Glossae Scripturae Sacrae-electronicae (Gloss-e)

Glossa ordinaria

Biblia communis

Capitulum 4

Numérotation du verset Mt. 4,1

Tunc

Iesus ductus est in desertum¹

¹ desertum] deserto As353

a Spiritu

temptaretur a diabolo.

Numérotation du verset Mt. 4,2

Et, cum ieiunasset

quadraginta diebus

et quadraginta noctibus,

postea esuriit.

Numérotation du verset Mt. 4,3

Et accedens temptator

dixit ei: Si Filius Dei es,

dic

ut lapides isti panes fiant.

Numérotation du verset Mt. 4,4

Qui respondens dixit²: Scriptum est:

² dixit Rusch Weber ] + ei Ω^JF Wordsworth (D J T)

Non in solo pane³

³ solo pane Ω^JF Li446@ Rusch ] inv. Weber

vivit homo,

sed in omni verbo

quod procedit de ore Dei.

Numérotation du verset Mt. 4,5

Tunc assumpsit

eum diabolus

in sanctam civitatem

et statuit eum supra pinnaculum

templi,

Numérotation du verset Mt. 4,6

et dixit ei⁴: Si Filius Dei es,

⁴ ei Ω^JF Rusch Weber ] om. Li446@ (hapax)

mitte te deorsum.

Scriptum est enim:

Quia angelis suis mandavit de te,

et in manibus tollent te, ne forte offendas⁵ ad lapidem

⁵ offendas Ω^JF Weber ] ofen. Li446@ , offendat Li446

pedem tuum.

Numérotation du verset Mt. 4,7

Ait illi Iesus rursum: Scriptum est: Non temptabis Dominum Deum tuum.

Numérotation du verset Mt. 4,8

Iterum assumpsit⁶ eum diabolus

⁶ assumpsit Ω^J Li446@ Rusch ] adsumit Weber , def. Ω^F

in montem

excelsum valde

et ostendit ei⁷ omnia regna mundi,

⁷ ei Li446@ Rusch Weber ] illi Ω^J, def . Ω^F

et gloriam eorum,

Numérotation du verset Mt. 4,9

et dixit ei⁸: Hec omnia

⁸ ei Ω^JF Li446 Rusch Clementina ] illi Li446@ Weber

tibi dabo,

si cadens

adoraveris me.

Numérotation du verset Mt. 4,10

Tunc dixit⁹ ei Iesus: Vade¹⁰

⁹ dixit Ω^F Rusch Weber (N G Cava)] dicit Ω^J Li446@ Li446 Weber |

¹⁰ Vade] Ω^JF, + retro Wordsworth ( D E P9389 L R X c Z* ) Weber (Z G ), + retro me Weber (P); cf. Mc. 8, 33. |

Satana.

Scriptum est enim¹¹:

¹¹ enim Cava Split G Φ Kells Sarum Wordsworth (B C D E P9389 J K L To22 R T V Z^c)° Ω^JΩ^F Li446@ Rusch Clementina ] om. Weber

Dominum Deum tuum adorabis

et illi soli servies.

Numérotation du verset Mt. 4,11

Tunc reliquit eum

diabolus

et ecce angeli accesserunt

et ministrabant ei.

Numérotation du verset Mt. 4,12

Cum autem audisset Iesus

quod Ioannes traditus esset,

secessit in Galileam.

Numérotation du verset Mt. 4,13

Et relicta civitate Nazareth

venit et habitavit in¹² Capharnaum maritima¹³,

¹² in Ω^J² Cor4 (quod in textu ponebatur CIVITATEM cancellatum est in <Parisiensi>) Li446@ Rusch Weber ] + civitatem Ω^J ( cancel. et expunct.) Ω^F, Cor2 ^V (in chapharnaum civitatem maritimam iuxta grecum an. et glossa), + civitate Ed1538 |

¹³ maritima Wordsworth (C J T V) Rusch Clementina ] maritimam Ω^F Ω^J Li446@ Li446 Wordsworth (plerique codd.) Weber |

in finibus Zabulon et Neptalim,

Numérotation du verset Mt. 4,14

ut adimpleretur quod dictum est per Isaiam prophetam:

Numérotation du verset Mt. 4,15

Terra Zabulon

et terra Neptalim,

via maris trans Iordanem, Galilee gentium.

Numérotation du verset Mt. 4,16

Populus

qui ambulabat¹⁴ in tenebris

¹⁴ ambulabat Cor3 (vel) Ω^F Li446@ Ed1538 Sixtina Rusch cum Is. 9, 2 (hebr.): הַהֹלְכִ֣ים vel (LXX) ὁ πορευόμενος] sedebat Cor2 ^V (grecus antiq.) Ω^JR Ed1538 Ed1593 Clementina Weber cum graec. (Mt. 4, 16) ὁ καθήμενος ; cf. HIERONYMUS , In Is., lib. 3, cap. 9, 1, CCSL 73, p. 121.3, 122.21: “ POPULUS QUI AMBULABAT IN TENEBRIS UIDIT LUCEM MAGNAM; HABITANTIBUS IN REGIONE UMBRAE MORTIS, LUX ORTA EST EIS . Septuaginta: [...] AMBULABAT [...]. duplicem posuimus editionem, quia uulgatum est testimonium et usurpatum ab euangelista matthaeo, ut uel diuersitas interpretationis uel similitudo noscatur. ac primum notandum quod testimonium hoc euangelista matthaeus non iuxta Septuaginta, sed iuxta hebraeos posuerit. dicit enim sermo euangelicus: [...] POPULUS QUI SEDEBAT ”.

vidit lucem¹⁵ magnam

¹⁵ vidit lucem Ω^JF Li446@ Rusch ] inv. Weber

et sedentibus

in regione umbre¹⁶ mortis,

¹⁶ umbre Ω^JF Li446@ Rusch ] et umbra Weber

lux orta est eis.

Numérotation du verset Mt. 4,17

Exinde cepit Iesus predicare

et dicere:

Penitentiam agite.

Appropinquabit¹⁷ enim regnum celorum.

¹⁷ Appropinquabit Θ Cor3 # Rusch Sixtina] Appropinquavit Ω^JF Li446@ Clementina Weber

Numérotation du verset Mt. 4,18

Ambulans autem

Iesus¹⁸ iuxta mare¹⁹

¹⁸ Iesus Ω^JF Li446@ Li446 Rusch ] om. Cor3 (an #) Weber |

¹⁹ iuxta mare Ω^JF Rusch Weber ] inv. Li446@ |

Galilee vidit duos fratres,

Simonem

qui vocatur Petrus

et Andream

fratrem eius, mittentes rete²⁰

²⁰ rete Ω^F² ( + marg. vel r.) Rusch Weber ] retia Ω^F Kells Wordsworth (D E P9389 L M R X*)

in mare.

Erant enim piscatores.

Numérotation du verset Mt. 4,19

Et ait illis: Venite post me

faciam²¹ vos fieri piscatores hominum.

²¹ faciam Rusch ] et praem. Ω^JF Li446@ Weber

Numérotation du verset Mt. 4,20

At illi continuo

relictis retibus

secuti sunt eum.

Numérotation du verset Mt. 4,21

Et procedens inde, vidit alios duos fratres,

Iacobum Zebedei et Ioannem fratrem eius,

in navi cum Zebedeo patre eorum,

reficientes

retia sua

et vocavit eos.

