Nicolaus de Lyra

Capitulum 5

Numérotation du verset Ios. 5,1 

Postquam ergo audierunt omnes reges Amorreorum qui habitabant trans Iordanem ad occidentalem plagam et cuncti reges Chanaan qui propinqua possidebant Magno mari loca quod siccasset Dominus fluenta Iordanis coram filiis Israel donec transirent dissolutum est cor eorum et non remansit in eis spiritus timentium introitum filiorum Israel.
Numérotation du verset Ios. 5,2 

Eo tempore ait Dominus ad Iosue: fac tibi cultros lapideos
et circumcide secundo filios Israel.
Numérotation du verset Ios. 5,3 

Fecit Iosue1 quod iusserat Dominus et circumcidit filios Israel in colle Preputiorum.
1 Iosue] om. Weber
Numérotation du verset Ios. 5,4 

Hec autem causa est secunde circumcisionis. Omnis populus qui egressus est de2 Egypto generis masculini universi bellatores viri mortui sunt in deserto per longissimos vie circuitus
2 de] ex Weber
Numérotation du verset Ios. 5,5 

qui omnes circumcisi erant. Populus autem qui natus est in deserto
Numérotation du verset Ios. 5,6 

per quadraginta annos itineris latissime solitudinis incircumcisus fuit donec consumerentur
qui non audierant vocem Domini et quibus ante iuraverat ut ostenderet eis terram lacte et melle manantem
Numérotation du verset Ios. 5,7 

horum filii in locum successerunt patrum et circumcisi sunt ab Iosue
qui3 sicut nati fuerant in preputio erant nec eos in via aliquis circumciderat
3 qui] quia Weber
Numérotation du verset Ios. 5,8 

postquam autem omnes circumcisi sunt manserunt in eodem castrorum loco donec sanarentur.
Numérotation du verset Ios. 5,9 

Dixitque Dominus ad Iosue: Hodie abstuli opprobrium Egypti a vobis
vocatumque est nomen loci illius Galgala
usque in presentem diem.
Numérotation du verset Ios. 5,10 

Manseruntque filii Israel in Galgalis
et fecerunt Phase quarta decima die mensis ad vesperum in campestribus Hiericho
Numérotation du verset Ios. 5,11 

et comederunt de frugibus terre die altero et4 azymos panes et polentam5 eiusdem anni.
4 et] om. Weber |
5 polentam Ω Edmaior. Rusch ] pulentam Amiatinus Cava plerique codd. Weber |
Numérotation du verset Ios. 5,12 

Defecitque manna postquam comederunt
de fructibus6 terre
6 fructibus] frugibus Weber
nec usi sunt ultra illo cibo filii Israel sed comederunt de fructibus7 presentis anni terre Chanaan.
7 fructibus] frugibus Weber
Numérotation du verset Ios. 5,13 

Cum autem esset Iosue in agro urbis Hiericho
levavit oculos
et vidit virum stantem contra se evaginatum8
8 evaginatum] et praem. Weber
tenentem gladium
perrexitque ad eum et ait: noster es an adversariorum?
Numérotation du verset Ios. 5,14 

Qui respondit: Nequaquam sed sum princeps exercitus Domini
et nunc venio.
Numérotation du verset Ios. 5,15 

Cecidit Iosue pronus in terram
et adorans ait: Quid Dominus meus loquitur ad servum suum?
Numérotation du verset Ios. 5,16 

Solve inquit calciamentum tuum9
9 tuum] om. Weber
de pedibus tuis.
Locus enim in quo stas sanctus est.
Fecitque Iosue ut sibi fuerat imperatum.

