} Et iuravi tibi] id est desponsavi te per fidem, et iuramentum, sicut solet fieri. Hieronymus. Tempore nuptiarum Israel iuramentum accepit Dei pro omni dotali munere.
marg.| {c} Et ingressus sum pactum tecum] sive   [testamentum, ait Dominus Deus] id est firmiter, pactum tecum statui, ut mihi, scilicet potius, quam ceteris, qui ad te volebant divertere, iungereris.
marg.| {d} Et] sic   [facta es mihi] uxor, scilicet, vel possessio mea, quasi dicat, quia expandi alas meas, et operui ignominiam tuam, et iuravi tibi, et ingressus sum pactum tecum, propterea facta es mea possessio, ut que aliena eras, quando videbaris immunda, mea esse ceperis, quando pactum meum tecum firmavi iuramento.
marg.| Sive iuxta consuetudinem prophetarum : [Facta es mihi] id est mihi coniugio copulata es. Vel   [facta es mihi] ut scilicet servias mihi, et me habeas in premio.
marg.| Quidam libri habent. [Federata] quod nihil est, secundum Hieronymum qui exponit primo modo.
marg.| {e} Et lavi te aqua, et emundavi sanguinem tuum ex te] Tangit quod mulieres in illo statu pati incipiunt menstrua, quasi dicat, cessare feci peccatum idololatrie a te [  et lavi te aqua] id est doctrina sive scientia cultus mei, et legis mee. Vel   [aqua] maris rubri, vel Iordanis.
marg.| Vel [aqua] que fluxit de petra : Ex. 17.b. Et Numer. 20.b. Per ostensionem istorum miraculorum, et per hoc [  emundavi sanguinem tuum ex te] Hoc enim debuit esse causa sufficiens quare cessares a peccatis, scilicet legis datio, miraculum factum in transitu maris rubri, et Iordanis, et productione aque de petra. Is. 4.b. secundum aliam litteram, Lavabit Dominus sordes filiorum et filiarum Sion, et sanguinem mundabit de medio eorum in spiritu iudicii, et spiritu combustionis.
marg.| {g} Et unxi te oleo] Tangit consuetudinem mulierum in Palestina, que solent se inungere, et unguentis uti pro balneis.
marg.| Notatur etiam in hoc, quod Dominus plebi illi dederat Sacerdotes qui eos docerent, et reges qui eos regerent, ut a peccatis cessarent.
marg.| {h} Et vestivi te discoloribus] vel   [variis] secundum Septuaginta. Variis, scilicet, et diversis legis cerimoniis, quarum occupata studio idola derelinques.
marg.| {i} Et calciavi te hyacintho] vel   [hyacinthino] id est caligis hyacinthini coloris, vel calciamentis. His magis solent uti mulieres, quam viri, ut viris placeant.
marg.| {k} Et cinxi bysso] idest cingulo byssino. De bysso .n. solebant habere mulieres cingulum fimbriatum. Vel   [bysso] idest zona
prol.| Δ talis
marg.| Possunt autem, ea que dicta sunt per metaphoram ad plebem Iudaicam retorqueri, hoc modo ab illo loco.
marg.| {g} Unxi te oleo] id est dedi tibi aliquos sacerdotes, qui te docerent, ut a peccatis cessares.
marg.| {h} Et vestivi te discoloribus] id est dedi tibi hominum diversitates. Quidam enim erant principes, quidam sapientes, quidam fortes, quidam levite, quidam prophete.
marg.| Et loquitur per metaphoram mulieris, que gloriatur in diversitate vestium, et insuper in pulchritudine caligarum. Unde sequitur, id est. [Et calciavi te hyacintho] vel   [hyacinthino] id est spe eternorum, que per temporalia intelligere debuisti. Sicut enim calciamentum pedem a terra separat, sic per temporalia debebant allici ad eterna, que separant a temporalibus. Vel, id est infirmos tuos, {5. 58rb} qui erant quasi pedes in populo munivi, et roboravi promissionibus celestibus, vel verbis, et exemplis bonorum in illo populo. Hyacinthus enim aerei coloris est, et significat viros sanctos, et Prophetas Spiritu sancto illuminatos, qui erant munimentum populi. {k}   Et cinxi te bysso] id est viris castis.
prol.| Λ et continentibus.
marg.| Θ breve est, utrumque operire non potest.
marg.| Item Ruth. 3.b. Expande pallium tuum super famulam tuam, quia propinquus es.
marg.| {a} Et operui ignominiam tuam] quia caritas operit multitudinem peccatorum, ut dicitur 1Pt. 4.b. Et Prv. 10.b. Universa delicta operit caritas.
marg.| Unde in Ps. 84. Remisisti iniquitatem plebis tue, operuisti omnia peccata eorum.
marg.| {b} Et iuravi tibi] id est veniam tibi promisi.
marg.| {c} Et ingressus sum pactum tecum, ait Dominus Deus] id est pacis actum, ut scilicet esses mea in servitio, et ego tuus in premio. Hunc pacis actum fecit Dominus in cruce. Unde Is. 53.b. Disciplina pacis nostre super eum.
marg.| {d} Et] sic per hanc sponsionem [  facta es mihi] copulata, scilicet confugio, id est mihi adherens perseverandi desiderio, et ego tibi sempiterna protectione, et auxilio.
marg.| {e} Et lavi te aqua] ante coniugium, scilicet a peccatis te lavi aqua baptismi, vel contritionis, Za. 13.a. Erit fons patens in ablutionem peccatoris, et menstruate.
marg.| {f} Et emundavi sanguinem tuum ex te] id est peccatum, quasi dicat, lavi te ab originali, mundavi te ab actualibus pectis, Is. 4.b. Si abluerit Dominus sordes filiarum Sion, et sanguinem eius laverit de medio eius, spiritu iudicii, et spiritu ardoris. Et est discretive legendum :   [Et emundavi] quasi dicat, ego, et non alius.
marg.| Unde Os. 13.e. Perditio tua Israel tantummodo, ex me auxilium tuum, Is. 43.d. Ego sum, ego sum qui deleo iniquitates.
marg.| {g} Et unxi te oleo] id est mollivi cor tuum misericordia, et pietate, ut parata esses ad opera misericordie.
marg.| De quo oleo dicitur Is. 10.f. Computrescet iugum a facie olei Iob. 23.d. Deus mollivit cor. Et nota ordinem. Post ablutionem a peccatis, iungit ad opera misericordie, et pietatis. Et habetur simile Is. 1.e. lavamini, mundi estote, auferte malum cogitationum vestrarum ab oculis meis, dicit Dominus. Quiescite agere perverse, discite benefacere, id est post ablutionem a peccatis, operibus misericordie intendite. De quibus ibidem subdit : Querite iudicium, subvenite oppresso, defendite viduam, etc. Vel aliter. Lavat aqua doloris, et ungit oleo consolationis. Vinum enim, et oleum infunditur vulneribus sauciati : Lc. 10.f.
marg.| Item mundatio penitentie, et oleum letitie simul debent esse, quia in hilaritate maceranda est caro, et penitentia peragenda, secundum illud Mt. 6.c. Tu autem cum ieiunas, unge caput tuum oleo.
marg.| {h} Et vestivi te discoloribus] Vel secundum Septuaginta :   [Variis] id est virtutum, et bonorum operum varietate. Virtutes enim sunt indumenta interiora, opera sunt vestes exteriores, Ps. 44. Astitit regina a dextris tuis in vestitu deaurato circumdata varietate. Et Genesis 30.e. legitur quod oves diversi coloris erant Iacob, id est Christi.
marg.| {i} Et calciavi te hyacintho] id est spei soliditate, vel desiderio celestis beatitudinis.
marg.| Hyacinthus enim aerei est coloris, et spes est certa expectatio eterne beatitudinis. Paulus habuit calciamentum hyacinthi, qui dicit Phil. 3. Nostra conversatio in celis est. Et in oratione Ecclesie dicitur : Ut inter mundanas varietates, ibi nostra fixa sint corda, ubi vera sunt gaudia. Calciamentum heret pedi, sic et eterna beatitudo debet herere affectibus nostris. Vel hyacinthus est exemplum spiritualium, et celestium virorum, quos nos calceamus, cum affectionum nostrarum, vel operationum gressus consideratione operum sanctorum munimus, vel imitatione eorum induimus, et decoramus. Unde Ct. 7.a. Quam pulchri sunt gressus tui in calciamentis filia principis. Item Dt. 33.d. Ferrum, et es calciamentum eius, quia patientia Martyrum que per ferrum, et doctrina confessorum, que per es intelligitur, munimur.
marg.| Per hyacinthum autem de quo hic dicitur, Angelica vita, et conversatio virginum significatur. Sic ergo ferro, ere et hyacintho calciamur, cum exempla Martyrum, Confessorum, Virginum intuemur. Sequitur.
marg.| {k} Et cinxi te bysso] id est dedi tibi continentiam, que est quasi cingulum renum, quia per continentiam restringitur carnis concupiscentia. Lc. 12.e.
prol.| Θ Sint
marg.| {5. 58va} Δ talis coloris.
marg.| {a} Et indui te subtilibus] ut sunt teristra mulierum, et camisie subtiles, vel pani subtilis, lane, Aquila in editione secunda :   [Circumdedi te florido] per quod possumus ubertatem terre Iudee per metaphoram intelligere, vel divini cultus pulchritudinem, Septuaginta.   [Induite tricaptis] Et dicit Hieronymus quod hoc nomen finxerunt, sicut sepe novis rebus nova finguntur nomina, quod scilicet pilorum tenuitatem habere credatur.
marg.| {b} Et ornavi te ornamento] quolibet scilicet genere ornamentorum. Generale enim hic nomen ponitur, cuius species supponit dicens.
marg.| {c} Et dedi armillas in manibus tuis] Ornamenta manuum sunt, secundum hec que, Is. 3.d. dicuntur dextralia, proprie tamen sunt ornamenta armorum, unde dicuntur ab armo.
marg.| {d} Et torquem circa collum tuum] monile secundum Hieronymum quo pectus stringitur. Torques tamen proprie est triumphantium, Septuaginta transtulerunt [  Katema] Hieronymus Puto autem Katema ab eis dictum ex variis gemmis in pectus mulierum monile descendens, qui et ipse ornatus mulierum pulcherrimus est.
marg.| {e} Et dedi inaurem super os tuum] vel   [super nares tuas] secundum Septuaginta. Hic vocantur inaures circuli quidam inauribus similes, qui solent a fronte mulierum pendere, et naribus vel ori imminere.
marg.| {f} Et circulos auribus tuis] id est inaures, quia quidam circuli solent ab auribus mulierum dependere qui dicuntur inaures.
marg.| {g} Et coronam decoris in capite tuo] vel   [gloriationis] Tangit consuetudinem patrie, in qua mulieres portant coronas, et multiplici ornamento ornantur, ut maritos ab adulterio retrahant, et ad amorem ipsarum alliciant, quod tamen modo non est necesse, quia ad hoc sufficit fides, Hieronymus Ornamenta cetera membrorum sunt singulorum, capitis ornatus, totus corporis dignitas est. Coronam autem vocat diadema feminarum.
prol.| Δ quo capillorum
marg.| Λ et continentibus.
marg.| {a} Et indui te subtilibus] id est viris discretis, et sapientibus.
marg.| {b} Et ornavi te ornamento] id est omni genere ornamentorum, id est bonorum temporalium, vel bonarum personarum.
marg.| {c} Et dedi armillas in manibus tuis] id est pugnatoribus tuis, et defensoribus dedi gratiam fortiter operandi, et viriliter pugnandi.
marg.| {d} Et torquem circa collum tuum] id est principes tuos dignitate, et divitiis ornavi : collum enim populi sunt principes, qui medii sunt inter regem, et populum, sicut collum inter corpus, et caput est medium : vel   [Torquem] id est monile secundum Hieronymum quo pectus stringitur, per quod intelligitur cultus unius Dei, ut cum dicitur. Dominus Deus tuus unus est.
marg.| {e} Et dedi inaurem super os tuum] id est intelligentiam, et prudentiam loquendi dedi doctoribus, et prophetis tuis : os enim populi, sunt doctores.
marg.| {f} Et circulos auribus tuis] id est subditis, et minoribus obedientiam, et pacem ad principes dedi.
marg.| {d} Et coronam decoris in capite tuo] id est regiam dignitatem dedi capiti tuo, id est summo principi tuo. Manus enim populi sunt bellatores, collum principes, os Doctores, et Prophete, aures minores, caput autem est ipse rex. Corona ergo decoris est dignitas regalis, que fuit in David, et Salomone, et aliis bonis regibus. Vel   [Corona decoris] est thiara sacerdotalis, cui erat annexa lamina aurea, in qua erat scriptum nomen Domini Tetragrammaton, ut dicitur Ex. 28.f. Unde Hieronymus Volumus scire que sit corona decoris in capite Hierusalem, revolvamus Exodum, ubi scriptum est.
marg.| Et fecit laminam auream, et scripsit in ea litteras deformatas sigillo sanctificationis Domini, et posuit super caput Aaron. Signum dominice sanctitatis nomen est omnipotentis Dei, quod quatuor litteris Hebraicis scribitur, et apud eos vocatur ineffabile, dum nomen eius non potest dici. Cuius maiestatem etiam Gentilitas non ignorat, et Atheniensium testatur ara Deo ignoto.
marg.| Unde et Apostolus. Quem vos inquit ignotum colitis, hunc nos
prol.| Λ annunciavimus vobis
marg.| Θ Sint lumbi vestri precincti, Dn. 10.a. Renes eius accincti {5. 58vb} auro obrizo, Ephes. 6.c. Succincti lumbos vestros in veritate, non in falsitate, ut hypocrite, Prv. ult. Byssus. et purpura indumentum eius.
marg.| Hec est tunica linea pontificis, sanctimonia scilicet quam in primis debet induere Lv. 16.a.
marg.| {a} Et indui te subtilibus] bonis adinventionibus, et cogitationibus, quando cogitat homo quomodo melius faciat.
marg.| Unde Is. 3.b. Dicite iusto, quoniam bene, quoniam fructum adinventionum suarum comedet. Subtilia autem aliquando accipiuntur in malo pro adinventionibus in peccatis.
marg.| De quibus dicitur, Is. 19.b. Confundantur omnes qui operantur linum, plectentes, et texentes subtilia.
marg.| {b} Et ornavi te ornamento] Supra dictum est :   [Vestivi te discoloribus] quod refertur ad ornatum virtutum interiorum.
marg.| Hic dicitur : [Ornavi te ornamento] quod refertur ad morum ornatum exteriorum. Vel   [Ornavi te ornamento] id est in omni gratia te decoravi. Generale enim nomen ponit, cuius species subdividit.
marg.| {c} Et dedi armillas in manibus tuis] id est fortitudinem bene operandi.
marg.| {d} Et torquem circa collum tuum] id est gratiam predicandi, et docendi.
marg.| Prius autem dixit armillam, quam torquem, quia prius est facere, quam docere, Act. 1.a. Cepit Iesus facere, et docere, 1Cor. 6.d. Castigo corpus meum, et in servitutem redigo, etc.
marg.| Sicut gallus qui prius se alis verberat, et postea cantat. Simile habetur Iob. 39.c. Numquid prebebis equo fortitudinem, aut circumdabis collo eius hinnitum ? Fortitudinem scilicet bone operationis, et hinnitum predicationis. Ibi dicit Gregorius.
