Nicolaus de Lyra

Capitulum 5

Numérotation du verset Idc. 5,1 

Cecineruntque
Debora
et Barach filius
Abinoem in die illo dicentes:
Numérotation du verset Idc. 5,2 

Qui sponte obtulistis de Israel animas vestras ad periculum benedicite Domino.
Numérotation du verset Idc. 5,3 

Audite
reges
auribus
percipite1 principes.
1 a. p.] inv. Weber
Ego sum ego sum que Domino canam
psallam Domino Deo Israel.
Numérotation du verset Idc. 5,4 

Domine cum exires de Seir
et transires per regiones Edom, terra
mota est celique ac nubes distillaverunt2
2 distillaverunt] stillaverunt Weber
aquis.
Numérotation du verset Idc. 5,5 

Montes fluxerunt a facie Domini et Sinai
a facie Domini Dei Israel.
Numérotation du verset Idc. 5,6 

In diebus Sangar3 filii Anath
3 Sangar] Samgar Weber
in diebus Iael quieverunt semite
et qui ingrediebantur per eas ambulaverunt per calles devios.
Numérotation du verset Idc. 5,7 

Cessaverunt fortes
in Israel et quieverunt donec surgeret Debora
surgeret mater in Israel.
Numérotation du verset Idc. 5,8 

Nova bella elegit Dominus
et portas hostium ipse subvertit. Clipeus et hasta
si apparuerunt4 in quadraginta milibus Israel.
4 apparuerunt] apparuerint Weber
Numérotation du verset Idc. 5,9 

Cor meum
diligit principes Israel
qui propria voluntate
obtulistis vos discrimini benedicite Domino
Numérotation du verset Idc. 5,10 

qui ascenditis super nitentes asinos
et sedetis in iudicio
et ambulatis in via
loquimini.
Numérotation du verset Idc. 5,11 

Ubi collisi sunt currus et hostium suffocatus est5 exercitus, ibi narrentur iustitie Domini et clementia in fortes Israel6.
5 s. e. Ω Ed1530 Clementina ] inv. Weber |
6 et] om. (hapax) | et clementia in fortes Israel] Cor1 : « ET CLEMENTIE FORTIS ISRAEL . Hebr.: ET IUSTITIAE FORTES ISRAEL ». Cor2 : « Antiq.: ET CLEMENTIA IN FORTES ISRAEL, vel secundum antiq.: IN PORTIS ISRAEL , sed dicunt Hieronymum dicere quod hebr. habent CLEMENTIAE. Si expressissime voluerimus dicere secundum istos, falsum est, immo habet: IUSTITIAE ». |
Tunc descendit7 populus Domini ad portas
7 descendit] ascendit Ω M
et obtinuit principatum8.
8 et obtinuit principatum] om. hebr. (Kittel)
Numérotation du verset Idc. 5,12 

Surge surge Debora, surge surge et loquere canticum. Surge Barach
et apprehende captivos tuos
fili Abinoem.
Numérotation du verset Idc. 5,13 

Salvate sunt reliquie populi,
Dominus in fortibus
dimicavit.
Numérotation du verset Idc. 5,14 

Ex Ephraim delevit eos in Amalech
et post eum
ex Beniamin
in populos tuos, o Amalech.
De Machir principes descenderunt
et de Zabulon
qui exercitum ducerent ad bellandum.
Numérotation du verset Idc. 5,15 

Duces Isachar
fuere
cum Debora et Barach vestigia sunt secuti
qui quasi in preceps ac barathrum se discrimini dedit.
diviso contra se Ruben magnanimorum
reperta est contentio9.
9 e. contentio] inv. Weber
Numérotation du verset Idc. 5,16 

Quare habitas inter duos terminos
ut audias sibilos gregum?
Diviso contra se Ruben magnanimorum reperta est contentio10.
10 est c.] inv. Weber
Numérotation du verset Idc. 5,17 

