Hugo de Sancto Caro

Capitulum 20

Numérotation du verset Ez. 20,1 

Et factum est
in anno septimo in quinto mense in decima mensis venerunt viri de senioribus Israel ut interrogarent Dominum et sederunt coram me
Numérotation du verset Ez. 20,2 

et
factus est sermo Domini ad me dicens
Numérotation du verset Ez. 20,3 

fili hominis loquere senioribus Israel et dices ad eos hec dicit Dominus Deus num ad interrogandum me vos venistis vivo ego quia non respondebo vobis ait Dominus Deus
Numérotation du verset Ez. 20,4 

si iudicas eos si iudicas fili hominis
abominationes patrum eorum ostende eis
Numérotation du verset Ez. 20,5 

et dices ad eos hec dicit Dominus Deus in die qua elegi Israel et levavi manum meam pro stirpe domus Iacob et apparui
eis in terra Egypti et levavi
manum meam
pro eis dicens ego Dominus Deus vester
Numérotation du verset Ez. 20,6 

in die illa levavi manum meam pro eis ut educerem eos de terra Egypti in terram quam provideram eis fluentem lacte et melle
que est egregia inter omnes terras
Numérotation du verset Ez. 20,7 

et dixi ad eos
unusquisque offensiones oculorum suorum abiciat
et in idolis Egypti nolite pollui
ego Dominus Deus vester
Numérotation du verset Ez. 20,8 

et irritaverunt me
nolueruntque audire
unusquisque abominationes oculorum suorum non proiecit nec idola Egypti reliquerunt et
dixi
ut effunderem indignationem meam
super eos et implerem iram meam in eis in medio terre Egypti
Numérotation du verset Ez. 20,9 

et
feci propter nomen meum ut non violaretur coram gentibus in quarum medio erant et inter quas apparui eis ut educerem eos de terra Egypti
Numérotation du verset Ez. 20,10 

eieci ergo eos de terra Egypti et eduxi in desertum
Numérotation du verset Ez. 20,11 

et dedi eis precepta mea et iudicia mea ostendi eis que faciat homo et vivat in eis
Numérotation du verset Ez. 20,12 

insuper et sabbata mea dedi eis ut esset signum inter me
et eos et scirent quia ego Dominus sanctificans eos
Numérotation du verset Ez. 20,13 

et irritaverunt me domus Israel
in deserto in preceptis meis non ambulaverunt et iudicia mea proiecerunt que faciens homo vivet in eis
et sabbata mea violaverunt vehementer
dixi:
Ergo ut effunderem furorem meum super eos in deserto et consumerem eos
Numérotation du verset Ez. 20,14 

et feci propter nomen meum
ne violaretur coram gentibus de quibus eieci eos in conspectu earum
Numérotation du verset Ez. 20,15 

ego igitur levavi manum meam super eos
in deserto ne inducerem eos in terram quam dedi eis fluentem lacte et melle precipuam terrarum omnium
Numérotation du verset Ez. 20,16 

quia iudicia mea proiecerunt et in preceptis meis non ambulaverunt et sabbata mea violaverunt post idola
enim cor eorum gradiebatur
Numérotation du verset Ez. 20,17 

et pepercit oculus meus super eos ut non interficerem eos
nec consumpsi eos in deserto
Numérotation du verset Ez. 20,18 

dixi autem
ad filios eorum in solitudine in preceptis patrum vestrorum
nolite incedere nec iudicia eorum custodiatis nec in idolis eorum polluamini
Numérotation du verset Ez. 20,19 

ego Dominus Deus vester
in preceptis meis ambulate et iudicia mea custodite et facite ea
Numérotation du verset Ez. 20,20 

et sabbata mea sanctificate
ut sit signum
inter me et vos et sciatur
quia ego
Dominus Deus vester
Numérotation du verset Ez. 20,21 

et
exacerbaverunt me filii
in preceptis meis non ambulaverunt et iudicia mea non custodierunt
ut facerent
ea que cum fecerit homo vivet in eis et sabbata mea violaverunt
et
comminatus sum ut effunderem furorem meum super eos et implerem iram meam in eis in deserto
Numérotation du verset Ez. 20,22 

averti autem manum meam
et feci propter nomen meum ut non violaretur coram gentibus de quibus eieci eos in oculis earum
Numérotation du verset Ez. 20,23 

iterum levavi manum meam in eos in solitudine ut dispergerem illos in nationes et ventilarem in terras
Numérotation du verset Ez. 20,24 

eo quod iudicia mea non fecissent et precepta mea reprobassent et sabbata mea violassent et post idola patrum suorum fuissent oculi eorum
Numérotation du verset Ez. 20,25 

ergo et ego dedi eis precepta non bona
et iudicia in quibus non vivent
Numérotation du verset Ez. 20,26 

et pollui eos
in muneribus suis
cum offerrent
omne quod aperit vulvam propter delicta sua et scient
quia ego Dominus
Numérotation du verset Ez. 20,27 

quam ob rem loquere ad domum Israel fili hominis et dices
ad eos hec dicit Dominus Deus
adhuc et in hoc
blasphemaverunt me patres vestri
cum sprevissent me contemnentes
Numérotation du verset Ez. 20,28 

et induxissem eos in terram super quam levavi manum meam ut darem eis viderunt
omnem collem excelsum et omne lignum nemorosum et immolaverunt
ibi victimas suas et dederunt ibi
irritationem
oblationis sue et posuerunt ibi odorem suavitatis sue et libaverunt libationes suas
Numérotation du verset Ez. 20,29 

et dixi ad eos quid est excelsum ad quod vos ingredimini et vocatum est nomen eius
Excelsum
usque ad hanc diem
Numérotation du verset Ez. 20,30 

propterea dic ad domum Israel hec dicit Dominus Deus certe in via
patrum vestrorum vos polluimini
et post offendicula eorum vos fornicamini
Numérotation du verset Ez. 20,31 

et in oblatione donorum vestrorum cum transducitis filios vestros
per ignem vos polluimini in omnibus idolis vestris usque hodie
et ego respondebo vobis domus Israel
vivo ego dicit Dominus Deus quia non respondebo vobis
Numérotation du verset Ez. 20,32 

neque cogitatio mentis vestre
fiet dicentium
erimus
sicut gentes et
sicut cognationes terre
ut colamus ligna et lapides
Numérotation du verset Ez. 20,33 

vivo ego dicit Dominus Deus quoniam in manu forti et brachio extento
et in furore effuso regnabo super vos
Numérotation du verset Ez. 20,34 

et educam vos de populis
et congregabo vos de terris in quibus dispersi estis
in manu valida et brachio extento
et in furore effuso regnabo super vos
Numérotation du verset Ez. 20,35 

et adducam vos in desertum populorum
et iudicabor
vobiscum ibi facie ad faciem
Numérotation du verset Ez. 20,36 

sicut iudicio contendi adversum patres vestros in deserto terre Egypti sic iudicabo vos dicit Dominus Deus
Numérotation du verset Ez. 20,37 

et subiciam vos
sceptro meo et inducam vos in vinculis federis
Numérotation du verset Ez. 20,38 

et eligam de vobis
transgressores et impios
et
de terra incolatus eorum
educam eos et terram Israel non ingredientur
et scietis
quia ego Dominus
Numérotation du verset Ez. 20,39 

et vos domus Israel hec dicit Dominus Deus singuli
post idola vestra ambulate et servite eis quasi1 et in hoc non audieritis me et nomen meum sanctum pollueritis
1 quasi] quod si Weber
ultra in muneribus vestris et in idolis vestris
Numérotation du verset Ez. 20,40 

in monte sancto meo
in monte excelso Israel ait Dominus Deus ibi
serviet mihi omnis domus Israel omnes
inquam in terra in qua placebunt mihi et ibi queram primitias vestras
et initium decimarum vestrarum in omnibus sanctificationibus vestris
Numérotation du verset Ez. 20,41 

in odorem suavitatis suscipiam vos cum eduxero vos de populis et congregabo2
2 congregabo] congregavero Weber
vos de terris in quas dispersi estis et sanctificabor in vobis
in oculis nationum
Numérotation du verset Ez. 20,42 

et scietis
quia ego Dominus cum induxero vos ad terram Israel in terram pro qua levavi manum meam ut darem eam patribus vestris
Numérotation du verset Ez. 20,43 

et recordabimini ibi viarum vestrarum et omnium scelerum vestrorum quibus polluti estis in eis et displicebitis vobis in conspectu vestro in omnibus malitiis vestris quas fecistis
Numérotation du verset Ez. 20,44 

et
scietis
quia ego Dominus
cum benefecero vobis propter nomen meum
non secundum vias vestras malas neque secundum scelera vestra pessima domus Israel ait Dominus Deus
Numérotation du verset Ez. 20,45 

et factus est sermo Domini ad me dicens
Numérotation du verset Ez. 20,46 

fili hominis pone faciem tuam contra viam austri et stilla ad africum et propheta ad saltum agri meridiani
Numérotation du verset Ez. 20,47 

et dices saltui meridiano audi verbum Domini hec dicit Dominus Deus. Ecce ego succendam in te ignem et comburam in te
omne lignum viride
et omne lignum aridum
non extinguetur flamma succensionis et comburetur in ea omnis facies ab austro usque ad aquilonem
Numérotation du verset Ez. 20,48 

et videbit
universa caro
quia ego
Dominus succendi eam
nec extinguetur
Numérotation du verset Ez. 20,49 

et dixi
ha ha ha Domine Deus ipsi dicunt de me numquid non per parabolas loquitur iste