Numérotation du verset Mt. 4,22

Illi autem statim, relictis retibus et patre, secuti sunt eum.

Numérotation du verset Mt. 4,23

Et circuibat

Iesus totam Galileam,

docens in synagogis²² eorum,

²² synagogis Ω^JF Rusch Weber ] synagogas Li446@

et predicans evangelium

regni

et sanans

omnem languorem

et omnem infirmitatem

in populo.

Numérotation du verset Mt. 4,24

abiit opinio eius

in totam Syriam

et obtulerunt ei omnes male habentes variis languoribus,

et tormentis

comprehensos, et qui demonia habebant,

et lunaticos et paralyticos²³

²³ et paralyticos] om. Li446@

et curavit eos.

Numérotation du verset Mt. 4,25

Et secute sunt eum turbe multe

de Galilea et Decapoli,

et de Hierosolymis et de Iudea

et de trans Iordanem.

Capitulum 4

Numérotation du verset Mt. 4,1

{Rusch, t. 4: Erfurt, f. 925rb ; facsim., p. 13b} Tunc

^interl.| +post baptismum^A

^A ¶Codd. : As353 Cas238 Cas239 ; om. Cas574 Rusch

Iesus ductus est in desertum¹

¹ desertum] deserto As353

^interl.| locum certaminis^B

^B ¶Codd. : As353 Cas239 Cas574 Rusch

^marg.| TUNC IESUS DUCTUS EST etc. Post baptismum, quia nulla est mora a temptatione. Ut mox doceat in desertum pugnare, docet baptizatos de mundo exire in quiete Deo vacare, sic filii Israel post transitum maris per desertum^a ascendunt et manna comedunt donec veniant ad terram promissionis^b.

^a Cf. Ex. 14, 21-22: « Cumque extendisset Moyses manum super mare, abstulit illud Dominus flante vento vehementi et urente tota nocte, et vertit in siccum: divisaque est aqua. Et ingressi sunt filii Israel per medium sicci maris: erat enim aqua quasi murus a dextra eorum et leva ».

^b Cf. Ex. 16, 15: « Quod cum vidissent filii Israel, dixerunt ad invicem: Manhu? quod significat: Quid est hoc? ignorabant enim quid esset. Quibus ait Moyses: Iste est panis quem Dominus dedit vobis ad vescendum ».

^marg.| +pro monachis et clericis novitiis qui in locis solitariis debeant primo esse non autem secularibus negotiis prefici quia cito et de facili possunt subverti propter hoc dicit Apostolus^c: «Non neophytum».^C

^c 1Tm. 3, 6.

^C ¶Codd. : As353² (scholion man. saec. 13) ; om. Rusch etc.

^marg.| TUNC IESUS. Hic est ordo recte conversationis² ut post acceptam Spiritus sancti gratiam contra diabolum artius accingamur et mente seculum deserentes vite eterne gaudia quasi manna esuriamus deserti. Ibi fit temptatio, quia non ante hostis se erigit quam homo de mundo exit. Tenet enim sub legibus suis eum. In deserto pugnatur asperis, quia Adam in paradiso deliciis affluens victus est oblectamentis.^D

^D ¶Codd. : La74 (11rc) Rusch

² conversationis] + ostenditur As353 La74 (marg.)

^marg.| Historialiter³. In illo deserto quod est inter Hierusalem et Hiericho Christus diabolum vicit, ubi figuraliter dixerat Adam incidisse in latrones et⁴ eum vicisse, latrones autem ibi habitasse. Probat locus qui dicitur Domim ⁵, id est sanguis propter effusionem sanguinis que ibi fiebat. Ea⁶ via Samaritanus descendit^d quia, carne indutus, easdem temptationes sustinuit.^E ^e

^d Cf. Lc. 10, 33: « Samaritanus autem quidam iter faciens, venit secus eum: et videns eum, misericordia motus est ».

^e ¶Fons : Anselmus Laudunensis, In Mt., c. 4, Alençon, BM, ms. 26, f. 105vb : « Historialiter. In illo deserto quod est inter Ierusalem et Iericho dicitur Christus diabolum vicisse, ubi figuraliter dixerat eum Adam vicisse. Latrones autem ibi habitasse probat locus ipse qui ‘Domim’ dicitur, id est sanguis propter effusionem sanguinis que ibi fiebat. Eadem via Samaritanus descendit quia carne indutus, easdem temptationes sustinuit ».

^E ¶Codd. : Cas238 (p. 17 sec. m. interl.) Rusch

³ Historialiter Cas238 cum Anselmo ] Histo. Rusch

⁴ incidisse... et] om. Cas238

⁵ Domim Rusch ] Domin Cas238 (דׇמיִם)

⁶ Ea] Eadem Cas238

a Spiritu

^interl.| +a Spiritu sancto^F

^F ¶Codd. : As353 ; om. Rusch

^marg.| Spiritu sancto qui quos replet ad pugnam mittit fortes. Sine hoc Spiritu qui ad pugnam vadit cito cadit.

^marg.| + ut non ponitur causative sed consecutive ; nam in desertum ductus est et postea temptatus.^G

^G ¶Codd. : As353² (scholion man. saec. 13) ; om. Rusch etc.

temptaretur a diabolo.

^marg.| UT TEMPTARETUR. Non temptatur a diabolo, nisi qui ad desertum exierit, id est bono studere ceperit.

Numérotation du verset Mt. 4,2

Et, cum ieiunasset

^interl.| quod ieiunat divine est potentie

^marg.| ET CUM IEIUNASSET. Ieiunat ut tentetur, temptatur quia ieiunat, et exemplum ieiunandi nobis dat, et quod ieiunat divine est potentie.

^marg.| Moyses et Elias ieiunaverunt, non ex virtute ut Christus, sed Moyses sustentatur eloquio Dei^f, Elias autem fortitudine cibi^g. Nec dicuntur illi duo ‘esuriisse’, sed Christus ut homo esurit, ut celetur Deus, significat autem desiderium nostre salutis.

^f Cf. Ex. 34, 28: « Fuit ergo ibi cum Domino quadraginta dies et quadraginta noctes: panem non comedit, et aquam non bibit, et scripsit in tabulis verba federis decem ».

^g 3Rg. (2Rg.) 19, 8: « Qui cum surrexisset, comedit et bibit, et ambulavit in fortitudine cibi illius quadraginta diebus et quadraginta noctibus usque ad montem Dei Horeb ».

^marg.| Ecce convenit legi, que per Moysen accipitur, et prophetis qui per Eliam quadraginta diebus, quatuor partes sunt mundi de quibus Christus suos congregat et decem precepta legis quibus suos contra mundi oblectamenta armat. Ieiunat quadraginta diebus ante mortem cibo indigens, quasi dicat: ‘In tempore agonis abstinete a desideriis seculi’. Comedit post resurrectionem quadraginta diebus cibo non indigens, quasi dicat: ‘Ego sum vobis consolatio et cibus omnibus diebus’. Unde: «Ecce ego vobiscum sum omnibus diebus»^h etc. Similiter enim dum viam Domini carpimus, a vanitate seculi ieiunamus, et futuri promissione reficimur.

^h Mt. 28, 20.

