Glossae Scripturae Sacrae-electronicae (Gloss-e)

Glossa ordinaria

Biblia communis

Capitulum 1

Numérotation du verset Mc. 1,1

Initium¹ evangelii

¹ Initium Cor2 Cor2 CorS2 ( sic utraque correctio) Ω^F Ω^P ] principium CorS2 ( sed in aliquibus PRINCIPIUM. IERONYMUS , epistola 36 [! De optimo genere interpretandi ] habet PRINCIPIUM )

Iesu

Christi

filii Dei

Numérotation du verset Mc. 1,2

sicut scriptum est in Isaia propheta:

Ecce ego² mitto

² ego Ω^S Mt366@ Clementina ] om. Ω^L Rusch Weber

angelum meum

ante faciem tuam qui preparabit viam tuam ante te³,

³ ante te Φ Weber ( Z P G ) Ω^J Mt366@ Rusch Clementina ] ante Ω^S , om. Ω^L Weber

Numérotation du verset Mc. 1,3

vox

clamantis

in deserto

parate

viam Domini

rectas facite

semitas eius.⁴

⁴ vv. 2-3 (ubi etiam dicit quod exemplum sequens e duobus prophetis compositum est. Nam hoc “ Ecce mitto” etc. in Malachia, hoc autem “Vox clamantis” etc. in Isaia.)

Numérotation du verset Mc. 1,4

Fuit Ioannes in deserto⁵

⁵ Ioannes – in deserto] inv.

baptizans et predicans

baptismum penitentie in remissionem peccatorum.

Numérotation du verset Mc. 1,5

egrediebatur ad illum⁶ omnis Iudee regio et Hierosolymite universi⁷ et baptizabantur ab illo in Iordane⁸ flumine

⁶ egrediebatur ad illum Cor2 (Gregorius [coniec. ] anti. glos.) Ω^J Ω^R Mt366 Rusch Weber ] egrediebantur ad illum Weber (Z G C) Ω^S, egrediebatur ad eum Cor1 Mt366@ Ω^S Clementina |

⁷ omnis Iudee regio - et- Hierosomymite universi Cor1 Mt366@ Rusch Weber ] inv. Ω^S |

⁸ Iordane CorS2 (fere ubique) Ω^L] Iordanis CorS2 (al.) Ω^H Ω^S Clementina |

confitentes peccata sua.

Numérotation du verset Mc. 1,6

Et erat Ioannes

vestitus

pilis camelorum⁹

⁹ camelorum Ω^H Ω^F Ω^P Ω^S ] cameli Cor1 Cor2 (grec. anti. glos.) Ω^RΩ^L Mt366@ Rusch Weber

et zona pellicea¹⁰

¹⁰ pellicea Cor4 ] pellicia Cor2 (anti. glos.)

circa lumbos eius et locustas

et mel silvestre

edebat

Numérotation du verset Mc. 1,7

et predicabat dicens: Veniet¹¹

¹¹ veniet CorS1=Cor3 (al.) Ω^S ] venit Ω^J Ω^L Catena ( Mt366@ V10650 V10650@)

fortior me

post me cuius

non sum dignus procumbens solvere¹²

¹² solvere] solveer cacogr. Rusch

corrigiam calciamentorum

eius.

Numérotation du verset Mc. 1,8

Ego baptizavi¹³ vos

¹³ baptizavi Catena@ ] baptizo Catena

aqua¹⁴,

¹⁴ aqua Cor4 ² Catena@ ] in praem. Cor2 ( grec. anti. glos. ) Cor4* (cancel.) Catena

ille vero

baptizabit vos

in¹⁵* Spiritu sancto.

¹⁵ in Ω^S Catena ( V10650 V10650@) ] om. Catena (Li447 Li447@ @) Rusch Weber

Numérotation du verset Mc. 1,9

Et factum est in diebus illis

venit Iesus a Nazareth

Galilee

et baptizatus est in Iordane a¹⁶ Ioanne¹⁷.

¹⁶ a Ω^L Ω^S Rusch ] ab Weber |

¹⁷ a Ioanne – in Iordane Ω^J Ω^S Catena (Li447 Li447@ Mt366@) ] inv. Rusch Weber |

Numérotation du verset Mc. 1,10

Et statim ascendens de aqua vidit celos apertos¹⁸

¹⁸ celos apertos Ω^S ] inv. Rusch Weber

et Spiritum sanctum¹⁹ tamquam columbam descendentem et manentem in ipso.

¹⁹ sanctum Cor2 Cor4* Ω^S F ] om. Spiritum Cor1 (lectio certior) Cor2 ( SANCTUM grec. anti. glos. ) Cor4² ( SANCTUM cancellatum ) CorS2 ( sine SANCTUM ) Ω^J Ω^L Li447 Li447@ Rusch Weber

Numérotation du verset Mc. 1,11

Et vox facta est de celis: Tu

es Filius meus dilectus, in te complacui.

Numérotation du verset Mc. 1,12

Et statim

Spiritus

expulit eum²⁰ in desertum.

²⁰ Spiritus – expulit eum Ω^L Ω^J Ω^S Li447 Rusch ] inv. Li447@ , Spiritus expellit eum Weber

Numérotation du verset Mc. 1,13

Et erat in deserto

quadraginta diebus

et quadraginta noctibus

et temptabatur a Satana.

Eratque cum bestiis

et angeli ministrabant ei²¹.

²¹ ei Cor4 Ω^J Ω^S Li447 Li447@ ] illi Cor2 ( anti. ) Ω^L Rusch Weber

Numérotation du verset Mc. 1,14

Postquam autem traditus est Ioannes

venit Iesus

in Galileam

predicans evangelium regni Dei

Numérotation du verset Mc. 1,15

et dicens:

Quoniam impletum est tempus et appropinquabit²² regnum Dei.

²² appropinquabit Ω^L Ω^S Cor3 (al.) Rusch ] appropinquavit Ω^J Li447 Li447@ Weber

Penitemini

credite evangelio.

Numérotation du verset Mc. 1,16

Et preteriens secus mare Galilee

vidit

Simonem

et Andream

fratrem eius mittentes

retia in mare. Erant enim piscatores.

Numérotation du verset Mc. 1,17

Et dixit eis Iesus: Venite

post me²³. Faciam vos fieri piscatores hominum.

²³ me Ω^J Ω^S Li447 Li447@ ] + et Ω^L Rusch Weber

Numérotation du verset Mc. 1,18

Et protinus²⁴

²⁴ protinus Ω^J Ω^S Li447 Li447@ Weber ] statim Rusch

relictis retibus secuti sunt eum.

Numérotation du verset Mc. 1,19

Et progressus inde pusillum

vidit Iacobum

Zebedei

et Ioannem

fratrem eius et ipsos in navi componentes²⁵ retia

²⁵ in navi – componentes Ω^J Ω^L Ω^S Mt366@ Li447@ Weber ] componentes retia in navi , inv. Rusch

Numérotation du verset Mc. 1,20

et statim vocavit illos. Et relicto patre suo Zebedeo

in navi cum mercennariis secuti sunt eum.

Numérotation du verset Mc. 1,21

Et ingrediuntur²⁶ Capharnaum

²⁶ egrediuntur Cor2 ( grec. anti. glos.) Ω^L Li447 Li447@ Mt366@ Rusch Weber ] egrediebantur @

et statim sabbatis²⁷

²⁷ sabbatis Ω^J Ω^L Ω^S Li447@ Weber ] sabbato Rusch

ingressus in²⁸ synagogam docebat eos

²⁸ in Ω^L Li447 Li447@ Ω^S Rusch ] om. Weber

Numérotation du verset Mc. 1,22

et stupebant super doctrina²⁹ eius. Erat

²⁹ doctrina Ω^L Ω^J² Li447@ Ω^S Rusch Weber ] doctrinam Ω^J*

enim docens eos quasi potestatem

habens et non sicut scribe³⁰.

³⁰ scribe Ω^L Li447 Li447@ Ω^S Rusch Weber ] scribere Li447@ *

Numérotation du verset Mc. 1,23

Et erat in synagoga

eorum homo in spiritu immundo et exclamavit³¹*

³¹ exclamavit Ω^J Ω^L Li447@ Ω^S Weber ] clamavit Li447 Rusch

Numérotation du verset Mc. 1,24

dicens: Quid

nobis et tibi Iesu Nazarene?

Venisti ante tempus perdere nos³²*?

³² ante tempus Cor2 ( Mt. 8, 29 ) Cor4* Cas574 Ω^F Ω^S ] om. Cas239 Cor1 (lectio certior) Cor2 ( ANTE TEMPUS grec. anti. glos.) Cor4² ( ANTE TEMPUS cancellatum ) CorS2 ( grec. sine ANTE TEMPUS et dicunt aliqui quod non est textus PERDERE NOS vel depressive [dep’s.] ) Ω^FΩ^P Ω^L Li447 Li447@ Rusch Sixtina Weber

Scio quia sis³³ Sanctus Dei.

³³ quia sis Wordsworth (D P9389² L T c ) Weber (D) Sarum Cor4 Ω^J Li447@ Ω^S Rusch ] qui sis plerique codd. cum graec. Cava Ф Ω^L Clementina Weber , quod sis Ω^F Li447, quis sis Cor2 ( grec. anti. glos. ), quis es Amiatinus

Numérotation du verset Mc. 1,25

Et comminatus est ei Iesus dicens: Obmutesce

et exi de³⁴*

³⁴ de Ω^J Ω^L Li447 Li447@ Ω^S Weber ] ab Rusch

homine

Numérotation du verset Mc. 1,26

et discerpens

eum spiritus immundus et exclamans voce magna exivit³⁵ ab eo.

³⁵ exivit Ω^J Ω^L Li447@ Ω^S Weber ] exiit Rusch

Numérotation du verset Mc. 1,27

Et mirati sunt omnes

ita ut conquirerent inter³⁶ se dicentes: Quidnam est hoc? Quenam³⁷ doctrina hec nova?

³⁶ inter Ω^J Ω^L Ω^S Li447@ Weber ] intra Rusch |

³⁷ Que nam Cor4* CorS2 (potest hic fieri interrogatio vel legi sub .e. usque EI. ) Li447@ Ω^S Clementina ] Que Cor2 (anti. glos.) Cor4² ( NAM cancellatum) CorS2 Ω^L Rusch Weber |

Quia in potestate et³⁸

³⁸ et Ω^J Ω^L Ω^S Li447@ Weber ] om. Rusch , etiam Clementina

spiritibus

immundis imperat

et obediunt ei.

Numérotation du verset Mc. 1,28

Et processit rumor eius

statim in omnem regionem Galilee.

Numérotation du verset Mc. 1,29

Et protinus egredientes

de synagoga venerunt in domum Simonis

et Andree cum Iacobo et Ioanne.

Numérotation du verset Mc. 1,30

Decumbebat³⁹ autem socrus Simonis

³⁹ Decumbebat Cor2 ( anti. glos.) CorS2 Ω^J Ω^L Li447 Li447@ Clementina Weber ] Recumbebat CorS2 ( al. ) Rusch , Descendebat cacogr. Ω^S

febricitans

et⁴⁰ statim dicunt ei de illa.