Capitulum 20

Numérotation du verset Ez. 20,1 
marg.| {5.73ra} Et factum est in anno septimo] etc. Hic incipit tertia visio, quia narrantur hic ea que vidit in anno septimo. Prima autem visio duravit a primo capitulo, usque ad octavum Secunda usque ad hunc locum. Ista autem durat usque ad 24. cap. Ista autem visio post undecim menses, et quinque dies superioris visionis facta est. Superior enim visio in anno sexto, in sexto mense, et in quinta die mensis facta fuit, ut dicitur supra 8.a. Dividitur autem istud cap. in sex partes. Primo tempus visionis ostendit. Secundo seniores, qui venerant ad eum interrogandum, indignos Dei responsione dicit, ibi   [Et factus est sermo,
marg.| Tertio beneficium eductionis de Egypto, et econtrario ingratitudinem eorum commemorat, ibi [Si iudicas eos] etc. Quarto beneficium deductionis per desertum, et eorum ingratitudinem improperat, ibi   [Eieci ergo eos de terra Egypti] etc. Quinto beneficium inductionis in terram promissionis improperat, et econtra eorum peccata, que ibi fecerunt enumerat, et propter omnia predicta ad ultimum concludit eos indignos esse responsione sua, ibi   [Quamobrem loquere ad domum Israel] etc. Sexto ex misericordia sua promittit eis reditum de captivitate Babylonis, ibi ;   [Vivo ego dicit Dominus quoniam in manu forti] etc. Dicit ergo.
marg.| {a} Et factum est in anno septimo] a transmigratione, scilicet.
marg.| {b} In quinto] mense   [in decima mensis venerunt viri de senioribus Israel] Forte de Iudea venerunt, ut dicunt quidam. Sed nonne habuerunt in Iudea Ieremiam a quo poterant interrogare ? Propter hoc dicunt alii quod isti erant de senioribus commorantibus super fluvium Chobar. Sed potest esse quod venerunt de Iudea, quia non credebant Ieremie, eo quod non prophetabat eis nisi malum, vel forte propter aliquam causam aliam venerant in Babylonem. Hoc fuit namque consuetudo populi Israel, ut quando aliquid scire cupiebant, per prophetas a Domino interrogarent. Et hoc in multis locis patet, ut de Saule querente asinas patris sui, et pergente ad Samuel 1Rg.9. Et in multis aliis locis. Similiter in novo testamento legitur Agabum prophetasse, que ventura erant Paulo. Act. 21.c. Et hoc est quod hic dicit.
marg.| {c} Ut interrogarent Dominum] non divinos, vel sortilegos vel idola, sed Dominum per prophetam, secundum quod dicitur Dt. 18.c. Gentes quas Dominus Deus tuus perditurus est in conspectu tuo, iste somnia, et divinationes audiunt, ibi autem non sic dedit Dominus Deus tuus. Gentium enim est adire Chaldeos, hariolos, haruspices, divinos, sortilegos, oracula demonum, quibus errori earum illuditur. Item Is. 8.d. Cum dixerint vobis, querite a phytonibus, et a divinis qui strident in incantationibus suis, numquid non populus requiret a Deo suo visionem, pro vivis, ac mortuis, et ad legem magis, et ad testimonium, etc.
marg.| {d} Et sederunt coram me] Hieronymus . De interrogatione silent, ipsoque qui interrogandus erat sciente, quid interrogarent, ut et in eo miraculum sit scire cur venerint, et ad ea respondere, que tacitus sermo in animo continebat.
marg.| {e} Et factus est sermo Domini ad me dicens] revelans mihi quid cogitabant antequam dicerent.
marg.| {f} Fili hominis, loquere senioribus Israel] qui venerunt ad te.
marg.| {g} Et dices ad eos, hec dicit Dominus Deus, num] vel   [numquid ad interrogandum me vos venistis ? Vivo ego, quia non respondebo vobis ait Dominus Deus] Vobis dicit, id est ad vestram voluntatem, vel ad vestram prosperitatem, vel ad vestram interrogationem merito vestro non respondebo, quia indigni estis mea responsione. Supra 14.a. Ponitur causa quare non velit respondere eis, ubi dicitur. Fili hominis, viri isti posuerunt immunditias suas in cordibus suis, et scandalum iniquitatis sue statuerunt contra faciem suam. Numquid interrogatus respondebo eis ? quasi dicat non.
marg.| {k} Si iudicas eos] id est quia iudicas eos, id est quia officium habes iudicandi eos, id est penam et sententiam contra eos dicendi.   [Si] inquam   [iudicas eos fili homini] idest quia eos debes iudicare ex officio. Hieronymus Septuaginta.   [Si {5. 73rb}   ultus eos fuero ultione, fili hominis] Sensus est. Tanta iniquitate cooperti sunt, ut ne emendatione quidem, et correptione sint digni, secundum illud prophete. Non visitabo ultra filias vestras, et nurus vestras cum mechate fuerint.
marg.| {l} Abominationes patrum eorum ostendit eis] Septuaginta.   [Iniquitates patrum eorum contestare eos] Hieronymus Si peccata patrum non redundant in filios, quomodo abominationes, et iniquitates patrum nunc senioribus proponuntur ? Hac videlicet causa, ut ostendantur similia parentibus agere, et hereditario malo longissimum funem trahere peccatorum, ut quorum imitantur vitia, eorum supplicia pertimescant. Is. 5.e. Ve qui trahitis iniquitatem, etc. Vel.
marg.| {l} Abominationes patrum eorum ostende eis] in quibus eos imitantur, quasi dicat, non respondeas eis ad interrogata, tamquam propheta, sed quia iudex es iudica eos : Etsi iudicas dando contra eos sententiam, ostende eis eorum culpam. Duplex autem positio signum est indignationis. Vel.
marg.| {k} Si iudicas eos] etc. id est si vis ostendere eis quod non sunt digni mea responsione, sed iudicio propter peccata patrum, in quibus eos imitantur.
marg.| Vel legitur interrogative : [Si iudica eos, si iudicas fili hominis ?] Si, id est an, vel nonne   [iudicas eos] id est discernis ? quasi dicat, nonne vides quid isti cogitant, et quales sunt abominationes patrum eorum ostende eis : quasi dicat bene vides, et intelligi quales sunt, et ideo fac ipsosmet {5. 73va} Δ videre peccata in quibus patres suos imitantur.
marg.| {a} Et dices ad eos, hec dicit Dominus Deus, in die qua elegi Israel] ut esset mihi populus peculiaris. Prius improperavit vitia, modo collata beneficia. Hoc est primum beneficium.
marg.| {b} Et levavi manum meam] Egyptiis comminando per Moysen et Aaron.
marg.| {c} Pro stirpe domus Iacob] liberanda de Egypto.
marg.| {d} Et apparui eis] id est Israel et Iacob, idest ipsis Iudeis per multa signa.
marg.| {e} In terra Egypti] quia per Moysen et Aaron innotuit eis Deus. Glossa Filii Israel cum essent in Egypto intantum Deum ignorabant, ut Moyses missus ad eos diceret. Si interrogaverint, quis misit te quid dicam eis ? Et ait Dominus. Qui est misit me. Sed numquid non clamaverant ad Dominum, ut posset dicere, ille ad quem clamastis misit me ? Preterea quomodo certificavit eos sic respondendo ? Solutio : Pauci et parum etiam illi Deum cognoscebant : Et sicut dicit Augustinus : illud quod sequitur, scilicet, Deus Abraham etc. est expositio responsionis. Nec legitur quod clamaverint ad Dominum, sed solum quod clamaverunt.
marg.| {f} Et levavi manum meam pro eis] liberandis contra Egyptios iterum et iterum penas monstruosas eis inferendo.
marg.| {g} Dicens] ad vos id est patres vestros.
marg.| {h} Ego Dominus Deus vester, in die illa levavi manum meam pro eis ut educerem eos de terra Egypti in terram quam provideram eis fluentem lacte et melle] id est abundantem animalibus et apibus, quia pascualis est et apibus plena. Et ideo dicitur hoc.
marg.| {i} Que est egregia inter omnes terras] propter abundantiam scilicet Dt. 6.a. Audi Israel et observa, et dabo tibi terram fluentem lac et mel. Nondum erant illi perfecti, et ideo Dominus eam promisit eis tamquam parvulis. Idem dicitur Lv. 22.d. Et Nm. 13.c. et 16.b. et Sir. 46.b. Et Ier. 11.a. et 32.d. Et Baruch. 1.d. Et in multis aliis locis, que omnia dicuntur, quia Iudea abundat animalibus a quibus lac habet, et arbores, et flores in quibus resident apes que mel faciunt. Sed quid est quod dicit   [In die qua elegi Israel, et levavi etc.   in die illa levavi manum meam] etc. Videtur quod nihil sit hoc dictum, imo inutilis repetitio videtur. Responsio. Pluries levavit manum suam miracula in Egypto faciendo, et Egyptios percutiendo et ad ultimum ita levavit, ut educeret Israel de Egypto, et hoc fuit in morte primogenitorum. Ideo ergo totiens manus levationem repetit. Vel sic   [In die qua elegi etc.   et levavi manum meam pro eis] contra Egyptios eos percutiendo   [In die illa levavi manum meam pro eis] eos scilicet manu mea educendo. Et hoc est   [Ut educerem eos Dupliciter enim elevatur manus, ad percutiendum, et ad subveniendum. Contra Egyptios levavit manum eos flagellando : Ad Israel autem levavit manum eos protegendo, et trahendo manu sua. Huic expositioni consonat littera Septuaginta, que est   [In die illa apprehendi eos manu mea dicens ut educerem eos de terra Egypti in terram quam preparavi eis, terram fluentem lacte et melle. Favus est ultra omnem terram] vel   [ultra omnes terras] pro hoc quod nos dicimus.   [Que est egregia inter omnes terras] Aquile autem prima editio posuit   [Firmamentum] Secunda   [Inclytum] Symmachus   [Regionem] Theodotio   [Fortitudinem] quod videlicet omnium terrarum ista sit fundamentum, vel quod in ea Dei religio sit et templum et cerimonie, et notitia Dei. Nota quod dicit Hieronymus in Glossa secundum litteram, Iudeam inclytam esse, et omnibus terris fertiliorem, etc. Videtur hic Hieronymus dicere quod Iudea sit inclyta et fertilior aliis terris. Sed contra hoc Glossa, Is. 49.e. Ecce in manibus meis descripsi te. Glossa Hierusalem in regione palestine totius provincie deterrima est, et saxosis montibus exasperata, fontium penuriam patitur. Item super Is. 40. dicitur, quod terra illa sterilis est, et arida et montuosa.
marg.| Responsio. Loquitur ibi Glossa pro parte terre, nam Hierusalem pessime sita erat, quia in montibus, et ita arida, et in malo territorio, tamen terra circumiacens ad unum miliare vel duo, que Iuda dicitur erat fertilis et optima, ut etiam circa Bethleem.