Capitulum 5

Numérotation du verset Ios. 5,ad litteram 
marg.| .1. {33} Postquam ergo. Ostenso quod factum fuit in Iordanis introitu, et quod in exitu, hic consequenter ostenditur quod factum fuit a filiis Israel in statu antequam bellarent contra habitatores terre : quia ante congressum fuerunt circumcisi, et pascha celebraverunt, et ab angelo apparente Iosue confortati sunt. Et ideo primo agitur de circumcisione, secundo de pasche celebratione, ibi : Manseruntque. tertio {34} de populi confortatione, ibi : Cum autem esset Iosue. Circa primum premittitur timor a Deo immissus super adversarios Hebreorum. et patet littera. Hoc autem a Deo factum est, ne venirent ad pugnandum contra filios Israel tempore quo fuerunt de novo circumcisi, quia tunc erant ad bellandum inepti, et subditur circumcisionis preceptum, cum dicitur.
marg.| .2. Fac tibi cultros lapideos. Hebrei dicunt novaculas acutas. Cultellus enim lapideus {35} non est de necessitate circumcisionis, neque hoc utuntur Iudei moderni in circumcisione, sed cultello ferreo.
Numérotation du verset Ios. 5,ad litteram 
marg.| .1. Circumcide secundo. Ex hoc dixerunt aliqui, quod idem homo potest bis baptizari, sicut et circumcidi, sed hoc est falsum, quia eedem persone non fuerunt hic circumcise que alias fuerunt, sed illi tantum qui nati in deserto remanserunt incircumcisi, ut patet in textu. Et ideo cum dicitur, hic circumcide secundo subintelligitur, solenniter, quia ista fuit secunda circumcisio solennis, sed respectu cuius dicatur secunda, varie dicitur. Dicunt enim Hebrei, quod dicitur secunda respectu illius circumcisionis que facta fuit illa nocte in Egypto, qua percussit dominus primogenita Egypti, tunc enim (ut dicunt) multi fuerunt circumcisi, maxime, quia multi Egyptii conversi ad Iudaismum exiverunt cum filiis Israel de Egypto ut habetur Ex. 12. Sed hoc dictum non videtur verum. Tum quia non habet auctoritatem de scriptura, que de hac circumcisione nullam facit mentionem. Tum quia eis imminebat itineris labor Egyptiis cogentibus eos exire, et ideo si in deserto fuit dilata circumcisio propter itinerationem imminentem, ut videbitur, eadem ratione et fortiori fuisset tunc dilata circumcisio. Item tunc non habuerunt tempus fermentandi, eo quod Egyptii cogebant eos ad exitum, ut dicitur Ex. 12. Et ideo multo minus habuissent tempus circumcidendi, maxime tantam multitudinem. Ideo aliter dicitur quod hec circumcisio solennis dicitur secunda respectu illius quam fecit Abraham de mandato Domini : quia tunc fuit circumcisus cum omnibus masculis de domo sua, ut habetur Genesis 17.
marg.| .2. In colle preputiorum. Sic nominatus est locus ille, quia ibi amota sunt preputia a filiis Israel.
marg.| .3. Universi bellatores viri mortui sunt etc. exceptis tamen illis qui erant de tribu Levi : ut dictum est. Nm. 14.
marg.| .4. Populus autem qui natus est etc. sequitur Incircumcisus. Populus enim Israel movebat castra quacumque hora nubes movebatur prebens eis ducatum : et quia incertus erat eis motus nubis, ideo dispensative factum est quod illi qui fuerunt nati in deserto, remanserunt {36} incircumcisi usque ad tempus istud, quia periculosum esset de novo circumcisos itinerare, seu portari in itinere.
marg.| .5. Quibus ante iuraverat. Ex hoc videtur, quod Deus non tenuerit suum iuramentum, quia non viderunt terram promissionis. Dicendum quod iuramentum erat conditionatum scilicet si non offenderent Deum, tali offensa, qua deberent morte puniri. Vel dicendum quod si non intraverunt terram promissionis in propriis personis, intraverunt tamen eam in filiis suis, in quibus quodammodo patres manserunt.
