<56. Catena aurea in Marcum>

^a Is. 49, 5-6.

^b ¶Fons: Cf. Hugo de Sancto Caro , Postille (Is. 49, 5-6), ed. Venetiis, t. 4, p. 111va/q: «Isaias enim in hac prophetia quam scripsit salutem Domini usque ad extrema terre nuntiavit»; p. 111vb/k: «  Factus est fortitudo mea me resuscitando vel super electione populi mei me consolando per vocationem gentium»; p. 111vb/q: «Sic enim precepit nobis Dominus.   Posui te in lucem gentium ut sis in salutem   usque ad extremum terre ».
<vel> Cf. Glossa ordinaria (Is. 49, 1) [Strasbourg, Strasbourg, 1481, t. 3: Erfurt, f. 109vb; facsim., p. 74a marg.], ed. Gloss-e
<ex quo> = Glossa dominicana Hugone de Sancto Caro tributa (loc. cit.) (P59, f. 445vb) : «  Audite insule. Post reliquiarum Israel vocationem et infidelium abiectionem (de quibus non est pax impiis dicit Dominus) sub insularum nomine alloquitur in persona filii Ecclesias de gentibus».
<non hab.>   Thomas , Expositio super Isaiam in loc. cit., Leonina t. 28, p. 201-202. Chrysostomus in loc. cit. (def.; cf. CPG 4416). LLT. Albertus Magnus in loc. cit. [MM2019]

^c Is. 49, 5.

^d Mt. 10, 5-6.

^e Mt. 10, 6.

^f ¶Fons: Hieronymus, In Is. (Is. 49, 5), lib. 13, § 5-6, CCSL 73A, p. 536.1, 19-28, 43-: «[a] et nunc dicit dominus, formans me ex utero seruum sibi, ut reducam iacob ad eum, et Israel non congregabitur. [sine commento] [b] Ex quo ostendit eum appellari seruum, qui sit formatus ex utero. qui et in psalmo dicit: de uentre matris meae deus meus es tu. quid ergo dominus dixit ei? ut reduceret iacob ad eum qui aberrauerat, qui, deserto creatore, idolis seruiebat. [c] unde et ipse loquitur ad discipulos: in uiam gentium ne ieritis, et in ciuitates samaritanorum ne intretis; sed ite magis ad oues perditas domus Israel. et in alio loco: non ueni nisi ad oues perditas domus Israel. [d] haec igitur uoluntas patris fuit, ut pessimi uinitores missum susciperent filium, et fructus uineae redderent, qui interfecerunt eum dicentes: uenite, occidamus illum, et nostra erit hereditas; et hoc est quod nunc dicit: et Israel non congregabitur, id est non reuertetur ad dominum. satisque miror quomodo uulgata editio, fortissimum contra iudaeorum perfidiam testimonium alia interpretatione subuerterit, dicens: congregabor et glorificabor coram domino, cum theodotio et symmachus nostrae interpretationi congruant. de aquila autem non miror, quod homo eruditissimus linguae hebraicae, et uerbum de uerbo exprimens, in hoc loco aut simularit imperitiam, aut pharisaeorum peruersa expositione deceptus sit, qui interpretari uoluit: et Israel ei congregabitur, hoc est deo. cum uerbum hebraicum lo, in hoc loco non scribatur per lamed et uau; quod si esset, significaret ei uel illi; sed per lamed et aleph quod proprie non sonat. [e] quia igitur non est reductus iacob ad dominum, nec Israel congregatus; propterea filius loquitur illis non credentibus: glorificatus sum in oculis domini. in me enim omnis mundus credidit: et deus meus factus est fortitudo mea, qui et consolatus est me tristem super abiectione populi mei; et dixit mihi: parum est si seruias mihi ad suscitandas tribus iacob, quae suo uitio corruerunt; et ad faeces, siue reliquias Israel conuertendas. hoc enim uerbum hebraicum nesure sonat. pro illis enim dedi te in lucem omnium gentium, ut illumines uniuersum mundum, et salutem meam, per quam omnes salui fiunt, usque ad extrema terrae facias peruenire». [MM2018]

^g 2 Cor. 5, 19.

^h Rm. 1, 16.

ⁱ Mt. 28, 18.