Gad11 trans Iordanem quiescebat et Dan vacabat navibus.
11 Gad] Galaad Weber
Aser habitabat in litore maris et in portibus morabatur,
Numérotation du verset Idc. 5,18 

Zabulon vero et Nepthalim obtulerunt animas suas morti in regione Moreme12.
12 Moreme ΩSM] Morome Cor1 ΩJ (moromê) Rusch , Merome Ed1530 Clementina Weber , Rome Cava Amiatinus Λ Θ T Φ
Numérotation du verset Idc. 5,19 

Venerunt reges
et pugnaverunt, pugnaverunt reges Chanaan
in Thane13 iuxta aquas Mageddo
13 Thane Edmaior. (F) Ω M Rusch ] Thanach ... Weber
et tamen
nihil tulere predantes.
Numérotation du verset Idc. 5,20 

De celo dimicatum est
contra eos stelle manentes in ordine et cursu suo adversus14 Sisaram pugnaverunt.
14 adversus] adversum Weber
Numérotation du verset Idc. 5,21 

Torrens Cison traxit cadavera eorum, torrens Cadumim, torrens Cison.
Conculca anima mea robustos.
Numérotation du verset Idc. 5,22 

Ungule equorum ceciderunt fugientibus impetu et per preceps ruentibus fortissimis hostium.
Numérotation du verset Idc. 5,23 

Maledicite terre Meroth15, dixit angelus Domini,
15 Meroth Λ H² ( in ras. ) ΣT ΩSM] Meroz ΩJ² ( in ras. ) Weber , Meros Rusch (hapax)
maledicite habitatoribus eius quia non venerunt ad auxilium Domini in adiutorium fortissimorum eius.
Numérotation du verset Idc. 5,24 

Benedicta inter mulieres Iael uxor Aber Cinei
et16 benedicatur in tabernaculo suo.
16 et] om. Weber
Numérotation du verset Idc. 5,25 

Aquam petenti
lac dedit et in phiala principum obtulit butyrum.
Numérotation du verset Idc. 5,26 

Sinistram manum misit ad clavum et dexteram ad fabrorum malleos percussitque Sisaram querens in capite vulneri locum et tempus valide perforans.
Numérotation du verset Idc. 5,27 

Inter pedes eius ruit defecit et mortuus est. Volvebatur ante pedes eius17 et iacebat exanimis et miserabilis.
17 Volvebatur... eius] ante pedes illius volvebatur Weber
Numérotation du verset Idc. 5,28 

Per fenestram respiciens18 ululabat mater eius et de cenaculo loquebatur.
18 respiciens] prospiciens Weber
Cur moratur regredi currus eius, quare tardaverunt pedes quadrigarum illius?
Numérotation du verset Idc. 5,29 

Una sapientior ceteris uxoribus eius hec socrui verba respondit:
Numérotation du verset Idc. 5,30 

Forsitan nunc dividit spolia et pulcherrima feminarum eligitur ei. Vestes diversorum colorum Sisare traduntur in predam et supellex varia ad ornanda colla congeritur.
Numérotation du verset Idc. 5,31 

Sic pereant omnes inimici tui Domine qui autem diligunt te sicut sol in ortu suo splendet ita rutilent.
Numérotation du verset Idc. 5,32 

Quievitque terra per quadraginta annos.