marg.| .6. Dixitque dominus ad Iosue, etc. Istud exponitur dupliciter ab expositoribus nostris. Uno modo, ut accipiatur opprobrium Egypti passive quod sustinuerant Egyptii a filiis Israel exprobrando eis, quod erant incircumcisi. Sed hoc non videtur rationabiliter dictum, quia filii Israel in Egypto fuerunt subiecti, et in maxima servitute, ut habetur Ex. 1. Et ideo non est verisimile quod Egyptiis exprobrarent. Alio modo accipiendo opprobrium Egypti active scilicet quod Egyptii intulerant filiis Israel scilicet opprobrium servitutis, quia licet in exitu de Egypto fuerint liberati a servitute Egyptiorum, tamen ista libertas perfecte fuit declarata, quando fuerunt in terra promissionis, et ideo dicitur quod locus ille vocatus est Galgala, quod significat libertatem, sed hoc dictum non videtur bene consonum textui, quia ablatio opprobrii videtur referri ad circumcisionem, cum dicitur : Hodie abstuli etc. quia illa die fuerunt omnes circumcisi, illud etiam quod accipitur ad propositum de significatione Galgale non est verum, quia nec Hiero. nec Remigius sic interpretantur, hoc nomen, sed aliter, ut videbitur, ideo exponitur Secundum hebr<eum> videlicet quod quando filii Israel petebant a rege Egypti de regno suo egredi, ut habetur in Ex. Egyptii qui constellationes observabant, dicebant eis. Miseri quo vultis ire ? Ecce constellatio ostendit effusionem vestri sanguinis futuram si recedatis. In circumcisione vero facta per Iosue effusus est sanguis populi circumcisi que effusio non fuit eis ad vituperium et malum, sed magis ad bonum, quia circumcisio erat signaculum fidei, et sic exponunt verbum Domini dicentis, Hodie abstuli opprobrium Egypti a vobis quasi dicat effusionem sanguinis vestri quam Egyptii dicebant vobis futuram ad vituperium et malum converti ad laudationem vestram et bonum per circumcisionem.
Numérotation du verset Ios. 5,ad litteram 
marg.| .1. {37} Vocatumque est nomen loci illius Galgala quod interpretatur rota, vel circulatio, quia pellicula que per circumcisionem abscinditur, habet figuram circularem.
marg.| .2. Manseruntque, etc. hic agitur de pasche celebratione, cum dicitur.
marg.| .3. Et fecerunt phase. id est immolationem agni paschalis.
marg.| .4. Quartadecima die mensis scilicet primi.
marg.| .5. Ad vesperum. hic enim erat dies, et hora huius immolationis, secundum quod habetur Ex. 12
marg.| .6. Et azymos panes. Talibus enim panibus debebant uti septem {38} diebus, ut habetur ibidem.
marg.| .7. Et polentam. In hebreo habetur calui id est tostum far. In solennitate enim paschali fiebat oblatio de granis novi, excussis de manipulo per confricationem, ut dictum est supra 3. capitu. et de talibus poterat comedere populus, postquam primitie erant oblate.
marg.| .8. Defecitque manna. Quia non erat data a Deo, nisi in suppletionem victualium deficientium, ut patet Ex. 16
marg.| .9. Cum autem. Hic consequenter ponitur populi confortatio per apparitionem angeli ipsi Iosue, qui erat dux populi, cum dicitur.
Numérotation du verset Ios. 5,ad litteram 
marg.| .1. {39} Et vidit. id est angelum in specie viri.
marg.| .2. Evaginatum. quasi paratum ad prelium.
marg.| .3. Noster es, an. Ignorabat adhuc eum esse angelum.
marg.| .4. Qui respondit nequaquam. supple, sum adversariorum.
marg.| .5. Sed sum princeps. Exercitus autem Israel hic vocatur exercitus Domini, quia a Domino mittebatur ad faciendam vindictam de iniquitatibus habitatorum terre.
