Glossa ordinaria

<56.6576> Prologus ‘Vidi... quoniam angelus’ Petri Comestoris in Marcum

Numérotation du verset Mc. Prol.6576,1 
¶  A
A ¶Codd. : BSG72, f. 115va (post Glossam ordinariam in Mc.) ; P14434, f. 67r (commentaria Comestoris); P15269, f. 117r ; locatim contuli P14435, f. 95 ; {MM2024}
prol.| «Vidi et ecce quatuor quadrige egredibantur de medio duorum montium et montes illi montes enei. Huiusmodi visionem revelavit Dominus» Zachariea. Et fuit visio imaginaria congruens temporibus illis, iuxta quod exposuit Zacharie angelus latens inter fruteta1 inquiens per quatuor quadrigas significari quatuor regna, a quibus passus est populus Dei, scilicet regnum Assyriorum, Medorum, Grecorum, Romanorum, quia ut habemus in Glossa super duodecim prophetas, coloribus equorum congruunt idiomata populorum2.
a Za. 6.
1 fruteta] scrips., frutecta P14434 P15269 , fructecta BSG72
2 prophetas] + coloribus equorum congruunt ydiomata populorum BSG72
Numérotation du verset Mc. Prol.6576,2 
prol.| Sed quoniam angelus quasi historice pretaxatam exposuit visionem, restat ut mysticam prosequamur expositionem. Nam cum, iuxta litteralem sensum que populo suo erant eventura, revelavit Dominus prophete sub imaginaria quadam visione, eadem tamen visio tempori3 gratie congruebat sub mystica interpretatione.
3 tempori BSG72 P14434 P14435 ] tempore P15269
Numérotation du verset Mc. Prol.6576,3 
prol.| Duo igitur montes sunt duo Testamenta pro4 eminentia spiritualis intelligentie montibus comparata. Iuxta verbum Isaie dicentisb : “Super montem excelsum ascende tu5 qui evangelizas6”. Qui pulchre dicuntur7 enei propter duorum Testamentorum consonantiam. Es enim vocale metallum est, vel propter soliditatem.8 Es enim solidum metallum est per9 doctrinam siquidem10 duorum Testamentorum in lubrico huius vite roboramur. Ecce quid11 per montes. 12
b Is. 40, 9.
4 pro] et P14435
5 tu P15269 ] om. P14434 P14435
6 evangelizas] + Sion BSG72 P14435* (exp.)
7 pulchre dicuntur P14435 ] montes dicuntur pulchre P15269
8 Es enim vocale metallum est, vel propter soliditatem BSG72 P14434 ] om. P14435
9 per] propter P14435
10 siquidem] om. P14435
11 quid] qui BSG72
12 BSG72 P14435
Numérotation du verset Mc. Prol.6576,4 
prol.| Quatuor autem quadrige egredientes de medio13 duorum montium, pulchre intelliguntur quatuor evangeliste quorum doctrina14 quasi de medio duorum Testamentorum. Cui etiam illud congruit quod iuxta Zacharie visionem trahebatur prima quadriga15 equis nigris, secunda equis rubeis, tertia equis16 albis, quarta equis17 variis.
13 de medio] om. BSG72
14 doctrina] + emanat P14435
15 trahebatur prima quadriga] prima quadriga detrahebatur BSG72, prima quadriga trahebatur P15269
16 equis] om. BSG72
17 equis] om. BSG72
Numérotation du verset Mc. Prol.6576,5 
prol.| Per obscuritatem quippe nigredinis exprimitur secretum18* latentis in carne deitatis quod pro sui obscuritate19 pulchre per nigredinem designatur quoniam commitatur obscuritas. Quia ergo Ioannis ait20 principaliter de deitate Christi, quam non nisi obscure et in enigmate21 contemplamur, eleganter per primam quadrigam prefiguratus est que trahebatur equis nigris.
18 secretum BSG72 ] om. P14434
19 pro sui obscuritate] per sui obscuritatem BSG72
20 ait] agit BSG72
21 in enigmate] enicmatice ? BSG72
Numérotation du verset Mc. Prol.6576,6 
prol.| Quia vero Lucas principaliter agit22 de passione in qua est rubricata23 sanguine caro Christi24, eleganter per secundam, prefiguratus est que trahebatur equis rubeis.
22 principaliter – agit] inv. BSG72, principaliter P15269
23 est rubricata] inv. BSG72 P15269
24 sanguine - caro Christi] inv. P15269
Numérotation du verset Mc. Prol.6576,7 
prol.| Marcus vero quia25 principaliter26 de resurrectione per tertiam prefiguratus est que trahebatur equis albis per claritatem namque albedinis fulgor exprimitur resurrectionis. Unde et in resurrectione angeli albis induti vestibus27, apparuerunt.
