Glossae Scripturae Sacrae-electronicae (Gloss-e)

Glossa ordinaria

Biblia communis

Capitulum 23

Numérotation du verset Mt. 23,1

Tunc Iesus locutus

est¹* ad turbas et ad discipulos suos

¹ Iesus - locutus est Cas574 Ω^S Weber] inv. Ω^J Li446@ Li446 Rusch

Numérotation du verset Mt. 23,2

dicens: Supra² cathedram Moysi

² supra Cas574 Rusch ] super Ω^J Li446@ Li446 Weber

sederunt scribe et Pharisei.

Numérotation du verset Mt. 23,3

Omnia ergo

quecumque dixerint vobis

servate

et facite.

Secundum vero opera³ eorum nolite facere.

³ vero opera Cas574 Li446@ Li446 Ω^S] inv. Rusch Weber

Dicunt enim et non faciunt.

Numérotation du verset Mt. 23,4

Alligant⁴ enim onera gravia

⁴ Alligant Li446 Ω^S Rusch Weber] marg. Li446@, alligunt Cas574

et importabilia

et imponunt in humeros hominum

digito autem suo nolunt ea movere.

Numérotation du verset Mt. 23,5

Omnia vero⁵

⁵ vero Ω^J Ω^S Rusch Weber] autem Li446@ Li446, ergo Cas574

opera sua faciunt

ut videantur ab hominibus.

Dilatant enim phylacteria sua

et magnificant fimbrias.

Numérotation du verset Mt. 23,6

Amant autem⁶ primos recubitus⁷ in cenis

⁶ autem Ω^J Ω^S Rusch Weber] enim Cas574 Li446@ Li446 |

⁷ recubitus Cas574 Ω^J Li446 Rusch Weber] accubitus Li446@ |

et primas cathedras in synagogis⁸

⁸ synagogis Cas574 Ω^J Rusch Weber ] synagogas Li446@

Numérotation du verset Mt. 23,7

et salutationes in foro

et vocari ab hominibus Rabbi.

Numérotation du verset Mt. 23,8

Vos autem

nolite vocari Rabbi.

Unus

est enim⁹ magister vester. Omnes autem vos fratres estis.

⁹ est enim Cas574 Li446 Li446@ Weber] inv. Ω^S

Numérotation du verset Mt. 23,9

Et patrem nolite vocare vobis¹⁰ super terram. Unus enim est¹¹ Pater vester qui in celis est.

¹⁰ vobis Cas574 Li446@ Ω^S Weber ] om. Rusch |

¹¹ enim est Cas574 Ω^S Weber] inv. Ω^J Li446@, enim Rusch |

Numérotation du verset Mt. 23,10

Nec vocemini

magistri

quia magister vester unus est, Christus.

Numérotation du verset Mt. 23,11

Qui maior est vestrum

erit minister vester.

Numérotation du verset Mt. 23,12

Qui autem se exaltaverit

humiliabitur

et qui se humiliaverit

exaltabitur.

Numérotation du verset Mt. 23,13

Ve autem vobis, scribe et Pharisei hypocrite,

qui¹² clauditis

¹² qui Ω^J (in ras.) Ω^S Rusch ] quia Li446@ Li446 Weber

regnum celorum ante homines.

Vos enim non intratis

nec introeuntes sinitis intrare.

Numérotation du verset Mt. 23,14

Ve¹³ vobis scribe et Pharisei hypocrite

¹³ Ve Li446 Ω^S Rusch ] + autem Ω^J ( in ras. ) Li446@

qui comeditis domos viduarum, orationes¹⁴ longas orantes. Propter hoc amplius accipietis iudicium¹⁵.

¹⁴ orationes] in praem. Ω^S |

¹⁵ ve vobis ... iudicium Rusch Li446@ Li446 ] om. Weber |

Numérotation du verset Mt. 23,15

Ve vobis scribe et Pharisei hypocrite, qui¹⁶ circuitis

¹⁶ qui Li446@ Li446 Ω^S Rusch ] quia Weber

mare et aridam

ut faciatis unum proselytum

et cum fuerit factus facitis eum filium gehenne duplo quam vos.

Numérotation du verset Mt. 23,16

Ve vobis

duces

ceci

qui dicitis: Quicumque iuraverit per templum¹⁷

¹⁷ templum] + Dei Ω^S

nihil est,

qui autem¹⁸ iuraverit in auro templi debitor est¹⁹.

¹⁸ autem Li446 Ω^S Rusch Weber] om. Li446@ |

¹⁹ debitor est Ω^S Rusch ] debet Li446@ Weber , debet vel debitor est Catena (CMT23d6.1 = Li446) |

Numérotation du verset Mt. 23,17

Stulti

et ceci

quid enim maius est? Aurum an²⁰ templum quod sanctificat aurum?

²⁰ an Li446@ Weber ] vel Ω^S

Numérotation du verset Mt. 23,18

Et quicumque iuraverit in altari nihil est,

qui²¹ autem iuraverit in dono

²¹ qui Li446@ Ω^S] quicumque Li446 Rusch Weber

quod est super illud²²

²² est - super illud] inv. Li446

debet²³.

²³ debet Li446@ Rusch Weber ] debitor est Ω^S

Numérotation du verset Mt. 23,19

Ceci, quid enim maius est: donum

an²⁴ altare quod sanctificat donum?