⁴⁰ et Ω^J Ω^L Ω^S Rusch Weber ] qui Li447 Li447@ Mt366@

Numérotation du verset Mc. 1,31

Et accedens elevavit⁴¹ eam

⁴¹ elevavit ] levavit Ω^S

apprehensa manu eius et continuo dimisit eam febris

et ministrabat eis.

Numérotation du verset Mc. 1,32

Vespere autem facto

cum occidisset

sol,

afferebant ad eum omnes male habentes et demonia habentes.

Numérotation du verset Mc. 1,33

Et erat omnis civitas congregata ad ianuam

Numérotation du verset Mc. 1,34

et curavit multos qui vexabantur variis languoribus⁴²

⁴² vex. - variis languoribus ] inv. Ω^S

et demonia multa eiciebat et non sinebat ea loqui⁴³

⁴³ ea loqui Ω^J Li447 Li447@ Ω^S ] inv. Ω^L Rusch Weber

quoniam sciebant eum⁴⁴.

⁴⁴ eum Ω^L Li447 Li447@ Ω^S Rusch Weber ] + Christum esse Ω^J

Numérotation du verset Mc. 1,35

Et diluculo

valde surgens,

egressus abiit in desertum locum

ibique orabat.

Numérotation du verset Mc. 1,36

Et prosecutus⁴⁵ est eum Simon

⁴⁵ prosecutus Cor2 ( glos.) Cor4* Φ F Ω^L Ω^S Rusch Clementina ] persecutus Cor4² ( PROSECUTUS sed correxit PERSECUTUS et mirum certe) Ω^J Li447 Li447@ Weber , secutus Amiatinus

et qui cum illo⁴⁶ erant.

⁴⁶ illo Ω^J Ω^L Li447 Ω^S Weber ] eo Li447@ Rusch

Numérotation du verset Mc. 1,37

Et cum invenissent⁴⁷ eum dixerunt ei: Quia omnes querunt te.

⁴⁷ invenissent CorS2 Ω^F Ω^J Ω^P Ω^L Ω^S Rusch Weber ] venissent ad CorS2 ( al.) Cas239 Ω^MΩ^R Li447 Li447@ <Non hab.> Wordsworth et Weber (apparatus)

Numérotation du verset Mc. 1,38

Et ait illis:

Eamus in proximos vicos et civitates ut et⁴⁸ ibi predicem.

⁴⁸ et F Ω^J Ω^L Li447 Li447@ Ω^S Weber ] om. Rusch Weber (S P)

Ad hoc enim veni.

Numérotation du verset Mc. 1,39

Et erat predicans in synagogis eorum et⁴⁹ omni Galilea et demonia eiciens⁵⁰.

⁴⁹ et CorS2 F Ω^J Ω^S Rusch Weber ] + in Ω^P Ω^L , in Cor2 ( grec. anti. glos.) CorS2 ( al. ) Li447 Li447@ |

⁵⁰ eiciens Ω^P ] eiciebat CorS2 (al.) |

Numérotation du verset Mc. 1,40

Et venit ad eum leprosus deprecans eum⁵¹ et genuflexo

⁵¹ eum Cor2 (grec. anti. glos.) Ω^P Ω^L Li447 Li447@ Rusch Weber ] om. Ω^S

dixit: Si vis

potes me mundare.

Numérotation du verset Mc. 1,41

Iesus autem misertus eius extendit⁵² manum suam

⁵² extendit Ω^J Ω^P Ω^L Ω^S Rusch Weber ] extendens Li447@

et tangens

eum⁵³

⁵³ eum Ω^L Li447 Li447@ Ω^S Rusch Weber ] illum Ω^J

ait illi: Volo

mundare.

Numérotation du verset Mc. 1,42

Et cum⁵⁴ dixisset,

⁵⁴ cum Cas239 Ω^L Ω^S Rusch Weber ] + hoc Li447 Li447@ Mt366@

statim discessit ab eo lepra et mundatus est.

Numérotation du verset Mc. 1,43

Et comminatus est⁵⁵ ei. Statimque⁵⁶ eiecit illum

⁵⁵ est Φ Cas239 Ω^L Li447 Li447@ Ω^S Rusch Weber (PGDC) Clementina ] om. Weber |

⁵⁶ Statimque Cas239 Ω^J Ω^L Li447 Li447@ Ω^S Clementina ] + ei Rusch , Et statim Φ, Statim Weber , Statim et Weber (GDC) |

Numérotation du verset Mc. 1,44

et dixit⁵⁷ ei⁵⁸: Vide nemini dixeris

⁵⁷ dixit Ω^J Li447 Ω^S Rusch ] dicit Cas239 Ω^L Li447@ Weber |

⁵⁸ ei Cas239 Ω^J Ω^L Ω^S Rusch Weber ] illi Li447 Li447@ |

sed vade, ostende te principibus⁵⁹ sacerdotum

⁵⁹ principibus Ω^F Ω^S ] principi Cas239 Cor2 (anti. glos.) Ω^MΩ^L Li447 Li447@ Rusch Weber Clementina

et offer pro emundatione tua que⁶⁰ precepit Moyses^a

⁰ Cf. Lv. 14, 2-4.

⁶⁰ que Ω^J Ω^L Li447 Ω^S Rusch Weber ] quod Li447@

in testimonium

illis.

Numérotation du verset Mc. 1,45

Et egressus⁶¹

⁶¹ Et Cor4 F Ω^S ] At ille Cas239 Cor2 ( anti. glos. ) Ω^J Rusch Weber

cepit⁶² predicare et diffamare sermonem ita ut iam non posset manifeste

⁶² cepit Ω^J Li447 Ω^S Rusch Weber ] + et Li447@ * (expunct.)

in civitatem introire⁶³ sed foris

⁶³ in civitatem – introire Ω^J Ω^L Rusch Weber ] inv. Li447 Li447@ , in civitatem Ω^S

in desertis⁶⁴ locis esse

⁶⁴ desertis] desetis cacogr. Rusch

et conveniebant ad eum undique.

Capitulum 1

Numérotation du verset Mc. 1,1

{Rusch, t. 4: Erfurt, f. 965va ; facsim., p. 90a} Initium¹ evangelii

¹ Initium Cor2 Cor2 CorS2 ( sic utraque correctio) Ω^F Ω^P Ed1455 ] principium CorS2 ( sed in aliquibus principium. Ieronymus , epistola 36 [! De optimo genere interpretandi ] habet principium )

^marg.| INITIUM EVANGELII etc. HIERONYMUS. ² Evangelium³ bona annuntiatio quod⁴ proprie ad regnum Dei et ad⁵ remissionem peccatorum pertinet, unde^a: «Penitemini⁶ et credite evangelio et⁷ appropinquabit regnum celorum».^A

^a Mc. 1,15.

^A ¶Codd. : Cas239 (prothemata § 8) Cas574 (178va) Som40 (127r) Rusch {MM2022}

² Hieronymus Cas574 Som40 ] Isidorus Rusch

³ Evangelium] Evangelum cacogr. Rusch

⁴ quod] quia Som40

⁵ ad Cas574 Som40] om. Cas239 Rusch

⁶ Penitenimi] Putemini praem. Cas574

⁷ et] om. Cas239

^marg.| HIERONYMUS. ⁸ Quatuor evangelia unum sunt et unum quatuor. Itaque⁹ et Marci liber dicitur¹⁰ evangelium et similiter aliorum quia unum omnia et omnia unum.^B

^B ¶Codd. : Cas239 (prothemata § 8) Cas574 (178va) Som40 (127va), Rusch {MM2022}

⁸ Hier.] om. Cas239

⁹ Itaque] Ita Som40

¹⁰ liber dicitur] inv. Rusch

Iesu

^interl.| salvatoris^C

^C ¶Codd. : Cas574 (178va) Rusch, om. Cas239

Christi

^interl.| uncti^D

^D ¶Codd. : Cas574 (178va) Rusch, om. Cas239

^marg.| IESU CHRISTI. HIERONYMUS. ¹¹ Iesus: hebraice, soter ¹²: grece, salvator: latine¹³.^E ^b

^b Hieronymus (pseudo) , Expositio evangelii secundum Marcum, CCSL 82, p. 5.7-10: « In hebreo, Iesus Messias ; in greco σωτὴρ χριστὸς· in latino: saluator unctus. Id est, rex et sacerdos dicitur dum de genere Dauid regis nascitur Christus. Et uocibus uatum leuitici generis prophetatur ».

^E ¶Codd. : Cas239 (10r) Cas574 (178va) Som40 (f. 127va) Rusch

¹¹ Iesu… Hieronymus] om. Cas239

¹² soter] scrips., sother Cas239 Cas574 Rusch

¹³ Iesu Christi… latine] om. Som40

^marg.| Christus: grece, messias: hebraice, unctus: latine, id est rex sacerdos dicitur¹⁴ de genere David regis et levitico.^F ^c

^c Hieronymus (pseudo) , Expositio evangelii secundum Marcum, CCSL 82, p. 5.7-10: « In hebreo, Iesus Messias ; in greco σωτὴρ χριστὸς· in latino: saluator unctus. Id est, rex et sacerdos dicitur dum de genere Dauid regis nascitur Christus. Et uocibus uatum leuitici generis prophetatur ».
¶ Nota : La Glose offre ici deux lectures différentes de la même source hiéronymienne, la première absente de la Glose de Laon, semble-t-il. [MM2020]

^F ¶Codd. : Cas574 (178va) Som40 (f. 127va) Rusch ; om. Cas239

¹⁴ unctus latine id est rex sacerdos dicitur Rusch ] et unctus latine dicitur Som40 , et unctus latine dicitur id est rex Cas574

filii Dei

^marg.| FILII DEI etc. BEDA. ¹⁵ Mattheus dicit^d: «Filii David filii Abraham», Marcus dicit: «Filii Dei», ut paulatim a minoribus ad maiora surgamus. Et Mattheus qui humanam generationem scribit convenienter eum filium hominis dixit¹⁶. Marcus autem qui suum librum¹⁷ ab initio evangelice predicationis inchoat convenienter eum ‘Filium Dei’ appellat. Evangelium enim solius Dei est. Ubi notandum quod evangeliste uno spiritu scripserunt sed diversum sibi scribendi et initium et finem statuerunt¹⁸. Mattheus a nativitate incipit, in resurrectione finit. Marcus ab initio predicationis Christi usque ad ascensionem et discipulorum predicationem pervenit. Lucas a nativitate Ioannis usque ad ascensionem Domini cum discipuli in Hierusalem exspectant adventum Spiritus sancti. Ioannes ab eternitate Verbi Dei inchoat in resurrectione Domini consummat.^G

^d Mt. 1,1.

^G ¶Codd. : Cas239 (prothemata § 5) Rusch

¹⁵ Filii... Beda] om. Cas239

¹⁶ dixit] dicit Cas239

¹⁷ suum libr.] inv. Cas239

¹⁸ statuerunt] habuerunt Cas239

Numérotation du verset Mc. 1,2

sicut scriptum est in Isaia propheta:

^marg.| SICUT SCRIPTUM etc.¹⁹ Marcus prophetarum testimonia²⁰ premittit quibus hec vetera²¹ et non nova, sed a prophetis prescita et predicta²² asserit. In quo et Iudeos qui legem et prophetas susceperant ad evangelium invitat et gentiles qui evangelium tenebant ad venerationem legis et prophetarum provocat ne quis, iuxta hereticos, alterum sine altero suscipiat.^H

^H ¶Codd. : Cas239 (prothemata § 6) Rusch {MM2021}

¹⁹ Sicut... etc.] om. Cas239

²⁰ prophet. testimonia] inv. Cas239

²¹ vetera] vera Cas239

²² et predicta] om. Cas2309

Ecce ego²³ mitto

²³ ego Ω^S Mt366 Mt366@ Clementina ] om. Ω^L Ed1455 Rusch Weber

^interl.| Spiritus ad Patrem de Filio per Malachiam, vel vox Patris ad Filium de Ioanne.