marg.| Sed queret aliquis ; Cum hinnitus sit vox emanans ab interius, quomodo dicatur circumdari collo equi ? Ad hoc dicimus, quod revera vox predicationis ab internis emanat, et tamen collum predicatoris exterius circumdat, quia predicator eo ipso, quod aliis bona predicat, ad ea facienda se obligat. Et ne in aliqua parte ad malum defluat, hinnitu proprie vocis undique obsidetur.
marg.| Unde Pr. 6.a. Fili si spoponderis pro amico tuo defixisti apud extraneum manum tuam, illaqueatus es verbis oris tui, et captus propriis sermonibus. Bene ergo per torquem circa collum significatur gratia predicationis. Collo enim formatur vox, et torques est ornatus colli.
marg.| Item torques a collo descendit ad pectus, quia predicatio de scientia pectoris est. Ad predicationem enim scientia necessaria est Prv. 1.a. Ut addatur gratia capiti tuo, et torques collo tuo, Prv. 3.a. Misericordia, et veritas non te deserant, circumda eas gutturi tuo, et describes in tabulis cordis tui.
marg.| {e} Et dedi inaurem super os tuum] id est obedientiam. Unde quilibet amicorum Iob. dedit ei inaurem unam, et ovem. Predicator enim monet auditorem ad obedientiam cum simplicitate. Et Eliezer dedit Rebecce inaures, et armillas, id est obedientiam promptam ad omnia opera facienda. Et nota quod dicit [  super os tuum] quia inducit silentium.
marg.| Unde Iac. 1.d. Si quis putat se religiosum esse non refrenans linguam suam, sed seducens cor suum, huius vana est religio.
marg.| Vel inauris est super os, cum obedientia fit sine murmuratione oris, Is. 58.d. Si averteris a Sabbato pedem tuum facere voluntatem tuam in die sancto meo, et vocaveris sabbatum delicatum et sanctum Domini gloriosum, et glorificaveris eum dum non facis vias tuas, et non invenitur voluntas tua, ut loquaris sermonem, tunc delectaberis super Domino.
marg.| {f} Et circulos auribus tuis] id est auditum custodiam, ne scilicet audias verba otiosa, vel detractoria Sir. 28.d. Sepi aures tuas spinis, et noli audire linguam nequam, et ori tuo facito ostia, et seras auribus tuis. Circuli auribus inseruntur, cum verba vite libenter audiuntur, et verba mala repelluntur.
marg.| {g} Et coronam decoris] id est spem eternitatis.
marg.| {h} In capite tuo] id est in mente. Coronam enim iusti est eterna retributio, que nunc habetur per spem, in futuro per speciem. De qua corona dicitur 2Tim. 4.b. reposita est mihi corona iustitie, quam reddet mihi Dominus, etc.
prol.| Θ {a} Et ornata
marg.| {5. 59ra} Δ quo capillorum stringitur, et ornatur ambitio.
marg.| {a} Et ornata es auro, et argento] id est vestibus auro, et argento decoratis.
marg.| {b} Et vestita es bysso, et polymito, et multicoloribus] Septuaginta.   [Et amictus tui byssini, et tricapta, et vesticoloria] Hieronymus. Verbum Hebraicum mense, et hic Theodotio ipsum, ut supra posuit. Aquila pro tricapta floridum, sive palpabile. Symmachus, polymitum : Nos autem, quod supra subtile, hic iuxta Symmachum, Polymitum diximus. Septuaginta tricapta transtulerunt, servantes interpretationem preteritam, ut ad similitudinem capillorum tenuia vestimenta monstrarent. Per byssum notatur materia vestium pretiosa, per polymitum, et diversos colores, notatur forma vestium : polymitum enim est vestis diversorum colorum, vel picturarum, vel diversorum filorum : Mitos enim filum significat vel guttam. Hieronymus Omnis ornatus describitur feminarum, ut lavetur, ut mundetur, ut ungatur oleo, ut discoloribus vestiatur, calcietur hiacyntho, accingatur bysso, induatur tricaptis, sive subtilibus, accipiat armillas, et torquem auream, circulos in ora pendentes, et rotulas, id est inaures in auribus, diadema in capite, auro argentoque decoretur, quamquam argenti vilior sit materia, et post omnia inferatur.
marg.| Vestita es bysso, et polymito, et versicoloribus, sive, ut Septuaginta transtulerunt, amictu et palliis, ut non solum cultu corporis esset ornata, et omnia haberet monilia feminarum, sed strati quoque eius, et lectuli sollicita esset diligentia maritalis, ut postquam omnia complesset, veniret ad ciborum delicias. Et ne in his quidem aliquid deesse putaretur, ut byssinis operiatur atque subtilibus, ne delicata coniugis membra gravi palliorum onere pregraventur, sed et usum pariter exhibeant, et decorem. Sequitur.
marg.| {c} Similam et mel, et oleum comedisti] Hucusque egit de vestitu, hic autem prosequitur de pastu, quasi dicat, pretiosioribus vestibus te ornavi, nec hoc contentus sum, immo cibis etiam delicatioribus pavi : ornatus enim sine pastu non proficit, quia male educata adolescentula, quamvis pretiosis ornata, pallescit.
marg.| Et in his que dicit, notat abundantiam victualium, et pretiositatem atque deliciositatem.
marg.| {d} Et] sic talibus, scilicet ornamentis induta, et tali cibo nutrita   [decora facta es vehementer nimis] vel   [nimis nimis] Hieronymus Duplicatum enim adverbium pondus facit orationis, quatenus ad pulchritudinis magnitudinem addi ultra nihil possit.
marg.| Et nota, quod totius istius metaphore mulieris sensus est in summa, quod Dominus plebi Iudaice tamquam uxori sibi desponsate vestitum tribuerit ad honorem, et victum ad sustentationem, et per hec, omnia necessaria intelliguntur.
marg.| {e} Et profecisti in regnum] Hieronymus. Hoc in Septuaginta non habetur, qui forsitan Alexandrie in Grecum sermonem scripturas ex Hebraica veritate vertentes, timuerunt hoc edere, ne regem Egypti viderentur offendere, dum a Deo Hierusalem debitum regnum esse commemorarent, quamquam eruditi solos quinque libros Moysi ab eis interpretatos probent.
marg.| Post ornatum ergo multiplicem, post coronam, post auri, et argenti abundantiam, post indumenta, palliaque pulcherrima, post decorem incredibilem, proficit in reginam, quia civitas magni regis est. De quo Ps. 71. Deus iudicium tuum regi da, etc.
marg.| {f} Et egressum est nomen tuum in gentes] id est famosa facta es, ut de te omnes loquerentur.
marg.| {g} Nomen tuum] id est fama tua. Vel   [Nomen] regine Septuaginta :   [Exivit nomen tuum in gentes in specie tua, quia completum erat in pulchritudine quam posui super te, dicit Dominus]
marg.| {f} Propter speciem tuam] que erat in te formaliter, sed a me affective.
marg.| {k} Quia perfecta eras in decore meo] id est tibi a me collato. Unde exponendo subdit.
marg.| {l} Quem posueram super te ; dicit Dominus Deus] Hieronymus.
prol.| Δ Et est
marg.| Λ annunciavimus vobis, Act. 17.f.
marg.| {a} Et ornata es auro, et argento] id est ditata, ad litteram. Et hoc maxime tempore Salomonis, quo maxime abundavit.
marg.| {5. 59rb} {b} Et vestita es Bysso, et polymito, et multicoloribus] quod potest ad litteram referri ad tempus illud, quando exeuntes de Egypto ditati sunt in vasis aureis, et argenteis, et vestibus, que ex precepto Domini tulerunt ab Egyptiis, vel ad tempus Salomonis, quando maxima fuit in Hierusalem copia auri, et argenti, et omnium divitiarum.
marg.| {c} Similam, et mel, et oleum comedisti] Et intelliguntur per hec omnia utilia, et suavia ad victum, quibus abundavit terra promissionis, ad litteram.
marg.| {d} Et decora facta es vehementer nimis] Decora dicit, pulchras munitiones civitatum, et castrorum.
marg.| {e} Et profecisti in regnum] tempore Saulis.
marg.| {f} Et egressum est nomen tuum] id est fama tua. Vel   [Nomen tuum] quia Hierusalem Regina dicta est omnium civitatum, et plebs illa Domina omnium plebium.
marg.| {h} In gentes propter speciem tuam]  : id est tibi collatam, quia de ipsa specie tua omnes locuti sunt. Hoc factum est maxime tempore Salomonis.
marg.| Unde de finibus mundi venit regina Saba ad Salomonem, ut dicitur 3Rg. 10.a.
marg.| {k} Quia perfecta eras in decore meo] non tuo.
marg.| {l} Quem posueram super te dicit Dominus Deus] ad ornandum te, etc.
marg.| Θ {a} Et ornata es auro, et argento] id est sapientia, et eloquentia Ecclesiast. 28.d. Aurum tuum, et argentum tuum confla.
marg.| {b} Et vestita es bysso, et polymito, et multicoloribus] id est candore continentie, que per byssum, et varietate virtutum, que per polymitum, et multitudine operum, que multicoribus designantur. Ostensio quibus indumentis vestit Dominus animam penitentem, ostendit quibus cibis pascit eam, dicens.
marg.| {c} Similam et mel, et oleum comedisti] id est sacram Scripturam in nutrimentum tibi dedi.
marg.| Sacra enim Scriptura est similia dum confortat irascibilem, mel dum dulcorat concupiscibilem, oleum dum illuminat rationabilem.
marg.| Vel secundum Hieronymum mystice, diversis simile et mellis, et olei nominibus Patris, et Spiritus sancti, una dulcedo monstratur. Simila enim ad filium refertur, qui est granum frumenti : Iob. 12.d. Mel ad dona Spiritus sancti dulcia, oleum ad Patrem refertur : Oleum enim est Patris gratia, que lassos sustentat, et reficit, et lumen nutrit.
marg.| {d} Et decora facta es vehementer nimis]
marg.| Ista duo adverbia notant intensionem decoris, et augmentum tam interioris, quam exterioris, quasi dicat, interius facta es decora vehementer per ornatum virtutum, exterius similiter facta es decora nimis, id est abundanter per ornatum morum. Illud enim dicitur esse nimis, quod superabundat. Ct. capit. 6.a. Pulchra es amica mea suavis, et decora.
marg.| {e} Et profecisti in regnum] id est in regnum cogitationum, affectionum, et operationum, et in dominium vitiorum, concupiscentiarum, et demonum Hbr. 11.f. Sancti per fidem vicerunt regna Apocal. cap. 5.b. Fecisti nos Deo nostro regnum, et sacerdotium. Item 1. Petrus 2.b. Vos estis genus electum, regale sacerdotium.
marg.| Vel tunc proficit in regnum Theologus, quando fit Prelatus.
marg.| {f} Et egressum est nomen tuum] id est fama virtutis tue, vel prelationis.
marg.| {h} In gentes] id est etiam ad peccatores gentiliter viventes. Ecclesiastic. cap. 41.c. Curam habe de bono nomine. 1. Timoth. cap. 3.d. Oportet, id est Episcopum, testimonium bonum habere ab his qui foris sunt, id est a peccatoribus.
marg.| {i} Propter speciem tuam]
marg.| Fama enim bona egreditur de specie pulchra, id est de bona vita.
marg.| {k} Quia perfecta eras in decore meo] non dicit tuo. Hoc dicit, quia omnia Deo attribuere debemus, et nobis nihil. Is. 26.c. Omnia opera nostra operatus es in nobis. Et hoc est, quod dicit.
marg.| {l} Quem posueram super te, dicit Dominus Deus] Quia omne donum perfectum desursum est descendens a patre luminum : Iacob. 1.c. Hec omnia que dicta sunt possunt exponi de Ecclesia, cui Deus multa bona contulit, virtutibus, Sacramentis, scripturis, diversis sanctorum generibus ornavit, et
prol.| Θ decoravit,
marg.| {5. 59va} Δ Et est sensus. Meis beneficiis meaque incredibili largitate ad Regine vocabulum pervenisti, ita ut de te omnium gentium sermo loqueretur, ut esses non tuis meritis atque virtutibus, sed mea liberalitate perfecta. Nisi enim Dominus edificaverit domum, etc. Sequitur.
marg.| {a} Et habens fiduciam in pulchritudine] etc. Tertia pars in qua arguit eam Dominus de ingratitudine.
marg.| Unde dicit. [Et habens fiduciam in pulchritudine tua] quasi esset a te, sed non sic est, id est tibi a me collata, id est in regia, et sacerdotali dignitate, in templi pretiositate, et decore, in populi multitudine, in castrorum, et munitionum fortitudine.
marg.| {b} Fornicata es] id est idololatris es confederata, vel idola coluisti diversa. Et hoc. {c}   In nomine tuo] Hoc dicit, quia ante tempus, et edificationem templi licet idololatrarent aliqui eorum, non tamen in nomine suo, id est non aperte, sed ascendebant occulte ad aliquos idololatras.
marg.| Sed post aperte fecerunt idola propria, et coluerunt ea, ut patet 3Rg. 12.g. Vel [In nomine tuo] id est propria adinventione tua, et auctoritate, non mea. Vel   [In nomine tuo] id est ut inde nomen haberes, quia hoc credebas esse magnam gloriam. Vel.
marg.| {b} Fornicata es in nomine tuo] id est de fama tua, et gloria ita elata es, ut a me recederes, et cultum meum contemneres.
marg.| {d} Et exposuisti fornicationem tuam] id est zelum idololatrie, sive fervorem idololatrandi. Et loquitur ad modum meretricis, que omnibus ostendit que habet, et omnibus se exponit.
marg.| {e} Omni transeunti, ut eius fieres] quia ab omnibus Gentilibus advenientibus in Hierusalem, et Iudeam requirebant cuiusmodi Deos colerent ut eorum similitudinem sibi facerent, et sic eius scortum fiebant, cuius persuasione idola nova colebant, Os. 10.a. Secundum multitudinem fructuum extruxit sibi altaria.
marg.| {g} Et sumens de vestimentis meis] vel tuis, id est a me tibi collatis. Vel   [Meis] id est que iusseram poni in ornamentum templi mei.
marg.| {h} Fecisti tibi excelsa hinc inde consuta] id est papiliones sive tentoria in excelsis locis fecisti de vestibus tuis in quibus idola colebas, que tentoria erant undique consuta, ne pluvia subintraret.
marg.| Vel [Excelsa] id est idola que erant in locis excelsis, quia in montibus precipue colebant idola, vel sub excelsis arboribus.   [Consuta] consuetudo fuit, quod vestiebant idola sua pretiosis vestibus, ad litteram, undique consutis, ut strictius induta idola decentiora essent.
marg.| {k} Et fornicata es super eis] id est de eis, scilicet, de vestimentis meis, quia ea ponebas in usum idolorum.
marg.| {l} Sicut non est factum, neque futurum est] in aliis gentibus. Omnes enim nationes, que a principio idolis servierunt, non tanti criminis ree sunt, quia Dei non habuerunt notitiam.
marg.| {m} Et tulisti vasa decoris tui] id est ornamenta, vel vasa templi argentea, vel aurea, que data sunt tibi ad decorem. Vasa, dico, facta.
marg.| {n} De auro meo atque argento meo, que] vel   [quod dedi tibi] unde scilicet precepi fieri vasa tabernaculi, Ex. 26. 27. et 28.