25 quia P15269 ] qui BSG72
26 principaliter P15269 ] + agit BSG72
27 induti – vestibus] inv. P15269
Numérotation du verset Mc. Prol.6576,8 
prol.| Mattheus quoque quia duas in Christo asserit28 naturas, per quartam eleganter prefiguratus est que trahebatur equis variis. Nam varietas equorum varietatem exprimit duarum in Christo29 naturarum quia varius color de diversis conficitur30 coloribus. Sic itaque et numerus quadrigarum et color equorum congruit santificationi31 quatuor evangelistarum.
28 in christo-asserit] inv. BSG72
29 duarum – in Christo] inv. P15269
30 conficitur] efficitur P15269
31 sanctificationi] significationi BSG72 P15269
Numérotation du verset Mc. Prol.6576,9 
prol.| Merito autem32 per quadrigas prefigurati sunt quia per eorum doctrinam quasi per quandam quadrigam per quatuor partes orbis vehitur fama Christi. Idem33 etiam sunt rote in quadriga Domini quia per ipsos quasi per quatuor rotas volvitur et vehitur doctrina evangelii34. Ideo etiam per quadrigas quia in quadriga et quadratura est35 rotunditas. Quadratura soliditatem, rotunditas designat eternitatem36. Quadratum enim stabile est quocumque vertatur et in37 rotundo nec principium nec finis assignatur. Quadratura congruit luctantibus. Rotunditas congruit triumphantibus.
32 autem P15269 ] ergo BSG72
33 Idem] Item P15269
34 evangelii P15269 ] Domini BSG72
35 est] sunt praem. P15269* (exp.), + et P15269
36 designat eternitatem] eternitatem significat P15269
37 in] om. BSG72 P15269
Numérotation du verset Mc. Prol.6576,10 
prol.| Nobis38 siquidem in lubrico huius vite contra carnem et sanguinem pariterque contra39 aereas potestates colluctantibus necessarium40 est, robur soliditatis precipue contra quatuor41 affectiones que mentem hominis concutiunt et deiciciunt in hac vita, scilicet spes de adipiscendis, gaudium de adeptis, timor de admittendis, dolor de amissis. Pulchre ergo per quadrigas prefigurati sunt per quorum doctrinam quadramur ut rotundi42 efficiamur id est in presenti in43 virtutibus roboremur44 ut deinde eternitate perfruamur.
38 Nobis BSG72 P14234 ] Nobilis P14435, Robur P15269
39 pariterque contra] pariter adversus BSG72, pariterque adversus P15269
40 necessarium ] necessarie BSG72
41 quatuor] quator P14434
42 rotundi] + ut P15269
43 in] om. P15269
44 roboremur] roboramur P15269
Numérotation du verset Mc. Prol.6576,11 
prol.| In prefata autem visione secundum dignitatis ordinem evangeliste sunt prefigurati prout scilicet45 singuli in aliquo46 sunt privilegiati47. Nam licet communem habeant materiam, tamen capitulis distinguntur propriis et in48 singularibus sibi preminent privilegiis. Ioannes singularem habet preminentiam in arduitate materie. Lucas in persecutione historie. Marcus in excellentia miraculorum quia potiores flores carpit id est excellentia miracula colligit49 propter huiusmodi privilegia. Ordine pretaxato50, prefigurati sunt in pretaxata visione. Ioannes per primam51 quadrigam tamquam primum52 ratione dignitatis obtinens53 locum; Lucas per secundam, tamquam secundum54 post Ioannem obtinens locum ; Marcus per tertiam, tertium in dignitate obtinens55 locum prepositus Mattheo propter56 excellentiam miraculorum, vel potius quia principaliter agit de resurrectione in qua virtus deitatis57 manifestatur.
45 scilicet] om. BSG72
46 aliquo] quo P15269
47 privilegiati] presignati BSG72
48 in] om. BSG72 P15269
49 id ... colligit P14434 ] om. BSG72
50 pretaxato] pretaxata P14435
51 primam BSG72 P14435 P15269 ] + propriam P14434
52 primum P14434 BSG72 ] om. P15269
53 obtinens] obtinet P15269
54 secundum] om. P15269
55 obtinens P14434 ] continet BSG72
56 propter P14434 ] per BSG72 P15269
57 deitatis P14434 P15269 ] divinitatis BSG72
Numérotation du verset Mc. Prol.6576,12 
prol.| Matthei vero intentio58 circa humanitatem precipue versatur tamquam quartum59 et ultimum obtinens locum. Qui tamen ratione temporis obtinet primum quia primus evangelium scripsit. Marcus secundum qui60 tempore Claudii Cesaris evangelium scripsit61 in Italia, precipue ut Romanos instrueret. Scripsit autem nesciente Petro cuius fuit discipulus62 cuius opus postea videns et approbans Petrus appellavit furtum laudabile. Lucas tertium [f. 67rb] qui scripsit in Achaia, Ioannes ultimum qui63 in Asia.
