Capitulum 37

Numérotation du verset 2Par. 37,1 

INCIPIT ORATIO MANASSE REGIS IUDA1.
¶Codd. : <Oratio Manasse> Cor1 L ; , f. 127r-128v ; Ω : exemplaria parisiensia : ΩN ΩX (f. 179va) ; ΩM (117rb-va) ΩS (210v) ΩJ² (160v marg. ) ΩL (194ra inter 2Esr. et 3Esr.!) ; sine titulo nec distinctione : ΩD (319ra sparsim contuli ) ΩF (102ra) ΩR (233r) ΩX* (181va); sine titulo nec distinctione : non contuli ) distinctum : Ω Clementina (p. 1089) Weber (p. 1909) Rusch. ; om. ΩB ΩJ* Ω T* P18 T12 Sixtina ( Ed1590 ) Edmaior. 1 : Textum restituimus decem cum testibus collatum. Orationem Manasse in fine libri secundi Paralipomenon aliqui codices Bibliae glossatae saeculi 12 et 13 exhibent (v. g. , f. 127r-128v ; P90, f. 118v, etc.). Eam etiam manuscripti Bibliae secundum recensionem Parisiensem genuinam aut correctam exhibent (ΩP Ω etc.) nonnumquamque editiones, videlicet Moguntiae (a. 1455 Ioanne Gutenberg praelio impressa, 42 lin. dicta) posterioresque ut editio Gobelini Laridii, Coloniae (a. 1530) ; Roberti Stephani secunda (Ed1532] et quarta, Parisiis [Ed1540] ; Theologorum Lovanensium, Antverpiae [Ed1583] cum codice Carafiano (Vaticano, BAV, vat. lat. 12959) et Clementina [in calce Ed1593] cuius textus iuxta graecum Roberto Stephano immutatus et interpolatum est. Cf. H. Schneider, «Der Vulgata Text der Oratio Manasse eine Rezension des Robertus Stephanus», Bibel Zeitschrift, 1960 , p. 277-282; cf. Bulletin codicologique, 1963, . Cf . Edmaior., t. 7, p. 323 ; Repertorium biblicum, n° 93.2. 2 : Le texte de l’ Histoire scolastique de Pierre le Mangeur (fl. 1158-†1179) édité par la Patrologie latine rapporte que certains « livres » auraient inclus l’oraison de Manassé dans le texte même 2Par. 33:18 « qui se trouve à la fin du second livre des Paralipomènes ». Cf. PETRUS COMESTOR, Historia scolastica (4Rg.), cap. 32 : De Manasse et morte Isaiae,  : « Aliqui libri habent in hoc loco orationem Manasse qua ponitur in fine secundi Paralipomenon. Ideo non habet necesse hic poni, cum etiam plura exemplaria eam in hoc loco non contineant » (information transmise par P.-M. Bogaert, communication écrite à Chiara Ruzzier en date du 22.3.2024 qui invite à réexaminer les manuscrits sous cet angle). Cette phrase semble absente de la tradition manuscrite de l’ Historia . Elle ne figure pas dans le ms. Paris, BnF, lat. 16943, , signalé comme le plus ancien manuscrit daté de l’ Historia, copié à Corbie en 1183 (version scolaire de l’ Historia ) ; cf. A. SYLWAN , «Petrus Comestor, Historia Scholastica : une nouvelle édition », Sacris Erudiri, 39 (2000), p. 345-382 (voir p. 333). Le premier commentaire de la version scolaire par Etienne Langton, qui suit exactement l’ordre des chapitre de la version originale de Comestor, est muet sur OrMan (Paris, BnF, lat. 14417,  : 4Rg., cap. 32). Le second commentaire attribué à Etienne, qui suit l’ordre des livres bibliques commente OrMan. à la fin de 2Par. après cette remarque introductive : « Hic explicit liber Paralipomenon. Quod vero sequitur oratio est Manasse Domine Deus [...] » (Paris, BnF, lat. 14414, f. ). Au niveau du chapitre 32 de l’Histoire scolastique sur le Quatrième livre des Rois, à l’endroit où Comestor commente 4Rg. 21:17 ( reliqua sermonum Manasse) , il ne fait aucun rapprochement avec 2Par. 33:18, ni aucune allusion à OrMan. ( ibid., f. ). Sur ces attributions et la datation des oeuvres, cf. Mark J. Clark, « The Commentaries on Peter Comestor's Historia scholastica of Stephen Langton, Pseudo-Langton, and Hugh of St. Cher », Sacris Erudiri , 44 (2005), 301-446, ici p. 310-314. Le commentaire d’Hugues de Saint-Cher (SOPMA n° 1988), rédigé au plus tôt en 1226 (année de profession d’Hugues) et au plus tard en 1244 (cardinalat), probablement entre 1227 et 1236 (c’est un exercice de bachelier biblique plutôt que de maître en théologie) omet la phrase de la Patrologie et n’évoque pas OrMan (d’après Reims, BM, 59, f. 84rb-84va, France : 14e s.).La Patrologie latine reproduit l’édition de Emanuel Navarrus (OSB), parue à Madrid en 1699 (Sylwan, art. cit., p. 350. De cela on peut provisoirement conclure, il faut remarquer : 1°Quand Comestor écrit « in hoc loco », il ne désigne pas 2Par. 33:13 ou 18, mais plutôt 4Rg. 21:17 qui correspond au chapitre 32 de l’Histoire scolastique sur le Quatrième livre des Rois. Cette remarque oblige à élargir considérablement l’enquête manuscrite. 2° Cependant, ni le fichier de la Vetus Latina Database (Brepolis), ni Edmaior ni De Bruyne ne signalent le moindre manuscrit où OrMan. serait inclus soit dans le livre des Rois (4Rg.), soit dans les Chroniques (2Par. 33). 3° L’ Histoire scolastique comporte plusieurs strates rédactionnelles qui s’échelonnent entre les années 1160 et la mort de Pierre le Mangeur. Après avoir terminé la rédaction du texte de base ( textus intrinsecus selon la terminologie d’Etienne Langton) entre 1169 et 1173, Comestor l’a glosé et continuellement retouché jusqu’à sa mort en 1179 ; après lui l’ Histoire scolastique a servi d’instrument à la formation de base des clercs, dans les écoles, mais certainement pas par les maîtres de l’Université ex professo . Les commentaires sont antérieurs aux années 1233. Cf. Mark J. CLARK , «  », in G. DAHAN , dir., Pierre le Mangeur ou Pierre de Troyes, maître du XIIe siècle, Turnhout, 2013, p. 243-266, pour la chronologie, p. 243-244. 4° Le texte de l’édition de la Patrologie n’est pas datable avec certitude mais il est certainement très tardif et postérieur à la stabilisation de l’organisation des bibles produites à Paris et en particulier des bibles portatives. Cf. Chiara RUZZIER, La production des bibles portatives latines au XIIIe siècle, Berlin-Boston, 2022. 5° L’enquête que je résume ici est rapide et superficielle, puisque seuls quelques témoins ont examinés. Mais elle suffit à exclure l’évidence d’une diffusion massive de OrMan. à Paris au sein de 4Rg. ou 2Par. 6° Ces résultats provisoires attestent en revanche la place de OrMan. à la fin de 2Par. dans le second commentaire attribué à Langton, donc forcément avant 1226, mais après le premier commentaire, daté des années 1190. On peut donc considérer Etienne Langton comme l’un des agents actifs de la stabilisation de OrMan. à la fin de 2Par. au tournant du 13e siècle. 7° L’origine de la remarque de la Patrologie reste à préciser en éliminant les témoins un à un par ordre chronologique, en descendant des éditions imprimées vers les manuscrits les plus anciens. [Martin Morard 25.3.2024]
1 Incipit oratio Manasse regis Iuda ΩJ Ω ( add. marg. )] Oratio Manasse regis Iuda Cor1 L (et subiungendus est titulus : ORATIO MANASSE REGIS IUDA DOMINE DEUS PATRUM NOSTRORUM etc.), Incipit prologus in libro Hesdre ! ΩN, Oratio regis Manasse ΩL, Oratio regis Manasses que debet esse in fine libri Paralipomenon Ω T, Oratio Manasse (Manasses Rusch ) regis Iuda cum captus teneretur in Babylonem (Babylone Clementina ) Rusch Clementina , Incipit oratio Manasse Weber ; om. Lem57 ΩMDFSRSX*
Domine Deus omnipotens2 patrum nostrorum, Abraham3, Isaac et Iacob et semini eorum iusto4,
2 Deus omnipotens Ω ΩD Ω F Ω N Ω T ΩX Rusch ] Deus Cor1 L ΩX*, inv. Clementina Ver |
3 Abraham Ω ΩD Ω T ΩX Rusch ] + et Clementina |
4 semini eorum iusto Ω ΩD Ω F Ω N ΩX Rusch ] seminis eorum iusti Clementina |
Numérotation du verset 2Par. 37,2 