^j ¶Fons: Nullus dehinc inventus nisi verissimiliter Glossator ipse, Thomas de Aquino. <non hab.> LLT. PL. [MM2019]

^k ¶Fons: Eusebius Caesariensis , Historia ecclesiastica (transl. Rufini), lib. 2, c. 15, § 1-2, GCS 9.1, p. 139.28 -141.14: «Igitur cum Romanae urbi clarum verbi dei lumen fuisset exortum, Simonis quidem tenebrae cum suo auctore restinctae sunt. Sermo autem veritatis et lucis, qui per Petrum praedicabatur, universorum mentes placido inlustravit auditu, ita ut cottidie audientibus eum nulla umquam satietas fieret, unde neque auditio eis sola sufficit, sed Marcum discipulum eius omnibus precibus exorant, uti ea, quae ille verbo praedicabat, ad perpetuam eorum commonitionem habendam scripturae traderet, quo domi foris que in huiuscemodi verbi meditationibus permanerent. Nec prius ab obsecrando desistunt, quam quae oraverant inpetrarent. Et haec fuit causa scribendi quod secundum Marcum dicitur evangelium. 2. Petrus vero, ut per spiritum sanctum religioso se spoliatum conperit furto, delectatus est fidem eorum per haec devotionemque considerans factum que confirmavit et in perpetuum legendam scripturam ecclesiis tradidit».
<ex quo> diff.   Beda Venerabilis, In Mc., prol. (epistola ad Accam), CCSL 120, p. 431.4-16: «Expositionem Evangelii secundum Marcum, opitulante ipsa evangelica gratia, scripturi, primo quae fuerit eidem Marco causa Evangelii scribendi, breviter insinuandum esse censuimus. Cum Romanae urbi clarum veri Dei lumen praedicante beato Petro apostolo fuisset exortum, adeo sermo veritatis universorum mentes placido inlustrabat auditu, ut quotidie audientibus eum nulla usquam satietas fieret. Unde neque auditio eis sola sufficit, sed Marcum discipulum eius omnibus precibus exorant ut ea quae ille verbo praedicabat, ad perpetuam eorum commonitionem habendam Scripturae traderet , quo domi forisque in huiuscemodi verbi meditationibus permanerent . Nec prius ab obsecrando desistunt , quam quae oraverant impetrarent . // Petrus vero, ut per Spiritum sanctum religioso se spoliatum comperit | furto , delectatus est; et fidem eorum devotionemque per haec considerans , factum confirmavit , et in perpetuum legendam Scripturam Ecclesiis tradidit».
¶Nota: Le même passage est cité par Bède avec des omissions au début de son commentaire de Marc, sans référence explicite à Eusèbe. Selon la méthode qui le caractérise, Thomas est probablement remonté de Bède à Eusèbe. [MM2016] [MM2021]

^l ¶Fons: Hieronymus (pseudo), In Mc., prol., CCSL 82, p. 2.31-36: «Marcus, evangelista Dei, Petri discipulus, leuiticus genere et sacerdos, in Italia hoc scripsit evangelium'. Qui 'initium' evangelii sui 'de uocibus prophetarum' praesumens, praecursorem Christi Iohannem, Malachi, id est angeli, testimonio conprobans, 'uerbum caro factum' uoce Esaiae designans, principium 'evangelicae praedicationis' instituit. Et 'inuenit in uerbo uocis quod in consonantibus', id est in genealogiis Dei et hominis, perdiderat. Unde 'totus in primis' a perfectione Christi aetatis praedicare inchoat, nec laborat in natiuitate infantuli qui loquitur de perfectione filii Dei, sed 'ieiunium numeri' legalis, repulsum 'diaboli, ministerium angelorum proferens', magna 'in breui' comprehendit». [FG2015]*