²⁴ an] vel Ω^S

Numérotation du verset Mt. 23,20

Qui ergo²⁵ iurat in altari

²⁵ ergo] autem Ω^S

iurat in eo et in omnibus que super illud sunt²⁶.

²⁶ super illud – sunt Li446 Li446@ Rusch Weber] inv. Ω^S

Numérotation du verset Mt. 23,21

Et qui²⁷ iuraverit²⁸ in templo

²⁷ qui Li446@ Ω^S Weber ] quicumque Rusch |

²⁸ iuraverit] iurat Ω^S |

iurat in illo et in eo qui habitat in ipso²⁹.

²⁹ ipso] templo Ω^S

Numérotation du verset Mt. 23,22

Et³⁰ qui iurat in celo

³⁰ Et Ω^S Rusch Weber] om. Li446@ Li446

iurat in throno Dei et in eo qui sedet super eum³¹.

³¹ eum Rusch Weber] ipsum Li446@ Li446

Numérotation du verset Mt. 23,23

Ve vobis scribe et Pharisei hypocrite,

qui³² decimatis

³² qui Li446 Li446@ Rusch Weber] quia Ω^S

mentam

et anethum et ciminum et reliquistis

que graviora sunt legis,

iudicium

et misericordiam

et fidem.

Hec³³

³³ Hec Ω^S Rusch Weber] et praem. Li446@ Li446

oportuit facere

et illa non omittere.

Numérotation du verset Mt. 23,24

Duces ceci,

excolantes culicem

camelum

autem glutientes.

Numérotation du verset Mt. 23,25

Ve vobis

scribe et Pharisei hypocrite, qui³⁴ mundatis

³⁴ qui Ω^S Li446@ Li446 Rusch ] quia Weber

quod deforis est

calicis

et parapsidis,

intus

autem pleni estis³⁵ rapina

³⁵ estis Ω^S Li446@ Li446 Rusch ] sunt Weber

et immunditia.

Numérotation du verset Mt. 23,26

Pharisee cece,

munda prius quod intus est calicis et parapsidis

ut fiat et³⁶ id quod deforis est

³⁶ et Ω^S Rusch Weber] om. Li446@ Li446

mundum.

Numérotation du verset Mt. 23,27

Ve vobis scribe et Pharisei hypocrite,

quia similes estis sepulcris dealbatis

que a foris parent³⁷ hominibus speciosa, intus³⁸ vero plena sunt³⁹ ossibus mortuorum

³⁷ a foris – parent Rusch Weber ] inv. Li446@ | parent] apparent Ω^S |

³⁸ intus Li446 Rusch Weber] intuos Li446@ |

³⁹ plena sunt] inv. Ω^S |

et omni spurcitia.

Numérotation du verset Mt. 23,28

Sic et vos

a foris quidem⁴⁰ apparetis⁴¹ hominibus iusti,

⁴⁰ a foris – quidem] inv. Ω^S |

⁴¹ apparetis Ω^S Li446 Rusch ] paretis Li446@ Weber |

intus autem pleni estis hypocrisi

et iniquitate.

Numérotation du verset Mt. 23,29

Ve vobis scribe et Pharisei hypocrite,

qui edificatis

sepulcra prophetarum et ornatis monumenta iustorum

Numérotation du verset Mt. 23,30

et dicitis: Si fuissemus in diebus patrum nostrorum non essemus socii eorum in sanguine prophetarum.

Numérotation du verset Mt. 23,31

Itaque

testimonio estis vobismetipsis quia filii estis eorum qui prophetas occiderunt.

Numérotation du verset Mt. 23,32

Et vos implete mensuram

patrum vestrorum.

Numérotation du verset Mt. 23,33

Serpentes, genimina viperarum,

quomodo fugietis a iudicio gehenne?

Numérotation du verset Mt. 23,34

Ideo ecce ego⁴² mitto ad vos

⁴² ecce ego Ω^S Rusch Weber ] inv. Li446@ (ego marg .)

prophetas

et sapientes

et scribas

et⁴³ ex illis occidetis,

⁴³ et Ω^S Li446@ Rusch ] om. Weber

et crucifigetis,

et ex eis flagellabitis in synagogis vestris

et persequemini de civitate in civitatem,

Numérotation du verset Mt. 23,35

ut veniat super vos

omnis sanguis iustus qui effusus est super terram

a sanguine Abel iusti

usque ad sanguinem Zacharie,

filii Barachie

quem occidistis inter templum et altare.

Numérotation du verset Mt. 23,36

Amen dico vobis,

venient hec omnia

super generationem istam.

Numérotation du verset Mt. 23,37

Hierusalem, Hierusalem,

que occidis prophetas

et lapidas eos qui ad te missi sunt,

quotiens volui

congregare

filios tuos⁴⁴

⁴⁴ filios tuos Ω^S Rusch Weber ] + congregare Li446@

quemadmodum gallina

congregat pullos suos sub alas⁴⁵ et noluisti?

⁴⁵ alas] + suas Ω^S

Numérotation du verset Mt. 23,38

Ecce

relinquetur⁴⁶ vobis domus vestra deserta.

⁴⁶ relinquetur Ω^S Li446@ Rusch ] relinquitur Weber

Numérotation du verset Mt. 23,39

Dico enim⁴⁷ vobis,

⁴⁷ enim Ω^S Li446 Rusch Weber] autem iter. Li446@

non me videbitis amodo,

donec dicatis: Benedictus qui venit in nomine Domini.