qui fecisti celum et terram cum omni ornatu eorum,
Numérotation du verset 2Par. 37,3 

qui signasti5 mare verbo6 precepti tui,
5 signasti ΩDJR ΩL Ω N Ω S Ω T ΩX Rusch ] signasti eam Clementina (Ed1592) , ligasti Clementina (Weber apparatus) |
6 mare verbo ΩD² Ω F Ω N Ω T Rusch ] inv. ΩD* |
qui conclusisti abyssum7 et signasti8 terribili et laudabili nomini9 tuo,
7 qui signasti… tui - qui conclusisti abyssum ΩR Ω T ΩX Rusch Clementina Weber ] inv. ΩM |
8 signasti] + eam Clementina |
9 nomini] nomine Clementina |
Numérotation du verset 2Par. 37,4 

quod omnes10 pavent
10 quod omnes Ω Ω T ΩX Rusch ] quem omnes , quem omnia Clementina
et tremunt a vultu virtutis tue11.
11 tue] + quia importabilis est magnificentia glorie tue Clementina
Numérotation du verset 2Par. 37,5 

Et insustentabilis12 ira super peccatores comminationis tue13.
12 et insustentabilis Ω N Ω T ] et insustentabili ΩJ, insustentabil’ Ω F ΩR |
13 super peccatores – comminationis tue Ω T ΩX] inv. Clementina |
Numérotation du verset 2Par. 37,6 

Immensa vero
et investigabilis misericordia promissionis tue,
Numérotation du verset 2Par. 37,7 

quoniam tu es “Dominus altissimus super omnem terram14a,
0 Ps. 96, 9.
14 super omnem terram] benignus Clementina
“longanimis et multum misericors”b
0 Ps. 102, 8.
et penitens super malitias15 hominum.
15 malitias Ω Rusch Clementina Weber ] malitiã
Tu autem16 Domine, secundum bonitatem tuam17, promisisti penitentiam
16 autem] om. Clementina |
17 b. t.] multitudinem bonitatis tue Clementina |
remissionis peccatorum.
Numérotation du verset 2Par. 37,8 

Et tu18 Domine19* iustorum, non posuisti penitentiam iustis Abraham20, Isaac21 et Iacob22, his qui tibi non peccaverunt23.
18 remissionis... et tu] et remissionem iis qui peccaverunt tibi et multitudine miserationum tuarum decrevisti penitentiam peccatoribus in salute. Tu igitur Domine Clementina, |
19 Domine Ω F Ω N ΩR Ω S] Deus Md139 Ed1455 Rusch etc. , + Deus Ω T |
20 Abraham ΩD Rusch ] + et Clementina |
21 Isaac] om. ΩL |
22 Iacob] + et ΩD |
23 peccaverunt ΩD Ω T ΩX etc. ] + sed posuisti penitentiam propter me peccatorem Clementina |
Numérotation du verset 2Par. 37,9 

Quoniam peccavi24 super numerum arene maris, multiplicate sunt iniquitates mee25 c.
0 Cf. Ps. 39, 13.
24 peccavi] + et ΩD |
25 mee] + Domine multiplicate sunt iniquitates mee et non sum dignus intueri et aspicere altitudinem celi pre multitudine iniquitatum mearum Clementina |
Numérotation du verset 2Par. 37,10 

Incurvatus sum multo vinculo ferri26
26 ferri] ferreo ut non possim attollere caput meum Clementina
et non est27 respiratio28 mihi29 quia excitavi30 iracundiam tuam “et malum coram te feci”d, statuens31 abominationes et multiplicans32 offensiones.
0 Ps. 50, 6.
27 est ΩD Ω ΩJR ΩL Ω N Rusch ] om. Ω F*, tibi ? ΩM |
28 respiratio Ω N Ω R etc. ] reparatio Ω T |
29 mihi] om. ΩN |
30 excitavi Ω F Ω R Md139 Ed1455 Rusch ] exercitavi Ω N |
31 statuens] non feci voluntatem tuam et mandata tua non custodivi statui Clementina |
32 multiplicans] multiplicavi Clementina |
Numérotation du verset 2Par. 37,11 

Et nunc flecto genua33 cordis mei, precans ad34 te bonitatem, Domine35.
33 genua] jenua Ω T, genu Clementina |
34 ad ΩD Ω ΩJ ΩN ΩR Ω S Rusch Clementina ] a ΩM Ω T ² (d eras Paris, BnF, ) Clementina |
35 Domine Md139 ΩD Ω F Ω T Rusch Weber ] om. Clementina , tuam praem. Ω F |
Numérotation du verset 2Par. 37,12 

