Glossae Scripturae Sacrae-electronicae (Gloss-e)

^marg.| Et tu fili homini, sume tibi laterem] etc. supra in fine precedentis capituli iussus est Propheta per inclusionem in domo sua obsessionem urbis Hierusalem futuram designare. Hic iterum in hoc capitulo et obsessionem, et captivitatem, et famem iubetur denunciare. Et hoc caput dividitur in quatuor {5. 18vb} partes. Primo, in latere terreno obsidionem Hierusalem describit.

^marg.| Secundo, ne credant hoc facile posse immutari, irrevocabilem Dei sententiam et iram eius contra urbem implacabilem ostendit ibi : Et tu sume tibi sartaginem.

^marg.| Tertio, ne mala predicta cito cessatura presumerent, captivitatem duraturam et longam predicit, ostendens quod duratura sit captivitas duarum Tribuum specialiter et ex incidenti decem tribuum, ibi : Et tu dormies super latus tuum sinistrum, etc. Quarto, ne ipsi audita a Propheta de obsidione futura, dicerent se non curare, et in victualibus sibi bene providerent, iubetur Propheta ut legumina sumens panem faciat et stercore Humano coquet, sed tandem ei conceditur quod stercore bovino, per quod significatur angustia famis quam passuri erant in obsidione, ibi : [Et tu sume tibi frumentum] etc. Primo ergo dicit de vicina obsidione ; secundo de Dei implacabili contra eos offensione ; tertio, de captivitatis tam duarum quam decem Tribuum diuturnitate, quarto, de angustia famis in obsessa civitate. Dicit ergo.

^marg.| {f} Fili hominis sume tibi laterem] etc. quasi dicat, Supra signavi tibi de obsessione futura, sed quia non credunt tibi transmigrati cum videant adhuc Hierosolymitas florere, ideo volo ut iterum demonstres eis facto obsessionem urbis, ut sit duplex figura firmitatis indicium et accelerationis signum, quid, id est hoc cito sit eventurum. Unde dicit : Sume tibi laterem.

^marg.| Vel aliter continuatur secundum Gregorium sic. Supra dixit asperitatem Iudee et iniquitatem, quia inquit : Domus exasperans est. Hic autem pro culpa sua ei venturam describit obsidionem et desolationem. Unde dicit : Sume tibi laterem, crudum scilicet non coctum, ut melius possit in eo depingi.

^marg.| Glossa: Symmachus transtulit laterculum vel abacum, in cuius pulvere solent geometre grammas, id est lineas radiosque describere. Unde quidem probant Geometrie scientiam, attendentes quod Iesus Nave exploratores misit qui terram describerent, quod Geometrie proprium est.

^marg.| In Zacharia quoque Angelus habet Geometricum calamum ad metiendam Hierusalem. In hoc etiam quod iubetur laterem assumere, sugillatur Israeli quod servierunt in luto et latere in Egypto, 1. Ex. Item significabatur per hoc quod ipsa urbs quam putabant firmam et inexpugnabilem, fragilis esset et dissolveretur ad adventum Chaldeorum, sicut later crudus apposita aqua. De qua aqua dicitur Is. 8.b. Adducet Dominus super vos aquas multas, et fortes regnum vel regem Assyriorum.

^marg.| Dicit ergo. {g} Sume tibi laterem] ad significandum utilitatem servitutis eorum in Egypto, et ad innuendum fragilitatem Hierusalem ad adventum Chaldeorum, et iterum ad depingendam in eo futuram ipsius urbis

^prol.| Δ obsidionem

^marg.| Mystice, {f} Et tu fili hominis sume] etc. Loquitur ad Prophetam, id est ad prelatum vel predicatorem. [Fili hominis sume tibi laterem] id est assume ad instruendum, subditum tuum infirmum et fragilem. Sed prius eum vocat filium hominis, ut se fragilem et humilem consideret, qui fragilem et infirmum assumit ad erudiendum, vel corrigendum, ut sic ex sua fragilitate cognoscat qualiter cum alio misericorditer egere debeat, secundum illud Gal. 6.a. Considerans teipsum ne et tu tenteris. Unde Gregorius dicit : Omnipotens Deus idcirco principem Apostolorum permisit cadere. Sir. 31.b. Intellige que sunt proximi tui ex teipso. Iob. 5.d. Visitans speciem tuam non peccabis. Dicit ergo.

^marg.| {f} Fili hominis] memor proprie fragilitatis.

^marg.| {g} Sume tibi] id est ad tuum laborem in presenti vel ad gaudium et honorem in futuro.

^marg.| {h} Laterem] id est fragilem subditum, luteum, et imbecillem. Later iste ad litteram ut dicitur, crudus erat. Et per laterem significantur duo peccata. Avaritia per terram, et luxuria per aquam. Peccator enim later esse dicitur terreus per avaritiam, aquosus per carnalem concupiscentiam. Sed in latere prevalent partes terre, quia frequenter contingit quod avaritia carnales expleri concupiscentias permittit. De isto latere dicitur Naum. 3.c. Intra in lutum et calca, subigens tene laterem. Intra in lutum conscientiam subditi tui lutei disquirendo, et calca eius terrenitatem et carnalitatem increpationibus reprimendo, sed subigens per disciplinam, tene laterem, id est fragilem tibi subditum astringe per mansuetudinem et misericordiam.

^prol.| Θ Sequitur

^marg.| {5. 19ra} Δ obsidionem, unde subdit.

^marg.| {a} Et pones eum] {b} coram te] id est in conspectu tuo pone, ut bene videas quid depingas, per quod etiam significatur quod ipse Propheta visurus sit illam obsidionem, id est quod tempore suo sit futura, vel quod quasi presentem eam videat.

^marg.| {c} Et describes in eos] {d} civitatem Hierusalem] id est depinges ex una parte ipsius laterculi figuram Hierusalem.

^marg.| {e} Et ordinabis adversus eam] id est ordinatam sive ordinate describes ex opposita parte civitatis picte.

^marg.| {g} Obsidionem] id est omnia que pertinent ad obsidendas civitates per ordinem depingens, unde subdit.

^marg.| {h} Et edificabis] id est edificatas describes vel depinges [munitiones] Secundum Hieronymus munitiones dicuntur quibus urbs clauditur, ne quis obsessorum possit effugere.

^marg.| {i} Et comportabis aggerem] id est aggeres, singulare pro plurali, id est comportata depinges : Hieronymus Aggeres quibus vallum fosseque complentur, id est depinges quomodo afferent terram ad implenda fossata.

^marg.| {k} Et dabis] id est data et composita describes.

^marg.| {l} Contra eos castra] id est multas custodias per circuitum, ut dicit Hieronymus Sive [castra] id est tentoria obsidentium.

^marg.| {m} Et pones arietes in gyro] id est positos depinges. Hieronymus Arietes dicuntur quibus murorum fundamenta quatiuntur, et lapidum iunctura dissolvitur. Dicuntur autem secundum quosdam huiusmodi arietes quedam instrumenta ferrea, quibus ligatis in funibus utebantur in perforandis muris et fodiendis vel frangendis. Et dicuntur arietes propter impetum percussionis, vel quia in modum arietis facta. Sequitur.

^marg.| {n} Et tu sume tibi sartaginem] Et est secunda pars, in qua ostensa eorum obsidione, determinat iram Dei esse contra eos implacabilem, quasi dicat, non credatis quod Deus vos sit oculo misericordie visurus in civitate obsessos, et quod cito sit vobis placandus, quia non erit, immo contra vos vultum suum obfirmavit.

^marg.| Unde dicit : Et tu sume tibi sartaginem ferream, et {o} ponas eam in murum ferreum inter te et civitatem] Gregorius et Hieronymus Pones eam murum, etc. Per hoc autem significabatur quod sicut Propheta per medium murum non poterat videre civitatem depictam impediente sartagine ipsa posita, vel depicta inter ipsum et civitatem, ita nec Deus oculo misericordie respiceret Hierusalem ad liberandum, ira sua implacabili interposita quasi muro ferreo indomabili et impenetrabili.

^marg.| Sartago enim ferrea, ut dicit Hieronymus que instar muri inter Prophetam et urbem ponitur, grandem iram Dei demonstrat, que nullis precibus fatigetur nec flectatur ad misericordiam : sicut enim omnia metalla ferrum domat nihilque eo durius est, sic incredibilia scelera Hierusalem Deum natura mollem suo vitio fecerunt esse durissimum. Sartago enim dicitur esse medius inter Deum et populum murus oppositus, ut ostendat omnem multitudinem in brevi esse frangendam redigendamque ad nihilum. Sartago enim dicitur patella, in qua frixure fiunt.

^marg.| Vel aliter per sartaginem ferream, significantur peccata populi, et duritia obstinationis eorum, que posita erant inter Deum et populum, vel civitatem, ut nec de populo

^prol.| Δ transiret ad

^marg.| Θ Sequitur. {a} Et pones eum] subditum docendum.

^marg.| {b} Coram te] secundum illud Prv. 37.d. Diligenter agnosce vultum pecoris tui, tuosque greges considera.

^marg.| {c} Et describes in eo] id est in corde eius.

^marg.| {d} Civitatem] id est celestis patrie retributionem, superneque pacis visionem. Gregorius In terra enim Hierusalem, id est visio pacis, describitur, quando mens que prius terrena sapuerat, per amorem iam ad contemplandam celestis regni gloriam elevatur.

^marg.| {5. 19rb} Sed quia amantem celestia et peccatis resistentem animam diabolus tentat, sicut ante numquam tentaverat quando possidebat, ideo subditur.

^marg.| {e} Et ordinabis adversus eam obsidionem] id est ordinate ei ostendes callidi hostis multiplicem tentationum impugnationem. Pharao enim contemptus surgit in scandala, ut dicitur super Mt. 4.a. Unde et post baptismum, Christus exiens in desertum tentatus est. Unde Eccl. 2.a. dicitur. Fili accedens ad servitutem Dei sta in iustitia et in timore, etc. Mc. 9.d. Clamans et multum discerpens exiit ab eo.

^marg.| Et iterum Mc. 5. habetur idem. Gregorius Plerumque Diabolus cum de corde expellitur hoc quod prius quietus possidebat, acriori infestatione perturbat. Unde Israelite quoque ad Moysen et Aaron dicunt. Ex. 5.d. Videat Dominus et iudicet quoniam fetere fecistis odorem nostrum coram Pharaone et servis eius, prebuistis ei gladium ut occideret nos.

^marg.| In Moyse enim et Aaron lex, et prophete figurati sunt. Et sepe apud se infirmus animus quasi contra sacra eloquia murmurat, quia postquam verba celestia audire et sequi ceperit, regis Egypti adversitas, id est maligni spiritus tentatio excrescit.

^marg.| Unde bene nunc, post descriptam Hierusalem in latere dicitur Prophete : [Et ordinabis adversus eam obsidionem] etc. In qua enim iam pacis visio describitur, ei necesse est, ut tentationum bella nuncientur. Nam ut valeat ad illa pacis gaudia pertingere, hunc hic proculdubio oportet tribulationum certamina multa sustinere. Unde Act. 14.d. Per multas tribulationes, etc. Item 2Tim. 3.c. Omnes qui pie volunt vivere in Christo Iesu, persecutionem patientur. Ps. 79. In mari via tua, et semite tue in aquis multis. Dicit ergo.

^marg.| {e} Et ordinabis] id est ordinate et indistincte proferes.