marg.| {o} Et fecisti tibi] ex eis, scilicet.
marg.| {p} Imagines masculinas] ut idolum Iovis, vel Mercurii, vel specialiter Priapi, idolum vocatur imago masculina.
marg.| Et loquitur ad similitudinem meretricis, que si amasium suum habere non potest, depingit eius imaginem, ut in ea delectetur. {q} Et fornicata es in eis] id est eas adorasti, et
prol.| Δ coluisti.
marg.| Θ decoravit, et pavit eam similia, melle, et oleo, id est fide Trinitatis, ut dictum est, vel sacra Scriptura, vel Sacramentis Ecclesiasticis. Vel hoc dicit, quia persone Ecclesiastice electa, et optima terre comedunt.
marg.| Unde Nm. cap. 18.b. Omnem medullam olei ac vini, et frumenti quicquid offertur primitiarum Domino dedi tibi. [Et decora facta es vehementer nimis] per immunitates, et libertates. Unde 1Mcc. cap. 10.c. Et Hierusalem sit sancta, et libera cum finibus suis, et decime, et tributa ipsius sint. Et in eodem d. Quicumque confugerit in templum quod est Hierosolymis, {5. 59vb} et in omnibus finibus eius obnoxius regi in omni negotio dimittatur.   [Et profecisti in regnum] cum castra, et regalia habuit.
marg.| Unde dicitur regale sacerdotium 1Pt. 2.b.
marg.| Item Am. cap. 6.a. Descendite in Geth Palestinorum, et ad optima queque regna horum si latior terminus eorum termino vestro est. Sequitur de ingratitudine.
marg.| {a} Et habens fiduciam in pulchritudine tua] id est presumens de sapientia, et vita tua, vel in divitiis, et potestate tua, Ier. 9.g. Non glorietur sapiens in sapientia sua, nec fortis in fortitudine, nec dives in divitiis suis.
marg.| {b} Fornicata es] a me recedens, Diabolo te coniungens, vel peccato.
marg.| {c} In nomine tuo] id est elata de fama tua bona, Iud. 1.a. Gratiam Domini nostri transferentes in luxuriam, Prv. 11.c. Circulus aureus in naribus suis, mulier pulchra, et fatua. Quia talis abutitur pulchritudine sua, sicut sus circulo aureo.
marg.| Hec est radix omnis mali, confidere de sapientia, et vita sua, de pulchritudine, et nomine. He sunt divitie congregate in malum Domini sui, Eccl. 5.c. Is. 5.e. Ve qui sapientes estis in oculis vestris, Rm. 12.d. Nolite prudentes esse apud vosmetipsos.
marg.| {d} Et exposuisti fornicationem tuam] id est voluntatem tuam fornicariam supposuisti.
marg.| {e} Omni transeunti] id est cuilibet tentationi etiam levi et quasi transeunti, vel omni Demoni, quantumcumque leviter etiam in transitu tentaret.
marg.| {f} Ut eius fieres] id est Diaboli, ei, scilicet copulata, vel subiecta, quia qui facit peccatum, servus est peccati, Io. 9.d. Nam sicut Dominus aliquando tangit hominem, et in transitu, et quandoque manet, ita Diabolus quandoque tangit hominem levi tentatione, et tunc quasi in transitu venit, quandoque tangit gravi, et tunc quasi manet, est ergo sensus hic.
marg.| {d} Exposuisti fornicationem tuam] quasi dicat, tu omni tentationi etiam levi succubuisti.
marg.| Unde Lam. cap. 1.b. Abierunt absque fortitudine ante faciem tribulantis.
marg.| {g} Et sumens de vestimentis meis] id est donis gratiarum, vel dignitatibus Ecclesiarum, vel honestate morum.
marg.| {h} Fecisti tibi excelsa] id est superbivisti ex his. Per excelsa enim superbia intelligitur.
marg.| Unde dicitur in libris. Reg. frequenter. Verumtamen excelsa non abstulit, Os. 2.b. Dedi eis frumentum, vinum, et oleum, et argentum multiplicavi eis, et aurum, que ipsi fecerunt Baal.
marg.| {i} Hinc inde consuta] quia superbia quantum potest se operit in suo contrario, quia latet in cinere, et cilicio, ut dicit Hieronymus. Et Gregorius. Gloriosa res est humilitas, qua se appetit palliari superbia ne vilescat.
marg.| Vel aliter. Ille de vestimentis facit excelsa, qui bonis moribus se ornare studet propter prelationes habendas, et dignitates, vel qui ad litteram de vestibus superbit. Contra quod dicitur Eccl. 11.a. In vestitu ne glorieris unquam. Cattus exusta pelle remanet domi, et capit mures.
marg.| Item dicit Solinus, quod si precidantur iube equabus tempore quo debent commisceri, amittunt priorem appetitum.
marg.| {k} Et fornicata es super eis, sicut non est factum, neque futurum est] inter alios peccatores.
marg.| Magis enim peccat Clericus quam laicus, Prelatus quam subditus, et ille cui plus commissum est, de gratia, et scientia, quam ille cui minus commissum est supra 5.b. Ut plus esses impia, quam gentes.
marg.| {m} Et tulisti vasa decoris tui] sancta scilicet.
marg.| {n} De auro meo atque argento meo, que dedi tibi, et fecisti tibi imagines masculinas, et fornicata es in eis] Hoc potest referri ad hypocritas, qui sibi faciunt imagines masculinas, speciem virtutis exterius pretendentes. De quibus Iob. 13.b. Numquid faciem eius accipitis, etc. Sed interius fornicantur.
marg.| Unde Ier. cap. 23.c. In Prophetis Hierusalem vidi similitudinem adulterii, Apc. cap. 3.a. Nomen habes, ut vivas, et mortuus es. Item vasa decoris facit de auro, et de argento Domini, qui sapientiam.
prol.| Θ et eloquentiam
marg.| {5. 60ra} Δ coluisti. Hieronymus. Iuxta litteram, Dominus precepit, ut fierent thuribula, phiale, candelabrum, arca testamenti, cuncta, vel vasa aurea, vel deaurata, et alia ex argento, que omnia conflavit Hierusalem, et vertit in idolum Belis, sive Baalis, Chamos, et Astaroth, et Melchon.
marg.| {a} Et sumpsisti vestimenta mea multicoloria, et vestita es eis] quia ornabant se in diebus sacrificiorum festivis vestibus in venerationem idolorum, sicut modo se ornant homines in diebus solemnibus.
marg.| Tamen hec littera non est in Hebraica veritate, nec in Septuaginta, sed hec est vera littera secundum Hieronymus [Et sumpsisti vestimenta tua multicoloria, et operuisti illas] subauditur imagines masculinas, ut omnem cultum quem acceperat ad utendum, verteret in blasphemiam.
marg.| {b} Et oleum meum] non tuum, quod scilicet secundum legem ponendum erat in lucernis ad honorem Dei.
marg.| {c} Et thymiama meum] quod non licebat fieri ad usus hominum : Ex. 30.d. multo minus erat idolis offerendum.
marg.| {d} Posuisti in conspectu eorum] id est idolorum tuorum. Vel   [Coram eis] secundum Hieronymum Et est idem sensus.
marg.| {e} Et panem meum quem dedi tibi] vel secundum Septuaginta :   [Panes meos quos dedi tibi] panes, scilicet propositionis, qui Deo iubentur offerri : Ex. 25.c. Vel panes novos, qui in pentecoste debebant Deo offerri. Lc. 23.c.
marg.| {f} Similam, et oleum, et mel quibus enutrivi te, posuisti in conspectu eorum] idolorum, scilicet.
marg.| {g} In odorem suavitatis] ut scilicet placares Deos tuos suavitate sacrificiorum. Omnia enim que Deus preceperat sibi offerri, isti obtulerunt idolis.
marg.| {h} Et factum est] istud aliud, quod sequitur. {i}   Ait Dominus Deus] quasi dicat, adhuc alia mala fecisti que determinat dicens.
marg.| {k} Et tulisti filios tuos, et filias tuas quas genuisti mihi] id est mihi generare debuisti, id est ad cultum meum. Vel sic potest punctari.   [Et tulisti mihi filios] etc. id est abstulisti a me, id est a cultu meo.
marg.| {l} Et immolasti eis] id est idolis. Ad litteram enim iuxta Hierusalem in valle Hennon traiiciebant filios suos per ignem altaris, ut ita purgarentur virtute idolorum, quod non fiebat, immo potius comburebantur. Unde subdit.
marg.| {m} Ad devorandum] quia ab igne devorabantur.
marg.| Hoc est quod dicitur in Ps. 105. Immolaverunt filios suos, et filias suas Demoniis.
marg.| Et iterum. Effuderunt sanguinem innocentem, etc. {n} Numquid parva] etc. quasi dicat, ex quo tot, et talia fecisti.   [Numquid] ergo   [parva est fornicatio tua] id est idololatria tua ? Non quia. {o}   Immolasti] idolis tuis   [filios meos, et dedisti illos consecrans eis] Hoc patet.
marg.| Hieronymus tamen habet aliam litteram secundum Hebraicam veritatem sub eodem sensu, sic.
marg.| {n} Numquid parva est fornicatio tua immolantis filios meos, et dedisti illos] id est filios meos.
marg.| {q} Consecrans eis] id est idolis tuis. Hieronymus. Dominus filios suos vocat iuxta Hebraicum.
marg.| Ipse enim de eis dixerat : Primogenitus meus Israel : Ex. 6.f. Sive iuxta Septuaginta [ tuos] quos scilicet de fornicatione genuisti, In eo autem loco in quo posuimus.   [Et dedisti illos consecrans eis] pro quo Septuaginta transtulerunt.   [Et dedisti eos ad placandum, sive expiandum] Aquila, Symmachus, et Theodotio posuerunt.
marg.| [Transtulisti, et transduxisti eos] quia Ethnici per ignem filios suos, vel transferunt parvulos, vel adultos transire compellunt.
marg.| {r} Et post omnes abominationes tuas, et fornicationes] id est abominabiles fornicationes predictas, quia abominabile erat sic idola colere, ut filios interficerent eis.
marg.| {s} Non es recordata dierum adolescentie tue, quando eras nuda, et confusione plena, conculcata in sanguine
prol.| Δ tuo, id est
marg.| Θ et eloquentiam, sive vitam, et doctrinam sibi a Deo {5. 60rb} collatam ad hoc vertit, ut de vasis ignominie, id est de peccatoribus, vasa faciat decoris, et glorie, id est peccatores ad penitentiam exemplo, et verbo convertendo iustos faciat. Sed ista vasa destruit, et de auro, et argento suo imagines masculinas facit, qui salutem animarum negligens, de vita vel scientia, et eloquentia se extollit, et videri appetit fortis et virtuosus, fructuosus et tamquam masculus : Imago enim masculina est species bonitatis, et virtutis. Os. 2.b. Argentum multiplicavi eis, et aurum que fecerunt Baal.
marg.| {a} Et sumpsisti vestimenta mea multicoloria, et vestita es eis] id est virtutes quas dedi tibi, ad laudem tuam, et gloriam, non ad meam convertisti.
marg.| Vel [Et cooperuisti illas] imagines, id est tuis meritis, et operibus virtutes tuas ascripsisti.
marg.| {b} Et oleum meum, et thymiama meum posuisti in conspectu eorum] idolorum, scilicet tuorum, id est idolis tuis attribuisti, id est operibus, et meritis tuis, oleum compassionis ad proximum, et thymiama devotionis ad me.
marg.| Vel thymiama, id est nomen bone opinionis, quod dederam tibi, vel propter inanem gloriam compatiens, et devota videri voluisti, quod prohibetur in Ex. 30.d. Homo qui fecerit simile thymiama, ut odore illius perfruatur, peribit de populis suis.
marg.| {e} Et panem meum quem dedi tibi, similam et oleum, et mel quibus enutrivi te, posuisti in conspectu eorum] id est idolorum, id est demonum, vel hominum.
marg.| {g} In odorem suavitatis] quod facit qui refectionem sacre Scripture, que confortat, illuminat et dulcificat, suo ingenio vel studio attribuit, vel qui scientiam suam hominibus ad placentiam ostentat, vel Demonibus, vel peccatis ea abutendo sacrificat. Gal. 1.b. Si adhuc hominibus placerem, Christi servus non essem Is. 57.b. Ornasti te regio unguento.
marg.| Glossa diabolico, et multiplicasti pigmenta tua, misisti legatos tuos procul, ut scilicet acquireres tibi nomen, et gloriam, et humiliata es usque ad inferos.
marg.| Hic non erat ornatus Iudith, qui non ex libidine, sed ex virtute pendebat Iudith. 10.a.
marg.| {h} Et factum est, ait Dominus Deus, et tulisti filios tuos, et filias tuas quas generasti mihi, et immolastis eis ad devorandum]
marg.| Hoc fit quando prelatus subditos suos quos verbo instruxit, et Christo genuit, victimas offert Diabolo pravo exemplo.
marg.| Unde Os. 5.a. Audite sacerdotes, et domus regis auscultate, quia vobiscum iudicium est, quoniam laqueus facti estis speculationi, et sicut rete expansum super Thabor et victimas declinastis in profundum.
marg.| is. 57.b. Super montem excelsum, et sublimen posuisti cubile tuum, et illuc ascendisti, ut immolares hostias.
marg.| Ps. 105. Immolaverunt filios suos, et filias suas Demoniis.
marg.| Filios autem, ut dicit Glossa vocat robustiores in fide, filias infirmiores in fide, Vel filii sunt, qui mystica queque cognoscunt, filie qui simplicem sequuntur historiam.
marg.| Hoc etiam potest dici contra illos qui filios suos non docent : Ex defectu enim scientie immolantur Diabolo.
marg.| is. 5.d. Propterea captivus ductus est populus meus, quia non habuit scientiam.
marg.| Io. 17.b. Tui erant, et eos mihi dedisti. Romanor. 6.c. Liberati a peccato servi facti estis iustitie.
marg.| {n} Numquid parva est fornicatio tua] id est culpa, quia non solum te, sed et alios damnas exemplo tuo ? Unde subdit.
marg.| {o} Immolasti filios meos] vel   [tuos quos mihi genueras] verbo.
marg.| {p} Et dedisti illos consecrans eis] id est Demonibus, vel peccatis, pravo exemplo. Hec etiam est contra malos parentes, qui filios, et filias suas, ad litteram provocant ad peccata. Iohel. ult. a. Posuerunt puerum in prostibulo, et puellam vendiderunt pro vino, ut biberent.
marg.| {r} Et post omnes abominationes tuas, et fornicationes non es recordata dierum adolescentie tue, quando eras nuda] ab omnibus bonis.
marg.| {t} Et confusione plena] idest omnibus peccatis. {u}   Conculcata in sanguine tuo] idest oppressa tentationibus hostis, vel
prol.| Θ miseriis
marg.| {5. 60va} Δ tuo] id est postquam multa mala fecisti, et iam in peccando lassa, et fatigata esse potuisti, non es tamen recordata vilitatis tue pristine, et conculcationis in Egypto, et beneficiorum, que tibi contulit tibi in infantia tua, quando tuli te conspersam sanguine tuo, et lavi, et post multa, que propheticus sermo narravit, copulavi mihi.
marg.| {a} Et] ideo quia predicta fecisti et post peccata noluisti converti, nec beneficiorum meorum recordari.
marg.| {b} Accidit] id est accidet tibi.