58 intentio P14434 ] intuenti BSG72
59 quartum P14434 ] om. BSG72
60 qui P14434 ] quia BSG72
61 Marcus ... scripsit] om. hom. P15269
62 fuit– disc. BSG72 P15269 ] inv. P14434
63 qui] om. P15269
Numérotation du verset Mc. Prol.6576,13 
prol.| Prefigurati sunt quoque quatuor evangeliste in figuris quatuor animalium, in visione Ioannis et Ezechielis in quibus Marcus figuram leonis sortitur nec immerito. Nam et quasi a rugitu inchoat id est a voce clamantis et in fine agit de morte catuli leonis et de suscitatione ad rugitum patris64, id est de morte Christi qui tamquam catulus leonis accubuit ad vocem patris in uno occubuit et die tertia ad vocem eius65 surrexit. Sic Hieronymus secundum alios tamen Marcus figuram aquile sortitur66. Ioannes67 leonis unde inventus. Marcus amat terras, inter celumque volare. Ioannes fremit ore leo similis rugienti. Augustinus68 quoque dicit Mattheum prefiguratum in leone quia ostendit Christum esse de regia tribu.
64 patris] om. P15269
65 vocem – eius] inv. P15269
66 sortitur – figuram aquile] inv. BSG72
67 Ioannes] + vero BSG72
68 Augustinus] MarAug9 P14434
Numérotation du verset Mc. Prol.6576,14 
prol.| Et69 varie sunt opiniones de prefiguratione evangelistarum sed nos sequimur Hieronymum. Prefigurati sunt70 quatuor evangeliste per quatuor anulos arche, duos a dextris et duos a sinistris.
69 et] om. BSG72
70 sunt quoque BSG72 ] quoque sunt P15269, sunt P14434
Numérotation du verset Mc. Prol.6576,15 
prol.| Erat71 siquidem in tabernaculo Domini archa quadrangula et secus72 archam corona aurea, interrasilis, alta digitis quatuor. In quatuor autem arce lateribus erant quatuor annuli aurei, duo a dextris et duo a sinistris73 quibus affixe74 erant altrinsecus due75 vectes de lignis sethim deaurati, forma arce quadrangula ⎾mystice intelligitur76 quatuor evangeliorum doctrina.
71 Erat] Ecce BSG72
72 secus] super BSG72
73 Erat siquidem... sinistris] om. hom. P15269
74 affixe] affixi P15269
75 due] duo P15269
76 mystice – intel.] inv. BSG72
Numérotation du verset Mc. Prol.6576,16 
prol.| Corona similiter faciem arce quadrangula mystice intelligitur quatuor evangeliorum doctrina. Corona77 super faciem arce quadrangulam⏋ 78 altitudinis quatuor digitorum79 intelligitur vita eterna80. Ad cuius altitudinem pervenitur per81 doctrinam quatuor evangeliorum et sic corona super arcam vita eterna super doctrinam evangelicam. Pulchre autem corona dicitur82 interrasilis id est interpolate dictincta celaturis per huismodi83 distinctionem mystice figurata est inter electos84 differentia claritatis.
77 corona] + fuit BSG72
78 mystice... quadrangulam] P15269
79 quatuor - digitorum] inv. P15269
80vita—eterna P14434 P15269 ] inv. BSG72
81 per] ad BSG72
82 corona dicitur BSG72 ] inv. P15269
83 huiusmodi] cuiusmodi P15269
84 inter electos] electorum BSG72
Numérotation du verset Mc. Prol.6576,17 
prol.| Quatuor annuli aurei et rotundi quatuor evangeliste qui eternam claritatem et claram eternitatem nobis annuntiant. In auro siquidem85 fulgor, in rotunditate perfectio. Duo annuli a dextris : duo evangeliste86 qui cum Domino corporaliter87 conversati sunt et eius doctrinam88 audierunt ; duo a sinistris Marcus et Lucas qui nunc forte Dominum in carne viderunt89.