Peccavi Domine, peccavi,
et iniquitatem meam36 agnoscoe.
0 Cf. Ps. 50, 5-6 : « Quoniam iniquitatem meam ego cognosco ».
36 iniquitatem meam ΩD Ω F Ω N Ω S (iniq. me) Rusch ] iniquitates meas Clementina
Numérotation du verset 2Par. 37,13 

Peto37 rogans te Domine, remitte mihi38, remitte mihi,
37 Peto ΩD Ω F Ω N Ω S Rusch ] Quare praem. Clementina |
38 mihi ΩD Ω F Ω N Rusch ] + Domine Clementina |
“ne39 simul perdas me
39 ne ΩD Ω S Rusch etc. ] et praem. Clementina
cum iniquitatibus meis”f
0 Cf. Ps. 27, 3 : « Ne simul trahas me cum peccatoribus et cum operantibus iniquitatem ne perdas me ».
neque in eternum reserves40 mala mihi41,
40 in eternum – reserves ΩD Ω F Ω N Rusch ] inv. Clementina |
41 mihi ΩD Ω F Ω N Rusch ] + neque damnes me in infima terre loca quia tu es Deus Deus inquam penitentium et et ( sic ) in me ostendes omnem bonitatem tuam Clementina |
Numérotation du verset 2Par. 37,14 

quia indignum salvabis me42
42 salvabis me Ω ΩD Rusch ] inv. ΩM
“secundum magnam misericordiam tuam43g.
0 Ps. 50, 3.
43 tuam ΩD Ω F Rusch ] om.
Numérotation du verset 2Par. 37,15 

Et laudabo te semper “omnibus diebus vite mee”h
0 Ps. 22, 6 ; Ps. 26, 4.
quoniam te laudat omnis virtus celorum
et tibi est gloria in secula seculorum. Amen44.
44 Amen Ω ΩD ΩL Ω T Rusch ] + explicit Paralipomenon Ω, + explicit oratio (+Manasse Weber )