marg.| .6. Et nunc venio. ad adiutorium vestrum. Dicunt autem Hebrei quod iste fuit Michael, et rationabiliter eo quod Danieli fuit dictum : Dan. 10c. {40} Nemo est adiutor meus in omnibus his, nisi Michael princeps vester, et angelus hic apparens nominatur princeps exercitus Israel,
marg.| .7. Cecidit Iosue. Ad faciendum ei reverentiam, ex quo cognovit eum esse angelum.
marg.| .8. Adorans ait. Adoratione dulie.
marg.| .9. Quid dominus meus loquitur ad quasi d<icat> Obedire paratus sum.
marg.| .10. Solve calceamentum. Simile verbum dictum fuit Mosi in apparitione sibi facta in rubo, ut habetur Ex. 3.
marg.| .11. Locus enim in quo stas, sanctus est , propter apparitionem angelicam ibi factam.
Numérotation du verset Ios. 5,moraliter 
prol.| a{33} Et tempore, etc.   Fac tibi cultros etc. Ista circumcisio solennis figura fuit sacramenti baptismatis. quo prescinduntur omnia peccata simpliciter quantum ad culpam et penam. et quia baptismus efficaciam habet a passione Christi, ideo ista circumcisio {34} carnalis facta fuit cultro lapideo Christum significante, qui est lapis vivus, secundum quod dicitur. 1Pt. 2.a. Ad quem accedentes lapidem vivum ab hominibus quidem reprobatum, a Deo autem electum et honorificatum, et ipsi tamquam lapides vivi super edificamini domos spirituales.
Numérotation du verset Ios. 5,moraliter 
marg.| .1. {35} Et circumcide secundo filios Israel. Per hoc autem quod circumcisio facta sub Iosue dicitur secunda, ostenditur quod fuit circumcisionis spiritualis figura. Nam circumcisio legalis {36} fuit prima, spiritualis autem secunda et vera, et prima fuit huius umbra : Rom. capite secundo d. Non enim qui in manifesto Iudeus est, neque que in manifesto in carne circumcisio, sed qui in abscondito Iudeus, et circumcisio cordis in spiritu, non in littera.
Numérotation du verset Ios. 5,moraliter 
marg.| † {37} Manseruntque filii etc.   et fecerunt phase etc. Per phase figuratum fuit sacramentum Eucharistie, sicut dictum fuit supra diffuse Ex. 12. et 13. per hoc igitur quod circumcisi fecerunt phase, significatum {38} fuit quod circumcisi spiritualiter perciperent sacramentum Eucharistie.
marg.| .9. Cum autem esset Iosue in agro. Iste fuit angelus apparens in specie viri, et signat Iesum Christum, qui fuit ab instanti sue conceptionis {39} vir perfectus virtutibus et scientiis. Ier. 31.d. Novum creavit dominus super terram, femina circumdabit virum.
Numérotation du verset Ios. 5,moraliter 
marg.| .3. Tenentem scilicet sententiam iudicii irrefragabilem. Io. 5.d. Pater omne iudicium dedit filio.
marg.| .5. Sed sum id est populi Christiani, licet enim princeps sit non solum omnium hominum, sed etiam angelorum, tamen specialiter dicitur {40} esse princeps populi Christiani tamquam ab eo denominati.
marg.| .6. Et nunc venio. Hec enim apparitio facta fuit post populi circumcisionem et phase celebrationem, ad significandum, quod hominibus spiritualiter circumcisis et Eucharistie sacramento munitis, apparet Christus per speciales illuminationes, et eos confortat contra demonum tentationes.
Numérotation du verset Ios. 5,additio 1 