85 siquidem] quoque P15269
86 duo evangeliste] duo evangelia BSG72, due evangeliste P15269
87 cum Dom. – corporaliter P15269 ] inv. P14435
88 eius – doctrinam] inv. P14435 P15269
89 viderunt P14434² (in ras. ut videtur) P15269 ] noverunt P14435, nonviderunt P14434*
Numérotation du verset Mc. Prol.6576,18 
prol.| Alii e contrario per duos90 a sinistris volunt intelligi duos qui doctrinam evangelicam addidicerunt91 dum adhuc Christus mortalis per duos a dextris. Illos duos qui post resurrectionem, postquam factus est immortalis92, quia per sinistram mortalitas, per dex<tram> immortalitas solet intelligi. Qui videntur93 consonare picture ecclesiarum94 ubi enim depinguntur Petrus et95 Paulus Domino96 collaterales, Paulus depingitur a dextris, Petrus a sinistris. Unde a simili per duos annulos a dextris significari videntur97 duo evangeliste qui Dominum in carne non viderunt sicut nec vidit Paulus, Marcus et98 Lucas quorum alter fuit discipulus99 Petri, alter Pauli, Marcus100 iste quem habemus pre manibus, Petri fuit in baptismate filius, et eiusdem in divino sermone101 discipulus. Qui ut sacerdotio haberetur reprobus fertur sibi102 pollicem abscidisse et, ut Hieronymus traditc, fuit colobodactilis103 id est modicam habens quantitatem articulorum104, iuxta proportionalem quantitatem, aliorum membrorum105. Colon enim membrum106, dactilon digitus.
c Cf. Prol. 56.607  : «Denique amputasse sibi post fidem pollicem dicitur ut sacerdotio reprobum haberetur ».  Cf. Prol. in Mc., Biblia, Perpignan, BM, ms. 1, s. XII, f. 50 : « Item alia. Marchus qui est colobo dactilis est... »
90 Alii e contrario per duos] duo BSG72
91 addidicerunt BSG72 P14435 ] addiderunt P14434, addidicerant ! P15269
92 per duos a ... est immortalis,] om. hom. P14434
93 qui videntur P14434 ] quibus videntur P14435 P15269 (uurur) , videtur BSG72
94 ecclesiarum P14434 P14435 ] evangelistarum P15269
95 et BSG72 P14435 P15269 ] om. P14434
96 Domino BSG72 P14434 P14435 ]duo P15269
97 significari videntur BSG72 P14434 P15269 ] significare videntur P14434
98 et] scilicet et BSG72 P14435
99 discipulus] + Christi ? BSG72
100 Marcus] + enim P14435 P15269
101 divino – sermone P14435 P15269 ] inv. BSG72
102 sibi BSG72 P14434 ] om. P15269
103 colobodactilis] scrips., colabo dactilis BSG72, collobodactilius P14434, colobo dactilius P14435, colofodactilus P15269
104 quantitatem – articulorum] inv. P15269
105 iuxta proportionalem ... membrorum] om. BSG72
106 membrum P14434 P15269 ] membrorum P14435
Numérotation du verset Mc. Prol.6576,19 
prol.| Eius materia sunt precepta, mandata, testimonia et exempla.
Numérotation du verset Mc. Prol.6576,20 
prol.| Eius intentio107 est utramque in Christo asserere108 naturam.
107 Eius -intentio P14434 P14435 ] inv. P15269
108 in Christo – asserere] inv. BSG72
Numérotation du verset Mc. Prol.6576,21 
prol.| Modus antequam ad seriem narrationis descendat109, ad commendationem generis sui, ⎾scilicet Levitici de quo omnes prophete fuerunt, premittit testimonia prophetarum, scilicet Isaie et Malachie. Postea descendit ad narrationem, incipiens a paranimpho sponsi id est a Ioanne ibi scilicet “Fuit Ioannes” etc. Consequenter agit de baptismo Ioannis, et Christi de Ieiunio et temptatione deserti. Deinde prosequitur excellentiora miracula110 quousque111 proveniat ad passionem. Deinde agit de resurrectione de qua plenius quam alii, tandem de ascensione terminans evangelium in predicatione apostolorum sub hiis verbis: “Illi autem profecti predicaverunt ubique Domino cooperante et sermonem confirmante sequentibus signis”d ⏋ 112.
d Mc. 16, 20.
109 seriem - narrationis descendat] inv. P15269
110 miracula P14434 ] miraculorum P15269
111 quousque P14434 ] quosque P15269
112 scilicet... signis] om. BSG72


Comment citer cette page ?
Martin Morard et alii, ed., Glossa ordinaria cum Biblia latina (Mc. Prologus ‘Vidi... quoniam angelus’ Petri Comestoris in Marcum), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 22/11/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=liber&numLivre=56&chapitre=56_Prol.6576)
Signaler un complément d'information

Notes :