Glossae Scripturae Sacrae-electronicae (Gloss-e)

Glossa ordinaria

Biblia communis

Capitulum 16

Numérotation du verset Mc. 16,1

¹ Et cum transisset sabbatum,

¹ Hic incipit c. 16 Ω^M Ω^F Ω^R Ω^P Ω^L Rusch Weber

Maria Magdalene et Maria Iacobi et Salome

emerunt aromata ut venientes unguerent Iesum.

Numérotation du verset Mc. 16,2

Et valde mane

una sabbatorum

veniunt ad monumentum, orto

iam sole.

Numérotation du verset Mc. 16,3

Et dicebant ad invicem:

Quis revolvet nobis lapidem

ab ostio monumenti?

Numérotation du verset Mc. 16,4

Et respicientes viderunt revolutum lapidem.

Erat quippe magnus valde.

Numérotation du verset Mc. 16,5

Et introeuntes in monumentum

viderunt iuvenem sedentem in dextris

coopertum stola candida

et obstupuerunt.

Numérotation du verset Mc. 16,6

Qui dicit² illis: Nolite expavescere.

² dicit Ω^R Ω^J Ω^P Ω^L Li447 Ω^S Rusch Weber ] dixit Ω^H Li447@ , mutil. Ω^F

Iesum queritis Nazarenum

crucifixum.

Surrexit, non est hic.

Ecce locus³ ubi posuerunt eum.

³ locus Ω^HΩ^R Ω^J Ω^P Ω^L Li447@ Ω^S Weber ] locum Rusch, mutil. Ω^F

Numérotation du verset Mc. 16,7

Sed ite, dicite discipulis eius

et Petro

quia precedet⁴ vos in Galileam.

⁴ precedet Ω^HΩ^R Ω^P Li447@ Ω^S Rusch ] precedit Ω^J Ω^L Weber, mutil. Ω^F

Ibi⁵ eum videbitis sicut dixit vobis.

⁵ Ibi Ω^RΩ^P Ω^S ] + ergo Li447, mutil. Ω^F

Numérotation du verset Mc. 16,8

At ille exeuntes fugerunt de monumento.

Invaserat enim eas pavor⁶ et tremor⁷

⁶ tremor] castre cacogr. Li447 |

⁷ pavor - et - tremor Ω^H Ω^P Ω^S Rusch ] inv. Ω^R Ω^J Ω^L Li447 Li447@ Weber, mutil. Ω^F |

Et nemini quicquam dixerunt. Timebant enim.

Numérotation du verset Mc. 16,9

Surgens autem Iesus⁸ mane prima sabbati

⁸ Iesus CorS2 ( utraque <correctio> habet IHESUS ) Z G D Φ Ω^HΩ^J Ω^S Rusch ] om. CorS2 (sed fere ubique sine) Ω^R Li447 Li447@ Ω^P Ω^L Weber , mutil. Ω^F

apparuit primo Marie Magdalene de qua eiecerat septem demonia.

Numérotation du verset Mc. 16,10

Illa videns⁹ nuntiavit his qui cum eo¹⁰ fuerant¹¹ lugentibus et flentibus.

⁹ videns Cas239 Ω^F Rusch ] vadens Ω^R Ω^J Ω^P Ω^L Ω^S Li447 Li447@ Weber |

¹⁰ eo] ea Sarum |

¹¹ fuerant Cas239 ] erant Ω^H Ω^S, mutil. Ω^F |

Numérotation du verset Mc. 16,11

At¹² illi audientes quia viveret et visus esset¹³ ab ea non crediderunt.

¹² At Ω^H Ω^P Ω^S] Et Li447 Li447@ Rusch Weber |

¹³ esset Ω^F Ω^R Li447 Ω^J Ω^L Ω^S Rusch Weber ] est Ω^P , om. Li447@ |

Numérotation du verset Mc. 16,12

Post hec¹⁴ autem

¹⁴ hec Ω^H Ω^F Ω^R Ω^J Ω^P Ω^L Ω^S Weber ] hoc Li447 Li447@ Rusch

duobus ex eis¹⁵

¹⁵ eis Ω^HΩ^F Ω^J Ω^P Ω^L Ω^S Rusch Weber ] his Weber (D) Ω^R Clementina

ambulantibus

ostensus est¹⁶ in alia effigie

¹⁶ ostensus est Ω^H Ω^J Ω^P Ω^S Rusch Weber ] apparuit Ω^R( hapax )

euntibus in villam.

Numérotation du verset Mc. 16,13

Et illi euntes nuntiaverunt ceteris¹⁷ nec illis crediderunt.

¹⁷ ceteris Ω^R Ω^P Li447 Li447@ ] aliis Ω^H Ω^S

Numérotation du verset Mc. 16,14

Novissime autem¹⁸

¹⁸ autem Ω^HΩ^F Ω^R Ω^S Li447 Li447@ Rusch ] om. Cas239 Ω^J Ω^P Ω^L Weber

recumbentibus illis undecim apparuit illis Iesus¹⁹

¹⁹ illis Iesus Cas239 Ω^H Ω^F Ω^J* Ω^P Ω^S Li447@ ] illis Ω^J², om. Cor1 CorS2 Ω^R Ω^L Rusch Weber

et exprobravit incredulitatem eorum²⁰

²⁰ eorum Ω^H Ω^P Ω^S ] illorum Cas239 Ω^F Li447 Li447@ Rusch Weber

et duritiam cordis

quia his qui viderant eum resurrexisse a mortuis²¹, non crediderant²².