^marg.| In pugna Christi prius agitur contra gulam ieiunando per quam victus est primus homo. Gula libidines inflammat, concupiscentiam carnis nutrit qua repugnat legi mentis. Hec nisi prius refrenetur, frustra contra alia laboratur. Quadraginta diebus, hic numerus totum tempus designat quo Chritus cum suis dimicat. In hoc numero due leges per abstinentiam complentur, quia in quadraginta decalogus mandatorum et quatuor evangelia resonant. Unde institutum est nos hoc numero acrius dimicare ad diluenda peccata que fiunt, dum motu carnis violatur caritas, et sic quamdiu hic sumus super peccata ploremus, quia hoc numero penitus vita ostenditur.

quadraginta diebus

^interl.| ecce asperitas

et quadraginta noctibus,

^interl.| hoc addit ne in nocte comedisse putetur

postea esuriit.

^marg.| POSTEA ESURIIT. Hoc est vere humanitatis, et per hoc est occasio temptandi⁷. Latet potestas, patet infirmitas.

⁷ Temptandi] tentadi cacogr. Rusch .

Numérotation du verset Mt. 4,3

Et accedens temptator

^marg.| ET ACCEDENS. Quia esuries est signum infirmitatis. Et sic nobis in abstinentia non deest temptatio. Per exteriorem infirmitatem Christum temptat in quo nullam legem peccati inveniebat.

dixit ei: Si Filius Dei es,

^interl.| hoc explorat quod timet, nec ideo se ab eius temptatione abstinet

^marg.| SI FILIUS DEI ES. Aliud horum explorantis est, aliud temptantis, dum Deum confiter<i>⁸ {Rusch, t. 4: Erfurt, f. 925va ; facsim., p. 14a} videtur, et homini illudere conatur. Sic enim temptat ut exploret quod veretur. Sic explorat ut temptando decipiat.

⁸ confiteri] confiter cacogr. Rusch .

^marg.| SI FILIUS DEI ES. Noverat filium Dei venisse in mundum seu per prophetas, seu per angelos nuntiantes, seu per Ioannem demonstrantem, sed quia humilia in eo videbat, quod de deitate suspicatus est, ex superbia ei in dubium venit. Unde et callide exquirit. Nec indignum fuit Christum temptari qui venerat occidi, ut temptationes superando nobis potestatem daret superandi temptationes, sicut sua morte tulit nostram mortalitatem.

^marg.| Christus non nisi post baptismum se temptari permisit, insinuans ad se euntes graviores passuros temptationes.

^marg.| Suadet esuriem pane de lapibus facto relevare, non quod eius curet salutem, sed ex mutatione cognoscat virtutem, etsi purus homo esset, panis oblectamento illuderet esuriem patienti.

^marg.| Tribus modis fit temptatio: suggestione, delectatione, consensu. Christus vero sola suggestione temptatus fuit, quia delectatio peccati mentem eius non momordit.

dic

^interl.| quia scivit scriptum esse: «Dixit et facta sunt»ⁱ.

ⁱ Ps. 32, 9 ; 148, 5.

ut lapides isti panes fiant.

^interl.| temptatio de gula

^interl.| a gula incepit sed quo ordine deicit Adam ab isto devincitur

^interl.| lapis significat duritiam diaboli

Numérotation du verset Mt. 4,4

Qui respondens dixit⁹: {Rusch, t. 4: Erfurt, f. 925va ; facsim., p. 14a} Scriptum est:

⁹ dixit Rusch Weber ] + ei Ω^JF Wordsworth (D J T)

^interl.| temperat responsum, ne cognoscat eum esse Deum

^marg.| SCRIPTUM EST. Non utitur potestate, sed Scripturarum auctoritate, docens nos magis doctrina quam miraculis pugnare.

Non in solo pane¹⁰

¹⁰ solo pane Ω^JF Li446@ Rusch ] inv. Weber

^interl.| id est sacramentali specie, sed verbo vite

^marg.| NON IN SOLO PANE. Quasi diceret: Persuasio tua temptatio est, quia agis de cibo corporis et non de cibo mentis. Inferior pars hominis pane sustentatur, alia verbo Dei reficitur, quia vero agis de inferiori, patet quod temptator sis.

vivit homo,

^interl.| sententiis utitur, instruens nos ut vincamus no potentia sed humilitate

sed in omni verbo

^interl.| verbum Dei de ore procedit, quia voluntas Dei referatur per Scripturas

^marg.| SED IN OMNI VERBO. Omne verbum caritas, in qua complentur omnia que procedunt de ore Dei, quia cuiuscumque ministerio dicantur, non eius sunt sed Dei. Sed si adversum quid inseritur, hoc non est Dei. De uno verbo, id est sapientia Dei procedit quicquid loquuntur sancti qui sunt os eius.

quod procedit de ore Dei.

^interl.| per quos Deus loquitur

Numérotation du verset Mt. 4,5

Tunc assumpsit

^interl.| hec temptatio historialiter ultima fuit

^marg.| TUNC ASSUMPSIT. Prima et ultima temptatio in deserto, media quoque historialiter. Ultima fuit postquam regressus est Hierusalem, quia Mattheus non secundum ordinem historie, sed secundum temptationem Ade prosequitur. Lucas ut res gesta est.

^marg.| Quia ex responsione Christi victus et incertus remansit, post primam ad secundam accessit temptationem.

^marg.| Quod permisit se assumi, non infirmitas fuit sed patientia. In diabolo vero non virtus sed superbia.

^marg.| Nota hec omnia corporeis sensibus esse completa. Nec mirum si se permisit circumferri, si sic accipitur assumptio, qui permisit se crucifigi.

eum diabolus

^interl.| ex permissione non imbecillitate, unde inimicus superbit

in sanctam civitatem

^interl.| Hierusalem ubi templum fuit et cultus Dei fuit

^interl.| ex usu dicit

et statuit eum supra pinnaculum

^interl.| summitatem templi

^marg.| SUPRA PINNACULUM.¹¹ In Palestina desuper plana¹² erant tecta, et ibi erat sedes doctorum unde populo loquerentur, ubi multos cepit vana gloria honore magisterii inflatos.^H

^H ¶Codd. : Cas574 Rusch {MM2024}

¹¹ Supra pinnaculum] om. Cas574

¹² desuper- plana] inv. Cas574

^marg.| In eo igitur loco Christum temptat, in quo multos deceperat. Dum autem non consentit docet eos qui in sublimi sunt vana gloria non moveri.

^marg.| Diabolus alta petit, ad alta semper ducit elevando per iactantiam ut precipitare possit.^I

^I ¶Codd. : Cas574 Rusch {MM2024}

^marg.| In hoc quod Christus se in altum tolli permisit, sed monenti cadere non obedivit, ostendit ut cuicumque bona et alta imperanti obediamus, sed precipitare volenti contraeamus.

templi,

^interl.| non locus Deo dicatus cohibet eum

Numérotation du verset Mt. 4,6

et dixit ei¹³: Si Filius Dei es,

¹³ ei Ω^JF Rusch Weber ] om. Li446@ (hapax)

^interl.| temptatio de vana gloria sicut Adam cui dixit: «Eritis sicut dii»^j ^J

^j Gn. 3, 5.

^J ¶Codd. : Cas574 Rusch {MM2024}

^marg.| SI FILIUS. In omnibus temptationibus hoc agit, ut intelligat si filius Dei sit. Sed Christus sic responsum temperat ut ambiguum relinquat.

^marg.| Quia verba ad invicem conferuntur, in specie hominis diabolum apparuisse verisimile est.^K

^K ¶Codd. : Cas574 Rusch {MM2024}

mitte te deorsum.