^marg.| {f} Adversus eam obsidionem] id est vitiorum contra virtutes apertam oppositionem. Gregorius Contra erudiendam Hierusalem obsidionem ordinat, cum premuniendo indicat quibus se modis vitia virtutibus opponant, quomodo luxuria castitatem feriat, qualiter ira tranquillitatem animi perturbet, quantum inepta letitia rigorem mentis resolvat, qualiter multiloquium soliditatem cordis destruat, etc.

^marg.| {h} Et edificabis munitiones] In bono, id est contra obsidionem vitiorum munimenta virtutum. De quibus dicitur Is. 33.e. Munimenta laxorum sublimitas eius. Vel in malo, id est docebis que mala munita contra sanctam mentem veniant. Gregorius Quasi edificate contra mentem munitiones sint, quando vitia sub virtutum specie excrescunt, et in alto se ostendunt per imaginem que in imo iacent per actionem.

^marg.| {i} Et comportabis aggerem] id est docebis qualiter diabolus comportet aggerem divitiarum ad capiendam mentem.

^marg.| {k} Et dabis] {l} contra eam castra] id est malignorum spirituum contra animam collectas atque adunatas insidias indicabis ei, quod aliquando non ex uno vitio solummodo, sed ex coniunctis simul vitiis tentent. Sunt enim quedam vitia sibi connexa, ut dissolutio spiritus et appetitus gule et immunditia luxurie.

^marg.| Item multiloquium, fallacia et periurium. Ex dissolutione quippe spiritus, mens ad ingluviem ventris rapitur, et dum cibis venter extenditur, ad luxuriam caro trahitur.

^marg.| Item ex multiloquio fallacia generatur, quia difficile est ut qui multa loquitur, non etiam mentiatur. Et sepe mendacium periurio etiam tegitur, ut ante humana iudicia veletur : Prv. 20.c. In multiloquio non deerit peccatum, qui autem moderatur labia sua, prudentissimus est.

^marg.| {m} Et pones arietes in gyro] Predicator arietes in gyro ponit, dum caute determinat vel denunciat quam blande luxuria percutit, quam aspere impatientia occidit, quam laboriose avaritia accendit et interimit, quam tumide superbia extinguit. Sequitur.

^marg.| {n} Et tu sume tibi sartaginem ferream] id est frixorium compassionis, videns tantam subditorum ab hostibus impugnationem, vel zelum correctionis, videns casum eorum, 2Cor. 11.g. Quis infirmatur et ego non infirmor ? Qui scandalizatur, et ego non uror ?

^marg.| {o} Et pones eam murum ferreum inter te et civitatem] Gregorius. Quid est quod eandem sartaginem Propheta inter se, et civitatem murum ferreum ponit, nisi quod idem fortis zelus, qui in mente doctoris agitur, in die extremi iudicii inter eum, et animam quam a vitiis zelatur

^prol.| Θ testis est,

^marg.| {5. 19va} Δ transiret ad Deum eorum oratio, nec a Deo descenderet sua miseratio. De primo dicitur Lam. 3.e. Opposuisti nubem ne transeat oratio. De secundo Ier. 5.f. Peccata nostra prohibuerunt bonum a nobis. Peccatum autem sartagini comparatur propter nigredinis horrorem, et quia propter peccata frigendi erant, et comburendi in Hierusalem. Hec sartago interposita oculum divine misericordie includit ab eis.

^marg.| {a} Et offirmabis faciem tuam ad eam] id est ad civitatem, id est iratam ostendes, ad civitatem faciem tuam, et quasi torva facie eam respicies, in signum quod facies Domini sit ei implacabilis. Et nota quod per sartaginem interpositam significatur quod Deus eos non respiceret ad liberandum. Per offirmationem autem vultus, significatur quod Deus eos crudeli oculo videret ad destruendum. Unde Hieronymus Offirmatio vultus contra urbem, severitatis indicium est, secundum illud Ps. 33. Facies Domini super facientes mala, etc. Vel aliter.

^marg.| {a} Offirmabis faciem tuam ad eam] id est nullo modo respicies picturam illam civitatis, in signum quod ego oculos misericordie mee non dirigam, nec vertam ad eos.

^marg.| {b} Et erit in obsidionem, et circumdabis eam] quasi dicat, tu depinges quomodo a me illa civitas deseretur, nec aliquod a me auxilium habitura sit, et quomodo obsidebitur ab hostibus et circumdabitur.

^marg.| {d} Signum est domui Israel] quasi dicat. Omnia predicta que facies, sunt signa quomodo domus Israel obsidebitur in Hierusalem et vastabitur, et a me non iuvabitur.

^marg.| {e} Et tu dormies] etc. Tertia pars, in qua determinat tempus captivitatis, et afflictionis duarum Tribuum specialiter.

^marg.| Sed quia prius captivate fuerant decem Tribus, ideo primo de earum captivitate agit. Precepit enim Dominus Prophete ut dormiat super latus suum sinistrum per trecentos dies et nonaginta, in signum quod tot annis decem Tribus iacerent in captivitate, et per quadraginta dies dormiat super latus dextrum, in signum quod quadraginta annis due tribus iacerent in afflictione captivitatis. Et hec omnia ostenduntur transmigratis in consolationem sui exilii. Dicit ergo : Et tu dormies, id est iacebis, ad litteram, sicut infirmus.

^marg.| {f} Super latus tuum sinistrum] trecentis et nonaginta diebus, ut dicetur postea, nec in aliam partem te vertes, et intelligitur {5. 20ra} Δ tam diebus, quam de noctibus, ad designandam duram et continuam captivitatem decem tribuum. Unde dicit.

^marg.| {a} Et pones] id est ponendas prefigurabis.

^marg.| {b} Iniquitates domus Israel] id est penam pro iniquitatibus.

^marg.| {c} Super eo] id est super Israel. Usualiter tamen diceretur super eum. Sed per quantum tempus pones, sive prefigurabis penam hanc venturam super Israel ? Ecce.

^marg.| {d} Numero dierum] id est per numerum dierum. Vel aliter coniunges sic.

^marg.| {c} Super eo numero dierum] id est per eum numerum dierum.

^marg.| {e} Quibus dormies super illud] quia tot annis sustinebunt penam et miseriam captivitatis, quot diebus dormies super illud. Unde adhuc subdit.

^marg.| {f} Et assumes] id est prefigurabis in te.

^marg.| {g} Iniquitates eorum] id est penam pro iniquitate. Vel ad litteram. Assumes, dicit, quia magnus labor fuit ei tantum dormire et iacere super unum latus. Exponit autem quod dixerat : Numero dierum quibus dormies super illud, cum dicit.

^marg.| {h} Ego autem dedi tibi annos iniquitatis eorum numero dierum trecentos, et nonaginta dies] sic coniunge : Dedi tibi trecentos et nonaginta dies, id est precipio, vel precepi tibi tot diebus dormire super latus sinistrum. Dies dico dedi tibi, et per hoc dedi tibi.

^marg.| {i} Annos iniquitatis eorum] id est per hoc signavi tibi annos captivitatis eorum pro iniquitatibus suis inferendos.

^marg.| {k} Numero] scilicet dierum, id est per numerum illorum trecentorum et nonaginta dierum signatos. Istum autem numerum postea determinabimus secundum quod determinat eum beatus Hieronymus

^marg.| {l} Et portabis iniquitatem domus Israel] id est in te prefigurabis penam pro iniquitatibus eorum. Vel ad litteram, predictam penam iacendi tamdiu super unum latus sustinebis in signum pene eorum et captivitatis, que tamdiu durabit.

^marg.| {m} Et cum compleveris hec] que scilicet pertinent ad decem Tribus.

^marg.| {n} Dormies super latus tuum dextrum secundo] ad designandam penam duarum tribuum. Et nota quod prior fuit captivatio decem tribuum quam duarum, ideo hec secundo determinatur. Et quia due tribus magis fuerant coniuncte Deo per operationes ad cultum divinum pertinentes, et decem tribus magis sinistre et averse a Deo per idololatriam, ideo due tribus per latus dextrum significantur, et decem tribus per sinistrum.

^marg.| {o} Et assumes iniquitatem domus Iuda] id est prefigurabis

^marg.| {5. 20va} Δ in te penam pro iniquitate eorum inferendam. Assumes dico, et hoc.

^marg.| {b} Quadraginta diebus] id est prefigurabis in te numerum quadraginta dierum, quibus dormies super latus tuum dextrum. Vel sicut prius.

^marg.| {a} Et assumes iniquitatem domus Iuda quadraginta diebus] id est ad litteram, sustinebis penam iacendi super latus tuum dextrum per quadraginta dies in signum pene pro iniquitate eorum infligende, ut tot annis iaceant in captivitate, quot diebus dormies in dextro latere. Et hoc est quod dicit.

^marg.| {c} Diem pro anno] id est in significationem anni.

^marg.| {d} Diem inquam pro anno dedi tibi] Bis dicit, quia de captivitate decem Tribuum, et duarum locutus est. De numero autem istorum annorum patet, secundum quod dicit Hieronymus in originali, et in Glossa etiam habetur. De Israel hoc inquit dicendum est, quod sub rege Phacee filio Romelie qui regnavit in Israel 20. annis, venit Teglathphalasar rex Assur, et cepit Ahihon et Abel domum, Maacham, et Ianoe, et Cedes, et Asor, et Galaad, et Galileam, et universam terram Nephtali, et transtulit eos in Assyrios, ut dicitur 4Rg.15.f. Post quem regnavit in Israel Os. filius Hela, annis novem, 4Rg.17.a. captusque est cum omni Samaria a Salmanasar rege Assyriorum, et translatus in Elam et Habor fluviis Gozan in civitatibus Medorum. Sexto autem Ezechie regis anno, ut sancta Regum narrat historia, 4Rg.18.c. captus est Os.. A quo si per ordinem supputemus quot annis Israel fuerit in angustia et iugo pressus captivitatis, sic invenire poterimus. A sexto anno usque ad 29. annum. Tot enim Ezechias regnavit annis, ut dicitur 4Rg.18.a. supputantur anni viginti tres. Cui successit Manasses, regnavit annis 55. 4Rg.21.a. Post hunc Amon regnavit annis duobus, 4Rg.21.d. Post quem Iosias annis triginta et uno, 4Rg.22. Cui successit Ioachim qui et Heliachin cognominatus est, et regnavit undecim annis, 4Rg.22.g. Post quem, Ioachin cognomento Iechonias, qui statim ductus est in captivitatem, regnavitque pro eo Sedechias annis undecim, 4Rg.24.d. sub quo capta est Hierusalem, templumque destructum est, 4Rg.25. Fiunt itaque a prima captivitate Israel, que facta est sub Rege Phacee usque ad undecimum annum Sedechie, quo desolatum est templum, anni centum sexagintaquatuor. A secunda autem quando captus est Os., et omnis subversa Samaria, centum triginta quinque. Fueruntque desolationis templi anni Septuaginta, 1Esr. 1.a. Ier. 25.c. et 29.c. qui additi prime captivitati faciunt annos ducentos triginta et quatuor.

^marg.| In secundo enim Darii regis Persarum anno extructum est templum a Zorobabel filio Salathiel, et Iesu filio Iosedech, Prophetantibus Aggeo et Zacharia, ut habetur Agg. 1. et Za. 1. qui regnavit annis triginta sex, uno sublato adduntur anni trigintaquinque. Post quem regnavit Rex Xerxes filius Darii annis viginti. Post quem Artabanus mensibus septem. Et Xerxes qui et Maraseth, annis quadraginta. Post quem Xerxes mensibus duobus, et Sagdianus mensibus septem. Cui successit Darius cognomento Nothus, qui regnavit annis decem et novem. Post quem Artaxerxes cognomento Memnon Darii et Parisaridis filius, regnavit annis quadraginta, qui ab Hebreis Assuerus appellatur, sub quo Mardochei et Hesther narratur historia, quando omnis populus Iudeorum de mortis periculo liberatus est, et recepit pristinam libertatem.