²¹ a mortuis Ω^H Ω^S Rusch ] om. Ω^F Ω^J Ω^R Li447 Li447@ Ω^P Ω^L Weber |

²² crediderant Ω^HΩ^F Ω^S Ω^R Weber ] crediderunt Weber (D) CorS2 Ω^P Clementina , crederant CorS2 ( vel ), credebant CorS2 (vel) |

Numérotation du verset Mc. 16,15

Et dixit eis: Euntes in mundum universum. Predicate evangelium omni creature.

Numérotation du verset Mc. 16,16

Qui crediderit et baptizatus fuerit salvus erit.

Qui vero non crediderit condemnabitur.

Numérotation du verset Mc. 16,17

Signa autem eos qui crediderint

hec sequentur: In nomine meo demonia eicient,

linguis loquentur novis,

Numérotation du verset Mc. 16,18

serpentes tollent. Et si mortiferum quid biberint,

non eis²³ nocebit. Super egros manus imponent et bene habebunt.

²³ eis Φ Ω^H Ω^F Ω^R² Ω^PΩ^S Li447 Li447@ Clementina ] eos Ω^R* Ω^J Ω^L Rusch Weber

Numérotation du verset Mc. 16,19

Et Dominus quidem Iesus

postquam locutus est eis, assumptus est in celum

et sedet²⁴ a dextris Dei.

²⁴ sedet Ω^R Ω^J Ω^P Ω^S Li447@ Clementina ] sedit Ω^L Weber , mutil. Ω^F

Numérotation du verset Mc. 16,20

Illi autem profecti predicaverunt ubique Domino cooperante et sermonem confirmante sequentibus signis.²⁵

²⁵ signis Ω^H Ω^F Ω^R Rusch ] + Explicit evangelium secundum Marcum Ω^J Ω^P Ω^L

Capitulum 16

Numérotation du verset Mc. 16,1

¹ Et cum transisset sabbatum,

¹ Hic incipit c. 16 Ω^M Ω^F Ω^R Ω^P Ω^L Ed1455 Rusch Weber

^interl.| post tristia sabbata felix irradiat dies

^marg.| ET CUM TRANSISSET etc. BEDA. Lucas dicit quia revertentes a monumento paraverunt aromata et unguenta et sabbato silverunt, quia mandatum erat, ut sabbati silentium a vespera usque in vesperam servaretur. Ideoque religiose mulieres sepulto Domino dum licuit operari, id est usque ad solis occasum unguenta paraverunt ut Lucas dicit. Et quia pre angustia temporis explere non potuerunt, mox transacto sabbato, id est occidente sole ubi operandi licentia rediit, festinaverunt emere aromata sicut Marcus dicit ut venientes mane {Rusch, t. 4: Erfurt, f. 988ra ; facsim., p. 135a} unguerent Iesum. Neque vespere sabbati preoccupante iam noctis articulo monumentum adire valuerunt.

Maria Magdalene et Maria Iacobi et Salome

^interl.| electi qui sunt stelle maris

emerunt aromata ut venientes unguerent Iesum.

^marg.| UT VENIENTES UNGUERENT. Moraliter. Sancte mulieres que Dominum fuerant secute cum aromatibus ad monumentum venerunt et ei quem viventem^a dilexerunt, etiam mortuo studio humanitatis obsequuntur. Et nos ergo in eum qui mortuus est credentes si odore virtutum refecti cum opinione bonorum operum querimus Dominum, ad monumentum eius cum aromatibus venimus. Quod autem valde mane veniunt ad monumentum orto iam sole , id est cum iam celum ab orientis parte albesceret quod fit solis orientis vicinitate, ad litteram magnus querendi et inveniendi Dominum fervor caritatis ostenditur. Mystice autem nobis exemplum datur, illuminata facie decussis vitiorum tenebris odorem bonorum operum Domino et orationum suavitatem offerre.

^a Cf. Lc. 24, 1: « Una autem sabbati valde diluculo venerunt ad monumentum, portantes que paraverant aromata ».

^marg.| HIERONYMUS. Nunc cum aromatibus redolentibus cum sponsa et adolescentibus que currunt post eam conspergimus librum, id est cubile mentis nostre. Nunc introducit nos rex in cellaria sua^b:"Nunc surgit amica Maria, hiems abiit, pluvia recessit, flores apparuerunt, vox turturis audita est in terra nostra, vinee florentes odorem dederunt", rediit sponsus de umbra sub qua dormiunt in meridie. Post tristia sabbata felix irradiat dies que primatum in diebus tenet luce prima in ea lucescente, et Domino in eo cum triumpho resurgente et dicente^c: «Hec est dies quam fecit Dominus» etc.

^b Cf. Ct. 1, 10: « Surge, propera, amica mea, columba mea, formosa mea, et veni: iam enim hiems transiit ; imber abiit, et recessit. Flores apparuerunt in terra nostra ; tempus putationis advenit: vox turturis audita est in terra nostra ; ficus protulit grossos suos ; vinee florentes dederunt odorem suum. Surge, amica mea, speciosa mea, et veni ».

^c Ps. 117, 24.