^marg.| MITTE. Hec vox convenit illi qui omnes precipitare satagit. In quo infirmus ostenditur quod nulli nocere possit, nisi prius ille se deorsum miserit

^marg.| Suggerebat enim ut aliquo signo exploraret quantum apud Deum posset. Sed nemo debet temptare Deum quando habet ex humana ratione quid faciat. {Rusch, t. 4: Erfurt, f. 925va ; facsim., p. 14a} Unde quamvis omnia posset, ait tum suis^k: «Si vos persecuti fuerint in una civitate, fugite in aliam». Et ipse idem fugit et abiit et latuit. Nunc autem poterit aliter de templo descendere quam per iactantiam se precipitare. Postquam deficit humana ratio, commendet se homo Deo non temptando, sed devote confidendo.

^k Mt. 10, 23 ( Vetus latina : Sabatier, t. 3, p. 58, ut ref. Augustinus Hipponensis, In Ioannis evangelium, tract. 46, par. 7 et alii, passim. Cf.. Weber: « Cum autem persequentur vos in civitate ista, fugite in aliam »). [MM2016]

Scriptum est enim:

^interl.| Scripturis utitur, non ut virtutes instituat, sed ut errores ingerat sicut et sui

Quia angelis suis mandavit de te,

^interl.| qui vadit contra fortiorem, ei providet victorie occasionem

^marg.| QUIA ANGELIS etc. BEDA. Quod bene dicitur de corpore, diabolus male interpretatur de capite, quod si hoc dicit de Christo, cur non et hoc quod ibi contra se dicitur Super aspidem et basiliscum ambulabis, et conculcabis leonem et draconem? Sed de auxilio angelorum, quasi ad infirmum loquitur, de sua conculcatione tacet.

et in manibus tollent {Rusch, t. 4: Erfurt, f. 925vb ; facsim., p. 14b} te, ne forte offendas¹⁴ ad lapidem

¹⁴ offendas Ω^JF Weber ] ofen. Li446@ , offendat Li446

^interl.| legem in lapideis tabulis scriptam in qua omnes offendebant

pedem tuum.

^interl.| mentis gressum

Numérotation du verset Mt. 4,7

Ait illi Iesus rursum: Scriptum est: Non temptabis Dominum Deum tuum.

^interl.| in Deuteronomio a quo ideo testimonia profert ut secunde legis sacramenta confirmaret

Numérotation du verset Mt. 4,8

Iterum assumpsit¹⁵ eum diabolus

¹⁵ assumpsit Ω^J Li446@ Rusch ] adsumit Weber , def. Ω^F

^interl.| etsi victus tamen non cessat

^marg.| Iterum assumpsit etc. Hec temptatio¹⁶ ordine precessit, sed narratur prepostere secundum quod factum est Ade.

¹⁶ temptatio] tenatio cacogr. Rusch

in montem

^interl.| super montem superbie omnis avarus erigitur

excelsum valde

^interl.| alta petit

^marg.| MONTEM EXCELSUM. I<SIDORUS>. Mons iste superbiam significat per quam cecidit et alios ruere facit. Excelsum valde, quia eum ad summum superbie trahere voluit.

^marg.| Temptaturus de avaritia in montem duxit, quia avaritia et ambitio semper alta petit.

et ostendit ei¹⁷ omnia regna mundi,

¹⁷ ei Li446@ Rusch Weber ] illi Ω^J, def . Ω^F

^interl.| quia omnia momentanea sunt, non quod diabolus, sed virtus divina hoc possit

^marg.| OSTENDIT etc. Non quod visum eius qui omnia videt ampliaverit, sed vanitatem mundane pompe quam amabat quasi speciosam ostendens facere amari volebat. Vel sciens diabolus quod Christus regnum sibi tolleret, ostendit ei omnia regna mundi, non Persas vel Medos, sed quomodo in hominibus regnaret mundanis. Vel per gulam, vel per avaritiam, vel per alia, ut suadens quod volebat eum sibi subiiceret. Lucas dicit: «In momento»^l sibi omnia ostensa, in quo non tam celeritas conspectus quam caduce fragilitas potestatis exprimitur.

^l Lc. 4, 5.

^marg.| Moysi ostendit Deus in momento totam terram promissionis virtute deitatis, ita modo actum est^m.

^m Cf. Dt. 3, 27: « Ascende cacumen Phasge, et oculos tuos circumfer ad occidentem, et ad aquilonem, austrumque et orientem, et aspice ; nec enim transibis Iordanem istum ».

^marg.| OSTENDIT EI OMNIA REGNA, scilicet partes terre in quibus unumquodque regnum positum erat. Sicut si aliqui dicant super montes: ‘Ecce ibi Roma’, non ipsam ostendendo, sed partem terre in qua posita est.

^marg.| OMNIA REGNA. Omnia concupiscibilia in mundo in quibus homines regnant. Vel simpliciter totus mundus illo suggerente ab eo in monte visus est.

et gloriam eorum,

^interl.| quanta est ei gloria trahere ad vitia

^interl.| temptatio de ambitione

^marg.| ET GLORIAM EORUM. R<ABANUS>. Non quod eam concupiscentie oculo intueretur sicut nos, sed sic hec ostensio fuit in mente sicut medici vident morbos sine lesione.

Numérotation du verset Mt. 4,9

et dixit ei¹⁸: Hec omnia

¹⁸ ei Ω^JF Li446 Rusch Clementina ] illi Li446@ Weber

^interl.| non quod hoc possit

^interl.| regem te faciam

tibi dabo,

^interl.| temptatio de avaritia

^marg.| HEC OMNIA TIBI DABO. Hec de arrogantia dicit, non quod totus mundus suus sit.

^marg.| A principio quod Dei erat ut sibi usurparet diabolus laboravit. Unde ut in eis coleretur, idola invenit.

^marg.| In his tribus notantur, gula, avaritia, superbia.

^marg.| RAB<ANUS>. Lucas avaritiam mediam ponit, ultimam superbiam secundum morem presentis temporis, quia superbia post omnes virtutes sevit. In his tribus: gula, avaritia, superbia, omnia vitia sibi federata sunt perempta. Victus de gula non temptat de libidine vel ceteris que de gula nascuntur. Sic etiam in aliis omnibus que in mundo sunt ut armis utatur diabolus contra nos. Nam nihil in mundo est nisi concupiscentia carnis et concupiscentia oculorum et superbia vite. In his tribus omnia genera temptationum comprehenduntur.

si cadens

^interl.| quod esset cadere

adoraveris me.

^interl.| ut superiorem

Numérotation du verset Mt. 4,10

Tunc dixit¹⁹ ei Iesus: Vade²⁰

¹⁹ dixit Ω^F Rusch Weber (N G Cava)] dicit Ω^J Li446@ Li446 Weber

²⁰ Vade] Ω^JF, + retro Wordsworth ( D E P9389 L R X ^c Z* ) Weber (Z G ), + retro me Weber (P); cf. Mc. 8, 33.

^interl.| a potestate quam habebas retro

^interl.| in ignem eternum

Satana.

^interl.| qui saluti adversarius

Scriptum est enim²¹:

²¹ enim Cava Split G Φ Kells Sarum Wordsworth (B C D E P9389 J K L To22 R T V Z^c)° Ω^JΩ^F Li446@ Rusch Clementina ] om. Weber

^interl.| in Pentateucho

^marg.| SCRIPTUM EST. David Goliam tribus lapidibus de torrente prostravit, et Christus diabolum tribus testimoniis de lege.

