Nicolaus de Lyra

Capitulum 5

Numérotation du verset Idt. 5,1 

Nuntiatumque est Holopherni principi
militie Assyriorum quod filii Israel
prepararent se ad resistendum
ac montium itinera conclusissent
Numérotation du verset Idt. 5,2 

et furore nimio exarsit in1 iracundia magna vocavitque omnes principes
1 in Rusch Clementina ] om. Weber
Moab et duces Ammon
Numérotation du verset Idt. 5,3 

et dixit eis : Dicite mihi quid sit populus iste,
qui montana obsidet, aut que et quales et quante sint civitates eorum
que etiam sit virtus eorum, aut que sit multitudo eorum, vel quis rex militie illorum,
Numérotation du verset Idt. 5,4 

quare pre omnibus qui habitant in oriente isti contempserunt et non exierunt in obviam nobis
ut susciperent nos cum pace ?
Numérotation du verset Idt. 5,5 

Tunc Achior
dux omnium filiorum Ammon
respondens ait : Si digneris audire, domine2, dicam veritatem in conspectu tuo de populo isto qui in montanis habitat
2 domine Rusch ] + meus Weber , + mi ΩS ΩJ Clementina
et non egredietur verbum falsum ex ore meo.
Numérotation du verset Idt. 5,6 

Populus iste ex progenie Chaldeorum est.
Numérotation du verset Idt. 5,7 

Hic primum in Mesopotamiam habitavit, quoniam noluerunt sequi deos
patrum suorum
qui erant in terra Chaldeoruma.
0 Cf. Ios. 24, 14.
Numérotation du verset Idt. 5,8 

Deserentes itaque cerimonias
patrum suorum que in multitudine deorum erant,
Numérotation du verset Idt. 5,9 

unum Deum celi coluerunt qui et precepit eis ut exirent
inde et habitarent in Charram3 b. Cumque operuisset4 omnem terram fames,
0 Cf. Gn. 11, 31-32 ; Act. 7, 2-4.
3 Charram ΩJ Rusch ] Carram ΩS ΩM, Charam Weber |
4 operuisset ΩM Rusch Clementina ] cooperuisset Weber |
descenderunt in Egyptum
illic5 per quadringentos annos sic multiplicati sunt,
5 illic] illicque Weber
ut dinumerari eorum non posset6 exercitus.
6 posset Ω Rusch Clementina ] possit Weber
Numérotation du verset Idt. 5,10 

Cumque gravasset7 eos rex Egypti
7 gravasset ΩS ΩJ Rusch ] gravaret Weber
atque in edificationibus
urbium suarum
in luto
et latere subiugasset eos et8 clamaverunt
8 et] om. Weber
ad Deum suum
et percussit totam terram Egypti plagis variis.
Numérotation du verset Idt. 5,11 

Cumque eiecissent eos Egyptii a se9
9 Egyptii - a se] inv. Weber
et cessasset plaga ab eis et iterum eos vellent capere et ad suum servitium revocare,
Numérotation du verset Idt. 5,12 

fugientibus his, Deus celi
mare aperuit
ita ut hinc inde aque quasi murus solidarentur et isti pede sicco fundum maris perambulando transirentc.
0 Cf. Ex. 14, 21.
Numérotation du verset Idt. 5,13 

In quo loco dum innumerabilis exercitus Egyptiorum
eos persequeretur, ita aquis coopertus est,
ut non remaneret vel unus qui factum posteris nuntiaret.
Numérotation du verset Idt. 5,14 

Egressis etiam mare Rubrum, deserta Sina montis occurreruntd in quibus numquam homo habitare potuite,
0 Cf. Ex. 19, 2 ; Nm. 33, 15.
0 Cf. Sap. 11, 2.
vel filius hominis requievit.
Numérotation du verset Idt. 5,15 

Illic fontes amari
obdulcati sunt eis ad bibendumf
0 Cf. Ex. 15, 25.
et per annos quadraginta annonam de celo consecuti suntg.
0 Cf. Ex. 16, 35.
Numérotation du verset Idt. 5,16 

Ubicumque ingressi sunt sine arcu et sagitta
et absque scuta et gladio Deus eorum pugnavit pro eis10 et vicith.
0 Cf. Ios. 10, 14.
10 pugnavit - pro eis ΩS Rusch Clementina ] inv. Weber
Numérotation du verset Idt. 5,17 