Capitulum 37

Numérotation du verset 2Par. 37,1 
A INCIPIT ORATIO MANASSE REGIS IUDA1.
A ¶Codd. : <Oratio Manasse> Cor1 L ; Md139 , f. 127r-128v ; Ω : exemplaria parisiensia : ΩN ΩX (f. 179va) ; ΩM (117rb-va) ΩS (210v) ΩJ² (160v marg. ) ΩL (194ra inter 2Esr. et 3Esr.!) ; sine titulo nec distinctione : ΩD (319ra sparsim contuli ) ΩF (102ra) ΩR (233r) ΩX* (181va); sine titulo nec distinctione : Lem57 (258r non contuli ) distinctum : Ω Ω Ed1455 Clementina (p. 1089) Weber (p. 1909) Rusch. ; om. ΩB ΩJ* Ω T* P18 T12 Sixtina ( Ed1590 ) Edmaior.
¶Nota 1 : Textum restituimus decem cum testibus collatum. Orationem Manasse in fine libri secundi Paralipomenon aliqui codices Bibliae glossatae saeculi 12 et 13 exhibent (v. g. Md139 , f. 127r-128v ; P90, f. 118v, etc.). Eam etiam manuscripti Bibliae secundum recensionem Parisiensem genuinam aut correctam exhibent (ΩP Ω etc.) nonnumquamque editiones, videlicet Moguntiae (a. 1455 Ioanne Gutenberg praelio impressa, 42 lin. dicta) posterioresque ut editio Gobelini Laridii, Coloniae (a. 1530) ; Roberti Stephani secunda (Ed1532] et quarta, Parisiis [Ed1540] ; Theologorum Lovanensium, Antverpiae [Ed1583] cum codice Carafiano (Vaticano, BAV, vat. lat. 12959) et Clementina [in calce Ed1592 Ed1593] cuius textus iuxta graecum Roberto Stephano immutatus et interpolatum est. Cf. H. Schneider, «Der Vulgata Text der Oratio Manasse eine Rezension des Robertus Stephanus», Bibel Zeitschrift, 1960 , p. 277-282; cf. Bulletin codicologique, 1963, n° 896 . Cf . Edmaior., t. 7, p. 323 ; Repertorium biblicum, n° 93.2.
¶Nota 2 : Le texte de l’ Histoire scolastique de Pierre le Mangeur (fl. 1158-†1179) édité par la Patrologie latine rapporte que certains « livres » auraient inclus l’oraison de Manassé dans le texte même 2Par. 33:18 « qui se trouve à la fin du second livre des Paralipomènes ». Cf. Petrus Comestor, Historia scolastica (4Rg.), cap. 32 : De Manasse et morte Isaiae, PL 98, 1414-1415  : « Aliqui libri habent in hoc loco orationem Manasse qua ponitur in fine secundi Paralipomenon. Ideo non habet necesse hic poni, cum etiam plura exemplaria eam in hoc loco non contineant » (information transmise par P.-M. Bogaert, communication écrite à Chiara Ruzzier en date du 22.3.2024 qui invite à réexaminer les manuscrits sous cet angle). Cette phrase semble absente de la tradition manuscrite de l’ Historia . Elle ne figure pas dans le ms. Paris, BnF, lat. 16943, f. 106ra , signalé comme le plus ancien manuscrit daté de l’ Historia, copié à Corbie en 1183 (version scolaire de l’ Historia ) ; cf. A.   Sylwan , «Petrus Comestor, Historia Scholastica : une nouvelle édition », Sacris Erudiri, 39 (2000), p. 345-382 (voir p. 333).
Le premier commentaire de la version scolaire par Etienne Langton, qui suit exactement l’ordre des chapitre de la version originale de Comestor, est muet sur OrMan (Paris, BnF, lat. 14417, f. 147vb  : 4Rg., cap. 32). Le second commentaire attribué à Etienne, qui suit l’ordre des livres bibliques commente OrMan. à la fin de 2Par. après cette remarque introductive : « Hic explicit liber Paralipomenon. Quod vero sequitur oratio est Manasse Domine Deus [...] » (Paris, BnF, lat. 14414, f. 99va-b ). Au niveau du chapitre 32 de l’Histoire scolastique sur le Quatrième livre des Rois, à l’endroit où Comestor commente 4Rg. 21:17 ( reliqua sermonum Manasse) , il ne fait aucun rapprochement avec 2Par. 33:18, ni aucune allusion à OrMan. ( ibid., f. 84ra ). Sur ces attributions et la datation des oeuvres, cf. Mark J. Clark, « The Commentaries on Peter Comestor's Historia scholastica of Stephen Langton, Pseudo-Langton, and Hugh of St. Cher », Sacris Erudiri , 44 (2005), 301-446, ici p. 310-314.
Le commentaire d’Hugues de Saint-Cher (SOPMA n° 1988), rédigé au plus tôt en 1226 (année de profession d’Hugues) et au plus tard en 1244 (cardinalat), probablement entre 1227 et 1236 (c’est un exercice de bachelier biblique plutôt que de maître en théologie) omet la phrase de la Patrologie et n’évoque pas OrMan (d’après Reims, BM, 59, f. 84rb-84va, France : 14e s.).
La Patrologie latine reproduit l’édition de Emanuel Navarrus (OSB), parue à Madrid en 1699 (Sylwan, art. cit., p. 350.
De cela on peut provisoirement conclure, il faut remarquer :
1°Quand Comestor écrit « in hoc loco », il ne désigne pas 2Par. 33:13 ou 18, mais plutôt 4Rg. 21:17 qui correspond au chapitre 32 de l’Histoire scolastique sur le Quatrième livre des Rois. Cette remarque oblige à élargir considérablement l’enquête manuscrite.
2° Cependant, ni le fichier de la Vetus Latina Database (Brepolis), ni Edmaior ni De Bruyne ne signalent le moindre manuscrit où OrMan. serait inclus soit dans le livre des Rois (4Rg.), soit dans les Chroniques (2Par. 33).
3° L’ Histoire scolastique comporte plusieurs strates rédactionnelles qui s’échelonnent entre les années 1160 et la mort de Pierre le Mangeur. Après avoir terminé la rédaction du texte de base ( textus intrinsecus selon la terminologie d’Etienne Langton) entre 1169 et 1173, Comestor l’a glosé et continuellement retouché jusqu’à sa mort en 1179 ; après lui l’ Histoire scolastique a servi d’instrument à la formation de base des clercs, dans les écoles, mais certainement pas par les maîtres de l’Université ex professo . Les commentaires sont antérieurs aux années 1233. Cf. Mark J.   Clark , «  Le cours d'Étienne Langton sur l'Histoire scolastique de Pierre le Mangeur: le fruit d'une tradition unifiée  », in G.   Dahan , dir., Pierre le Mangeur ou Pierre de Troyes, maître du XIIe siècle, Turnhout, 2013, p. 243-266, pour la chronologie, p. 243-244.
4° Le texte de l’édition de la Patrologie n’est pas datable avec certitude mais il est certainement très tardif et postérieur à la stabilisation de l’organisation des bibles produites à Paris et en particulier des bibles portatives. Cf. Chiara   Ruzzier, La production des bibles portatives latines au XIIIe siècle, Berlin-Boston, 2022.
5° L’enquête que je résume ici est rapide et superficielle, puisque seuls quelques témoins ont examinés. Mais elle suffit à exclure l’évidence d’une diffusion massive de OrMan. à Paris au sein de 4Rg. ou 2Par.
