Glossae Scripturae Sacrae-electronicae (Gloss-e)

Glossa ordinaria

Biblia communis

Capitulum 25

Numérotation du verset Mt. 25,1

¹Tunc

¹ Hic incipit cap. 25 Cas574 Rusch Weber

simile erit

regnum celorum decem virginibus

que accipientes lampades suas

exierunt obviam sponso et sponse.

Numérotation du verset Mt. 25,2

Quinque autem ex eis erant fatue

et quinque prudentes.

Numérotation du verset Mt. 25,3

Sed quinque fatue acceptis lampadibus

non sumpserunt oleum secum.

Numérotation du verset Mt. 25,4

Prudentes vero acceperunt oleum

in vasis suis

cum lampadibus.

Numérotation du verset Mt. 25,5

Moram autem faciente sponso,

dormitaverunt

omnes

et dormierunt.

Numérotation du verset Mt. 25,6

Media autem nocte

clamor factus est:

Ecce sponsus venit,

exite obviam ei.

Numérotation du verset Mt. 25,7

Tunc surrexerunt

omnes

virgines ille

et ornaverunt lampades suas.

Numérotation du verset Mt. 25,8

Fatue autem sapientibus dixerunt:

Date nobis de oleo vestro,

quia lampades nostre extinguuntur.

Numérotation du verset Mt. 25,9

Responderunt prudentes

dicentes: Ne forte non sufficiat nobis et vobis

ite potius

ad vendentes

et emite vobis.

Numérotation du verset Mt. 25,10

Dum autem irent emere venit sponsus et que parate erant

intraverunt cum eo ad nuptias

et clausa est ianua.

Numérotation du verset Mt. 25,11

Novissime vero² veniunt et relique virgines

² vero Li446 Rusch] autem Li446@, om. Weber

dicentes: Domine, Domine, aperi nobis.

Numérotation du verset Mt. 25,12

At ille respondens ait: Amen dico vobis, nescio vos.

Numérotation du verset Mt. 25,13

Vigilate itaque

quia nescitis diem neque horam.

Numérotation du verset Mt. 25,14

Sicut enim homo peregre proficiscens vocavit servos suos et tradidit illis³ bona sua.

³ illis Li446 Rusch Weber] eis praem. Li446@

Numérotation du verset Mt. 25,15

Et uni dedit quinque talenta,

alii autem duo,

alii vero unum,

unicuique secundum propriam virtutem.

Et profectus est statim.

Numérotation du verset Mt. 25,16

Abiit autem

qui quinque talenta acceperat

et operatus est in eis et lucratus est alia quinque.

Numérotation du verset Mt. 25,17

Similiter⁴ qui duo acceperat

⁴ Similiter Rusch Weber ] + et Li446@

lucratus est alia duo.

Numérotation du verset Mt. 25,18

Qui autem unum acceperat,

abiens

fodit in terram

et abscondit pecuniam domini sui.

Numérotation du verset Mt. 25,19

Post multum vero temporis

venit dominus servorum illorum

et posuit rationem cum eis.

Numérotation du verset Mt. 25,20

Et accedens

qui quinque talenta acceperat, obtulit alia quinque talenta dicens: Domine, quinque talenta tradidisti mihi, ecce alia quinque superlucratus sum⁵.

⁵ sum Li446 Rusch Weber] om. Li446@

Numérotation du verset Mt. 25,21

Ait illi dominus eius: Euge serve bone et fidelis,

quia supra⁶ pauca fuisti fidelis,

⁶ supra Rusch ] super Li446@ Li446 Weber

supra⁷ multa te constituam. Intra in gaudium domini tui.

⁷ supra Li446@ Rusch ] super Weber

Numérotation du verset Mt. 25,22

Accessit autem et qui duo talenta acceperat

et ait: Domine, duo talenta mihi tradidisti⁸, ecce alia duo lucratus sum.

⁸ mihi tradidisti Rusch ] inv. Li446@ Weber

Numérotation du verset Mt. 25,23

Ait illi dominus eius: Euge serve bone et fidelis,

quia supra⁹ pauca fuisti fidelis supra¹⁰ multa te constituam. Intra in gaudium domini tui.

⁹ supra Rusch ] super Li446 Weber |

¹⁰ supra Li446@ Rusch ] super Weber |

Numérotation du verset Mt. 25,24

Accedens¹¹ autem et qui unum talentum acceperat

¹¹ Accedens Cas574 Rusch Weber] accessit Li446@

et¹² ait: Domine, scio quia homo durus es

¹² et Cas574 Li446@ Rusch] om. Weber, ac Li446

metis ubi non seminasti et congregas ubi non sparsisti

Numérotation du verset Mt. 25,25

et timens abii

et abscondi talentum tuum in terra. Ecce habes quod tuum est.

Numérotation du verset Mt. 25,26

Respondens autem dominus eius dixit ei: Serve male et piger,

sciebas quia meto ubi non semino

et congrego ubi non sparsi.

