Nicolaus de Lyra

Capitulum 3

1
Numérotation du verset Idc. 3,1 

He sunt gentes quas Dominus dereliquit ut erudiret in eis Israelem et omnes qui non noverant bella Chananeorum
Numérotation du verset Idc. 3,2 

et postea discerent filii eorum certare cum hostibus et habere consuetudinem preliandi
Numérotation du verset Idc. 3,3 

quinque satrapas Philistinorum omnemque Chananeum et Sidonium atque Eveum qui habitabat in monte Libano de monte Baalhermon usque ad introitum Emath.
Numérotation du verset Idc. 3,4 

Dimisitque eos ut in ipsis experiretur Israelem
utrum audirent1 mandata Domini que preceperat patribus eorum per manum Moysi an non?
1 audirent] audiret Weber
Numérotation du verset Idc. 3,5 

Itaque filii Israel habitaverunt in medio Chananei
et Ethei et Amorrei et Pherezei et Evei et Iebusei
Numérotation du verset Idc. 3,6 

et duxerunt uxores filias eorum ipsique filias suas filiis eorum2 tradiderunt et servierunt diis eorum
2 f. e.] inv. Weber
Numérotation du verset Idc. 3,7 

feceruntque malum in conspectu Domini et obliti sunt Dei sui servientes Baalim et Astharoth.
Numérotation du verset Idc. 3,8 

Iratusque contra Israel Dominus3 tradidit eos
3 contra I. - D.] inv. Weber
in manus Chusainrasathaim4 regis Mesopotamie
4 Chusainrasathaim] Chusanrasathaim Weber
servieruntque ei octo annis
Numérotation du verset Idc. 3,9 

et
clamaverunt ad Dominum qui suscitavit eis salvatorem
et liberavit eos Othoniel
videlicet filium Cenez
fratrem Caleb minorem
Numérotation du verset Idc. 3,10 

fuitque in eo spiritus Domini
et iudicavit Israel egressusque est ad pugnam et tradidit
Dominus in manu eius Chusainrasathaim5 regem Syrie et oppressit eum.
5 Chusainrasathaim] Chusanrasathaim Weber
Numérotation du verset Idc. 3,11 

Quievitque terra quadraginta annis
et mortuus est Othoniel filius Cenez.
Numérotation du verset Idc. 3,12 

Addiderunt autem filii Israel facere malum in conspectu Domini qui confortavit adversum eos Eglon regem Moab
quia fecerunt malum in conspectu eius.
Numérotation du verset Idc. 3,13 

Et copulavit ei filios Ammon et Amalech
abiitque et percussit Israel atque possedit urbem Palmarum
Numérotation du verset Idc. 3,14 

servieruntque filii Israel Eglon regi Moab decem et octo annis
Numérotation du verset Idc. 3,15 

et postea clamaverunt ad Dominum qui suscitavit eis salvatorem
vocabulo Aioth6 filium Gera
6 Aioth Rusch ] A(h)oth , hic et ubique Weber ; Aod ΩS ΩJ Clementina
filii Gemini7 qui utraque manu pro dextera utebatur8.
7 Gemini] Iemini Weber |
8 pro dextera - u.] inv. Rusch |
Miseruntque filii Israel per illum munera Eglon regi Moab.
Numérotation du verset Idc. 3,16 

qui fecit sibi gladium ancipitem habentem in medio capulum longitudinis palme manus et accinctus est eo subter sagum in dextro femore.
Numérotation du verset Idc. 3,17 

Obtulitque munera Eglon
regi Moab. Erat autem Eglon crassus nimis.
Numérotation du verset Idc. 3,18 

Cumque obtulisset ei munera prosecutus est socios qui cum eo venerant
Numérotation du verset Idc. 3,19 

et reversus de Galgalis ubi erant idola dixit ad regem: Verbum secretum habeo ad te o rex.
Et ille imperavit silentium egressisque omnibus qui circa eum erant
Numérotation du verset Idc. 3,20 

ingressus est Aioth ad eum.
Sedebat autem in estivo cenaculo solus dixitque: Verbum Dei habeo ad te.
Qui statim surrexit de throno
Numérotation du verset Idc. 3,21 

extenditque Aioth sinistram manum9 et tulit sicam
9 s. m.] inv. Weber
de dextro femore suo
infixitque eam in ventre eius
Numérotation du verset Idc. 3,22 

tam valide ut capulus sequeretur ferrum10 in vulnere ac pinguissimo adipe stringeretur
10 s. f.] inv. Weber
nec eduxit gladium sed ita ut percusserat reliquit in corpore statimque per secreta nature alvi stercora proruperunt.
Numérotation du verset Idc. 3,23 