marg.| Alii dicunt, quod totam terram que erat eis promissa, numquam habuerunt propter peccata sua, ut etiam dicit hic Glossa
prol.| Δ Et illa erat
Numérotation du verset Ez. 20,mystice 
marg.| Mystice. {a} Et factum est in anno septimo, in quinto] mense [  in decima mensis, venerunt viri de senioribus Israel, et cetera] A senioribus semper egreditur iniquitas, ut dicitur Dn. 13.a. Isti precipue observant, et insidiantur Prophetis, et predicatoribus, sicut Scribe, et Pharisei observabant Dominum, et insidiabantur eidem.
marg.| Ideo isti indigni sunt divina responsione, nec instruuntur in sermonibus, sed sordidantur.
marg.| Unde sequitur :
marg.| {h} Numquid ad interrogandum me vos venistis ?] Non, sed ad observandum.
marg.| Ideo sequitur :
marg.| {i} Vivo ego, quia non respondebo vobis ait Dominus Deus] 1Rg. 28.a. Non respondit Dominus Saul, neque per somnia, neque per sacerdotes, neque per prophetas.
marg.| Nota quod Dominus non respondet observantibus, ut dicitur hic.
marg.| Et supra 14.a. Et Lc. 23.b. Interrogabat Iesum Herodes multis sermonibus, at ipse nihil respondit illi. Item non respondet reprehendentibus, et mordacibus. Unde Mt. 7.a. Nolite sanctum dare canibus.
marg.| Neque vilipendentibus, ut ibidem dicitur : Neque margaritas mittatis ante porcos. Item non respondet Dominus inobedientibus : Non vult enim scientiam infundere illis, qui obedire contemnunt.
marg.| Unde Prv. 29.c. Servus verbis non potest erudiri, quia quod dicis intelligit, et respondere contemnit. Item Dominus non respondet, ei respondere nolentibus. Mt. 21.c. Neque ego dico vobis in qua potestate hec facio.
marg.| {k} Si iudicas eos fili homini, si iudicas, abominationes patrum eorum ostende eis] quasi dicat ad interrogandum me venerunt, sed tu quia officium habes iudicandi eos, ostende eis eorum scelera.
marg.| Ita debent facere qui alios habent iudicare, et arguere, non ad curiosas questiones respondere, sed vitia arguere, et ingratitudinem hominum ostendere. Et hoc est contra palpatores vitiorum, qui non vitia, sed merita referunt, et ostendunt.
marg.| is. 58.a. Annuntia populo meo scelera eorum, et domui Iacob peccata eorum.
marg.| Inf. 22.a. Et tu fili hominis nonne iudicas civitatem sanguinum, et ostendes ei omnes abominationes suas.
marg.| Supra 3.e. Si dicente me ad impium, morte morieris, non annuntiaveris ei, neque locutus, etc.
marg.| {5. 73vb} Θ {a} Et dices ad eos, hec dicit Dominus Deus, in die qua elegi Israel, et levavi manum meam pro stirpe domus Iacob et apparui eis in terra Egypti, et levavi manum meam pro eis dicens, ego Dominus Deus vester in die illa levavi manum meam pro eis ut educerem eos de terra Egypti in terram quam provideram eis fluentem lacte, et melle]
marg.| Mystice. Hic improperat nobis beneficium nostre redemptionis, quando nos in tempore gratie elegit de gentibus, ut essemus Israel per fidei cognitionem. Et levavit manum suam demonum potestatem exterminando pro nobis ut essemus de stirpe Iacob per bonam operationem. Et apparuit nobis Christus in terra Egypti, id est in mundo per carnis assumptionem, et per miraculorum operationem.
marg.| Et iterum levavit manum suam per multorum beneficiorum collationem, ut educeret nos de terra Egypti in terram promissionis, id est de statu culpe ad statum gratie, vel de synagoga Sathane in civitatem Ecclesie, vel de exilio mundi ad desiderandam terram paradisi, que dicitur terra fluens lacte et melle, quia delectatio iucunda, et plena erit in humanitatis et divinitatis cognitione. Unde Io. 17.a. Hec est vita eterna ut cognoscant te verum Deum, et quem misisti Iesum Christum. Unde subditur.
marg.| {i} Que est egregia inter omnes terras] Vel secundum Septuaginta   [Favus est ultra omnem terram] quia in terra non potest sentiri quanta sit dulcedo paradisi. Unde Is. 64.b. Oculus non vidit Deus absque te que preparasti expectantibus te.
marg.| Ad ostendendum autem nobis viam ad hanc terram, Christus manus suas levavit, et extendit in cruce, dexteram scilicet ad aquilonem, et sinistram ad austrum, ad significandum quod per dexteram prosperitatis itur ad aquilonem inferni, et per sinistram adversitatis itur ad australem terram paradisi.
marg.| Notandum quod ter dicitur hic [levavi manum meam pro eis] Christus enim levavit manum hostes nostros exterminando, beneficia conferendo, vel flagellis castigando, et patrem pro nobis orando.
marg.| Moraliter autem improperat hic religiosis murmurantibus beneficium eductionis de peccato, sive de mundo, sive beneficium conversionis, quando Dominus eligit hominem ut sit Israel, id est ut sit contemplativus.
marg.| Et levat manum suam pro eo, eum scilicet, de potestate diaboli eripiendo, ut sit de domo Iacob, id est bonus activus.
marg.| Et apparet ei in terra Egypti, idest, notitiam suam ei infundit, dum est in statu peccati, ut sic convertatur et exeat inde in terram fluentem lacte, et melle, id est in religionem, que dicitur terra fluens lacte castitatis, et melle devotionis, quia in religione abundat munditia carnis, et devotio cordis.
marg.| Castitas in conversatione relucet, mel devotionis in oratione apparet.
marg.| Ita est in religionibus, ubi multe vacce uberes, et apes, idest prelati vel persone fructifere et melliflue sunt.
marg.| Sed econtra hodie, Ecclesia vel religio paucas habet vaccas fructiferas, sed multos habet tauros vel vitulos lascivos. Unde Ps. 21. Circumdederunt me vituli multi, et tauri pingues obsederunt me.
marg.| Item paucas habet apes, sed multas vespas, que pungunt, et mel non faciunt.
marg.| Sed terra illa in qua sunt vacce et apes melliflue, abundat lacte et melle.
marg.| Simul autem iungitur lac cum melle, quia quidam habent lac castitatis et innocentie fine melle dulcedinis, et mansuetudinis, qui scilicet, de castitate sua superbientes, et gloriantes alios contemnunt, et aspere et superbe corrigunt, sicut Phariseus contemnebat publicanum. Lc. 18.b. Alii autem habent mel, id est dulcedinem sine lacte, quorum scilicet, mansuetudo, et affabilitas degenerat in carnalem affectionem.
marg.| Simul ergo debet esse utrumque in iusto homine, secundum illud Ct. 4.c. Mel et lac sub lingua tua. Et nota quod Dominus dicitur ter extendere manum ad dandum terram hanc. Dat enim bona nature, bona gratie et promittit bona glorie. Dat enim temporalia et spiritualia, et eterna bona.
marg.| Sequitur Θ {a} Et dixi ad eos] quando scilicet eduxi eos de Egypto, id est de mundo, vel de peccato. {b}   Unusquisque offensiones oculorum suorum abiiciat] id est oculos abiiciat ab offensionibus ne videat vanitates, quibus Deus offendatur. Ps. 118. Averte oculos meos ne videant vanitatem. Religiosus enim non debet habere oculos vagos ad vanitates mundi, neque oculos sublimes, et elatos, sed humiles, castos, et disciplinatos, et simplices. Vel [  Unusquisque offensiones oculorum suorum abiiciat] id est peccata visibilia et aperta relinquat. {c}   Et in idolis Egypti nolite pollui] id est in peccatis occultis, et tenebrosis nolite inquinari. Prohibet ergo tam peccata occulta, quam aperta. Et habetur simile Os. 2.a. Auferes fornicationes suas a facie sua, et adulteria sua de medio uberum suorum. {d}   Ego Dominus Deus vester] qui hec precipio. Sed subditur ingratitudo, et inobedientia. {e}   Et irritaverunt me] quia fecerunt que prohibui. {f}   Nolueruntque me audire] idest facere que ego precepi contempserunt. {g}   Unusquisque abominationes oculorum suorum non proiecit, nec idola Egypti reliquerunt] quasi dicat, Nec peccata aperta, nec occulta peccata seculi reliquerunt in Claustro. Vel aliter, Unusquisque, etc. quasi dicat, Nec oculos a vanitatibus, nec cor represserunt a malis affectionibus, cum tamen ista duo maxime servanda essent a Religiosis, oculus et cor. Sed adhuc Rachel secum portat idola patris sui. Sunt enim fere omnes proprietarii in multis Religionibus, et a parentibus suis recipiunt munuscula, et nummos, que sunt idola eorum. Unde 2Mcc. 12.g. Invenerunt autem sub tunicis interfectorum de donariis idolorum que apud Iamniam furati fuerant, a quibus Lex prohibet Iudeos : Omnibus ergo manifestum factum est ob hanc causam eos corruisse. {h}   Et dixi ut effunderem indignationem meam super eos, et implerem iram meam in eis in medio terre Egypti] Ita Dominus aliquando comminatur illis quos vocat de seculo ad Claustrum, vel de peccato ad penitentiam, qui nolunt ei obedire, nec religiose vivere, et sine peccato, comminatur eis effusionem ire, idest pene eterne si permanserint in medio terre Egypti, idest in peccatis mundi. Sed aliquando aliquibus parcit et differt vindictam propter misericordiam suam, propter vitandam nominis sui blasphemiam, unde subdit, {l}   Et feci propter nomen meum, ut non violaretur coram gentibus, in quarum medio erant, et inter quas apparui eis, ut educerem eos de terra Egypti] Multi enim sunt Christiani, qui digni essent divina animadversione, sed parcit eis aliquando Dominus ne omnino destruat eos coram Gentibus, propter blasphemiam sui nominis. Ita est et de Religiosis malis, quos Dominus pascit et vestit, et dicat, quod omnino destrueret aliquando nisi propter blasphemias laicorum dimitteret. Et est hic argumentum quod aliquando tolerande sunt alique persone propter scandalum. Sequitur. {n}   Eieci eos] etc. Nota in summa moralitatem huius capitis. Hic enim Dominus improperat multa ingratis. Primo, improperavit beneficium tam interne et intime vocationis, quam exterioris, qua vocat ad penitentiam promittendo terram bonam et optimam, et comminando gehennam. Secundo improperat hoc quod sepius vocatos tandem educit de Egypto, et inducit in desertum Claustri, sive Religionis, vel in statum penitentie. Tertio, improperat beneficium deductionis per desertum. Quia iustum deduxit Dominus per vias rectas, ut Sap. 10.b. dicitur, et tandem ostendit illi regnum Dei. Unde quarto, beneficium inductionis in terram promissionis improperat : hec enim est terra egregia, et optima terra viventium : in quam introducit Dominus per spem in presenti, secundum illud Rm. 8.e. Spe salui facti sumus. His visis sufficiant moralitates iste ad presens caput.