marg.| {c} Post omnem malitiam tuam ve ve tibi] id est post ingratitudinem tuam de bonis tibi collatis, Hieronymus Hoc quod dicitur secundo [  ve ve tibi] vulgaris editio non habet, sed de Theodotionis editione additum est. Et dicitur bis : Ve ve, ut significetur duplex oppressio, que fuit in Hierusalem. Una ab Assyriis, altera a Chaldeis. Vel duplex captivitas ; duarum, scilicet, tribuum, et decem. Vel repetitio firmitatis est indicium, velocitatis argumentum.
marg.| {d} Ait Dominus Deus] qui non potest mentiri.
marg.| {e} Et edificasti] etc. Quarta pars, in qua arguit Dominus Hierusalem, quia publice fornicata est.   [Et edificasti tibi lupanar] id est phana idolorum, que posuerunt in concursu viarum, Septuaginta :   [Et fecisti tibi habitaculum fornicationis] Aquila   [foveam] ut significet ganeum ac defossum specum atque tenebrosum in quo prostitutarum libido versabatur.
marg.| {f} Et feci tibi prostibulum] id est phana, vel altaria idolorum.
marg.| {g} In cunctis plateis] id est in speciosis locis, quasi dicat, non es contenta occulta fornicatione, sed aperte idolis adhesisti, Hieronymus Pro prostibulo, Septuaginta prostitutionem transtulerunt. In Hebraico autem habetur, Rama, quod tam Symmachus quam Aquila, Excelsum, sive sublime interpretati sunt.
marg.| {h} Ad omne caput vie edificasti signum prostitutionis tue] id est in omni via compitali, id est communi, sive compitis viarum, sive in principio cuiuslibet vie, posuisti idola, vel edificasti phana. Sicut enim modo cruces solent poni in viis, ipsi statuebant idola in viis. Hieronymus. Pro signo, vel fornicatione, rursum in Hebreo habetur, Rama, quod nos vel prostibulum vel signum interpretati sumus, cum apud Hebreos unum vocabulum sit.
marg.| Hoc autem signum ponitur, sive excelsius sit, ut volentibus fornicari procul appareat fornicationis locus, et non necesse sit queri.
marg.| {i} Et abominabilem fecisti decorem tuum] id est regiam vel sacerdotalem dignitatem, vel cultum Dei specialem quo decorata eras. Et loquitur per metaphoram meretricis, cuius pulchritudo quantacumque fuerit, fornicationis magnitudine deturpatur.
marg.| Unde subdit quomodo ita abominabilis, et deturpata facta sit. {k} Et] id est quia.
marg.| {l} Divisisti pedes tuos omni transeunti] id est te omnibus exposuisti ad fornicandum, sicut meretrix. Et est sensus, id est ab omnibus gentibus exemplum idololatrie accepisti.
marg.| {n} Et multiplicasti fornicationes tuas] id est multorum idola, et diversa coluisti, et in idololatria diu perstitisti.
marg.| Unde determinat consequenter de gentibus, quarum idola coluit, et quibus per confederationem, et spem adhesit contempto Deo.
marg.| {o} Et fornicata es cum filiis Egypti vicinis tuis] id est eis confederata es, et spem in eos posuisti, vel ab eis idola accepisti.
marg.| {p} Magnarum carnium] quia ad litteram luxuriosi sunt.
marg.| Quidam etiam propter fervorem libidinis idololatrie serviebant. Vel hoc dicit, quia Egyptii diversa genera idolorum colebant, quibus carnes plurimas immolabant, Hieronymus Magnarum carnium Egyptii esse dicuntur, vel ob turpitudinis magnitudinem, vel ob peccatorum deformitatem.
marg.| Item Hieronymus Hierusalem inter cetera etiam Egyptiis vicinis suis amore magnarum carnium prostituta est.
marg.| Et nota, quod in hoc servatur metaphora meretricis mulieris, que vicinos querit propter facultatem frequentis libidinis, et magnos peccatores propter satiandam voluptatem.
marg.| {q} Et multiplicasti fornicationem tuam ad irritandum me] {5. 60vb} quia per idololatriam tuam multa me ad iram provocare
prol.| Δ non timuisti
marg.| Θ miseriis huius seculi, quasi dicat, post omnia peccata tua non es tue vilitatis recordata, nec mee benignitatis qui te nudam texi, immundam lavi, conculcatam liberavi. Sic ergo ultimo ponit ingratitudinem, quasi maximum peccatum.
marg.| Simile Is. cap. 57.c. Mei non es recordata, neque cogitasti in corde tuo, quia ego tacens, et quasi non videns, et mei oblita es.
marg.| {a} Et] ideo.
marg.| {b} Accidit] id est accidet.
marg.| {c} Post omnem malitiam tuam ve ve tibi, ait Dominus Deus] quasi dicat, post omnia peccata tua recipies diploidem confusionis, nisi peniteas, id est corpore, et anima punieris, vel in presenti, vel in futuro Apc. 8.c. Ve ve habitantibus in terra. Secundum enim Hieronymus non est ibi in textu nisi duplex ve.
marg.| {e} Et edificasti tibi lupanar, et fecisti tibi prostibulum in cunctis plateis] Lupanar vel prostibulum in platea edificat, qui in aperto peccat. Pravum enim opus prostibulum est, Is. cap. 3. Peccatum suum, sicut Sodoma predicaverunt, etc.
marg.| {i} Ad omne caput vie edificasti signum] etc. id est signa peccati, id est predicasti peccatum tuum, sicut Sodoma, Glossa id est inverecunde, cum fit tamen aliquod remedium post naufragium. De talibus Sap. 2.b. Vbique relinquamus signa letitie nostre.
marg.| Hoc etiam potest referri ad clericos, qui dant aliis exemplum peccandi. Caput enim vie, id est vite subditorum est operatio sacerdotum, Ier. 23.c. A prophetis Hierusalem egressa est pollutio super omnem terram. Vel in capite vie prostitutionis signum ponere, est intentionem rectam, que debet esse in principio cuiuslibet operis depravare.
marg.| Vel lupanar, et prostibulum edificat prelatus, quando palatia edificat ad litteram, in quibus luxuriatur, Ier. 22.d. Ve qui edificat domum suam in iniustitia, etc.
marg.| Vel qui locum prelationis, et regiminis male vivendo polluit.
marg.| Unde et caput vie potest dici cathedralis Ecclesia, vel sedes Episcopalis, vel cathedra magistralis que polluitur per peccata mali prelati, vel doctoris.
marg.| Unde dicitur de Iasone, 2Mcc. 4.b. Ausus est sub ipsa arce gymnasium constituere, et optimos quosque epheborum in lupanaribus ponere. Hodie Iason dominatur in Ecclesia, in qua ad litteram abundat luxuria. Potest hic etiam specialiter per prostitutionem intelligi avaritia, in qua maxime homo prostituitur.
marg.| Unde Eccles. 10.b. Nihil iniquius, quam amare pecuniam : Hic enim animam suam venalem habet.
marg.| {i} Et abominabilem fecisti decorem tuum] id est tibi datum, id est gratiis quas tibi dedit abusa est, Eccl. 10.b. Gratie fatuorum effundentur, Lam. 4.a. Quomodo obscuratum est aurum, mutatus est color optimus, dispersi sunt lapides sanctuarii in capite omnium platearum, filii Sion inclyti, et amicti auro primo, quomodo reputati sunt in vasa testea, opus manuum figuli ?
marg.| {k} Et divisisti pedes] id est affectiones tuas.
marg.| {m} Omni transeunti] id est diversis, et multis tentationibus etiam levibus sponte te supposuisti, cum tamen dicatur Ecclesiast. cap. 2.a. Sta in iustitia, deprime cor tuum, et sustine.
marg.| {n} Et multiplicasti omnes fornicationes tuas] id est omne genus peccati sepius iterasti. Ier. 2.g. Quod vilis facta es nimis iterans vias tuas.
marg.| {o} Et fornicata es cum filiis Egypti vicinis tuis magnarum carnium] id est exemplo, et societate malorum peccasti. Egyptii enim magnarum carnium, sunt homines seculares magnarum opum, vel carnalibus desideriis dediti, qui toti sunt caro, non spiritus.
marg.| De hac carne dicit Apostolus 1Cor. cap. 15.f. Caro, et sanguis regnum Dei non possidebunt, Gn. cap. 6.a. Non permanebit spiritus meus, etc. Rm. 8.b. Qui in carne sunt, Deo placere non possunt.
marg.| {q} Et multiplicasti fornicationem tuam] etc. Nota in summa, quod Hierusalem dicitur fornicata cum Egyptiis, cum Palestinis, cum Assyriis, cum Chaldeis, per que omnia significantur Demones.
prol.| Θ de diversis
marg.| {5. 61ra} Δ non timuisti. Hieronymus, nulli dubium, quod Egypto vicina sit Palestina, dicente Domino ad Abraham Gn. 15.d. Dabo tibi omnem terram a fluvio Egypti usque ad fluvium magnum Euphraten, ut ex una parte Egyptios, ex altera autem parte habeat Assyrios, cum quibus etiam in pastoribus dicitur fornicata, inf. eodem. Fornicatio autem Hierusalem cum Egyptiis, idololatrie eorum est imitatio.
marg.| {a} Ecce ego extendi] vel   [extendam manum meam super te] ad te, scilicet puniendam, vel corrigendam, quia predicta fecisti.
marg.| {b} Et auferam] a te   [ius tuum] non meum, id est ius regni, vel ritum legalem, vel iurisdictionem qua diceris iure dominari in aliis : Vel secundum Hieronymum.   [Iustificationem] id est legalium observantiam. Septuaginta.   [Legitima] Unde Hieronymus in originali. Extendit Dominus manum suam super Hierusalem, ut corrigat delinquentem, et auferat legitima eius, que quamdiu precepta Dei servabat, legitima Dei dicebantur, quando vero adoravit idola, et religionem in impietatem mutavit, legitima illius non Dei appellantur, quod non solum in lege, et cerimoniis sed in sabbatis quoque, et diebus festis accipiendum est.
marg.| Dans enim legem, ait, Sabbata mea, et dies festos meos. Ex. 16.f. et 31.c. Quando autem a Deo recesserunt diditur eis Neomenias vestras, et sabbata vestra, et diem magnum non recipiam, ieiunium, et otium, et solemnitates vestras odit anima mea. Is. 1.d. secundum aliam litteram.
marg.| Quod et de populo scriptum est ; qui enim prius Dei populus vocabitur, postquam recessit a Deo, dicitur de eo ad Moysen ; Peccavit populus tuus quem eduxisti de terra Egypti.
marg.| Et nota quod aliquando manus Domini dicitur extendi, aliquando mitti, aliquando expandi. Mitti ad probandum, ut Iob. 1.b. Mitte manum tuam, etc. Extendi ad puniendum, ut hic. Hieronymus. Videtur mihi manus mitti ad probationem eorum quibus mittitur : Extendi autem ad penas eorum, qui merentur supplicia. Expandi autem dicuntur manus ad recipiendum penitentiam, vel ad dandum. Unde Is. 65.a. Rm. 10.d. Tota die expandi manus meas ad populum incredulum. Sancti autem dicuntur manus elevare ad Deum, orando. Unde Ps. 140. Elevatio manuum mearum, etc.
marg.| {c} Et dabo te in animas] vel   [animis odientium te filiarum Palestinarum] id est urbium, vel oppidorum Palestine, id est in voluntatem, et potestatem habitantium in urbibus, et oppidis Palestine.
marg.| Palestini ideo sunt quod Philistiim, et isti maxime odio habebant Iudeos, quia in terram eorum sub intraverant, et eos sibi subiugaverant, et tamen ab ipsis multi sunt capti Iudeorum, et captivi ducti.
marg.| {d} Que erubescunt in via tua scelerata] id est in vita, et conversatione tua, quia abominabilia opera agis. Vel per hoc notatur quod ad tantam miseriam devenerunt Iudei, quod etiam Palestini, quamvis eorum essent inimici maximi, tamen quasi ex compassione erubescant quando venerunt cum Nabuchodonosor ad capiendum Hierusalem.
marg.| {e} Et fornicata es in filiis Assyriorum] sicut et cum Egyptiis, quia et ipsi vicini tui erant, id est eorum idola coluisti. Hieronymus.   [Et fornicata,
marg.| Supra scriptum est, fornicatam Hierusalem cum filiis Egypti vicinis suis, qui sunt magnarum carnium, hic altera Assyriorum vicinitas indicatur, et propterea utrisque traduntur gentibus, quia utrarumque simulacra venerati sunt, ingredientesque Chaldeam, que est terra Chanaan, imitati sunt eorum errores quorum imperio subiacebant. Glossa Imo Palestina in qua filii Chanaan habitaverunt, ut patet Gn. 10. Nemroth vero qui primus in Chaldea regnavit fuit filius Chus.
marg.| Dicunt Hebrei ; quod Chaldea dicitur terra Chanaan propter interpretationem.
marg.| Item super illud : Radix tua de terra Chananea, innuit Hieronymus, quod terra Chananea ibi ponitur pro terra Egypti. De hoc, infra proxime.
marg.| {f} Eo quod necdum fueris expleta] id est quia nec es satiata in libidine Egyptiorum, ideo et Assyriis te copulasti.
marg.| {5. 61rb} {g} Et postquam fornicata es] non solum cum Egyptiis, sed etiam cum Assyriis.
marg.| {h} Nec sic es satiata] vel   [sedata] quia fornicari voluisti, etiam cum Chaldeis. Unde subdit.
marg.| {i} Et multiplicasti fornicationem tuam in terra Chanaan cum Chaldeis] Chaldea enim est terra Chanaan, ut dicit Hieronymus in Glossa prehabita. Vel   [In terra Chanaan] id est in propria terra, quod peius est [  cum Chaldeis] qui ad te in propriam terram veniebant ad cultum idolorum suorum te invitantes.
marg.| {k} Et nec sic satiata es] id est fatigata in cultu tot idolorum.
marg.| Iniquitas nulla substantia est, et ideo satiari non potest, ut dicit Glossa super illud Os., cap. 4.c. Fornicati sunt etc. Sequitur.
marg.| [In quo mundabo cor tuum] Quinta pars, in qua ostendit eam esse quasi incurabilem, cum inverecunda sit et procax, et ardens ad libidinem contra omnem meretricum consuetudinem.
marg.| Unde dicit. [In quo] medicamine.
marg.| {m} Mundabo cor tuum, ait Dominus Deus, cum facias omnia hec opera] predicta, et sequentia.
marg.| {o} Mulieris meretricis, et procacis] id est inverecunde, que non est meretrix in occulto, sed meretrix, et procax, id est meretrix in aperto.
marg.| Unde Hieronymus. Hec ad Hierusalem loquitur Dominus, quod invenire non valeat quo egrotantem, et seminecem possit curare medicamine : Iuxta illud quod scribit Is. cap. 5.b. Quid est quod ultra debui facere vinee mee, et non feci ei ? Et Os., cap. 6. Quid faciam tibi Ephraim, quid faciam tibi Iuda ? Misericordia vestra quasi nubes matutina, et quasi ros mane pertransiens.
marg.| Idololatria enim tua non in occulto, sed tota libertate commissa est, ut in omnibus principiis, et compitis viarum poneres aras, et basim, sive excelsum tuum, de quo supra diximus, faceres in omni platea. Et hoc est quod dicitur hic.