Dominum {Rusch, t. 4: Erfurt, f. 926ra ; facsim., p. 15a} Deum tuum adorabis

^interl.| o homo

^interl.| non ego te, sed tu debes me ut Deum adorare

^interl.| ex debito: cui solo hoc debetur

^marg.| DOMINUM DEUM TUUM. Hoc vel ad diabolum dicitur, non quia {Rusch, t. 4: Erfurt, f. 926ra ; facsim., p. 15a} ex devotione sit impleturus, sed ut e contra quam ipse moliebatur scriptum ostendatur, quod non ipse sed Deus sit adorandus. Vel non diabolo sed sibi secundum humanitatem et cuilibet homini hoc preceptum esse insinuat, similiter et illud: «Non temptabis Dominum Deum tuum»ⁿ.

ⁿ Dt. 6, 16.

^marg.| Dominum Deum , scilicet Filium et Patrem et Spiritum sanctum, qui est unus Deus. Deus adoratur et specialiter ei propter se servitur.

^marg.| Hic ostenditur quia homo Christus, ut Deus et Dominus sit adorandus ex debito.

et illi soli servies.

^interl.| etiam cul hominibus servis

^interl.| secundum grecam interpretationem

^marg.| SERVIES. Grece latreosis, latine servitus dicitur. Servitus communis Deo et homini et cuicumque grece dulia dicitur. Illa vero que soli Deo debetur ‘latria’ distincte ; unde ‘idolatria’ que quod soli Deo debet, idolis dat.

^marg.| Nota diabolum in his vinci, in quibus Adam vicit. Quem de gula temptavit, dum de ligno vetito gustare rogavit ; de vana gloria, cum dixit: «Eritis sicut dii»^o ; de avaritia cum ait: «Scientes bonum et malum»^p.

^o Gn. 3, 5.

^p Gn. 3, 5.

Numérotation du verset Mt. 4,11

Tunc reliquit eum

^interl.| «Ad tempus», ut Lucas ait^q. Per Iudeos postea pugnaturus

^q Lc. 4, 13.

^interl.| iam non inveniens quid ageret

diabolus

^interl.| victus

et ecce angeli accesserunt

^interl.| ut victoris deitas comprobetur

^marg.| ACCESSERUNT. Non quasi tunc primum adeuntes, sed agonem Domini procul aspicientes, ne videatur eorum presidio eguisse vel vicisse. Sed ut ille victus abiit parati ad obsequium venerunt. Sicut in hoc agone militia nostra prestruitur, ita in obsequio angelorum gloriosa remuneratio docetur.

et ministrabant ei.

^interl.| non adiuvabant

Numérotation du verset Mt. 4,12

Cum autem audisset Iesus

^marg.| CUM AUTEM AUDISSET etc. Hic Mattheus sicut Marcus et Lucas pretermittit primum adventum Domini in Galileam, postquam baptizatus est, ubi aquam mutavit in vinum, et cum matre et discipulis Capharnaum mansit ; a qua ascendit Hierusalem propter Pascha. Inde venit in Iudeam et baptizabat, cum Ioannes in Ennon iuxta Salim baptizaret. Postquam vero traditus fuit Ioannes, iterum abiit in Galileam. Cum audissent propheti quod baptizaret, et plures faceret discipulos quam Ioannes fecerat, de quo reditu incipiunt tres evangeliste. Ioannes vero probato aliorum evangelio de veritate dictorum vidit aliqua deesse, et maxime que primo anno predicationis sue gesserat Iesus, pro quibus a fratribus rogatus scripsit evangelium quod alii preterierant ante traditionem Ioannis, colligens, scilicet gesta unius anni in quo et passus est post carcerem Ioannis. Unde etiam dicit: «Hoc fecit initium signorum Iesus»^r. Et iterum: ‘Nondum Ioannes missus erat in carcerem’^s.

^r Io. 2, 11.

^s Cf. Io. 3, 24: « Nondum enim missus fuerat Ioannes in carcerem ».

quod Ioannes traditus esset,

^marg.| IOANNES TRADITUS. Quod erat propter evangelium. Iesus hoc idem perfectius predicans ad tempus cedit et fugit, ut sit exemplum suis.

secessit in Galileam.

^interl.| a Iudea post Pascha

^marg.| IN GALILEAM. Due sunt Galilee, una dicitur Iudeorum, altera gentium propter inhabitationem gentium, quam partem dedit Salomon regi Tyri qui gentes ibi posuit.^t

^t ¶Fons : EUSEBIUS CAESARIENSIS, Onomasticon (transl. Hieronymi), CGS, p. 73.18-21: Hieronymus , Liber de situ et nominibus locorum hebraicorum, PL 23, 902C: « Galilaea: duae sunt Galilaeae, e quibus una Galilaea gentium vocatur, vicina finibus Tyriorum, ubi et Salomon viginti civitates donavit Chiram regi Tyri, in sorte tribus Nefthalim, altera vero Galilaea dicitur circa Tiberiadem et stagnum Genesareth in tribu Zabulon ». Cf. Beda Venerabilis, In primam partem Samuhelis libri IV et Nomina locorum, CCSL 199, lin. 276: « Galilea. Duae sunt galileae e quibus una galilea gentium uocatur uicina finibus tyriorum ubi et salomon uiginti ciuitates donauit hiram regi tyri in sorte tribus nepthali altera galilea dicitur circa tiberiadem et stagnum gennesareth in tribu zabulon ». <Parall . > Glossa ordinaria (Is. 9, 1).

Numérotation du verset Mt. 4,13

Et relicta civitate Nazareth

^interl.| flos interpretatur

^marg.| NAZARETH. Unde Christus ‘Nazareus’ dicitur, vicus est in Galilea iuxta montem Thabor. Capharnaum oppidum in Galilea gentium iuxta stagnum Genesareth situm in terra Zabulon et Neptalim, ubi prima captivitas Hebreorum ab Assyriis. Ubi ergo prima legis oblivio, ibi prima evangelii predicatio, ut et de loco quasi medio afflueret ad gentes et ad Iudeos.

^marg.| Alleg<orice>. Quod relicta Nazareth transit Capharnaum, significat quod de flore figurarum legis, ad fructum spiritualium qui in evangelio est, transire nos docet. Hec vero spiritualia sunt in villa pulcherrima, id est in Ecclesia, que maritima, quia iuxta fluctus seculi posita quotidie tunditur, et homines illecebris mundi involutos retibus evangelii capit. In finibus autem Zabulon et Neptalim sita est, quia in medio gentium ad dilatandum verbum Dei fortiter consistit, ut credentibus refugium, periclitantibus ostendat {Rusch, t. 4: Erfurt, f. 926ra ; facsim., p. 15a} fidei portum.

venit et habitavit in²² Capharnaum maritima²³,

²² in Ω^J² Cor4 (quod in textu ponebatur civitatem cancellatum est in <Parisiensi>) Li446@ Rusch Weber ] + civitatem Ω^J ( cancel. et expunct.) Ω^F, Cor2 ^V (in chapharnaum civitatem maritimam iuxta grecum an. et glossa), + civitate Ed1538

²³ maritima Wordsworth (C J T V) Rusch Clementina ] maritimam Ω^F Ω^J Li446@ Li446 Wordsworth (plerique codd.) Weber

^interl.| villa pulcherrima

in finibus Zabulon et Neptalim,

^interl.| Zabulon que est in Galilea Iudeorum, sicut Neptalim gentium

^marg.| IN FINIBUS ZABULON. Zabulon: habitaculum fortitudinis. Neptalim: dilatatio.