Numérotation du verset Mc. 16,2

Et valde mane

^marg.| ET VALDE MANE. HIERONYMUS. Quod alius dicit diluculo. Diluculum est inter tenebras noctis et diei claritatem in qua salus venit in Ecclesia declaranda more solis qui consurgens roseam premittit auroram, ut tantus splendor preparatis oculis possit videri, cum tempus dominice resurrectionis illuxit, ut tunc laudes Christi tota cantaret Ecclesia sanctarum feminarum, quando vitam prestitit et lumen credulitatis infudit.

una sabbatorum

^interl.| id est prima a sabbato. Eadem prima sabbati dicitur, nunc ‘dominica’ appellatur

^interl.| id est requietionum que in sabbatis custodiebantur

veniunt ad monumentum, orto

^interl.| post occasum corporis

iam sole.

^interl.| id est Christo

Numérotation du verset Mc. 16,3

Et dicebant ad invicem:

^marg.| ET DICEBANT AD INVICEM. HIERONYMUS. Aquile congregantur ad corpus, martyres et apostoli vident lapidem revolutum qui est lex mortis. Quasi diceret^d:"Ubi est mors aculeus tuus?"

^d Cf. 1Cor. 15, 55-56: « Ubi est mors victoria tua? ubi est mors stimulus tuus? Stimulus autem mortis peccatum est: virtus vero peccati lex ».

Quis revolvet nobis lapidem

^interl.| legem mortis

ab ostio monumenti?

Numérotation du verset Mc. 16,4

Et respicientes viderunt revolutum lapidem.

^interl.| originale peccatum

^interl.| legem mortis

^marg.| REVOLUTUM LAPIDEM. BEDA. Quomodo lapis per angelum sit revolutus Mattheus dicit^e. Allegorice autem lapidis revolutio resurrectionem sacramentorum Christi que velamine littere legis tecta erant insinuat. Lex etenim in lapide scripta est cuius ablato tegmine gloria resurrectionis ostensa est et abolitio mortis antique et vita nobis speranda perpetua toto orbe cepit predicari^f.

^e Cf. Mt. 28, 2: « Et ecce terremotus factus est magnus. Angelus enim Domini descendit de celo: et accedens revolvit lapidem, et sedebat super eum ».

^f Cf. Ex. 32, 15-16: « Et reversus est Moyses de monte, portans duas tabulas testimonii in manu sua, scriptas ex utraque parte, et factas opere Dei: scriptura quoque Dei erat sculpta in tabulis ».

Erat quippe magnus valde.

^interl.| id est etiam infantes tangit in utero gemitus omnium et omnibus gravis

Numérotation du verset Mc. 16,5

Et introeuntes in monumentum

^marg.| BEDA. In domum scilicet rotundam que erat excisa in petra

viderunt iuvenem sedentem in dextris

^interl.| regnantem in prosperis. Hic iuvenis formam resurrectionis timentibus mortem ostendit

^marg.| IUVENEM. HIERONYMUS. Non senem, non infantem, sed iocundum etate ut dicitur^g: «Letare iuvenis in adolescentia tua» que non est hic vera dum senio mixta.

^g Qo. (Ecl.) 11, 9.

^marg.| BEDA. Mulieres angelos vident que cum aromatibus venerunt, quia ille mentes supernos cives aspiciunt que cum virtutibus ad Deum per sancta desideria veniunt.

^marg.| SEDENTEM IN DEXTRIS. BEDA. Ad meridianam partem loci illius, ubi positum fuerat corpus Iesu. Corpus enim quod supinum iacens caput habebat ad occasum, dextram necesse erat habere ad Austrum. Scribit autem Mattheus quod angelum qui revolvit lapidem ab ostio monumenti primo viderunt super ipsum lapidem sedentem qui eas intrare in locum ubi positus erat Dominus iusserat et videre quod iam resurrexit a mortuis^h. Lucas autem quod intrantes in monumentum duos angelos stantes ibi inveneruntⁱ.

^h Cf. Mt. 28, 1-6: « Vespere autem sabbati, que lucescit in prima sabbati, venit Maria Magdalene, et altera Maria, videre sepulchrum. Et ecce terremotus factus est magnus. Angelus enim Domini descendit de celo: et accedens revolvit lapidem, et sedebat super eum: erat autem aspectus eius sicut fulgur: et vestimentum eius sicut nix. Pre timore autem eius exterriti sunt custodes, et facti sunt velut mortui. Respondens autem angelus dixit mulieribus: Nolite timere vos: scio enim, quod Iesum, qui crucifixus est, quaeritis. Non est hic: surrexit enim, sicut dixit: venite, et videte locum ubi positus erat Dominus ».

ⁱ Cf. Lc. 24, 4: « Et factum est, dum mente consternate essent de isto, ecce duo viri steterunt secus illas in veste fulgenti ».

^marg.| GREGORIUS. Per sinistram vita presens, per dexteram vita eterna significatur iuxta illud: {Rusch, t. 4: Erfurt, f. 988va ; facsim., p. 136a} «Leva eius sub capite meo, et dextera eius amplexabitur me»^j. Quia Christus iam presentis vite corruptionem transierat, recte qui eius vitam perennem nuntiabat in dextera sedebat. Qui in stola candida apparuit, quia et sue et nostre festivitatis gaudia nuntiavit. Illa enim Domini resurrectio et nos ad immortalitatem reduxit et ad angelorum numerum restituens celestis patrie damna reparavit.

^j Ct. 2, 6.

coopertum stola candida

^interl.| que vera letitia est hoste depulso regno adepto

{Rusch, t. 4: Erfurt, f. 988va ; facsim., p. 136a} et obstupuerunt.