Capitulum 23

Numérotation du verset Mt. 23,1

^prol.| {Rusch, t. 4: Erfurt, f. 955vb ; facsim., p. 70b}

Tunc Iesus locutus

^marg.| TUNC LOCUTUS. Illis confutatis qui dolosi sunt, instruit eos qui idonei sunt. Nihilominus hortans eos subiici illis propter sacerdotium et nominis dignitatem. Non opera sed doctrinam considerantes.

est¹* ad turbas et ad discipulos suos

¹ Iesus - locutus est Cas574 Ω^S Weber] inv. Ω^J Li446@ Li446 Rusch

^interl.| ut confusio illorum istis sit disciplina confutatur malus ut corrigatur bonus, quicquid facit malus propter bonos fit

Numérotation du verset Mt. 23,2

dicens: Supra² cathedram Moysi

² supra Cas574 Rusch ] super Ω^J Li446@ Li446 Weber

^interl.| doctrinam quam docuit Moyses^A

^A ¶Codd. : Cas574 Rusch

sederunt scribe et Pharisei.

Numérotation du verset Mt. 23,3

Omnia ergo

^interl.| propter cathedram, non vitam^B

^B ¶Codd. : Cas574 Rusch

quecumque dixerint vobis

^interl.| ad cathedram pertinentia^C

^C ¶Codd. : Cas574 Rusch

servate

^interl.| in corde^D

^D ¶Codd. : Cas574 Rusch

et facite.

^interl.| in³ opere^E

^E ¶Codd. : Cas574 Rusch

³ in] om. Cas574

Secundum vero opera⁴ eorum nolite facere.

⁴ vero opera Cas574 Li446@ Li446 Ω^S] inv. Rusch Weber

^interl.| doctrinam tenete non vitam^F

^F ¶Codd. : Cas574 Rusch

Dicunt enim et non faciunt.

^interl.| quia non concordat vita cum doctrina^G

^G ¶Codd. : Cas574 Rusch

Numérotation du verset Mt. 23,4

Alligant⁵ enim onera gravia

⁵ Alligant Li446 Ω^S Rusch Weber] marg. Li446@, alligunt Cas574

^interl.| +illis^H

^H ¶Codd. : Cas574 , om. Rusch

^marg.| ONERA GRAVIA ⁶. Legis mandata permixtis⁷ suis traditionibus secundum ea⁸ suadentes vivere et non venire ad facilem et delectabilem⁹ gratiam Christi. {Rusch, t. 4: Erfurt, f. 956ra ; facsim., p. 71a} Unde supra: «Venite ad me omnes¹⁰* qui laboratis et onerati estis»^a.^I

^a Mt. 11, 28.

^I ¶Codd. : Cas574 Rusch

⁶ gravia] om. Cas574

⁷ permixtis] permixta Cas574

⁸ ea] eas Cas574

⁹ delectabilem] suavem Cas574

¹⁰ omnes] om. Rusch

et importabilia

^interl.| undecumque traditiones colligant¹¹ que conscientiam non levant¹² sed gravant quas suis viribus nullus implere postest¹³*^J

^J ¶Codd. : Cas574 (perpera ad Mt. 22, 44, p. 135b) Val73 Rusch

¹¹ colligant] colligunt Cas574, collig’t ut fascem Val73 f. 61v

¹² levant] leviant Val73

¹³ nullus implere potest Cas574 Val73 (potest implere)] implere non possunt Rusch

et imponunt in humeros hominum

^interl.| quasi ad hoc fortes sint^K

^K ¶Codd. : Cas574 Rusch

digito autem suo nolunt ea {Rusch, t. 4: Erfurt, f. 956ra ; facsim., p. 71a} movere.

^interl.| id est nec in minimis perficiunt que sine gratia implenda docere presumunt

Numérotation du verset Mt. 23,5

Omnia vero¹⁴

¹⁴ vero Ω^J Ω^S Rusch Weber] autem Li446@ Li446, ergo Cas574

^marg.| OMNIA VERO. Dixit tales doctores audiendos esse, non imitandos. Nunc ostendit causam propter quid non possunt credere Christo, id est quia omnia faciunt ut videantur ab hominibus. Non potest enim Christo celestia predicanti credere qui gloriam terrenam cupit.

opera sua faciunt

^interl.| et hoc per partes ostendit: dilatant etc.

ut videantur ab hominibus.

^interl.| eo fine ut venentur gloriam et ideo non possunt credere Christo celestia predicanti

Dilatant enim phylacteria sua

^marg.| DILATANT. Non ut faciendo sint iusti, sed ut dicendo appareant iusti.

^marg.| DILATANT ENIM PHYLACTERIA. Datis mandatis per Moysen intulit Dominus: ‘Ligabis ea in manu tua et erunt immota ante oculos tuos’^b, id est sint tibi in opere et meditatione. Et Pharisei male interpretantes scribebant decalogum in membranulis, et ligabant in fronte per quod religiosi viderentur populis. Iusserat etiam Moyses ut in quatuor angulis palliorum facerent fimbrias, ut per hoc essent discreti israelitici populi. Illi vero faciebant grandes fimbrias, et in eis ligabant acutas spinas ut eundo et sedendo interdum pungerentur, quasi sic commoniti retraherentur ad officia Dei. Huiusmodi faciunt hodie zelo Dei, sed non secundum scientiam, muliercule in parvis evangeliis et ligno crucis et in huiusmodi rebus quod superstitio est.