Numérotation du verset Mt. 25,27

Oportuit enim¹³ te

¹³ enim Rusch ] ergo Li446@ Weber

pecuniam meam committere¹⁴

¹⁴ pecuniam meam committere Li446@ Rusch ] mittere pecuniam mea Weber

nummulariis

et veniens ego recepissem utique quod meum est cum usura¹⁵.

¹⁵ usura Ω^J Rusch Weber ] usuris Cor3 (vel) Li446@

Numérotation du verset Mt. 25,28

Tollite itaque ab eo talentum

et date ei qui habet decem talenta.

Numérotation du verset Mt. 25,29

Omni enim habenti dabitur et abundabit,

ei autem qui non habet

et quod videtur habere auferetur ab eo.

Numérotation du verset Mt. 25,30

Et inutilem servum eicite in tenebras exteriores.

Ibi¹⁶ erit fletus et stridor dentium.

¹⁶ Ibi Rusch ] illic Li446@ Weber

Numérotation du verset Mt. 25,31

Cum autem venerit

Filius hominis

in maiestate sua

et omnes angeli eius¹⁷ cum eo tunc sedebit

¹⁷ eius Li446@ Li446 Rusch ] om. Weber

super sedem maiestatis sue

Numérotation du verset Mt. 25,32

et congregabuntur ante eum omnes gentes

et separabit eos ab invicem, sicut pastor

congregat¹⁸ oves

¹⁸ congregat Rusch ] segregat Li446 Li446@ Weber

ab hedis

Numérotation du verset Mt. 25,33

et statuet oves quidem a dextris suis,

hedos¹⁹

¹⁹ hedos Li446 Rusch Weber] edes Li446@

autem a sinistris.

Numérotation du verset Mt. 25,34

Tunc dicet rex

his qui a²⁰ dextris eius erunt:

²⁰ a Li446 Rusch Weber] ad Li446@

Venite, benedicti Patris mei,

possidete paratum vobis regnum a constitutione mundi.

Numérotation du verset Mt. 25,35

Esurivi enim et dedistis mihi manducare, sitivi et dedistis mihi bibere, hospes eram et collegistis²¹ me,

²¹ collegistis Rusch ] collexistis Weber

Numérotation du verset Mt. 25,36

nudus et cooperuistis²² me, infirmus et visitastis me, in carcere eram et venistis ad me.

²² cooperuistis Rusch ] operuistis Li446@ Weber

Numérotation du verset Mt. 25,37

Tunc respondebunt

ei iusti dicentes: Domine, quando te vidimus esurientem et pavimus te²³, sitientem et dedimus tibi potum?

²³ te Rusch ] om. Li446@ Weber

Numérotation du verset Mt. 25,38

Quando autem te vidimus hospitem et collegimus te, aut nudum et cooperuimus te?

Numérotation du verset Mt. 25,39

Aut quando te vidimus infirmum, aut in carcere, et venimus ad te?

Numérotation du verset Mt. 25,40

Et respondens rex dicet illis: Amen dico vobis, quamdiu fecistis uni de his fratribus meis minimis,

mihi fecistis.

Numérotation du verset Mt. 25,41

Tunc dicet rex²⁴ et his qui a sinistris eius²⁵ erunt:

²⁴ rex Rusch ] om. Li446@ Li446 Weber |

²⁵ eius Li446 Rusch ] om. Li446@ Weber |

Discedite a me,

maledicti,

in ignem eternum

qui paratus²⁶ est diabolo et angelis eius.

²⁶ paratus Rusch Weber ] preparatus Li446@ Li446

Numérotation du verset Mt. 25,42

Esurivi enim et non dedistis mihi manducare, sitivi et non desistis mihi bibere²⁷,

²⁷ bibere Rusch ] potum Li446@ Weber

Numérotation du verset Mt. 25,43

hospes eram et non collegistis²⁸ me, nudus et non cooperuistis²⁹ me, infirmus et in carcere et non visitastis me.

²⁸ collegistis Li446@ Rusch ] collexistis Weber |

²⁹ cooperuistis Li446@ Rusch ] operuistis Weber |

Numérotation du verset Mt. 25,44

Tunc respondebunt ei et ipsi dicentes: Domine, quando

te vidimus esurientem, aut sitientem, aut hospitem, aut nudum, aut infirmum vel in carcere et non ministravimus tibi?

Numérotation du verset Mt. 25,45

Tunc respondebit illis dicens: Amen dico vobis: Quamdiu non fecistis

uni de minoribus his

nec mihi fecistis.

Numérotation du verset Mt. 25,46

Et ibunt hi in supplicium eternum, iusti autem³⁰ in vitam eternam.