^marg.| Fiuntque a secundo anno Darii usque ad extremum Assueri anni centum quinquagintaquinque, menses quatuor, qui additi superioribus annis ducentis trigintaquatuor, faciunt annos trecentos octogintanovem, menses quatuor. Dextri autem lateris dormitio, id est annorum quadraginta supputatur.

^marg.| Post Heliachin enim qui cognominatus est Ioachin, regnavit filius eius Ioachin cognomento Iechonias mensibus tribus, quo regnante ascenderunt servi Regis Babylonis Nabuchodonosor in Hierusalem et circumdata est urbs munitionibus, venitque Nabuchodonosor rex Babylonis ad civitatem cum servi eius oppugnarent eam, et egressus est Ioachim rex Iuda ad regem Babylonis anno octavo regni sui et protulit inde omnes thesauros domus Domini, et thesauros domus Regie, ut dicitur 4Rg.24. Et post paululum subditur. Et transtulit omnem Hierusalem et universos Principes, et omnes fortes exercitus et decem millia in captivitatem et omnem artificem et inclusorem, nihilque relictum est exceptis pauperibus populi terre.

^marg.| {5. 20vb} Quo capto cum infinita populi multitudine et cunctis opibus Hierusalem, regnavit Sedechias, annis undecim, sub quo capta est urbs, et templum destructum, ut dicitur, 4Rg.ult. et Ier. ultim. Cuius solitudo usque ad secundum Darii annum permansit annis 70. Tricesimo autem desolationis templi anno.

^marg.| Cyrus regnavit in Persis, subverso Astiage rege Medorum, qui scilicet Cyrus, iuxta Prophetiam Is., qui dixerat, Christo meo Cyro, etc. quinquaginta ferme hominum millia de Tribu Iuda remisit in Hierusalem, et vasa templi que Nabuchodonosor asportaverat, etc. que Esdre narrat historia, 1. et 2. Ut igitur in Israel, hoc est in decem Tribubus a Phacee rege Israel sub quo Teglathphalasar Israelitici populi multa vastavit usque ad 40. annum Assueri, supputamus annos 390. quando universi Iudaici populi persecutio mitigata est, sic a 1. anno Iechonie quando magna pars Hierusalem translata est in Babylonem usque ad primum Cyri regis Persarum annum, qui desolationis templi erat annus tricesimus, supputantur anni quadraginta, sub quo Iudeorum laxata captivitas est, et libertas populo reddita. Quidam autem trecentos nonaginta annos Israelis, et quadraginta Iude iungentes, faciunt annos quadringentos triginta, et volunt eos impleri a baptismate Salvatoris usque ad consummationem mundi. Hanc opinionem recitat hic Hieronymus tamquam falsam et mendacem. Similiter et sequentem. Subdit enim et dicit : Alii vero et maxime Iudei a secundo anno Vespasiani, quando Hierusalem a Romanis capta est, templumque subversum est, supputari volunt in tribulatione et angustia et captivitatis iugo populi constituti, annos 430. et sic redire populum ad pristinum statum, ut quomodo filii Israel quadringentis triginta annis fuerunt in Egypto, sic et in eodem numero finiatur extrema captivitas, scriptumque esse Ex. 12.f. Habitatio autem Israel qua habitaverunt in terra Egypti, anni quadringenti triginta. Gn. 15.c. Act. 7.a. et iterum in Ex. Factum est post annos quadringentos triginta, egressus est omnis exercitus Domini nocte. Satisque miror cur vulgata exemplaria in hoc loco centum nonaginta annos habeant, et in quibusdam scriptum sit, centum quinquaginta, cum perspicue et Hebraicum, et Aquila, Symmachus, et Theodotion, trecentos nonaginta annos teneant, et apud ipsos Septuaginta, qui tamen non sunt Scriptorum vitio depravati, idem numerus reperiatur. His dictis et determinatis subdit Hieronymus i in originali difficillimam questionem {5. 21ra} Δ et ne dicam superbe a nullo explanatam, non tam nostri scientia quam Domini gratia exposuisse nos credimus, impleto illo quod pollicitus est, Mt. 7.a. Querite et invenietis, petite et accipietis, pulsate et aperietur vobis. Qui autem voluerit supputare a prima captivitate, que facta est sub Mahen filio Gaddi rege Israel, qui regnavit in Samaria annis decem, quando venit Phul rex Assyriorum in terram Israel, et mille talenta accepit argenti, 4Rg.15. et post eum alios duos annos Phacee, quos regnavit in Israel, inveniet vigesimo octavo anno regis Assueri compleri trecentos nonaginta annos, quando Hesther fertur historia, quod et credibilius est. Neque enim finito imperio Assueri, sed adhuc regnante eo, Israel iugum gravissime servitutis abiecit.

^marg.| Sequitur {a} Et ad obsidionem Hierusalem] id est obsidionis picturam, qua depinxisti Hierusalem obsidendam, vel, id est ad Hierusalem obsessam, vel ad illos qui obsessi sunt in Hierusalem, vel ad litteram, ad partes Hierosolymitanas. Septuaginta [Et ad conclusionem Hierusalem parabis faciem tuam, et brachium tuum roborabis, et prophetabis super eam]

^marg.| {b} Convertes faciem tuam] obfirmando, scilicet, vultum tuum contra illam civitatem depictam in latere.

^marg.| {c} Et brachium tuum erit extentum] id est liberum, et extentum contra ipsam civitatem, ut sic et conversione faciei, et comminatione brachii, ostendas me ipsam urbem Hierusalem, et omnes qui in Iudea sunt videre ad puniendum, et manu potentie me oppressurum. Et hoc est quod dicit.

^marg.| {d} Et prophetabis adversus eam] sic scilicet ex conversione faciei, et confirmatione extenti brachii atque nudati, ut non solum voce, sed gestu, et habitu prophetantis urbis obsidio demonstretur.

^marg.| Et nota quod sicut est de puero ligato in cunabulis, quod non ligatur ei manus una, ne suffocetur, maxime in estu, sic Propheta fuit ligatus, et unam habuit manum ut aliquod in hoc remedium haberet, et in signum ut scilicet illa manu erecta comminaretur Hierusalem in ipsa pictura.

^marg.| {e} Ecce circumdedi te vinculis] Ad litteram, voluit Dominus Prophetam ligari vinculis, ut per hoc significaretur vinculum obsidionis Iudeorum, quia scilicet circumdandi sint undique a Chaldeis. Vel [ Circumdedi te vinculis] id est volui te non moveri ac si esses ligatus, unde subdit.

^marg.| {f} Et non te convertes de latere tuo in latus alterum] ad litteram. Non te convertas, nec te moveas.

^marg.| {g} Donec compleas dies obsidionis] id est inclusionis.

^marg.| {h} Tue] id est tibi iniuncte, scilicet quadraginta dies. Et quia iniunxi tibi quadraginta diebus stare in domo ligatum, per hoc vult significari quod Iudei in captivitate Babylonica positi ligati erant precepto, et dominio Chaldeorum, ita quod non poterunt redire ad terram suam, nec ad libitum se movere.

^marg.| Quia se non convertit de uno latere in aliud, indicatur quod nulla sit cruciatuum requies. Hic dicit Hieronymus in Originali. Sinistre partes, quia sine templo, et notitia Dei fuerant in Samaria, delegantur Israeli, dextre Iude, in qua Dei cultus, et religio erat. Sequitur.

^marg.| {i} Et tu sume tibi frumentum] etc. Quarta pars, in qua prefiguratur angustia famis in obsidione Hierusalem, vel in Babylonica captivitate.

^marg.| Et nota quod postquam Propheta in carcere reclusus est tamquam eger, et infirmus ad lectum deductus, ut se non moveat, datur ei in carcere posito panis arctus, et aqua brevis, ut sic servet dietam, et populo Iudaico superventuram significet famis angustiam. Per quinque, enim notatur hic famis angustia. Per vilem panis materiam que Prophete datur, hordeum, et frumentum mixtum cum faba, et lente, et milio, et vicia. Item ex modo coquendi, quia subcinericius factus est. Item ex coquente igne, sive potius ex materia nutriendi ignem coquentem, quia precepit quod succendat ignem de stercore humano, et bovino. Item ex pondere, quia in viginti staterum. Item ex tempore, quia a tempore, id est semel in die.

^marg.| Et hec quinque dicuntur contra illa quinque prepropere, laute, nimis, ardenter, studiose, sicut dicemus in mystica expositione. Dicit ergo.

^marg.| {k} Et tu sume tibi frumentum,

^marg.| {5. 21va} Δ {a} Et mittes ea in vas unum] ad commolendum, vel ad coquendum vel ad commiscendum, id est totum simul commiscebis sic coquendum, per hoc significatur tempus famis, quando non exquiruntur cibaria, nec panes de frumento puro habentur, sed mixti cum leguminibus. Unde dicit.

^marg.| {b} Et facies tibi panes numero] id est secundum numerum.

^marg.| {c} Dierum quibus dormies super latus tuum] sinistrum, id est trecentos nonaginta, ut sic quolibet die habeat unum panem.

^marg.| Unde dicit. {d} Trecentis, et nonaginta diebus comedes illud] id est quolibet die unum panem. Et nota quod ubi Hieronymus transtulit viciam, Septuaginta et Theodotio transtulerunt avenam vel sigalam. Aquile, autem prima editio et Symmachus Znac interpretati sunt, quod vel far, vel gentili Italie Pannonieque sermone spica peltaque, vel spelta dici potest, ut dicit Hieronymus Post hec autem iubetur Propheta futuram famem, et inopiam populi Israel opere demonstrare. Sicut enim in rerum omnium penuria non queruntur ciborum diversitates, et delicie, sed quomodo venter impleatur, sic nunc propheta frumentum, et hordeum, et fabam, et lentem, milium, et avenam mittit in unum vas, etc. Et nota quod per hoc quod panis fit de frumento quod pertinet ad homines rationales, et de aliis leguminibus que pertinent ad bruta, significatur quod populus Israel partim rationalis erat, colendo unum Deum, et partim irrationalis, colendo etiam idola. Sequitur.

^marg.| {e} Cibus autem tuus quo vesceris in pondere] Et quantum erit illud pondus. [Viginti stateres in die] quasi dicat, De vili pane nec in copia habebis, sed in pondere brevi. Et per hoc patet quod illi panes mali erant, et parvi : habebant enim illi panes vicenos siclos, id est stateres. Siclus autem vel stater, ut dicit Hieronymus habet drachmas quatuor, drachme autem octo latinam unciam faciunt, ita ut panis unus decem uncias habere dicatur, quo trahitur magis anima quam sustentatur.

^marg.| {5. 22ra} Δ {a} A tempore usque ad tempus comedes illud] quasi dicat et mali erunt panes in materia, et parvi in pondere, et raro eos habebis, id est semel in die. Et hoc est a tempore usque ad tempus, id est a vespere usque ad vesperam, licet quidam male ab anno usque ad annum intelligi putent, ut dicit Hieronymus Sed quia sterilitatem cibi, aque auget sterilitas, ideo dicit.

^marg.| {b} Et aquam in mensura bibes sextam partem Hin] : per singulos dies, scilicet. Unde dicit.

^marg.| {c} A tempore, usque ad tempus] id est semel in die in quolibet vespere.