^b Cf. Dt. 6, 8: « Ligabis ea in manu tua et erunt immota ante oculos tuos ».

^marg.| Phylacteria hebraicum nomen est, et sonat ‘servatoria’: philac<e> ¹⁵ enim servare, Thorath lex interpretatur¹⁶ ^c.

^c Thorath lex] cf. Hieronymus, Prologus in libros Regum, § 2, Edminor., p. 364.26: « Hi quinque sunt libri Moysi, quos proprie Thorath, id est Legem appellant ». [MM2017]

¹⁵ philac<e>] coniec., pro φυ Λ ακή (custoda vel pyxis a φυ Λ άττω custodio), vel philat<to> ; philac| sic Rusch [MM2016]

¹⁶ Thorath lex] corr. ; cf. fontes , torax lex erron. Rusch

et magnificant fimbrias.

^interl.| per partes ostendit

Numérotation du verset Mt. 23,6

Amant autem¹⁷ primos recubitus¹⁸ in cenis

¹⁷ autem Ω^J Ω^S Rusch Weber] enim Cas574 Li446@ Li446

¹⁸ recubitus Cas574 Ω^J Li446 Rusch Weber] accubitus Li446@

^interl.| quasi mercedem sue religionis gulam sequuntur et in publico gloriam querunt

et primas cathedras in synagogis¹⁹

¹⁹ synagogis Cas574 Ω^J Rusch Weber ] synagogas Li446@

^interl.| magistros primos sedere non vetat, sed eos arguit qui hec habita vel non habita, indebite appetunt

Numérotation du verset Mt. 23,7

et salutationes in foro

^interl.| magistros primos sedere non vetat, sed eos arguit qui hec habita vel non habita, indebite appetunt

et vocari ab hominibus Rabbi.

^interl.| magistri

Numérotation du verset Mt. 23,8

Vos autem

^marg.| VOS AUTEM. Duplici ratione ab his attendere iubet, ne eorum simulatione seducamur, vel ne emulatione inflamemur.

nolite vocari Rabbi.

^interl.| id est ne quod Deo debetur vobis presumatis, nec alios rabbi vocetis ne divinum hominibus honorem²⁰ deseratis^L

^L ¶Codd. : Cas574 Rusch

²⁰ homin. – honor.] inv. Cas574

Unus

^marg.| UNUS. Qui illuminat hominem, quod non alius homo, sed tantum exercet docendo, non intellectum prestat.^M

^M ¶Codd. : Cas574 Rusch

est enim²¹ magister vester. Omnes autem vos fratres estis.

²¹ est enim Cas574 Li446 Li446@ Weber] inv. Ω^S

^interl.| ab uno facti unius nature^N

^N ¶Codd. : Cas574 Rusch

Numérotation du verset Mt. 23,9

Et patrem nolite vocare vobis²² super terram. Unus enim est²³ Pater vester qui in celis est.

²² vobis Cas574 Li446@ Ω^S Weber ] om. Rusch

²³ enim est Cas574 Ω^S Weber] inv. Ω^J Li446@, enim Rusch

^interl.| auctor nature quia ex ipso sunt omnia^O

^O ¶Codd. : Cas574 Rusch

^marg.| PATER VESTER QUI IN CELIS etc. ²⁴ Deus dicitur ‘Pater’ et ‘magister natura’, homo indulgentia. Pater, ut honor etati deferatur, non ut auctor vite habeatur. Magister, ex confortio veri magistri tamquam eius nuntius et pro reverentia eius a quo mittitur honoratur.^P

^P ¶Codd. : Cas574 Rusch

²⁴ Pater... etc.] om. Cas574

Numérotation du verset Mt. 23,10

Nec vocemini

^interl.| ne appetatis vocari

magistri

^interl.| repetit propter Filium: ‘Per quem sunt omnia’^d vel: ‘Per quem reconciliati sumus’^e

^d Cf. Io. 1, 3: « Omnia per ipsum facta sunt: et sine ipso factum est nihil, quod factum est ».

^e Cf. 2Cor. 5, 18: « Omnia autem ex Deo, qui nos reconciliavit sibi per Christum: et dedit nobis ministerium reconciliationis ».

quia magister vester unus est, Christus.

^interl.| cui quicquid scitis attribuendum est

Numérotation du verset Mt. 23,11

Qui maior est vestrum

^marg.| QUI MAIOR. Certantibus de prioratu discipulis - ut Lucas ait - Christus non eos inite contentionis arguit, sed formam humilitatis ostendit. Qui maior est, id est maioris meriti, vel qui prefertur aliis debet eos prevenire obsequendo non superbe dominando. {Rusch, t. 4: Erfurt, f. 956rb ; facsim., p. 71b} Bene agentibus per humilitatem sit socius, contra delinquentes zelo iustitie sit erectus. Nonnumquam gravius delinquitur, si inter perversos plus equalitas quam disciplina custoditur. Rectorem et matrem exhibeat pietas, et patrem disciplina. Cavendumque est ne aut districtio rigida, aut pietas sit remissa.

erit minister vester.