^marg.| ECCE MITTO. BEDA. ‘Angelus’ dicitur Ioannes non societate nature ut mentitur Origenes sed officii dignitate. Sicut et sacerdotes de quibus dicitur^e: «Labia sacerdotis custodiunt scientiam et legem exquirunt ex ore eius quia angelus Domini exercituum est».

^e Mal. 2,7.

^marg.| BEDA. Nota quod hoc testimonium^f: «Ecce ego mitto angelum meum» etc. Malachie est utrumque, tamen dicit Isaie esse quia, etsi non verba sensus, tamen invenitur in Isaia^g et manifestius in hoc versu: «Vox clamantis in deserto». Angelus enim qui mittitur ante faciem Domini est «vox clamantis in deserto». Preparat autem viam dicens^h: «Parate viam Domini» etc. Potuit autem pro Malachia Isaie nomen divinitus occurrere nec voluit Marcus emendare quia omnes prophete uno spiritu locuti sunt quasi uno ore.

^f Mal. 3, 2.

^g Is. 40, 3 ; cf. Mt. 3, 3 ; Mc. 1, 3 ; Lc. 3, 4.

^h Lc. 3, 4.

angelum meum

^interl.| Ioannem

^interl.| angelus: nuntius qui nuntiat de Christo: ‘’Post me venit qui ante me factus’’ⁱ.

ⁱ Cf. Corpus antiphonalium officii, n°3082, 4493, 7137 ; ex Io. 1, 27: « Ipse est qui post me venturus est, qui ante me factus est cuius ego non sum dignus ut solvam eius corrigiam calceamenti ».

ante faciem tuam qui preparabit viam tuam ante te²⁴,

²⁴ ante te Φ Weber ( Z P G ) Ω^J Mt366 Mt366@ Ed1455 Rusch Clementina ] ante Ω^S , om. Ω^L Weber

^interl.| ante Filium, vel ante presentiam aut incarnationem

Numérotation du verset Mc. 1,3

vox

^interl.| Ioannes de quo clamat Dominus ad Iudeos^j: «Inter natos mulierum non surrexit maior Ioanne» etc.

^j Mt. 11, 11.

clamantis

^interl.| Christi

^interl.| Ad surdos obturantes aures voci^k

^k Cf. Ps. 57, 5.

^marg.| CLAMANTIS. ISIDORUS. Ad Iudeos surdos propter peccata longe positos indignationis clamore dignos.

in deserto

^interl.| Iudea

^marg.| IN DESERTO. ISIDORUS. In deserto fit vox et clamor, quia deserta domus Iudea vacans scopata sine spiritu Dei, propheta, rege, sacerdote. Unde Iesus et Ioannes querunt quod in deserto amissum est. Ubi vicit diabolus ibi vincitur, ubi cecidit homo ibi resurgit.

parate

^marg.| PARATE. ISIDORUS. Penitentiam agite et predicate. Unde Parasceve ante sabbatum dicit, id est penitentia ante requiem. Hinc et initium predicationis Ioannis et Christi: «Penitentiam agite. Appropinquavit enim regnum celorum»^l, quia in die septima requievit Deus ab omnibus operibus suis. Necesse est enim nobis septem vitia tamquam septem gentes delere per penitentiam, ut possideamus quieti terram desiderabilem.

^l Mt. 3, 2 ; Mt. 4, 27

viam Domini

^marg.| VIAM DOMINI. HIERONYMUS. Via Domini qua ad homines ingreditur penitentia est, per quam ad nos Deus descendit et nos ad illum ascendimus. Unde^m: ‘’Angeli ascendentes descendentesque memorantur super Filium hominis".

^m Cf. Io. 1, 51: « Et dicit ei: Amen, amen dico vobis, videbitis celum apertum, et angelos Dei ascendentes, etdescendentes supra Filium hominis ».

rectas facite

^marg.| RECTAS FACITE. ISIDORUS. Precipit ut regia via euntes, proximos diligamus ut nos, et nos ut proximos. Qui se diligit et non proximum ad dexteram declinat, qui proximum non se ad sinistram. Multi bene agunt et non corrigunt ut Eli. Alii {t. 4: Erfurt, f. 965vb ; facsim., p. 90b} corrigunt sed non bene agunt, ut scribe et Pharisei qui sedebant super cathedram Moysiⁿ. Hinc os turturis ad ascellas in lege^o retorqueri iubetur, ut non separetur os ab opere, nec opus ab ore.

ⁿ Cf. Mt. 23, 1-2: « Tunc Iesus locutus est ad turbas, et ad discipulos suos, dicens: Super cathedram Moysi sederunt scribe et Pharisei ».

^o Cf. Lv. 1, 15-17: « Offeret eam sacerdos ad altare, et retorto ad collum capite, ac rupto vulneris loco, decurrere faciet sanguinem super crepidinem altaris, vesiculam vero gutturis, et plumas proiiciet prope altare ad orientalem plagam, in loco in quo cineres effundi solent, confringetque ascellas eius, et non secabit, neque ferro dividet eam, et adolebit super altare, lignis igne supposito. Holocaustum est et oblatio suavissimi odorisDomino ».

semitas eius.²⁵

²⁵ vv. 2-3 CorS2 (ubi etiam dicit quod exemplum sequens e duobus prophetis compositum est. Nam hoc “ Ecce mitto” etc. in Malachia, hoc autem “Vox clamantis” etc. in Isaia.)

^interl.| quas incurvastis declinando ad dexteram vel ad sinistram

^marg.| semite post viam, quia mandata moralia post penitentiam secundum Marcum vel Mattheum explanantur paratur via fidem et baptismum et penitentiam. Recte semite per austera indicia vestis zone cibi potus vocis humillime. Unde: Fuit Ioannes etc.

Numérotation du verset Mc. 1,4

Fuit Ioannes in deserto²⁶

²⁶ Ioannes – in deserto] inv. Ed1455

^marg.| IOANNES. ISIDORUS. 'Gratia Dei'. A gratia Dei incipit. Unde sequitur: baptizans : per baptismum peccata dimittuntur, unde: quod «gratis accepistis gratis date»^p ; et Apostolus^q:"Gratia salvati estis’’.

^p Mt. 10,8.

^q Cf. Eph. 2,8: « Gratia enim estis salvati per fidem ».

{Rusch, t. 4: Erfurt, f. 965va ; facsim., p. 89a} baptizans et predicans

^marg.| BEDA. Ut ita baptismum penitentie quo peccata solvuntur, suo baptismate quo peccata solvi non possent precurreret.

^marg.| BAPTIZANS etc. Baptismum penitentie. Dedit baptismum in remissionem peccatorum. Predicavit tamen non dedit. Sicut predicatione sua Christi predicationem precucurrit, sic baptismo penitentie baptismum remissionis.

^marg.| Quod consummatur per sponsum, initiatur per paranimphum. Unde catechumini, id est instructi, incipiunt per sacerdotem, chrismantur per episcopum. Nunc per amicum sponsi inducitur sponsa^r, ut Rebecca Isaac per puerum pallio albo velata^s.

^r Cf. Io. 3, 29: « Qui habet sponsam, sponsus est: amicus autem sponsi, qui stat, et audit eum, gaudio gaudet propter vocem sponsi. Hoc ergo gaudium meum impletum est ».

^s Cf. Gn. 24, 64-65: « Rebecca quoque, conspecto Isaac, descendit de camelo, et ait ad puerum: Quis est ille homo qui venit per agrum in occursum nobis? Dixitque ei: Ipse est Dominus meus. At illa tollens cito pallium, operuit se ».

baptismum penitentie in remissionem peccatorum.

Numérotation du verset Mc. 1,5

^interl.| et ideo

egrediebatur ad illum²⁷ omnis Iudee regio et Hierosolymite universi²⁸ et baptizabantur ab illo in Iordane²⁹ flumine

²⁷ egrediebatur ad illum Cor2 (Gregorius [coniec. ] anti. glos.) Ω^J Ω^R Mt366 Rusch Weber ] egrediebantur ad illum Weber (Z G C) Ω^S, egrediebatur ad eum Cor1 Mt366@ Ω^S Ed1455 Clementina

²⁸ omnis Iudee regio - et- Hierosomymite universi Cor1 Mt366@ Ed1455 Rusch Weber ] inv. Ω^S

²⁹ Iordane CorS2 (fere ubique) Ω^L] Iordanis CorS2 (al.) Ω^H Ω^S Ed1455 Clementina

^marg.| IN IORDANE FLUMINE. HIERONYMUS. Iordanis aliena descensio, ubi peccata absolvuntur. Arca enim per eum in terram alienam transivit, et media parte in mari fluente, altera ad montis formam erigitur. Sic nos olim alienati a Deo per baptismum humiliati erigimur ad alta. Quia 'qui se humiliat exaltabitur'^t. Pars que fluit in mare amaricatur quia arca Dei, id est corpus Christi, non mundatis non proficit sed in deterius mutat.

^t Cf. Mt. 23, 12 : « Qui autem se exaltaverit, humiliabitur: et qui se humiliaverit, exaltabitur » ; Lc. 14, 11: « Quia omnis, qui se exaltat, humiliabitur: et qui se humiliat, exaltabitur » ; Lc. 18, 14: « Dico vobis, descendit hic iustificatus in domum suam ab illo: quia omnis qui se exaltat, humiliabitur, et qui se humiliat, exaltabitur ».

confitentes peccata sua.

^interl.| aliter non valet baptismus

^marg.| CONFITENTES PECCATA SUA. HIERONYMUS. «Confessio et pulchritudo in conspectu eius»^u, id est sponsi. Unde desilit sponsa de camelo, cum se humiliat Ecclesia Christo, qui figuratur per Isaac in cuius nativitate risum fecit Deus Sare^v. Sicut ad Mariam dicitur que est princeps cum Deo: «Benedicta tu in mulieribus»^w.

^u Ps. 95, 6.

^v Cf. Gn. 18, 9-15.

^w Lc. 1, 28.

^marg.| BEDA. Confitentes peccata sua baptizantur. Debent enim melioris vite novitatem promittere qui baptismum desiderant accipere. Unde predicante Paulo dicitur^x: ‘Multi veniebant confitentes et annuntiantes actus suos'. Et Petro dicitur^y: «Macta et manduca», quasi: occide mala que in eis erant, et sic mundatos christianam religionem promittentes in Ecclesie membra commuta.

^x Cf. Act. 10, 18: « Multique credentium veniebant confitentes et adnuntiantes actus suos ».

^y Act. 10, 13.