^marg.| HIERONYMUS."Quod oculus non vidit nec auris audit, que preparavit Deus diligentibus se".^k

^k Cf. 1Cor. 2, 9: « Sed sicut scriptum est: Quod oculus non vidit, nec auris audivit, nec in cor hominis ascendit, que preparavit Deus iis qui diligunt illum ».

Numérotation du verset Mc. 16,6

Qui dicit² illis: Nolite expavescere.

² dicit Ω^R Ω^J Ω^P Ω^L Li447 Ω^S Ed1455 Rusch Weber ] dixit Ω^H Li447@ , mutil. Ω^F

^interl.| «Deus caritas est»^l, «timor non est in caritate»^m

^l 1Io. 4, 16.

^m 1Io. 4, 18.

^marg.| NOLITE EXPAVESCERE. GREGORIUS. Quasi: paveant illi qui non amant adventum Domini vel supernorum civium qui vitiis pressi de eorum societate desperant. Vos autem quid timetis que vestros concives videtis? Unde Mattheus angelum apparuisse describens ait: «Erat aspectus eius sicut fulgur et vestimentum eius sicut nix»ⁿ.

ⁿ Mt. 28, 3.

Iesum queritis Nazarenum

^interl.| a loco

^marg.| IESUM. Salutare. Sed quia multi non substantialiter sed nuncupative hoc nomine dicebantur determinat per locum: Nazarenum ³ et causam subdit: Crucifixum. Atque addit: Surrexit non est hic, per presentiam carnis qui tamen nusquam deest per presentiam maiestatis.

³ sic Rusch

crucifixum.

^interl.| a causa

Surrexit, non est hic.

^interl.| radix amara crucis evanuit, flos vite cum fructibus erupit, qui iacuit in morte surrexit in gloria

Ecce locus⁴ ubi posuerunt eum.

⁴ locus Ω^HΩ^R Ω^J Ω^P Ω^L Li447@ Ω^S Ed1455 Weber ] locum Rusch, mutil. Ω^F

^marg.| ECCE LOCUM UBI POSUERUNT. Ostenditur mortalitas mortalibus ad actionem gratiarum debita, ut intelligamus quid simus et fuerimus et sciamus quid erimus.

Numérotation du verset Mc. 16,7

Sed ite, dicite discipulis eius

^interl.| mulieribus dicitur ut nuntient apostolis, quia per mulierem mors nuntiata est, per mulieres vita resurgens

et Petro

^marg.| ET PETRO. BEDA. Petrus vocatur ex nomine, ne desperet ex negatione. Nisi enim eum angelus nominatim exprimeret qui magistrum ter negaverat, inter discipulos venire non auderet. Et notandum cur eum quem Ecclesie sue omnipotentes preferre proposuit ad ancille vocem negare permisit. Hoc enim actum est magna pietatis dispensatione, ut qui futurus erat pastor Ecclesie in sua culpa disceret quomodo aliis misereri deberet.

^marg.| HIERONYMUS. ET PETRO. Qui se indignum disciplinatu indicat, cum ter magistrum negat. Sed peccata preterita non nocent quando non placent. Precedet vos in Galileam. Brevis sententia in sillogismis, sed ingens in quantitate promissio. Ibi est gaudii nostri fons, eternitatis nostre origo preparata est. Ibi congregantur dispersiones Israel et sanantur contriti corde. Ibi eum videt, sicut dixit vobis non sicut vidistis.

quia precedet⁵ vos in Galileam.

⁵ precedet Ω^HΩ^R Ω^P Li447@ Ω^S Ed1455 Rusch ] precedit Ω^J Ω^L Weber, mutil. Ω^F

^marg.| PRECEDET VOS IN GALILEAM. Bene de redemptore nostro dicitur, Galilea namque 'transmigratio facta' interpretatur. Iam enim a passione ad resurrectionem, a morte ad vitam, a pena ad gloriam transmigraverat. Et bene post resurrectionem in Galilea a discipulis videtur, quia resurrectionis eius gloriam post leti videbimus, si modo a vitiis ad virtutum celsitudinem transmigremus. Qui ergo in sepulcro nuntiatur in transmigratione ostenditur. Et qui in mortificatione carnis agnoscitur in transmigratione mentis videtur.