^marg.| In hiis tribubus fuere viculi de quibus apostoli. Unde:"Principes Zabulon et principes Neptalim»’^u

^u Cf. Ps. 67, 28: « Ibi Beniamin adolescentulus, in mentis excessu ; principes Iuda, duces eorum ; principes Zabulon, principes Nephthali ».

Numérotation du verset Mt. 4,14

ut adimpleretur quod dictum est per Isaiam prophetam:

^interl.| dicentem

Numérotation du verset Mt. 4,15

Terra Zabulon

^interl.| circumcisio

{Rusch, t. 4: Erfurt, f. 926rb ; facsim., p. 15b} et terra Neptalim,

^interl.| preputium

^marg.| TERRA ZABULON etc. RABANUS. Quod primo positum est pretermittit evangelista scilicet: «Primo tempore alleviata est terra Zabulon et terra Neptalim»^v, sicut et quod in medio est scilicet novissimo aggravata est via maris. Quod ideo facit, quia intendit ostendere initium predicationis Christi, et ideo quod mysticum est tangit.

^v Is. 9, 1.

via maris trans Iordanem, Galilee gentium.

^interl.| qui est iuxta mare et est trans Iordanem Galilee gentium, scilitet populus qui ambulabat, vel populus vidit lucem etc.

^marg.| VIA MARIS etc. Ecclesia que iuxta mare seculi ipsa est trans Iordanem, id est per baptismum de pristinis erroribus eruta. Galilea, id est transmigratio est facta, et que prius sub gentili ritu in umbra mortis et carnis luxu est versata, Christo predicante per fidem Christi illuminata est.

^marg.| marg.|[a] Galilea gentium que est in tribu Neptalim, vicina Tyriis, dicitur ad differentiam Galilee illius que est in tribu Zabulon que est iuxta Tiberiadem. In illa autem que dicitur ‘gentium’, Salomon viginti civitates dedit Hiram regi Tyri in sorte tribus Neptalim^w. [b] In utrisque immoratus est Christus, sed pro figura eorum qui vocandi sunt de gentibus ea que gentium est hic memoratur.^x

^w Cf. 3Rg. (1Rg.) 9, 10-11: « Expletis autem annis viginti postquam edificaverat Salomon duas domos, id est, domum Domini, et domum regis, Hiram rege Tyri prebente Salomoni ligna cedrina et abiegna, et aurum iuxta omne quod opus habuerat, tunc dedit Salomon Hiram viginti oppida in terra Galilee ».

^x Anselmus Laodunensis, Enarrationes in Mt. 4, PL 162, 1278B sententialiter: « [a] Per Nephtalim Galilaea gentium. Altera scilicet Galilaea Judaeorum, est via maris, quae juxta mare existit. Et altera, id est, Galilaea gentium, est trans Jordanem, id est, vicina Tyriis. [b] Sed cum de utraque faciat mentionem, plus immoratur in Galilaea gentium, cum dicat, populus Galilaeae gentium, quod ad mysticum sensum maxime pertinet, quod videbitur in sequenti ». >> [a] Eusebius Caesariensis , Onomasticon (transl. Hieronymi), CGS, p. 73.18-21: Hieronymus , Liber de situ et nominibus locorum hebraicorum, PL 23, 902C: « Galilaea: duae sunt Galilaeae, e quibus una Galilaea gentium vocatur, vicina finibus Tyriorum, ubi et Salomon viginti civitates donavit Chiram regi Tyri, in sorte tribus Nefthalim, altera vero Galilaea dicitur circa Tiberiadem et stagnum Genesareth in tribu Zabulon ». Cf. Beda Venerabilis, In primam partem Samuhelis libri IV et Nomina locorum, CCSL 199, lin. 276: « Galilea. Duae sunt galileae e quibus una galilea gentium uocatur uicina finibus tyriorum ubi et salomon uiginti ciuitates donauit hiram regi tyri in sorte tribus nepthali altera galilea dicitur circa tiberiadem et stagnum gennesareth in tribu zabulon ».

Numérotation du verset Mt. 4,16

Populus

^marg.| POPULUS. AUGUSTINUS. Populus iste qui prior ductus est in captivitatem, et in tenebris vitiorum erat, prior lucem predicationis Christi vidit. Deinde in omnes gentes evangelium disseminatum est. Unde sequitur: habitantibus in regione etc.

qui ambulabat²⁴ in tenebris

²⁴ ambulabat Cor3 (vel) Ω^F Li446@ Ed1538 Sixtina Rusch cum Is. 9, 2 (hebr.): הַהֹלְכִ֣ים vel (LXX) ὁ πορευόμενος] sedebat Cor2 ^V (grecus antiq.) Ω^JR Ed1538 Ed1593 Clementina Weber cum graec. (Mt. 4, 16) ὁ καθήμενος ; cf. Hieronymus , In Is., lib. 3, cap. 9, 1, CCSL 73, p. 121.3, 122.21: “ Populus qui ambulabat in tenebris uidit lucem magnam; habitantibus in regione umbrae mortis, lux orta est eis . Septuaginta: [...] ambulabat [...]. duplicem posuimus editionem, quia uulgatum est testimonium et usurpatum ab euangelista matthaeo, ut uel diuersitas interpretationis uel similitudo noscatur. ac primum notandum quod testimonium hoc euangelista matthaeus non iuxta Septuaginta, sed iuxta hebraeos posuerit. dicit enim sermo euangelicus: [...] populus qui sedebat ”.

^interl.| ad mysticum maxime est recipiendum

vidit lucem²⁵ magnam

²⁵ vidit lucem Ω^JF Li446@ Rusch ] inv. Weber

^interl.| audivit Christi predicationem et miracula

et sedentibus

^interl.| vel: habitantibus

in regione umbre²⁶ mortis,

²⁶ umbre Ω^JF Li446@ Rusch ] et umbra Weber

^marg.| UMBRE MORTIS. Mors est in inferno, umbra huius mortis sunt peccata que numquam sine morte. Qui ergo vult fugere mortem, vitet umbram.

lux orta est eis.

^interl.| agnitio veritatis vel predicatio Christi

Numérotation du verset Mt. 4,17

Exinde cepit Iesus predicare

^marg.| EXINDE etc. Postquam baptizatus est. Baptismus idoneos facit ad predicandum.

^marg.| Exinde , id est tradito Ioanne, quia lege desinente sequitur evangelium, ut auroram sol. Humilis magister qui doctrinam discipuli non impedit, sed exspectat donec consummet cursum suum. In quo docet ne quis ab inferiore persona sermonem contemnat, Unde Apostolus: ‘Si cui revelatum fuerit, prior taceat’^y.

^y Cf. 1Cor. 14, 30: « Quod si alii revelatum fuerit sedenti, prior taceat ».

et dicere:

^interl.| evacuata voce ipsum vebum venit

Penitentiam agite.