Numérotation du verset Mc. 1,6

Et erat Ioannes

^interl.| merito egrediebantur et baptizabantur a Ioanne, quia Ioannes erat vestitus etc.

vestitus

^interl.| conveniens vestis predicatori

pilis camelorum³⁰

³⁰ camelorum Ω^H Ω^F Ω^P Ω^S Ed1455 ] cameli Cor1 Cor2 (grec. anti. glos.) Ω^RΩ^L Mt366 Mt366@ Rusch Weber

^interl.| divites gentium

^marg.| ET ERAT IOANNES. HIERONYMUS. Vestis prophete et cibus et potus totam austeram vitam predicantium significant, et gentes ad gratiam Dei que est Ioannes, intus et foris esse iungendas. Pili cameli : divites gentium. Zona pellicea : pauperes mundo mortui. Locuste: sapientes huius mundi qui stipulas aridas relinquentes Iudeis frumenta mystica trahunt et in calore fidei saltus inhabitant. Melli silvestri fideles de inculta silva preparati comparantur, quia omnia a gratia evangelii Dei in qua non est distinctio Iudei et Greci^z.

^z Cf. Gal. 3, 28: « Non est Iudeus, neque Grecus: non est servus, neque liber: non est masculus, neque femina. Omnes enim vos unum estis in Christo Iesu ».

^marg.| BEDA. ³¹ Moraliter. Vestitus pilis cameli etc.³², quia peccata non fovit, sed aspere increpavit dicens^aa: «Genimina viperarum» etc. Zona pellicea circa lumbos eius³³ quia «carnem suam crucifixerunt³⁴ cum vitiis» etc.^ab Locustas³⁵ et mel silvestre edebat quia predicatio eius adeo dulcis fuit ut etiam Christus putaretur. Sed cito hec opinio decidit quia eum non Christum sed Christi precursorem esse³⁶ innotuit. In melle enim dulcedo, in locusta alacer volatus sed cito deciduus.^I

^aa Mt. 23,33.

^ab Gal. 5, 24.

^I ¶Codd. : Som40, f. 128vb ; Rusch

³¹ Beda] Rabanus Som40

³² etc.] om. Rusch

³³ eius] om. Rusch

³⁴ crucifixerunt] crucifixit Som40

³⁵ Locustas] Et praerm. Som40

³⁶ esse] om. Som40

et zona pellicea³⁷

³⁷ pellicea Cor4 ] pellicia Cor2 (anti. glos.)

^interl.| pauperes

circa lumbos eius et locustas

^interl.| sapientes

^interl.| habitatores solitudinis non decet ciborum delicias querere, sed tantum necessitatem supplere.

et mel silvestre

^interl.| fideles

edebat

Numérotation du verset Mc. 1,7

et predicabat dicens: Veniet³⁸

³⁸ veniet CorS1=Cor3 (al.) Ω^S Ed1455 ] venit Ω^J Ω^L Catena ( Mt366 Mt366@ V10650 V10650@)

^interl.| misericordia

fortior me

^interl.| gratia

^marg.| FORTIOR ME. HIERONYMUS. Quis fortior est gratia qua abluuntur peccata? Ille qui septies et usque septuagies septies peccata dimittit gratia quidem prior est, sed semel remittit peccata per baptismum. Misericordia vero in miseros ab Adam usque ad Christum per septuaginta septem generationes et usque ad centum quadraginta quatuor millia pervenit.

post me cuius

^interl.| per gratiam remissionis

non sum dignus procumbens solvere³⁹

³⁹ solvere] solveer cacogr. Rusch

^interl.| explicare

{Rusch, t. 4: Erfurt, f. 966ra ; facsim., p. 91a} corrigiam calciamentorum

^interl.| quam fecit sibi de nostra mortalitate.

^marg.| SOLVERE CORRIGIAM CALCIAMENTORUM. BEDA. Modus fuit apud veteres ut si quis eam que sibi {Rusch, t. 4: Erfurt, f. 966ra ; facsim., p. 91a} competeret, accipere uxorem nollet, ille ei calciamenta solveret, qui ad hanc sponsus iure propinquitatis veniret. Christus autem sponsus est Ecclesie, de quo dicit idem Ioannes: «Qui habet sponsam sponsus est»^ac. Quia ergo homines Ioannem Christum esse putabant, recte se indignum solvere corrigiam dicit, quasi: ego redemptoris vestigia nudare non valeo, quia sponsi nomen mihi non usurpo.

^ac Io. 3, 29.

^marg.| HIERONYMUS. Corrigia calciamentorum , mysterium scilicet incarnationis quo⁴⁰ «Verbum caro factum est»^ad, unde caro Christi, unde anima, unde spiritus sumit exordium, ut verus homo fiat «per omnia absque peccato»^ae, ut verus Deus in Deo vero sine principio, id est Filius hominis qui est in celo et quomodo «tamquam sponsus procedens de thalamo suo»^af, id est de virginali utero clausum relinquens. Unde adveniente vero sponso, domus Ioannis ‘domus discalciati’ dicitur. Unde^ag: “In specie columbe Spiritus sanctus descendit”. De sponsa dicitur: «Sponsa mea»^ah, ‘’amica mea, proxima mea’’, «dilecta mea»^ai, ‘’columba mea’'^aj. Sponsa in patriarchis, amica in prophetis, proxima in Maria et Ioseph, dilecta in Ioanne Baptista, columba in Christo et apostolis quibus dicitur^ak: «Estote prudentes sicut serpentes» etc.^al

^ad Io. 1, 14.

^ae Heb. 4,15.

^af Cf. Ps. 18, 6: « In sole posuit tabernaculum suum ; et ipse tamquam sponsus procedens de thalamo suo ».

^ag Cf. Mt. 3, 16: « Baptizatus autem confestim ascendit de aqua et ecce aperti sunt ei caeli et vidit Spiritum Dei descendentem sicut columbam venientem super se ».

^ah Ct. 4, 8.

^ai Is. 21, 4.

^aj Cf. Ct. 2, 10: « En dilectus meus loquitur mihi. Sponsus: Surge, propera, amica mea, columba mea, formosa mea, et veni ».

^ak Mt. 10, 16.

^al Hieronymus (pseudo), Expositio evangelii secundum Marcum, cap. 1, CCSL 82, p. 11.113: « Non est digna gratia sola"procumbens" in baptismo"soluere corrigiam calciamentorum eius", id est mysterium incarnationis Dei. Calcis enim extrema pars est corporis ; in finem enim ad iustitiam adest saluator incarnatus. Unde per prophetam dicitur:"In Idumeam extendam calciamentum meum". Nisi iungatur scientia spiritus quia nemo nisi per gratiam remissionis inuestigat incarnationis Christi mysterium, quo"uerbum caro factum est": unde caro Christi, unde anima, unde spiritus sumit exordium ut homo uerus fiat"per omnia absque peccato" ; et Deus uerus in Deo uero sine principio, isdem filius hominis qui est in caelo ; et quomodo"tamquam sponsus" procedit "de thalamo suo", id est uirginali utero, 'clausa ingrediens, clausa relinquens'. Unde adueniente uero sponso, "domus discalciati" dicitur domus Ioannis qui dicit,"qui habet sponsam sponsus est". Unde in specie columbae spiritus sanctus descendit, cui in cantico canitur: "sponsa mea","amica mea", proxima mea, dilecta mea,"columba mea". Sponsa in patriarchis, amica mea in prophetis, proxima mea in Ioseph et Maria, dilecta in Ioanne Baptista, columba in Christo et apostolis dicitur, quibus dicitur,"estote prudentes sicut serpentes et simplices sicut columbae" ».

⁴⁰ quo] corr. cum Hieronymo , qŭo (quomodo) cacogr. Rusch

^marg.| Calx extrema pars corporis. In fine enim ad iustitiam est salvator incarnatus. Unde^am: «In Idumeam extendam calciamentum meum», quia nisi iungatur scientia spiritus, nemo per gratiam remissionis investigat incarnationis mysterium.

^am Ps. 59, 10 ; 107, 10.

eius.

^interl.| id est mysterium incarnationis Dei.

Numérotation du verset Mc. 1,8

Ego baptizavi⁴¹ vos

⁴¹ baptizavi Catena@ ] baptizo Catena

^interl.| quia homo purus

aqua⁴²,

⁴² aqua Cor4 ² Catena@ ] in praem. Cor2 ( grec. anti. glos. ) Cor4* (cancel.) Catena

^interl.| non spiritu

^marg.| EGO BAPTIZAVI VOS AQUA. BEDA. Nondum Ioannes dicit Deum aut Dei filium esse aperte, quia rudes erant auditores, sed paulatim per humanitatem glorificatam ad fidem divinitatis ducit dicens: «Ille vero baptizabit Spiritu sancto»^an. Sed postea vero cum capaciores iam videret, Dei Filium iam aperte predicat dicens^ao: «Testimonium perhibui», quia hic est Dei Filius.

^an Lc. 3, 16.

^ao Io. 1, 34.

ille vero

^interl.| Deus

baptizabit vos

^interl.| BEDA. Non solum in die baptismi, sed quotidie cum per gratiam Spiritus proficimus

in⁴³* Spiritu sancto.

⁴³ in Ω^S Catena ( Mt366 V10650 V10650@) ] om. Catena (Li447 Li447@ Mt366 @) Ed1455 Rusch Weber

^interl.| qui super aquas

^marg.| ISIDORUS. Ego baptizo vos aqua ille Spiritu Dei fluvius semper plenus semper equalis de quo: «Fluminis impetus letificat civitas Dei»^ap. Multum distat inter Spiritum qui fertur super aquas non subter et aquam, quantum inter animam que regit et corpus quod regitur. Sed «mansit super eum» Spiritus, hec est unctio Christi secundum carnem,^aq de qua «unxit te Deus, Deus tuus oleo letitie pre confortibus tuis»^ar. Oleum non potest esse sub aqua, nec creator sub creatura. Oleum de amaritudine radicis surgit in pabulum luminis, medicinam vulneris refectionem esurientis. Unde fit quod unctio Christi de amaritudine passionis pervenit ad gloriam resurrectionis. Unde Apostolus^as: «Hoc sentite in vobis quod et in Christo Iesu» etc., usque: «Propter quod et Deus illum exaltavit».

^ap Ps. 45, 5.

^aq Cf. Io. 1, 32: « Et testimonium perhibuit Ioannes, dicens: Quia vidi Spiritum descendentem quasi columbam de celo, et mansit super eum ».

^ar Ps. 44, 8.

^as Phil. 2, 5-8.

Numérotation du verset Mc. 1,9

Et factum est in diebus illis

^interl.| cum Ioannes baptizaret

venit Iesus a Nazareth

^interl.| flos

Galilee

^interl.| rota

et baptizatus est in Iordane a⁴⁴ Ioanne⁴⁵.

⁴⁴ a Ω^L Ω^S Ed1455 Rusch ] ab Weber

⁴⁵ a Ioanne – in Iordane Ω^J Ω^S Catena (Li447 Li447@ Mt366 Mt366@) Ed1455 ] inv. Rusch Weber

^interl.| gratia

^marg.| ET BAPTIZATUS EST. Tribus causis: ut iustitiam et humilitatem impleret, ut baptismum Ioannis comprobaret, ut Iordanis aquas sanctificans per descensionem columbe Spiritum sanctum in baptismo adesse monstraret.

Numérotation du verset Mc. 1,10

Et statim ascendens de aqua vidit celos apertos⁴⁶

⁴⁶ celos apertos Ω^S Ed1455 ] inv. Rusch Weber

^interl.| qui aperiuntur baptizatis, clausi Ade interposito cherubim et flammineo gladio^at, qui extinguitur in aqua baptismi.