^marg.| {d} Bibes illud] id est mensuram Hin. Hieronymus sextam partem mensure Hebraice que Hin appellatur, iubetur per singulos dies bibere : Porro Hin duos choros Atticos facit, quos nos appellare possumus duos sextarios Italicos, ita ut Hin sit mensura Iudaici sextarii, nostrique castrensis, cuius sexta pars fecit tertiam partem sextarii Italici.

^marg.| {e} Et quasi subcinericium hordeaceum comedes illud] Sic coniunge. Tu [ comedes illud] coctum [ quasi subcinericium hordeaceum] id est sine cura, et diligentia sub velocitate paratum, sicut de tali pane minima cura habetur. Vel [ Subcinericium hordeaceum] sicut consueverunt pauperes facere sibi tortellas de farina non fermentata, miscentes aquam cum farina, et coquentes sub cinere velociter.

^marg.| Pauperes etiam qui non possunt habere copiam farine, non fermentant eam, nec coquunt in furno, sed sub cinere in sua domo.

^marg.| {f} Et stercore humano operies illud] vel [ stercore quod egreditur de homine operies illud] quia de tali materia nutries ignem predictum panem coquendo.

^marg.| {g} In oculis eorum] id est illis videntibus, ut sic intelligant signum esse afflictionis, et angustie famis. Sed quomodo potuit hoc fieri in oculis eorum, cum Propheta esset ligatus in domo ? Responsio. Ipsi veniebant ad domum Prophete, vel Propheta faciebat per vicarium panem fieri coram eis, et decoqui in signum. Unde dicit.

^marg.| {h} Et dixit Dominus, sic comedent filii Israel panem suum pollutum inter gentes ad quas eiiciam eos] Expositio est metaphore, vel melius declaratio est figure eius quod figurabatur in facto predicto Prophete, Hieronymus Sicut igitur Ezechiel panem comedit in stercore, sic et filii Israel vel omnis populus Iudeorum, sive ut alii putant, decem tribus comedunt panem pollutum in nationibus, licet ad eos non sit comminatio, quia iam eiecti sunt, sed ad eos qui eiiciendi erant de terra promissionis.

^marg.| Notandum enim quod quidam intelligunt dictum hoc de decem tribus, vel de duodecim, ex quo locutus sit de trecentis nonaginta diebus. Alii intelligunt hoc de duabus principaliter, sed secundario de decem tribubus, quia aliqui de decem tribubus qui confugerant ad duas tempore Ezechie, cum duabus sunt captivati a Nabuchodonosor. Sed quomodo comedunt isti pollutum panem in captivitate ? Ad hoc dicendum, quod pollutum dicit eos comesturos, quia in terra captivitatis facte fuerunt eis contumelie, et iniurie multe, et pre tristitia quicquid comedebant erat eis abominabile vel pollutum. Vel panem ad litteram, pollutum, contactu Gentilium. Vel, pollutum panem, id est cibaria in lege prohibita tamquam immunda.

^marg.| {5. 22va} Δ {a} Et dixi. Ah ah ah Domine Deus] Vel secundum Septuaginta. [Nequaquam Domine Deus] Vel secundum Theodotionem. [O Domine Deus ecce anima mea non est polluta, et morticinum, et laceratum a bestiis non comedi ab infantia mea usque nunc, et non est ingressa in os meum caro immunda] quasi dicat Domine valde grave est mihi quod tu precipis, rogo te ut nequaquam mihi iniungas, quia numquam comedi nisi mundissima, nec unquam pollutus sum his que lex iudicat immunda. Et nota quod Propheta non excusavit se de dormitione longinqua, vel de vinculatione, nec de cibi asperitate, et amaritudine, sed de cibi contaminatione, quia erat contra legem. Sed queritur ubi hoc sit prohibitum in lege. Responsio. Quia lex prohibet comedere carnem suillam, Levit. 11.a. et 17.d. morticinum, et captum a bestia, multo magis videbatur ei esse contra legem comedere aliquid quod sic defedatur tactu stercoris quod exit ab homine, et ideo illud horrebat, quia etiam naturaliter hoc subterfugit homo. Vel potius ibi esse prohibitum ubi dicitur. Omne immundum ne tetigeritis. Notandum etiam quod dicit. Ah ah ah quia contra naturam, quia contra legem, quia maximam famis angustiam significabat. Et per hoc significatum Hierosolymitas comesuros carnes filiorum suorum, et urinam suam bibituros. Sed queritur hic quare Ezechiel faciliora renuerit, id est contaminationem corporalem, et Os. statim fuerit scorto copulatus, et spiritualiter in aliquo videtur fuisse contaminatus, nec tamen contradixit, sicut patet Os. 1. Ex quo ostenditur, secundum Hieronymum figuram fuisse Synagoge, et Ecclesie, non vere iuxta litteram perpetratum. Sed contra hoc aperte videtur esse textus in Os., ubi dicitur. Fac filios fornicationis, etc. Et ibi dicit Hieronymus quod ad litteram filios genuit de illa fornicaria. Ad hoc dicendum quod ante fornicaria fuit, sed eam sibi matrimonialiter copulavit, et sic facta est casta, et per penitentiam mundata. Sed adhuc restat questio, quia nec talem debebat sumere in matrimonium secundum legem, maxime cum esset Propheta, et sacerdos.

^marg.| Unde Levit. 21.c. Viduam et repudiatam, sordidam atque meretricem non accipiet. Solutio. Illud dicitur de summo sacerdote. Preterea etiamsi esset contra legem, dispensatum est cum eo ex precepto Domini.

^marg.| Et quia in illo facto intellexit coniunctionem Christi et Ecclesie gentium, ideo se non excusavit, sed libenter fecit illud : licet enim figura esset horribilis quodammodo et fugienda, tamen quod significabatur plenum erat iucunditate et letitia. In hoc autem loco Ezechieli utrumque erat contristabile, et signum, et signatum, et ideo iste se excusat, ille vero non se excusat. Notandum est autem quod beatus Bernardus in libro de precepto et dispensatione, videtur dicere quod Os. precepto Domini fornicariam assumpsit, et non irrationabiliter. Distinguit enim triplex preceptum, vel triplex necessarium, necessarium scilicet stabile, ut statuta hominum ; inviolabile, ut precepta Dei, id est decalogus ; et immutabile, ut virtutes. In necessario stabili potest dispensari ex causa pro loco et tempore per homines, in necessario inviolabili, solus Deus dispensat.

^marg.| Unde dicit ipse Bernardus Necessarium quod inviolabile nominavi, illud intelligo quod non ab homine traditum sed divinitus promulgatum, nisi a Deo qui tradidit mutari omnino non potest. Ut exempli causa. Non occides, non mechaberis, non furtum facies, et reliqua illius tabule legiscita, que etsi nullam prorsus humanam dispensationem admittunt, nec cuiquam hominum ex his aliquid aliquo modo solvere aut licuit aut licebit, Deus tamen horum quod voluit et quando voluit solvit, sicut ab Hebreis Egyptios spoliari, vel quando Prophetam cum muliere fornicaria misceri precepit, quorum utique alterum, quid nisi grave furti facinus, alterum quid nisi flagitii turpitudo reputaretur, si non excusasset utrumque factum auctoritas imperantis.

^marg.| Et nota quod dicit [Morticinum] Hieronymus Morticinum dicitur quod absque effusione sanguinis amittit vitam, et in quo moritur anima. Et ideo prohibitum est morticinum Iudeis, sicut et sanguinis esus. Gn. 9.a. Levit. 17.d. Item Dt. 12.d. et in pluribus locis. Sequitur.

^marg.| {e} Et dixit ad me] ecce dedi tibi fimum boum pro stercoribus humanis, quasi dicat, ego tempero sententiam, quia rogasti me super hoc.

^marg.| {g} Et facies] id est coques, et parabis.

^marg.| {h} Panem tuum in eo] sicut adhuc consuetudo est in aliquibus partibus, quod faciunt ignem {5. 23ra} Δ de stercoribus boum. Sequitur. {a} Et dixit ad me. Fili hominis] etc. Quod opere futurum ostenderat, nunc sermone aperit, et declarat dicens.

^marg.| {b} Fili hominis : ecce ego conteram baculum panis in Hierusalem] id est robur panis, quasi dicat, cum paucitate, et penuria ciborum faciam, quod non dabunt robur, nec habebunt nutriendi, et roborandi efficaciam. Et tunc est maxima caristia, quando est et paucitas granorum, et illa etiam non conferunt robur, nec nutrimentum, Is. 3.a. Auferam a Hierusalem, et a Iuda omne robur panis, et omne robur aque. Huic expositioni consonat alia translatio. Symmachi, Theodotionis, et Aquile secunda translatio, que est. [Conteram firmamentum panis] sicut dicit Ps. 104. Omne firmamentum panis contrivit.

^marg.| {c} Et conteram baculum panis] id est auferam eis panem, sive arctabo eos penuria panis, quo quasi baculo sustentabantur. Vel aliter ad litteram : Baculum quo Ezechiel panem cineribus operuit, contrivit Dominus, in signum contritionis, et confractionis Hierusalem.

^marg.| {d} Et comedent panem suum in pondere] parvo.

^marg.| {f} Et in sollicitudine] magna, quia et parum habebunt de pane, et illud valde timebunt amittere, et solliciti erunt ne contingat illud deficere.

^marg.| {g} Et aquam in mensura] parva scilicet in mensura hin.

^marg.| {h} Et angustia] magna, solliciti scilicet ne illa deficiat, id est Bibent, in mensura, et angustiabuntur fame. {k} Ut deficientibus pane, et aqua corruat unusquisque ad fratrem suum] id est unusquisque recurrens ad fratrem suum, ab eo auxilium sperans, non inveniat illud, sed corruat.

^marg.| {n} Et contabescat in iniquitatibus

^marg.| {5. 23va} Δ suis] id est pro iniquitatibus suis. Hic dicit Hieronymus quod nature hominum est, ut prementibus malis, et angustiarum pondere, in proximo magis, quam in se habeant fiduciam.

^marg.| Θ testis est, ut etsi audire is qui docetur noluerit, doctor tamen pro zelo quem exhibet auditoribus, negligentie reus non sit. Prv. 6.d. Zelus viri, etc. Murum ergo ferreum inter se et civitatem ponit, quia ultionis tempore inde doctor a damnationis periculo munitur, unde nunc per zelum custodie cordis frixuram patitur. Unde esset necesse prelatis quod istum murum haberent, de commissis animabus rationem reddituri, quando oportebit greges transire ad manum numerantis, ut dicitur Ier. 33.c. quando surgent contra prelatos ad accusandum eos, secundum quod dicit Bernardus Venient, venient ante tribunal iudicis : ibi erit pupillorum accusatio gravis, allegatio dura, quorum vixere stipendiis, nec diluere peccata. Vel aliter, quia Propheta typum gerit Domini, significatur quod zelus animarum sit murus inter homines peccatores et Deum. Per zelum enim animarum tenetur Dominus ne percutiat et destruat populum. Gregorius Nullum omnipotenti Deo tale, vel maius est sacrificium sicut zelus animarum. Unde Ps. 68. Zelus domus tue, etc. Sequitur.

^marg.| {a} Et offirmabis faciem tuam ad eam] per quod significatur quod predicator non semper se remissum, sed aliquando durum debet ostendere in correctione, secundum illud Eccles. 7.c. Filie tibi sunt, serva corpus illarum, et non ostendas hilarem faciem tuam ad eas. Item 42.b. Super filiam luxuriosam construe custodiam. Iob. 29.d. Si quando ridebam ad eos, non credebant, et lux vultus mei non cadebat in terram.