^marg.| BEDA. Nota quod Marcus dicit: Precedet vos in Galileam ibi eum videbitis sicut dixit vobis , nec tamen ibi visum retulit. Mattheus autem dicit discipulos in Galileam abiisse in montem ibique Dominum vidisse et adorasse et preceptum ab eo accepisse eundi docendi baptizandi omnes gentes in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti^o. Alii autem evangeliste docent eum antea sepius discipulis visum fuisse maxime die resurrectionis in Hierusalem et ipso die in castello Emmaus^p. Quare ergo in Galilea specialiter precessurum et ibi videndum predixit cum neque ibi solum nec primum visus sit? Quia vero specialiter hec vox non evangeliste narrantis, sed angeli ex mandato Domini et ipsius Domini est prophetice dictum intelligendum est. Galilea namque ‘transmigratio’ vel ‘revelatio’ dicitur prius secundum transmigrationis significationem, quod dicitur: Precedet vos in Galileam ibi eum videbitis significat quod gratia Christi de populo Israel erat transmigratura ad gentes a quibus apostoli nullo modo predicantes susciperentur, nisi eis Dominus viam preparasset in eorum cordibus et hoc est: Precedet vos in Galileam . Quod autem gaudentes mirantur victis omnibus difficultatibus aperiri sibi ostium in Domino per illuminationem fidelium, hoc est: Ibi eum videbitis, id est ibi membra eius invenietis, ibi corpus eius vinum in eis qui vos susceperint cognoscetis. Secundum autem hoc quod Galilea revelatio dicitur, non intelligendum est in forma servi, sed in qua est equalis Patri qui dicit^q: “Ego diligam eum et ostendam ei meipsum”, non secundum hoc quod videbant eum, non etiam secundum hoc quod cum cicatricibus videndum et tangendum post resurrectionem ostendit, sed secundum^r: 'Ineffabilem lucem que illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum' secundum quod^s: 'Lux lucet in tenebris et tenebre eum⁶ non comprehenderunt'. Illuc nos precessit, unde ad nos veniens non recessit et quo precedens nos non deseruit. Illa enim revelatio vera est Galilea^t: “Cum similes ei erimus et videbimus eum sicuti est”. Ipsa etiam erit beatior transmigratio ex isto seculo in illam eternitatem, si eius precepta sic amplectamur ut ad eius {Rusch, t. 4: Erfurt, f. 988vb ; t. 4 p. 136b} dextram aggregari mereamur^u: “Tunc enim ibunt in ignem eternum sinistri, iusti autem in vitam eternam”. Hinc illuc transmigrabunt et ibi eum videbunt quomodo non vident impii^v: “Tolletur enim impius ut non videat claritatem Dei et impii lumen non videbunt”, “Hec est autem vita eterna ut cognoscant te verum Deum et quem misisti Iesum Christu”^w, sicut in illa eternitate cognoscetur quo et nos perducet propter formam servi, ut liberi contemplemur formam Domini.

^o Cf. Mt. 28, 10-19: « Tunc ait illis Iesus: Nolite timere: ite, nuntiare fratribus meis ut eant in Galileam ; ibi me videbunt. Que cum abiissent, ecce quidam de custodibus venerunt in civitatem, et nuntiaverunt principibus sacerdotum omnia que facta fuerant. Et congregati cum senioribus consilio accepto, pecuniam copiosam dederunt militibus, dicentes: Dicite quia discipuli eius nocte venerunt, et furati sunt eum, nobis dormientibus. Et si hoc auditum fuerit a preside, nos suadebimus ei, et securos vos faciemus. At illi, accepta pecunia, fecerunt sicut erant edocti. Et divulgatum est verbum istud apud Iudeos, usque in hodiernum diem. Undecim autem discipuli abierunt in Galileam in montem ubi constituerat illis Iesus. Et videntes eum adoraverunt: quidam autem dubitaverunt. Et accedens Iesus locutus est eis, dicens: Data est mihi omnis potestas in celo et in terra: euntes ergo docete omnes gentes: baptizantes eos in nomine Patris, et Filii, et Spiritus Sancti ».

^p Cf. Lc. 24, 13: « Et ecce duo ex illis ibant ipsa die in castellum, quod erat in spatio stadiorum sexaginta ab Ierusalem, nomine Emmaus ».

^q Cf. Io. 14, 21: « Qui habet mandata mea, et servat ea: ille est qui diligit me. Qui autem diligit me, diligetur a Patre meo: et ego diligam eum, et manifestabo ei meipsum ».

^r Io. 1, 9: « Erat lux vera, quae illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum ».

^s Cf. Io. 1, 5: « Et lux in tenebris lucet, et tenebre eam non comprehenderunt ».

^t Cf. 1Io. 3, 2: « Carissimi, nunc filii Dei sumus: et nondum apparuit quid erimus. Scimus quoniam cum apparuerit, similes ei erimus: quoniam videbimus eum sicuti est ».

^u Cf. Mt. 25, 46: « Et ibunt hi in supplicium eternum: iusti autem in vitam aeternam ».

^v Cf. Is. 26, 10: « Misereamur impio, et non discet iustitiam ; in terra sanctorum iniqua gessit, et non videbit gloriam Domini ».

^w Cf. Io. 17, 3: « Hec est autem vita eterna: ut cognoscant te, solum Deum verum, et quem misisti Iesum Christum ».

⁶ sic Rusch

Ibi⁷ eum videbitis sicut dixit vobis.

⁷ Ibi Ω^RΩ^P Ω^S Ed1455 ] + ergo Li447, mutil. Ω^F

^interl.| non sicut vidistis

Numérotation du verset Mc. 16,8

At ille exeuntes fugerunt de monumento.

^marg.| FUGERUNT. HIERONYMUS. De futura vita dicitur: «Fugiet dolor et gemitus»^x. Imitantur mulieres ante resurrectionem omnium quod faciunt post, id est facture sunt fugiunt mortem et pavorem.

^x Is. 35, 10.

Invaserat enim eas pavor⁸ et tremor⁹

⁸ tremor] castre cacogr. Li447

⁹ pavor - et - tremor Ω^H Ω^P Ω^S Rusch ] inv. Ω^R Ω^J Ω^L Li447 Li447@ Ed1455 Weber, mutil. Ω^F

^interl.| angelorum et hominum

Et nemini quicquam dixerunt. Timebant enim.

^marg.| ET NEMINI. HIERONYMUS. Quia illi soli mysterium resurrectionis vident qui meruerunt. Unde secundum Ioannem^y: «Petrus autem surgens cucurrit ad monumentum» ut videret que audivit.^z

^y Revera: Lc. 24, 12.