6° Ces résultats provisoires attestent en revanche la place de OrMan. à la fin de 2Par. dans le second commentaire attribué à Langton, donc forcément avant 1226, mais après le premier commentaire, daté des années 1190. On peut donc considérer Etienne Langton comme l’un des agents actifs de la stabilisation de OrMan. à la fin de 2Par. au tournant du 13e siècle.
7° L’origine de la remarque de la Patrologie reste à préciser en éliminant les témoins un à un par ordre chronologique, en descendant des éditions imprimées vers les manuscrits les plus anciens.
[Martin Morard 25.3.2024]
1 Incipit oratio Manasse regis Iuda ΩJ Ω ( add. marg. )] Oratio Manasse regis Iuda Cor1 L (et subiungendus est titulus : Oratio Manasse regis Iuda Domine Deus patrum nostrorum etc.), Incipit prologus in libro Hesdre ! ΩN, Oratio regis Manasse ΩL, Oratio regis Manasses que debet esse in fine libri Paralipomenon Ω T, Oratio Manasse (Manasses Rusch ) regis Iuda cum captus teneretur in Babylonem (Babylone Ed1455 Clementina ) Ed1455 Rusch Clementina , Incipit oratio Manasse Weber ; om. Lem57 Md139 ΩMDFSRSX*
Domine Deus omnipotens2 patrum nostrorum, Abraham3, Isaac et Iacob et semini eorum iusto4,
2 Deus omnipotens Ω ΩD Ω F Ω N Ω T ΩX Ed1455 Rusch ] Deus Cor1 L ΩX*, inv. Md139 Clementina Ver
3 Abraham Ω ΩD Ω T ΩX Rusch ] + et Clementina
4 semini eorum iusto Ω ΩD Ω F Ω N ΩX Rusch ] seminis eorum iusti Clementina
interl.| Invocat Deum omnipotentem quem suis est ruinis expertusB a
a ¶Fons : Cf. Verecundus , Commentaria super cantica ecclesiastica (OrMan. 2.9-10), CCSL 93, p. 149.
B ¶Codd. : Md139 Rusch , om. ΩM
marg.| DOMINE  DEUS  OMNIPOTENS. «Iustorum omnipotens Deus est, non impiorum qui sibi nova figmenta componunt. Cur istorum trium tantum5 Deus est et non etiam aliorum ? Quia in istis Christiani mysterii figurata est plenitudo. Per Abraham Christi nativitas, per Isaac congregatio credule plebis, per Iacob resurrectio intimata est salvatoris”.C
5 trium tantum] inv. Md139
Numérotation du verset 2Par. 37,2 
qui fecisti celum et terram cum omni ornatu eorum,
interl.| visibilem et invisibilem creaturam. Vel celum : sanctos, terram carnem que in suam gloriam fecit Deus proprium ornatum6 habentiaD b
b ¶Fons : Cf. Verecundus , Commentaria super cantica ecclesiastica (OrMan. 3), CCSL 93, p. 149.
D ¶Codd. : Md139 Rusch , om. ΩM
6 ornatum] ornamentum Md139
Numérotation du verset 2Par. 37,3 
qui signasti7 mare verbo8 precepti tui,
7 signasti ΩDJR ΩL Ω N Ω S Ω T ΩX Ed1455 Rusch ] signasti eam Clementina (Ed1592) , ligasti Clementina (Weber apparatus)
8 mare verbo ΩD² Ω F Ω N Ω T Rusch ] inv. ΩD*
interl.| «ne limitibus motis ulterius evagari» possitE c
c ¶Fons : Cf. Verecundus , Commentaria super cantica ecclesiastica (OrMan. 4.2-3), CCSL 93, p. 149.
E ¶Codd. : Md139 Rusch , om. ΩM | Ne luctibus mortis evagari ulterius valuisset Md139
marg.| MARE. Tropologice.   Mare populus subditus idolatrie qui9 infidelitatis fluctibus vagabatur quem Dominus   verbo 10 suo signavit cum Christi crux (qui Verbum Patris est11) cordibus et frontibus eorum insignitur quod est   mare signari   verbo divino.F d
d ¶Fons : Cf. Verecundus , Commentaria super cantica ecclesiastica (OrMan. 4.7-11), CCSL 93, p. 149.
9 qui] + falsis Md139
10 verbo] populo Md139
11 Patris] + est Md139
qui conclusisti abyssum12 et signasti13 terribili et laudabili nomini14 tuo,
12 qui signasti… tui - qui conclusisti abyssum ΩR Ω T ΩX Ed1455 Rusch Clementina Weber ] inv. ΩM
13 signasti] + eam Clementina
14 nomini] nomine Clementina
interl.| matrix15* universarum aquarum que16 clausa est divino precepto. Subaudis : ista creasti ad laudes videlicet nominis tui.G e
e ¶Fons : Cf. Verecundus , Commentaria super cantica ecclesiastica (OrMan. 4.28-34), CCSL 93, p. 150.
G ¶Codd. : Md139 Rusch , om. ΩM
15 matrix Md139 cum CCSL93 ] , matris Rusch
16 que] om. Md139
Numérotation du verset 2Par. 37,4 
quod omnes17 pavent
17 quod omnes Ω Ω T ΩX Rusch ] quem omnes Ed1455 , quem omnia Clementina
marg.| QUOD  OMNES  PAVENT. «Tremunt angeli presentiam contemplantes,   pavent homines iudicium exspectantes, formidant demones virtutem ingentissimam sentientes, quia vultus Domini circumspicit universa».H f
f ¶Fons : Verecundus , Commentaria super cantica ecclesiastica (OrMan. 5.2-5), CCSL 93, p. 150.
H ¶Codd. : Md139 Rusch , om. ΩM
et tremunt a vultu virtutis tue18.
18 tue] + quia importabilis est magnificentia glorie tue Clementina
marg.| «Universa rationalis creatura etsi non omnis respicit creatorem, virtutem tamen eius agnoscit omnis19 ».I g
g ¶Fons : Verecundus , Commentaria super cantica ecclesiastica (OrMan. 5.6-7), CCSL 93, p. 150.
I ¶Codd. : Md139 Rusch , om. ΩM
19 omnis] om. Md139
Numérotation du verset 2Par. 37,5 
Et insustentabilis20 ira super peccatores comminationis tue21.
20 et insustentabilis Ω N Ω T ] et insustentabili ΩJ, insustentabil’ Ω F ΩR
21 super peccatores – comminationis tue Ω T ΩX] inv. Clementina
marg.| Super peccatores, non adversus ; unde in evangelioh : «Sed ira Dei manet super eos», originalis vim22 damnationis vel celestis iudicii quia non de inferioribus sed de superioribus iudicantur peccatores. E celo enim iudicium iaculatum est.J i
h Io. 3, 36 : « Qui credit in Filium, habet vitam æternam ; qui autem incredulus est Filio, non videbit vitam, sed ira Dei manet super eum ».
i ¶Fons : Cf. Verecundus , Commentaria super cantica ecclesiastica (OrMan. 6.24-29), CCSL 93, p. 152.
22 vim] videlicet Md139
Numérotation du verset 2Par. 37,6 
Immensa vero
marg.| IMMENSA  VERO.   Immensa misericordia Domini dicitur quoniam evangelica promissa nullam habent promissam23 mensuram. Legalia vero mensurata fuerant. Undej : «Replebo cellaria vestra tritico vino et oleo» etc.24 K
j Ioel. 2, 24 : « Et implebuntur areae frumento, et redundabunt torcularia vino et oleo. »
23 promissam] om. Md139
24 Unde… etc.] om. Md139
et investigabilis misericordia promissionis tue,
interl.| Infirmi enim infirma cogitamus.L
L ¶Codd. : Md139 , Rusch , om. ΩM
interl.| «Que oculus non vidit nec in cor hominis» k etc.25 M
k Cf. 1Cor. 2, 9.
M ¶Codd. : Md139 Rusch , om. ΩM
25 in cor hominis etc.] auris audivit, nec in cor hominis ascendit Md139