Capitulum 5

Numérotation du verset Idc. 5,1 
differentia
marg.| {LYR#T#.1} De differentia ab hebrea veritate, Ed1507, f. 32r b
Numérotation du verset Idc. 5,1 
ad litteram
marg.| marg.| {181} .1. Cecineruntque. Postquam descripta est hostium debellatio : hic consequenter describitur gratiarum actio : sicut rationabiliter et iuste consuetum est fieri in qua quidem gratiarum actione : que vocatur canticum Debore, Debora primo se et alios ad divinas laudes incitat. secundo audaciam filiorum Israel et ignaviam recitat, ibi : De Machir, tertio cui attribuenda sit victoria explicat, ibi : De celo, etc. quarto ipsam Iahel commendat, ibi : Benedicta inter mulieres Iahel. Prima in duas : quia primo excitat se et alios ad divinam laudem. secundo ad hoc inducit triplicem rationem, ibi : Domine cum exires. Primo igitur incitat alios dicens :
marg.| .2. Qui sponte obtulistis id est vitas vestras. ut sic liceat loqui.
marg.| .3. Ad periculum. secundum humanum iudicium, quia pauci et inermes, ut postea videbitur voluntarie et prompte iverunt ad pugnandum contra multos et bene armatos, et tamen secundum veritatem, ibi non erat periculum : quia adsistebat eis divinum presidium, ut patet ex predictis cap. 4.
marg.| .4. Benedicite Domino. de tanto eius beneficio, et alloquitur Debora illos qui fuerant in prelio.
marg.| .5. Audite reges id est intelligite divina beneficia super illos qui confidunt in eo. Consequenter excitat seipsam dicens.
marg.| .6. Ego sum. Et fit duplicatio ad denotandum duplicem laudem, scilicet oris que notatur ibi :
marg.| .7. Que Domino canam. et cordis, ibi : Psallam Domino Deo Israel. sequitur :
prol.| {182}
marg.| .8. Domine cum exires. Hic ad propositum inducit Debora triplicem rationem. secunda, ibi : In diebus Samgar. tertia, ibi : Nova bella. Prima ratio inducens ad divinam laudem accipitur ex beneficio legis date a Deo que notatur, cum dicitur : Domine cum exires de Seir. Dicunt Hebrei quod dominus primo obtulit legem filiis Esau habitantibus in monte Seir. sed ipsi noluerunt eam recipere, et tunc dedit eam filiis Israel in monte Sinai, et sic exponunt litteram istam : Cum exires ex Seir, etc. tex. mo. eo quod recusassent legem sibi oblatam. Sed hoc dictum videtur fictitium : prout declaratum fuit plenius Deuteron. 33. Ideo expositores nostri sic exponunt communiter. Domine cum exires de Seir, etc. populum illum relinquendo in erroribus suis iudicio tuo iusto, licet nobis occulto, et applicares tibi populum Israel legem dando secundum illud Malachie. 1.a. Iacob dilexi, Esau autem odio habui. quod dicitur non tantum de personis Iacob et Esau, sed etiam de successoribus eorum, scilicet Iudeis et de Idumeis.
marg.| .9. Terra mota est, etc. In hebreo non habetur :   et. Ex quo patet quod ly   et ponitur hic pro ‘id est’ ita quod tota ista littera.   Terra mota est etc. refertur ad Sinai quia cum lex daretur super montem Sinai a Domino, ceperunt audiri tonitrua et micare fulgura et nubes densissima operuit montem, ut habetur Ex. 19. et de istis mons videbatur tremere et forsitan realiter tremuit, ut dicitur hic :   Et ex nube densa fluxerunt aque quorum causa subditur cum dicitur :
Numérotation du verset Idc. 5,ad litteram 
marg.| marg.| { 183 } .1. A facie Domini Dei. quia dominus descendit super montem illum, ut dicitur ibidem : et ista fiebant in creaturis irrationabilibus, ut per hoc ostenderetur quod creatura rationalis debet Deum timere et revereri et coram eo tremere timore filiali.