^interl.| de primatu non sit contentio inter vos

Numérotation du verset Mt. 23,12

Qui autem se exaltaverit

^interl.| incaute elevaverit

humiliabitur

^interl.| a Domino, etsi non coram hominibus

et qui se humiliaverit

^interl.| de benefactis provide

exaltabitur.

^interl.| a Deo

Numérotation du verset Mt. 23,13

Ve autem vobis, scribe et Pharisei hypocrite,

^interl.| qui habetis notitiam legis et prophetarum

qui²⁵ clauditis

²⁵ qui Ω^J (in ras.) Ω^S Rusch ] quia Li446@ Li446 Weber

^marg.| clauditis vel malo exemplo vel mysteria Scripturarum tollendo. Exemplo enim et doctrina eorum qui magistri sunt, alii quidem Christum non recipiunt.

regnum celorum ante homines.

^interl.| qui adventum Christi doctrine simulatione absconditis qui aperit regnum celorum

Vos enim non intratis

^interl.| non creditis

nec introeuntes sinitis intrare.

^interl.| credere volentes

Numérotation du verset Mt. 23,14

Ve²⁶ vobis scribe et Pharisei hypocrite

²⁶ Ve Li446 Ω^S Rusch ] + autem Ω^J ( in ras. ) Li446@

^interl.| qui vestra superstitione nihil intenditis nisi ut predam de subiecta plebe faciatis

qui comeditis domos viduarum, orationes²⁷ longas {Rusch, t. 4: Erfurt, f. 956rb ; facsim., p. 71b} orantes. Propter hoc amplius accipietis iudicium²⁸.

²⁷ orationes] in praem. Ω^S

²⁸ ve vobis ... iudicium Rusch Li446@ Li446 ] om. Weber

^interl.| quasi servus Domini voluntatem sciens et non faciens, vapulabit plagis multis

Numérotation du verset Mt. 23,15

Ve vobis scribe et Pharisei hypocrite, qui²⁹ circuitis

²⁹ qui Li446@ Li446 Ω^S Rusch ] quia Weber

^marg.| CIRCUITIS. In toto orbe evangelio detrahitis, etsi quis vobis adheret, duple pene filius est, quia neque remissionem peccatorum accipit et in eorum societatem incidit qui Christum sunt persecuti, quisque eius filius dicitur, cuius opera agit.

mare et aridam

^interl.| totum orbem

ut faciatis unum proselytum

^interl.| ad legem convertatis unum advenam de gentibus

^marg.| PROSELYTUM. Proselyti sunt de gentibus in Synagogam recepti quorum raritas per unum significatur, quia vix aliquis post Christum.

et cum fuerit factus facitis eum filium gehenne duplo quam vos.

^interl.| dum videns vitia vestra revertitur gentilis factus et pro prevaricatione maiori pena dignus

Numérotation du verset Mt. 23,16

Ve vobis

^interl.| scribe et Pharisei

duces

^interl.| aliorum

ceci

^interl.| stulti

qui dicitis: Quicumque iuraverit per templum³⁰

³⁰ templum] + Dei Ω^S

^interl.| si convictus fuerit mendacii non tenetur criminis reus

^marg.| QUICUMQUE IURAVERIT. Pharisei qui omnia fecerunt propter lucrum dicebant esse etiam sanctiora oblata quam templum vel altare, ut homines promptiores essent ad offerenda dona quam ad preces fundendas in templo, vel iustitias faciendas. In quo non Dei timorem sed suam cupiditatem attendebant. Ideo arguit eos Dominus stultitie et fraudulentie.

^marg.| Templum vel altare ad gloriam Dei pertinet et ad hominis salutem. Aurum vel donum altaris, et ipsa ad gloriam Dei pertinent, et tamen magis ad delectationem hominum, et utilitatem sacerdotum. Et ideo aurum quo delectantur et dona quibus pascuntur ‘sanctiora’ dicuntur, ut homines promotiores sint ad illa offerenda.

^marg.| Typice. Templum et altare est Christus. Aurum et donum laudes et sacrificia que Deo offeruntur, non enim ille per hec, sed hec per illum sanctificantur.

nihil est,

^interl.| reus periurii non tenetur

qui autem³¹ iuraverit in auro templi debitor est³².

³¹ autem Li446 Ω^S Rusch Weber] om. Li446@

³² debitor est Ω^S Rusch ] debet Li446@ Weber , debet vel debitor est Catena (CMT23d6.1 = Li446)

^interl.| in pecunia que sacerdotibus offertur, si convincitur statim in quo iuraverit cogitur exolvere

Numérotation du verset Mt. 23,17

Stulti

^interl.| protervi

et ceci

^interl.| a vero lumine qui putatis maius sanctificatum quam sanctificans

quid enim maius est? Aurum an³³ templum quod sanctificat aurum?

³³ an Li446@ Weber ] vel Ω^S

Numérotation du verset Mt. 23,18

Et quicumque iuraverit in altari nihil est,

^interl.| non est reus periurii

qui³⁴ autem iuraverit in dono

³⁴ qui Li446@ Ω^S] quicumque Li446 Rusch Weber

^interl.| in oblationibus et victimis et ceteris que offeruntur, hec mox repetuntur

quod est super illud³⁵

³⁵ est - super illud] inv. Li446

debet³⁶.