Aioth autem, clausis diligentissime ostiis cenaculi et obfirmatis sera
Numérotation du verset Idc. 3,24 

per posticum11 egressus est servique regis ingressi viderunt clausas fores cenaculi atque dixerunt: Forsitan purgat alvum in estivo cenaculo12
11 posticum] posticam Weber |
12 cenaculo] cubiculo Weber |
Numérotation du verset Idc. 3,25 

exspectantesque diu donec erubescerent et videntes quod nullus aperiret, tulerunt clavem
et aperientes invenerunt dominum suum in terra iacentem13 mortuum.
13 in terra - iacentem] inv. Weber
Numérotation du verset Idc. 3,26 

Aioth autem dum illi turbarentur effugit et pertransiit locum Idolorum unde reversus fuerat venitque in Seirath
Numérotation du verset Idc. 3,27 

et statim insonuit bucina in monte Ephraim descenderuntque cum eo filii Israel ipso in fronte gradiente.
Numérotation du verset Idc. 3,28 

Qui dixit ad eos: Sequimini me. Tradidit enim Dominus inimicos nostros Moabitas in manus nostras. Descenderuntque post eum et occupaverunt vada Iordanis que transmittunt in Moab et non dimiserunt transire quemquam
Numérotation du verset Idc. 3,29 

sed percusserunt Moabitas in tempore illo circiter decem millia omnes robustos et fortes viros. Nullus eorum evadere potuit.
Numérotation du verset Idc. 3,30 

Humiliatusque est Moab die illo sub manu Israel et quievit terra octoginta annis a preliis14.
14 a preliis] om. Weber
Numérotation du verset Idc. 3,31 

Post hunc fuit Sangar15 filius
15 Sangar] Samgar Weber
Anath qui percussit de Philistiim sexcentos viros vomere.
Et ipse quoque defendit Israel.