^marg.| {b} Et erit in obsidionem] quia per severitatem Prelati restringit se a vanitate, et claudit se subditus ne ullus pateat ingressus diabolo obsidenti. Gregorius Infirme anime que quasi filie imbecilles sunt, atque ad appetitum mundi dedite, aliquando melius ex severitate servantur, ut offirmata facies, id est per severitatis custodiam ab omni spe frivole {5. 19vb} remissionis abducta inconstantem animam terreat, atque a delectatione vitiorum districtionis rigore constringat. Sequitur.

^marg.| {c} Et circumdabis eam] in tentationibus muniendo et cautam reddendo. Gregorius Circumdat doctor auditoris animam, cum in omne quod in hac vita agitur tentationum laqueos apponi posse denunciat, ut dum ubique sit mens pavida, ubique circumspecta, quanto timidior, tanto vigilantior vivat. Prv. 28.c. Beatus homo qui semper est pavidus, qui autem mentis est dure, corruit in malum. Eccl. 7.c. Qui timet Deum nihil negligit.

^marg.| {d} Signum est domui Israel] id est Ecclesie vel cuilibet anime. Gregorius Significantur per predicta, malignorum spirituum tentationes et insidie, pro quibus cavendis muniende sunt a prelatis plebes ei commisse. Sequitur.

^marg.| {e} Et tu dormies super latus tuum sinistrum] etc. Supra prefiguravit Propheta in latere subditorum fragilitatem et hominum corruptionem quantum ad materiam lateris. Per picturam significavit patrie celestis retributionem in cordibus hominum descriptam per cognitionem et amorem. Prefiguravit etiam per obsidionem et munitiones, castra et aggeres maligni spiritus, tentationum multiplicitatem, et diversitatem.

^marg.| Et per sartaginem ferream significavit prelatorum zelum et caritatis fervorem. In hoc autem loco significat Propheta tam bonorum quam malorum penam et laborem.

^marg.| Primo enim dormit super latus sinistrum trecentis et nonaginta diebus, in signum pene decem Tribuum, id est malorum. Dormit etiam super latus dextrum quadraginta diebus, in signum pene Iuda, id est bonorum, que brevis est et parva respectu pene malorum. Et hoc est quod dicit Hieronymus quod in altero significatur pena peccantium, in altero virtutis exercitatio, quia per tempus afflictionis decem Tribuum significatur pena murmurantium, quibus longum videtur supplicium quantumcumque breve sit. Per tempus afflictionis duarum Tribuum, significantur pressure bonorum, quibus examinantur, quia quod dies est Prophete, hoc annus patientibus, id quod breve est, et facile amanti, longum et difficile est murmuranti, sicut infra dicitur.

^marg.| Diem pro anno dedi tibi. Et e converso, quod annus est malis, dies est Prophete, quia quos septem annos putabat Laban, Iacob erant quasi pauci dies pre amoris magnitudine. Vel per dormitionem sinistri lateris, significatur pena malorum, per dextrum retributio bonorum, quia agni in dextra, hedi in sinistra collocabuntur, ut dicitur Mt. 25.c. Unde etiam dicitur Eccl. 10.a. Cor sapientis in dextera eius, cor autem stulti in sinistra.

^marg.| Item notandum quod proprietas ovium est, quod in hyeme dormiunt super latus sinistrum, in estate vero super dextrum. Sic et nos in hyeme presentis vite in sinistris, id est in temporalibus debemus dormire, id est requiem ad sustentationem nature requirere, ita ut in estate vite future digni simus in dextris, id est in eternis requiem invenire ; quatenus sic transeamus per bona temporalia, ut non amittamus eterna. Vel aliter. In presenti hyeme debemus dormire in sinistris, id est in adversis quiescere, ut non solum ea patienter, sed libenter et gratanter sustineamus, sicut Apostolus in tribulationibus invenit requiem, qui dicebat 2Cor. 12.c. Libenter gloriabor in infirmitatibus meis, ut inhabitet in me virtus Christi. Gal. 6.d. Mihi absit gloriati nisi in cruce Domini nostri Iesu Christi. Sic ergo in presenti hyeme quiescere debemus in adversis, ut in futura estate glorie requiem inveniamus in eternis gaudiis. Hec enim est scientia sanctorum, ut dicit Bernardus temporaliter cruciari, et in eternum gloriari. Vel aliter, ut per hyemem intelligatur culpa, per estatem vero gratia. Mali ergo in hyeme peccati sunt et iacent in sinistro latere, consolationem querentes in mundanis, sicut dicitur Lc. 6.d. Ve vobis divitibus qui habetis hic consolationem vestram. Et tales qui sic dormiunt cor opprimunt et phantasias multas patiuntur, secundum illud Iob. 7.c. Si dixero consolabitur me lectus meus, et relevabor loquens mecum in strato meo, terrebis me per somnia, et per visiones horrore concuties : Boni autem qui sunt in estate gratie dormiunt in dextro, quia quietem querunt in spiritualibus et eternis.

^marg.| Habent cor adversus celum, ita ut possint dicere illud Ct. 5.a. Ego dormio et cor meum vigilat. His visis patet mysterium huius dormitionis. Sed modo textus persequendus est, Dicitur enim Prophete, id est prelato vel predicatori.

^marg.| {e} Et tu dormies super latus tuum sinistrum] id est quiesces in adversis letanter ea sustinens. Sic ergo dicitur de Zabulon Dt. 33.c. Inundationes maris quasi lac suget, et thesauros absconditos arenarum.

^marg.| Θ {a} Et pones iniquitates domus Israel super eo, numero dierum quibus dormies super illud] id est per hoc significabis penam iniquorum, qui dicuntur domus Israel, quia non culparum carent scientia. Sunt enim Israel, id est videntes Deum, et ideo gravius peccant quia scienter peccant. Servus enim sciens voluntatem domini sui, et non faciens vapulabit multis. Lc. 12.f. In pena autem bonorum significatur pena malorum, quia si in viridi hec fiunt, in arido quid fiet ? Lc. 23.e. Secundum autem numerum pene dierum sumuntur anni pene malorum, ut dicetur infra, quia quod sancti sustinent in brevi tempore, mali patientur sine fine, si non penituerint in presenti, vel si penituerint, etiam annosa, id est diuturna est penitentia eorum, et longa. Sequitur.

^marg.| {f} Et assumes iniquitatem eorum] id est in te prefigurabis penam pro iniquitatibus eorum. Vel : Assumes iniquitatem eorum, id est portabis, quia Prelati deberent malorum peccata portare, id est penam pro eis sustinere, lugendo ea et orando, quia peccata malorum frixoria sunt bonorum. Quod bene faciebat Paulus, qui dicebat, 2 Cor. 11.g. Quis infirmatur et ego non infirmor, etc. Et nota quod prelati debent portare peccata eorum qui omnino pereunt, et illorum qui ad penitentiam redeunt. Pereuntes significantur per sinistrum latus, penitentes per dextrum. Quod autem pro pereuntibus plangendum sit, ostendit Ier. dicens 9.a. Quis dabit capiti meo aquam, et oculis meis fontem lachrymarum, et plorabo die ac nocte interfectos filie populi mei ? Ecce iste abundanter plorat pro interfectis. Item Ier. 31.c. Rachel plorans filios suos, etc. Os. 13.d. Consolatio ablata {5. 20rb} est ab oculis meis, quia ipse inter fratres dividet. Magnum enim chaos inter sanctos et damnatos firmatum est, ut dicitur Lc. 16.g. Quod autem penitentes sint portandi et lachrymis, et orationibus adiuvandi, ostendit Apostolus Act. 20.f. Per triennium nocte, et die non cessavi cum lachrymis monens unumquemque vestrum. Officium autem sacerdotum et prophetarum erat in lege portare iniquitatem populorum, ut dicitur Levit. 9. Nm. 18.a. Tu et filii tui et domus patris tui tecum portabis iniquitatem sanctuarii, et tu et filii tui simul sustinebitis peccata sacerdotii vestri. Item 1Rg.15.g. Non vidit Samuel Saul usque in diem mortis sue, verumtamen lugebat Samuel Saul, etc. Moderni vero non plorant pro peccatis subditorum, immo magis decipiunt eos, secundum quod dicitur infra 13.c. Violabant me ad populum meum propter pugillum hordei et fragmen panis, ut interficerent animas que non moriuntur, et vivificarent animas que non vivunt, mentientes populo meo credenti mendaciis.

^marg.| Vel [Assumes iniquitates eorum] curandas sicut medicus. Is. 53.b. Vere languores nostros ipse tulit, etc. Christus enim verus fuit medicus.

^marg.| De quo dicitur Sir. 38.a. Honora medicum propter necessitatem. Sacerdotes etiam et prelati sunt medici vicarii ipsius. Unde quicumque prelati efficiuntur, ad curandas animas medici assumuntur. Sequitur.

^marg.| {h} Ego autem dedi tibi] id est signavi.

^marg.| {i} Annos iniquitatis eorum numero dierum trecentos et nonaginta dies] quasi dicat. Tu tot diebus penam sustinebis, in signum quod tot annis patientur penam iniqui. Sancti enim penam sustinent in diebus, id est in presenti, sed mali punientur per annos, id est semper sine fine. Et notandum quod per trecentos significatur perennitas penarum in inferno.

^marg.| Annus enim dicit pene sempiternitatem, numerus autem annorum dicit perfectionem punitionis. Per centum enim pene perfectio significatur.

^marg.| Quatuor autem centenarii significant, quod pro peccatis cogitationis, locutionis, operis et consuetudinis, perfectam et completam sine termino permanendam penam sustinebunt. Quia autem in predicto numero non sunt perfecte quatuor centenarii, sed parum deest, significat misericordiam iudicis, qui licet perfecte puniat, tamen de pena debita relaxat.

^marg.| Punit enim semper citra meritum, sicut remunerat supra condignum. Sancti autem trecentos et nonaginta dies in pena peragunt, quia in presenti tempore pro peccatis cordis, oris, operis, consuetudinis perfecte se puniunt et condigne. Vel aliter.

^marg.| {h} Ego dedi tibi annos] etc. id est ego indulgeo tibi penam longam quam debent subditi tui sustinere pro peccatis suis pro modica pena quam sustines orando et lugendo pro eis. Magne enim efficacie est oratio, et lachryma effusa coram Deo pro peccatis alienis diluendis. Sicut enim dicit Bernardus unguentum contritionis bonum est pro peccatis propriis, unguentum devotionis melius confectum ex divinis beneficiis, sed unguentum pietatis et compassionis optimum est pro peccatis, scilicet, et miseriis alienis. Sequitur.

^marg.| {l} Et portabis iniquitatem domus Israel] id est penam pro eis sustinendo, vel penam malorum in tua pena figurando. Sequitur.

^marg.| {m} Et cum compleveris hec] id est dormitionem sinistri lateris.

^marg.| {n} Dormies super latus tuum dextrum secundo] Hic est ordo. Prius est adversa et sinistra libenter et gaudenter tolerare, postea per hoc dignus est homo in dextris, id est in eternis per contemplationem quiescere. Hic ordo significatur Iob. 5.b. ubi dicitur. Homo nascitur ad laborem, et avis ad volatum. Vel aliter. Homo postquam in sinistris quieverit, id est postquam temporalia et necessaria carnis subsidia sumpserit ad sustentationem, decet eterna petere ad fruitionem, et ipsis dormire per iugem et attentam meditationem. Et quia pars contemplationis est oratio, necesse est ut penitentium peccata assumat curanda per suam intercessionem. Unde dicit. {o} Et assumes iniquitatem domus Iuda] id est peccata penitentium que prelatus et sacerdos debet sua intercessione curare, sicut de quodam sacerdote iusto dicitur Sir. 50.a. Qui curavit gentem et liberavit a perditione : Vel, Assumes iniquitatem domus Iuda, id est in Θ te prefigurabis per dormitionem dextri lateris, penitentiam peccatorum confitentium et contritorum, quia sicut Prelatus quadraginta diebus debet dormire in dextero latere, id est per totam vitam istam presentem ad ea que a dextris sunt inhiare, ita ad prospera et delectabilia huius mundi debet oculos clausos habere, ut subditis suis penitentibus det exemplum bone vite, quo pergant ut prospera et delectabilia huius mundi non concupiscant. Et hoc est quod dicitur.