prol.| Δ {a} Quia fabricasti
marg.| Θ de diversis peccatis tentantes. Et dicit super hunc locum Hieronymus, quod Demones erubescunt peccatorum nostrorum magnitudinem.
marg.| Et etiam verum est, quod Demones dicuntur horrere quoddam genus peccati, scilicet sodomiam.
marg.| Unde cum inveniantur Demones incubi, et succubi, nusquam tamen invenitur, quod incumbunt, vel succumbunt in forma humana contra naturam.
marg.| In Egyptiis autem magnarum carnium, significatur luxuria, vel luxuriosi.
marg.| In Palestinis, gula, vel gulosi : Palestini enim interpretantur ore confundentes.
marg.| In Assyriis, superbia, sive superbi. In Chaldeis, avaritia, sive avari : Chaldei enim feroces interpretantur, quia avari pauperibus sunt, crudeles, et immisericordes. His visis omnia patent usque illuc.
marg.| {k} Et nec sic satiata es] quasi dicat, adhuc non sufficit tibi quod peccasti.
marg.| Simile Os., cap. 4.c. Fornicati sunt, et non cessaverunt,
marg.| Ubi dicit Hieronymus. Vires fornicantium deficiunt, sed libido crescit. Agg. 1.b. Bibistis, et non estis inebriati. Is. 5.e. Ve qui trahitis iniquitatem in funiculis vanitatis, etc. Ostensa multitudine malitie meretricis, id est Ecclesie, seu anime peccatricis, ostendit Propheta magnitudinem infirmitatis per difficultatem curationis, dicens.
marg.| {l} In quo mundabo cor tuum, ait Dominus Deus] id est quo medicamine, quasi dicat, efficax oportet esse medicamen, quia gravis est infirmitas.
marg.| Ier. 30.c. Quid clamas ad me super contritione tua ? Insanabilis est dolor tuus propter multitudinem iniquitatis tue, et propter dura peccata tua. [Cor] dicit, quia ibi oritur omne peccatum Mt. 15.b. De corde exeunt cogitationes male, homicidia, adulteria, fornicationes, furta, falsa testimonia, blasphemie.
marg.| Et habetur simile. Is. cap. 1.b. In quo percutiam vos ultra addentes prevaricationem ?
marg.| {n} Cum facias omnia hec opera] predicta. {o}   Mulieri meretricis] a Deo recedendo. {p}   Et procacis] aperte peccando.
marg.| Θ {a} Quia fabricasti lupanar tuum in capite omnis vie] id est peccatum luxurie tue etiam in prelatione fecisti, ita ut aliis esset opus tuum caput, et exemplum iniquitatis. Os. quinto 4.a. Audite Sacerdotes, quoniam laqueus facti est is speculationi, et sicut rete expansum super Thabor.
marg.| {b} Et excelsum tuum fecisti in omni platea] id est peccatum superbie coram omnibus perfecisti, ut omnibus tua superbia pateret.
marg.| {d} Nec facta es quasi mulier fastidiosa augens pretium] etc. Quidam sunt quasi mulieres fastidiose, qui modicam simoniam non facerent, sed pro magna re bene simonie succumbunt, ut pro Episcopatu.
marg.| Alii sunt, qui etiam minime simonie succumbunt.
marg.| Item quidam sunt, qui non levi tentationi succumbunt, sicut mulieres fastidiose. Alii sunt, qui etiam levissime tentationi succumbunt, et etiam preveniunt eam, et laborant ad peccatum se excitantes. Isti etiam dant mercedes amatoribus suis, quia serviunt Diabolo, et mundo ad sumptus proprios. Ier. 9.b. Ut inique agerent laboraverunt. Is. 57.6. In multitudine vie tue laborasti, non dixisti, quiescam. Isti sunt sicut Ionas, qui dedit naulum, ut fugeret a Deo. Ion. 1.a. Isti emunt peccata quasi funem quo suspendantur. De quibus Lam. 5.a. Ligna nostra pretio comparavimus, id est peccata nostra que sunt materia ignis inferni, cum labore, et expensis magnis fecimus. Et isti gratis dant se Diabolo. Is. 52.a. Gratis venundati estis. Et infra b. Assur absque ulla causa calumniatus est eum. Et hoc est. [Nec facta es, et cet sed quasi mulier adultera] etc. Is. 57.b. Iuxta me discooperuisti te, et suscepisti adulterum, dilatasti cubile tuum, etc.
marg.| {f} Omnibus meretricibus dantur mercedes] Unde 3Esr. 4.c. Cum furtum fecerit homo, et fraudes, et rapinas, amabili sue affert.
marg.| {g} Tu autem dedisti mercedem cunctis amatoribus tuis] Effeminatam luxuriam quorumdam exprimit hic Propheta. De quibus Os. cap. 8.c. Onager solitarius Ephraim, munera dederunt amatoribus suis. Multe etiam mulieres viros ultro rapiunt, sicut legitur de domina Ioseph, Gn. 39.c. que apprehensa lacinia vestimenti eius dixit, dormi mecum. Unde ad Ionathan dixit Saul 1Rg.20.f. Fili mulieris ultro virum rapientis. Sequitur.
marg.| {s} Hec dicit Dominus Deus, quia effusum est es tuum] id est pro terrenis predicasti.
marg.| {t} Et revelata est ignominia tua] id est mala, et ignominiosa vita apparuit.
marg.| {u} In fornicationibus tuis] id est in peccatis tuis. {x}   Super amatores tuos] id est cum amatoribus tuis Demonibus.
marg.| {z} Et super idola] etc. id est cum idolis tuis, id est cum delectabilibus que concupisti, quasi dicat, non solum suggestione Demonum, sed tua concupiscentia, et inventione peccasti
prol.| Θ {a} In sanguine
marg.| {5. 61va} Δ {a} Quia fabricasti lupanar tuum in capite omnis vie] ut supra expositum est. Hieronymus.   [Quia fabricata,
marg.| {b} Et excelsum tuum] sive (basim) secundum Septuaginta, id est aram in alto erectam, vel idolum elevatum.
marg.| {c} Fecisti in omni platea] id est publice idola coluisti, et ad litteram, in publicis locis aras erexisti.
marg.| {d} Nec facta es quasi meretrix fastidio augens pretium] id est non es imitata callidas meretrices, que solent difficiles esse rogantibus. Glossa ut magis facilius largiretur, et per hoc augere libidinis pretium, et ex hoc magis ad insaniam amatores provocare. Sive secundum Septuaginta.   [Non fuisti quasi meretrix congregans mercedes] quasi dicat, sed dedisti, que accipere debueras. Unde subdit.
marg.| {e} Sed quasi mulier adultera, que super virum suum inducit alienos] Talis enim mulier quidquid accipit a sponso, dat adultero : Ita Hierusalem, sive plebs Iudaica, bona sibi data a Domino, omnia expendebat in cultu idolorum, et in familiaritate idololatrarum, Egyptiorum, scilicet, et Assyriorum. Unde adhuc subdit.
marg.| {f} Omnibus meretricibus] etc. Hic exprobrat Iudeis, quod cum magno sumptu idola colebant, nec ab eis aliquid accipiebant. Tolerabilius enim erat si pro aliquo commodo temporali ea colerent. Unde dicit. (Omnibus meretricibus dantur,) id est solent dari communiter (mercedes.)
marg.| {g} Tu autem] e contrario (dedisti mercedem cunctis amatoribus tuis) idolis, scilicet, vel idololatris dedisti bona que tibi dederam. Unde in idolorum cultura prima taliter expendebant. Unde Os. cap. 2.b. Dedi ei frumentum, et vinum, et oleum, et argentum multiplicavi ei, et aurum, que fecerunt Baal.
marg.| Iudei etiam multa munera mittebant regibus Egyptiorum, et Assyriorum, ut essent sibi familiares, et adiutores, non habentes in Deo fiduciam. Unde Os. cap. 5.d. Abiit Ephraim ad Assur, et misit ad regem ultorem, et ipse non poterit salvare vos. Et hoc est, quod dicit.
marg.| {h} Et dona donabas eis] vel   [honorabas eos] secundum Septuaginta Hieronymus. Et ut largitatem muneris ostenderet, honorabat inquit eos, ut venirent ad se per circuitum, ne quis esset vicinus, qui eius ignominie non misceretur.
marg.| {i} Ut intrarent ad te undique ad fornicandum tecum] id est ad idololatrandum tecum, vel tibi confederandum. Confederatio enim talis, fornicatio est, quia totam spem ponentes in hominibus a Deo recedebant.
marg.| {k} Factumque est in te contra consuetudinem mulierum] meretricum.
marg.| {l} In fornicationibus tuis] vel   [suis] Septuaginta.   [In fornicatione tua] Hieronymus. Tanta fuit expositio istius adultere ad omnem turpitudinis magnitudinem ; ut non solum presentibus, sed etiam futuris meretricibus preferatur. Unde subditur.
marg.| {m} Et post te non erit fornicatio] quasi dicat, collatione tui, omnis deinceps fornicatio levior estimabitur.
marg.| {n} In eo enim, quod dedisti mercedes] quod alie non faciunt.
marg.| {o} Et mercedes non accepisti] quod alie faciunt.
marg.| {p} Factum est in te contrarium] id est contra consuetudinem mulierum, id est aliarum gentium, que a regibus quibus confederabantur, vel quibus serviebant accipiebant munera, Hierusalem autem potius dabat eis, quam acciperet.
marg.| {q} Propterea meretrix] etc. Sexta pars, in qua determinat quomodo meretricem, et quibus penis puniat. Unde dicit.   [Propterea] quia scilicet predicta fecisti O.
marg.| {r} Meretrix audi verbum Domini] id est audi, que feceris, et que passura sis.
marg.| {s} Hec dicit Dominus Deus, quia effusum est es tuum] quod a me acceperas, id est quia dedisti mercedem amatoribus tuis, que accipere debueras : mittebant enim regibus alienis munera : unde ipsi depauperabantur. Vel hoc dicit, quia in fabricandis idolis es suum frequentissime expendebant.
marg.| {5. 61vb} {t} Et revelata est ignominia tua] id est apparuit maior esse, quam gentium.
marg.| {u} In fornicationibus tuis] vel (in fornicatione tua, super amatores tuos,) quas fornicationes tuas faciebas cum amatoribus tuis. Vel, id est amorem idololatrie evidenter ostendisti   [in fornicationibus tuis] in hoc, scilicet, quod idola aperte coluisti.
marg.| {x} Super amatores tuos] plus, quam alie gentes.
marg.| {y} Et] supple revelata est ignominia tua, (super idola abominationum tuarum in sanguine filiorum tuorum quos dedisti eis), id est in hoc ostendisti idololatriam tuam, quod etiam proprios filios idolis immolasti. Vel.
marg.| {x} Super] id est ad   [amatores tuos] Egyptios scilicet, et Assyrios, et Chaldeos, quibus confederata es.
marg.| {y} Et super idola abominationum tuarum]
marg.| Dupliciter enim fornicata est, et cum idololatris per confederationem, et cum idolis per cultum, et adorationem, et in his ignominiam suam ostendit, id est zelum, et fervorem idololatrandi quem habebat, maxime in hoc, quod etiam filios, et filias suas immolabat ipsis idolis. Et hoc est, quod dicit.
prol.| Δ {a} In sanguine
marg.| {5. 62ra} Δ {a} In sanguine filiorum tuorum quos dedisti eis] offerendo, scilicet, sponte eos idolis. Quia inquam ita revelata est ignominia tua, ideo.
marg.| {b} Ecce ego congregabo omnes amatores tuos] id est qui te amare se simulabant.
marg.| {c} Quibus commixta es] id est confederata, et familiaris facta. Vel   [Commixta] per susceptionem ritus eorum.
marg.| {d} Et omnes quos dilexisti cum universis quos oderas] quia tam eos quos dilexisti quam eos quos oderas invenies hostes. Et tangit per hoc Egyptios quos dilexit, et Chaldeos quos odio habuit.
marg.| {f} Et congregabo eos super te undique] quia de omnibus gentibus venerunt cum Nabuchodonosor ad destructionem Hierusalem.
marg.| {g} Et nudabo] lege adulterarum.
marg.| {h} Ignominiam tuam coram eis] Ita zelotypi solent facere uxoribus suis adulteris.
marg.| {i} Et videbunt omnem turpitudinem tuam] id est genitalia tua propter que prius amoris amentia ferebantur. Et loquitur tamquam de adultera. Et hoc factum est Hierusalem, quando ingressi sunt Chaldei, et alie gentes in templum Domini, et viderunt ibi idola que colebant sicut et ipsi, et etiam in domibus eorum invenerunt idola.
marg.| {k} Et iudicabo te iudiciis adulterarum] quasi dicat, crudelissime, quia adultere lapidabantur, ut dicitur Dt. 22.c. Et Io. 8.a. Vel si filia sacerdotis erat comburebatur, ut dicitur Lv. 21.b.
marg.| {l} Et effundentium sanguinem] qui interficiebantur secundum legem. Ex. 21.b. Et hoc erit tibi, quia non solum contra virum tuum fornicata es, sed et filios interfecisti, et ideo iudicaberis tamquam adultera, et homicida.
marg.| {m} Et dabo te in sanguinem] id est in mortem, vel in maximam, et durissimam afflictionem. Qui sanguis erat.
marg.| {n} Furores, et zeli] quia ita te puniam, sicut vir zelotypus punit uxorem adulteram, secundum illud Pr. 6.d. Zelus, et furor viri non parcet in die ire. Unde Hieronymus Plenus est furor viri contra uxorem adulteram, et nullo pretio potest redimi. Vel.
marg.| {m} Dabo te in sanguinem furoris] id est in ultionem sanguinis, qui est furor effective.
marg.| {o} Et dabo te in manus eorum] id est amatorum tuorum, ut et ipsi te affligant, et destruant. {p}   Et destruent lupanar tuum, et demolientur prostibulum tuum] Idem est lupanar, et prostibulum, sed differunt secundum quod predictum est. Et determinatur hic modus quo zelotypus punit uxorem suam deprehensam. Primo destruit prostibulum, vel domum vetule in qua eam deprehendit, inde aufert ei vestimenta, vel vasa decoris, id est ornamenta, deinde omnes amicos eius convocat, et dicit, sic et sic fecit mihi, et postea denudat, et ultimo lapidationi exponit, et ab omnibus lapidatur. Lupanar autem Hierusalem secundum Hieronymum vocat templum Baal, et aras totius civitatis, vel etiam ipsum templum Domini, in quo idola coluerunt, que omnia combusta sunt a Chaldeis.
marg.| {q} Et denudabunt te vestimentis tuis] id est divitiis, vel quibuslibet ornamentis, vel sacerdotalibus indumentis.
marg.| {r} Et auferent vasa decoris tui] id est vasa templi.
marg.| {s} Et derelinquent te nudam plenamque ignominia] quia et nudaberis auxilio Dei, et peccata tua apparebunt. Vel nudaberis ab habitatoribus, et ignominiosa eris, id est vilis, et deiecta ab hostibus.
marg.| Vel [Derelinquent te nudam] id est pauperes, et nudos homines tantum in te relinquent, quibus prefectus est Godolias.
marg.| Reliquit enim ibi Nabuchodonosor solum pauperes, et vinitores, qui post mortem Godolie descenderunt in Egyptum, ubi etiam a Nabuchodonosor quinto anno, scilicet, omnes occisi sunt, secundum quod predixerat Ier. cap. 43.d.