marg.| .2. In diebus Sangar. Hic ponitur secunda ratio ex populi defensione, quia in diebus Samgar quamvis non legatur magnus exercitus venisse contra filios Israel, tamen terram eorum subintrabant aliqui latrunculi maxime de Philistheis, a quibus defendit eos Samgar, non tamen prebuit populo plenam securitatem propter latrunculos subintrantes, et hoc est quod subditur :
marg.| .3. Quieverunt semite. quia non audebant Hebrei ire per vias Philistheis propinquas, nisi in sufficienti societate ad se defendendum, quod non fit de facili et frequenter.
marg.| .4. Et qui ingrediebantur. In parva comitiva vel solitarii.
marg.| .5. Ambulaverunt per. divertendo a recta via, ne inciderent in predictos latrunculos. Quod autem hic sit mentio de diebus Iahel, non est referendum ad tempus post quam percusserat Sisaram, sed ad tempus precedens.
marg.| .6. Nova bella. Hic ponitur tertia ratio que accipitur ex hostium mirabili debellatione. ubi primo describitur debellatio hostium presens. secundo preterita et futura ibi :   Dominus   in   fortibus   . Circa primum dicitur :   Nova id est novum modum debellandi hostes et eorum civitates, que novitas exponitur, cum dicitur :
marg.| marg.| {184} .7. Clypeus, etc. In hebreo habetur   in Israel : ita quod quadraginta milibus non iungitur cum Israel, et hoc videtur ex eo quod dictum est cap. prece. quod Barac ivit ad pugnam cum decem milibus tantum. propter quod Heb<rei> exponunt sic litteram istam :   Clypeus et hasta si   apparuerunt id est non apparuerunt. Et accipitur hic   si pro ‘non’. In Israel id est in decem milibus pugnatoribus de Israel qui inermes iverunt ad prelium, et supplendum est, cum tamen exercitus adversariorum esset ex quadraginta milibus id est in numero1* quadraginta milium armatorum, et talis modus loquendi ubi oportet aliqua supplere qui apud Hebreos vocatur decurtatus, frequenter invenitur in Sacra Scriptura maxime metrica, cuiusmodi est istud canticum Debore. In hebreo posset autem dici secundum translationem nostram iungendo ly   quadraginta milibus cum ly   Israel quod licet a principio belli fuerunt tantum decem milia cum Barac, tamen quando incepit superare adversarios, multi de Israel prius timore impediti venerunt ad prelium iungendo se exercitui Barac, ita quod ascendit ad quadraginta milia.
1 numero] coniec., nu. Ed1603
marg.| .8. Cor meum diligit principes id est duces huius exercitus. Ideo subditur :
marg.| .9. Qui propria voluntate. Exponatur sicut supra in principio huius cantici.
marg.| .10. Qui ascenditis super nitentes asinos id est pingues et pulchros de preda hostium.
marg.| .11. Et sedetis supra in iudicio et ambulatis. quia antea iudices non audebant ire de loco ad locum ad iudicandum, sed tunc poterant ire secure et honorifice, ita quod in iudicio hic accipitur pro ire ad iudicium. quia homines sedentes in animalibus non iudicant.
Numérotation du verset Idc. 5,ad litteram 
marg.| marg.| {185} .1. Loquimini id est narrate beneficia Dei.
marg.| .2. Ubi collisi sunt. grandine et tempestate cadente super eos.
marg.| .3. Ubi narrentur. quibus interfecit impios.
marg.| .4. Et clementie in fortis. quia clementia Dei dedit eis fortitudinem ad superandum adversarios. Cetera patent.
marg.| .5. Dominus in. Hic describitur debellatio hostium preterita et futura, cum dicitur : Dominus id est in fortibus contra fortes.
marg.| .6. Dimicavit. et ponit exemplum de preterito, dicens :
marg.| .7. Ex Ephraim delevit. quia Iosue fuit de tribu Ephraim, qui debellavit Amalec, ut habetur Ex. 17. Consequenter ponitur exemplum de futuro, cum dicitur.