Capitulum 3

Numérotation du verset Idc. 3,1 
differentia
marg.| {LYR#T#.1} De differentia ab hebrea veritate, Ed1507, f. 31v b
Numérotation du verset Idc. 3,ad litteram 
marg.| marg.| {165} .1. He sunt gentes. Postquam premissa est huius libri prefatio, hic consequenter describitur historie narratio, et primo historia texitur, secundo triplex casus inducitur. 17 capitulo Prima autem dividitur in septem partes, secundum septem tribulationes quas passi sunt filii Israel pro peccatis suis, et a quibus penitentia ducti liberati sunt, per septem iudices sibi succedentes. Due prime tanguntur in hoc. c. tertia. c. 4. quarta. c. 6. quinta. c. 9. sexta. c. 11. ca. 13. Presens autem c. dividitur in duas partes, secundum duas tribulationes, que in eo tanguntur, secunda ibi : Addiderunt autem. Circa primum ponitur ad predicta continuatio, secundo describitur prima tribulatio, ibi : Itaque filiis Israel. In fine precedentis c. habetur : quod Deus dimisit gentes inter filios Israel, ut experiretur eorum obedientiam, et inobedientiam, et ideo in principio huius c. per modum continuationis ad predicta ostenditur, que fuerunt ille gentes, cum dicitur. He sunt scilicet que postea nominantur.
marg.| .2. Quas dominus scilicet quantum ad artem preliandi, ne fierent {166}ignavi ex dissuetudine armorum. Ista enim fuit una causa inter alias, quare dimisse sunt iste gentes, ut dictum fuit Ios. 13.
marg.| .3. Quinque satrapas id est regulos, vel principes secundum numerum quinque civitatum principalium, scilicet Azoti, Ged, Gaza, Ascalon, Accharon. Et dicuntur satrape, quasi satis parati, vel satis sapientes. Cetera patent ex dictis.
marg.| .4. Itaque filii. Hic consequenter describitur tribulatio prima, que fuit per regem Syrie. Circa quam primo describitur culpa filiorum Israel, cum dicitur.
marg.| .5. Et duxerunt uxores. quod erat eis inhibitum. Dt. 7.g.
marg.| .6. Et servierunt. quia viri etiam sapientes aliquando trahuntur ad idolatriam per mulieres, ut dicitur de Salomone. 3Rg. 11. Secundo subditur pena inflicta, cum dicitur.
marg.| .7. Iratusque contra Israel. Mesopotamia est civitas Syrie, et tunc erat metropolis huius regni, et dicitur Mesopotamia a μεσὸν, quod est medium, et ποταμὸς, quod est fluvius, quia erat in medio duorum fluminum, ista tamen interpretatio est secundum idioma Grecum. In Hebraico. enim habetur Aram naharaiim id est Syriam duorum fluviorum.
Numérotation du verset Idc. 3,ad litteram 
marg.| marg.| { 167 } .1. Et clamaverunt, etc. vexati, et nimis afflicti. Tertio subditur sublevantis misericordia cum dicitur.
marg.| .2. Qui suscitavit eis, etc. et patet littera usque ibi :
marg.| .3. Quievitque terra. In istis tamen quadraginta annis includuntur octo anni afflictionis predicte, aliter non haberetur certus numerus annorum fundationis templi per Salomonem prout describitur 3Rg. 6. quia tempus ibi determinatum computatur per tempora Iudicum, et Regum, qui fuerunt {168}usque ad tempus illud, prout declarabitur Domino concedente, quando veniemus ad locum illum.
marg.| .4. Addiderunt. Hic ponitur secunda tribulatio, que fuit per regem Moab, que primo describitur, et secundo de tertio iudice additur, ibi : Post hunc, etc. Circa primum primo describitur filiorum Israel culpa cum dicitur : Addiderunt autem. Secundo subditur pena, cum dicitur.
marg.| .5. Qui confortavit adversum eos Eglon regem, etc. ad eos debellandum.
prol.| {169}
Numérotation du verset Idc. 3,ad litteram 
marg.| .1. Et copulavit. id est federe iunxit.
marg.| .2. Filios Ammon, et Amalec. ut esset potentior contra filios Israel.
marg.| .3. Atque possedit urbem palmarum. id est Iericho, non quia esset reedificata, sed quia accepit totum territorium illud, unde filii Israel territi reddiderunt ei tributum, ideo subditur :
marg.| .4. Servieruntque filii Israel Eglon regi, etc. Tertio subditur penitentia, cum dicitur.
marg.| .5. Et postea clamaverunt ad dominum. nimis afflicti de tyrannide Eglon. Quarto subiungitur Dei misericordia, cum dicitur.
marg.| .6. Qui suscitavit eis salvatorem, etc. Circa, quod sciendum quod iste Aod liberavit populum per hoc, quod interfecit regem predictum, quando, missus fuit ad reddendum ei tributum. Primo igitur describitur ipsius Aod conditio, secundo eius legatio, ibi : Miserunt que filii. tertio Eglon interfectio, ibi : Cumque obtulisset, quarto exercitus Eglon debellatio, ibi : Aod autem. Circa primum conditio Aod describitur ex genere, cum dicitur.
marg.| .7. Filium Gera, filii Iemini. Ex hoc habetur : quod erat de tribu Beniamin, secundo describitur quantum ad personam, cum dicitur.