^m ¶Fons: [1] Cf. Catena Graecorum Patrum in Marcum (ΥΠΟΘΕΣΙΣ) [CPG C125.1], Vat. gr. 756, f. 100r45 = Vat. gr. 1229, f. 82r4 ; Roma, Angelica, Gr. 36, f. 218v11-12; ed. Matthaei 1775, p. 4.7; Von Soden, t. 1.1, p. 303.5-6 : « Μᾶρκος ὁ εὐαγγελιστὴς ἀπὸ τοῦ προφητικοῦ πνεύματος, τοῦ ἐξ ὕψους ἐπιόντος τοῖς ἀνθρώποις, τὴν ἀρχὴν ἐποιήσατο «Ἀρχὴ - λέγων - τοῦ εὐαγγελίου καθὼς γέγραπται ἐν Ἠσαΐᾳ τῷ προφήτῃ», τὴν πτερωτικὴν εἰκόνα τοῦ εὐαγγελίου δεικνύων· διὰ τοῦτο καὶ σύντομον καὶ παρατρέχουσαν τὴν καταγγελίαν [ἀπαγγελίαν Angelica ] πεποίηται [sine commento]».
<potius quam> Vat. gr. 756, f. 100r3 ; ed. Matthaei 1775, p. 3.7; [CPG C125.2] Cramer, p. 263 .9-10 : « Πολλῶν εἰς τὸ κατὰ Ματθαῖον καὶ εἰς τὸ κατὰ Ἰωάννην τὸν υἱὸν τῆς βροντῆς, [ = Ed1775 (A), + ἅγιον ἐυαγγέλιον Ed1775 (D E)] συνταξάντων ὑπομνήματα, ὀλίγων δὲ εἰς τὸ κατὰ Λουκᾶν, οὐδενὸς δὲ ὅλως, ὡς οἶμαι, εἰς τὸ κατὰ Μάρκον Εὐαγγέλιον ἐξηγησαμένου [+ ἐπεὶ μηδὲ μέχρι τήμερον ἀκήκοα, τοῦτο πολυπραγμονήσας παρὰ τῶν σπουδὴν ποιουμένων τὰ τῶν ἀρχαιοτέρων συνάγειν πονήματα Cramer] συνεῖδον τὰ κατὰ μέρος καὶ σποράδην εἰς αὐτὸ εἰρημένα παρὰ τῶν διδασκάλων τῆς Ἐκκλησίας, συναγαγεῖν, καὶ σύντομον Ἑρμήνειαν συντάξαι ». <vel> Cf. Sophronius , Vita Marci [BHG 1038b], ed.   Von Soden [107] = PG 123, 488B5 : « Μάρκος [sine commento] βραχὺ συνέταξεν Εὐαγγέλιον ».
[2] Cf.   Chrysostomus, In Mt., hom. 4 (Mt. 1), Burgundionis versio, Firenze, Plut.14.dex.4 f. 12va ; BAV, Vat. lat. 383, f. 9vb : «Quid igitur Marcus ait non facit hoc neque genealogizatur Ihesum sed succinte omnia loquitur? Mihi videtur Matheus quidem ante alios incepisse rem. Ideoque et genealogiam ponit cum certitudine et ad ea que festinant {vel studio indigent V383} instat. Marcus autem post illum ideo ad velocem venit viam ceu que iam dicta et manifesta facta erant narrare temptans. Qualiter igitur Lucas et genealogizatur et per plures hoc facit? Quasi Matheo viam primitus faciente, voluit aliquid his que dicta sunt docere amplius nos et quisque autem similiter didascalum imitatus est. Hic [hoc pr. m. V383] quidem Paulum super flumina fluentem, ille autem Petrum, breviloquio studentem».
<potius quam>   Chrysostomus , In Mt., hom. 4 (Mt. 1), versio Anniani, § 1, PG 58, 1005-1006; Paris, BnF, lat. 1776, f. 21ra-b : «Marcus vero alium scribendi ordinem texuit [tenuit P1776] nec enim generationes, quibus Christum annumeret [annumeraret P1776], explicuit: quin etiam reliqua narrando, maximo perstrinxit cuncta compendio. Ego igitur [om. P1776] existimo, primum omnium Matthaeum Evangelium edidisse [condidisse P1776]: propter quod etiam generationum catalogum diligenter enumerat, et plene cuncta atque instanter exsequitur. Marcus autem compendiosa post illum cucurrit via, utpote qui iam ab alio dicta et [atque P1776] manifesta replicaret. Lucas sane non modo texit [texuit P1776] generationum catalogum, verum etiam pluribus eum texit [texuit P1776] extendendo nominibus: quippe qui Matthaei scriptione praeventus, amplius aliquid docere nos studeat. Suum enim quisque probe [probe: diverso modo P1776] est imitatus magistrum. Marcus quidem Petrum, verborum parcitate gaudentem: Lucas vero Paulum, fluminum copiam ubertate loquendi [l. u.: inv. P1776] superantem».