^z ¶Fons : Hieronymus (Pseudo ), Expositio evangelii secundum Marcum, cap. 16, CCSL 82, p. 80.59: « Quia ipsi soli mysterium resurrectionis uident, qui uidere ipsi illud meruerunt. Unde sequitur iuxta Ioannem, Petrus autem surgens cucurrit ad monumentum ut uideret ipse quod audiuit ».

^marg.| BEDA. Marcus: Et nemini quicquam dixerunt . Lucas^aa:"Et egresse¹⁰ a monumento nuntiaverunt hec omnia illis undecim". Mattheus^ab:"Et exierunt cito de monumento cum timore et gaudio currentes nuntiare discipulis eius". Sed possumus intelligere, quia nemini angelorum quicquam dixerunt, id est ad ea que ab illis audierant nihil responderunt aut custodibus quos iacentes viderunt. Illud autem gaudium quod Mattheus dixit non repugnat timori de quo Marcus scribit. Utrumque enim in earum animo fuit sed Mattheus timorem tacuit.

^aa Cf. Lc. 24, 9: « Et regresse a monumento nuntiaverunt haec omnia illis undecim, et ceteris omnibus ».

^ab Cf. Mt. 28, 8: « Et exierunt cito de monumento cum timore et gaudio magno, currentes nuntiare discipulis eius ».

¹⁰ sic Rusch

Numérotation du verset Mc. 16,9

Surgens autem {Rusch, t. 4: Erfurt, f. 988va ; facsim., p. 136a} Iesus¹¹ mane prima sabbati

¹¹ Iesus CorS2 ( utraque <correctio> habet Ihesus ) Z G D Φ Ω^HΩ^J Ω^S Ed1455 Rusch ] om. CorS2 (sed fere ubique sine) Ω^R Li447 Li447@ Ω^P Ω^L Weber , mutil. Ω^F

^interl.| quomodo et ubi hec apparitio facta sit, Ioannes plenissime dicit

^marg.| SURGENS AUTEM. Mane surrexit, sero sepultus est, ut hoc adimpleretur^ac: «Ad vesperum demorabitur fletus et ad matutinum letitia». Sepultus ergo sexta sabbati que vocatur Parasceve circa vesperum sequenti nocte et die sabbati cum sequenti nocte in monumento positus. Die tertia, id est primo mane prima sabbati, surrexit. Et bene una die et duabus noctibus in sepulcro iacuit quia lucem sue simple mortis nostre duple mortis tenebris adiunxit. In morte enim anime et spiritus tenebramur. Unde ad nos suam, id est carnis mortem attulit et duas nostras soluit simplam suam duple nostre contulit et duplam nostram moriens abstulit.

^ac Ps. 29, 6.

apparuit primo Marie Magdalene de qua eiecerat septem demonia.

^marg.| APPARUIT PRIMO MARIA MAGDALENE. Marie Magdalene primo ostenditur de qua eiecerat septem demonia, quia meretrices et publicani precedunt Synagogam in regnum Dei^ad ut latro precessit apostolos^ae. Apostoli flent et lugent, quia necdum viderunt sed cito consolabuntur ; unde: Et illi audientes etc.

^ad Cf. Mt. 21, 32: « Venit enim ad vos Ioannes in via iustitie, et non credidistis ei: publicani autem et meretrices crediderunt ei: vos autem videntes nec poenitentiam habuistis postea, ut crederetis ei ».

^ae Cf. Lc. 23, 42-43: « Et dicebat ad Iesum: Domine, memento mei cum veneris in regnum tuum. Et dixit illi Iesus: Amen dico tibi: hodie mecum eris in paradiso ».

^marg.| BEDA. In principio mulier auctor culpe viro fuit, executor vir erroris extitit nunc que prima mortem gustavit, resurrectionem prima videt. Et ne perpetui reatus apud viros opprobrium sustineret que viro culpam transfuderat transfudit et gratiam. Unde hec que lugentibus letitiam resurrectionis prima nuntiavit, a septem demonibus curata memoratur ut “ubi abundavit peccatum superabundasse et gratia”^af monstraretur. Septenarius enim pro universitate ponitur. Que autem a septem demonibus hoc est universis sceleribus liberata erat prima resurgentem Dominum vidit, ne quis digne penitens de venia desperet videns eam quondam tot vitiis subditam, nec a Deo dilectam ut ipsis evangelistis et apostolis resurrectionem evangelizaret.

^af Cf. Rm. 5, 20: « Lex autem subintravit ut abundaret delictum. Ubi autem abundavit delictum, superabundavit gratia ».

Numérotation du verset Mc. 16,10

Illa videns¹² nuntiavit his qui cum eo¹³ fuerant¹⁴ lugentibus et flentibus.

¹² videns Cas239 Ω^F Rusch ] vadens Ω^R Ω^J Ω^P Ω^L Ω^S Li447 Li447@ Ed1455 Weber

¹³ eo] ea Sarum

¹⁴ fuerant Cas239 ] erant Ω^H Ω^S, mutil. Ω^F

Numérotation du verset Mc. 16,11

At¹⁵ illi audientes quia viveret et visus esset¹⁶ ab ea non crediderunt.

¹⁵ At Ω^H Ω^P Ω^S] Et Li447 Li447@ Rusch Weber

¹⁶ esset Ω^F Ω^R Li447 Ω^J Ω^L Ω^S Ed1455 Rusch Weber ] est Ω^P , om. Li447@

^marg.| ET ILLI. BEDA. Quod discipuli resurrectionem tarde credunt non tam est illorum infirmitas, quam nostra firmitas dubitantibus enim resurrectio per multa argumenta monstrata est quibus et nos firmius solidamur.