³⁰ autem Rusch Weber ] vero Li446@

Capitulum 25

Numérotation du verset Mt. 25,1

¹Tunc

¹ Hic incipit cap. 25 Cas574 Rusch Weber

^marg.| Hec parabola tam ad subiectos quam ad prelatos refertur^A

^A ¶Codd. : interl. : Rusch, marg. :Cas574, om. Cas239

simile erit

^interl.| aliud de eodem exemplum^B

^B ¶Codd. : Cas239 Cas574 Rusch

regnum celorum decem virginibus

^interl.| Ecclesia permixta omnibus tam religiose quam supersistitiose continentibus^C

^C ¶Codd. : Cas574 Rusch

^marg.| DECEM VIRGINIBUS. Virgines sunt omnes qui se a luxu² seculi continent. Quinque quia³ quinque pertita⁴ est continentia in carnalibus⁵ illecebris, videlicet ut in quinque sensibus contineant se a voluptatibus.^D

^D ¶Codd. : Cas239 Cas574 Rusch

² luxu] luxuria Cas574

³ quia] id est in Cas574

⁴ pertita] p<a>rtita Cas574

⁵ carnalibus] carnis Cas239

que accipientes lampades suas

^interl.| opera que secundum continentiam fiunt^E

^E ¶Codd. : Cas574 Rusch

exierunt obviam sponso et sponse.

^interl.| concordaverunt voluntati sponsi et matris Ecclesie^F

^F ¶Codd. : Cas574 Rusch

^marg.| ET SPONSE etc.⁶ Omnes simul sunt sponsa que modo desponsata est virgo a corruptione seculi. Nubet cum mortalis immortali coniungetur⁷.^G

^G ¶Codd. : Cas574 Rusch

⁶ Et... etc.] om. Cas574

⁷ coniungetur] coniungitur Cas574

Numérotation du verset Mt. 25,2

Quinque autem ex eis erant fatue

^interl.| quia vanitati⁸* serviunt pro laudibus hominum^H

^H ¶Codd. : Cas574 Rusch

⁸ vanitati] veritati Cas574

et quinque prudentes.

^interl.| quia voluntate⁹* voluntati¹⁰* serviunt pro eternis¹¹* premiis^I

^I ¶Codd. : Cas574 Rusch

⁹ voluntate] iter Cas574, om. Rusch

¹⁰ voluntati] veritati Rusch

¹¹ eternis] + scilicet Rusch

Numérotation du verset Mt. 25,3

Sed quinque fatue acceptis lampadibus

^interl.| accepta ostensione bonorum operum

non sumpserunt {Rusch, t. 4: Erfurt, f. 958vb ; facsim., p. 76b} oleum secum.

^interl.| gloriam intra conscientiam, vel oleum est letitia mentis quam habet intus Deo placet

Numérotation du verset Mt. 25,4

Prudentes vero acceperunt oleum

^interl.| nitorem glorie

in vasis suis

^interl.| id est in conscientiis suis

cum lampadibus.

^interl.| ostensione bonorum operum

Numérotation du verset Mt. 25,5

Moram autem faciente sponso,

^interl.| iudicium differente extremum

^marg.| MORAM AUTEM FACIENTE SPONSO. Quia non est parum temporis inter priorem et secundum adventum Christi. Dormitaverunt et dormierunt, quia postea suscitandi.

dormitaverunt

^interl.| ante mortem languoribus

omnes

^interl.| electi et reprobi

et dormierunt.

^interl.| somno mortis

Numérotation du verset Mt. 25,6

Media autem nocte

^interl.| securis omnibus

^interl.| in insperato

^marg.| MEDIA AUTEM NOCTE ; id est nullo sciente vel sperante. Unde: «Dies Domini {Rusch, t. 4: Erfurt, f. 958vb ; facsim., p. 76b} sicut fur in nocte ita veniet»^a.

^a 1Th. 5, 2.

clamor factus est:

^interl.| in voce archangeli et in tuba Dei

Ecce sponsus venit,

^interl.| ad sociandam sibi perpetuo virginem

exite obviam ei.

^interl.| occurrite ei in aera

Numérotation du verset Mt. 25,7

Tunc surrexerunt

^interl.| a somno mortis

omnes

^interl.| boni et mali

virgines ille

^interl.| continentes

et ornaverunt lampades suas.

^interl.| numeraverunt secum opera sua pro quibus remunerationem exspectant

Numérotation du verset Mt. 25,8

Fatue autem sapientibus dixerunt:

^interl.| sua fiducia decepte intus vacue dicunt proximis

Date nobis de oleo vestro,

^interl.| testimonium laudum,dicendo de operibus nostris quod vidistis

^marg.| DATE NOBIS DE OLEO etc. Quorum facta aliena fulciuntur laude, eadem subtracta deficiunt, et de consuetudine id semper inquirunt, unde gaudere animus solet. Itaque hominum qui corda non vident testimonium volunt habere apud Deum qui cordis inspector est. ^b

^b Cf. Augustinus Hipponensis , De diversis quaestionibus octoginta tribus, quaestio 59, CCSL 44/A, p. 114.91-95: « Quorum enim facta aliena laude fulciuntur, eadem subtracta deficiunt ; et de consuetudine id semper inquirunt, unde gaudere animus solet. itaque hominum, qui corda non uident, testimonium uolunt habere apud deum, qui cordis inspector est ».

quia lampades nostre extinguuntur.