prol.| {39} In capitulo 5. Iosue ubi dicitur in postill. Ideo aliter dicitur quod hec circumcisio solemnis dicitur secunda respectu illius quam fecit Abraham, ut habetur Ge. 17. Expositio hec non consonat littere. Nam in illa circumcisione generali, quam Abraham fecit cum omnibus masculis de domo sua, nullus filius Israel fuit circumcisus, nec etiam Isaac qui nondum erat natus, nec etiam conceptus, prout{40} patet in eo. ca. Ge. 17. Sed cum in circumcisione facta per Iosue, de qua agitur tertio capitulo expresse dicit littera : Circumcid. secundo filios Israel, oportet quod ly secundo, referatur ad aliquam circumcisionem generalem seu solennem que in filiis Israel fuisset facta, non ad illam de Abraham, in qua nullus filiorum Israel circumcisus, et ideo opinio Hebreistarum in hoc loco tenenda est, saltem in parte, etsi non in toto. Ad cuius evidentiam attendendum{41} est, quod filii Israel in Egypto existentes non omnes circumcidebantur in octavo die, sicut fuerat preceptum Abrahe Ge. 17. sed ex quacumque causa seu occasione prolongabant parentes circumcidere pueros suos, prout ponit Postil. Ex. 12.id est fi. ubi de Israelitis in Egypto existentibus expresse dicit quod Iudei in Egypto existentes, nimis inordinate amantes pueros suos dimittebant eos incircumcisos, timentes ne ex circumcisione mors vel infirmitas eis accideret, hec in postilla Cuius signum est, quod filius Mosi circumcisus fuit a matre sua in itinere, ne occideretur Moyses ab angelo propter peccatum incircumcisionis filii, ut patet Ex. 4. Presumendum est ergo cum Moyses omittebat ritum circumcisionis, saltem quo ad tempus, quod ceteri Israelitici minus docti similiter fecissent. Cum igitur in principio mensis primi precedentis exitum Israel de Egypto, preceptum fuit Mosi de acceptione agni paschalis et eius immolatione : de cuius ritu et religione erat ut incircumcisus non vesceretur ex eo, Ex. 12. consequenter dicendum est, quod in Egypto imminente tempore paschali fuit facta circumcisio generalis omnium filiorum Israel, qui ex aliqua causa (ut premittitur) circumcisionem omiserant, respectu cuius circumcisio per Iosue facta secunda dicitur, quia inter illas duas nulla intervenit alia circumcisio de qua mentio fiat, presertim cum littera in hoc ca scilicet Iosue 5. dicat, quod populus natus in deserto incircumcisus fuit. Dicere ergo, quod illa circumcisio in Egypto celebrata fuit in eadem nocte, qua percussa fuerunt primogenita Egypti, ut Hebrei dicunt, fictitium est, et non habet aliquam auctoritatem, nec verisimilitudinem propter rationes allegatas a postill. Sed dicere, quod imminente tempore paschali, specialiter post principium primi mensis, et usque ad xiiii. eiusdem, quia fuerunt filii Israel in magna multitudine propter solennitatem paschalem proximo venturam, circumcisio facta sit, est omnino necessarium. Quod autem obiicit postil. de hoc, quod non fit mentio in Scriptura de circumcisione Egyptiaca, non videtur valere. Nam etsi non fiat expressa mentio, fit tamen tacita, ut patet ex dictis. Quod etiam obiicit de impedimento itinerationis, valeret si in eadem nocte qua egressi fuerant, circumcisi fuissent, quod non dicitur, sed per aliquos paucos dies anticipaverunt. Sciebant enim horam et diem egressionis sue ex revelatione divina, ut patet in littera. Unde et poterant anticipare per tempus quod sufficeret ad eorum sanationem. Secus in deserto tempus itinerationis pendebat ex revelatione nubis sibi ignota. ut patet Ex. 5 ca. a. et in pluribus aliis. Idem dicendum ad tertiam rationem quam facit postill. que procederet, si nocte egressionis fuisset facta circunsicio, et non aliter.
Numérotation du verset Ios. 5,replica 