Numérotation du verset Mc. 16,12

Post hec¹⁷ autem

¹⁷ hec Ω^H Ω^F Ω^R Ω^J Ω^P Ω^L Ω^S Ed1455 Weber ] hoc Li447 Li447@ Rusch

^interl.| quomodo factum sit Lucas exponit

duobus ex eis¹⁸

¹⁸ eis Ω^HΩ^F Ω^J Ω^P Ω^L Ω^S Rusch Weber ] his Weber (D) Ω^R Ed1455 Clementina

^interl.| laborantibus

^marg.| DUOBUS EX EIS. BEDA. Hoc Lucas apertius^ag: «Oculi eorum tenebantur ne eum agnoscerent» etc. post^ah: «Cognoverunt eum in fractione panis». Et sicut Lucas ait^ai: «Surgentes eadem hora regressi sunt in Hierusalem» etc.

^ag Lc. 24, 16.

^ah Lc. 24, 35.

^ai Lc. 24, 33.

ambulantibus

^marg.| AMBULANTIBUS. Fides hoc laborat agens activam vitam, illic contemplativa secura visione regnat. Hic per speculum contuemur imaginem illic facie ad faciem videbimus veritatem^aj ; unde, post hoc: duobus ex eis etc. ambulantibus id est laborantibus, ostensus est in alia effigie. Et illis nuntiantibus non est creditum dum sicut Moyses viderunt quod non sufficiebat eis. Unde Moyses dicit^ak: ‘Ostende mihi teipsum'. Oblitus carnis sue postulat in ista vita quod post illam speramus in futura.

^aj Cf. 1Cor. 13, 12: « Videmus nunc per speculum in enigmate: tunc autem facie ad faciem. Nunc cognosco ex parte: tunc autem cognoscam sicut et cognitus sum ».

^ak Cf. Ex. 33, 17-18: « Dixit autem Dominus ad Moysen: Et verbum istud, quod locutus es, faciam: invenisti enim gratiam coram me, et teipsum novi ex nomine. Qui ait: Ostende mihi gloriam tuam ».

ostensus est¹⁹ in alia effigie

¹⁹ ostensus est Ω^H Ω^J Ω^P Ω^S Ed1455 Rusch Weber ] apparuit Ω^R( hapax )

^interl.| non in natura sua

euntibus in villam.

Numérotation du verset Mc. 16,13

Et illi euntes nuntiaverunt ceteris²⁰ nec illis crediderunt.

²⁰ ceteris Ω^R Ω^P Li447 Li447@ ] aliis Ω^H Ω^S

^interl.| aliqui eorum

^marg.| NEC ILLIS. BEDA. Lucas autem dicit: «Invenerunt autem congregatos undecim et eos qui cum ipsis erant dicentes quia surrexit Dominus vere et apparuit»^al. Sed notandum quia aliqui fuerunt qui non crediderunt. Unde Marcus: Nec illis etc.

^al Lc. 24, 33.

Numérotation du verset Mc. 16,14

Novissime autem²¹

²¹ autem Ω^HΩ^F Ω^R Ω^S Li447 Li447@ Ed1455 Rusch ] om. Cas239 Ω^J Ω^P Ω^L Weber

^interl.| die ascensionis

^interl.| NOVISSIME AUTEM. BEDA. Quadragesimo die quando erat iam ab eis recessurus {Rusch, t. 4: Erfurt, f. 989ra ; facsim., p. 137a} in celum, hoc eis maxime illo die exprobare voluit, quia his qui viderant eum resurgentem non crediderunt antequam eum ipsum viderent, cum post ascensionem eius predicantibus illis evangelium gentes que non viderunt crediture essent. Unde statim adiungit Marcus et dixit eis: Euntes in mundum universum predicare evangelium etc.

recumbentibus {Rusch, t. 4: Erfurt, f. 989ra ; facsim., p. 137a} illis undecim apparuit illis Iesus²²

²² illis Iesus Cas239 Ω^H Ω^F Ω^J* Ω^P Ω^S Li447@ ] illis Ω^J², om. Cor1 CorS2 Ω^R Ω^L Ed1455 Rusch Weber

^interl.| ut omnes testes et omnibus narrent quod communiter viderunt et audierunt

et exprobravit incredulitatem eorum²³

²³ eorum Ω^H Ω^P Ω^S Ed1455 ] illorum Cas239 Ω^F Li447 Li447@ Rusch Weber

^interl.| ut succedat credulitas

et duritiam cordis

^marg.| DURITIAM CORDIS. HIERONYMUS. Ut succedat cor carneum caritate plenum. Hinc est quod caterve martyrum mortem huius seculi libenter affectant, quia norunt pro temporali interitu perpetuo se esse victuros.

quia his qui viderant eum resurrexisse a mortuis²⁴, non crediderant²⁵.

²⁴ a mortuis Ω^H Ω^S Rusch ] om. Ω^F Ω^J Ω^R Li447 Li447@ Ω^P Ω^L Ed1455 Weber

²⁵ crediderant Ω^HΩ^F Ω^S Ω^R Weber ] crediderunt Weber (D) CorS2 Ω^P Ed1455 Clementina , crederant CorS2 ( vel ), credebant CorS2 (vel)

Numérotation du verset Mc. 16,15

Et dixit eis: Euntes in mundum universum. Predicate evangelium omni creature.