<cuius fons> Cf.   Chrysostomus , In Mt., hom. 4 § 1, PG 57, 39.44-40.44 : «Τί οὖν ὁ Μάρκος, φησὶν, οὐ ποιεῖ τοῦτο, οὐδὲ γενεαλογεῖ τὸν Χριστὸν, ἀλλ’ ἐπιτόμως ἅπαντα φθέγγεται; Ἐμοὶ δοκεῖ ὁ μὲν Ματθαῖος πρὸ τῶνἄλλων ἦρχθαι τοῦ πράγματος· διὸ καὶ τὴν γενεαλογίαν τίθησι μετὰ ἀκριβείας, καὶ πρὸς τὰ κατεπείγοντα ἵσταται· ὁ δὲ Μάρκος μετ’ ἐκεῖνον, διὸ ἐπὶ σύντομον ἦλθεν ὁδὸν, ἅτε τοῖς ἤδη λεχθεῖσι καὶ δήλοις ἔθνος, οἷς καὶ μᾶλλον προσεῖχεν ὁ τῶν Ἰουδαίων δῆμος. Διόπερ ἀναγκαῖος οὗτος τῶν προοιμίων ὁ τρόπος ἦν παρ’ αὐτοῖς. Εἰ δέ ποτε καὶ ἐγένετο σημεῖα, τῶν βαρβάρων ἕνεκεν ἐγένετο, ὥστε πολλοὺς γενέσθαι τοὺς προσηλύτους, καὶ εἰς ἔνδειξιν τῆς τοῦ Θεοῦ δυνάμεως, εἴ ποτε αὐτοὺς οἱ πολέμιοι λαβόντες, ὡς τῶν παρ’ αὐτοῖς θεῶν ἰσχυρῶν ὄντων, ἐνόμισαν κεκρατηκέναι· καθάπερ ἐν Αἰγύπτῳ, ὅθεν καὶ πολὺς ὁ σύμμικτος ἀνέβη· καὶ μετὰ ταῦτα ἐν Βαβυλῶνι, τὰ κατὰ τὴν κάμινον καὶ τὰ ὀνείρατα. Ἐγένετο δὲ καὶ ἡνίκα καθ’ ἑαυτοὺς ἦσαν, σημεῖα ἐν τῇ ἐρήμῳ, καθάπερ καὶ ἐφ’ ἡμῶν· καὶ γὰρ καὶ ἐφ’ἡμῶν, ἡνίκα τῆς πλάνης ἐξῄειμεν, πολλὰ θαύματα ἐδείχθη· μετὰ δὲ ταῦτα ἔστη, πανταχοῦ τῆς εὐσεβείας φυτευθείσης. Εἰ δὲ καὶ μετὰ ταῦτα γέγονεν, ὀλίγα καὶ σποράδην· οἷον, ἡνίκα ὁ ἥλιος ἔστη τοῦ γεγενημένοις ἐπιχειρῶν. Πῶς οὖν ὁ Λουκᾶς, καὶ γενεαλογεῖ, καὶ διὰ πλειόνων τοῦτο ποιεῖ; Ἅτε τοῦ Ματθαίου προοδοποιήσαντος, βούλεταί τι τῶν εἰρημένων διδάξαι πλέον ἡμᾶς. Καὶ ἕκαστος δὲ ὁμοίως τὸν διδάσκαλον ἐμιμήσατο· ὁ μὲν τὸν Παῦλον, ὑπὲρ τοὺς ποταμοὺς ῥέοντα· ὁ δὲ τὸν Πέτρον, βραχυλογίας ἐπιμελούμενον».
<potius quam>   Nicetas Heracleensis , Catena in Lc., συναγογὴ (Krikones § 5: Gregorius Theologus), Vat. gr. 1611, f. 1vb31-33 ; Paris, BnF, Grec 208, f. 3r1-4: «Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου. Ματθαῖος μὲν οὖν τοῖς ἐξ Ἑβραίων πιστεύσασι τὰ τοῦ Χριστοῦ ἔγραψεν θαύματα· Μάρκος δὲ ὁ τοῦ μεγάλου Πέτρου κατὰ πνεῦμα υἱὸς εἴτουν μαθητής, τοῖς ἐν Ἰταλίᾳ, τὸ εὐαγγέλιον συνέταξε, τὴν τοῦ διδασκάλου βραχυλογίαν μιμησάμενος […]».
<cuius fons> Cf.   Gregorius Nazianzenus, Carmina dogmatica [CPG 3034], 12, v. 31-33 (Περὶ τῶν γνησίων βιβλίων τῆς θεοπνεύστου Γραφῆς), PG 37, 474.7 : «Ματθαῖος μὲν ἔγραψεν Ἑβραίοις θαύματα Χριστοῦ· Μάρκος δ᾿ Ἰταλίῃ, Λουκᾶς Ἀχαϊάδι· πᾶσι δ᾿ Ἰωάννης».
<non hab.> Théophylacte, in loc. cit., PL 123, 492; PL; LLT; Gloss-e; Opus imperfectum, etc. <diff.> Von Soden, p. 583.
¶Nota La sentence latine n’a pas d’équivalent strict dans les manuscrits de la Catena Graecorum Patrum examinés [CPG C125 : Vg756 Vg358 Vg1229 Pg177 Pg194], bien que celle-ci soit la source directe de la totalité des citations de Chrysostome dans la CMC 1 à 11. Thomas semble combiner ici trois sources qui se recoupent. Le premier segment est la traduction littérale d’un fragment de scholion essentiellement diffusé par la première recension de la chaîne de Victor d’Antioche. Le second segment, attribuant la brièveté de Marc à l’imitation de la taciturnité de Pierre, est emprunté à une homélie de Chrysostome formulée à partir des deux traductions d’Anianus et de Burgundio. Il y apparaît sans doute possible que le traducteur grec est intervenu pour préciser et homogénéiser le lexique latin de Burgundio avec celui des primo-traductions de la chaîne C125.1 (voir M.   Morard , Lexique greco-latin de la Catena aurea : σύντομος). La chaîne de Nicéetas sur Luc résume le tout dans un scholion qui intègre l’élément chrysostomien à un extrait de Grégoire de Nazianze. Thomas a eu accès aux trois textes. La sentence en fait la synthèse. Le scholion parallèle attribué à Irénée de Lyon dans la seconde recension (Cramer, p. 264 .17 sqq. : Εἰρηναίου. Μετὰ τὴν τοῦ κατὰ Ματθαῖον... »; cf.   Iraeneus Lugdunensis , Adversus Haereses, 3.1, SC 211, p. 22-25, fragment grec 1; SChr 210, p. 113) évoque les rapports entre l’évangile de Marc et l’enseignement de Pierre en des termes qui ne permettent aucun rapprochement avec la sentence thomasienne. [MM2017] [ADL2019]* [MM2019] [rev. VS2021] [MM2021]