marg.| {5. 74ra} Δ Et illa erat Fertilis valde, et optima, secundum quod dicit hic Hieronymus Sequitur. {a} Et dixi ad eos] id est precepi eis in exitu de Egypto. {b}   Unusquisque] etc. id est idola que debent oculis displicere, Glossa idola, scilicet, quibus longo tempore servierant, ne vel aspicere dignentur. Vel que sunt intuentibus eorum pulchritudinem, et ornatum causa offensionis, sicut dicitur Sap. 15.a. Effigies sculpta per varios colores, cuius aspectus insensato dat concupiscentiam, vel sic. Offensiones oculorum suorum abiiciat, id est idola in quibus Deum offendit, etiam ab oculis abiiciat, ut nec aspicere dignetur. {c}   Et in idolis Egypti nolite pollui] ea colendo.
marg.| Duo ergo prohibet, et aspectum, et cultum idolorum. {d} Ego Dominus Deus vester] non portenta Egypti, non variorum figmenta monstrorum, et ideo me colatis, non illa. {e}   Et irritaverunt me, nolueruntque] etc. quasi dicat. Ideo me irritaverunt, quia me audire noluerunt, imo frequenter contra Moysen, et Aaron murmuraverunt. Et dicit, noluerunt, ut servetur homini liberum arbitrium. Quod autem eum non audierunt, ostendit per hoc quod subdit : {g}   Unusquisque abominationes oculorum suorum] etc. quasi dicat et in aspectu, et in cultu idolorum adhuc peccaverunt, licet hoc eis prohibuissem.
marg.| {h} Et] ideo dixi, id est decrevi. {i}   Ut effunderem] etc. id est vindictam meam, quam mente conceperam inferendam.
marg.| {k} Et implere iram meam] etc. quia nec dum egressi fuerant de Egypto cum vellet effundere iram suam, quod patet per hoc quod dicitur parum post : Eieci ergo eos, etc. {l}   Et feci propter nomen meum] id est peperci eis propter misericordiam meam qua sum nominabilis. Vel, Feci propter nomen meum, id est ne detraheretur nomini meo. Et hoc est. {m}   Ut non violaretur] etc. promittens scilicet ut educerem eos de terra Egypti, quasi dicat Quod facere cogitabam propter iustitiam, non feci propter clementie magnitudinem, ne pollueretur nomen meum, et viderer non potuisse implere quod Israeli repromiseram. Peperci ergo nomini meo ne haberent occasionem blasphemandi nationes inter quas notus factus sum eis in terra Egypti. Idem dicitur Dt. 9.d. Ne aspicias duritiam populi huius et impietatem atque peccatum, ne forte dicant, habitatores terre de qua eduxisti nos, non poterat Dominus introducere eos in terram quam pollicitus est eis, et oderat illos, idcirco eduxit eos ut interficeret in solitudine. {n}   Eieci ergo] etc. Hucusque quid eis promiserit in terra Egypti constitutis, et quomodo statim offenderint, et quid contra eos Dominus cogitaverit, et tamen non fecerit, Propheta describit. Que sequuntur egressis de Egypto locutus est. Contra Nm. 23.c. Non est Deus ut homo, dixit ergo, et non faciet ? Malach. 3.b. Ego Deus, et non mutor. Solutio : Sensus est : Dixit quid cogitaverit, idest quid posset cogitare de iustitia. Eieci ergo, etc. Quarta pars, in qua beneficium deductionis per desertum improperat, unde dicit : Eieci ergo, etc. quia scilicet in Egypto erant mali inter eos Egyptiorum exemplo ad peccata, et idololatriam prompti. {o}   Et eduxi in desertum] Hieronymus ut de Egyptiorum vitiis liberati facilius in solitudine Dei precepta complerent, et iudicia eius facerent, et sabbata custodirent. Unde subdit : {p}   Et dedi] etc. moralia, Ex. 20. {q}   Et iudicia mea] etc. Ex. 21. 22. et 23. {r}   Que faciet homo] etc. id est Non punietur morte Pro transgressione enim quorundam, transgressor morte moriebatur, secundum legem. Hoc etiam dicitur Gal. 3.b. Qui fecerit ea vivet in eis. Unde Is. 1.e. Si volueritis, et audieritis me, bona terre comedetis, quod si nolueritis me ad iracundiam provocaveritis, gladius devorabit vos. Nehemie 9.f.a Non audierunt mandata tua, et in iudiciis tuis peccaverunt, que faciet homo, et vivet in eis. Idem Ier. 7.e. In die qua eduxi te, etc. Vel etiam, Vivet in eis, spiritualiter, non ex eis secundum causam, tamen si ex caritate faciebant illa, merebantur, sed opera operata Domini non placebant. Tamen hic loquitur de moralibus, infra de cerimonialibus. Quid autem vocat precepta, et quid iudicia, dictum est supra 18.
a 2Esr. 9.
marg.| {s} Insuper] etc. id est solemnitates, et dies festos : communiter enim sumitur sabbata. {t}   Ut esset signum, inter me, et eos] vel ut essent in signum subiectionis, s. homagii, ut quando aliquis pro terra {5. 74rb} quam tenet reddit annis singulis aliquem decimatum censum, in signum homagii, sic erant ille observationes et festivitates legales. Vel, sicut dicit Hieronymus . In signum data sunt sabbata inter eum qui dedit, et eos quibus data sunt, Scriptura dicente Ex. 51.c. Videte ut sabbatum meum custodiatis, quia signum est inter me, et vos, etc. Hieronymus Videte, et sabbata mea custodite, quod est signum, etc. Ergo sabbatum et circumcisio data sunt in signum veri sabbati, et vere circumcisionis, etc. Secundum hoc ergo quod dicit Textus et Glossa etiam videtur quod preceptum de sabbato fuit {5. 74va} Δ preceptum cerimoniale, quia signum. Et hoc aliqui concedunt. Alii dicunt quod cerimoniale est quoad taxationem diei, sed morale quoad observationem.
marg.| Sed magis probabile est, quod omnino cessat, nec dies Dominica ipsi Sabbato successit, sed ex institutione Ecclesie observatur. Quod patet, quia aliquando dispensat Ecclesia pro aliqua causa, ut operentur homines in ea pro utilitate Ecclesie, quod non faceret si successisset sabbato. Vel, ut esset signum inter me, et eos, pacis et federis, vel in signum quod populus meus essent, et ego Deus eorum. Et hoc est.
marg.| {a} Et scient quia ego Dominus sanctificans eos] ut scilicet per sanctificationem diei recordarentur mei qui sanctifico eos.
marg.| {b} Et irritaverunt me domus Israel in deserto] id est postquam eos de Egypto eduxeram, et mandata mea, et iudicia, et sabbata eis tradideram, me offenderunt, quia.
marg.| {c} In preceptis meis non ambulaverunt] ea faciendo, sed e contra vitulum conflatilem fecerunt, Ex. 32.a. Vel hoc potest referri ad tempus post conflationem vituli, quia nondum erat preceptum de sabbato, de quo tamen iam locutus est.
marg.| {d} Et iudicia mea proiecerunt] contemnendo ea.
marg.| {e} Que faciens homo vivet in eis] non apud Deum, id est habebit premium ne ista morte puniatur, sicut exponit Glossa super Gal. 3.b. Que faciens homo vivet in eis, Glossa etiam nihil addens, sicut in Evangelio additum est quantum ad explanationem, et consilia, Hieronymus tamen dicit, non de illis ad maiora transierunt, sicut in Evangelio promissum est, vel nihil addens, tempore figurarum scilicet. Cessantibus enim figuris, advenit veritas que addidit, ut plus abundaret iustitia Apostolorum, quam Phariseorum. Gratia enim et veritas per Iesum Christum facta est Io. 1.b.
marg.| Unde additio est, ut dicit Beda super Mt. 6. Lex enim solum manum prohibebat, ut dicitur.
marg.| {f} Vel Vivet in eis] non ex eis, quia si faciebant ex caritate, erant meritoria, scilicet opera operantia, non opera operata, Hieronymus sic exponit. Vivet in eis : facientes enim illa viverent in eis, non de illis ad maiora transirent, sicut in Evangelio promissum est, quasi dicat Bona temporalia haberent, non eterna que promittuntur in Evangelio. Simile dicitur Rm. 10.a. Moyses enim scripsit quoniam si iustitiam que ex lege est, fecerit homo, vivet in ea. Et dicit Glossa id est non punietur pena legali. Et dicit Glossa quod hoc scripserit Moyses in Numeris, et in Levitico, Nm. 4.b. Hoc facite eis ut vivant, et non moriantur, Lv. 18.a. Custodite leges meas atque iudicia, que faciens homo vivet in eis.
marg.| {g} Et sabbata mea violaverunt vehementer] Hieronymus Non semel nec parum, sed vehementer, ut violationis intentio monstraretur. {h}   Dixi ergo] quasi, mea mente decrevi.
marg.| {i} Ut effunderem furorem meum super eos in deserto, et consumerem eos] quando scilicet fecerunt vitulum conflatilem tunc enim dixit ad Moysen : Dimitte me, et iratus furore delebo illos, Ex. 32.c. {k}   Et non feci] id est peperci eis, et feci quod rogavit Moyses.
marg.| {l} Propter nomen meum ne violaretur coram Gentibus, de quibus] id est de quarum servitute. {m}   Eieci eos in conspectu earum] id est per aperta signa et visibilia portenta. In hoc parcebat Egyptiis, et ceteris Gentibus ne scandalizarentur, et ipsis quorum misertus est, expectans penitentiam conversorum. {n}   Ego igitur levavi manum meam super eos in deserto] id est incepi eos percutere, et prosternere in deserto, ut per Amalechitas, et alios qui contra eos dimicaverunt, quia decreveram eos omnino delere. {o}   Ne inducerem eos in terram quam dedi eis] id est promiseram me daturum.
marg.| {p} Fluentem lacte et melle, precipuam terrarum omnium] ut supra Et ostendit causam istius pene, et istius sententie. Quia iudicia mea proiecerunt, et in preceptis meis non ambulaverunt, {5. 74vb} et sabbata mea violaverunt. Et quare ista non facerent, subdit. {q}   Post idola enim] Egypti.