^marg.| {a} Assume iniquitatem domus Iuda quadraginta diebus] id est prefigurabis qualiter pro iniquitatibus suis confitentes, per hanc vitam presentem etiam penitentiam debeant agere. Hic autem numerus, scilicet quadragesimus competit Moysi cum Domino loquenti, Ex. 34.d. Et Helie. Iezabel fugienti, Reg. 19.b. Et Iesu in deserto commoranti. Mt. 4.a. Per istos significatur numerus penitentie, quia Lex, et Prophete, et Evangelium invitant ad penitentiam. Vel per Moysen significantur sacerdotes et prelati, per Heliam fugientem Iezabel, significantur boni seculares et laici ; per Iesum in deserto commorantem significantur boni claustrales et religiosi, qui omnes quadragesimalem penitentiam debent agere, ut sic in presenti peccata plangant, quatenus digni sint ut in futuro ad quinquagenarium remissionis et quietis ascendant, sicut per quadragenarium ascendimus ad quinquagenarium. Partes enim quadragenarii faciunt quinquagenarium, que sunt viginti, decem, octo, quinque, quatuor, duo, unum. Hic ergo numerus bene convenit penitentibus, qui per dextrum latus significantur, eo quod ponendi sunt in dextera, sicut dicitur Mt. 25. Sequitur.

^marg.| {c} Diem pro] etc. Hoc est verbum satis notabile. Dominus in penitentibus diem pro anno dat, id est longam penam in brevem commutat, quia pro pena eterna dat temporalem. Item pro longa pena in purgatorio sustinenda gratam recipit, parvam et brevem in hoc mundo. Unde Eccl. 11.d. Malitia unius hore oblivionem facit luxurie maxime.

^marg.| {d} Diem inquam pro] etc. Ideo repetit et geminat, ut citius et libentius ad penitentie satisfactionem veniamus. Simile habes infra 16.a. Dixi tibi cum esses in sanguine tuo, vive.

^marg.| Vel aliter. {d} Diem pro] etc. idest pena que longa videtur et annosa murmuranti, faciam tibi facilem et brevem amanti. Unde dicit Hieronymus Quod dies est {5.21rb} Θ Prophete, hic annus est invite patientibus, id est quod breve est viro iusto, longum est murmurantibus. Sancti, enim cum gaudio omnia sustinent.

^marg.| Unde Ier. 15.c. Scito quod sustinui propter te opprobrium, inventi sunt sermones tui, et comedi eos, et factum est mihi verbum tuum in gaudium, et in letitiam cordis mei. Et parum post dicitur : Facta est plaga mea quasi mendacium aquarum infidelium.

^marg.| {a} Et ad obsidionem Hierusalem] id est ad Ecclesiam vel quamlibet animam in tribulationibus, et tentationibus positam.

^marg.| {b} Convertes faciem tuam] id est respectum tuum ad compassionem. Vel [Convertes faciem tuam] id est ad animas a diabolo tentatas confortandas, et liberandas, diriges mentis tue intentionem, et sollicitudinem.

^marg.| {c} Et brachium tuum erit extentum] id est erectum ad bonam operationem, ut sint brachia, id est opera nuda et aperta aliis in exemplum, secundum quod dicitur, Mt. 5.b. Sic luceant opera vestra coram hominibus, etc.

^marg.| {d} Et prophetabis adversus eam] Opera enim prelatorum magis sunt prophetie quam verba, magis instruit verbum visibile quam audibile, sicut certior est visus quam auditus, ut dicitur Ex. 20.c. Cunctus autem populus videbat voces et lampades et sonitum buccine, montemque fumantem.

^marg.| Et nota quod dicit [ Adversus eam] quia fortia opera predicatoris arguunt torporem auditoris. Vel.

^marg.| {b} Convertes faciem tuam] blande consolando et per compassionem respiciendo.

^marg.| {c} Et brachium tuum erit extentum] comminationes pro qualitate temporis, vel persone inferendo.

^marg.| {d} Et] sic [ prophetabis adversus eam] Non dicit, pro ea, sicut adulatores qui semper pro voluntate auditorum volunt loqui.

^marg.| {e} Ecce circumdedi te vinculis] penitentie, et discipline. De quibus dictum est supra 3.g.

^marg.| {f} Et non te convertes de latere tuo in latus alterum] vel [aliud] id est in tua penitentia et vita bona quam incepisti, sine interruptione permanebis.

^marg.| {g} Donec compleas dies obsidionis tue] id est donec de carne mortali exieris, in qua quasi in carcere conclusus teneris.

^marg.| Unde Ps. 141. Educ de carcere animam meam, etc. Quidam enim sunt vertibiles ad omnem ventum se moventes, qui se de latere in latus statim convertunt : De latere Dei convertunt se ad latus Diaboli, id est de familiaritate Dei convertunt se ad consilium Diaboli vel familiaritatem eius, sive ad delectationem peccati, vel de familiaritate bonorum convertunt se ad societatem malorum, et fiunt latera aquilonis.

^marg.| Item quidam dormientes sunt aliquantulum temporis super latus sinistrum, qui scilicet quietem inveniunt in adversis, et satis libenter recipiunt ea, sed in quiete ista statim inquieti sunt, statim enim volunt dormire super aliud latus, id est super dextrum, volentes statim habere pro modica sustinentia tribulationum vel laborum magnam retributionem consolationum etiam temporalium. Tales non bene complent dies obsidionis sue, id est penitentie sue, Sir. 20.b. Hodie feneratur quis et cras expetit et odibilis est homo huiuscemodi. Ille feneratur domino, qui pro eo aliquid patitur. Sed qui hodie feneratur aliquid pro ipso patiendo, et cras expetit, statim retributionem querendo, odibilis est. Sequitur.

^marg.| {i} Et tu sume] etc. post tempus penitentie superius descriptum determinatur hic consequenter cibus et potus sive dieta ipsorum penitentium. Unde dicit ; [Et tu sume tibi] dietam [ frumentum, et hordeum et fabam et lentem, et milium et viciam vel avenam] secundum aliam litteram.

^marg.| Θ {a} Et mittes ea in vas unum] etc. In hac serie littere notantur quinque contra quinque vitia gule, que notantur in versu isto “Prepropere, laute, nimis, ardenter, studiose ».

^marg.| Prepropere ut Ionathas, vel ante horam determinatam a Rege Saul, id est ante vesperam comedit, 1Rg.14.d. Laute, ut filii Israel in eremo querentes lautiora cibaria, id est carnes Egypti, Nm. 11.b. Nimis, ut Sodomite, de quibus dicitur infra 16.f.

^marg.| Hec fuit iniquitas Sodome sororis tue, superbia, saturitas panis, et abundantia, id est nimietas, et otium ipsius, et filiarum eius, et manum egeno, et pauperi non porrigebant, sed totum, supple, comedebant. Ardenter, ut Esau, Gn. 24.d. Studiose, ut filii Heli, Ophni, et Phinees, 2Rg.2.c. Hec notantur in duobus versibus : “Mel Ionathe, carnes eremi, panis Sodomite. /Lens Esau, Phinees arguit olla gulam”.

^marg.| Horum contraria notantur hic. In mixtura enim frumenti cum hordeo, et faba, et vicia, et lente, et milio, significatur vilitas, et ariditas ciborum, contra laute, Ps. 101. Cinerem tamquam panem manducabam, id est panem nigrum tamquam cinerem, ut mutetur ordo verborum propter expressionem, id est delectabar in aridis sicut in delicatis cibariis. Item nomine cineris designatur parcitas comedentis, scilicet quod non satisfacit appetitui. Vas enim cinere plenum tantundem adhuc capit de aqua. Item Daniel. 10.a. Panem desiderabilem non comedi, id est cibaria delicata. Et per hoc meruit videre visiones, Bernardus Voluptas que tanti estimatur, vix duorum latitudinem continet digitorum. Quidam Eremita dixit carni sue. Occidisti me, occidam te. Et alius carni insurgenti dixit. De cetero non dabitur tibi granum, sed palea.

^marg.| {b} Et facies tibi panes numero dierum quibus dormies super latus tuum] ut qualibet die habeas unum. Unde subdit.

^marg.| {d} Trecentis, et nonaginta diebus comedes illud] Hoc verbum competit penitentibus, ut secundum temporis opportunitatem sumant cibum.

^marg.| Unde etiam postea dicit. [A tempore usque ad tempus] etc. Et hoc totum est contra prepropere comedentes, Eccles. 10.c. Ve tibi terra, cuius rex puer est, et cuius principes mane comedunt. Beata terra cuius rex nobilis est, et cuius principes comedunt in tempore suo ad reficiendum, et non ad {5. 21vb} luxuriam. Sequitur. {e} Cibus autem tuus quo vesceris erit in pondere viginti stateres in die] Ecce parvum pondus, contra nimis, Is. 56.d. Canes impudentissimi nescierunt saturitatem, id est mensuram parcitatis, Os. 7.d. Super triticum, et vinum ruminabant. Illi ruminant, qui cum non non possint plus ponere in ventrem, cibum tamen adhuc in ore revolvunt, et paulatim masticant. Tales quantum possunt cibum super cibum apponunt. Sed notandum quod cum leo timet se insectari pedibus, extraxit cibum ex ore. Ex hoc videtur quod multi clerici, et sacerdotes non sunt leones, per animalium, id est malorum motuum refrenationem, et dominium, vel quod non timent insectationes demonum, quia non se evacuant per abstinentiam, sed implent, et ingurgitant per gastrimargiam. Et hoc est valde periculosum talibus qui iugem habent servare castitatem. Quia, sicut dicit Hieronymus Venter mero estuans facile despumat in libidinem. Ideo dicitur gastrimargia quasi mergens castitatem.

^marg.| Unde qui pronus est ad libidinem, summopere debet cavere gulositatem. Nihil enim docet adeo vulnerato, sicut qui cito nimis comedit post vulnus.

^marg.| Θ {a} A tempore usque ad tempus] etc. id est a vespera in vesperam, semel, scilicet in die [ comedes illud] Ecce hoc sicut diximus est contra prepropere comedentes. Quod autem sequitur.

^marg.| {b} Et tamquam in mensura bibes, sextam partem Hin] est contra nimis. Et quod dicitur.

^marg.| {c} A tempore usque ad tempus bibes illud] est contra prepropere. Modestia enim tam cibi quam potus, et opportunitas tam bibendi, quam comedendi est observanda, Is. 30.e. Dabit tibi Dominus panem arctum, et aquam brevem, et non faciet evolare a te ultra doctorem tuum. Ecce quomodo doctrina comitatur abstinentiam, sicut etiam patet Daniel. 1.c. ubi dicitur de tribus pueris, quod prepositus eorum dabat eis legumina. Et subditur : Pueris autem his dedit Deus scientiam, et disciplinam in omni libro, et in omni sapientia. Sequitur {a} Et quasi subcinericium hordeaceum comedes illud] id est tali modo decoctum, et paratum panem comedes. Hoc est contra studiositatem, et curiositatem parandi cibaria diversis modis coquendo, et cum diversis saporibus : Sed sicut dicit {5. 22rb} Psalmus 76. Parasti in dulcedine tua pauperi Deus. Sequitur.