marg.| .8. Qui utraque manu pro dextera, etc. id est ita faciliter, et fortiter utebatur sinistra, sicut, et dextera. Hebrei autem dicunt sic. Debilis manu dextera, non quod esset impotens in illa parte, sed quia melius, et promptius iuvabat se de sinistra. Et tales aliquando sunt optimi bellatores, quia tanto minus potest previderi ictus eorum, quanto magis est inconsuetus.
marg.| .9. Miseruntque filii Israel, etc. Hic consequenter describitur eius legatio cum dicitur.Miseruntque filii Israel id est Israel per illum. tanquam per solennem nuntium.
marg.| .10. Munera Eglon regi Moab id est tributum.
marg.| .11. Qui fecit sibi gladium, etc. id est scindentem ex utroque latere.
prol.| {170}
marg.| .12. Habentem in medio capulum longitudinis palme manus, et accinctus est eo, etc. Hoc non est in hebreo, sed illud, quod sequitur immediate coniungitur littere precedenti sic. Fecit sibi gladium ancipitem longitudinis palme manus. In hebreo habemus. Longitudinis parve, ad hoc, quod minus appareret, unde subditur :
marg.| .13. Et accinctus est eo subter sagum, etc. id est pallium militare, ut dicunt expositores communiter, tamen in hebreo habetur : In dextro femore, quia melius iuvabat se de sinistra, secundum, quod dicunt Hebrei. Illi autem, qui melius se iuvant de dextra, cingunt gladium ad partem sinistram. Secundum autem translationem nostram, que dicit quod equaliter se iuvabat de utraque manu, dicunt expositores, quod hoc fecit ad hoc, ut minus appareret gladius, vel ut videretur in armis inexpertus.
marg.| .14. Cumque obtulisset ei munera, prosecutus est socios, qui cum eo venerant. Hic consequenter describitur ipsius Eglon interfectio, et modus interfectionis, quia Aod non interfecit eum statim, sed recessit inde facta sua legatione, et hoc est, quod dicitur. Cumque obtulisset ei, etc. ad deferendum munera predicta.
marg.| .15. Et reversus de Galgalis ubi erant. Usque ad illum locum redierat cum sociis suis, sed quando vidit idola, que Eglon posuerat in Galgalis, quem locum Hebrei reputabant sanctum, eo quod ibi primo manserant post transitum Iordanis, et circumcisi fuerant, et pascha celebraverant, ut habetur Iosue 4. et 5. quia arca testamenti, et tabernaculum fuerunt ibi quousque translata fuerunt in Silo, ut dictum fuit Iosue 18. quod fecerat Eglon in contemptum loci sacri, sicut Antiochus Epiphanes posuit idolum in templo Domini, ut habetur 1. Machab. 1 capitulo ex hoc fuit accensus Aod ad revertendum, ut interficeret Regem. Eglon.
marg.| .16. Verbum secretum habeo ad te o rex. Et accipitur hic verbum pro re significata verbo, quia intendebat eum occidere in secreto. In aperto enim non poterat propter adsistentes.
marg.| .17. Et ille imperavit silentium. In nuendo, quod omnes exirent, ut patet per litteram sequentem.
prol.| {171}
Numérotation du verset Idc. 3,ad litteram 
marg.| .1. Verbum Dei habeo ad te. Quasi dicat, oportet, quod surgas propter reverentiam verbi Domini. Nec oportet hic Aod de mendacio excusari, maxime, quia illud mendacium non fuit pernitiosum, sed magis officiosum, quia fuit ordinatum ad interfectionem idololatre pessimi, et tyranni super populum Dei. propter quod commendatur Aod, non autem propter mendacium, sicut Ex. 1. commendantur obstetrices, eo quod salvaverunt pueros Hebreorum, non autem propter mendacium, quod dixerunt Regi mendaciter se excusantes.
marg.| .2. Et tulit id est gladium, qui sic nominatur a sonitu quem facit quando de vagina extrahitur.
marg.| .3. Ut capulus. Capulus est manubrium sic factum, quod supereminet vagine.
marg.| .4. Nec eduxit. Tum quia retentus erat in adipe, tum quia festinavit fugere.
marg.| .5. Alui stercora proruperunt. In his enim, qui moriuntur violenter egestiones solent exire, sicut suspensi emittunt urinam, vel aliquod tale.
marg.| .6. Aod autem. Ne aliquis intraret ad Regem, et inveniret ipsum mortuum, donec esset elongatus.
marg.| .7. Et obfirmatis. In fra dicitur quod servi Regis tulerunt {172}clavem ad aperiendum ostium. Et ideo dicendum quod plures erant ibi claves, quarum unam tantum Aod secum portavit, vel quod ostium sic erat factum, quod per impulsionem claudebatur, sed non poterat aperiri sine clave, sicut modo fit in pluribus ostiis.
marg.| .8. Per posticum. In hebreo habetur misderonah id est porticum, que solet fieri in domibus magnatum. Et videtur littera nostra corrupta per scriptores propter similitudinem litterarum.
marg.| .9. Servique. Non cenaculum in quo erat Rex, ut patet in textu, sed porticum, que erat ante, a qua se aliquantulum elongaverat, et post exitum Aod ibidem redierunt, stantes ibi per aliquod spatium temporis, propter causam, que exprimitur in textu, et patet littera.
marg.| .10. Venitque, etc. Hic consequenter describitur debellatio exercitus Eglon, quia videntes ex insperato Regem mortuum, fugit mens, et consilium ab eis, ut de exercitu Holofernis dicitur Iudith 15.a quando sciverunt eum mortuum, et ideo Aod potuit eos cum paucis debellare, ideo dixit ad socios.