marg.| ET  INVESTIGABILIS  MISERICORDIA. Superant enim imbecillitatem26 nostram divine promissiones que nec27 sermonibus explicari nec oculis possunt contemplari.N
26 imbecillitatem] becillitatem cacogr. Rusch
27 nec] nunc Md139
Numérotation du verset 2Par. 37,7 
quoniam tu es “Dominus altissimus super omnem terram2829,
28 super omnem terram] benignus Clementina
29 Ps. 96, 9.
marg.| DEUS  ALTISSIMUS. «Nihil mirum est in laudibus Dei quod dictum est :   Tu es Deus   altissimus super omnem terram 30. Et celi et angeli altiores sunt31 terra nisi mirabilius intendamus. Mysterio32 nimirum Christi predictum qui cum fuisset caro (quia «Verbum caro factum est33«l)   altissimus factus est   super omnem carnem que terre nomine nuncupatur».O m
l Io. 1, 14.
m ¶Fons : Cf. Verecundus , Commentaria super cantica ecclesiastica (OrMan. 8.19-26), CCSL 93, p. 153
30 terram]+ etc. Md139
31 sunt] om. Md139
32 Mysterio] in praem. Md139
33 est] + et habitavit in nobis Md139
“longanimis et multum misericors”34
34 Ps. 102, 8.
marg.| MULTUM  MISERICORS. Siquidem si semel indulgentiam tribuisset misericors, nunc autem cum35 frequenter delinquentibus, frequenter misericordiam impendit   multum misericors appellatur.P n
n ¶Fons : Cf. Verecundus , Commentaria super cantica ecclesiastica (OrMan. 8.34-37), CCSL 93, p. 154.
P ¶Codd. : Md139 Rusch , om. ΩM
35 cum] cur Md139
et penitens super malitias36 hominum.
36 malitias Ω Rusch Clementina Weber ] malitiã Ed1455
marg.| LONGANIMIS. Peccatores ad penitentiam differendo nec delicti tempore puniendo.   Multum misericors quotiens peccaveris veniam pollicendo.   Penitens super malitias hominum, quod testatur Ieremiaso ostendens Dominum promittere bona bonis et mala malis. Sed tamen post se ultro citroque convertere si commutatio fuerit insecuta nec37 de bona pollicitatione securior videaris cum facis mala nec38 de mala comminatione diffidas39 si conversus facias meliora.Q p
o Cf. Ier. 18, 8-10.
p ¶Fons : Cf. Verecundus , Commentaria super cantica ecclesiastica (OrMan. 8.32-43), CCSL 93, p. 153-154.
Q ¶Codd. : Md139 Rusch , om. ΩM
37 nec] nunc Md139
38 nec] nunc Md139
39 diffidas] confidas Md139
Tu autem40 Domine, secundum bonitatem tuam41, promisisti penitentiam
40 autem] om. Clementina
41 b. t.] multitudinem bonitatis tue Clementina
interl.| «Audiant penitentes, intelligant contemptores. Promissa est penitentia remissionis 42 peccatorum, si deseratur perversitas improborum».R q
q ¶Fons : Cf. Verecundus , Commentaria super cantica ecclesiastica (OrMan. 9.3-4), CCSL 93, p. 154 : « Audiant paenitentes, intellegant contemptores. Promissa est paenitentia peccatorum, si deseratur peruersitas inproborum ».
R ¶Codd. : Md139 Rusch , om. ΩM
42 remissionis] om. Md139
remissionis peccatorum.
marg.| «Remedium peccatorum est penitentia, iustis vero non est penitentia constituta quibus per gratiam donata est culpa».S r
r ¶Fons : Cf. Verecundus , Commentaria super cantica ecclesiastica (OrMan. 10.3-5), CCSL 93, p. 154 : « Remedium peccatorum paenitentia est. Iustis uero non est paenitentia constituta, quibus gratis donata est culpa ».
S ¶Codd. : Md139 ( marg .), Rusch , om. ΩM
Numérotation du verset 2Par. 37,8 
Et tu43 Domine44* iustorum, non posuisti {t. 2 : Erfurt, f. 130vb ; facsim. p. 260b} penitentiam iustis Abraham45, Isaac46 et Iacob47, his qui tibi non peccaverunt48.
43 remissionis... et tu] et remissionem iis qui peccaverunt tibi et multitudine miserationum tuarum decrevisti penitentiam peccatoribus in salute. Tu igitur Domine Clementina,
44 Domine Ω F Ω N ΩR Ω S] Deus Md139 Ed1455 Rusch etc. , + Deus Ω T
45 Abraham ΩD Rusch ] + et Clementina
46 Isaac] om. ΩL
47 Iacob] + et ΩD
48 peccaverunt ΩD Ω T ΩX etc. ] + sed posuisti penitentiam propter me peccatorem Clementina
marg.| HIS  QUI  TIBI  NON  PECCAVERUNT. «  Peccaverunt utique et in delicto nati sunt genitali, heredes nimirum Ade sed, gratia gratis preventi, sine peccato sunt, constituti49 qui erant de peccatorum semine propagati50 ».T s
s ¶Fons : Verecundus , Commentaria super cantica ecclesiastica (OrMan. 10.5-8), CCSL 93, p. 154  coniuncti] constituti Verecundius.
49 constituti Md139 cum CCSL93 ] coniuncti Rusch
50 propagati] propagato Md139
Numérotation du verset 2Par. 37,9 
Quoniam peccavi51 super numerum arene maris, multiplicate sunt iniquitates mee52 53.
51 peccavi] + et ΩD
52 mee] + Domine multiplicate sunt iniquitates mee et non sum dignus intueri et aspicere altitudinem celi pre multitudine iniquitatum mearum Clementina
53 Cf. Ps. 39, 13.
marg.| SUPER  NUMERUM  ARENE. «Solent delicta capillis capitis aliquotiens coaptari sicut propheta egregiust : «Comprehenderunt me iniquitates mee et non potui ut viderem Multiplicati54 sunt super capillos capitis mei». Arene maris ille, capillis iste comparat multitudinem peccatorum. Sed interest quod arene maris ille qui vitiorum ponderibus ita violentissime pregravatur ut sub eorum sarcina nequeat respirare. Is autem qui carnalibus55 convincitur incentivis, facile tamen medicinali ferro potest putredinem resecare. Capillis capitis comparat offensam suam».U u
t propheta egregius] id est David ; cf. Ps. 39, 13. Multiplicati] Multiplicatae Weber.
u ¶Fons : Cf. Verecundus , Commentaria super cantica ecclesiastica (OrMan. 11.8-19), CCSL 93, p. 155.
54 Multiplicati] –te Md139
55 carnalibus] + quidem Md139
Numérotation du verset 2Par. 37,10 
Incurvatus sum multo vinculo ferri56
56 ferri] ferreo ut non possim attollere caput meum Clementina
marg.| INCURVATUS  SUM. Malorum comparatio diversitate secernitur numerosa. {t. 2 : Erfurt, f. 130vb ; facsim. p. 260b} Videtur quedam elucescere ratio veritatis ut pro delicti modo persecutorum quispiam puniatur quo penam cruciatus sanctis ingessit, ut57 Asa rex Iuda.   Incurvatus est et Manasses non uno vel duobus sed   multo vinculo ferri . Tot enim sibi vincula spiritualis   ferri in58 quibus ligaretur impressit quot ipse sanctorum membris iniecit.V v