^interl.| opera nostra que hominibus clara videbantur

^marg.| EXTINGUUNTUR etc. id est adventu iudicis intus obscurantur, et a Deo non habent mercedem, quia receperunt laudem.

Numérotation du verset Mt. 25,9

Responderunt prudentes

^interl.| non de avaritia sed timore, quia in illo die testimonium cuiusque vix sufficiet sibi, ne dum sibi et proximum

dicentes: Ne forte non sufficiat nobis et vobis

^marg.| NE FORTE NON. Quia quisque pro se rationem reddet, nec alieno testimonio iuvatur quis apud Deum, cui secreta patent et vix sibi quisque sufficit ut ei perhibeat testimonium conscientia sua.

^marg.| NE FORTE. Unusquisque pro suis operibus mercedem suscipiet, nec possunt in die iudicii aliorum virtutes aliorum vitia sublevare.

ite potius

^interl.| increpando

^interl.| ITE. Id est modo videamus quid vos adiuvent qui vobis laudes vendere consueverant

ad vendentes

^marg.| AD VENDENTES etc. Vendentes sunt adulatores qui dant laudem et accipiunt aliquam mercedem.

et emite vobis.

^interl.| veniamini laudes vestro more

^interl.| non dant consilium, sed ex obliquo commemorant crimen earum

Numérotation du verset Mt. 25,10

Dum autem irent emere venit sponsus et que parate erant

^interl.| quibus conscientia dabat bonum testimonium

^marg.| DUM AUTEM IRENT etc. Inclinantibus se illis in ea que foris sunt et solita gaudia requirentibus, cum interna non noverunt, venit ille qui iudicat.

intraverunt cum eo ad nuptias

^interl.| ubi munda anima verbo Dei copulatur

et clausa est ianua.

^interl.| aditus regni celestis, quia precibus postea nullis parebit aditus post iudicium

^marg.| ET CLAUSA EST IANUA etc. Post iudicium magna est eius severitas cuius est ante ineffabilis misericordia.

Numérotation du verset Mt. 25,11

Novissime vero¹² veniunt et relique virgines

¹² vero Li446 Rusch] autem Li446@, om. Weber

^marg.| NOVISSIME VERO etc. Per veram penitentiam, per infructuosas lacrimas pulsant foris relicte. Non dicitur quod emerunt oleum, quia nullo iam remanente gaudio de alienis laudibus, in angustiis redeunt ad implorationem Dei.

dicentes: Domine, Domine, aperi nobis.

^interl.| dolore repulsionis compulse appellationem ingeminant dominationis

Numérotation du verset Mt. 25,12

At ille respondens ait: Amen dico vobis, nescio vos.

^interl.| ideo vos desero, quia per vite meritum non recognosco

Numérotation du verset Mt. 25,13

Vigilate itaque

^interl.| ecce quo parabola tendit

^marg.| VIGILATE. Videlicet ut testimonium bone conscientie nobis preparemus, ne cum fatuis virginibus foris remaneamus. Et quia paratos nos invenire desiderat, subiicit aliam de eadem re parabolam: Peregre. Locus carnis terra est, ergo Christus carnem nostram ad peregrina duxit quando celum ascendit.

quia nescitis diem neque horam.

^marg.| NESCITIS DIEM. Non solum diem iudicii, sed diem mortis cuiusque vel horam in qua qui paratus invenitur, et tunc paratus invenietur.

Numérotation du verset Mt. 25,14

Sicut enim homo peregre proficiscens {Rusch, t. 4: Erfurt, f. 959ra ; facsim., p. 77a} vocavit servos suos et tradidit illis¹³ bona sua.

¹³ illis Li446 Rusch Weber] eis praem. Li446@

^interl.| dedit dona hominibus naturalia et gratuita

Numérotation du verset Mt. 25,15

Et uni dedit quinque talenta,

^interl.| exteriorum scientiam quinque sensibus acquisitam

alii autem duo,

^interl.| intellectum et operationem

alii vero unum,

^interl.| intellectum

unicuique secundum propriam virtutem.

^interl.| non pro largitate vel parcitate alii plus alii minus, sed pro viribus accipientium

Et profectus est statim.

^marg.| {Rusch, t. 4: Erfurt, f. 959ra ; facsim., p. 77a} ET PROFECTUS. Non locum mutans, sed liberam eis potestatem operandi permittens.

Numérotation du verset Mt. 25,16

Abiit autem

^interl.| promovit

qui quinque talenta acceperat

^interl.| scientiam exteriorum etsi mystica non penetret

et operatus est in eis et lucratus est alia quinque.

^interl.| dum se a visibilium voluptate custodit ab his etiam alios amovendo compescit

^marg.| OPERATUS EST etc. A visibilibus se custodiendo, alios pro posse exhortando, ut de visibilibus ad invisibilia transeant. Vel utrique sexui predicando, et de bonis moribus informando, geminavit accepta talenta.