a Idt. 15.
marg.| .11. Sequimini me id est locum illum per quem homines poterant transire de terra promissionis in terram Moab. Eglon enim cum suo exercitu acceperat partem terre promissionis, ut patet ex supradictis, et ibi erat. Cetera patent.
Numérotation du verset Idc. 3,ad litteram 
marg.| marg.| { 173 } .1. Post hunc fuit. Sub isto non legitur aliqua notabilis retributio, sed pacem factam sub Aod conservavit, nec permisit Philistheos eis dominari, ideo subditur :
marg.| .2. Qui percussit. In hebre. habetur : stimulo bovis. Iste videtur fuisse homo rusticanus, et fortis, et forsitan de ligno in quo erat {174}aculeus ad pungendum boves, fecit lanceam, vel hastam ad pugnandum, et aliquos alios induxit ad simile faciendum, quia non est verisimile, quod ipse solus sexcentos viros interfecerit, et sic hic accipitur singulare pro plurali, scilicet stimulo, pro, stimulis, sicut frequenter fit in sacra scriptura. unde Ex. 8.f. Venit musca gravissima. id est multitudo muscarum.
Numérotation du verset Idc. 3,moraliter 
marg.| marg.| {165} .1. He sunt gentes, quas dominus dereliquit, etc scilicet in exercitio preliandi. Per quas spiritualiter intelliguntur ea, que nos impugnant de peccatis, et resistendo viriliter in spiritualibus preliis erudimur.
marg.| .3. Quinque satrapas. Per quos intelliguntur quinque sensus exteriores nos ad vitia impellentes. Thre. 3.f. Oculus meus depredatus est animam meam. et sicut est de visu, ita est de aliis sensibus propter quod dicitur Ier. 9.f. Ingressa est mors per fenestras meas.
marg.| † Omnemque Chananeum. qui interpretatur commutatus propter, quod signat mundum in continua mutatione positum cuius concupiscentia nos impugnat.
prol.| {166}† Et Sidonium. qui interpretatur venator, ideo signat carnis insultum, que continue sibi delectabilia venatur Iob. 39. Circumspicit montes pascue sue, et virentia queque perquirit.
marg.| † Atque Heveum, qui habitabant in monte. qui interpretatur ferus vel pessimus, ideo signat diabolum, de quo dicitur. 1. Petr. 5.b. Adversarius noster diabolus tanquam leo rugiens circumit querens quem devoret, cui resistite fortes in fide. Per talem enim resistentiam acquirunt fideles glorie coronam. 2. Timoth. 2.a. Non coronabitur, nisi qui legitime certaverit.
marg.| .7. Tradidit eos in manus Chusan Rasathaim regis Mesopotamie , qui interpretatur nigredo tenebrosa, propter quod significat infernum, qui tenebat inclusos patres antiquos.
Numérotation du verset Idc. 3,moraliter 
marg.| marg.| { 167 } .1. Et clamaverunt ad dominum qui. cum magno desiderio querentes liberari.
marg.| .2. Qui suscitavit eis salvatorem, et liberavit eos Othoniel. qui interpretatur signum Dei, ideo signat Christum, de quo dicitur Isaie 11. capitulo “Radix Iesse, qui stat in signum populorum, ipsum gentes deprecabuntur, ipse namque patres sanctos de inferno liberavit”.
marg.| .4. Addiderunt autem filii Israel facere malum in qui confortavit adversus eos Eglon, qui interpretatur rota. Ideo signat {168} vitium instabilitatis, cui subiacebant filii Israel. Nam habita modica prosperitate elevabantur in superbiam contra Dominum ad idololatriam declinantes, et adversitate occurrente deiiciebantur nimis per tristitiam, ideo Deus suscitavit eis salvatorem vocabulo Aod, de quo subditur, quod utraque manu utebatur pro dextera. Moraliter autem talis est, qui bene se habet in prosperis, et adversis, quia de prosperis non elevatur per superbiam, sed magis humiliatur Deo gratias agendo, et indignum se tantis bonis reputando. Similiter in adversis non frangitur per impatientiam, sed magis in bono per virtutem patientie firmatur, et sic Eglon id est instabilitatis vitium superatur.
Numérotation du verset Idc. 3,moraliter 
marg.| marg.| { 173 } .1. Post hunc fuit. Est autem vomer instrumentum ad aperiendum terram pro seminatione, et fructificatione, et ideo signat veram confessionem, per quam aperitur terra cordis nostri pro boni operis fructificatione. ergo vomere Philisthei percutiuntur {174}quando per veram confessionem vitia abiiciuntur. Quod autem per Philistheos vitia significentur, patet, quia Philisthei interpretantur cadentes, vitia vero, vel peccata cadere faciunt hominem de uno in aliud. unde Gregorius. Peccatum, quod per penitentiam non diluitur, mox suo pondere ad aliud trahit. Et finaliter peccata trahunt ad penam inferni.


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Nicolaus de Lyra (Idc. 3), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 23/11/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=lyr&numLivre=09&chapitre=09_3)
Signaler un complément d'information

Notes :