marg.| {r} Cor eorum gradiebatur] id est ritum idololatrie cui deservierant in Egypto, affectus eorum et animus amplectebatur, et ideo faciles erant ut a me recederent, et a cultu meo. {s}   Et] tamen   [pepercit oculus meus super eos, ut non interficerem eos, nec consumpsi eos in deserto] id est misericorditer respexi eos. Sed queritur hic, quomodo eis pepercerit, quorum cadavera in solitudine corruerant, et excepto Iesu Nave, et Caleb filio Iephone terram Promissionis nullus ingressus est. Solvit Hieronymus hoc dupliciter : Primo, sic, quia in hoc eis pepercit quod temporaliter eos punivit, nec eternis suppliciis reservati sunt, quia inter flagella penituerunt. Sicut dicit Ps. 77. Cum occideret eos, tunc querebant eum, etc. Et Prv. 3.b. Quem diligit Dominus, corripit. Et Dt. 32.f. Ego interficiam, et ego vivificabo. Simile super Naum. 1.c. ubi dicitur. Non iudicabit Dominus bis in idipsum, Hieronymus in originali. Quia humanum genus in diluvio, Sodomitas igne, Egyptios mari rubro, et Israelitas perdidit in eremo, misericordie fuit, non crudelitatis, puniti sunt enim temporaliter, ne eternaliter punirentur, quod tantum de penitentibus, vel parvulis intelligitur. Secundo, sic solvit. Possumus, inquit, et hoc iuxta litteram dicere, quod non deleverit eos, neque consumpserit cum stirpe sua atque progenie, sed interfectis patribus pepercit filiis quos in terram Promissionis induxit.
marg.| Et hoc significatur per litteram Septuaginta, que habet sic ; Et pepercit oculus meus super eos ne delerem eos, et non inter feci eos in consumptionem in deserto, id est omnino non destruxi filios, scilicet cum patribus. Misertus est ergo patrum, quia non interfecit eos omnino, ut dictum est, sed patres in filiis reservavit. Et nota differentiam inter frequentem repetitionem verborum. Primo, comminatur patribus in Egypto. Secundo, in deserto.
marg.| Tertio, patribus mortuis, eorum filiis in deserto comminatur, eisdem inf. comminatur existentibus in terra Promissionis, Hieronymus [Ego igitur levavi manum] etc. Sept. Et levavi manum super eos in deserto, ut omnino non introducerem eos in terram quam dedi eis, terram fluentem lacte et melle ; favus est ultra omnem terram, eo quod iustificationes meas repulerunt, et in preceptis meis non ambulaverunt, et sabbata mea violaverunt, et post cogitationes cordium suorum ambulaverunt, et pepercit oculus meus super eos ne delerem eos, et non interfeci eos in consumptionem in deserto. {t}   Dixi autem ad filios eorum in solitudine] Hieronymus Post interfectionem patrum qui in eremo corruerunt, precepta dat filiis, in quorum salute misertus est patribus, quia patres in filiis reservavit, eademque testatur filiis que patribus locutus est. Dicit ergo.
marg.| {u} In preceptis patrum vestrorum nolite incedere, nec iudicia eorum custodiatis] id est legitima, et observantias patrum vestrorum quas in Egypto tenuerunt, quasi dicat, precepta et iudicia non teneatis, Vel, in preceptis, id est in peccatis que ita studiose fecerunt ac si essent precepta. {x}   Nec idolis eorum polluamini] id est idola que coluerunt, non colatis, quia non sunt dii. Sed. {y}   Ego Dominus Deus vester] quem colere debetis, et obtemperare preceptis meis. Et hoc est. {z}   In preceptis meis ambulate, et iudicia mea custodite] in mente. {a}   Et facite ea] in opere. {b}   Et sabbata mea sanctificate] id est sancta ostendite venerando. {c}   Ut sint signum inter me et vos] quod sitis populus meus. {d}   Et sciatur] sic   [quia ego Dominus Deus vester] vos protegendo, et conservando, et non idola. Alii habent   [Et scietur] per hoc ab omnibus. Secundum Sept. Et sciatis. {e}   Et exacerbaverunt me filii] patrum scelera imitantes, licet eorum vidissent tormenta.
marg.| {f} Et] id est (quia.) {g}   In preceptis meis non ambulaverunt et iudicia mea non custodierunt] corde.
marg.| {5. 75ra} {a} Ut facerent ea] opere. {b}   Que cum fecerit homo, vivet in eis : et sabbata mea violaverunt] Plana sunt hec. Et sicut dicit hic Hieronymus Manifesta percurrimus, ut ad obscuriora transeamus. Et dicit Interlin. quod Manifesta exponere, otiosi est.
marg.| {c} Et comminatus sum] ideo scilicet quia ita egerunt.
marg.| {d} Ut effunderem furorem meum super eos et implerem iram] etc. ut exterminarem, eos omnino sicut patres eorum.
marg.| {e} Averti autem manum meam] id est vindictam meam ab eis.
marg.| {f} Et] hoc   [feci propter nomen meum, ut non violaretur coram Gentibus, de quibus eieci eos in oculis earum] quasi dicat : Ipsi filii patrum scelera sunt secuti, unde et similem meruerunt sententiam : sed eadem, qua et patres eorum misericordie mee magnitudine reservati sunt : et ob easdem causas, quibus et patrum misertus sum, ne scilicet nomen meum blasphemaretur. Quod etiam legitur Nm. 14.g. Quod Dominus permiserit eos percuti et opprimi ab Amalechitis et Amorrheis quando contra consilium Moysi voluerunt ascendere ad montana. Melius intelligitur de partibus.
marg.| {g} Iterum levavi manum meam] quasi dicat Semel peperci eis (ut iam dictum est :) sed   [Iterum levavi manum meam] super eos [  vel, in eos] in solitudine ut dispergerem illos in nationes et ventilarem in terras : eo quod iudicia mea non fecissent, et precepta mea reprobassent [  et sabbata mea violassent, et post idola] sive cogitationes   [patrum suorum fuissent oculi eorum] id est attentio et solicitudo eorum.
marg.| Ubi autem in Veteri Testamento contra filios eorum qui in solitudine corruerunt, Dominus levaverit manum suam volens eos dispergere in nationes, Scriptura non dicit ; sed ex eo quod hic refert, factum esse credendum est, ut dicit Hieronymus.
marg.| Sive hoc significat quod postquam terram promissionis intraverint, variis temporibus ob multa peccata diversis traditi sunt Gentibus regibusque. Secundum hoc sic oportet legi litteram.
marg.| {g} Levavi manum meam super eos in solitudine] id est comminatus sum eis cum adhuc essent in deserto.
marg.| {h} Ut dispergerem illos in nationes] etc. postquam ingressi essent terram promissionis.
marg.| Et ita factum est quod multi de eis postea a vicinis gentibus oppressi, captivi ducti sunt propter peccata in quibus patres suos imitati sunt. Alia patent. Et ex hoc concludit Dominus :
marg.| {i} Ergo et ego dedi eis precepta non bona et iudicia in quibus non vivent]  : quia precepta Domini que natura bona erant, et iudicia in quibus possent credentes vivere, facta sunt eis non bona, id est non utilia, dum non valent in captivitate dispersi ea servare. Neque dixit [  Dedi eis precepta mala] sed   [non bona] Non enim statim sequitur, ut quod bonum non est, malum sit : sicut et Apostolus docet, Bonum est homini uxorem, vel mulierem non tangere 1Cor. 7.a. Quod si fecerit, nec bonum, nec malum est, id est si mulierem suam tetigerit, tamen et modo debito.
marg.| {k} Et pollui eos in muneribus suis] id est pollutos ostendi eos pro ipsis puniendo, dum idolis offerunt que Deo offerre deberent. Et hoc est.
marg.| {l} Cum offerrent omne quod aperit vulvam propter delicta sunt] traducentes, scil. primogenita per ignem Baalim : Vel, {k}   Pollui eos] a populo meo separando : sicut Sacerdos de populo leprosos separat. Vel   [Pollui eos in muneribus suis] que mihi offerebant, id est pollutos eos ostendi ipsa reprobando [  Cum offerrent] etc. quasi dicat Ideo sacrificia eorum et munera non acceptavi, quia etiam idolis immolabant.
marg.| {m} Et scient quia ego Dominus] postquam deserti fuerint a {5. 75rb} Deo, et idolorum cultu traditi ac per gentes dispersi. Vel aliter potest legi secundum aliam litteram que planior est.
marg.| {i} Ergo et ego dabo eis precepta non bona] etc. quasi dicat : Ex quo ita peccaverunt patres eorum, et etiam ipsi peccata patrum secuti sunt, postquam dedi eis precepta moralia in monte Sinai ; dabo eis alia precepta non bona, id est cerimonialia, ut sic timore et onere reprimantur a cultu idolorum, et ut mihi potius offerant hostias quam idolis.
marg.| Dicuntur autem cerimonialia non bona, quia per se non erant bona, sed poterant fieri timore servili, neque erant meritoria nisi in caritate fierent. Vel [Non bona] quia propter malam causam data sunt, scilicet propter peccata eorum, scilicet propter idololatriam.
marg.| Vel [ Non bona] quia non poterant omnia facere. Act. 15.c. Hoc est onus, etc. Et ita necessario incurrebant legis maledictionem pene, non dico, culpe. Vel   [Non bona] quia non meritoria secundum quosdam, vel minus quantum ad opera operata. Vel [  Non bona] eis qui male sunt usi illis. Item   [Non bona] comparatione Evangelii, quia Lex bona et mandatum sanctum. Hieronymus in originali, Hunc locum manifestius interpretatus est Symmachus, pro preterito ponens futurum.
marg.| Igitur et ego dabo eis precepta non bona et iudicia propter que non vivent et polluam eos propter munera sua que consecrant, et traducunt omne quod aperit vulvam et delebo eos et scient quia ego Dominus.
marg.| Et est sensus, Quia vidi filios Patrum sceleribus adequari, et eadem facere propter que illi offenderant Deum, volui illos dividere in nationes et in toto orbe dispergere et dare illis precepta non bona et iudicia in quibus non viverent, ut polluerem eos in muneribus suis, quia omnia primogenita idolis consecrabant et delerem eos in perpetuum et scirent quia ego essem Dominus. Per que ostendit eis non se dedisse precepta non bona qui in eremo morabantur, sed his quos dispergere voluit in nationes et facere in toto orbe peregrinos, dare coegisse que non dedit, ut ibi precepta Dei bona vitio suo non bona facerent, dum idolis exhibent que Deus sibi preceperat exhibenda. Potest et hoc dici quod ante offensam, Decalogum tantum acceperunt Ex. 20. post idololatriam vero atque blasphemiam multiplices Legis cerimonias, ut Deo potius offerrent victimas quas Demonibus offerebant, et comparatione sacrilegii levius fieret quod non erat per se bonum et nequaquam malum, quia Deo offerebatur, et tamen non bonum, quia boni auctorem offenderant. Sequitur.