^at Cf. Gn. 3, 24: « Eiecitque Adam et collocavit ante paradisum voluptatis cherubim, et flammeum gladium, atque versatilem, ad custodiendam viam ligni vie ».

et Spiritum sanctum⁴⁷ tamquam columbam descendentem {Rusch, t. 4: Erfurt, f. 966rb ; facsim., p. 91b} et manentem in ipso.

⁴⁷ sanctum Cor2 Cor4* Ω^S Ω ^F Ed1455 ] om. Spiritum Cor1 (lectio certior) Cor2 ( sanctum grec. anti. glos. ) Cor4² ( sanctum cancellatum ) CorS2 ( sine sanctum ) Ω^J Ω^L Li447 Li447@ Rusch Weber

^marg.| HIERONYMUS. Marcus ‘’sicut cervus desiderans ad fontes aquarum’’^au saltus dat, culmina pratorum carpit, palmas in vertice portat, velut apis melliflua flores agri (cui odor veri Isaac similatur^av) summatim gustat. Unde a Nazareth Galilee venientem Iesum ad baptismum in Iordane acceptum a Ioanne enarrat, et statim de aqua ascendisse apertos celos vidisse, Spiritum ut columbam descendisse, in ipso mansisse, voce de celis facta Patri in dilecto Filio complacuisse, et Spiritum eum in desertum expulisse, temptatum a Satana quadraginta diebus et quadraginta noctibus cum bestiis angelis ministrantibus commoratum. Quem ordinem nobis sequendum ad consortia angelica festinantibus prius opere quam voce ostendit Christus. Debemus enim de volubilitate mundi penduli, voluptatis odore, floris munditia tracti cum adolescentibus post sponsum currere, et sic per baptismi sacramenta de duobus fontibus dilectionis Dei et proximi gratia remissionis absolvimur, et ascendentes spe celestia secreta mundis cordis oculis intuemur. Deinde Spiritum sanctum, ‘spiritu contrito et humiliato’^aw cum simplici corde descendentem ad mansuetos, et cum caritate numquam cadente manentem, suscipimus et vox a Deo ad nos dilectos dirigitur^ax: «Beati pacifici quoniam filii Dei vocabuntur». Et tunc in nobis complacet Patri cum Filio et Spiritu sancto quando efficiemur unus spiritus cum Deo, unde^ay: «Ut sint unum sicut et nos unum sumus». Tunc spiritus nos expellit in desertum quadraginta dierum numero {Rusch, t. 4: Erfurt, f. 966rb ; facsim., p. 91b} temptandos a Satana ‘ut patientia probationem, probatio spem, spes autem caritatem generet’^az cum nobis non sit^ba: «Colluctatio adversus carnem et sanguinem sed adversus principes rectores tenebrarum». Et tunc bestie erunt pacate nobis, cum in arca anime nostre munda cum immundis mansuefacimus, et cum leonibus sicut Daniel cubamus, cum spiritus non sit adversus carnem, nec caro adversus spiritum. Post hec angeli ministri, qui ‘vident semper faciem Patris in celis’^bb, mittuntur in solacium dicentes^bc: ‘Exaudita est oratio tua’ et^bd: ‘Nolite timere Iesum querentes Nazarenum’ et^be: «Ego quos amo arguo» etc. et^bf: «Vincenti dabo edere de ligno vite quod est in paradisum Dei mei».

^au Cf. Ps. 41, 2: « Quemadmodum desiderat cervus ad fontes aquarum, ita desiderat anima mea ad te, Deus ».

^av Cf. Gn. 27, 27: « Accessit, et osculatus est eum. Statimque ut sensit vestimentorum illius fragrantiam, benedicens illi, ait: Ecce odor filii mei sicut odor agri pleni, cui benedixit Dominus ».

^aw Cf. Ps. 51, 19: « Sacrificium Deo spiritus contribulatus ; cor contritum et humiliatum, Deus, non despicies ».

^ax Mt. 5, 9.

^ay Io. 17, 11: « Et iam non sum in mundo, et hi in mundo sunt, et ego ad te venio. Pater sancte, serva eos in nomine tuo, quos dedisti mihi: ut sint unum, sicut et nos ».

^az Cf. Rm. 5, 3-5: « Non solum autem, sed et gloriamur in tribulationibus: scientes quod tribulatio patientiam operatur: patientia autem probationem, probatio vero spem, spes autem non confundit: quia caritas Dei diffusa est in cordibus nostris per Spiritum Sanctum, qui datus est nobis ».

^ba Eph. 6, 12.

^bb Cf. Mt. 18, 10: « Videte ne contemnatis unum ex his pusillis: dico enim vobis, quia angeli eorum in celis semper vident faciem Patris mei, qui in celis est ».

^bc Cf. Lc. 1, 13: « Ait autem ad illum angelus: Ne timeas, Zacharia, quoniam exaudita est deprecatio tua: et uxor tua Elisabeth pariet tibi filium, et vocabis nomen eius Ioannem ».

^bd Cf. Mc. 16, 6: « Qui dicit illis: Nolite expavescere: Iesum queritis Nazarenum, crucifixum: surrexit, non est hic, ecce locus ubi posuerunt eum ».

^be Apc. 3, 19.

^bf Apc. 2, 7.

^marg.| VIDIT APERTOS. BEDA. Mysterium Trinitatis in baptismo demonstratur: Filius baptizatur, Spiritus est in columba, Pater in voce sonat. Aperiuntur celi non reseratione elementorum, sed spiritualibus oculis. Sedit columba super Iesum, ne putaretur vox ad Ioannem facta, non ad eum. Pulchre autem addidit: et manentem in ipso, hoc enim proprium est Christo ut, semel eum implens, Spiritus semper in illo maneat. Fidelibus vero aliquando confertur ad miracula facienda, aliquando tollitur. Quibus tamen ad operationem iustitie ad amorem Dei et proximi conservandum numquam abest. Unde apud nos manebit et in nobis erit iuxta mensuram fidei spiritus. De Christo autem dicitur^bg: «Plenum gratie et veritatis».

^bg Io. 1, 14.

^marg.| MANENTEM IN IPSO etc. Manet in eo Spiritus non ex quo baptizatus sed ex quo conceptus. Quod autem in baptismo descendit significat nobis gratiam spiritualem in baptismo dari quibus in remissionem peccatorum «ex aqua et Spiritu»^bh regeneratis solet amplior spiritus gratia per impositionem manus episcopi celitus dari.

^bh Io. 3, 5.

Numérotation du verset Mc. 1,11

Et vox facta est de celis: Tu

^interl.| non Ioannes

es Filius meus dilectus, in te complacui.

^marg.| TU ES FILIUS MEUS DILECTUS. BEDA. Non quod nesciebat docetur sed nobis quod credere debeamus ostenditur ipsum, scilicet qui quasi homo cum aliis ad baptizandum venit, verum esse Dei filium, et ideo in spiritu baptizari posse nos quoque per aquam absolutionis et spiritum sanctificationis Dei filios effici: «Quotquot enim receperunt eum dedit eis potestatem filios Dei fieri»^bi. Bene autem in specie columbe descendit Spiritus que simplex animal et sine felle, quia simplices querit nec habitat in mentibus impuris.

^bi Io. 1, 12.

Numérotation du verset Mc. 1,12

Et statim

^interl.| post baptismum

Spiritus

^interl.| sanctus

^marg.| SPIRITUS. BEDA. Ne dubium quis spiritus Lucas consulte premittit: «Iesus plenus Spiritu sancto regressus est a Iordane»^bj. Deinde intulit^bk: «Et agebatur a Spiritu in desertum», ne putetur immundus spiritus quicquam contra eum potuisse.

^bj Lc. 4, 1.

^bk Lc. 4, 1.

expulit eum⁴⁸ in desertum.

⁴⁸ Spiritus – expulit eum Ω^L Ω^J Ω^S Li447 Ed1455 Rusch ] inv. Li447@ , Spiritus expellit eum Weber

Numérotation du verset Mc. 1,13

Et erat in deserto

^interl.| ut et nos mundi illecebras fugiamus

quadraginta diebus

^interl.| in prosperis

^marg.| QUADRAGINTA DIEBUS. BEDA. Totum tempus significat, quo membra eius diabolus temptat. Quadripartitus enim mundus per observantiam decem preceptorum contra diabolum certando Domino famulatur. Quater vero decem quadraginta faciunt. Ubique et semper adest adversarius qui iter nostrum impedire non cessat.

et quadraginta noctibus

^interl.| in adversis

et temptabatur a Satana.

^interl.| ut nos post baptismum non solum ad bonam agenda sed etiam ad mala toleranda accingiamur

Eratque cum bestiis

^interl.| ut homo

et angeli ministrabant ei⁴⁹.

⁴⁹ ei Cor4 Ω^J Ω^S Li447 Li447@ Ed1455 ] illi Cor2 ( anti. ) Ω^L Rusch Weber

^interl.| ut Deo

^marg.| ERATQUE CUM etc. Nos quoque si in eremo sancte conversationis bestiales hominum mores impolluta mente toleramus mysterium angelorum meremur, a quibus corpore absoluti in celum transferamur.

Numérotation du verset Mc. 1,14

Postquam autem traditus est Ioannes

^interl.| lex

^marg.| POSTQUAM AUTEM. ISIDORUS. «Accepimus gratiam pro gratia»^bl ; carnalia decollantur, spiritualia vivificantur. Cessante umbra adest veritas. Ioannes in carcere lex in Iudea, Iesus in Galilea salus in gentibus.

^bl Io. 2, 11.

^marg.| BEDA. Nemo putet traditum Ioannem statim post temptationem quadraginta dierum et ieiunium Domini. Invenitur enim, in evangelio Ioannis, Dominum ante multa docuisse et miracula fecisse: «Et hoc fecit initium signorum Iesus in Cana Galilee»^bm. Et iterum: «Necdum erat missus in carcerem Ioannes»^bn. Fertur autem quia cum aliorum legisset Ioannes evangelia et probasset eos vere historiam texuisse, sed unius anni tantum in quo et passus est post carcerem Ioannis pretermisso anno cuius acta a tribus exposita fuerant superioris temporis antequam traderetur Ioannes gesta narravit.

^bm Io. 3, 24.

^bn Io. 1, 16.

venit Iesus

^interl.| evangelium

in Galileam

^interl.| gentes

predicans evangelium {Rusch, t. 4: Erfurt, f. 966va ; facsim., p. 92a} regni Dei

^interl.| quod ducit ad regnum Dei

^marg.| PREDICANS EVANGELIUM. HIERONYMUS. «Beati pauperes spiritu quoniam ipsorum est regnum celorum»^bo. Regno terreno succedit paupertas, paupertati Christianorum regnum sempiternum ; unde^bp: «Regnum meum non est de hoc mundo». Omnis enim honor terrenus spuma, fumus, somnus.

^bo Mt. 5, 3.

^bp Io. 18, 36.

Numérotation du verset Mc. 1,15

et dicens:

^interl.| hoc

Quoniam impletum est tempus et appropinquabit⁵⁰ regnum Dei.

⁵⁰ appropinquabit Ω^L Ω^S Cor3 (al.) Rusch ] appropinquavit Ω^J Li447 Li447@ Ed1455 Weber

^marg.| BEDA. De quo^bq: «Ubi venit plenitudo temporis in quo misit Deus Filium suum in terris» etc.