marg.| De pauperibus autem relictis habetur. 4Rg.ult. c. Et Ier. 40.
marg.| {t} Plenamque ignominia] quia ignobiles fuerunt, et abiecti. Et omnia hec predicta fient tibi, o Hierusalem.
marg.| {u} Et] id est quia.
marg.| {x} Adducent super te] Chaldei.
marg.| {5. 62rb} {y} Multitudinem] exercitus de cunctis gentibus, sicut zelotypus solet convocare amicos uxoris.
marg.| {z} Et lapidabunt te lapidibus] sicut omnes solent adulteram communiter lapidare.
marg.| {a} Et trucidabunt] vel truncabunt   [te gladiis suis] sicut solent homicide occidi.
marg.| Hoc est quod, ut supra eodem dicit :
marg.| Iudicabo te iudiciis adulterarum, et effundentium sanguinem.
marg.| {b} Et comburent domos tuas igni] sicut solent prostibula meretricum comburi.
prol.| Δ {a} Et facient
marg.| Θ {a} In sanguine filiorum tuorum quos dedisti eis] quia exemplo tuo alios peccare fecisti : Ideo.
marg.| {b} Ecce ego congregabo omnes amatores tuos] id est demones contra te in iudicio, vel in die mortis. Iob. 39.d. Ubicumque fuerit cadaver, id est peccator moriens, statim adest Diabolus, et ideo trepidat anima peccatrix exire.
marg.| {c} Quibus commixta es] consentiendo eis in peccato.
marg.| {d} Et omnes quos dilexisti] id est peccata tua te accusantia.
marg.| {e} Cum universis quos oderas] Angelos scilicet, vel sanctos, qui contra te testimonium perhibebunt. Sap. 5.a. Stabunt iusti in magna constantia adversus eos, etc. Eccles. cap. 10.d. Aves celi portabunt vocem tuam, et qui habet pennas annunciabit sententiam.
marg.| Et nota, quod dicit. [Effusum est es tuum, et revelata est ignominia tua] Es effundit, qui propriis stipendiis Diabolo servit.
marg.| Per hoc patet, quod servi Diaboli, vel peccati non sunt milites, quia nemo militat suis stipendiis, ut dicit Apostolus. 1Cor. 9.a. Vel es effunditur, cum predicatio ad terrena lucra convertitur sicut Onan, qui fundebat semen in terram. Gn. 38.b. Et servus malus, qui abscondit pecuniam domini sui. Mt. 25.c. Threnor. 2.b. Effusum est in terra iecur eius, id est appetitus, et desiderium.
marg.| E contra dicitur de Samuele quod non cecidit ex omnibus verbis eius in terram. 1Rg.3.d. Ignominia autem revelatur cum aperte, et impudenter vita ignominiosa ducitur. Ier. 3.b. Frons mulieris meretricis facta est tibi.
marg.| {f} Et congregabo eos super te undique] in iudicio.
marg.| {g} Et nudabo ignominiam tuam coram eis, et videbunt omnem turpitudinem tuam] id est omnia peccata tua.
marg.| Unde Nahum ultim. b. Revelabo pudenda tua in facie tua, et ostendam gentibus nuditatem tuam, et regnis ignominiam tuam.
marg.| {k} Et iudicabo te iudiciis adulterarum, et effundentium sanguinem] id est puniam te pro eo quod a me recessisti peccando, et alios occidisti tuo exemplo.
marg.| {m} Et dabo te in sanguinem] id est in mortem infernalem, que erit.
marg.| {n} Furoris, et zeli] id est ex furore, et zelo Dei, quia zelus et furor viri non parcet in die vindicte. Prv. 6.d.
marg.| {o} Et dabo te in manus eorum] id est Demonum.
marg.| {p} Et destruent lupanar tuum, et demolientur prostibulum tuum] id est res in quibus delectata es auferent a te, quia cessabit omnis voluptas, vel corpus tuum in quo anima peccavit affligent tormentis.
marg.| {q} Et denudabunt te vestimentis tuis] id est bona naturalia corrumpent.
marg.| {r} Et auferent vasa decoris tui] id est bona gratuita.
marg.| {s} Et derelinquent te nudam] ab omni bono.
marg.| {t} Plenamque ignominia] id est peccato.
marg.| {u} Et adducent super te] id est contra te.
marg.| {y} Multitudinem] peccatorum accusantium te in iudicio.
marg.| {z} Et lapidabunt te lapidibus, et trucidabunt te gladiis suis et comburent domos tuas igni] Pena inferni comparatur lapidibus, quia punit avaros duros, et immisericordes. Unde, ut supra 13.b. Erunt lapides pregrandes desuper irruentes.
marg.| Item comparatur gladio, quia trucidat, secat, et diminuit superbos erectos, Unde Iob. 19.d. Fugite a facie gladii. Is. cap. 27.a. In gladio suo duro, et grandi, et forti, etc. Item comparatur igni, quia punit, et comburit luxuriosos, quia per que peccat homo, per hec, et torquetur. Sap. 11.c.
prol.| Θ {a} Et facient
marg.| {5. 62va} Δ {a} Et facient in te iudicia] predicte adultere, scilicet, et homicide, vel potius patricide, que filios proprios interfecit.
marg.| {b} In oculis mulierum plurimarum] meretricum, scilicet, ut similia timeant. Hieronymus, id est in conspectu aliarum in circuitu civitatum, et omnium nationum.
marg.| {c} Et] sic   [desines fornicari] per flagella eorum correcta. Post captivitatem enim Babylonicam non leguntur ita aperte coluisse idola, sicut ante, quia vexatio dabit intellectum auditui. Vel   [Desines] sicut vetula deturpata, de qua nullus curat.
marg.| {d} Et mercedes ultra non dabis] amatoribus tuis, sicut antea faciebas, et hoc quia noles, et hoc in bono, vel quia non poteris cum sis pauper, et hoc in malo.
marg.| {o} Et requiescet indignatio mea in te] id est pena auferetur a te, sic in bono, vel consummabitur super te, sic in malo.
marg.| {f} Et auferetur zelus meus a te] quia iam ero de castitate tua securus.
marg.| {g} Et quiescam, nec irascar amplius] id est cessabo, ut non irascar plus contra te, cum correpta sis per flagella preterita.
marg.| {h} Eo quod non fueris recordata] etc. Istud continuatur sic ad precedentia, quasi dicat, predicta iudicia faciam in te [  eo quod non fueris recordata dierum adolescentie tue] id est beneficiorum, que tibi exhibui in Egypto.
marg.| {i} Et provocasti me in omnibus his] id est per omnia predicta, quasi dicat, non solum non fuisti immemor beneficiorum meorum, ut mihi grata servires, sed etiam pro bonis mala reddidisti.
marg.| {k} Quapropter, et ego vias tuas] id est opera tua, id est penam pro operibus tuis.
marg.| {l} In capite tuo dedi, ait Dominus Deus] id est punivi te secundum quod meruisti, sed tamen minus condigno. Et hoc est.
marg.| {m} Et non feci iuxta scelera tua in omnibus abominationibus tuis] id est iuxta peccata, que fecisti in idolis abominabilibus colendis, quasi dicat, maiora fuerunt peccata, quam pene. Vel potest illud quod dictum est legi in malo, sic.
marg.| {e} Et requiescet indignatio mea in te, et auferetur zelus meus a te, et quiescam, nec irascar amplius] quasi dicat, ego dimittam te tamquam desperatam meretricem, que corrigi non possit, et desinam irasci contra te quam amare desiero : Et hec gravior est Dei offensa, sicut modo est de Iudeis. Et hec faciam tibi.
marg.| {h} Eo quod non fueris recordata] etc. Hec non mutantur. Sequitur.
marg.| {n} Ecce omnis qui dicit] etc. Hic potest incipi septima pars, in qua ostendit Hierusalem plus peccasse, quam Samariam, et Sodomam, propter quod ostendit ultimo, quod plus punietur, quam ille, tamen in fine promittitur restitutio. Dicitur ergo [  Ecce omnis qui dicit vulgo] id est vulgariter.
marg.| {o} Proverbium] id est omnis truphator, et derisor, qui solet dicere vulgaria proverbia ad derisionem aliorum.
marg.| {p} In te assumet illud] id est contra te, et de te.
marg.| {q} Dicens, sicut mater, ita et filia eius] Ita dicitur de meretrice que etiam de matre adultera nata est. Hieronymus. Post catalogum vitiorum, et correctionis Hierusalem per quam retrahitur ad salutem, aptatur ei tritum sermone vulgi proverbium, sive ut Septuaginta transtulerunt, parabola : Qualis mater, talis et filia.
marg.| Et nota, quod Abraham pater Iudeorum de idololatris natus est, et inter idololatras conversatus est in terra Amorrheorum, et Cetheorum : Unde, et isti supra dicti sunt Amorrhei, et Cethei per cohabitationem, vel propter imitationem maxime. Vel plebs Egyptiaca mater fuit Iudaici populi, quia in Egypto nutriti sunt, ad litteram, et eos idololatria imitati. Versus.
prol.| Mater venalis facit ut sit filia talis. Et sequitur leviter filia matris iter.
marg.| Unde subdit.
marg.| {r} Filia matris tue es tu] id est Cetheos, vel Egyptios es imitata in idololatria.
marg.| {s} Que] mater tua, scilicet.
marg.| {5. 62vb} {t} Proiecit virum suum] id est Deum pro idolis contempsit.
marg.| {u} Et filios suos] quos Demonibus immolavit.
marg.| {x} Et soror sororum tuarum tu] es, scilicet, id est ita peccasti sicut et ipse. Sorores autem Hierusalem vocat, ut infra dicetur, Samariam, et Sodomam, quarum Sodoma erat a dextris cum quis esset in Hierusalem versus Orientem : Samaria vero a sinistris.
marg.| {y} Que proiecerunt viros suos, et filios suos] Et loquitur secundum metaphoram adultere, et dicit pluraliter : Sodoma enim virum suum, id est legem nature proiecit : Samaria vero legem Moysi contempsit. Et utraque etiam filios suos ad litteram idolis immolavit. Exponendo autem, que sit mater, et pater eius, et sorores, subdit.
marg.| {z} Mater vestra Cethea, et pater vester Amorrheus] ut supra eod. a. exponitur.
prol.| Δ Dicunt
marg.| Θ {a} Et facient in te iudicia in oculis mulierum plurimarum] ut pena unius, metus sit multorum.
marg.| {c} Et desines fornicari] quia cessabit omnis voluptas peccati.
marg.| {d} Et mercedes ultra non dabis] quia nullo pretio poterit peccator redimi, quia non recipiet Deus pro redemptione dona plurima Prv. cap. 6.d. Item Prv. cap. 11.a. Nihil proderunt divitie in die ultionis. Item nullo pretio poterit etiam unam modicam delectationem, vel consolationem emere : Sicut nec dives epulo guttam aque potuit ab Abraham obtinere. Lc. cap. 16.f.
marg.| {e} Et requiescet indignatio mea in te] id est permanebit vindicta mea in te.
marg.| {f} Et auferetur zelus meus a te, et quiescam, nec irascar amplius] quasi dicat, ego incipiam percutere, et desinam irasci. Et est modus loquendi talis.
marg.| {h} Eo quod non fueris recordata dierum adolescentie tue] ad puniendum quando fuit tempus penitentie. Iob. capit. 24.d. Dedi ei locum penitentie, et ipse abutitur eo in superbia.
marg.| {i} Et provocasti me in omnibus his] predictis, scilicet peccatis.
marg.| {k} Quapropter, et ego vias tuas in capite tuo dedi, ait Dominus Deus] id est secundum quod peccasti, te puniam, non tamen tantum. Unde subdit.
marg.| {m} Et] tamen   [non feci iuxta scelera tua in omnibus abominationibus suis] Deus enim punit semper citra meritum, sicut remunerat semper supra condignum. Unde Is. 64.a. Dies ultionis in corde meo, annus retributionis mee venit : Non dicit annus ultionis. Sequitur.
marg.| {n} Ecce omnis qui dicit vulgo proverbium, in te assumet illud dicens : Sicut mater, ita et filia eius] Mystice per Hierusalem significatur Ecclesia, que hodie potest derideri de matre sua synagoga, quod sit filia, sicut mater, quia abundat divitiis, et peccatis magis, quam unquam abundaverint Synagoga. [Moraliter.] Mater est vanitas secularis, filia anima peccatrix. Sicut mater est, ita et filia, quia anima vanitati dedita vanitas efficitur.
marg.| Sicut dicit Augustinus : Qui paleam sequitur, palea efficitur, Ps. 38. Verumtamen universa vanitas omnis homo vivens. Vel [sicut mater, ita et filia eius] quia matrem sequitur sua proles, id est prelatum effeminatum subditus luxuriosus, Eccl. 10.a. Secundum iudicem populi, sic et ministri eius. Undea : “Regis ad exemplum totus componitur orbis. Mobile mutatur semper cum Principe vulgus”.
a Versus.
marg.| {r} Filia matris tue es tu] etc. Nota in summa mysterium. Per Hierusalem significatur Ecclesia, sive mali Christiani, qui sunt in Ecclesia. Cuius mater fuit Cethea, id est Synagoga Iudeorum, antiquorum, que insanivit in Christum. Pater eius Amorrheus, id est Gentilis populus antiquus, quia Ecclesia est, et ex Iudeis, et gentibus. Habet etiam duas sorores Hierusalem, Samariam, et Sodomam, quia mali fideles, qui hodie sunt in Ecclesia habent socios in peccando gentiles modernos, qui significantur per Samariam, et Iudeos modernos, qui significantur per Sodomam. Plus autem peccant Christiani, quam Gentiles, vel Iudei in eodem genere
prol.| Θ peccati,
marg.| {5. 63ra} Δ Dicunt Hebrei, quod inter septem alias gentes facit specialiter mentionem de Amorrheis, quia sunt gens prima, a qua denominantur, et alie. Geneseos decimoquinto d. Nondum complete sunt iniquitates Amorrheorum, etc. De Etheo vero, quia ab Ephron Etheo emit Abraham terram sepulture Sare. Que fuit mater Iudeorum, qui et ibi sepeliebantur. Nota etiam quod supra preposuit patrem et postea matrem, et loquebatur singulariter, modo pluraliter : Unde mutatur hic, et ordo, et numerus. De numero solvit Hieronymus in Glossa dicens : Cum scelera profecerint, scinduntur in partes, et unione deserta in multitudinem proficiunt, et in turbam, que cum Iesu non potest ad montana conscendere. De ordine non facit mentionem, et intelligimus ex hoc, quod ubique esset vis constituenda in littera, quod quia non fit, accidit ex defectu scientie.
marg.| {a} Et soror tua maior] te, scilicet, populo, et peccato.
marg.| {b} Samaria ipsa, et filie eius] id est ville, et oppida, ei subiecta. In quibusdam tamen libris singulariter invenitur, filia in quo unanimitas eorum in scelere ostenditur : Tamen hanc litteram, nec Hieronymus ponit, nec Septuaginta.
marg.| {c} Que habitant ad sinistram tuam] ad litteram. Et dicitur Samaria maior, quam Hierusalem. Glossa quia prior peccavit, et ab Assyriis prius ducta est in captivitatem. Vel, quia decem tribus fuerunt in Samaria, due autem tribus tantum in Hierusalem. Contra. Edificavit Salomon phanum, Chamos idolo Moab. et Moloch idolo filiorum Amon. 3Rg. 11.b. Necdum tamen erat in populo schisma. Solutio : Fecit idola, non ut populus adoraret ea, sed uxoribus ea fecit, ut patet ibidem.