marg.| .8. Et post. quia Saul qui fuit de tribu Beniamin debellavit et delevit Amalec, ut habetur 1Rg. 15.
marg.| .9. De Machir. Hic consequenter Debora recitat constantiam filiorum Israel qui iverunt cum Barac ad prelium, et ignaviam illorum qui ire noluerunt : commistim loquendo de istis et de illis dicens :   De Machir   principes   . Machir enim fuit filius Manasse : de cuius tribu aliqui fuerunt in hoc exercitu.
marg.| .10. Et de. sicut patet ex dictis capituli 4.
marg.| .11. Duces Issachar. quia aliqui de illa tribu steterunt cum Debora ad deprecandum dominum.
marg.| .12. Et Barac vestigia sunt secuti. quia alii iverunt cum Barac ad pugnandum.
marg.| marg.| {186} .13. Qui quasi in preceps ac baratrum se. persequendo adversarios per loca declivia ac aspera.
marg.| .14. Diviso contra se Ruben. In illa enim tribu erant quedam contentiones intestine, propter quas noluerunt venire ad prelium cum Barac. Ideo subditur :
marg.| .15. Magnanimorum id est superborum.
marg.| .16. Reperta. quia manifesta fuit aliis tribubus ex hoc facto.
marg.| .17. Quare habitas etc. quia sors Ruben fuit super Iordanem fluvium : qui dividebat terram duarum tribuum et dimidie a terra aliarum tribuum.
marg.| .18. Ut audias id est balatus. illa enim tribus delectabatur in talibus, quia habebat pecora multa, et intendebat nutritioni et multiplicationi eorum ut habetur Nm. 23.
marg.| .19. Diviso contra. repetitur ad maiorem adfirmationem. et quia sicut in cantilenis idem repetitur, sic in isto cantico. Et exponatur sicut prius.
marg.| .20. Galaad trans Iordanem. nolens venire ad prelium sicut piger et ignavus.
marg.| .21. Et Dan vacabat. pro mercibus exercendis, quia sors sua fuit super littus maris mediterranei, et ideo noluit venire ad prelium intentus ad lucrum, et eodem modo exponitur quod subditur :
marg.| .22. Aser habitabat, etc.  Zabulon vero, etc. Isti commendantur de probitate et audacia : quia ex ipsis principaliter exercitus erat : ut patet supra 4. cap.
Numérotation du verset Idc. 5,ad litteram 
marg.| marg.| { 187 } .1. In regione Merome id est excelsa, quia in monte Thabor fuit congregatus exercitus Barac, ut fuit dictum supra 4. capitulo.
marg.| .2. Venerunt reges. qui erant confederati ipsi   Iabin.
marg.| .3. Et pugnaverunt. quia venerunt ad expugnandum Barac et eius exercitum : ut habetur supra 4. capitulo.
marg.| .4. Nihil. Minus dicit et plus significat : venerant enim ad depredandum terram Israel, et tamen ipsi et sua ibidem remanserant.
marg.| .5. De celo. Hic consequenter Delbora explicat cui ista victoria sit attribuenda, scilicet ipsi Deo : et ideo dicitur : De celo dimicatum, scilicet fulgure et grandine.
marg.| .6. Stelle manentes in ordine. hoc dicitur ad differentiam illius victorie que facta est a Deo per Iosue : ut habetur Iosue 10. quia tunc sol et luna steterunt per spatium unius diei : in hac autem victoria non steterunt, sed processerunt in cursu suo.
marg.| .7. Torrens Cison, etc. Cison et Cadumin sunt nomina torrentium prope quos fuit bellum, et multi ceciderunt ibi et fuerunt submersi.
marg.| .8. Conculca anima mea id est despice.
marg.| .9. Robustos id est Sisaram et debellatores suos : qui confidentes in sua fortitudine volebant populum Domini delere.
marg.| .10. Ungule equorum ceciderunt. ex magnitudine grandinis et fulguris et asperitate locorum fuerunt lese et dissipate.