prol.| REPLICA In capitulo 5. Iosue cum postil. exponeret circumcisionem hic Iosue mandatam, esse secundam respectu eius que fuerat Abrahe mandata. Illa enim prima, ista secunda. Burgens. se opponit motus debilibus rationibus, asserens quod prima non fuit circumcisio filiorum Israel, quia nullus tempore Abrahe fuit filius Israel. Et ideo ista que est {42}filiorum Israel non potest respectu illius dici secunda. Hic dico, quod quamvis tempore institutionis, nec Israel, nec aliquis eius filius fuit : ipsa tamen circumcisio fuit pro filiis Israel instituta, et non solum pro filiis, sed pro volentibus ritui eorum coniungi, prout expresse dicitur Gn. 17. Illud autem quodBurgens.pro colore sue opinionis addit, fictitium videtur videlicet quod Iudei in Egypto existentes non circumcidebant pueros suos. Non enim verisimile est, Deum illius populi tantam curam habuisse, et eum suum primogenitum nominasse. Ex. 4. si hec transgressio circumcisionis in populo fuisset, ut fingit Burgens. Nec valet quod de postilla Ex. 12. allegat. Nam postilla, non dicit expresse quod Iudei, sed quod aliqui Iudei minus inordinate filios suos amantes, dimittebant eos incircumcisos, timentes ne ex ipsa circumcisione mors vel infirmitas accideret. Illos igitur si qui usque ad exitum Egypti incircumcisi remanserant, antequam manducarent pascha, circumcidi oportebat. Et quia pauci vel nulli fuerunt, idcirco cum in ritu manducationis pasche fieret mentio de circumcisione Ex. 12. non dicitur de incircumcisis filiorum Israel, sed servorum, peregrinorum, et alienigenarum, qui incircumcisi ad manducationem pasche non debebant admitti : quia eadem lex in hoc ritu esse debebat colono et indigene, ut dicitur ibidem. Si igitur aliqui Iudei ex causis inordinatis circumcisionem distulissent, et eam ante exitum de Egypto fecissent, talis circumcisio fuisset privata et particularis, nec specialiter mandata, nec solenniter executa, sicut primo tempore Abrahe, et secundo in colle preputiorum, de quo hic dicitur. Quod autemBurgens. allegat de Moyse, qui circumcisionem filii sui distulit, hic locum non habet : quia non amore inordinato, nec ex contemptu, sed timore uxoris et ad eam pertinentium incircumcisorum fecit : ideo existent in via circumcisus est illo timore cessante, de qua materia vide supra Ex. 4. Nec Burgens.bene se habet in solutione argumenti postil. Nam ipse declinat argumentum postil. qui arguit, quod in Scriptura non fit mentio de solenni circumcisione, vel mandata vel facta in Egypto, que posset dici prima, respectu cuius hec dicatur secunda. Hoc enim argumentum apud Burgensem sepe reputatur Achilles, quia semper arguit ab auctoritate negative. Sed Burgensis solvendo dicit illius circumcisionis fieri tacitam mentionem quod tamen falsum esse ostensum est supra quia potius ibi filii Israel excluduntur quam includuntur cum tamen in tali respectu primi et secundi oporteret fieri expressam mentionem. Unde ad satisfaciendum. Burgens. et suorum amatorum contentioni : potest dici quodlysecundo, debet referri ad solennem perceptionem ipsius circumcisionis que primo fuit facta Abrahe, ut patet Gn. 17. Secundo hic Iosue 5. nec legitur Deus alibi de circumcisione solenne mandatum dedisse, nisi ibi et hic. Construatur igitur littera sic : Circumcide filios Israel, subintellige, circumcisione secundo mandata, que primo fuit mandata Abrahe. Huic constructioni consonat quod sequitur : Hec autem est causa secunde circumcisionis, et non additur filiorum Israel, ad innuendum quod est circumcisio secundo solenniter mandata. Per hoc tollitur argumentum per Burgensem hic factum.


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Nicolaus de Lyra (Ios. 5), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2025. Consultation du 04/04/2025. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=lyr&numLivre=08&chapitre=08_5)
Signaler un complément d'information

Notes :