³⁶ debet Li446@ Rusch Weber ] debitor est Ω^S

Numérotation du verset Mt. 23,19

Ceci, quid enim maius est: donum

^interl.| sanctificatum

an³⁷ altare quod sanctificat donum?

³⁷ an] vel Ω^S

Numérotation du verset Mt. 23,20

Qui ergo³⁸ iurat in altari

³⁸ ergo] autem Ω^S

^interl.| ex quo oblatorum sanctificatio derivatur

iurat in eo et in omnibus que super illud sunt³⁹.

³⁹ super illud – sunt Li446 Li446@ Rusch Weber] inv. Ω^S

Numérotation du verset Mt. 23,21

Et qui⁴⁰ iuraverit⁴¹ in templo

⁴⁰ qui Li446@ Ω^S Weber ] quicumque Rusch

⁴¹ iuraverit] iurat Ω^S

^interl.| astringitur sacramento continentis et contenti et sanctificantis et sanctificati

iurat in illo et in eo qui habitat in ipso⁴².

⁴² ipso] templo Ω^S

Numérotation du verset Mt. 23,22

Et⁴³ qui iurat in celo

⁴³ Et Ω^S Rusch Weber] om. Li446@ Li446

^marg.| IN CELO. Per creaturam, ubi non putatis periurium esse iurat in celo, id est per subiectam creaturam iurat et per divinitatem presidentem creature.

iurat in throno Dei et in eo qui sedet super eum⁴⁴.

⁴⁴ eum Rusch Weber] ipsum Li446@ Li446

Numérotation du verset Mt. 23,23

Ve vobis scribe et Pharisei hypocrite,

^interl.| hic arguit eos avaritie quia nihil pretermittunt de his que ad commodum suum sunt

^marg.| VE VOBIS etc. Et hic arguit eos avaritie, quia nihil pretermittunt de his que ad commodum suum sunt.

qui⁴⁵ decimatis

⁴⁵ qui Li446 Li446@ Rusch Weber] quia Ω^S

^interl.| qui queritis decimam

^interl.| diligenter exigitis decimas cunctarum rerum

^marg.| QUI DECIMATIS. Quia Deus preceperat omnium rerum decimas offerri propter alimoniam sacerdotum.

^marg.| Nota quod per eleemosynam aliqua impunitas non emitur in iniquitate manentibus.

mentam

^interl.| id est viliora olera

{Rusch, t. 4: Erfurt, f. 956va ; facsim., p. 72a} et anethum et ciminum et reliquistis

^interl.| incorrecta

que graviora sunt legis,

^interl.| si negligantur

iudicium

^interl.| id est ut recte inter hos iudicetur

^interl.| in discussione causarum

et misericordiam

^interl.| in pauperes et viduas

et fidem.

^interl.| in Deum

Hec⁴⁶

⁴⁶ Hec Ω^S Rusch Weber] et praem. Li446@ Li446

^interl.| maiora

^interl.| vos vel populum

oportuit facere

^interl.| principaliter

^marg.| {Rusch, t. 4: Erfurt, f. 956va ; facsim., p. 72a} ET ⁴⁷ HOC OPORTUIT FACERE. Ne eleemosynas fructuum terre videretur respuere, hec addidit.

⁴⁷ sic Rusch

et illa non omittere.

^interl.| minora, id est decimas terrenorum fructum exigere, vel illos dare

Numérotation du verset Mt. 23,24

Duces ceci,

^marg.| DUCES CECI. Opinione religionis in minimis que lucrum habent diligentiam ostenditis, sed magna precepta de iudicio fide et misericordia devoratis et negligitis.

excolantes culicem

^interl.| aliquem liquorem magis purum facere ut lac

^marg.| EXCOLANTES. Mystice. Culicis nomine seditiosus homicida Barabbas signatur, quia hoc animal strependo inquietat et sanguine delectatur. Cameli nomine propter humilitatem ad subeunda onera, Dominus intelligitur. Colant ergo Iudei culicem, id est minima observant, quia Barabbam qui non solverat sabbatum dimiserunt, et camelum glutiunt, id est maiora contemnunt, quia Christum spiritualiter sabbatum insinuantem per iudicium et misericordiam et fidem que illi contemnunt occiderunt.

camelum

^interl.| onera

autem glutientes.

Numérotation du verset Mt. 23,25

Ve vobis

^marg.| VE VOBIS. Diversis similitudinibus simulationis et mendacii arguit Phariseos qui aliud hominibus ostendunt aliud domi agunt.

scribe et Pharisei hypocrite, qui⁴⁸ mundatis

⁴⁸ qui Ω^S Li446@ Li446 Rusch ] quia Weber

^marg.| QUI MUNDATIS. Frustra sanctitatem exterius pretenditis, sicut si quis calicem mundet exterius, intus autem relinquat sordes, cum eius usus sit interior. Lucas ita: ‘Stulte, qui fecit quod deforis est etiam id quod intus est fecit’^f, id est qui utramque naturam hominis fecit utramque mundari voluit. Nemo igitur putet fornicationem et huiusmodi corporalia vitia solummodo gravia esse, et avaritiam, et superbiam, et iram, et cetera spiritualia levia esse.