^bq Gal. 4, 4.

Penitemini

^marg.| BEDA. Renuntiate operibus mortuis

^marg.| {Rusch, t. 4: Erfurt, f. 966va ; facsim., p. 92a} PENITEMINI. HIERONYMUS. [b] Amaritudinem radicis dulcedo pomi compensat, pericula maris spes portus delectat, dolorem medicine spes salutis mitigat. [c] Qui desiderat nucleum nucem frangat. [d] Penitentiam agat qui vult eterno adherere bono. [e] Preconia Christi narrare possunt, qui ad palmam indulgentie pervenire meruerunt. Unde post penitentiam predicatores eliguntur.^br

^br ¶Fons : Hieronymus ( pseudo) , In Mc., CCSL 82, p. 15.204-208: « [a] Nam"nisi credideritis non intelligetis". [b] Amaritudinem radicis dulcedo pomi conpensat; pericula maris spes lucri delectat; dolorem medicinae spes salutis mitigat. [c] Qui desiderat nucleum franget nucem. [d] Paenitentiam agat de malo qui uult aeterno adherere bono ». [e] <Revera> Cassiodorus , Expositio Psalmorum (Ps. 62), CCSL 97, p. 554.225-22: « Cum sancti dei christum laudant, ipsi fiunt sine dubitatione laudabiles, quia non possunt praeconia eius digne narrare, nisi qui ad palmam indulgentiae meruerint peruenire ».

^interl.| ergo

credite evangelio.

^interl.| aliter non intelligeretis^bs

^bs Cf. Is. 7, 12.

^interl.| Non fiunt opera ut sit fides, sed fides ut sequatur opera.

Numérotation du verset Mc. 1,16

Et preteriens secus mare Galilee

^interl.| mundum volubilem

vidit

^interl.| Prius mittuntur piscatores ad predicandum ut fides credentium in virtute Dei putetur esse non in eloquentia vel doctrina hominum

Simonem

^interl.| obediens

^marg.| VIDIT SIMONEM. HIERONYMUS. Simon 'obediens', Andreas 'virilis', Iacobus 'supplantator', Ioannes 'gratia'. His nominibus in imaginem Dei convertimur. Obedientia ut obediamus, virilitate ut pugnemus, supplantatione ut perseveremus, gratia ut conservemus: «Nisi enim Dominus edificaverit domum in vanum laboraverunt qui edificant eam»^bt. He quatuor virtutes cardinales dicuntur: per prudentiam obedimus, per iustitiam viriliter agimus, per temperantiam serpentes calcamus, per fortitudinem Dei gratiam meremur.

^bt Ps. 127, 1.

^marg.| HIERONYMUS. Quem non inebriat eloquentia secularis? Difficile homines potentes et nobiles et divites et multo his difficilius eloquentes credunt Deo. Obcecatur mens eorum divitiis et opibus atque luxuria, et circumdati vitiis non possunt videre virtutes simplicitatemque Scripture sancte, non ex maiestate sensuum sed ex verborum iudicant uilitate.

^marg.| HIERONYMUS. Vocantur quatuor piscatores: Simon, Andreas, Iacobus et Ioannes: ‘Relictis omnibus sequuntur'^bu. Hac quadriga vehimur ad ethera ut Elias, his quatuor angulis construitur prima Ecclesia, his quatuor litteris hebraicis Tetragramaton nomen Dei cognoscitur a nobis. Quibus etiam similiter precipitur, ut audiamus Dominum vocantem et obliviscamur populum vitiorum, et domum paterne traditionis, que est stultitia Deo, et rete aranearum quo nos pene lapsos velut culices tenebat aer inanis. Navim pristine conversationis fugiamus. Pellibus enim mortuis tegitur Adam pater noster secundum carnem, quo deposito cum actibus suis novum sequentes pellibus Salomonis tegimur, quibus sponsa se gloriatur formosam.

^bu Cf. Lc. 5,11: « Et subductis ad terram navibus, relictis omnibus, secuti sunt eum ».

^marg.| BEDA. Queritur quomodo primum Petrum et Andream et, post pusillum, Iacobum et Ioannem vocaverit sicut narrat Mattheus et Marcus, cum dicat Lucas^bv: «In magna captura piscium» socios Petri fuisse Iacobum et Ioannem et Iesum dixisse Petro^bw: «Ex hoc iam eris homines capiens» et simul eum secutos fuisse^bx: «Subductis ad terram navibus». Sed quod dicit Lucas primo factum est et Petro predictum est quod homines esset capturus, non quod ex tunc non esset piscaturus. Ad capturam enim piscium redierunt et postea sicut Mattheus et Marcus narrant bini vocati sunt. Primo Petrus et Andreas deinde et alii. Tunc enim non subductis ad terram navibus tamquam cura redeundi sed tamquam vocantem et iubentem secuti sunt.

^bv Lc. 5, 9.

^bw Lc. 5, 10.

^bx Lc. 5, 11.

et Andream

^interl.| virilis

fratrem eius mittentes

^interl.| mundanis intentos lucris

retia in mare. Erant enim piscatores.

Numérotation du verset Mc. 1,17

Et dixit eis Iesus: Venite

^interl.| cum retiis evangelii

post me⁵¹. Faciam vos fieri piscatores hominum.

⁵¹ me Ω^J Ω^S Li447 Li447@ ] + et Ω^L Ed1455 Rusch Weber

Numérotation du verset Mc. 1,18

Et protinus⁵²

⁵² protinus Ω^J Ω^S Li447 Li447@ Ed1455 Weber ] statim Rusch

^interl.| vel: statim ⁵³

⁵³ protinus - statim] scrips., inv. Rusch

relictis retibus secuti sunt eum.

^interl.| omnino

Numérotation du verset Mc. 1,19

Et progressus inde pusillum

^interl.| post vocationem horum

vidit Iacobum

^interl.| supplantatorem

Zebedei

^interl.| fugitivi

et Ioannem

^interl.| gratiam

fratrem eius et ipsos in navi componentes⁵⁴ retia

⁵⁴ in navi – componentes Ω^J Ω^L Ω^S Mt366 Mt366@ Li447@ Weber ] componentes retia in navi Ed1455 , inv. Rusch

Numérotation du verset Mc. 1,20

et statim vocavit illos. Et relicto patre suo Zebedeo

^interl.| «Obliviscere populum tuum et domum patris tui»^by

^by Ps. 44, 11.

in navi cum mercennariis secuti sunt eum.

Numérotation du verset Mc. 1,21

Et ingrediuntur⁵⁵ Capharnaum

⁵⁵ egrediuntur Cor2 ( grec. anti. glos.) Ω^L Li447 Li447@ Mt366 Mt366@ Ed1455 Rusch Weber ] egrediebantur Mt366 @

^interl.| villa consolationis

^marg.| ET INGREDIUNTUR etc. HIERONYMUS. Marcus dicta evangelii in semetipso disponens, ordinem historie non secutus, mysteriorum ordinem servat. Unde in sabbatis primam virtutem narrat dicens: et ingrediuntur etc.

^marg.| CAPHARNAUM. HIERONYMUS. Capharnaum 'villa consolationis', sabbatum 'requies'. Homo in spiritu immundo 'genus humanum', in quo immunditia regnavit {Rusch, t. 4: Erfurt, f. 966vb ; facsim., p. 92b} ab Adam usque ad Moysen. Nam: ‘Qui sine lege peccaverunt sine lege peribunt'^bz. Qui sciens sanctum Dei obmutescere iubetur. Dum scientes quidem Deum: «Non sicut Deum glorificaverunt aut gratias egerunt sed evanuerunt in cogitationibus suis»^ca. Spiritus discerpens hominem exiit ab eo, quia appropinquante salute appropinquat temptatio. pharao dimissus ab Israel persequitur eum^cb, diabolus contemptus surgit in scandala.

^bz Cf. Rm. 2, 13: « Quicumque enim sine lege peccaverunt, sine lege peribunt: et quicumque in lege peccaverunt, per legem iudicabuntur ».

^ca Rm. 1, 21.

^cb Cf. Ex. 14, 8: « Induravitque Dominus cor Pharaonis regis Egypti, et persecutus est filios Israel: at illi egressi sunt in manu excelsa ».

et statim sabbatis⁵⁶

⁵⁶ sabbatis Ω^J Ω^L Ω^S Li447@ Ed1455 Weber ] sabbato Rusch

^interl.| requies

^marg.| BEDA. Quod sabbato maxime curat et docet, ostendit se non sub lege esse sed supra, et docet nos verum sabbatum, ut scilicet saluti animarum studentes ab omni servili opere, id est ab omnibus illicitis abstineamus.

ingressus in⁵⁷ synagogam docebat eos

⁵⁷ in Ω^L Li447 Li447@ Ω^S Ed1455 Rusch ] om. Weber

Numérotation du verset Mc. 1,22

et stupebant super doctrina⁵⁸ eius. Erat

⁵⁸ doctrina Ω^L Ω^J² Li447@ Ω^S Ed1455 Rusch Weber ] doctrinam Ω^J*

^interl.| ideo

{Rusch, t. 4: Erfurt, f. 966vb ; facsim., p. 92b} enim docens eos quasi potestatem

^interl.| substantialem et propriam

habens et non sicut scribe⁵⁹.

⁵⁹ scribe Ω^L Li447 Li447@ Ω^S Ed1455 Rusch Weber ] scribere Li447@ *

^marg.| ERAT ENIM. BEDA. Scribe dicebant que scripta erant in Moyse et prophetis. Iesus, ut Deus et Dominus ipsius Moysi, libere que deerant legi addebat vel commutabat. Unde in Mattheo^cc: «Audistis quia dictum est antiquis etc., ego autem dico vobis».

^cc Mt. 5, 27-28.

Numérotation du verset Mc. 1,23

Et erat in synagoga

^interl.| cum doceret

eorum homo in spiritu immundo et exclamavit⁶⁰*

⁶⁰ exclamavit Ω^J Ω^L Li447@ Ω^S Ed1455 Weber ] clamavit Li447 Rusch

Numérotation du verset Mc. 1,24

dicens: Quid

^interl.| commune

nobis et tibi Iesu Nazarene?

^marg.| QUID NOBIS etc. BEDA. Non est hic⁶¹ voluntatis confessio, sed necessitatis extorsio sicut servus fugitivus visum⁶² dominum timet, et de verberibus deprecatur. Demones⁶³ enim in terris Dominum⁶⁴ cernentes se continuo iudicandos credebant esse⁶⁵.^J ^cd ^ce

^cd<< Beda Venerabilis, In Mc., lib. 1, c. 1, CCSL 120, p. 447.403-406: «Et uelut si serui fugitiui post multum temporis dominum suum uideant nihil aliud nisi de uerberibus deprecantur, sic et daemones cernentes dominum in terris repente uersari ad iudicandos se uenisse credeban t». [MM2020]

^ce<cuius fons> Hieronymus, In Mt., lib. 1, CCSL 77, p. 53.1199-1200: «non uoluntatis ista confessio est quam praemium sequitur confitendi sed necessitatis extortio quae cogit inuitos, uelut si serui fugitiui post multum temporis dominum suum uideant, nihil aliud nisi de uerberibus deprecantur, sic et daemones cernentes dominum in terris repente uersari ad iudicandos se uenisse credebant». [FG2017]*

^J ¶Codd. : Cas574 Rusch

⁶¹ hic] om. Cas239

⁶² visum] videns Cas574

⁶³ Demones] Sic praem. Cas574

⁶⁴ in terris – Dominum] inv. Cas239 Cas574

⁶⁵ esse] om. Cas239 Cas574

Venisti ante tempus perdere nos⁶⁶*?