Numérotation du verset Mt. 25,17

Similiter¹⁴ qui duo acceperat

¹⁴ Similiter Rusch Weber ] + et Li446@

^interl.| intellectum et operationem

lucratus est alia duo.

^interl.| predicando et mira operando tales instruit qui itidem florent scientia et opere

Numérotation du verset Mt. 25,18

Qui autem unum acceperat,

^interl.| intellectum

abiens

^interl.| abiens per se, sed non rediens per se

fodit in terram

^interl.| terrenis actibus se¹⁵ applicavit nec lucrum spirituale quesivit¹⁶ ^J

^J ¶Codd. : Cas574 Rusch

¹⁵ se] om. Cas574

¹⁶ quesivit] acquisivit Cas574

et abscondit pecuniam domini sui.

Numérotation du verset Mt. 25,19

Post multum vero temporis

^interl.| quod est ab ascensione Domini usque ad secundum adventum

venit dominus servorum illorum

^interl.| ad iudicandum

et posuit rationem cum eis.

^marg.| POSUIT RATIONEM CUM. Cepit singulorum actus discutere accusante conscientia unumquemque vel excusante.

Numérotation du verset Mt. 25,20

Et accedens

^interl.| preparans se ad reddendam rationem

qui quinque talenta acceperat, obtulit alia quinque talenta dicens: Domine, quinque talenta tradidisti mihi, ecce alia quinque superlucratus sum¹⁷.

¹⁷ sum Li446 Rusch Weber] om. Li446@

^marg.| ECCE ALIA QUINQUE. Quotquot ab errore convertit, tot Domino obtulit, testimonium sibi dante conscientia quod per gratiam sibi datam non tantum sibi profuit, sed etiam quos potuit lucrifecit.

Numérotation du verset Mt. 25,21

Ait illi dominus eius: Euge serve bone et fidelis,

^interl.| non tua querens sed que Iesu Christi

quia supra¹⁸ pauca fuisti fidelis,

¹⁸ supra Rusch ] super Li446@ Li446 Weber

^marg.| SUPER PAUCA. Pauca sunt bona presentis vite quamvis multa videantur, quia non sine alicuius molestie admixtione sunt. Multa autem bona eterna que sunt sine omni corruptionis molestia.

supra¹⁹ multa te constituam. Intra in gaudium domini tui.

¹⁹ supra Li446@ Rusch ] super Weber

^interl.| gaudens Dominus in gaudium intrare iubet

^marg.| INTRA IN GAUDIUM etc. Admixtus choris angelorum sic intus letare de munere ut iam non sit quod exterius doleas de corruptione.

Numérotation du verset Mt. 25,22

Accessit autem et qui duo talenta acceperat

^marg.| QUI DUO TALENTA. Iste viribus suis quicquid in lege Dei didicerat in evangelio duplicavit. Sive conscientiam et opera presentis vite, future beatitudinis typos intellexit.

et ait: Domine, duo talenta mihi tradidisti²⁰, ecce alia duo lucratus sum.

²⁰ mihi tradidisti Rusch ] inv. Li446@ Weber

Numérotation du verset Mt. 25,23

Ait illi dominus eius: Euge serve bone {Rusch, t. 4: Erfurt, f. 959rb ; facsim., p. 77b} et fidelis,

^interl.| non tua querens, sed que Iesu Christi

quia supra²¹ pauca fuisti fidelis supra²² multa te constituam. Intra in gaudium domini tui.

²¹ supra Rusch ] super Li446 Weber

²² supra Li446@ Rusch ] super Weber

^interl.| accipe quod: ‘Oculus non vidit, nec auris audiunt’^c

^c Cf. 1Cor. 2, 9: « Sed sicut scriptum est: Quod oculus non vidit, nec auris audivit, nec in cor hominis ascendit, que preparavit Deus iis qui diligunt illum ».

Numérotation du verset Mt. 25,24

Accedens²³ autem et qui unum talentum acceperat

²³ Accedens Cas574 Rusch Weber] accessit Li446@

^interl.| infelicissimum habens a sua conscientia testimonium^K

^K ¶Codd. : Cas574 Rusch

et²⁴ ait: Domine, scio quia homo durus es

²⁴ et Cas574 Li446@ Rusch] om. Weber, ac Li446

^interl.| vel austerus

^interl.| non parcis, sed precidis falce iudicii tui eos quibus legem non commisisti^L

^L ¶Codd. : Cas574 Rusch

^marg.| DURUS. Quia ardua est via que ducit ad vitam, et quia quanto gradus altior, tanto casus gravior.

metis ubi non seminasti et congregas ubi non sparsisti

^interl.| in regno tuo bonos etiam ex gentibus et ex eorum comparatione qui naturalem legem servant damnas eos qui negligunt Scripturas