marg.| {d} Soror autem tua minor te, que habitat a dextris tuis Sodoma, et filie eius] id est tota Regio Pentapolis, que minor fuit, quam terra Samarie, et quam terra Iudee.
marg.| Sed quomodo dicitur esse minor cum plus peccaverit ? Solutio : Quia Hierusalem habebat legem duplicem, et Prophetas, qui docebant eam. Hieronymus tamen non intelligit Sodomam hic vocari Pentapolim, sed turbam gentium vicinarum ipsi Hierusalem. Unde dicit.
marg.| Sorores autem Hierusalem, Samariam, et Sodomam, quarum altera a sinistris, et altera a dextris est, etiam secundum intelligentiam corporalem, si de templo Hierusalem orientem aspicias, approbabis, maiorque dicitur Samaria, que prior peccavit, et ab Assyriis ducta est in captivitatem, et minor, ac iunior Sodoma, que refertur ad gentium turbam. Sodoma enim eo tempore non erat, que prius quam legatur in Scripturis Hierusalem, cum Gomorrha, Adama, et Seboim, divino fuerat igne deleta. Geneseos capite decimonono e. Media autem inter duas sorores Hierusalem, que alio nomine appellatur Iuda, a Chaldeis ducta est in Babylonem, que peiora sororibus suis egit. Unde dicit.
marg.| {o} Sed nec in viis earum] etc. quasi dicat, dixi, quod sorores tue sunt, id est similes tibi in scelere, sed tamen peiora egisti.
marg.| Et hoc est. Sed nec in viis earum ambulasti, quod exponit subdens.
marg.| {f} Neque secundum scelera earum fecisti]
marg.| Immo plus quam ipse peccasti, fere in omnibus operibus tuis.
marg.| Et hoc est.
marg.| {g} Pusillum, vel pauxillum minus] id est in modico minus peccasti, quam ipse, in hoc scilicet tantum, quod non ita aperte idola coluisti, sed communiter fere in omnibus aliis magis peccasti.
marg.| Et hoc est quod subdit.
marg.| {h} Pene sceleratiora fecisti illis in omnibus viis tuis] id est fere in omnibus operibus tuis magis peccasti.
marg.| In hoc enim Hierusalem sceleratiora peccavit, quam Samaria, vel Sodoma, ut dicit Hieronymus quod in templo idolum celi adoravit, et postea Dei filium interfecit.
marg.| Vel quia earum penam et culpam viderat, et non timuit, nec se emendavit diutius ad penitentiam expectata. Vel potest legi ironice, vel interrogative.
marg.| {g} Pusillum minus] quasi dicat non, imo, pene sceleratiora, etc. et ut credatur ei, super hoc iurat, dicens.
marg.| {i} Vivo ego dicit Dominus Deus] id est sicut vivo absolute, {5. 63rb} et simpliciter, sic est vestrum, quod tu magis peccasti, quam ille, unde dicit.
marg.| {k} Quia non fecit Sodoma soror tua ipsa, et filie eius sicut fecisti tu, et filie tue] id est ville, et civitates ad te pertinentes. Nihil enim est, quod non in aliqua sui parte sit mortuum, quia de nihilo sunt omnia, et ideo de ipso dicitur vivere absolute, sive excellenter. Item nota, quod quia non erat vita in lege, sed in ea vita promittebatur, ideo fiebat mentio de vita in iuramento, et est sensus. Vivo ego, cui scilicet vitam vobis promitto.
marg.| In Evangelio autem dicitur Amen, quia non promittitur vita, sed confertur. Ioannes autem dicit bis Amen, quia et cum aliis edoctus fuit, et specialiter supra pectus Domini. Et ostendit que fecerit Sodoma, ut sic maior appareat iniquitas Hierusalem.
marg.| {l} Ecce hec fuit iniquitas Sodome sororis tue]
prol.| Δ superbia
marg.| Θ peccati, aliis paribus. Unde 1Pt. 2.d. Melius est viam veritatis non agnoscere, quam post agnitionem retrorsum converti, Lc. 12.f. Servus sciens voluntatem domini sui, et non faciens, plagis vapulabit multis. Vel secundum Hieronymus Sodoma, et Samaria sunt heretici, et ethnici, et isti sepe leviora committunt, quam hi, qui putantur Hierusalem, id est Ecclesia. Vel aliter.
marg.| Per filiam istam Hierusalem, scilicet, significatur multitudo doctorum, et Prelatorum Ecclesie ; Mater autem est Synagoga Phariseorum, et Scribarum in lege.
marg.| Sicut ergo mater, ita et filia, sicut olim in Synagoga doctores erant cupidi, et avari, ita modo, et in Ecclesia.
marg.| Item sicut tunc non erat sacerdotium, nisi per successionem sanguinis, ita et modo fit in Ecclesia.
marg.| De primo dicitur Ier. 4. Ecce auditum est in Hierusalem custodes venire de terra longinqua, et dare super civitates Iuda vocem suam, quasi custodes agrorum facti sunt, super eam in gyro : in agro enim non sunt custodes, nisi tempore fructus, ita nec in Ecclesia quia propter fructuum temporalium suscipitur tantum cura animalium.
marg.| Unde Mi. 3.d. Sion quasi ager arabitur, propter fructum, scilicet, Et ex hoc sequitur quod Hierusalem est in acervum lapidum qui se comprimunt, sic qui sunt in Ecclesia non coniuncti glutino caritatis, faciunt discordias, et dissensiones : Et mons templi in excelsa silvarum, ubi scilicet sunt arbores infructuose, sicut hodie de inutilibus faciunt magnos prelatos.
marg.| Item Prover. 7.c. Non est vir in domo sua, abiit via longissima in die plene lune reversurus est.
marg.| In Autumno enim, vel in Augusto quando debent fructus recipere, redeunt ad Ecclesias suas. Antiquitus ferebatur Spiritus Domini super aquas, quia de spiritualibus erat tota cura, sed modo aque feruntur super spiritum, et totum mundum cooperiunt.
marg.| Unde patet, quod diluvium patitur Ecclesia per aquam, et hoc est diluvium culpe : Sed necesse est, quod veniat Iudicium postea per ignem, et hoc est diluvium vindicte.
marg.| De secundo, scilicet sanguinis successione dicitur Ex. cap. 20.d. Non ascendes per gradus ad altare meum.
marg.| Item Apocal. 2.c. Ve qui edificat civitatem in sanguinibus.
marg.| Olim poterat dici illud Ct. 7.a. Quid vides in Sunamite nisi choros castrorum ? Sed modo non inveniuntur in Ecclesia nisi chori puerorum nepotulorum.
marg.| Unde Sephora, id est Ecclesia potest conqueri de Moyse, id est de prelato suo : Sponsus sanguinum tu mihi es. Ex. 4.f. Sic ergo matrem sequitur sua proles, id est Phariseos legis imitantur nostri prelati, et doctores, quorum pater est Amorrheus, id est Diabolus, vel honor mundanus, sorores autem due sunt Samaria, et Sodoma, Samaria maior est, et significat clericos seculares, Sodoma minor, et significat religiosos, et claustrales. Sed utrosque excedunt in malitia prelati. Vel aliter.
marg.| Filia est peccatrix anima, mater superbia, pater Diabolus, vel suggestio diabolica. Sorores due sunt Samaria maior, id est avaritia, Sodoma minor, id est luxuria.
marg.| De quibus dicitur Prv. {c}. 30.b. Sanguisuge due sunt filie, dicentes : Affer, affer. His visis patet textus usque illuc.
marg.| {l} Ecce hec fuit iniquitas Sodome sororis tue] id est Religionis.
prol.| Θ {a} Superbia
marg.| {5. 63va} Δ superbia, saturitas panis] id est nimia ingurgitatio omnium ciborum, qui nomine panis solent intelligi, et hoc peccatum est.
marg.| {c} Et abundantia] rerum, sive divitiarum, id est reservatio preter necessitatem nature, vel persone, quando reservatur ut abundet, et non ut distribuatur tempore opportuno.
marg.| {d} Et otium ipsius, et filiarum eius] Abundantia generat otium, et hec duo simul, saturitatem, que tria sunt causa superbie. Et appellatur hic superbia oblivio sue conditionis : Ex qua sequitur, non bene facere proximo indigenti. Lam. 4.a. Maior facta est iniquitas filie populi mei peccato Sodomorum. Alia littera habet, Delicie, quia deliciis vacabant, nec laboribus assuete erant, et ipsa, et filie eius, id est quatuor civitates ad ipsam pertinentes. Et notantur hic tria generalia peccata. Superbia enim expresse tangitur, saturitas autem, et otium, sive delicie pertinent ad concupiscentiam carnis, abundantia autem rerum ad concupiscentiam oculorum. Unde et hoc quod subditur, ad hoc etiam refertur.
marg.| {e} Et manum egeno, et pauperi non porrigebant] Hoc est effectus precedentium.
marg.| Concupiscentia quidem oculorum dicitur cupiditas, dum cupit abundare, sive abundanter habere, dicitur avaritia, dum retinet, et non vult pauperi tribuere.
marg.| {f} Et elevate sunt] supra propriam conditionem. Divitie enim pariunt superbiam.
marg.| {g} Et fecerunt abominationes coram me] quia saturitas, et otium, sive delicie pariunt vitium illud ignominiosum in illis, qui timorem Dei abiecerunt, et se in divitiis extollunt. Et nota, quod non nominat hic illud peccatum, quia et ita est abominabile, quod nec nominari debet, quod etiam Apostolus appellat passionem ignominie. Rm. 1.d. Hoc est peccatum Demonibus odibile.
marg.| Unde, ut supra. d. Dabo te in manus filiarum Palestinarum, que erubescunt, etc.
marg.| Quatuor autem predicta, sunt causa istius peccati.
marg.| Unde Rm. 1.d. Propter hoc tradidit illos Deus in passionem ignominie, etc.
marg.| Quod sic dicit, quia in hoc patitur natura, que dupliciter potest pati, vel in parte, sicut in homicidio, vel in toto, sicut in hoc peccato. Unde gravius est, quam homicidium.
marg.| Hec autem duo peccata dicuntur clamare ad Dominum. Gn. 4.b. Sanguis Abel, etc. et 18.c. Clamor Sodomorum, etc.
marg.| {h} Et abstuli eas, sicut vidisti] et ita corripi, id est corrigi in pena earum debuisti.
marg.| Unde et tu gravius peccasti, cum similia operata sis.
marg.| {i} Et Samaria dimidium peccatorum tuorum non peccavit] quod dicit propter peccati circumstantiam, quia due tribus habebant templum, et legem, et sacerdotes, et multa alia ;
marg.| {k} Sed vicisti eam, vel eas] id est ambas sorores tuas superasti.
marg.| {l} Sceleribus tuis, et iustificasti sorores tuas in omnibus abominationibus tuis quas operata es] non simpliciter dicit : Iustificasti, sed comparatione tui iustificate sunt : sicut dicitur illud Lc. 18.c. Descendit hic iustificatus ab illo, non absolute, scilicet iustus, sed collatione peioris. Mt. 12.d. Regina Austri, etc.
marg.| {m} Ergo tu] sicut et ille portaverunt, imo et plus.
marg.| {n} Porta confusionem tuam] id est portabis peccatum, id est penam pro peccatis tuis, et confunderis, et vinces sorores tuas in tormentis.
marg.| {o} Que vicisti sorores tuas in peccatis tuis] et est hec octava pars, in qua dicit, quod sicut plus peccavit, ita, et plus punietur.
marg.| Et hoc est, quod dicit. Que vicisti sorores tuas in peccatis tuis sceleratius agens illis, vel, ab eis, id est quam ipse.
marg.| {p} Iustificate enim sunt a te] non absolute iuste, sed comparatione tui.
marg.| {q} Ergo et tu confundere] id est confunderis.
marg.| {r} Et porta] id est portabis.
marg.| {s} Ignominiam tuam] id est penam pro ignominiosis peccatis tuis. Hieronymus   [Ergo et tu confundere] etc. Confusionem {5. 63vb} sequitur ignominia, ignominiam correptio, correptionem consolatio, consolationem salus, iuxta illud Rm. cap. 5.a. Tribulatio operatur patientiam, patientia probationem, probatio spem, etc. Contra. Probatio fidei patientiam operatur. Solutio : Ibi dicit probationem tribulationem, hic autem dicitur purificatio probatio. Gregorius Tanto spes in Deum solidior surgit, quanto quis pro eo graviora sustinuerit. Nota quod dicit bis, porta confusionem, et postea ; ergo et tu confundere. Repetit enim ad confirmationem, vel, ut notetur duplex confusio Iudeorum, quia primo in terra sua confusi sunt in primo exercitu Nabuchodonosor. Item in terra aliena, scilicet in Egypto, ad quam fugerunt interfecto Godolia. Vel.
marg.| {q} Confundere] salubriter ad penitentiam, id est erubesce de peccatis tuis.
marg.| {r} Et porta ignominiam tuam] id est libenter, et sine murmure sustine captivitatem, et miseriam.
marg.| {t} Que iustificasti sorores tuas] ut supra Post penitentiam autem voluntariam subditur restitutionis consolatio, quod scilicet Sodoma, et Samaria, et Hierusalem restituantur, et ad antiquum statum revertantur.
marg.| Unde dicit.
prol.| Δ {a} Et convertam
marg.| Θ {a} Superbia] contra obedientiam.
marg.| {b} Saturitas panis] contra abstinentiam. Unde dicit Gregorius super Gn. cap. 19. Quod Sodoma periit, quia cum vitio superbie mensuram refectionis excessit.
marg.| {c} Et abundantia] rerum, contra paupertatem voluntariam. Exemplum de Saule, qui transgressus est mandatum Domini propter spolia Amalech 1Rg.15.
marg.| {d} Et otium ipsius, et filiarum eius] contra continentiam.
marg.| {e} Et manum egeno, et pauperi non porrigebant] contra hostilitatem, et misericordiam.
marg.| {f} Et elevate sunt, et fecerunt abominationes coram me] simul iunge superbiam, et elevationem, abundantiam rerum et manus contractionem, saturitatem panis, et otium, et abominationem, ut superbia sit in mente, elevatio ostendatur in gestu, vel opere, abundantia vero cum immisericordia iungatur, quia omnis dives avarus est immisericors pauperibus, cum tamen dicat Ps. 41. In die mandavit Dominus misericordiam suam, id est in prosperitate precipit, ut bona faciamus pauperibus.
marg.| Sed dicitur Gn. 40.d. Quod succedentibus prosperis, oblitus est pincerna interpretis sui. Et hoc est etiam figuratum in hoc, quod Ioseph genuit Ephraim, et Manassen, id est abundantiam rerum, et oblivionem pauperum, vel Dei. Ideo dicitur Dt. 8. Cave ne aliquando obliviscaris Domini Dei tui, et negligas mandata eius, atque iudicia, ne postquam comederis, et saturatus fueris, domos pulchras edificaveris, et habitaveris in eis, habuerisque armenta boum, et ovium greges, argenti, et auri, cunctarumque rerum copiam, elevetur cor tuum, et obliviscaris Domini Dei tui, Ier. 5.g. Magnificati sunt, et ditati, et preterierunt sermones meos pessime. Sic ergo in prosperitate traditur Deus oblivioni, et pauperes eius.