^interl.| consona predicatio discipuli et magistri

^interl.| penitentia est correctio male mentis

^marg.| PENITENTIAM AGITE. Eadem que preco predicat, ut ostendatur non alius quam qui in voce clamaverat. Christus enim verbum quod clamat in Ioanne organo et in omnibus qui ab initio aliquid divinitus dixerunt, et tamen iste solus vox quia per eum presens verbum ostenditur quod alii longe nuntiaverunt. Inter enim vocem et verbum nihil est medium, sed ut vox sonuit mox verbum percipitur, sicut Ioannes clausus destitit, Christus virtutibus claruit. Unde Ioannes est figura prophetarum et legis, qui vere sunt vox clamantis sapientie Dei, quorum Ioannes est finis, quibus cessantibus solum verbum quod in eis sonuerat per se ostenditur.

^marg.| RABANUS. Hec predicatio Christi in Capharnaum coruscantibus miraculis incepta, dicitur post annum a baptismo incepisse vel secundum alios incepit calendis Maii, ut in eodem anno fuerit baptizatus et ieiunaverit, et aliquantis diebus interpositis, quibus fecit que Ioannes scripsit. Baptista incarcerato predicare cepit.

Appropinquabit²⁷ enim regnum celorum.

²⁷ Appropinquabit Θ Cor3 # Rusch Sixtina] Appropinquavit Ω^JF Li446@ Clementina Weber

^interl.| id est Christus qui dat vel Ecclesia cui promissum est et paratum

Numérotation du verset Mt. 4,18

Ambulans autem

^interl.| ante hec predicta et ideo non apponit ‘tunc’, vel ‘deinde’, vel ‘forsitan’ post hec predicta

Iesus²⁸ iuxta mare²⁹

²⁸ Iesus Ω^JF Li446@ Li446 Rusch ] om. Cor3 (an #) Weber

²⁹ iuxta mare Ω^JF Rusch Weber ] inv. Li446@

^interl.| quod idem dicitur ‘stagnum Genesareth’, ‘mare Tiberiadis’, ‘lacus salinarum’

{Rusch, t. 4: Erfurt, f. 926va ; facsim., p. 16a} Galilee vidit duos fratres,

^marg.| quia unitatem fraterne dilectionis probavit sine qua nullus in ordine predicatorum admittitur^L

^L ¶Codd. : La74, f. 12 rc marg.

Simonem

^interl.| qui interpretatur obediens, qui vocatus est quando Andreas duxit eum ad Iesum

qui vocatur Petrus

^interl.| ‘agnoscens’

^marg.| {Rusch, t. 4: Erfurt, f. 926va ; facsim., p. 16a} QUI VOCATUR PETRUS. Vel quando primum Andreas adduxit eum. Hoc nomen inditum est ei dum dicitur: «Tu vocaberis Cephas quod interpretatur Petrus»^z, quamquam hic videtur de futuro promittere. Vel quando confessus est: «Tu es Christus filius Dei vivi»^aa, dictum est ei: «Tu es Petrus, et super hanc petram edificabo Ecclesiam meam»^ab.

^z Io. 1, 42.

^aa Mt. 16, 16.

^ab Mt. 16, 18.

^marg.| BEDA. Petrus ‘agnoscens’, Andreas ‘virilis’, quod doctoribus convenit, quia hi soli magisterio sunt apti, qui sapientie luce illustrantur, et preceptis Dei obediunt, et aliis viriliter suggerunt.

^marg.| Bene primum Petrum qui vocatur ‘obediens’ et Andream qui vocatur ‘fortis’ ponit, quia sine obedientia nullus intrat, sine fortitudine nullus perseverat, et he germane sunt virtutes, quia vero primus homo in obediens exivit, secundus obediens ingressus est.

^marg.| RABANUS. Mattheus dicit post habitationem Capharnaum discipulos vocasse. Ioannes dicit quod post aquam in vinum conversam venit Iesus Capharnaum et mater eius et fratres et discipuli. Sed incertum est utrum illi iam adhesissent ut hic recapitulando dicatur quasi prius factum, an descendisse cum eo dicantur ‘discipuli’, non quod tunc discipuli, sed quia futuri. Ante autem quam veniret Iesus in Chana Galilee Andreas Petrum adduxit, sed nondum discipuli.

et Andream

^interl.| virilem

fratrem eius, mittentes rete³⁰

³⁰ rete Ω^F² ( + marg. vel r.) Rusch Weber ] retia Ω^F Kells Wordsworth (D E P9389 L M R X*)

^interl.| intentos lucris vite presentis

^marg.| MITTENTES RETE. Quia quos sepe terrenis lucris inhiare considerat, celestibus desideriis advocat, et per eos retibus evangelii alios de profundo iniquitatis eripit, Unde subdit: VENITE POST ME FACIAM VOS FIERI PISCATORES HOMINUM. Mattheus et Marcus et Lucas dicunt Petrum et Andream de piscatione vocatos in Galilea. Ioannes iuxta Iordanem ad testimonium Ioannis baptiste primo Andream secutum esse cum alio cuius nomen tacetur, deinde Petrum, tertio Philippum. Sed tunc iuxta Iordanem viso Domino, non ei inseparabiliter adheserunt. Sed cognito quis esset, eum mirati ad propria sunt reversi.

in mare.

^interl.| mundum

Erant enim piscatores.

^interl.| electi ad spiritualem piscationem secundum gratie electionem

^marg.| PISCATORES. Piscaturus per piscatoria vadit loca. Mystice: Dum incarnatus carnem suscepit, divinitus vidit in mari mundi spirituales piscatores, et aliis quid essent ostendit quos ab eterno previdit.

Numérotation du verset Mt. 4,19

Et ait illis: Venite post me

^interl.| non tam pedibus quam imitatione et affectu

faciam³¹ vos fieri piscatores hominum.

³¹ faciam Rusch ] et praem. Ω^JF Li446@ Weber

^interl.| aliter frustra laborat doctor, nisi Deus faciat ut proficiat

Numérotation du verset Mt. 4,20

At illi continuo

^marg.| CONTINUO. Perfecta obedientia est sua imperfecta relinquere. Relictis retibus, quia et si postea resumunt, non cupiditate et proprietatis amore. In his datur forma volentibus sequi.

^marg.| Mutatur intentio non piscatio, mutantur retia in doctrinam, cupiditas in amorem animarum, fit mare seculum, navis Ecclesia, pisces boni et mali homines.

relictis retibus

^interl.| ubi magis pensatur affectus quam census

secuti sunt eum.

^interl.| pedum incessu sed magis obedientia et affectu, amplius ad propria non reversi

Numérotation du verset Mt. 4,21

Et procedens inde, vidit alios duos fratres,

^marg.| VIDIT ALIOS DUOS. Ecce in his quatuor numerus evangelistarum prefiguratur qui animas a mundo extrahunt de quatuor partibus mundi.^ac

^ac ¶Fons : Anselmus Laudunensis, Enarrationes in Mt. 4, versio A (Alençon, BM, ms. 26, f. 108vb ): « Sed notandum quia his quatuor numerus evangelistarum presignatur qui animas extrahunt de quatuor partibus mundi». [MM2020]

^marg.| Bini et bini vocantur, quia caritas non nisi inter duos est. Vocatio dicitur vel secundum electionem gratie. Unde dicitur: «Quos et vocavit»^ad etc. Vel secundum illud: ‘Multi sunt vocati’^ae.

^ad Rm. 9, 24.

^ae Cf. Mt. 20, 16: « Sic erunt novissimi primi, et primi novissimi. Multi enim sunt vocati, pauci vero electi » ; Mt. 22, 14: « Multi enim sunt vocati, pauci vero electi ».