marg.| {n} Quamobrem loquere] etc. Quinta pars in qua beneficium inductionis in terram Promissionis, et eorum ingratitudinem commemorat, Et hoc est.   [Quamobrem] etc. quasi dicat, Isti non solum imitantur patres suos qui peccaverunt in deserto, sed etiam eos qui peccaverunt in terra Promissionis.
marg.| Et ideo {o} Loquere ad domum Israel fili hominis] id est ad seniores domus Israel qui te interrogare venerunt.
marg.| {p} Et dices ad eos, Hec dicit Dominus Deus, Adhuc et in hoc blasphemaverunt me] vel, Ad iracundiam provocaverunt me   [secundum Septuaginta   ] patres vestri, de quorum stirpe descendistis.
marg.| {q} Cum sprevissent me contemnentes] in deserto, mandata s. mea ducentes pro nihilo. {r}   Et induxissem eos in terram super quam levavi manum meam ut darem eis] fortiter s. liberans eos de Egypto in signis et prodigiis, et potenter conservans et protegens in deserto. In hoc inquam blasphemaverunt me, quia {s}   Viderunt omnem collem excelsum, et omne lignum nemorosum, et immolaverunt ibi victimas suas idolis suis] in locis scilicet excelsis et umbrosis sicut dicitur Hieronymus 2. {t}   Et dederunt ibi irritationem oblationis sue] id est oblationem irritationis, vel irritantem oblationem. Unde Septuaginta habent, Et posuerunt ibi furorem munerum suorum
marg.| {5. 75va} {a} Et posuerunt ibi odorem suavitatis sue] id est thura, et thymiamata.
marg.| {b} Et libaverunt libationes suas] Nota quod quatuor dicit hic, victimas, oblationes, odorem, et libationes. Victime erant de animalibus, oblationes de aridis, id est de simila, vel de panibus, odor de thure et thymiamatibus, libationes vero fiebant de liquidis.
marg.| {c} Et dixi ad eos] cum hec predicta vidissem.
marg.| {d} Quid est excelsum Septuaginta. Quid est Abana, quia vos intratis illuc ? Et vocaverunt nomen eius Abana usque in hodiernum diem, Hieronymus Pro   [Bama] quod nos in (Excelsum) vertimus in Septuaginta error obtinuit, ut scribitur (Abana,) quod in Hebraico sermone nihil resonat, in Hebreo autem habetur (Bama.) Potest autem (Bama) si utramque syllabam in duo dividas verba, significare (in quo) sed presenti loco sensus iste non congruit. Ubicumque autem in Reg. et in Paral. libris scribitur. Adhuc populus adolebat incensum et immolabat in Excelso, (Bama, singulariter, et Bamoth) pluraliter excelsa significat, Non habemus expressum hoc ubi dixerit. Supponendum tamen est ex quo sic dicit hic Propheta, quod per aliquem de Prophetis hoc dixerit, Simile tamen potest haberi, Is. 40. et 44. ubi agitur de utilitate idolorum, et Bar. ult. Dicit ergo.
marg.| {d} Quid est excelsum] id est quam vile est, vel quam utilitatem confert vobis   [ad quod vos ingredimini ?] Excelsum autem vocat vel idolum in Excelsis positum, vel loca excelsa in quibus colebant idola, ad que ingredi solebant ut ibi immolarent victimas.
marg.| {e} Et vocatum est nomen eius Excelsum usque ad hanc diem] Locum autem aliquem magis amenum eligebant in cunctis collibus, ita ut usque hodie huiusmodi loca appellentur Bamoth, id est Excelsa, et antiquus error nomen pristinum teneat.
marg.| Unde in Reg. et in Par. frequenter dicitur, adhuc populus adolebat incensum et immolabat in Excelsis.
marg.| {f} Propterea dic] etc. Ex predictis concludit quod indigni sunt responsione Domini, quia predicta patrum scelera sunt secuti. Et hoc est.
marg.| {f} Propterea dic ad domum Israel, Hec dicit Dominus Deus certe in via patrum vestrorum vos polluimini] id est vitia patrum vestrorum vos imitamini.
marg.| {g} Et post offendicula eorum vos fornicamini] id est idola eorum colitis, et in tantum scelus proficitis, ut etiam filios vestros per ignem Demonibus consecretis. Et hoc est.   [Et in oblatione donorum vestrorum cum traducitis filios vestros per ignem, vos polluimini] Et hoc.
marg.| {h} In omnibus idolis vestris] non in quibusdam tantum. Nec hoc semel fecistis, sed.
marg.| {i} Usque hodie] ut notetur quod filios suos immolabant, et offerebant idolis, et traiiciebant per ignem in honore idolorum, sicut modo pueri traiiciuntur per aquam in baptismo, id est submerguntur, et extrahuntur. Ita illi filios suos per ignem traiiciebant, sicut et modo traiicitur avis per ignem ut plume comburantur, et hoc faciebant non semel, vel bis, sed ex consuetudine. Et dicit Hieronymus hic, quod hoc dicitur, non quod hoc seniores in captivitate facerent, sed quod illi qui Hierosolymis morabantur, et quibus captivitas imminebat, hec omnia facere non cessarent. {k}   Et ego respondebo vobis domus Israel] quasi dicat, cum tantis flagitiis sitis obligati, responsionem meam queritis. {l}   Vivo ego dicit Dominus Deus] id est per memetipsum iuro. {m}   Quia non respondebo vobis] id est ad voluntatem vestram, vel prospera vobis, vel mea responsione dignos non iudicabo. Et tangit hoc quod in principio capituli dictum est. {n}   Neque cogitatio mentis vestre fiet] Cogitatio {5. 75vb} dico, dicentium. Hoc quod sequitur. Vel hoc quod dicit, (dicentium,) legitur cum (vestre,) ratione possessoris, ratione cuius est pluralis numeri. (Dicentium) inquam.
marg.| {o} Erimus sicut gentes] sine iugo legis.
marg.| {p} Et sicut cognationes terre] etc. id est lignea idola, et lapidea, quasi dicat, non putetis cogitationes vestras posse compleri, quibus contra me blasphematis : dicitis enim. Nolumus esse sub Domino, nec populus illius appellari, sed ut cuncte sunt in toto orbe nationes, et unaqueque gens suo vivit arbitrio, ut colat ligna, et lapides, et idolis servit, et nos una gens erimus de pluribus. Ad que respondet Deus, iuratque per semetipsum, et dicit. {q}   Vivo ego dicit Dominus Deus] etc. quasi dicat. Non vos relinquam, neque contemnam, ut fugaces servos domini negligentes solent contemnere, sed ad meum retraham imperium, et brachio extento, et percutiente, ac furore effuso in pristinam redigam servitutem, et regnabo super vos, ut velitis, nolitis me habeatis regem, et sentiatis regem iratum, cuius clementiam neglexistis. Est ergo sensus in summa.   [Regnabo super vos] id est vos tamquam rex, et Dominus puniam in captivitate, et sic me cognoscetis esse Dominum vestrum, et hoc est quod dicit Interl. idest, In regnum meum revocabo, id est ad hoc ut cognoscatis vos captivatos esse sub dominio meo.
marg.| {s} Et] post hoc [  educam vos de populis et congregabo vos de terris in quibus dispersi estis] hostili necessitate, quasi dicat. Non patiar vos esse in gentibus, nec eterna captivitate retineri. {t}   In manu valida et brachio extento] etc. quia ad hoc percutiam, et totum furorem effundam, ut vos ad meum regnum traham, qui Demonum tyrannidem ad serviendum elegeratis Vel {u}   In furore effuso] super hostes vestros. {x}   Regnabo super vos] 1 ad regnum meum revocabo in Hierusalem, quia destruendo Chaldeos, reduxit Iudeos. {y}   Et adducam vos in desertum populorum] 1 in terram Promissionis desertam a populis, vel in terram populorum a Deo desertam. Vel In desertum populorum, 1 per desertum, ad litteram, quod est inter Babylonem et terram Promissionis. Et dicitur desertum populorum, quia non habitatur ab hominibus. {z}   Et iudicabo vobiscum] etc. idest aperte per beneficia et miracula, per que ostendam vobis meam misericordiam et clementiam, et sic vos cognoscetis vestram impietatem et culpam. {a}   Sicut iudicio contendi adversum Ut enim de Egypto eduxit eos per signa, et beneficia, et per iustos iudices eos per desertum deduxit et rexit, ita de Babylone eduxit eos per beneficia et miracula, et in via eos per iustos iudices gubernavit. Et sicut peccantes et murmurantes in deserto Egypti punivit, ita et hic fecit Glossa quasi Faciam vobis, qui in Babylone idola colitis, quod feci patribus vestris in Egypto, etc. Contra supra Cum traducitis, Glossa Non quod hoc seniores in captivitate facerent, sed qui Hierosolymis erant, etc. Solutio : Hoc dicit pro aliis a senibus, vel etiam senes idola colebant, non tamen per ignem filios traiiciebant. {b}   Et subiiciam vos sceptro meo] 1 imperio meo, quasi dicat Postquam vos iudicavero, 1 de peccatis punivero, tunc humiles vos faciam et obedientes mihi tamquam regi vestro. Vel [  Sceptro meo] id est imperio Zorobabel, quem ego regnare faciam super vos. {c}   Et inducam vos] in terram vestram {d}   In vinculis federis] id est federibus et sponsionibus mihi astrictos. Hoc fuit quando habuerunt plenam libertatem edificandi templum sub Dario. Vel in vinculis caritatis, ut ligati amore meo nequaquam a me possitis recedere. {e}   Et eligam de vobis] id est removebo de vobis, et consortio vestro. {f}   Transgressores et impios] qui in duritia, et malitia perseverant. Transgressores, preceptorum Dei.   [Et impios] id est crudeles in proximos. Vel {f}   Transgressores] in mandatis morum. {g}   Et impios] in cultu idolorum. Et nota quod dicit, (Eligam de vobis,) non ad possidendum, sed {5. 76ra} ad abiiciendum. Et loquitur vulgariter sicut pueri eligunt lapides a fabis et proiiciunt.
marg.| {a} Et de terra incolatus eorum educam eos] id est de terra exilii eorum, id est de Chaldea, et terram Israel non ingredientur, quasi dicat, Educam eos de terra in qua fuerunt exules, non ut inducam eos in terram Israel, sed ut in diversis pereant regionibus.
marg.| {b} Et] sic discretione bonorum, et malorum, scietis quia ego Dominus, qui facio cuncta iudicio, id est iuste, et discrete.