Numérotation du verset Mt. 25,25

et timens abii

^interl.| per liberum arbitrium

^marg.| ET TIMENS ABII etc. Et timens aggredi altioris vite gradum, ne alterius salutem querens ipse periclitarer: abscondi. Non predicavi quod te donante intellexi. In terra, in carnali vita subsistens, sicut habui sic tenui non angens vel minuens. Nota quod piger servus inertiam non excusat sed superbit calumniando Dominum, et dicit se prudenter fecisse, ne dum lucra querit periclitetur etiam de forte, et vocat eum durum cui tamen non servit ad lucrum. Cui similes sunt in Ecclesia qui melioris vite vias aggredi metuunt, et iacere in ignavia non verentur, et cum se peccatores considerant, sanctitatis viam arripere timent, et tamen in iniquitatibus remanere {Rusch, t. 4: Erfurt, f. 959rb ; facsim., p. 77b} non timent. Quorum Petrus adhuc infirmus speciem tenuit, cum viso piscium miraculo, dixit: «Exi a me Domine, quia homo peccator sum»^d. Immo si peccator es Deum a te non repellas, quod faciunt hi qui videntes se infirmos nolunt ad meliora progredi, peccatores quidem se fatentur et Dominum repellunt, et velut in perturbatione consilium non habent. Dum moriuntur et vitam timent, hac sibi blandientes perversitate, quasi dicerent: Sufficit mihi de me rationem reddere quid opus est aliis ministrare, ut de eis quoque cogar rationem reddere? Cum etiam hi inexcusabiles sint qui non audita lege vel evangelio dormierunt, cum per creaturam Deum cognoscere potuerunt. Unde dicitur: Meto ubi non semino etc.

^d Lc. 5, 8.

et abscondi talentum tuum in terra. Ecce habes quod tuum est.

Numérotation du verset Mt. 25,26

Respondens autem dominus eius dixit ei: Serve male et piger,

^interl.| superbe qui calumniam facis Domino

^interl.| qui lucrum facere neglexisti

sciebas quia meto ubi non semino

^marg.| SCIEBAS QUOD ²⁵. Quare ista cogitatio non incussit tibi timorem ut scires me mea diligentius quesiturum? Quod dixit pro excusatione vertitur in culpam.

²⁵ sic Rusch

et congrego ubi non sparsi.

Numérotation du verset Mt. 25,27

Oportuit enim²⁶ te

²⁶ enim Rusch ] ergo Li446@ Weber

^interl.| quia etiam ab his exigo quibus non commisi ad erogandum

pecuniam meam committere²⁷

²⁷ pecuniam meam committere Li446@ Rusch ] mittere pecuniam mea Weber

^interl.| divinum sermonem

nummulariis

^interl.| nummularii sunt qui predicationem auditam valent verbis et opere exercere

^marg.| NUMMULARIIS. Vel ceteris doctoribus ut apostolis et episcopis, vel cunctis credentibus qui possunt pecuniam duplicare.

et veniens ego recepissem utique quod meum est cum usura²⁸.

²⁸ usura Ω^J Rusch Weber ] usuris Cor3 (vel) Li446@

^interl.| id est merita discutiens quod meum est cum usuris et te per gratiam bene dispensatam et per te acquisitos

Numérotation du verset Mt. 25,28

Tollite itaque ab eo talentum

^interl.| intellectum

et date ei qui habet decem talenta.

^interl.| qui exteriora bene administravit sed intellectu adhuc vacuus fuit

^marg.| ET DATE EI etc. Hoc in Ecclesia fieri plerumque videmus, quia plerique dum bene ministrant exteriora que accipiunt per adiunctam gratiam ad intellectum quoque mysticum perducuntur.

Numérotation du verset Mt. 25,29

Omni enim habenti dabitur et abundabit,

^interl.| studium verbi erogandi dabitur ‘Gratia super gratiam’^e

^e Cf. Io. 1, 16: « Et de plenitudine eius nos omnes accepimus, et gratiam pro gratia ».

^marg.| OMNI ENIM. Multi enim natura licet sapientes et acuti si sint desides perdunt bonum nature et premium quod erat eis promissum videtur transire ad alios qui quod habent minus per naturam acquirunt per industriam, vel qui habet fidem et bonam voluntatem etiam si minus habet in opere dabitur ei a bono iudice. Sed qui fidem non habet etiam virtutes quas naturaliter habet perdit, sine qua non sunt virtutes. Vel qui habet amorem verbi datur ei sensus intelligendi. Qui vero non habet etiam si naturali studio callet deficit. Vel qui non habet caritatem amittit omne bonum quod habet.

^marg.| Nota quod hoc quod cuique datur in rebus mundanis vel spiritualibus pro talento imputatur de quo est rationem redditurus.

ei autem qui non habet

^interl.| hoc studium vel caritatem

et quod videtur habere auferetur ab eo.

^interl.| vel naturali ingenio vel litterali studio, quia nulla dulcedine interne sapientie gaudebit

Numérotation du verset Mt. 25,30

Et inutilem servum eicite in tenebras exteriores.

^interl.| infructuosum qui sponte et negligentia sua corruit in interiores tenebras

Ibi²⁹ erit fletus et stridor dentium.