v ¶Fons : Cf. Verecundus , Commentaria super cantica ecclesiastica (OrMan. 12.11,13-23), CCSL 93, p. 155-156 : « Malorum conparatio diuersitate secernitur numerosa, siquidem alius ait : incuruatus sum et humiliatus nimis. Et cur incuruatus fuerit, adiecit : quoniam iniquitates meae superposuerunt caput meum, sicut onus graue grauatae sunt super me. Fatetur se quidem miseriarum mole depressum, nec tamen ferri uinculis incuruatum. Claret ergo Manassen sanguinarium uastatorem que sanctorum non tantum infandis oneribus delictorum propriorum obpressum, uerum etiam spiritalis ferri uinculo conligatum : nimirum intellegens iisdem se uinculis spiritaliter obligatum, quibus ipse iustos corporaliter uinciebat. Melius ergo persecutoribus deputatur. Vnde mihi nunc uidetur quaedam elucescere ratio ueritatis, ut pro delicti modo persecutorum quispiam puniatur, quo poenam cruciatus sanctis ingessit. Asa siquidem exarguentem se prophetam uinculo pedibus alligauit, statim que se, quia uir fuerat cetera iustus, sed in hoc uno peccato delapsus, temporali meruit afflictione purgari. Illa que in eo pars est percussa membrorum, quam alligauerat in propheta, ut pedibus ipse dolore podagrico torqueretur, qui uirum iustum pedibus alligaret. Incuruatus est Manasses itaque non uno nec duobus, sed multo uinculo ferri. Tot enim sibi uincula spiritalis ferri, quibus ligaretur, inpressit, quot ipse sanctorum membris iniecit. »
57 ut] et Md139 Clementina
58 in] om. Md139
et non est59 respiratio60 mihi61 quia excitavi62 iracundiam tuam “et malum coram te feci”63, statuens64 abominationes et multiplicans65 offensiones.
59 est ΩD Ω ΩJR ΩL Ω N Ed1455 Rusch ] om. Ω F*, tibi ? ΩM
60 respiratio Ω N Ω R etc. ] reparatio Ω T
61 mihi] om. ΩN
62 excitavi Ω F Ω R Md139 Ed1455 Rusch ] exercitavi Ω N
63 Ps. 50, 6.
64 statuens] non feci voluntatem tuam et mandata tua non custodivi statui Clementina
65 multiplicans] multiplicavi Clementina
marg.| QUIA  EXCITAVI  IRACUNDIAM. Inquietis eam66 actibus provocando, excitat ergo iracundiam Dei qui mala coram Deo67 committit. Sed videndum quia malum singulariter se commisisse testatur. Hec unius mali68 commissio indignationem Domini provocavit cum multi multa fecerunt mala nec illico69 est ultio subsecuta. Quod malum exponit statuens abominationem. In sacris voluminibus abominatio sive offensio simulacra dicuntur que qui fuit veneratus prevaricationis crimine70 polluetur71. Possunt et aliter intelligi. Omne peccatum offendiculum est in quo utique offenditur ad ruinam. Similiter etiam72 abominatio quia Deus abominatur omne delictum quod in prevaricatoris corde defixum efficitur simulacrum. Congruit et73 doctrinis demoniorum aptari que vere abominationes et offensiones gravissime quibus ira Domini provocatur.W w
w ¶Fons : Cf. Verecundus , Commentaria super cantica ecclesiastica (OrMan. 13), CCSL 93, p. 156-157 : « Excitavi iracundiam, iam quiescentem, inquietis eam actibus provocando… ».
66 Inquietis eam Md139 cum CCSL93 ] iniquis Rusch
67 Deo] eo Md139
68 mali Rusch CCSL93 ] om. Md139
69 illico Rusch CCSL93 ] illud Md139
70 crimine Rusch cum CCSL93 ] divine Md139
71 polluetur Md139 cum CCSL93 ] polluitur Rusch
72 etiam] et Md139
73 et] etiam Md139
Numérotation du verset 2Par. 37,11 
Et nunc flecto genua74 cordis mei, precans ad75 te bonitatem, Domine76.
74 genua] jenua Ω T, genu Clementina
75 ad ΩD Ω ΩJ ΩN ΩR Ω S Ed1455 Rusch Clementina ] a Md139 ΩM Ω T Ed1455 ² (d eras Paris, BnF, VELINS-68 ) Clementina
76 Domine Md139 ΩD Ω F Ω T Rusch Weber ] om. Clementina , tuam praem. Ω F
marg.| ET  NUNC  FLECTO  GENUA. «  Genua cordis flectit ut simplici postulatione deleat quod proterva presumptione peregerat. In similitudinem hominis exterioris interiorem describit».X x
x ¶Fons : Cf. Verecundus , Commentaria super cantica ecclesiastica (OrMan. 14.3-6), CCSL 93, p. 157. simplici] supplici Verecundius
Numérotation du verset 2Par. 37,12 
Peccavi Domine, peccavi,
marg.| PECCAVI  DOMINE  PECCAVI. Iteratio confitendi vera est humilitas supplicantis quasi dicat : Peccavi spiritu, peccavi etiam corpore77, peccavi cogitationibus, peccavi factis, peccavi forinsecus, peccavi extrinsecus78, peccavi in Deum, peccavi in proximum.Y y
y ¶Fons : Cf. Verecundus , Commentaria super cantica ecclesiastica (OrMan. 15.4-11), CCSL 93, p. 157.
77 peccavi etiam corpore Md139 cum CCSL93 ] om. Rusch
78 peccavi extrinsecus Md139 cum CCSL93 ] om. Rusch
marg.| «Non levi pronuntiatione doloris» hec «verba sunt relegenda sed cum eadem gravitate qua dicta sunt a precante».Z z
z ¶Fons : Cf. Verecundus , Commentaria super cantica ecclesiastica (OrMan. 16.3-4), CCSL 93, p. 158.
Z ¶Codd. : Md139 Rusch , om. ΩM
marg.| Ne leviter ista79 percurrat animus acer ista sed cum dolore gravi et patentia tristi in paucis verbis vim magne rei sapiat coartari. Penitens quippe aut tacitus labiis fletibus indulgentiam silentio deprecetur aut etiam si loquendum aliquid ex dolore contriti pectoris suadetur, paucis loquatur quia mentis contritio, non oris locutio, dominicam pietatem inflectit. ‘’Cor enim contritum et humiliatum Deus non spernit’’aa.AA ab
aa Cf. Ps. 50, 19.
ab ¶Fons : Cf. Verecundus , Commentaria super cantica ecclesiastica (OrMan. 16.8-15), CCSL 93, p. 158.
AA ¶Codd. : Md139 Rusch , om. ΩM
79 ista Md139 cum CCSL93 ] om. Rusch
et iniquitatem meam80 agnosco81.
80 iniquitatem meam ΩD Ω F Ω N Ω S (iniq. me) Rusch ] iniquitates meas Clementina
81 Cf. Ps. 50, 5-6 : « Quoniam iniquitatem meam ego cognosco ».
interl.| «Quod est maior profectus, siquidem plurimi peccant, sed non omnes proprias iniquitates agnoscunt».AB ac
ac ¶Fons : Cf. Verecundus , Commentaria super cantica ecclesiastica (OrMan. 15.14-16), CCSL 93, p. 157 : « Quod uero adiecit : iniquitatem meam ego agnosco, profectus est maior, siquidem plurimi peccant, sed non omnes proprias iniquitates agnoscunt ».
AB ¶Codd. : Md139 Rusch , om. ΩM
Numérotation du verset 2Par. 37,13 
Peto82 rogans te Domine, remitte mihi83, remitte mihi,
82 Peto ΩD Ω F Ω N Ω S Rusch ] Quare praem. Clementina
83 mihi ΩD Ω F Ω N Rusch ] + Domine Clementina
interl.| Sole pereant que me secum perdere laborarunt84.AC ad
ad ¶Fons : Cf. Verecundus , Commentaria super cantica ecclesiastica (OrMan. 16.38-40), CCSL 93, p. 159 : « Solae pereant, quae me se cum perdere laborarunt ».
AC ¶Codd. : Md139 Rusch , om. ΩM
84 laborarunt] laborant Rusch
“ne85 simul perdas me
85 ne ΩD Ω S Rusch etc. ] et praem. Clementina
marg.| NE  SIMUL  PERDAS. Non ait : ne damnes   me cum iniquitatibus meis . Quod enim damnatur in substantia sua retorquetur. Quod vero perditur et eterne perditur, id agitur ut quod habebatur, in nihilum redigatur.