marg.| {c} Et vos domus Israel, hec dicit Dominus Deus, singuli post idola vestra ambulate] aviditate, et desiderio.   [Et vos domus Israel] etc. Hieronymus in originali. Septuaginta, sic transtulerunt :   [Et vos domus Israel] hec dicit Adonai Dominus. Unusquisque adinventiones suas auferat, et post hec si vos audieritis me, et nomen sanctum meum non pollueritis ultra in muneribus vestris, et in studiis vestris. Symmachus. hunc locum manifestius interpretatus est. Unusquisque idolis suis euntes servite, quia noluistis audire me, nomen sanctum meum nolite ultra polluere per munera vestra atque simulacra : In monte vero sancto meo, in monte excelso Israel, ait Dominus Deus, ibi serviet mihi omnis domus Israel. Symmachi translatio hanc habet intelligentiam. Quia mihi servire non vultis, ite, servite idolis, et simulacrorum vestrorum calcate vestigia : me enim audire non vultis, et nequaquam mihi hostias immoletis, nec adoleatis incensum, nec populus meus appellemini. Mihi enim nequaquam in lucis, et phanis servient cultores mei quod vos facitis, sed in monte sancto meo, in monte excelso Israel.
marg.| Porro Septuaginta proprium explicant sensum. Derelinquite cogitationes vestras pristinas, et mala peccata adinventionum auferte, et si post hec audieritis me, et nomen meum non pollueritis in muneribus vestris atque simulacris, tunc in monte sancto meo offeretis mihi victimas, et servietis omnis domus Israel. Aquila vero Symmacho ex parte consentiens, ex parte discordat. Ite, inquit, post idola vestra, et servite eis, quia indigni estis meo imperio, nec me vestra cultura delectat. Quia si nequaquam audieritis me, sed nomen sanctum meum pollueritis dum mihi offerre simulatis, etc. Hoc scitote quod in monte sancto meo, in monte excelso Israel ibi servitura sit mihi omnis domus Israel, non vos, qui servitis idolis, sed omnis domus Israel, que postea creditura est.
marg.| {e} Et servite eis] cultu studioso. Et loquitur ironice, quasi dicat, vos puniam pro idolorum cultu, ut dictum est, ergo colite adhuc idola, si vultis qui estis in Hierusalem. Et est simile Ioann. 13.c. Quod facis fac citius. Est ergo sensus : Servite eis, id est non servite.
marg.| {f} Quia si et in hoc non audieritis me] nolentes recedere ab idolis.
marg.| {g} Et nomen sanctum meum pollueritis] etc. id est in muneribus oblatis idolis, in quibus polluitis nomen meum, quia quando offerebant idolis dicebant se offerre Domino, et in templo Domini idola posuerant. Si inquam non audieritis, etc. hoc scitote quod.
marg.| {h} In monte sancto meo, in monte excelso Israel, ait Dominus Deus, ibi serviet mihi omnis domus Israel] etc. quasi dicat, Et si vos qui modo estis in Hierusalem non vultis redire ad cultum meum, nihilominus omnis domus Israel, id est omnes vere penitentes de omnibus tribubus qui erunt veri filii Israel, imitatores scilicet Iacob, et heredes promissionis eius servient mihi in reditu de captivitate Diabolica. Vel aliter.
marg.| {d} Singuli post idola vestra ambulate, et servite eis] Loquitur ad modum Domini irati, qui servos male servientes sibi licentiat et exire a servitio suo compellit, quasi dicat, Recedite a me, et Deos vestros colite, secundum quod placet vobis, quia indigni estis meo imperio, nec me vestra cultura delectat.
marg.| {5. 76rb} Hoc dicit, quia simul volebant Deum colere, et idola, sed Dominus non vult coli cum idolis. Et habetur simile. 3. Regum. 18.d. Usquequo claudicatis in duas partes, si Dominus est Deus, sequimini eum, si autem Baal, sequimini illum.
marg.| {f} Quod si et in hoc non audieritis me] ut a me non velitis recedere ex toto, sed simul me et idola colueritis. Vel potest suppleri : Quod si non audieritis me, etc. destruam vos et puniam.
marg.| {g} Et nomen sanctum meum pollueritis ultra in muneribus vestris, et in idolis vestris] id est dum mihi offerre simulatis qui offertis idolis, et nomini meo tantum blasphemiam facitis, ut qui idolorum cultores estis, meos vos esse dicatis. Hoc scitote quod.
marg.| {h} In monte sancto meo, in monte excelso Israel ibi serviet mihi omnis domus Israel] id est illi qui veri sunt imitatores, et filii Israel, non vos qui servitis idolis, qui captivi ducemini, et in captivitate moriemini.
marg.| {i} Omnis inquam domus Israel serviet mihi] Hieronymus Omnes, inquam, in terra in qua placebunt mihi, etc. Et exponit hoc de Israelitis videntibus Deum per fidem, qui in Ecclesia deserviunt Deo, vel in fide Christi qui est mons.
marg.| {k} In terra in qua placebunt mihi] id est in Iudea, quia eos purgatos in captivitate reducam in terram suam.
marg.| {l} Et ibi queram primitias vestras] id est requiram a vobis oblationem primitiarum secundum legem.
marg.| {m} Et initium decimarum] id est que dantur in initio, id est primas decimas. Vel Initium decimarum vestrarum, id est initiales decimas, id est precipuas, quia de precipuis dabantur decime, sicut Abraham dedit de primitiis decimas Melchisedech, ut dicitur Hbr. 7.a.
marg.| {n} In omnibus sanctificationibus vestris] Hoc potest iungi cum precedenti, quasi dicat, Inter omnia munera que Deo offeretis propter sanctificationem, requiram maxime munus primitiarum, et decimarum. Vel potest iungi cum sequentibus, sic.   [In omnibus sanctificationibus vestris in odorem suavitatis suscipiam vos] id est vos et oblationes vestras per quas sanctificabimini tamquam placidas suscipiam, et dignas.
marg.| {o} Cum eduxero vos de populis] etc. hostili necessitate ducti captivi.
marg.| {p} Et sanctificabor in vobis] etc. id est sanctum meum ostendam, ita ut omnes in circuitu nationes videntes meum populum esse salvatum glorificent me.
marg.| {q} Et scietis] vos qui salvati fueritis.
marg.| {r} Quia ego Dominus] protector, et salvator vester.
marg.| {s} Cum induxero vos ad terram Israel] etc. id est de qua iuravi vobis : iurando enim levatur manus ad sancta. Vel, Levavi manum meam, super Egyptios in signis, et portentis, Aliqui libri habent in Textu. Pro qua levavi manum meam, et de qua iuravi. Et sic sequens est expositio precedentis sic Levavi manum meam, id est de qua iuravi.
marg.| {t} Ut darem eam patribus vestris, et recordabimini viarum vestrarum] id est operum vestrorum.
marg.| {u} Et omnium scelerum vestrorum quibus polluti estis in eis] id est in viis, quia operibus suis sceleratis polluebantur. Symmachus : Parvuli vobis videbimini propter omnes malitias vestras, quas estis operati.
marg.| {x} Et displicebitis vobis in conspectu vestro, in] id est pro   [omnibus malitiis vestris quas fecistis] non solum, sed etiam cogitastis.
marg.| {y} Et scietis quia ego Dominus cum benefecero vobis propter nomen meum] id est ex misericordia mea qua sum nominabilis, non ex merito vestro, quia vie vestre, et scelera vestra pessima non misericordiam meruere, sed penam.
marg.| Et hoc est. {z} Non secundum vias vestras malas, neque secundum scelera vestra pessima domus Israel, ait Dominus Deus] Vias vocat communia peccata que ex infirmitate vel ignorantia committuntur : scelera autem dicit peccata adinventa que ex malitia oriuntur.
Numérotation du verset Ez. 20,45 
prol.| [Hic incipit capitulum 21 apud Hugonem]
marg.| {5.76va} Et {a} factus est sermo Domini ad me dicens, Fili hominis pone faciem tuam contra viam austri] In precedenti capitulo egit de beneficiis impensis populo Iudeorum, et eorum ingratitudine, in hoc autem capitulo agit de eiusdem populi subversione.
marg.| Unde primo sub metaphora saltus succisi, et comburendi combustionem Hierusalem predicit.
- Secundo ipsam metaphoram quam de saltu dixerat, exponit, ibi : [Pone faciem tuam ad Hierusalem]
- Tertio, Prophetam Domini ad compassionem invitat, ut sic eis malorum magnitudinem exprimat, ibi :   [Et tu fili hominis ingemisce] etc.
- Quarto, sub metaphora gladii crudelitatem exercitus Nabuchodonosor denunciat, ibi ;   [Hec dicit Dominus, Loquere, gladius, gladius, exacutus est] etc.
- Quinto, de oraculo Nabuchodonosor venientis ad Hierusalem, prophetat, ibi :   [Et tu fili hominis pone tibi duas vias] etc.
- Sexto deiectionem, et destructionem Sedechie regis Hierusalem demonstrat, ibi   [Tu autem prophane, impie dux Israel]
- Septimo agit de destructione filiorum Ammon, ibi :   [Hec dicit Dominus ad filios Ammon] etc.
- Ultimo tangit de destructione ipsius Nabuchodonosor et Babylonis vastatione, ibi   [Revertere ad vaginam tuam]
Numérotation du verset Ez. 20,46 
marg.| Dicit ergo {a} Et factus est sermo Domini ad me dicens, Fili hominis pone faciem tuam contra viam Austri] id est contra Hierusalem, et terram Promissionis, que est ad Austrum respectu Babylonis, in qua tunc erat Propheta.
marg.| Et dicit [Pone faciem tuam contra viam Austri] ut scilicet ex conversione faciei tue ad Hierusalem cognoscatur quod contra eam dirigas sermonem prophetalem. Vel [  Offirma] secundum Septuaginta, id est Non timeas nec confundaris, sed audax sis vitia Hierusalem arguere.
marg.| Unde dicitur supra 3.b. Ponam faciem tuam valentiorem faciebus eorum, etc.
marg.| {c} Et stilla ad Africum] id est minge, ad litteram, id est comminationes meas manifesta ipsi Hierusalem que est ad Austrum : Africus enim ventus est collateralis Austro. Et signanter dicitur, stilla, quasi dicat. Quidquid ostenderis, et dixeris ipsi, non nisi modica stilla comminationis mee respectu eius quod faciam.
marg.| {d} Et propheta] vel verbo, vel facto.
marg.| {e} Ad saltum agri Meridiani
Numérotation du verset Ez. 20,46 
moraliter
marg.| Moraliter. {b} Fili hominis, pone faciem tuam contra viam Austri] id est dirige intentionem tuam ad loquendum contra illos qui vivunt in prosperitate, et deliciis mundi, et sectantur huiusmodi : Per Austrum enim prosperitas intelligitur, ut dicitur Is. 43.a. Dicam Aquiloni : Da, id est adversitati, et Austro, id est prosperitati, noli prohibere.
marg.| {5. 76vb} {c} Et stilla ad Africum] idem significatur per Austrum et Africum, scilicet prosperitas. Africus enim interpretatur fertilis, vel augmentata. Et dicit, stilla, quia quicquid dicitur in presenti de pena eterna contra illos qui amant voluptatem et prosperitatem, non est nisi parva stilla respectu eius quod erit. Unde Iob. cap. 26.d. Cum vix parvam stillam sermonis eius audierimus, quis poterit tonitruum magnitudinis eius intueri ? Illud scilicet tonitruum.