²⁹ Ibi Rusch ] illic Li446@ Weber

^interl.| non delectatio ut in istis fuit

Numérotation du verset Mt. 25,31

Cum autem venerit

^interl.| in secundo adventu

^marg.| CUM AUTEM. Tradendus in proximo cruci premisit gloriam triumphantis {Rusch, t. 4: Erfurt, f. 959va ; facsim., p. 78a} ut secutura scandala hac promissione compensaret.

^marg.| Post parabolas de fine mundi, nunc exequitur Dominus modum futuri iudicii.

Filius {Rusch, t. 4: Erfurt, f. 959va ; facsim., p. 78a} hominis

^interl.| qui est et Filius Dei

in maiestate sua

^interl.| in divinitate qua iudicabit qui prius venit in humilitate

et omnes angeli eius³⁰ cum eo tunc sedebit

³⁰ eius Li446@ Li446 Rusch ] om. Weber

^interl.| regnabit

^marg.| OMNES ANGELI etc. Qui testes sunt humanorum actuum, sub quorum custodia bene vel male egerunt.

super sedem maiestatis sue

^interl.| Ecclesiam in qua tunc apparebit omnis potentia eius

Numérotation du verset Mt. 25,32

et congregabuntur ante eum omnes gentes

^interl.| omnis temporis, omnis condicionis, omnis sexus, omnis etatis

et separabit eos ab invicem, sicut pastor

^interl.| ‘Qui posuit animam pro ovibus suis’^f

^f Cf. Io. 10, 11: « Ego sum pastor bonus. Bonus pastor animam suam dat pro ovibus suis ».

congregat³¹ oves

³¹ congregat Rusch ] segregat Li446 Li446@ Weber

^interl.| bonos

^marg.| Oves ab hedis. Duo ordines erunt in iudicio, electorum scilicet et reproborum. Sed electorum alii iudicabunt quibus dicitur: «Sedebitis et vos super sedes duodecim, iudicantes duodecum tribus Israel»^g. Alii iudicabuntur, quibus dicitur: Esurivi et dedistis mihi manducare. Item reproborum, alii qui extra Ecclesiam sunt non iudicabuntur, alii qui iudicabuntur quibus dicitur: Esurivi et non dedistis mihi manducare etc.

^g Mt. 19, 28.

ab hedis

^interl.| a malis

Numérotation du verset Mt. 25,33

et statuet oves quidem a dextris suis,

^interl.| confirmabit in beatitudine bonos

hedos³²

³² hedos Li446 Rusch Weber] edes Li446@

^marg.| HEDOS. Hedus est animal peculeum et olidum, qui pro peccatis offerebatur in lege et significat peccatores, nec dicit capras que possunt habere fetus.

autem a sinistris.

^interl.| in miseria eterna

Numérotation du verset Mt. 25,34

Tunc dicet rex

^interl.| ‘regum’^h

^h Cf. Apc. 17, 14: « Hi cum Agno pugnabunt, et Agnus vincet illos: quoniam Dominus dominorum est, et Rex regum, et qui cum illo sunt, vocati, electi, et fideles ».

his qui a³³ dextris eius erunt:

³³ a Li446 Rusch Weber] ad Li446@

^interl.| ad beatitudinem pertinent

Venite, benedicti Patris mei,

^interl.| invitat ad regnum non expellit ad penam

^marg.| BENEDICTI PATRIS. Beneficio Patris mei promoti ad obtinendam gloriam in qua sine corruptione regnetis, ad quam predestinati estis a constitutione mundi.

^marg.| Ad litteram nota opera misericordie. Mystice: Caritatis perfectionem, qui esurientem et sitientem iustitiam pane verbi reficit, vel potu sapientie refrigerat, caritatis agit opera, et qui errantem in domum matris Ecclesie revocat, et qui infirmum in fide assumit, et qui tribulatione aliqua seu carcere tristitie oppresso subvenit compatiendo vel consolando, veram delectionem adimplet.

possidete paratum vobis regnum a constitutione mundi.

Numérotation du verset Mt. 25,35

Esurivi enim et dedistis mihi manducare, sitivi et dedistis mihi bibere, hospes eram et collegistis³⁴ me,

³⁴ collegistis Rusch ] collexistis Weber

Numérotation du verset Mt. 25,36

nudus et cooperuistis³⁵ me, infirmus et visitastis me, in carcere eram et venistis ad me.

³⁵ cooperuistis Rusch ] operuistis Li446@ Weber

Numérotation du verset Mt. 25,37

Tunc respondebunt

^marg.| TUNC RESPONDEBUNT. Non diffidentes de verbis Domini, sed vel stupentes pro magnitudine maiestatis regis. Vel quia parum videtur illis omne bonum quod fecerunt. Unde dicitur: «Non sunt condigne passiones huius temporis ad futuram gloriam»ⁱ etc.