^marg.| {f} Et stercore quod egreditur de homine operies illud] Hoc est contra ardenter. Immunda enim cibaria, et vilia non ita avide sumuntur, sed deliciosa ardorem excitant. Unde cavendum est sibi cui talia proponuntur, Prv. 23.a. Quando sederis ut comedas cum principe, cum quo scilicet habentur delicata cibaria, attende que posita sunt ante faciem tuam, et statue cultrum in gutture tuo, id est discretus sis, et caveas ne ardor desiderii te decipiat. Ideo precipitur Ex. 12.b. ut agnus comedatur cum lactucis agrestibus.

^marg.| {g} In oculis eorum] Hoc dicitur Prophete, qui significat prelatum. Prelatus enim bona sua debet aperire, et aperte facere ad exemplum aliorum. Unde etiam subdit.

^marg.| {h} Et dixit Dominus, sic comedent filii Israel] id est viri penitentes exemplo tuo ad penitentiam provocati.

^marg.| {i} Panem suum pollutum] id est cibaria vilia, et arida.

^marg.| {k} Inter gentes ad quas eiiciam eos] id est in medio huius nationis prave, et perverse in exilio huius vite, in quo tamquam exules debet in amaritudine penitentie vivere. Sed quia Propheta non tantum typum gerit perfectorum qui penitentiam omnimodam, et abstinentiam sustinere parati sunt, sed etiam infirmorum qui ab iniunctis magnis penitentiis aliquando se excusant. Ideo subditur.

^marg.| {5. 22vb} Θ {a} Et dixi, Ah, ah, ah, Domine Deus] quasi dicat non possum hoc onus sustinere.

^marg.| Et est argumentum quod refugi potest penitentia nimis gravis, maxime ab infirmis, et qui non multum graviter peccaverunt. Unde subdit.

^marg.| {b} Ecce anima mea non est polluta] id est cor per malam affectionem.

^marg.| {c} Et morticinum, et laceratum a bestiis non comedi ab infantia mea usque nunc] id est peccatum non mihi coniunxi vel incorporavi per malam operationem.

^marg.| Tunc enim peccatum magis homini inheret, et coniungitur, cum opere perpetratur. Dicitur autem peccatum morticinum, et laceratum a bestiis ab effectu, quia a demonibus, qui sunt male bestie, per consensum peccati dilaceratur, et disiungitur a vera vita, et moritur anima in culpa. Divisa enim mens a Deo qui est vita, moritur coniuncta alicui commutabili, et mortuo bono.

^marg.| {d} Et non est ingressa in os meum omnis caro immunda] per malam locutionem, et detractionem.

^marg.| Detractores enim sunt comestores carnium immundarum, qui loquendo de immunditiis aliorum, et lapsibus fratrum delectantur, quod prohibitum est, Prv. 23.c. Noli esse in conviviis vel convitiis potatorum, nec in comessationibus eorum qui carnes ad vescendum conferunt. Vel caro immunda potest dici immunditia carnalis, de qua libenter loquuntur multi, quod valde indecens est in sacerdotibus, et clericis, immo et sacrilegium.

^marg.| Unde Bernardus Memento os tuum divinis osculis, et oraculis consecratum, quicquid ex eo turpe vel immundum, et otiosum exierit, sacrilegium puta, Ephes. 5.a. Fornicatio, et omnis immunditia aut avaritia nec nominetur in vobis, sicut decet sanctos, aut turpitudo, aut stultiloquium aut scurrilitas que ad rem non pertinet, sed magis gratiarum actio. Dicit ergo.

^marg.| {a} Ah, ah, ah, Domine Deus, ecce anima] etc. quasi dicat. Infirmus et innocentes, nec in corde, nec in opere tantum peccavi, nec in locutione, quantum a me exigitur in penitentie districtione.

^marg.| Et est simile quod dicit Iob. 17.a. Non peccavi et in amaritudinibus moratur oculus meus.

^marg.| {e} Et dicit ad me : Ecce dedi tibi fimum boum pro stercoribus humanis] Et est argumentum quod homo debet relaxare penitentiam infirmis, maxime qui parum peccaverunt. Et notandum quod per stercus hominum intelligitur maior vilitas, per stercus boum intelligitur minor, et illis qui nolunt magnam abiectionem vel vilitatem in penitentia sustinere, potest minor iniungi.

^marg.| Item per stercus hominum intelligitur abiectio, et despectus malorum, et sapientiorum, per stercus boum intelligitur abiectio, et despectus minorum, qui sunt quasi bruta animalia.

^marg.| Et sepe contingit in multis, qui nolunt despici a maioribus, sed si despiciuntur a minoribus, et simplicibus hominibus non curant, et pro minimo habent, quia simplices illos reputant. Dicit ergo.

^marg.| {f} Ecce dedi tibi fimum boum pro stercoribus humanis] id est maiorem utilitatem et abiectionem penitentie in minorem tibi commutavi, vel despectum maiorum in despectum minorum hominum tibi mutavi.

^marg.| {g} Et facies panem tuum in eo] id est ex vilitate minoris penitentie vel in minorum despectione invenies panem refectionis et consolationis interne.

^marg.| Vel stercus Θ hominum est contumelia, vel iniuria, vel alia utilitas scienter ab aliis, et malitiose illata, quam multi refugiunt in nutrimentum sibi convertere. Sed utinam stercus boum reciperent, id est contumeliam, vel iniuriam a simplicibus, et simpliciter, et quasi ignoranter illatam benigne suscipere vellent, ut sic membra, id est virtutes anime tali pane nutrirent. Humilitas enim nutritur contumeliis, mansuetudo iniuriis rerum, et damnis, patientia flagellis. Vel panem suum in stercore boum facit, et stercus hominum refugit, qui ad sustentationem corporis, nec minis aspera, et vilia cibaria sumere potest, nec delicata requirit, sed media pro suo modo, et qualitate, et tempore. Sic ergo, ut dictum est, potest aliquando arcta penitentia relaxari : Sed quia nusquam indulgenda est carnis lascivia, ideo subditur.

^marg.| {a} Et dixit ad me] ecce ego conteram baculum panis in Hierusalem, quasi dicat penitentiam relaxo, sed lasciviam, et superbiam carnis, que ex panum abundantia nascitur, conterere volo. Baculus enim panis potest dici superbia, que nascitur ex abundantia. Superbia dico, qua homo vult baculare, et opprimere alios. Vel ipsa lascivia, qua caro vult domare, et opprimere spiritum.

^marg.| Quod autem ex abundantia panis nascatur huiusmodi baculus superbie, et lascivie, dicitur infra 16.f. Hec fuit iniquitas Sodome sororis tue, superbia, saturitas panis, et abundantia, id est superbia, que nascitur ex saturitate deliciarum, et abundantia divitiarum. Et hoc est quod dicitur Is. 7.a. Requievit Syria super Ephraim, quia superbia fulcitur deliciis, et divitiis.

^marg.| {d} Et comedent panem suum] ad litteram.

^marg.| {e} In pondere] id est secundum quod necessitas exiget, contra superfluitatem.

^marg.| {f} Et in sollicitudine] operis, contra ociositatem, ut panem suum solliciti sint labore proprio promereri, secundum quod dicitur Gn. 3.d. In sudore vultus tui vesceris pane tuo. Idem etiam de potu dicitur.

^marg.| {g} Et aquam in mensura] contra superfluitatem.

^marg.| {h} Et in angustia] laboris, contra otium.

^marg.| {i} Bibent] ita [ut deficientibus pane, et aqua] id est ad superfluitatem non suppetentibus.

^marg.| {l} Corruat unusquisque ad fratrem suum] Corruat in bono, scilicet in corpore, et corde ruat. Corpore, quantum ad carnis macerationem, et lascivie, ad auxilium fratris sui, id est Christi. Frater enim, et caro nostra est, ut dicitur Gn. 37.e. Corde corruat a seipso, id est a confidentia sui.

^marg.| {n} Et contabescat] id est annihiletur in se.

^marg.| {o} In iniquitatibus Θ suis] id est in intuitu iniquitatum suarum : qui enim sua scelera respicit, sibiipsi vilescit, et in corde suo tabescit, Ps. 118. Tabescere me fecit zelus meus, id est indignatio de meo delicto me humiliavit.

^marg.| Vel aliter ab illo loco.

^marg.| {i} Et tu sume tibi frumentum et hordeum et fabam et lentem et milium et viciam] Nota quod sex commiscentur hic, que sunt cibus hominum, iumentorum, et altilium que omnia inveniuntur in sacra Scriptura.

^marg.| Unde predicator in horreo sacre Scripture debet hec omnia sumere, et panem ex his facere, ex quo nutriat homines et iumenta et altilia id est clericos et laicos et religiosos, Ps. 35. Homines, et iumenta salvabis Domine Ier. 31.e. Ecce seminabo domum Iuda et domum Israel semine hominum et semine iumentorum. Cibus hominum, id est sacerdotum et clericorum est frumentum, quod est caritas ad Deum et zelus salutis animarum, que cor hominis maxime confirmant et roborant, sicut panis frumenti.

^marg.| De quo Ps. 103. Et panis cor hominis confirmet. Fortis enim est ut mors dilectio dura sicut infernus emulatio, ut dicitur Ct. 8.b. Unde etiam, supra eodem a comparatur sartagini * ferree propter fortitudinem. Et istud frumentum, id est caritas competit hominibus, id est clericis, et sacerdotibus curam animarum habentibus, Za. 9.d. Quid est bonum eius, et quid pulchrum eius nisi frumentum electorum, et vinum germinans virgines ?

^marg.| Unde Io. ult. d. Dixit Iesus Simoni Petro : Simon Ioannis diligis me plus his ? Dicit ei. Etiam Domine, tu scis quia amo te. Dicit ei : Pasce agnos meos, etc.

^marg.| Trinum amorem requirit, et ter ei gregem committit. Hordeum autem, et faba, et vicia cibus sunt iumentorum, id est laicorum vel activorum. Tali cibo debent pasci ut invitentur ad asperitatem penitentie, ad timorem gehenne, ad humilitatem, et propriam deiectionem, pro vilitate culpe preterite. Hordeum enim est asperitas penitentie, quia asperum est hordeum. Faba est timor gehenne. Sicut enim fabe sunt restringentes fluxum ventris, ita timor Domini restringit fluxum peccati, et comprimit mentem, et configit carnem, secundum illud Ps. 118. Confige timore tuo carnes meas.

^marg.| Vicia autem est humilitas surgens de peccatorum multitudine, gravitate, et turpitudine. Sicut enim de vicia fit sepes frumentorum, et custodiuntur segetes per viciam in circuitu seminatam, ita omnium virtutum custos est humilitas, sicut dicit Gregorius Qui ceteras virtutes sine humilitate congregat, quasi qui in ventum pulverem portat, Lens autem, et milium cibus sunt altilium, id est religiosorum vel contemplativorum. Lens est devotio mentis in oratione. Lens enim resolutorie nature est, et fluxum facit, unde significat resolutionem lachrymarum per quas anima purgatur a corruptione malorum morum, id est humorum. Quia sicut dicit Bernardus Mali mores, mali humores. Milium autem est custodia integritatis in carne. Milium enim usque ad centum annos servatur sine corruptione.