marg.| Unde in Evangelio dicitur de illo, qui et dives erat, et superbus, otiosus, et saturatus, quod manus ad Lazarum non extendebat. Lc. 16.e. Homo quidam erat dives, etc. Lam. 4.a. Maior effecta est iniquitas filie populi mei peccato Sodomorum, que subversa est in momento, et non ceperunt in ea manus. Et Glossa exponit sic. Et id est quia manus pauperum non ceperunt in ea aliquid boni. Saturitas autem panis, et otium corporis, et abominationes conveniunt, quia duo prima pariunt tertium ; nomine enim abominationis peccata Sodomie, et luxurie intelliguntur. Venter autem, sicut ait Hieronymus, mero estuans despumat in libidinem. Et de otio dicit Poeta. Quam Platanus rivo gaudet, quam populus unda, et quam limosa canna palustris humo, tam venus otia amat. Item :
prol.| Otia si tollas periere Cupidinis arcus.
marg.| Sir. 33.d. Multam malitiam docuit otiositas.
marg.| {h} Et abstuli eas, sicut vidisti] id est Samariam, et Sodomam : Dominus enim prelatis videntibus aliquando punit peccata Clericorum, et Religiosorum, vel secundum mysterium peccata hereticorum, et ethnicorum.
marg.| Et Samaria] etc. Hec omnia patent usque ibi :
prol.| Θ {a} Et convertam
marg.| {5. 64ra} Δ {a} Et convertam restituens eas] etc. Hieronymus Iudei inter ceteras fabulas, et interminabiles genealogias, et deliramenta, que fingunt, hoc etiam somniant in adventu Christi sui, quem nos scimus Antichristum, et in mille annorum regno Sodomam restituendam in antiquum statum, ita ut sit sicut paradisus Dei, et quasi terra Egypti, sicut dicitur : Gn. 31.c. et Samariam pristinam recipere felicitatem, ut de Assyriis revertantur in terram Iudeam.
marg.| Legimus enim decem tribus captas a Phul, et Salmanasar, et Theglathphalasar Regibus Assyriorum, et usque hodie ibi esse captivas. Hierusalem quoque tunc esse fabricandam, et omnes filias eius, urbes, scilicet et viculos, et castella, que sub ipsius futura sint potestate florituras, ut prius floruerunt, et ipsam Hierusalem auro, et argento, et pretiosis lapidibus extruendam, de qua et Is. 1.f. Constituam Iudices tuos, sicut prius, etc. Et Ps. 50. Benigne fac Domine in bona voluntate tua Sion, etc. et alibi. Edificabuntur civitates Iude, etc. Sed hoc nihil est secundum fidem Ecclesie : Unde sic exponere, est iudaizare.
marg.| Unde et sancti per Sodomam intelligunt gentes, per Samariam, hereticos, per Hierusalem captivam, malos Christianos. Et de malis omnibus istis quidam in bonum statum revertuntur per penitentiam.
marg.| Gentilis revertitur ad antiquum statum, id est ad legem nature, hereticus ad fidem, et legem Ecclesie, malus Christianus ad statum gratie. Tamen hoc potest ad litteram integram intelligi, et secundum historiam sic. Ita est, quod terra Sodomorum, que a dextris est Hierusalem, est infra terminos terre promissionis, iuxta quam erat Galilea, et terra duarum tribuum, et dimidie, et tribus Nephtalim. Samaria fuit a sinistris ubi fuerunt sortes sex tribuum et dimidie. Sors vero Iude, et sors Beniamin erant in medio circa Hierusalem, que erant quasi in meditullio terre promissionis.
marg.| Per Hierusalem ergo tribum Iude, et Beniamin intellige. Per Sodomam, et filias eius intellige illas tribus : que sortem habuerunt circa illam, per Samariam autem et filias eius intelliguntur alie tribus sortem ibi habentes. Dicit ergo quod Samaria, et Sodoma, et Hierusalem convertentur, quod factum et completum est in reversione de captivitate Babylonica : tunc enim non solum due tribus redierunt, sed multi de omnibus tribubus redierunt, quicumque reverti voluerunt : generalis enim fuit data licentia. Dicit ergo.
marg.| {a} Et convertam] id est de captivitate reducam.
marg.| {b} Restituens eas] id est sorores tuas, Samariam, et Sodomam secundum pristinum statum recuperans. Hoc dicit quantum ad illos, qui reversi sunt.
marg.| {c} Conversionem] vel conversione Sodomorum cum filiabus suis, id est illarum tribuum quarum possessio erat vicina Pentapoli.
marg.| Et conversione Samarie et filiarum eius. Secundum quod quidam habent conversionem, sic construitur.
marg.| {a} Convertam conversionem Sodomorum] etc. Ego dico, restituens eas.
marg.| Et est sensus, id est quod convertentur de captivitate, a me erit, qui eas convertam.
marg.| Secundum quod quidam habent, conversione, in ablativo, sic construitur.
marg.| {a} Convertam restituens eas] id est in terram Sodome, et Samarie. Restituens dico.
marg.| {c} Conversione Sodomorum] etc. quia per hoc, quod de captivitate eos convertit, in antiquum statum restituit.
marg.| {d} Et convertam reversionem tuam in medio earum] Vel secundum Aquilam, captivitatem, id est eos, qui de tuis reversuri sunt, qui fuerunt in captivitate reducam. Per hoc autem, quod dicit [  In medio earum] id est Sodome, et Samarie, significat, quod simul due tribus, et illi de decem tribubus redierunt de captivitate.
marg.| Vel loquitur secundum situm terre, quia Hierusalem habet Sodomam a dextris, et Samariam a sinistris. Unde est quasi in medio.
marg.| {e} Ut portes ignominiam tuam] etc. non de reversione, sed de hoc, quod peccasti, et tam viliter captivata fuisti. Et loquitur de ea tamquam de adultera, que magis confunditur, de turpitudinibus suis, quando a viro revocatur.
marg.| {5. 64rb} {f} Consolans eas] id est sorores tuas. Consolans eas dico, quantum ad maioritatem pene, que consolatio fuit decem tribuum, quod Hierusalem habuit consortem, et in peccatis, et in tormentis. Vel consolans eas in hoc, quod eas vicisti in sceleribus. Vel, consolans eas, in reditu de captivitate, quia unus erat alii consolatio in via. Vel Istud quod dicitur hic. Ut portes ignominiam, etc. refertur ad tempus captivitatis non reversionis, et continuatur, non ad proximum dictum, sed ad illud superius.
marg.| Ergo, et tu confundere, etc. quod autem iam dixerat de conversione istarum, apertius iterat, subdens.
marg.| {g} Et soror tua] etc. id est terra illarum duarum tribuum, et dimidie, et tribus Nephtalim, sicut prius ab incolis suis de captivitate conversis inhabitabitur, id est illi qui habitaverunt iuxta Sodomam revertentur ad sortem suam antiquam, non omnes tamen, sed aliqui eorum.
marg.| {h} Et Samaria, et filie eius] etc. id est terra sex tribuum, et dimidie inhabitabitur.
marg.| {i} Et tu] o Hierusalem, et filie tue revertemini, vel revertimini ad antiquitatem vestram. Vel secundum Septuaginta. Restituemini, etc.
marg.| {k} Non fuit autem Sodoma,
marg.| Hic exprobat Hierusalem, quasi dicat. Ita punieris, et merito, quia videns penam Sodome, et Samarie, exemplo earum correcta non cessasti a scelere, cum tamen dicatur Prv. 21.b. Mulctato pestilente, etc.
marg.| Et hoc est quod dicit. Non fuit autem Sodoma, etc. id est eversio Sodome ad litteram, vel captivitas illarum tribuum, que circa illam habitaverunt.
marg.| {l} Audita in ore tuo] id est non fuit in memoria, ut inde loquereris, et timens corrigeres te.
marg.| {m} In die superbie tue] id est in prosperitate tua, quando superba eras.
marg.| {n} Antequam revelaretur] etc. id est antequam aperte puniretur idololatria tua per Babylonicam captivitatem.
marg.| {o} Sicut hoc tempore] revelata est, sicut modo apparet. Sed quomodo dicitur istud, cum adhuc staret Hierusalem ? Solutio : In parte erat captivitas, et ignominia, quia iam Iechonias transmigraverat. Vel hoc dicit, quia captivitas imminebat.
marg.| {p} In opprobrium filiarum Syrie] etc. id est revelata est ut cunctis urbibus Syrie, et Palestine in opprobrium fieres, Et loquitur pro tempore captivitatis. Tunc enim malitia Hierusalem apparuit, quia et pena pro malitia eius aperta fuit. Unde subdit.
prol.| Δ {a} Scelus
marg.| Θ {a} Et convertam restituens eas] etc. Nota in summa secundum Hieronymus quod Sodoma revertitur in antiquum statum cum nature sue reddita gentilis prius, et impia anima intelligit creatorem. Samaria quoque recipit antiquam beatitudinem, cum hereticus redit ad fidem. Hierusalem similiter revertitur, cum malus Christianus ad penitentiam compungitur. Sed attendendum est, quod adhuc Hierusalem improperatur in sequentibus.
marg.| {k} Non fuit] etc. Contra illos qui visa pena aliorum, non timent, sed securi sunt in prosperitate sua, nec in die bonorum suorum memores sunt malorum sociorum scilicet suorum, quos vident mori, vel affligi. Prover. 19.d. Pestilente flagellato, etc. Contra quos Prv. 24.d. Transivi per agrum hominis pigri, etc. Et infra. Quod cum vidissem, posui in corde meo et exemplo didici disciplinam. Quis enim vindictas Domini non timeat ? unde Ier. 10.a. Quis non timebit te, o rex gentium ? similiter et Iudicium mortis timere debemus Sir. 38.c. Memor esto iudicii mei : sic enim erit, et tuum, mihi heri, et tibi hodie. Nota quod consuetudo est, quod una ave percussa, cetere aves fugiunt, sed uno porcorum percusso, ceteri clamant, et in percutientem irruunt. Eodem modo aves, id est viri celestes audita morte unius fugiunt ad lamenta penitentie timentes sibi.
marg.| Sed porci, id est potentes, audita morte, vel plaga alicuius potentis pro peccatis suis nihil timent, sed peiores fiunt, et in Deum flagellantem murmura, et blasphemia insurgunt, secundum quod dicitur Iob. capitulo decimoquinto c. Cucurrit adversus Deum extento collo, et pingui cervice contra omnipotentem armatus est. Cetera patent ;
marg.| {5. 64va} Δ {a} Scelus tuum, et ignominiam tuam] id est penam pro ignominiosis sceleribus tuis.
marg.| {b} Tu portasti] id est portabis ait Dominus Deus. Vel Portasti in parte, vel prope est ut portes. Aquila et Theodotio dixerunt. Portasti. Septuaginta. Porta. Symmachus. Portatura es, vel portabis.
marg.| {c} Quia hec dicit Dominus Deus ; et faciam tibi sicut despexisti iuramentum] quasi dicat. Ideo dixi tibi scelus tuum, et ignominiam tuam tu porta, sive portasti, aut portatura es, ut recipias, quod mereris, quia despexisti iuramentum meum, et irritum fecisti pactum meum.
marg.| {d} Et faciam tibi] id est puniam te in captivitate.
marg.| {e} Sicut despexisti iuramentum] id est promissionem quam fecisti mihi in Oreb, de tenenda lege, sicut dicitur Ex. 19.b. Omnia que preceperat nobis Dominus faciemus. Vel, sicut despexisti iuramentum factum Nabuchodonosor in nomine Domini, quo fracto gentiles blasphemaverunt Dominum, quia Nabuchodonosor Iudeis crediderat sub tali iuramento. Despexisti dico in tantum.
marg.| {f} Ut irritum faceres pactum] In legis transgressione. Loquitur enim de pacto legis quod transgressi sunt, vel de pacto, et iuramento, quod fecerunt Nabuchodonosor quod violaverunt negantes ei tributum.
marg.| {g} Et] licet ita feceris, tamen recordabor ego pacti mei, quod pepigi tecum in diebus adolescentie tue, id est in exitu de Egypto, id est pacti quod pepigi cum patribus tuis, quod scilicet essent mihi in peculium de cunctis gentibus. Vel pacti, id est legis quam dedi tibi in deserto.
marg.| {h} Et suscitabo tibi pactum sempiternum] hoc factum est, quando in reditu de Babylone reparavit Esdras, et rescripsit legem, quam Nabuchodonosor combusserat.
marg.| Unde et bene dicitur suscitata, quia tunc erat quasi mortua, et in corde ipsius Esdre quasi in sepulchro abscondita, sive a Domino conservata, et inde lucem, et scriptum quasi a sepulchro redacta est.
marg.| Lex autem dicitur pactum sempiternum, quia diu stetit vel propter evangelium quod prefiguravit. Vel lex dicitur sempiterna, quia si modo debito eam observassent Iudei, ei fortassis non successisset aliud testamentum. Vel melius secundum sanctos istud exponitur de lege Evangelii que proprie dicitur pactum sempiternum, quia post hanc legem non erit alia. Et dicitur Evangelium suscitatum, quia de lege in qua erat occultatum extractum est. Sed prosequamur secundum primam expositionem.
marg.| {i} Et recordaberis viarum tuarum] id est operum malorum, et culture idolorum.
marg.| {k} Et confunderis] de eis, sicut adultera confunditur de adulteriis suis, quando fuerit ad maritum reversa, et ei reconciliata, et hoc est quod dicit. Et confundens. In reversione de captivitate.
marg.| {l} Cum receperis sorores tuas] tecum, vel, te maiores cum minoribus tuis, id est Samariam, et Sodomam cum earum sociis, id est cum receperis multos de illis sortibus in reversione tua, vel post reversionem, quia multi de decem tribubus cum duabus redierunt, ut predictum est, et postea etiam particulariter multi eos sunt secuti.
marg.| {m} Et dabo eas tibi in filias] quia inter omnes illos turba duarum tribuum fuit principalis Hierusalem etiam post reversionem de Babylone usque ad tempus Christi semper fuit caput, et mater omnium civitatum Iudee, Galilee, et Samarie, et omnes alie fuerunt quasi adolescentes, et filie.
marg.| {n} Sed non ex pacto tuo] quasi dicat predicta conversio, et restitutio non erit ex meritis tuis, sed ex misericordia mea.
marg.| {o} Et suscitabo ego pactum meum tecum] ut supra.
marg.| {p} Et scies, quia ego Dominus] id est multa et magnifica beneficia mea experieris in tantum, vel ad hoc.
marg.| {q} Ut recorderis] ipsorum beneficiorum meorum.
marg.| {r} Et confundaris] in consideratione, et collatione tuorum scelerum.
marg.| {s} Et non sit tibi ultra aperire os pre confusione tua] id est non audeas te de cetero iactare, vel contra me murmurare non presumas.
marg.| {5. 64vb} {t} Cum placatus fuero tibi in] id est de.
marg.| {u} Omnibus] peccatis.
marg.| {x} Que fecisti, ait Dominus Deus] sicut nec mulier adultera reversa, et viro reconciliata non audet de cetero contra eum mutire.


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Hugo de Sancto Caro. Postilla in totam Bibliam (Ez. Capitulum 16), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 26/12/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=hug&numLivre=37&chapitre=37_16)
Signaler un complément d'information

Notes :