⁶⁶ ante tempus Cor2 ( Mt. 8, 29 ) Cor4* Cas574 Ω^F Ω^S ] om. Cas239 Cor1 (lectio certior) Cor2 ( ante tempus grec. anti. glos.) Cor4² ( ante tempus cancellatum ) CorS2 ( grec. sine ante tempus et dicunt aliqui quod non est textus perdere nos vel depressive [dep’s.] ) Ω^FΩ^P Ω^L Li447 Li447@ Ed1455 Rusch Sixtina Weber

^interl.| presentia Iesu tormenta sunt demonum⁶⁷ ^K

^K ¶Codd. : Cas239 Cas574 Rusch

⁶⁷ sunt demonum] inv. Cas574

Scio quia sis⁶⁸ Sanctus Dei.

⁶⁸ quia sis Wordsworth (D P9389² L T ^c ) Weber (D) Sarum Cor4 Ω^J Li447@ Ω^S Ed1455 Rusch ] qui sis plerique codd. cum graec. Cava Ф Ω^L Clementina Weber , quod sis Ω^F Li447, quis sis Cor2 ( grec. anti. glos. ), quis es Amiatinus

Numérotation du verset Mc. 1,25

Et comminatus est ei Iesus dicens: Obmutesce

^marg.| OBMUTESCE. BEDA. Congruo ordine lingua serpentina que prima virus sparsit, ne ultra spargat primo occluditur, deinde femina que prima seducta est a carnalis concupiscentie febre curatur. Tertio vir qui male coniugi obedivit ab erroris lepra mundatur, ut sit idem ordo restaurationis in Domino qui perditionis in protoplasto.

et exi de⁶⁹*

⁶⁹ de Ω^J Ω^L Li447 Li447@ Ω^S Ed1455 Weber ] ab Rusch

^interl.| vel: ab ⁷⁰

⁷⁰ de...ab] corr., inv. Rusch

homine

Numérotation du verset Mc. 1,26

et discerpens

^interl.| vel: convexans

^marg.| DISCERPENS. BEDA. Vel 'convexans' sicut quidam codices habent. Lucas autem dicit quia nihil ei nocuit. Sed quod Marcus ait: discerpens , idem est quod Lucas^cf: «Cum proiecisset eum in medium». Quod vero addidit ^cg: «Nihilque nocuit» intelligendum est quia illa iactatio non cum debilitavit, sicut exeunt demones amputatis vel avulsis aliquibus membris.

^cf Lc. 4, 35.

^cg Lc. 4, 35.

eum spiritus immundus et exclamans voce magna exivit⁷¹ ab eo.

⁷¹ exivit Ω^J Ω^L Li447@ Ω^S Weber ] exiit Ed1455 Rusch

Numérotation du verset Mc. 1,27

Et mirati sunt omnes

^interl.| quod exiens ei non plus nocuisset

^marg.| BEDA. Moraliter. Virum ademonio liberatum animum ab immunda cogitatione purgatum intelligimus. Feminam vero a febribus consequenter curatam carnem a concupiscentie fervore per continentie precepta frenatam.

ita ut conquirerent inter⁷² se dicentes: Quidnam est hoc? Quenam⁷³ doctrina hec nova?

⁷² inter Ω^J Ω^L Ω^S Li447@ Ed1455 Weber ] intra Rusch

⁷³ Que nam Cor4* CorS2 (potest hic fieri interrogatio vel legi sub .e. usque ei. ) Li447@ Ω^S Ed1455 Clementina ] Que Cor2 (anti. glos.) Cor4² ( nam cancellatum) CorS2 Ω^L Rusch Weber

^marg.| QUIDNAM EST HOC etc. Per ea que vident ad inquisitionem eorum que audierant excitantur. Ad hoc enim et ipse Dominus signa facit et discipulis facere dedit, ut per hoc evangelio, certius credatur dum qui celestia promittunt terrenis celestia et divina opera operentur in terris.

Quia in potestate et⁷⁴

⁷⁴ et Ω^J Ω^L Ω^S Li447@ Weber ] om. Ed1455 Rusch , etiam Clementina

^interl.| propria, alii in accepta

spiritibus

^interl.| etiam

immundis imperat

^interl.| ut Deus

et obediunt ei.

Numérotation du verset Mc. 1,28

Et processit rumor eius

^interl.| quia tanta faciebat

statim in omnem regionem Galilee.

Numérotation du verset Mc. 1,29

Et protinus egredientes

^interl.| Iesus et discipuli

de synagoga venerunt in domum Simonis

^interl.| circumcisionem Petro commissam

et Andree cum Iacobo et Ioanne.

Numérotation du verset Mc. 1,30

Decumbebat⁷⁵ autem socrus Simonis

⁷⁵ Decumbebat Cor2 ( anti. glos.) CorS2 Ω^J Ω^L Li447 Li447@ Ed1455 Clementina Weber ] Recumbebat CorS2 ( al. ) Rusch , Descendebat cacogr. Ω^S

^interl.| Alleg<orice>. Synagoga quodammodo matri Ecclesie commisse Petro

febricitans

^interl.| invidie estibus laborans et Ecclesiam persequens

et⁷⁶ statim dicunt {Rusch, t. 4: Erfurt, f. 967ra ; facsim., p. 93a} ei de illa.

⁷⁶ et Ω^J Ω^L Ω^S Ed1455 Rusch Weber ] qui Li447 Li447@ Mt366 Mt366@

^marg.| ET STATIM DICUNT ei etc. BEDA. Lucas dicit: «Quia rogaverunt pro illa»^ch. Modo enim salvator rogatus, modo ultro curat, ut contra vitiorum quoque passiones, et se precibus fidelium semper adesse, et que non intelliguntur vel intelligenda dare vel non intellecta, dimittere pie petentibus ostendat. Unde: «Delicta quis intelligit? Ab occultis meis munda me»^ci.

^ch Lc. 4, 38.

^ci Ps. 18, 13.

Numérotation du verset Mc. 1,31

Et accedens elevavit⁷⁷ eam

⁷⁷ elevavit Ed1455 ] levavit Ω^S

^interl.| in spiritualem usum erexit carnalia eius opera

apprehensa manu eius et continuo dimisit eam febris

^marg.| non remanent molestia egritudinis ut solet, sanitas que datur imperio Domini, tota simul redit

^marg.| {Rusch, t. 4: Erfurt, f. 967ra ; facsim., p. 93a} ET APPREHENSA. Socrus Petri febricitans apprehensa manu levatur. Febris intemperantia est, de qua nos filii Synagoge per manum discipline et levationem desiderii sanamur, et huius qui sanat nos ad vesperum declinantis a nobis ministramus voluntati.

et ministrabat eis.

^marg.| MINISTRABAT EIS. BEDA. Tropologice, id est membra que servierant immunditie serviant iustitie^cj.

^cj Cf. Rm. 6, 19: « Humanum dico, propter infirmitatem carnis vestre: sicut enim exhibuistis membra vestra servire immunditie, et iniquitati ad iniquitatem, ita nunc exhibete membra vestra servire iustitie in sanctificationem ».

Numérotation du verset Mc. 1,32

Vespere autem facto

^marg.| VESPERE AUTEM. BEDA. Occasus solis mors Christi. Afferebant ad eum omnes male habentes: Plures enimpar apostolos post mortem suam, sanavit quam cum in carne vivens Iudeis predicavit.

cum occidisset

^interl.| morte

sol,

^marg.| BEDA. Christus qui dicit^ck: «Quamdiu in mundo sum lux sum mundi»

^ck Io. 9, 5.

afferebant ad eum omnes male habentes et demonia habentes.

Numérotation du verset Mc. 1,33

Et erat omnis civitas congregata ad ianuam

^interl.| penitentiam

^marg.| AD IANUAM etc. HIERONYMUS. Ianua regni moraliter penitentia est cum fide que operatur salutem languoribus variis. Varia enim sunt vitia quibus languescit civitas mundi.

Numérotation du verset Mc. 1,34

et curavit multos qui vexabantur variis languoribus⁷⁸

⁷⁸ vex. - variis languoribus Ed1455 ] inv. Ω^S

^interl.| vitiis

et demonia multa eiciebat et non sinebat ea loqui⁷⁹

⁷⁹ ea loqui Ω^J Li447 Li447@ Ω^S Ed1455 ] inv. Ω^L Rusch Weber

^interl.| B<EDA>. Peccatori dixit^cl: «Quare tu enarras iustitias meas» etc.

^cl Ps. 49, 16.

^interl.| ne quis dum audit predicantem sequatur errantem et falsa versi miscentem

quoniam sciebant eum⁸⁰.

⁸⁰ eum Ω^L Li447 Li447@ Ω^S Ed1455 Rusch Weber ] + Christum esse Ω^J

^marg.| QUONIAM SCIEBANT EUM. BEDA. Lucas dicit apertius: «Exibant demonia a multis clamantia et dicentia quia tu es filius Dei, et increpans non sinenebat ea loqui quia sciebant eum esse Christum»^cm. Demonia ergo Christum esse sciunt et filium Dei esse confitentur. In ieiunio enim fatigatum hominem diabolus putavit, nec temptando potuit eum experiri an esset filius Dei. Sed postea per signorum potentiam, vel potius suspicatus est vel intellexit. Non igitur eum quia ignoraret crucifigi persuasit, sed quia morte illius damnandum se esse non previdit. Unde Paulus: «Nemo principum huius seculi cognovit. Si enim cognovissent numquam Dominum glorie crucifixissent»^cn.

^cm Lc. 4, 41.

^cn 1Cor. 2, 8.

Numérotation du verset Mc. 1,35

Et diluculo

^marg.| ET DILUCULO etc. BEDA. Sicut per occasum solis mors, sic per diluculum resurrectio Christi cuius manifesta luce abiit in desertum gentium et infidelibus orabat, quia eorum corda ad orationem excitabat.

valde surgens,

^interl.| a morte

egressus abiit in desertum locum

^interl.| gentes

ibique orabat.

^marg.| BEDA. In suis

Numérotation du verset Mc. 1,36

Et prosecutus⁸¹ est eum Simon

⁸¹ prosecutus Cor2 ( glos.) Cor4* Φ Ω ^F Ω^L Ω^S Ed1455 Rusch Clementina ] persecutus Cor4² ( prosecutus sed correxit persecutus et mirum certe) Ω^J Li447 Li447@ Weber , secutus Amiatinus

^interl.| obediens

et qui cum illo⁸² erant.

⁸² illo Ω^J Ω^L Li447 Ω^S Weber ] eo Li447@ Rusch

Numérotation du verset Mc. 1,37

Et cum invenissent⁸³ eum dixerunt ei: Quia omnes querunt te.