^marg.| Queritur quomodo Mattheus et Marcus dicant binos vocasse Iesum: primo Petrum et Andream, postea Iacobum et Ioannem, cum Lucas dicat in magna captura piscium Petri et Andree socios Iacobum et Ioannem fuisse vocatos, cum retia trahere non possent, et Iesum Petro tandem dixisse: «Noli timere, ex hoc enim iam homines eris capiens»^af, simul eos tamen subductis ad terram navibus secutos fuisse. Sed quod Lucas dicit prius factum est, nec tunc sunt a Domino vocati, sed tantum predictum est Petro quod homines caperet, non ut postea pisces non esset capturus. Unde et dicit: «Subductis ad terram navibus»^ag, quasi redeundi cura. Postea vero - ut Mattheus et Marcus dicunt - bini vocati sunt, et iussi {Rusch, t. 4: Erfurt, f. 928vb ; facsim., p. 16b} sequi. Ideo autem piscatores illitteratos misit predicare, ut fides in virtute Dei non eloquentia hominum putetur.

^af Lc. 5, 10.

^ag Lc. 5, 11.

Iacobum Zebedei et Ioannem fratrem eius,

^marg.| ZEBEDEI ET. Zebedeus ‘fugitivus’, id est ‘diabolus’. Iacobus ‘supplantator’ qui adiuvatur a Ioanne, id est a ‘gratia Dei’.

in navi cum Zebedeo patre eorum,

^interl.| ostendit personas non esse accipiendas

reficientes

^interl.| reparantes ad lucrum

retia sua

^interl.| concupiscentiarum

et vocavit eos.

^marg.| Et vocavit eos. Vocauit et alios, sed sufficit nominare istos.

Numérotation du verset Mt. 4,22

{Rusch, t. 4: Erfurt, f. 926vb ; facsim., p. 16b} Illi autem statim, relictis retibus et patre, secuti sunt eum.

^interl.| perfecta est conversio ubi cum cupiditate rerum, carnalis quoque rumpitur dilectio

Numérotation du verset Mt. 4,23

Et circuibat

^marg.| CIRCUIBAT. Coadiutoribus vocatis predicationi insistit, docens impigrum esse debere doctorem.

Iesus totam Galileam,

^interl.| Ecclesiam

docens in synagogis³² eorum,

³² synagogis Ω^JF Rusch Weber ] synagogas Li446@

^interl.| Iudeorum

^marg.| Docens in etc. Docens de moribus vite active subditos, predicans de futuris vite contemplative perfectis.

^marg.| Docens naturales iustitias, castitatem scilicet et humilitatem et similia que homo naturaliter habet. Predicans evangelium regni. Ad evangelium pertinet mysterium iustitie, bonum initium, beatitudinis promissio, peccatorum remissio, adoptio, resurrectio, celestis hereditas, angelorum societas.

^marg.| IN SYNAGOGIS. Ne otiosus doctor in vacuum discurrat sed ubi sunt plures predicet.

et predicans evangelium

^interl.| non fabulas, sed que ad regnum eternum valent

regni

^interl.| quo reges fiunt, quo datur regnum

^marg.| EVANGELIUM REGNI. Quia iustitia est molesta viventi in carne, labor iustitie non suscipitur, nisi merces operis exspectetur. Ideo Christus evangelizat beatitudinem, ut excitet ad boni operis patientiam.

et sanans

^interl.| benignus fit doctor dare quecumque beneficia potest

^marg.| ET SANANS. Curare languorem et infirmitatem non fuit magnum cum postea morituri. Sed ideo factum, ut sic erigerentur ad regnum. Moraliter instruens predicatores etiam terrena subsidia subditis ministrare, et sic ad regnum trahere.

omnem languorem

^interl.| corporum vel morbum inveteratum

et omnem infirmitatem

^interl.| aliam ut animarum

^interl.| non enim pauciores morbi animam vexant quam corpus

in populo.

Numérotation du verset Mt. 4,24

^interl.| sic

abiit opinio eius

^interl.| fama quam Iudei obfuscant

^interl.| fama propter eos qui foris sunt querenda est, non tamen amanda

^marg.| ET ABIIT OPINIO. Opera salutis sine fama boni odoris non satis relucent auditoribus, nec fama sine opere proficit, sine quibus forma veri sacerdotis non commendatur.

^marg.| Fama propter proximum est necessaria, et maxime predicatoribus. Hec predicta bona opera sequitur.

^marg.| Abiit opinio eius, id est fama eius in totam Syriam. Syria est omnis regio ab Euphrate usque ad mare magnum, a Cappadocia usque in Egyptum, in qua est provincia palestina, in qua Iudei habitant. Syria interpretatur ‘elata’, Galilea ‘volubilis’ vel ‘rotota’, id est mundus qui et superbus et ad ima semper rotatur. In quo fama Christi innotuit per predicationem apostolorum per quos salvati sunt demoniaci, id est idolatre ; lunatici, id est instabiles ; paralytici, id est remissi et torpentes, paralysis grece, latine ‘dissolutio’.

in totam Syriam

^marg.| IN TOTAM SYRIAM. Usque ad fastigium vere laudis per incrementa boni operis. Decebat magistrum pontificum testimonium laudis habere ab his qui foris sunt, unde talibus infirmitates morum liberius panduntur.

et obtulerunt ei omnes male habentes variis languoribus,

^interl.| gravibus

et tormentis

^interl.| gravioribus et acutis

comprehensos, et qui demonia habebant,

^marg.| DEMONIA HABEBANT. Allegor<ice> demoniaci: idolatre, lunatici: instabiles, paralytici: dissoluti et fluentes. Lunaticos dicit illos quorum morbus in ascensione crescit lune, non quod hec insania sit per lunam, sed diabolus qui insaniam facit lunaria tempora servat, ut infamet creaturam in creatoris blasphemiam.

et lunaticos et paralyticos³³

³³ et paralyticos] om. Li446@

^marg.| LUNATICOS ET PARALYTICOS. Inter hos fuerunt quidam de quibus Marcus et Lucas plenius agunt.

et curavit eos.

^marg.| CURAVIT. Curat corpora, ut paratius audiant invisibilia. Aliter parum erat mox morituris curam impendere.

Numérotation du verset Mt. 4,25

Et secute sunt eum turbe multe

^marg.| SECUTE SUNT etc. Quadripertite turbe, scilicet alii propter celeste mysterium ut discipuli. Alii ob curationem infirmitatum, alii sola fama et curiositate experiri volentes si verum esset quod dicebatur, alii per invidiam {Rusch, t. 4: Erfurt, f. 929ra ; facsim., p. 17a} volentes eum accusare et in aliquo capere.

^interl.| qui transmigrant ad virtutes

{Rusch, t. 4: Erfurt, f. 929ra ; facsim., p. 17a} de Galilea et Decapoli,

^interl.| quedam regio est decem tribuum qui decem precepta servant

et de Hierosolymis et de Iudea

^interl.| quos visio pacis et confessio illustrat

et de trans Iordanem.

^interl.| qui baptismo transposito terram promissionis intrant, gressu fidei Christum sequentes

Comment citer cette page ?
Martin Morard et alii, ed., Glossa ordinaria cum Biblia latina (Mt. Capitulum 4), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 23/11/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=liber&numLivre=55&chapitre=55_4)

Signaler un complément d'information

Notes :

<55. - Matthei evangelium>

Capitulum 4

<55. - Matthei evangelium>

Capitulum 4