ⁿ ¶Fons: Augustinus Hipponensis , De consensu evangelistarum, lib. 1, c. 3, § 6, CSEL 43, p. 6.9-15: «Cum ergo Mattheus circa regis, Lucas circa sacerdotis personam gereret intentionem, utique humanitatem christi maxime commendarunt. secundum hominem quippe christus et rex et sacerdos effectus est, cui dedit deus sedem dauid patris sui, ut regni eius non esset finis et esset ad interpellandum pro nobis mediator dei et hominum homo christus iesus. non autem habuit tamquam breuiatorem coniunctum Lucas sicut Marcum Mattheus, et hoc forte non sine aliquo sacramento, quia [a] regum est non esse sine comitum obsequio. [b] unde ille, qui regiam personam christi narrandam susceperat, habuit sibi tamquam comitem adiunctum, qui sua uestigia quodammodo sequeretur, [c] sacerdos autem quoniam in sancta sanctorum solus intrabat, propterea Lucas, cuius circa sacerdotium christi erat intentio, non habuit tamquam socium subsequentem, qui suam narrationem quodammodo breuiaret». [FG2015]

^o ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 1, c. 1, CCSL 120, p. 436.24-438.39: «Ubi notandum quod evangelistae sancti qui dispensationem nobis dominicae incarnationis scriptam reliquere uno quidem spiritu accensi ad officium scribendi accesserunt sed diuersum narrationis suae primordium singuli diuersum statuere terminum. Matheus namque a natiuitate dominica exordium sumens ad tempus usque dominicae resurrectionis seriem suae narrationis perduxit. Marcus ab initio evangelicae praedicationis incipiens peruenit ad tempus usque ascensionis domini et praedicationis discipulorum eius cunctis gentibus per orbem. Lucas a natiuitate praecursoris inchoans evangelium terminauit in ascensione dominica cum redeuntes discipuli hierosolimam aduentum sancti spiritus diuinis in laudibus expectant. Iohannes ab aeternitate uerbi dei per quod omnia facta sunt principium sumens et ipse ad tempus usque dominicae resurrectionis evangelizando pertingit». [MM2016]*