^f Cf. Lc. 11, 40: « Stulti. Nonne qui fecit quod deforis est, etiam id quod deintus est fecit? »

quod deforis est

^interl.| omnia fallaciter faciunt

calicis

^interl.| illud

^marg.| CALICIS. Per similitudinem, non quod in calice et parapside sit eorum superstitio.

et parapsidis,

^interl.| vas quadratum est

intus

^interl.| in conscientia

autem pleni estis⁴⁹ rapina

⁴⁹ estis Ω^S Li446@ Li446 Rusch ] sunt Weber

^interl.| avaritia

et immunditia.

^interl.| sordibus vitiorum

Numérotation du verset Mt. 23,26

Pharisee cece,

^interl.| qui intus non vides

munda prius quod intus est calicis et parapsidis

^interl.| cor et conscientia a fraude et malis desideriis

ut fiat et⁵⁰ id quod deforis est

⁵⁰ et Ω^S Rusch Weber] om. Li446@ Li446

^interl.| ut possis foris veraciter ostendere sanctitatem per opera

mundum.

^interl.| non est mundum quod intus est sordidum

Numérotation du verset Mt. 23,27

Ve vobis scribe et Pharisei hypocrite,

^interl.| item alia similitudine eos arguit

quia similes estis sepulcris dealbatis

^interl.| id quod supra similitudo calicis

^interl.| vos enim estis sepulcra quibus alios mortificatis

que a foris parent⁵¹ hominibus speciosa, intus⁵² vero plena sunt⁵³ ossibus mortuorum

⁵¹ a foris – parent Rusch Weber ] inv. Li446@ | parent] apparent Ω^S

⁵² intus Li446 Rusch Weber] intuos Li446@

⁵³ plena sunt] inv. Ω^S

^interl.| sic perversi magistri qui alia docent et alia faciunt

et omni spurcitia.

^interl.| putritudine et fetore

Numérotation du verset Mt. 23,28

Sic et vos

^interl.| omnes superiores similitudines breviter hic exponit

a foris quidem⁵⁴ apparetis⁵⁵ hominibus iusti,

⁵⁴ a foris – quidem] inv. Ω^S

⁵⁵ apparetis Ω^S Li446 Rusch ] paretis Li446@ Weber

^interl.| habitu vestis, phylacteria longa, oratione

intus autem pleni estis hypocrisi

^interl.| amore vane laudis

et iniquitate.

^interl.| odio veritatis

Numérotation du verset Mt. 23,29

Ve vobis scribe et Pharisei hypocrite,

^interl.| hypocrite omnia fallaciter faciunt propter opinionem vulgi

qui edificatis

^marg.| QUI EDIFICATIS. Exstruitis memoriam occisorum propter favorem vulgi, ut iusti videamini arguitis etiam facinora patrum vestrorum.

sepulcra prophetarum et ornatis monumenta iustorum

^interl.| aliorum

^interl.| si non verbis, opere ; ambitiose ornando monumenta iustorum quos a patribus non negant otiosos esse

Numérotation du verset Mt. 23,30

et dicitis: Si fuissemus {Rusch, t. 4: Erfurt, f. 956vb ; facsim., p. 72b} in diebus patrum nostrorum non essemus socii eorum in sanguine prophetarum.

^interl.| effundendo

Numérotation du verset Mt. 23,31

Itaque

^marg.| ITAQUE. Quia scelera patrum detestamini pro specie quidem sanctitatis. Dum Christum persequendo et apostolos eadem facitis, facto probatis vos esse filios, non solum carne, sed imitatione iniqua, et patet eos scientes peccare.

^marg.| id est contra vos loquimini dum patres damnatis, similiter enim facitis.

testimonio estis vobismetipsis quia filii estis eorum qui prophetas occiderunt.

Numérotation du verset Mt. 23,32

Et vos implete mensuram

^marg.| ET VOS. Probato quod filii sunt homicidarum, ponit id ad quod tendebat. Et vos implete mensuram, scilicet quod illis defuit implete. Illi prophetas, vos Dominum prophetarum occidite. Non iubet, sed quod facturi sunt ostendit.

patrum vestrorum.

^interl.| a patribus ceptam

Numérotation du verset Mt. 23,33

Serpentes, genimina viperarum,

^interl.| dolosi homicide de homicidis nati

quomodo fugietis a iudicio gehenne?

^interl.| non enim edificando sepulcra

^marg.| QUOMODO FUGIETIS. HIERONYMUS. Sepulcra sanctorum edificando, an potius corda a malitia {Rusch, t. 4: Erfurt, f. 956vb ; facsim., p. 72b} mundando? Liberabunt vos sancti, quorum sepulcra ornatis? Non certe. Sancti non sunt amici inimicis Dei, frustra sanctos honorant qui sanctitatem spernunt.

Numérotation du verset Mt. 23,34

Ideo ecce ego⁵⁶ mitto ad vos

⁵⁶ ecce ego Ω^S Rusch Weber ] inv. Li446@ (ego marg .)