cum iniquitatibus meis”86
86 Cf. Ps. 27, 3 : « Ne simul trahas me cum peccatoribus et cum operantibus iniquitatem ne perdas me ».
marg.| CUM  INIQUITATIBUS. Nota : «Iniquitates nullam habere substantiam. Omne quippe peccatum febris est anime que dum aufertur in nihilum revocatur».ae
ae ¶Fons : Cf. Verecundus , Commentaria super cantica ecclesiastica (OrMan. 16.41-43), CCSL 93, p. 159.
neque in eternum reserves87 mala mihi88,
87 in eternum – reserves ΩD Ω F Ω N Rusch ] inv. Md139 Clementina
88 mihi ΩD Ω F Ω N Rusch ] + neque damnes me in infima terre loca quia tu es Deus Deus inquam penitentium et et ( sic ) in me ostendes omnem bonitatem tuam Clementina
interl.| Illo cursus extenditur penitentium ut, que peccaverint89 oblivioni tradantur, nec90 eterne memorie Domini recondantur91.AD af
af ¶Fons : Cf. Verecundus , Commentaria super cantica ecclesiastica (OrMan. 16.53-55), CCSL 93, p. 159 : « Illo itaque cursus extenditur paenitentium, ut quae peccauerint, obliuioni tradantur, nec aeternae memoriae domini recondantur ».
AD ¶Codd. : Md139 Rusch , om. ΩM
89 peccaverint Md139 ] peccaverunt Rusch
90 nec Md139 ] ne Rusch
91 recondantur Rusch ] recordantur Md139
Numérotation du verset 2Par. 37,14 
quia indignum salvabis me92
92 salvabis me Ω ΩD Rusch ] inv. ΩM
marg.| QUIA  INDIGNUM  SALVABIS. Indignos Dominus salvat non pro merito delictorum retributionem93 impendens sed propter misericordie bonum veniam superfundens. Dignus enim est qui salvat indignum et ex dignitate sua facit dignum quem culpabilis tractus faciebat indignum.AE ag
ag ¶Fons : Verecundus , Commentaria super cantica ecclesiastica (OrMan. 17.3-7), CCSL 93, p. 160 : « Audite, peccatores et contemplamini, paenitentes indignos dominus saluat, non pro merito delictorum retributionem inpendens, sed propter misericordiae bonum ueniam superfundens. Dignus enim est qui saluat indignum, et ex dignitate sua faciet dignum, quem culpabilis uitae tractus faciebat indignum ».
93 retributionem] tetributionem cacogr. Rusch
“secundum magnam misericordiam tuam9495.
94 tuam ΩD Ω F Rusch ] om. Md139
95 Ps. 50, 3.
marg.| SECUNDUM  MAGNAM  MISERICORDIAM. Qui   secundum magnam misericordiam se querit salvari non temporalis sed eterne vite salutem inquirit. Equidem   misericordiam pertinere ad hanc vitam estimo temporalem.   Magnam autem   misericordiam remunerationi concurrere sempiterne.AF ah
ah ¶Fons : Verecundus , Commentaria super cantica ecclesiastica (OrMan. 17.7-13), CCSL 93, p. 160.
Numérotation du verset 2Par. 37,15 
Et laudabo te semper “omnibus diebus vite mee”96
96 Ps. 22, 6 ; Ps. 26, 4.
marg.| «Non uno die nec97 pauco tempore sed omnibus diebus ."Qui enim98 perseveraverit usque in finem hic salvus erit"»ai.AG aj
ai Mt. 10, 22 ; Mt. 24, 13 enim] autem Weber
aj ¶Fons : Verecundus , Commentaria super cantica ecclesiastica (OrMan. 18.6-7), CCSL 93, p. 160.
97 nec Rusch ΩM] + sed interl. ΩM
98 enim] qui iter. Md139
marg.| OMNIBUS  DIEBUS  VITE. «Prudens exspectator eterne salutis non pauco tempore sed omni tempore vite sue Deum laudat».AH ak
ak ¶Fons : Verecundus , Commentaria super cantica ecclesiastica (OrMan. 18.3-5), CCSL 93, p. 160.
marg.| Deus in diebus vite laudatur ; in   diebus autem mortis non potest laudari. Sic itaque qui delictorum morti subditus iacet iniquitatibus involutus, Deum laudare non potest. «Non est – enim - speciosa laus in ore peccatoris»al. Conversus vero cum fuerit, tamquam de morte translatus ad vitam, illico laudis officio dignus invenitur consorsque superioribus virtutibus iudicatur, dum illum laudat in terris quem99 ille quoque glorificavit in supernis.AI am
al Sir. 15, 9.
am ¶Fons : Cf. Verecundus , Commentaria super cantica ecclesiastica (OrMan. 18.12-19), CCSL 93, p. 160 : « Deus in diebus uitae laudatur, in diebus autem mortis laudari non possit. Si itaque, qui delictorum morti subditus iacet in iniquitatibus inuolutus, deum laudare non possit : non est enim pulchra laus in ore peccantis, conuersus uero cum fuerit, tamquam de morte translatus ad uitam, illico laudis officio dignior inuenitur consorsque supernis uirtutibus iudicatur, dum illum laudat in terris, quem illae quoque glorificant in supernis ».
99 quem] que Md139
quoniam te laudat omnis virtus celorum
marg.| OMNIS  VIRTUS  CELORUM. Cherubin, seraphin100, throni et101 dominationes, archangeli, sedes, virtutes, angeli, ministri atque multa sunt officia que fortasse aut nos in libris posita sacris non possumus invenire aut humanis celata sensibus inquirere non valemus.AJ an
an Cf. Verecundus , Commentaria super cantica ecclesiastica (OrMan. 18.22-27), CCSL 93, p. 161 : « Velim tamen inuestigare de secretis caelestium arcanorum, indicio scripturarum hominibus demonstrato, quae sint istae uirtutes diuinis laudibus famulantes : cherubin, seraphin, throni, dominationes, archangeli, sedes, virtutes, angeli, ministri. Hae sunt diuersitates inhabitatoribus caelestium. Aliaque multa sunt officia, quae fortasse aut nos in libris posita sacris non possumus inuenire, aut humanis celata sensibus inquirere non ualemus quanta sint officia glorificantia creatorem.
100 Seraphin] Seraphim Md139
101 et] om. Md139
et tibi est gloria in secula seculorum. Amen102.
102 Amen Ω ΩD ΩL Ω T Rusch ] + explicit Paralipomenon Ω, + explicit oratio Ed1455 (+Manasse Weber )
marg.| GLORIA  IN  SECULA. Est gloria temporalis de quaao : «Ne timueris cum dives factus fuerit homo et103 cum multiplicata104 fuerit gloria domus eius». Est et105 alia gloria sempiterna : «Sit gloria Domini in seculum»ap cui et humana creatura et angelica famulatur. Amen106.AK aq
ao Ps. 48, 17.
ap Ps. 103, 31
aq ¶Fons : Cf. Verecundus , Commentaria super cantica ecclesiastica (OrMan. 18.29-34), CCSL 93, p. 161.
103 et] etc. Lem57
104 multiplicata] in pro m. cacogr. Rusch
105 et] om. Lem57
106 Amen] om. Md139



Comment citer cette page ?
Martin Morard et alii, ed., Glossa ordinaria cum Biblia latina (2Par. Capitulum 37), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 28/04/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=liber&numLivre=17&chapitre=17_37)

Notes :