^interl.| HIERONYMUS. Nunc post acceptum Spiritum sanctum tamquam vasa limosa per ignem confirmata

^marg.| OMNI CREATURE. Omni nationi gentium. Ante enim dictum erat^am: «In viam gentium ne abieritis», ut scilicet apostolorum prius a Iudea repulsa predicatio, tunc gentibus in adiutorium fieret.

^am Mt. 10, 5.

^marg.| HIERONYMUS. Omni generi humano quod habet aliquid commune omni creature: angelis, pecoribus, lignis, lapidibus igni et aque, callido et frigido, humido et arido, quia ‘minor mundus’ homo dicitur.

Numérotation du verset Mc. 16,16

Qui crediderit et baptizatus fuerit salvus erit.

^marg.| BEDA. Fide que per dilectionem operatur

Qui vero non crediderit condemnabitur.

^marg.| QUI CREDIDERIT. Per alios parvuli credunt, sicut ex aliis ea que in baptismo eis remittuntur, peccata contraxerunt.

Numérotation du verset Mc. 16,17

Signa autem eos qui crediderint

^marg.| SIGNA AUTEM. Numquid si signa non faciamus non credimus? Sed hec in exordio necessaria fuerunt, ut fides miraculis nutriretur. Fide autem Ecclesie iam confirmata non sunt necessaria.

hec sequentur: In nomine {Rusch, t. 4: Erfurt, f. 989rb ; facsim., p. 137b} meo demonia eicient,

^interl.| ut succedat credulitas

^marg.| DEMONIA EICIENT etc. Hoc hodie spiritualiter facit Ecclesia, cum per exorcismi gratiam manum credentibus imponit et malignos spiritus expellit.

linguis loquentur novis,

^marg.| LINGUIS LOQUENTUR NOVIS etc. Hoc fit dum fideles veteris vite secularia verba relinquunt, et sancta mysteria insonant et Dei laudes et potentiam quantum valent extollunt.

Numérotation du verset Mc. 16,18

serpentes tollent. Et si mortiferum quid biberint,

^marg.| {Rusch, t. 4: Erfurt, f. 989rb ; facsim., p. 137b} ET SI MORTIFERUM QUID. Dum pestiferas persuasiones audiunt, nec ad operationes usque perducunt, quod inde eis non nocet si mortiferum bibunt.

non eis²⁶ nocebit. Super egros manus imponent et bene habebunt.

²⁶ eis Φ Ω^H Ω^F Ω^R² Ω^PΩ^S Li447 Li447@ Ed1455 Clementina ] eos Ω^R* Ω^J Ω^L Rusch Weber

^marg.| SUPER EGROS etc. Dum proximos in bono opere confirmatos roborant exemplo bone operationis, super egros manus imponunt et bene habebunt. Hec miracula tanto maiora quanto spiritualia per hoc enim anime suscitantur non corpora.

Numérotation du verset Mc. 16,19

Et Dominus quidem Iesus

^interl.| qui de celo descendit

postquam locutus est eis, assumptus est in celum

^interl.| unde venerat

^marg.| IN CELUM. AUGUSTINUS. Nota quod aliquando celos pluraliter et aliquando celum singulariter invenis, sed quodam modo locutionis abusive singularia plurali numero dicimus et pluralia singulari. Ad orientem vero quod psalmista dicit, evangeliste tacent significat Hierusalem que est in orientis partibus collocata. Unde apostolis videntibus ascendit et terra multis plena miraculis, ubi fidelium credulitas plus actibus quam locutionibus eruditur.

et sedet²⁷ a dextris Dei.

²⁷ sedet Ω^R Ω^J Ω^P Ω^S Li447@ Ed1455 Clementina ] sedit Ω^L Weber , mutil. Ω^F

^marg.| ET SEDET AD DEXTRIS etc. BEDA. Et nunc omnia iudicans in fine omnium iudex venturus est. Stephanus autem vidit eum stantem quia in certamine habuit eum adiutorem.^an

^an Cf. Act. 7, 55: « Cum autem esset plenus Spiritu sancto, intendens in celum, vidit gloriam Dei, et Iesum stantem a dextris Dei. Et ait: Ecce video celos apertos, et Filium hominis stantem a dextris Dei».

Numérotation du verset Mc. 16,20

Illi autem profecti predicaverunt ubique Domino cooperante et sermonem confirmante sequentibus signis.²⁸

²⁸ signis Ω^H Ω^F Ω^R Rusch ] + Explicit evangelium secundum Marcum Ω^J Ω^P Ω^L Ed1455

^interl.| preceptum obedientia. Obedientiam signa comitantur.

^marg.| ILLI AUTEM. BEDA. Nota quod Marcus evangelium suum quanto inchoavit tardius, tanto in longinquiora tempora scribendo porrexit. Neque enim de nativitate ipsius Domini aut precursoris eius, neque de infantia, nec de pueritia cuiuslibet horum aliqua commemorans, nec de nativitate Salvatoris aliquid scribens, excepto quod in capite evangelii sui filium Dei nominat. Ab initio evangelice predicationis quod per Ioannem factum est narrando pervenit, quo apostoli idem evangelii verbum per totum orbem seminaverunt.

Comment citer cette page ?
Martin Morard et alii, ed., Glossa ordinaria cum Biblia latina (Mc. Capitulum 16), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 07/05/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=liber&numLivre=56&chapitre=56_16)

Signaler un complément d'information

Notes :

<56. - Marci evangelium**>

Capitulum 16

<56. - Marci evangelium**>

Capitulum 16