^p ¶Fons: [1] Ambrosius , Super Lucam, prol., § 8, p. 6.139: «Ortum hominis alius descripsit uberius, mores quoque hominis praeceptis uberioribus erudiuit; alius a potentiae coepit expressione diuinae, quod ex rege rex, fortis ex forte, uerus ex uero uiuida mortem uirtute contempserit; tertius sacrificium sacerdotale praemisit et ipsam uituli inmolationem stilo quodam pleniore diffudit; quartus copiosius ceteris diuinae miracula resurrectionis expressit. Unus igitur omnia et unus in omnibus sicut lectum est: non dissimilis in singulis, sed uerus in cunctis. Sed iam ipsum sermonem adoriamur evangelii». [FG2015]*
[2] Cf.   Ambrosius Autpertus , Expositio in Apocalypsin (Apc. 4, 7), CCM 27, lin. 73 sqq.: «Vt ergo primum de sanctis Evangelistis, qui Mediatoris nostri dispensationem sollerter praedicant, loquamur, quia ab humana generatione coepit, iure per hominem Matheus, quia a clamore in deserto, recte per leonem Marcus, quia a sacrificio exorsus, bene per uitulum Lucas, quia uero a diuinitate Verbi coepit, digne per aquilam significatur Iohannes». [MM2018]

^q Mc. 1, 3.

^r ¶Fons: Remigius Autissiodorensis, In Mt., prol., Madrid, Bibl. nac., 198, f. 2vb : «Beatus Hieronimus necnon et papa Gregorius et pene omnes doctores latinorum per hominem intelligunt Matheum quia genealogiam Domini secundum carnem descripsit. Per leonem Marcum quia “sicut leo terribilem vocem in deserto emittit”, sic et ille a voce cepit dicens: ‘’Vox clamantis’’ etc.» Cf. Liber Sacramentorum Gellonensis, § 2271: «Marcus evangelista, leonis gerens figura<m>, a solitudine incepit dicens: vox clamantes in deserto, parate uiam domini, siue quia regnat inuictus».
<non hab.> Remigius Autissiodorensis   , Homiliae duodecim, PL 131. [MM2019]

^s ¶Fons: Augustinus Hipponensis , De consensu evangelistarum, lib. 1, c. 6, § 9, p. 9.11-10.7: «[a] De principiis enim librorum quandam coniecturam capere uoluerunt, non de tota intentione evangelistarum, quae magis fuerat perscrutanda. multo enim congruentius ille qui regiam christi personam maxime commendauit per leonem significatus accipitur. unde et in apocalypsi cum ipsa tribu regia leo commemoratus est, ubi dictum est: uicit leo de tribu iuda. secundum mattheum enim et magi narrantur uenisse ab oriente ad regem quaerendum et adorandum, qui eis per stellam natus apparuit, et ipse rex herodes regem formidat infantem adque, ut eum possit occidere, tot paruulos necat. [b] quod autem per uitulum Lucas significatus sit propter maximam uictimam sacerdotis, neutri dubitauerunt. ibi enim a sacerdote zacharia incipit sermo narrantis, ibi cognatio mariae et elisabeth commemoratur, ibi sacramenta primi sacerdotii in infante christo impleta narrantur, et quaecumque alia possunt diligenter aduerti, quibus appareat Lucas intentionem circa personam sacerdotis habuisse. [c] Marcus ergo, qui neque stirpem regiam [d] neque sacerdotalem [e] uel cognationem uel consecrationem narrare uoluit et tamen in eis uersatus ostenditur, quae homo christus operatus est, tantum hominis figura in illis quattuor animalibus significatus uidetur». [FG2015]

^t ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci, Praefatio, PG 123, 493B5-9 : «Τὸ δὲ κατὰ Μάρκον, ἀετῷ παρεικαζόμενον· ἀπὸ γὰρ προφήτου ἤρξατο τοῦ Ἰωάννου˙ ἡ δὲ προφητικὴ χάρις, προορατικὴ οὖσα, καὶ ὀξέως τὰ πόρρω βλέπουσα, ὡς ἀετός ἐστι». [CGC2015]* [MM2020] [rev. VS2021]