Et non fuit qui insultaret
populo isti nisi quando recessit a cultu11 Domini Dei sui.
11 cultu Rusch Clementina ] cultura Weber
Numérotation du verset Idt. 5,18 

Quotienscumque autem preter ipsum Deum suum alterum coluerunt, dati sunt
in predam
et in gladium
et in opprobrium.
Numérotation du verset Idt. 5,19 

Quotienscumque autem penituerunt se recessisse a cultura Dei sui,
dedit eis Deus celi virtutem resistendi.
Numérotation du verset Idt. 5,20 

Denique Chananeum regem et Iebuseum et Pherezeum12 et Etheum et Eveum et Amorreum et omnes potentes in Esebon prostraverunt et terras eorum et civitates eorum ipsi possederunt.
12 Pherezeum] Ferezeum Weber
Numérotation du verset Idt. 5,21 

Et usque dum non peccarent in conspectu Dei sui erant cum illis bona Deus enim illorum odit iniquitatem.
Numérotation du verset Idt. 5,22 

Nam et ante hos annos cum recessissent a via
quam dederat illis Deus ut ambularent
in eam exterminati sunt
preliis multis nationibus et plurimi eorum captivi abducti sunt in terram non suam.
Numérotation du verset Idt. 5,23 

Nuper autem reversi sunt13
13 sunt] om. Weber
ad Dominum14 Deum suum, ex dispersione qua dispersi fuerant adunati sunt et ascenderunt montana hec omnia et iterum possident Hierusalem
14 Dominum] om. Weber
ubi sunt sancta sanctorum15.
15 sanctorum ΩS Rusch ] eorum Weber
Numérotation du verset Idt. 5,24 

Nunc ergo mi16 domine, perquire si est aliqua iniquitas eorum in conspectu Dei eorum, ascendamus ad illos quoniam tradens tradet illos Deus eorum tibi et subiugati erunt sub iugo potentie tue.
16 mi ΩJ ΩM Rusch Clementina ] meus Weber
Numérotation du verset Idt. 5,25 

Si vero17 non est offensio populi huius coram Deo suo, non poterimus resistere illis, quoniam Deus eorum defendet illos et erimus in opprobrium universe terre.
17 vero Ω Rusch Clementina ] autem Weber
Numérotation du verset Idt. 5,26 

Et factum est cum cessasset loqui Achior verba hec18, irati sunt omnes magnates Holophernis et cogitabant interficere eum dicentes ad alterutrum :
18 hec Ω Rusch Clementina ] om. Weber
Numérotation du verset Idt. 5,27 

Quis iste est
qui filios Israel
posse dicat resistere regi Nabuchodonosor
et exercitibus eius
homines inermes et sine virtute
et sine peritia artis pugne ?
Numérotation du verset Idt. 5,28 

Ut ergo agnoscat Achior quoniam fallit nos,
ascendemus in montana et cum capti fuerint potentes eorum, tunc cum eisdem gladio transverberabitur,
Numérotation du verset Idt. 5,29 

ut sciat omnis gens quoniam Nabuchodonosor deus terre est
et preter ipsum alius non est.