^interl.| ut impleatis quod patribus defuit de me et meis

prophetas

^interl.| qui ventura dicant

et sapientes

^interl.| quia Scripturas exponunt

^marg.| SAPIENTES, qui sciunt quem proferant sermonem. Scribas , in lege peritos.

et scribas

^interl.| moralium latores

et⁵⁷ ex illis occidetis,

⁵⁷ et Ω^S Li446@ Rusch ] om. Weber

^interl.| ut Paulum

et crucifigetis,

^interl.| ut Petrum

et ex eis flagellabitis in synagogis vestris

^interl.| ut apostolos in Actibus apostolorum

et persequemini de civitate in civitatem,

^interl.| de Iudea ad gentes

Numérotation du verset Mt. 23,35

ut veniat super vos

^marg.| UT VENIAT SUPER VOS. Non hos tantum presentes dicit, sed omnem generationem malorum precedentem et futuram, quia omnes una civitas sunt unum corpus diaboli.^Q

^Q ¶Codd. : Cas574 Rusch

omnis sanguis iustus qui effusus est super terram

^interl.| debita ultio pro effusione sanguinis iusti

a sanguine Abel iusti

^interl.| cuiuslibet laici

^marg.| ABEL IUSTI etc. Iustitia Abel approbata est per munerum acceptionem.

usque ad sanguinem Zacharie,

^interl.| sacerdotis

^marg.| USQUE AD SANGUINEM etc. Cur usque ad hunc, cum multi post hunc occisi ante natalem Christi, et Christo nato mox pueri ab hac generatione sunt perempti? Sed quia Abel pastor ovium fuit necatusque in agro, Zacharias sacerdos necatus est in atrio templi, utriusque gradus martyres et laicos et officio altaris mancipatos, sub eorum voluit intimare vocabulis.

^marg.| Zacharias qui occisus est a rege Ioas inter templum et altare, ut historia Regum narrat, filius fuit Ioiade^g, et in evangelio quo utuntur Nazarei, pro filio Barachie legitur filius Ioiade. Sed ut iustitia Ioiade sacerdotis predicetur, ipse Barachias vocatur, id est ‘benedictus Domini’.

^g Cf. 2Par. 24, 20.

^marg.| Iste Zacharias de duodecim prophetis unus erat, sicut pater Ioannis de prophetis unus erat.

filii Barachie

^interl.| Barachie : ‘Benedicti Domini’

quem occidistis inter templum et altare.

^interl.| quem occidit vestra generatio in atriis templi sub divo

Numérotation du verset Mt. 23,36

Amen dico vobis,

^interl.| ne miremini super his que dico

venient hec omnia

^interl.| scelera

super generationem istam.

^marg.| SUPER GENERATIONEM etc. Que a primo parricida usque ad ultimum perditionis filium computatur. Quasi: similes erunt in pena, sicut sunt et in culpa.

Numérotation du verset Mt. 23,37

Hierusalem, Hierusalem,

^interl.| homines non saxa plangit affectu patris

^marg.| HIERUSALEM etc. Quasi rei estis sanguinis et merito, quia multotiens misi ad vos congregandos et noluistis.

que occidis prophetas

^interl.| Dominum nuntiantes prophetarum

et lapidas eos qui ad te missi sunt,

^interl.| duritia cordis a te repellis vel corporaliter ut Stephanum

quotiens volui

^interl.| per prophetas missos a me hactenus

^marg.| QUOTIENS. Ac si dicat: ego volui et tu noluisti, et quotquot congregavi mea voluntate semper efficaci, te nolente feci, quia semper ingrata fuisti.

congregare

^interl.| in unitatem fidei

filios tuos⁵⁸

⁵⁸ filios tuos Ω^S Rusch Weber ] + congregare Li446@

^interl.| patriarcharum heredes

quemadmodum gallina

^marg.| GALLINA. Hoc animal magnum affectum habet in filios, ita ut eorum infirmitate affecta, infirmetur, et eos alis protegens contra milvum pugnet. Sic Dei sapientia per carnem infirmata protegit nos et defendit a diabolo.

congregat pullos suos sub alas⁵⁹ et noluisti?

⁵⁹ alas] + suas Ω^S

Numérotation du verset Mt. 23,38

Ecce

^interl.| in proximo

relinquetur⁶⁰ vobis domus vestra deserta.

⁶⁰ relinquetur Ω^S Li446@ Rusch ] relinquitur Weber

^interl.| templum vel civitas romanis tollentibus gentem et locum

^marg.| RELINQUETUR. Civitas auxilio Dei nudata sue dicioni relinquetur que bene derelicta est cum a Deo derelinquitur.

Numérotation du verset Mt. 23,39

Dico enim⁶¹ vobis,

⁶¹ enim Ω^S Li446 Rusch Weber] autem iter. Li446@

^interl.| nisi penuriam egeritis et confessi fueritis me Filium omnipotentis Patris meam faciem non videbitis

non me videbitis amodo,

^interl.| post passionem

{Rusch, t. 4: Erfurt, f. 957ra ; facsim., p. 73a} donec dicatis: Benedictus qui venit in nomine Domini.

^interl.| confitemini Filium omnipotentis quem benedictum, id a peccato immune misit Pater ad glorificandum nomen suum

^marg.| {Rusch, t. 4: Erfurt, f. 957ra ; facsim., p. 73a} BENEDICTUS QUI VENIT etc. Hoc turbe dixerunt Domino venienti Hierusalem, quod autem his transactis hic Dominus dicit, cogit mystice intelligi de adventu claritatis sue, ubi confitebuntur Filium quem crucifixerunt.

Comment citer cette page ?
Martin Morard et alii, ed., Glossa ordinaria cum Biblia latina (Mt. Capitulum 23), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 06/05/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=liber&numLivre=55&chapitre=55_23)

Signaler un complément d'information

Notes :

<55. - Matthei evangelium>

Capitulum 23

<55. - Matthei evangelium>

Capitulum 23