⁸³ invenissent CorS2 Ω^F Ω^J Ω^P Ω^L Ω^S Ed1455 Rusch Weber ] venissent ad CorS2 ( al.) Cas239 Ω^MΩ^R Li447 Li447@ <Non hab.> Wordsworth et Weber (apparatus)

Numérotation du verset Mc. 1,38

Et ait illis:

^interl.| iam secundo sermone

Eamus in proximos vicos et civitates ut et⁸⁴ ibi predicem.

⁸⁴ et Ω ^F Ω^J Ω^L Li447 Li447@ Ω^S Ed1455 Weber ] om. Rusch Weber (S P)

^interl.| non decet otiosum esse predicatorem

Ad hoc enim veni.

Numérotation du verset Mc. 1,39

Et erat predicans in synagogis eorum et⁸⁵ omni Galilea et demonia eiciens⁸⁶.

⁸⁵ et CorS2 Ω ^F Ω^J Ω^S Rusch Weber ] + in Ω^P Ω^L Ed1455 , in Cor2 ( grec. anti. glos.) CorS2 ( al. ) Li447 Li447@

⁸⁶ eiciens Ω^P Ed1455 ] eiciebat CorS2 (al.)

^marg.| ET ERAT PREDICANS IN SYNAGOGIS. BEDA. In hac predicatione intelligitur etiam sermo ille habitus in monte quem refert Mattheus. Nam Marcus adiungit: «Et venit ad eum leprosus»^co, de quo talia dicit. Quibus intelligitur ille esse quem Mattheus dicit sanatum, postquam Dominus descendit de monte. Sic enim Mattheus ait: «Cum autem descendisset Iesus de monte secute sunt eum turbe multe et ecce leprosus veniens adorabat eum dicens: Domine si vis potes me mundare»^cp.

^co Mc. 1, 40.

^cp Mt. 8,1-2.

Numérotation du verset Mc. 1,40

Et venit ad eum {Rusch, t. 4: Erfurt, f. 967rb ; facsim., p. 93b} leprosus deprecans eum⁸⁷ et genuflexo

⁸⁷ eum Cor2 (grec. anti. glos.) Ω^P Ω^L Li447 Li447@ Ed1455 Rusch Weber ] om. Ω^S

^marg.| ET GENUFLEXO. BEDA. Humilis pudibundus. Debet enim quisque de maculis vite sue erubescere, sed confessionem verecundia non reprimat ostendat vulnus remedium poscat.

^marg.| HIERONYMUS. Leprosus genuflexo Domini voluntatem deprecans mundatur qui «non vult mortem peccatoris sed ut convertatur et vivat"^cq. Lepra nostra peccatum primi parentis, que a capite incepit, quando regna mundi desideravit: «Radix omnium malorum cupiditas»^cr. Unde Giezi avaritiam secutus lepra suffunditur^cs. Hec vero sacerdoti «secundum ordinem Melchisedech»^ct ostensa, oblatione mundatur, dicenti^cu: «Date eleemosynam et ecce omnia munda sunt».

^cq Sententia ex Ez. 33, 11: « Dic ad eos: Vivo ego dicit Dominus Deus, nolo mortem impii sed ut convertatur impius a via sua et vivat » >> Corpus antiphonalium officii (n° 7472, respons. Qui cognoscis): « Peccatoris nolo mortem sed ut convertatur et vivat » ; cf. Corpus antiphonalium officii (n° 5481): « Vivo ego dicit Dominus, nolo mortem peccatoris sed ut magis convertatur et vivat ».

^cr 1Tim. 6, 10.

^cs 4Rg. (2Rg.) 5, 20-25.

^ct Cf. Ps. 109, 4.

^cu Lc. 11, 41.

^marg.| BEDA. Leprosus genus humanum significat qui, secundum Lucam, lepra plenus {Rusch, t. 4: Erfurt, f. 967rb ; facsim., p. 93b} fuisse perhibetur ^cv: «Omnes enim peccaverunt et egent illa gloria Dei», scilicet ut extenta manu salvatoris, id est incarnato Verbo humanamque contingente naturam, a varietate prisci erroris mundentur. Et qui diu a populo Dei secreti erant templo Dei reddantur et vero sacerdoti offerre - qui est «in eternum secundum ordinem Melchisedech»^cw -: «Corpora sua hostiam viventem, sanctam, Deo placentem»^cx possint.

^cv Rm. 3, 23.

^cw Ps. 109, 4.

^cx Rm. 12, 1.

dixit: Si vis

^marg.| SI VIS. BEDA. In voluntate tribuit potestatem, nec dubitat ut incredulus de voluntate Domini, sed colluvionis sue conscius non presumit.

^marg.| BEDA. Qui exclusus a lege Domini se potestate curari postulat, supra legem iudicat gratiam esse. Ut enim in Domino potestatis auctoritas sic in illo fidei constantia.

potes me mundare.

^interl.| ostendit vulnus, remedium postulat

Numérotation du verset Mc. 1,41

Iesus autem misertus eius extendit⁸⁸ manum suam

⁸⁸ extendit Ω^J Ω^P Ω^L Ω^S Ed1455 Rusch Weber ] extendens Li447@

^interl.| misericordie affectum

^interl.| in hoc humilitas

^marg.| EXTENDIT MANUM. BEDA. Leprosum tangi lex prohibet, sed quia Dominus legis est non obsequitur legi sed legem facit. Non ideo tangit quia sine tactu curare non poterat sed sic probat quia legi subiectus non erat.

et tangens

^interl.| gratia superat legem, non timet contaminari qui alios liberat

eum⁸⁹

⁸⁹ eum Ω^L Li447 Li447@ Ω^S Ed1455 Rusch Weber ] illum Ω^J

^interl.| nullum spernamus, etsi maculorum videamus

ait illi: Volo

^interl.| in hoc pietas

mundare.

^interl.| in hoc potestas

^marg.| VOLO MUNDARE etc. BEDA. Illud mirabile quo rogatur eo sanat genere.

Numérotation du verset Mc. 1,42

Et cum⁹⁰ dixisset,

⁹⁰ cum Cas239 Ω^L Ω^S Ed1455 Rusch Weber ] + hoc Li447 Li447@ Mt366 Mt366@

^interl.| volo mundare illud

statim discessit ab eo lepra et mundatus est.

^marg.| BEDA. Nihil medium inter preceptum et opus^L

^L ¶Codd. : Cas239 (interl. sine auctoritate) Rusch

^marg.| BEDA. Volo mundare et cum hec dixisset statim discessit ab eo lepra . Nihil medium inter opus et preceptum: «Dixit et facta sunt»^cy. Vides quia voluntas potestas est. Itaque tamquam potestatem habens sanandi et auctoritatem iubendi, non refugit testimonium operandi. Volo enim dicit propter pthomPhotinum, imperat propter Arium, tangit propter Manicheum.^M

^cy Ps. 32, 9.

^M ¶Codd. : Cas239 Rusch

Numérotation du verset Mc. 1,43

Et comminatus est⁹¹ ei. Statimque⁹² eiecit illum

⁹¹ est Φ Cas239 Ω^L Li447 Li447@ Ω^S Ed1455 Rusch Weber (PGDC) Clementina ] om. Weber

⁹² Statimque Cas239 Ω^J Ω^L Li447 Li447@ Ω^S Ed1455 Clementina ] + ei Rusch , Et statim Φ, Statim Weber , Statim et Weber (GDC)

Numérotation du verset Mc. 1,44

et dixit⁹³ ei⁹⁴: Vide nemini dixeris

⁹³ dixit Ω^J Li447 Ω^S Rusch ] dicit Cas239 Ω^L Li447@ Ed1455 Weber

⁹⁴ ei Cas239 Ω^J Ω^L Ω^S Ed1455 Rusch Weber ] illi Li447 Li447@

^marg.| VIDE NEMINI DIXIT etc. BEDA. Non quia voluit quod non potuit quia^cz «omnia quecumque voluit fecit» sed docet nostra beneficia reprimi non tantum a mercede pecunie sed etiam gratie.

^cz Ps. 113, 11 ; cf. Ps. 134, 6.

sed vade, ostende te principibus⁹⁵ sacerdotum

⁹⁵ principibus Ω^F Ω^S ] principi Cas239 Cor2 (anti. glos.) Ω^MΩ^L Li447 Li447@ Rusch Weber Clementina

^marg.| OSTENDE TE PRINCIPI SACERDOTUM. BEDA. Ut intelligat non legis ordine sed gratia que super legem est esse curatum. Offerre iubet, ut ostendat quia non legem solvit sed implet, dum secundum legem gradiens supra legem sanat, quos remedia legis non sanabant. Nec ante sacrificium significans cessare debebat, cum nondum significatum confirmatum erat constitutione apostolorum et fide credentium.

et offer pro emundatione tua que⁹⁶ precepit Moyses⁹⁷

⁹⁶ que Ω^J Ω^L Li447 Ω^S Ed1455 Rusch Weber ] quod Li447@

⁹⁷ Cf. Lv. 14, 2-4.

^interl.| secundum legem offerri

in testimonium

^interl.| salutis

illis.

^interl.| si Deo credat, si impietatis lepra discedat

Numérotation du verset Mc. 1,45

Et egressus⁹⁸

⁹⁸ Et Cor4 Ω ^F Ω^S Ed1455 ] At ille Cas239 Cor2 ( anti. glos. ) Ω^J Rusch Weber

^interl.| prohibitus est dicere at ille egressus ^N

^N ¶Codd. : Cas239 Rusch

^marg.| AT ILLE EGRESSUS etc. BEDA. Unius salvatio multos ad Dominum cogit. Non potest tacere beneficium, etiam iussus ab eo qui dedit. Precepit Dominus abscondi. Vult enim, ut in bonis que agimus latere velimus quod est humilitatis, et inviti prodamur ut aliis prosimus quod magne est sublimitatis, cum etiam si ipsi velimus opera non possunt taceri.

cepit⁹⁹ predicare et diffamare sermonem ita ut iam non posset manifeste

⁹⁹ cepit Ω^J Li447 Ω^S Rusch Weber ] + et Li447@ * (expunct.)

^marg.| ITA UT IAM NON etc. HIERONYMUS. Non omnibus manifestatus est Iesus qui latis atque plataneis serviunt laudibus et propriis voluptatibus, sed his qui foris cum Petro exeunt, et in desertis locis sunt que elegit Dominus ad orandum et reficiendum populum qui deserunt delectationes mundi et omnia que possident ut dicant^da: «Portio mea Dominus». Gloria vero Domini manifestatur his qui conveniunt undique, id est per plana et ardua quos nihil potest separare a caritate Dei.

^da Ps. 118, 57.

in civitatem introire¹⁰⁰ sed foris

¹⁰⁰ in civitatem – introire Ω^J Ω^L Rusch Weber ] inv. Li447 Li447@ Ed1455 , in civitatem Ω^S

^interl.| tumultuosas carnalium mentes fugit

in desertis¹⁰¹ locis esse

¹⁰¹ desertis] desetis cacogr. Rusch

^interl.| secretos a mundanis curis visitat

et conveniebant ad eum undique.

^interl.| Alleg<orice>. Hi sunt quos nihil potest separare a caritate Christi

Comment citer cette page ?
Martin Morard et alii, ed., Glossa ordinaria cum Biblia latina (Mc. Capitulum 1), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 25/11/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=liber&numLivre=56&chapitre=56_1)

Signaler un complément d'information

Notes :

<56. - Marci evangelium**>

Capitulum 1

<56. - Marci evangelium**>

Capitulum 1