Capitulum 5

Numérotation du verset Idt. 5,ad litteram 
marg.| marg.| {1563} Nuntiatumque est, etc. Postquam descripta est persecutionis filiorum Israel specialis occasio, hic consequenter describitur ipsa persecutio. Circa quam primo ponitur Holophernis inquisitio, secundo Achior responsio , ibi : Tunc Achior. tertio Assyriorum indignatio, ibi ; Et factum est. Circa primum dicitur :
marg.| .1. Nuntiatumque est Holopherni etc. per exploratores suos ad hoc missos.
marg.| .2. Exarsit in iracundia. Nam ex superbia credebat quod nullus auderet moveri ad resistendum sibi.
marg.| .3. Vocavitque omnes principes. Isti enim habitabant prope Iudeam, propter quod de statu Iudeorum melius dicere poterant veritatem.
marg.| .4. Dicite mihi quis sit. quantum ad eius originem.
marg.| .5. Et quales et quante. Ut audeant confidere de defensione earum.
marg.| .6. Que etiam sit virtus. In corporibus, et audacia in mentibus.
marg.| .7. Aut que sit multitudo id est quanta et qualiter armata.
marg.| .8. Vel quis rex militie id est quam providus et bellicosus.
marg.| .9. Qui habitant in Oriente id est si non confidunt in predictis que potest tunc esse causa sue rebellionis ?
marg.| .10. Et quare pre omnibus, etc. Hoc videtur esset contra illud quod dicitur sup. 2 capitulo Egredere adversus omne regnum occidentis. Dicendum quod licet omnes terre supra nominate inter quas est Hierusalem et Iudea, sint in parte Occidentali respectu regni Assyriorum  : tamen respectu, totius terre habitabilis Iudea et alie terre, quas subiugaverat Holophernes, magis erant Orienti propinque que Occidenti . Nec obstat, quod Hierusalem {1564} dicitur in medio terre habitabilis, nam hoc dicitur, eo quod est in quarto climate, quod est medium , climata vero non distinguuntur secundum distantiam ab Oriente in Occidentem, sed secundum distantiam a Meridie in Aquilonem.
marg.| .11. Tunc Achior. Hic consequenter ponitur ipsius Achior responsio . qui primo dat suam responsionem . secundo infert intentam conclusionem , ibi : Nunc ergo. Prima in tres. Nam in responsione Achior, primo describitur Hebreorum genus. secundo eorum progressus, ibi : Cumque operuisset. Tertio ipsorum virtus, ibi : Ubicumque ingressi sunt. sicut petiverat Holophernes. Circa primum dicitur : Tunc Achior etc. filiorum Ammon. Erat enim principalis inter Ammonitas, qui descenderant de Loth nepote Abrahe, propter quod sciebat historiam Hebreorum ex eodem genere descendentium, et ideo obtulit se ad respondendum.
marg.| .12. Populus iste ex progenie. Ut habetur Gn. 11.d. Tulit itaque Thare Abram filium suum, et Loth filium Aram filii sui, et Sarai nurum suam excitavit, eos de Ur Chaldeorum, etc.
marg.| .13. Hic primum in Mesopotamia habitavit. Post exitum de Chaldea, ut habetur Gn. 11.
marg.| .14. Quoniam noluerunt sequi Deos patrum. idola colendo.
marg.| .15. Et habitarent in Charam. Sic enim nominatur hec civitas Act. 7. et Gn. 11. nominatur Aram. Civitatum enim nomina secundum diversitatem temporum et linguarum varie pronuntiantur.
marg.| .16. Cumque operuisset. Hic consequenter describitur populi progressus, et primo quantum ad descensum in Egyptum, cum dicitur.Cumque operuisset omnem terram fames etc. Ut habetur Gn. 67.
marg.| .17. Illicque per quadringentos. Qui incipiendi sunt a nativitate Isaac, et terminandi in exitu de Egypto, ut declaratum fuit Gn. 15.
marg.| .18. Sic multiplicati sunt, etc. Ut habetur Ex. 1.
Numérotation du verset Idt. 5,ad litteram 
marg.| marg.| { 1565 } .1. Cumque eiecissent eos. Hic secundo describitur Hebreorum progressus, quantum ad mirabilem exitum de Egypto, cum dicitur. Cumque eiecissent eos Egyptii . Timore mortis compulsi, Ex. 12.
marg.| .2. Et iterum eos vellent capere. Et ad suum servitium revocare, Ex. 14.
marg.| .3. Fugientibus his, Deus, etc. Et hoc totum habetur Ex. 14.
marg.| .4. Egressus etiam mare etc. Sed contrarium videtur Ex. 15.d. ubi dicitur, Tulit autem Moyses Israel de mari rubro et egressi sunt in desertum Sur. Dicendum quod hic breviter repetitur historia exitus filiorum Israel de Egypto, propter quod non exprimuntur hic omnia loca, sed solum notabilia, inter que est mons Sinai, ad quem populus tendebat.
marg.| .5. In quibus nunquam homo habitare potuit. Propter locorum sterilitatem, et loquitur hic de habitatione in civitate, vel villa, pastores enim aliqui poterant ibi gregem pascere, sicut legitur de Moyse Ex. 3.
marg.| .6.  Illic fontes amari obdulcati sunt eis. Ex. 15. Et per annos 40. annonam de celo consecuti sunt Ex. 16.