ⁱ Rm. 8, 18.

ei iusti dicentes: Domine, quando te vidimus esurientem et pavimus te³⁶, sitientem et dedimus tibi potum?

³⁶ te Rusch ] om. Li446@ Weber

Numérotation du verset Mt. 25,38

Quando autem te vidimus hospitem et collegimus te, aut nudum et cooperuimus te?

Numérotation du verset Mt. 25,39

Aut quando te vidimus infirmum, aut in carcere, et venimus ad te?

Numérotation du verset Mt. 25,40

Et respondens rex dicet illis: Amen dico vobis, quamdiu fecistis uni de his fratribus {Rusch, t. 4: Erfurt, f. 959vb ; facsim., p. 78b} meis minimis,

^interl.| innuit se non dixisse generaliter de omnibus pauperibus, sed de his qui pauperes sunt spiritu

^marg.| EX HIS FRATRIBUS. ‘Fratres mei et mater sunt, qui faciunt voluntatem Patris mei’^j.

^j Cf. Mt. 12, 50: « Quicumque enim fecerit voluntatem Patris mei, qui in celis est, ipse meus frater, et soror, et mater est ».

mihi fecistis.

^interl.| mihi capiti in membris

Numérotation du verset Mt. 25,41

Tunc dicet rex³⁷ et his qui a sinistris eius³⁸ erunt:

³⁷ rex Rusch ] om. Li446@ Li446 Weber

³⁸ eius Li446 Rusch ] om. Li446@ Weber

^interl.| a sinistris sunt qui sinistra, id est presentia quamdiu vixerunt ardenter amaverunt

Discedite a me,

^interl.| ‘Ut tollatur impius ne videat gloriam Dei’^k

^k Cf. Is. 26, 10: « Misereamur impio, et non discet iustitiam ; in terra sanctorum iniqua gessit, et non videbit gloriam Domini ».

maledicti,

^interl.| quia visi sunt esse cum eo sum permixti sunt bonis mali

in ignem eternum

^interl.| ‘Iudicium fiet ei sine misericordia qui non fecit misericordiam’^l

^l Iac. 2, 13: « Iudicium enim sine misericordia illi qui non fecit misericordiam: superexaltat autem misericordia iudicium ».

qui paratus³⁹ est diabolo et angelis eius.

³⁹ paratus Rusch Weber ] preparatus Li446@ Li446

^interl.| preordinatus a constitutione mundi ut hominis regnum

Numérotation du verset Mt. 25,42

Esurivi enim et non dedistis mihi manducare, sitivi et non desistis mihi bibere⁴⁰,

⁴⁰ bibere Rusch ] potum Li446@ Weber

^interl.| alii: ‘potum’

^marg.| NON DEDISTIS etc. Quid meretur qui aliena rapuit, si eternaliter damnatur qui de suo non dedit?

Numérotation du verset Mt. 25,43

hospes eram et non collegistis⁴¹ me, nudus et non cooperuistis⁴² me, infirmus et in carcere et non visitastis me.

⁴¹ collegistis Li446@ Rusch ] collexistis Weber

⁴² cooperuistis Li446@ Rusch ] operuistis Weber

Numérotation du verset Mt. 25,44

Tunc respondebunt ei et ipsi dicentes: Domine, quando

^marg.| DOMINE QUANDO. Excusare se satagunt quasi Deum fallere possint, qui homines fallebant. Sed non habent excusationem qui converti a {Rusch, t. 4: Erfurt, f. 959vb ; facsim., p. 78b} malis et agere eleemosynas noluerunt. Unde subdit: Quamdiu non fecistis uni etc.

te vidimus esurientem, aut sitientem, aut hospitem, aut nudum, aut infirmum vel in carcere et non ministravimus tibi?

Numérotation du verset Mt. 25,45

Tunc respondebit illis dicens: Amen dico vobis: Quamdiu non fecistis

^interl.| solacium caritatis

uni de minoribus his

^interl.| humilibus spiritu

nec mihi fecistis.

^interl.| nec mihi capiti vos exhibuisse gaudeatis

Numérotation du verset Mt. 25,46

Et ibunt hi in supplicium eternum, iusti autem⁴³ in vitam eternam.

⁴³ autem Rusch Weber ] vero Li446@

^marg.| IN SUPPLICIUM ETERNUM etc. Frustra ergo Origenes spondet liberationem post multos annos malis hominibus et ipsis demonibus. ^m

^m ¶Fons : Cf. Rabanus Maurus , Expositio in Matthaeum, lib. 7, CCCM 174, p. 674.50-53: « Et ob hoc frustra Origenes post multa annorum curricula impiis et peccatoribus nec non diabulo et angelis eius spondet de inferno liberationem ».

Comment citer cette page ?
Martin Morard et alii, ed., Glossa ordinaria cum Biblia latina (Mt. Capitulum 25), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 06/05/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=liber&numLivre=55&chapitre=55_25)

Signaler un complément d'information

Notes :

<55. - Matthei evangelium>

Capitulum 25

<55. - Matthei evangelium>

Capitulum 25