marg.| .11. Maledicite terre Meroz, etc. Dicunt expositores nostri communiter : quod angelus Domini hic accipitur pro Michaele, qui preerat filiis Israel ad custodiam : ut habetur Dan. 10. Meroz autem est nomen demonis qui excitavit Sisaram et suos ad veniendum contra filios Israel : cui dixit Michael esse maledicendum et malis angelis sibi adiunctis, ideo subditur :
marg.| .12. Maledicite habitatoribus id est exercitus Domini, qui erat exercitus Israel : sed magis venerunt ad nocendum. sic ergo exponunt communiter doctores catholici. Hebrei autem aliter exponunt dicentes : quod angelus Domini hic intelligitur ipse Barac missus a Deo ad pugnam predictam, ut patet ex dictis supra 4. cap. Angelus enim idem est, quod nuntius, {188}Maleath enim quod est nomen Hebraicum : equivocum est ad angelum et ad nuntium. Meroz autem nomen hominis potentis, qui habitat prope locum ubi fuit bellum, et ideo magis fuit reprehensibilis, eo quod noluit venire quo alii qui erant longe. propter quod Barac dixit ei maledicendum et hominibus sub eius potestate constitutis, et hec expositio magis videtur concordare littere.
marg.| .13. Benedicta. Hic consequenter Delbora commendat Iahel que Sisaram interfecit, ut patet ex predictis 4. cap.
marg.| .14. Benedicatur in tabernaculo. In hebreo habetur : Pre mulieribus in tabernaculo benedicatur : id est pre mulieribus habitantibus in tabernaculis, que non leguntur fecisse tam viriliter et caure. ideo subditur :
marg.| .15. Aquam petenti lac. ut citius dormiret et gravius, ut dictum est supra 4. capitulo.
marg.| .16. Et in phiala id est apta pro principibus.
marg.| .17. Obtulit butyrum id est lac pingue. Phiala enim ut videtur non est vas aptum pro butyro. nam secundum Isid. etymol. ulti. Inter vasa potatoria numeratur. Hebrei tamen dicunt hic : in phiala id est in bacino. alias catino, est etiam vas in quo potest offerri butyrum proprie dictum. et secundum hoc dicunt aliqui quod non solum obtulit ei potum ut perierat, sed etiam cibum. Cetera patent in littera usque ibi :
marg.| .18. Per fenestram. ubi describitur anxietas matris Sisare, eo quod ultra modum tardabat venire, quam nurus sua volens consolari respondit.
marg.| .19. Forsitan nunc dividit spolia. bellatoribus suis.
marg.| .20. Et pulcherrima feminarum. de Hebreis.
marg.| .21. Eligitur. ad concubitum. Ultimo ponitur conclusio cantici cum dicitur.
marg.| .22. Sic pereant omnes inimici tui. qui te in tuis fidelibus persequuntur : sicut dictum est Saulo Act. 9.a. Saule Saule, quid me persequeris ?
marg.| .23. Qui autem diligunt. In hebreo pro in ortu suo, habetur bigburato id est in fortitudine sua quod exponunt Hebrei de illa fortitudine solis futura. de qua dicitur Is. 30.f. Erit lux lune sicut lux solis, et lux solis erit septempliciter sicut lux septem dierum.
Numérotation du verset Idc. 5,moraliter 
marg.| marg.| {181} .1. Cecineruntque. Licet autem plures expositiones mystice super illud canticum a doctoribus sint posite, tamen quia canticum istud est gratiarum actio de triumpho de Sisara habito, videtur quod hec sit principalis expositio mystica scilicet quod in hoc habemus {182}documentum regratiandi Domino quotiescumque per eius auxilium triumphamus de diabolo ipsius tentationem superando, vel de aliquo vitio superato, vel etiam de quocumque Dei beneficio nobis misericorditer collato. Residuum vero non videtur esse nisi litteralis expositio beneficii divini ex victoria consecuta.


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Nicolaus de Lyra (Idc. 5), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 23/11/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=lyr&numLivre=09&chapitre=09_5)
Signaler un complément d'information

Notes :