marg.| .7.  Ubicumque. Hic consequenter describitur Hebreorum virtus, que non erat ex hominibus sed ex protectione divina, propter quod dicitur Ubicumque ingressi sunt sine arcu. etc. Licet enim pugnaverint cum Amalec in armis, et cum aliis septem gentibus quas expulerunt de terra promissionis, tamen non habuerunt victoriam per {1566}arma, sed virtute divina, unde et Amalec precibus Moysi fuit debellatus, ut dictum est c. prec. et in pugna Iosue contra reges Chanaan lapides grandinis interfecerunt adversarios, et sol stetit immobilis spatio unius diei. Ios. 10.
marg.| .8.  Quotiescumque autem preter ipsum Deum, etc. Ista patent ex decursu libri Iudicum, et 4. Reg.
marg.| .9.  Denique Chananeum regem etc. ut patet Iosue 12.
marg.| .10.  Nam et ante hos annos cum recessissent a via quam dederat illis Deus scilicet tempore transmigrationis Ioacim, et captivitatis facte sub Sedechia exterminati sunt preliis per reges Assyriorum, et Egypti, ut patet 4 Reg. et plurimi eorum captivi abducti sunt. Primo per Teglathphalnasar. 3Rg. 15. Secundo per Salmanasar. 4. Reg. 17. et hoc quantum ad regnum Israel, quantum vero ad regnum Iuda per regem Babylonis, primo tempore Ioacim filii Iosie, secundo tempore Ioachin filii eius, 3Rg. 25.
marg.| .11. Nuper autem reversi ad Dominum etc scilicet tempore Cyri, qui dedit populo licentiam redeundi.
marg.| .12. Et ascenderunt montana hec omnia, et iterum id est Iudeam que est montuosa.
marg.| .13.  Nunc ergo mi domine perquire. Narrata iudeorum historia, hic consequenter Achior concludit intentum dicens.   Nunc ergo : ad hoc enim predicta narraverat, ut Holophernes sciret non se posse filios Israel capere, nisi per offensam Dei sui. Et patet littera.
marg.| .14. Et factum est cum cessasset. postquam posita est Achior responsio{1567}hic consequenter ponitur Assyriorum indignatio, et primo quantum ad duces exercitus, secundo quantum ad principem eius seq. cap. Circa primum dicitur.   Et   factum   est cum   cessasset   loqui. etc. irati sunt omnes magnates Holophernis, ex fine sue narrationis, in qua concluserat eos non posse propria virtute iudeos debellare, et patet sententia usque ibi :
Numérotation du verset Idt. 5,ad litteram 
marg.| .1. Ut ergo agnoscat Achior quoniam fallit nos id est falsis verbis decipere nos intendit.
prol.| {1568}
marg.| .2. Ut sciat omnis gens, quoniam Nabuchodonosor Deus terre est. non dicunt Deus celi, sed terre, videntur enim illius erroris fuisse, qui dicebant divinam providentiam ad celestia se tantum extendere, secundum quod dicitur Iob 22 capitulo Circa cardines celi perambulat nec considerat. hoc autem nomen Deus impositum fuit a providentia rerum, et gubernatione, et ideo deum terre dicebant, cuius regnum ad pura terrena se extendit, intentio vero regis Nabuchodonosor, et sui exercitus erat omnem terram suo subiugare dominio, ut dictum est supra capitulo 2. propter quod a suis denominabatur Deus terre.
Numérotation du verset Idt. 5,moraliter 
marg.| marg.| {1563} .1. Nuntiatum ; est Holopherni. Quando enim diabolos percipit aliquos se preparare ad resistendum sibi, tunc gravius querit eos invadere et persequi. Ideo subditur :
marg.| .4. Dicite mihi. Unde dicit Leo Papa. Non definit hostis antiquus {1564}transfigurans se in angelum lucis, deceptionum laqueos ubique pretendere, omnium discutit consuetudines, ventilat curas, scrutatur affectus, et ibi querit causas nocendi, ubi quenquam viderit studiosius occupari.
marg.| .11. Tunc Achior, etc. per istum qui Gentilis erat et multa de {1565}divinis beneficiis Israel collatis narravit, quorum sensus mystici in locis suis positi sunt, ex quibus in fine conclusit consilium contra filios Israel scilicet qualiter possent faciliter debellari, significantur heretici, qui ex verbis Christi student catholicos {1566}impugnare, sicut Iulianus apostata ex hoc, quod Christus dicit Lc. 24.f. Nisi quis renuntiaverit omnibus que possidet, non potest meus esse discipulus, facultates, et patrimonia Christianorum auferebat et sic avaritiam suam ex evangelii testimonio colorabat, et similiter heretici errorem suum student sacre scripture testimoniis colorare.


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Nicolaus de Lyra (Idt. 5), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 16/05/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=lyr&numLivre=23&chapitre=23_5)
Signaler un complément d'information

Notes :