marg.| Ite maledicti in ignem eternum. Mt. {c}. 25.d. Unde Isaia. 30.f. Labia eius repleta sunt indignatione. Vel Stilla ad Africum, id est aperte et districte, et tamen cum moderamine predica contra divitem avarum. Lc. cap. 18.e. Facilius est camelum, etc.
marg.| {d} Et propheta ad saltum agri Meridiani] Saltus est congregatio lignorum silvestrium infructuosorum et habitaculum bestiarum, per quem significatur mundus, qui est domus, et habitaculum bestiarum infernalium, maxime pro linguis detractorum.
marg.| Unde Is. 13.d. Loquens de Babylone. Ibi requiescent bestie, que dicuntur quasi vastie, vastantes non solum eos qui iam in bonis operibus sunt, sed etiam eos qui iam incipiunt proficere. Unde sic abortivum faciunt in animabus bono proposito pregnantibus.
marg.| Hec est bestia que devoravit Ioseph, qui interpretatur augmentum. Gn. 27.g. Fera pessima devoravit Ioseph, bestia comedit eum. Plus nocet lingua hec quam gladius, qui iam provectum interficit, illa vero abortum facit.
marg.| Conceptum enim et concipientem occidit. Unde Sir. 28.c. Lingua tertia mulieres viratas eiecit, et privavit illas laboribus suis. Vel per saltum, qui est congregatio lignorum silvestrium, et infructuosorum, potest intelligi status et congregatio Clericorum, qui sunt alti per ambitionem, inculti per morum inordinationem, infructuosi per predicationem.
marg.| Et dicitur, saltus agri Meridiani, quia in agro Domini positi ad fructificandum, non fructificant, sed infructuosi sunt.
marg.| Et si aliquem fructum faciunt, fructus eorum est mutilis et acerbus, ut dicitur Sap. 4.b. Fructus eorum inutiles et acerbi ad manducandum. Vel dicuntur esse agri Meridiani, per dilationem sue cupiditatis, quia cupiunt se dilatare in divitiis : in agro enim dilatatio, in meridie calor cupiditatis intelligitur.
Numérotation du verset Ez. 20,47 
prol.| et dices saltui Meridiano] id est Hierusalem. Pulchre Hierusalem vocatur saltus, quia feroces homines in ea habitabant, sicut fere in saltu.
marg.| Item, quia homines continebat infructuosos, et incendio aptos, sicut saltus habet ligna non fructui, sed incendio apta. Iste autem saltus dicitur saltus Meridianus, sive saltus agri Meridiani, quia a parte Australi erat respectu Chaldee. Dicitur etiam saltus agri, quia Hierusalem quondam fuit fertilis sicut ager, sed iam facta fuit saltus.
marg.| {g} Audi verbum Domini] qui potest facere quidquid dicit.
marg.| {h} Hec dicit Dominus Deus : Ecce ego succendam in te ignem] ad litteram, vel maximam tribulationem. Prosequitur autem metaphoram saltus comburendi.
marg.| {k} Et comburam in te omne lignum viride, et omne lignum aridum] non arbores fructiferas, sed ligna incendio apta, tam viridia, quam arida, id est iuvenes, et senes, vel divites prosperitate virentes, et pauperes in adversitate arentes, vel eos qui videntur boni, et eos qui aperte sunt mali. Vel secundum Apocalypsim
marg.| {l} Lignum viride, et lignum aridum] id est sanctos, et peccatores : Primum enim comburitur lignum viride, secundum quod supra 9.c. dicitur : A sanctis meis, vel a sanctuario meo incipite. Et postea aridum lignum comburitur quod nihil in se habeat vitale. Sancti ergo et peccatores comburuntur, ut alii, id est boni captivitatis mala morte effugiant, alii suppliciis tradantur eternis.
marg.| Vel, Lignum viride, id est Sacerdotes, et Principes. {m} Et lignum aridum] id est vulgus humile, sive populum pauperem subiectum.
marg.| {n} Non extinguetur {5.77ra} Δ flamma succensionis, supple donec totum comburatur, ante enim totam consumptionem dicitur proprie materia, vel ignis in materia extingui, sed tota materia consumpta non dicitur ignis extingui, sed deficere.
marg.| {a} Et comburetur in ea omnis facies ab Austro usque ad Aquilonem] id est omnes Iudei gladio, fame, pestilentia affligentur per viam captivitatis, ab Austro scilicet. Usque ad Aquilonem, id est a Hierusalem que est ad Austrum, usque in Babylonem que est ad Aquilonem.
marg.| Unde olla succensa ostenditur Ieremie a facie Aquilonis, ut dicitur Ier. 1.c.
marg.| Item alia ratione dicitur succensio Hierusalem protensa esse ab Austro usque ad Aquilonem, quia omnes Iudei tam illi qui in Hierusalem erant, quam illi qui in Babylonem iam transmigraverant, afflicti sunt, et tribulati per Hierusalem et templi destructionem.
Numérotation du verset Ez. 20,47 
moraliter
marg.| {f} Et dices saltui Meridiano] id est congregationi Clericorum : vel toti Ecclesie Christianorum.
marg.| {g} Audi verbum Domini, Hec dicit Dominus Deus, Ecce ego succendam in te ignem] id est succendi permittam ignem cupiditatis vel libidinis, vel ardorem cuiuslibet peccati.
marg.| {k} Et comburam omne lignum viride] id est iuvenes. Ps. 77. Iuvenes eorum comedit ignis et virgines eorum non sunt lamentate.
marg.| {m} Et omne lignum aridum] id est senes igne avaritie, et cupiditatis.
prol.| {n} Non extinguetur flamma succensionis eius] quia de utroque igne dicitur. Iob. 31.b. Ignis est usque ad consumptionem devorans, et omnia eradicans genimina.
marg.| Ignis enim culpe non extinguitur in morte, sed mutatur in ignem gehenne. Unde Dt. 32.c. Ignis succensus est in furore meo, et ardebit usque ad inferni novissima. Is. 9.d. Succensa est quasi ignis impietas. Vel melius exponitur de igne gehenne.
marg.| {i} Ecce ego succendam in te ignem] eternum. Unde Is. 30.g. Flatus Domini sicut torrens sulphuris succendens eam. {k}   Et comburam omne lignum viride] id est illos qui boni non sunt et videntur, id est hypocritas. Isti hypocrite exterius sunt virides multitudine foliorum, qui dicuntur vitis frondosa. Os. 10.a. Vel secundum aliam translationem, aquosa, eo quod vitis aquosa multitudinem foliorum solet habere, et paucos fructus et insipidos. Item lignum viride dicuntur, quia exterius florent mundanorum aspectibus, sed sine fructu remanent aridi. Unde Ier. 48.b. Date florem Moab quia florens egredietur. Et bene isti sunt Moab, quia hypocritis specialiter dictum est Io. 8.f. Vos ex patre Diabolo estis. Moab vero ex patre interpretatur. Sed relinquentur velut lignum aridum in eremo. Eccl. a.
marg.| {m} Et omne lignum aridum] id est illos qui mali sunt et videntur, vel illos qui virides sunt, id est in malo viventes, et aridi, id est iustitie mortui. Vel iuvenes et senes, ut dictum est.
marg.| {n} Non extinguetur flamma succensionis eius] * Sicut dicitur Is. 66.g. Ignis eorum non extinguetur.
marg.| {a} Et comburetur in ea] flamma.
marg.| {b} Omnis facies ab Austro usque ad Aquilonem] id est et illi qui spiritu ferventes videbantur, et illi qui aperte calorem caritatis non habuerunt. Vel illi qui in Austro prosperitatis elati sunt, et illi qui in Aquilone adversitatis deiecti sunt. Quosdam enim interficit prosperitas, quosdam adversitas. Ideo dicitur Prv. 30.b. Mendicitatem, et divitias ne dederis mihi.
Numérotation du verset Ez. 20,48 
marg.| {c} Et videbit universa caro, quia ego Dominus succendi eam] id est silvam vel flammam.
marg.| {e} Et non extinguetur] id est succendi eam inextinguibiliter, id est omnes nationes cognoscent quod ego Iudeos vastavi, et Hierusalem combussi, et non Nabuchodonosor viribus suis, sed meis hoc fecit, quia scilicet. Peccaverunt in me.
marg.| {f} Et dixi]  : Ego Propheta intelligens omnimodam destructionem populi et civitatis.
Numérotation du verset Ez. 20,48 
moraliter
marg.| {c} Et videbit universa caro] que visura est salutare Dei, et omnes electi secundum carnem resuscitati.
marg.| {d} Quia ego Dominus succendi eam] id est silvam malorum, vel flammam gehenne.
marg.| {e} Et non extinguetur] Hoc est quod dicitur Is. ult. g. Veniet omnis caro ut adoret coram facie mea, et egredientur, et videbunt cadavera mortuorum qui prevaricati sunt in me : Vermis eorum non morietur, et ignis eorum non extinguetur, et erunt usque ad satietatem visionis omni carni.
Numérotation du verset Ez. 20,49 
marg.| {g} A, a, a, Domine Deus] vel secundum Septuaginta Nequaquam Domine, ipsi dicunt ad me, vel, de me, numquid per parabolas loquitur iste ? quasi dicat, Propheta ad Dominum, noli iniungere mihi quod ita loquar eis verba tua parabolice, quia conqueruntur de me quod sepe eis taliter locutus sum, et derident me, et dicunt quod non intelligunt huiusmodi parabolas, sed apertam sententiam petunt.
Numérotation du verset Ez. 20,49 
moraliter
marg.| {f} Et dixi : A, a, a, Domine Deus, ipsi dicunt de me, Numquid non per parabolas loquitur iste ?] Per hoc significatur quod predicator debet plangere, quando dura cogitur nunciare. Et iterum debet plangere cum sermonem Dei videt contemni vel derideri.
marg.| Unde dicit Ier. 29.b. Factus est mihi sermo Domini in opprobrium, et in derisum tota die.
marg.| Vel etiam quando videt quod non intelligitur ab auditoribus, sic etiam dixerunt discipuli Domino, Mt. 13.b. Quare in parabolis loqueris eis ? Illi etiam qui foris sunt credunt verba, et facta Domini parabolas esse, quia non intelligunt, sicut dicit Glossa super Mattheum. Ter dicit, A, a, a, quia triplex est inferni pena. Prima est pena damni, scilicet, carentia visionis Dei. Secunda pena sensus, et hec est duplex. Ignis exterius urens, et vermis interius rodens, Apc. 8.d. Ve, ve, ve, habitantibus in terra.



Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Hugo de Sancto Caro. Postilla in totam Bibliam (Ez. Capitulum 20), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2025. Consultation du 18/02/2025. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=hug&numLivre=37&chapitre=37_20)

Notes :