^marg.| Unde et divites aurum suum, et argentum custodiunt in milio. Sequitur.

^marg.| {a} Et mittes ea in vas unum] quia iste virtutes simul in vase unius predicatoris audientibus debent ministrari. Vel [ Mittes ea in vas unum] id est in corde tuo ista omnia repones. Predicator enim primo in se debet habere, que postmodum possit aliis predicando ministrare. Unde subdit.

^marg.| {b} Et facies tibi panes numero dierum quibus dormies super latus tuum] quia secundum numerum laborum debet sibi multiplicare nutrimenta virtutum. Contra illos qui multum proficiunt in penitentia, et labore exteriori, et parum proficiunt in virtute interiori. Nutrimentum autem illud sumi debet ex frumento caritatis, hordeo asperitatis, faba timoris, lenticula devotionis, milio castitatis, vicia humilitatis, que ultimo ponitur, ut omnia custodiat, et conservet.

^marg.| {d} Trecentis, et nonaginta diebus comedes illud] id est per totum tempus vite, et penitentie tue. Sequitur.

^marg.| {e} Cibus autem tuus quo vesceris erit in pondere, viginti stateres in die] id est parvi ponderis estimabis virtutes tuas. Hoc enim pondus parvum est. Ad litteram. Vel cibus debet in pondere sumi, quia secundum pondus culpe debet esse pondus satisfactionis, et penitentie, quia tamquam cibo saturatur anima, Is. 27.b. In mensura contra mensuram, etc.

^marg.| * {a} A tempore usque ad tempus comedes illud] id est ab initio vite usque ad finem nutrimentum queres in operibus penitentie. Cibus enim potest dici opus penitentie.

^marg.| {b} Et aquam in mensura bibes] id est dolores et afflictiones sustinebis secundum quod peccasti. Vel [ Aquam in mensura bibes sextam partem Hin] Aquam in parva mensura bibimus, cum omnes tribulationes et dolores et angustias quas pro Christo patimur modicas reputamus.

^marg.| Secundum illud 1Pt. b. Modicum nunc si oportet contristari in variis tribulationibus, etc. Vel [Aquam] in parva mensura cum pane, id est cum penitentie operibus bibimus, cum post multas corporis fatigationes, parvas consolationes requirimus temporales vel corporales, contra illos qui post modicam abstinentiam maiorem deliciarum exigunt abundantiam. Eccles. 20.b. Exigua dabit et multa improperabit, id est modica faciet pro Christo, et tamen multa exiget ab eo, et si non ad voluntatem suam habuerit quod desiderat, quasi murmurans improperabit quod fecit pro eo.

^marg.| {c} A tempore usque ad tempus bibes illud] id est ab initio vite usque ad finem. {e} Et quasi subcinericium hordeaceum comedes illud] Opus enim nostrum debemus reputare hordeaceum, id est vile et quasi nullum, et nos quasi iumenta estimare, secundum illud Ps. 72. Ut iumentum factum sum apud te, etc.

^marg.| Unde sicut iumentum hordeo pascitur, sic nos debemus nosipsos simpliciter nutrire operibus duris penitentie Cuius sunt quinque partes, scilicet contritio, confessio, et tres partes satisfactionis, scilicet ieiunium, eleemosyna, et oratio.

^marg.| De quibus Io. 6.a. Est puer unus hic qui habet quinque panes hordeaceos, et duos pisces, qui sunt fides, et spes que dant saporem predictis panibus. Subcinericium debet etiam esse opus nostrum, ut semper simus memores conditionis et fragilitatis nostre Unde Gn. 19.d. Loquar ad Dominum meum cum sim pulvis et cinis.

^marg.| {f} Et stercore quod egreditur de homine operies illud in oculis eorum] Panes, ut dictum est, significant opus penitentie. Stercus hominis, maiorem immunditiam significat. Debemus ergo operire panem nostrum stercore, ut cum opera penitentie facimus, semper simus memores immunditie nostre, ut bona nostra non videamus ad inanem gloriam, sed mala nostra iugiter revocemus ad memoriam, sicut faciebat Esaias qui dicebat, Is. 64.b. Facti sumus ut immundus omnes nos, quasi pannus menstruate universe iustitie nostre.

^marg.| Et hoc debemus facere in oculis aliorum, ut non solum humiliemus nos interius, sed etiam exterius ad exemplum aliorum. Unde subdit. {h} Et dixit Dominus, sic comedent filii Israel] id est veri penitentes exemplo tuo provocati.

^marg.| {i} Panem suum pollutum inter gentes ad quas eiiciam eos] id est sic faciet opera penitentie cum humilitate et vilitate, ut seipsos despiciant et despici velint pro * immunditiis vite preterite. {a} Et dixi] tripliciter : [Ah, ah, ah] Est dolor de preteritis, pudor de presentibus, timor de futuris peccatis. Per hec tria mundatur anima. Unde subdit.

^marg.| {b} Ecce anima mea : Ah, ah, ah, Domine Deus] etc. per hoc quod illud horruit Propheta facere, notatur quod nemo debet sibi attribuere immunditiam sive peccatum quod non fecit.

^marg.| Unde subdit : [Anima mea non est polluta] etc. ut supra expositum est. Sequitur.

^marg.| {e} Et dixit ad me : Ecce dedi tibi fimum boum pro stercoribus humanis, et facies panem tuum in eo] quasi dicat, si non reum te agnoscis in maioribus, saltem te deliquisse cognoscas in minoribus. Per stercus enim hominis maior designatur immunditia peccati, per stercus bovinum, minor et levior culpa. Vel per stercus bovinum potest * significari immunditia contracta ex amore temporalium, a quo rari sunt immunes. Stercoribus enim comparantur {5. 23rb} temporalia, secundum illud Phil. 3.b. Omnia arbitratus sum ut stercora.

^marg.| Unde legitur de Tobia, quod excecatus sit stercore hirundinum calido, Tob. 2.b. Et felle piscis curatus, Tob. 11.c. Hirundo latet in hyeme, et in estate apparet. Per hanc significantur viri iusti, qui modo non apparent, sed in futuro apparebunt.

^marg.| Unde 1. Io. 3.a. Nunc filii Dei sumus, sed nondum apparet quid erimus. Scimus autem quia cum apparuerit, similes ei erimus. Ideo viri sancti dicuntur hirundo, etc.

^marg.| Unde Is. 38.c. Sicut pullus hirundinis, sic, etc. Stercora ergo hirundinum sunt temporalia, que sancti tamquam fetentia refugiunt. Calida ergo stercora excecant Tobiam, id est temporalia cum amore nimio. Piscis magnus est, dives potens, et superbus, qui minores deprimit, sicut maior piscis minorem comedit.

^marg.| Unde Ps. 9. Dum superbit impius, incenditur pauper. Et Hab. 1.d. Facies homines sicut pisces maris.

^marg.| Item Hab. 3.d. Exultatio eorum, sicut eius qui devorat pauperem in abscondito.

^marg.| Exentera ergo hunc piscem, id est exitus divitum, et intima ipsorum, et status divitiarum considera, et ibi invenies cor, id est cordis sollicitudinem in custodiendo divitias, et fel, id est amaritudinem, et dolorem in amittendo, et iecur, id est ardorem, sive ardentem cupiditatem in acquirendo, qui non potest satiari.

^marg.| Et per ista si bene considerentur, maxime per fel, id est per amaritudinem, que est in ipsis divitiis, illuminatur homo. Eodem modo nos debemus considerare immunditiam, que provenit ex contactu temporalium, et sic operire opus nostrum stercore bovino, ut sic nostre penitentie opera quasi nulla videamus, considerantes immundam delectationem quam aliquando habuimus et quesivimus in temporalibus, et transitoriis rebus. Sequitur.

^marg.| {c} Et conteram baculum panis in Hierusalem] Istud exponit Hieronymus de defectu verbi divini in ecclesia, Baculus enim, sive fortitudo panis dicitur fortior doctrina, et solidior, panis enim cor confirmat. Multi autem sunt parvuli qui non possunt comedere panem, sed lacte infantie, et simplicis doctrine indigent.

^marg.| Unde 1Cor. 3.a. Tamquam parvulis in Christo lac vobis potum dedi, non escam : Nondum enim poteratis intelligere. Vel baculus panis est bonum opus, quod dat fortitudinem, et efficaciam, pani, id est predicationi. Multi enim panem Scripture ministrant, sed reputatur predicatio inanis, cui non subest soliditas bone operationis.

^marg.| Unde Sir. 20.c. Homo acharis, id est ingratus, quasi fabula vana, Is. 3.a. Ecce dominator Dominus exercituum auferet a Hierusalem, et a Iuda validum, et fortem, omne robur panis, et omne robur aque.

^marg.| {d} Et comedent panem suum] id est audient verbum Dei sibi a predicatoribus ministratum. {e} In pondere] peccatorum.

^marg.| {f} Et in sollicitudine] curarum, tales enim sunt multi, unde dolendum est eis, qui audiunt sermones, vel sacre Scripture lectiones, et in pondere peccatorum, et in sollicitudine curarum, quibus dicit Apostolus, Hbr. 12.d. Deponite omne pondus, et circunstans vos peccatum.

^marg.| {g} Et aquam in mensura, et in angustia bibent] id est sacram doctrinam, que panis est, ubi est difficilis, et aqua, ubi est facilis, cum raritate audient, et hoc etiam in angustia. Sicut patet hodie de multis, qui raro, et sermones, et lectiones audire volunt, et in auditu etiam eorum quantumcumque sunt mensurati, et breves affliguntur.

^marg.| Unde et timendum est quod sequitur.

^marg.| {k} Ut deficientibus pane et aqua] id est sancta predicatione, et doctrina.

^marg.| {l} Corruat unusquisque ad fratrem suum] sicut dicitur, Prv. 29.c. Cum prophetia defecerit, dissipabitur populus. Homo enim in studio sacre Scripture non querens saporem, convertitur ad carnalem delectationem. Anima enim semper querit quietem in aliquo, et si repulerit spiritualia, convertit se ad carnalia, et terrena, et sic corruit.

^marg.| Unde etiam bene dicitur hic, quod. {k} Deficientibus pane, et aqua] id est refectione spirituali. {l} Corruat unusquisque] convertens se. {m} Ad fratrem suum, et contabescat in iniquitatibus suis] querens, scilicet in eo auxilium, et subsidium. Duo enim fratres sunt Esau, et Iacob, id est, * corpus, et spiritus. Esau est primogenitus, secundum quod dicitur 1. Corint. 15.f. Prius est, quod animale est, deinde quod spirituale. Spiritus ergo deficienti spirituali pane, convertitur ad fratrem, id est ad carnalem delectationem, et corruit a statu gratie, et contabescit, id est annihilatur a vero, semper est separatus, id est vilescit iniquitatibus suis : caro enim est sicut baculus arundineus Egypti, de quo habetur Is. 36.b.

^marg.| Item notandum, quod multi accidiosi in studio, et in sacra lectione, et oratione convertentes se ad consolationes, et collocutiones humanas, corruunt : Deficientibus enim pane, et aqua, id est scripturarum consolatione, convertunt se unusquisque ad fratrem suum, spem et amorem ponentes in homine, et retrahentes eum a Deo, unde merito corruunt, quando derelinquunt fontem aque vive Deum, et fodiunt sibi cisternas dissipatas, ut dicitur Ier. 2.c.

^marg.| Item Ier. 17.a. Maledictus vir qui confidit in homine, et ponit carnem brachium suum, et a Domino recedit cor eius.

<37. Ezechiel>

Capitulum 4

<37. Ezechiel>

Capitulum 4