Glossae Scripturae Sacrae-electronicae (Gloss-e)

Biblia communis

Capitulum 8

Numérotation du verset Mc. 8,1

¹ In illis diebus iterum cum turba multa esset cum Iesu² nec³ haberent quid⁴ manducarent,

¹ Hic incipit capitulum 8 CorS1 Ω^S Ω^JΩ^L Ω^V |

² cum Iesu Cor1 ; Cor2 (grec. antiq. glossa) Ω^M Ω^H Ω^S Ω^V Li447 Li447@ Ω^J Rusch ] om. Cor1^LP (lectio certior) Ω^L Weber |

³ nec Ω^V²] non Cor1 P Ω^V* |

⁴ quid Wordsworth (P9389 marg ) Ω^M Ω^F Ω^J Ω^S Ω^V, qd’ Ω^H Ω^L Li447 Li447@ Rusch ] quod Clementina Weber |

convocatis discipulis,

ait illis:

Numérotation du verset Mc. 8,2

Misereor super turbam

quia⁵ ecce iam triduo sustinent me nec habent quid⁶ manducent.

⁵ quia Ω^J Ω^S Ω^V Li447 Rusch Weber ] quoniam Li447@ |

⁶ quid Ω^M Ω^F Ω^J Ω^S, qd’ Ω^H Ω^L ] quod Li447@ Ω^V Rusch Clementina Weber |

Numérotation du verset Mc. 8,3

Et si dimisero eos ieiunos in domum suam

deficient in via. Quidam enim⁷ ex eis de longe venerunt.

⁷ enim Li447 Ω^J Ω^L Ω^S Ω^V Rusch Weber] om. Li447@

Numérotation du verset Mc. 8,4

Et responderunt ei discipuli: Unde illos⁸ poterit quis hic⁹ saturare panibus in solitudine?

⁸ ei discipuli unde illos Ω^HΩ^FΩ^S ( om. ei)] ei discipuli sui unde illos Clementina , ei discipuli sui unde istos Ω^M Li447 Li447@ Ω^J Ω^L Rusch Weber |

⁹ hic] om. Ω^V* |

Numérotation du verset Mc. 8,5

Et interrogabat¹⁰ eos: Quot panes habetis? Qui dixerunt: Septem.

¹⁰ interrogabat Ω^H Ω^F Ω^S Li447@ ] interrogavit Cor2 (anti. glossa) Ω^M Ω^J Ω^L Ω^V Rusch Clementina Weber

Numérotation du verset Mc. 8,6

Et precepit turbe discumbere super¹¹ terram.

¹¹ super Ω^M Ω^H Ω^F Ω^S Ω^L Li447 Li447@ Rusch Clementina Weber ] supra Ω^J

¹² Et accipiens septem panes,

¹² Hic incipit capitulum 8 CorS2

gratias agens

fregit

et dabat¹³ discipulis suis ut apponerent et apposuerunt turbe.

¹³ dabat Ω^J Ω^LΩ^S Ω^V Li447 Li447@ Rusch Weber ] dedit CorS2 (al.)

Numérotation du verset Mc. 8,7

Et habebant pisciculos paucos

et ipsos benedixit et iussit apponi.

Numérotation du verset Mc. 8,8

Et manducaverunt¹⁴

¹⁴ manducaverunt] + omnes Sarum

et saturati sunt

et sustulerunt quod supererat¹⁵ de¹⁶ fragmentis

¹⁵ supererat Wordswoth (L) Ω^H Ω^F Ω^S Ω^V ( ut videtur ) Li447@ ] superaverat Brescianus Ω^J Ω^L Rusch Weber , superfuerat Ω^M P9389 Wordsworth (-rant D ), superaverant in ras. Ω^V² |

¹⁶ de Ω^M Ω^F Ω^J Ω^L Ω^S Ω^V Li447 Li447@ Rusch Weber ] ut Cor2 (anti. glos.) |

septem sportas¹⁷.

¹⁷ sportas] + plenas Kells Wordsworth (P9389^marg L R)

Numérotation du verset Mc. 8,9

Erant autem qui manducaverant¹⁸ quasi quatuor millia hominum¹⁹

¹⁸ manducaverant Ω^H Ω^F Ω^S Ω^V Rusch ] manducaverunt Cor2 ( + quasi) Li447@ Ω^J Ω^L Weber |

¹⁹ hominum Cor2 (grec. anti. glossa et Mt. 15) Cor4* Ω^HΩ^F Ω^S Ω^V] om. Ω^M Cor4² ( HOMINUM cancel.) Ω^JΩ^L Li447 Li447@ |

et dimisit eos.

Numérotation du verset Mc. 8,10

Et statim

ascendit²⁰ navim²¹ cum discipulis suis et²² venit in partes Dalmanuta²³.

²⁰ ascendit Cor2 ² Ω^F Ω^S Ω^V] ascendens Ω^M Cor2 (glossa) Ω^JΩ^L Rusch Weber |

²¹ navim Ω^M Ω^S Ω^V Rusch ] navem Ω^J Ω^L Weber |

²² et Cor4 Ω^F Ω^V] om. Ω^M Cor2 (grec. antiq.) Ω^J Ω^L Li447 Li447@ Rusch Weber |

²³ Dalmanuta Rusch Weber ] Dalmanutha Li447@ Ω^S Ω^JΩ^L Ω^V |

Numérotation du verset Mc. 8,11

Et exierunt Pharisei et ceperunt conquirere cum eo querentes ab eo²⁴ signum de celo temptantes eum.

²⁴ eo Ω^M Ω^FΩ^S Ω^V] illo Ω^L Rusch Weber

Numérotation du verset Mc. 8,12

Et ingemiscens

spiritu ait:

Quid generatio ista

signum²⁵ querit²⁶? Amen dico vobis, si dabitur generationi isti signum.

²⁵ ista] signum] inv. cacogr. Ω^V |

²⁶ s. querit Ω^S Li447 Li447@ Rusch Clementina ] inv. Ω^J Ω^L |

Numérotation du verset Mc. 8,13

Et dimittens²⁷ eos

²⁷ dimittens CorS2 (vel) Ω^J Ω^LΩ^S Ω^V² Li447@ Rusch ] dimitet Ω^V* dimisit CorS2 (al.) Li447

ascendit iterum²⁸ navim²⁹ et³⁰ abiit* trans fretum.

²⁸ ascendit iterum Ω^F Ω^S Ω^V Li447@ Clementina , iterum ascendit CorS2 (vel)] ascendens iterum Cor2 (grec. anti. glos.) Ω^J Ω^L Rusch Weber , et praem. CorS2 (al.) |

²⁹ navim Cor2 Ω^F Ω^S Ω^V Clementina Rusch ] navem Φ Weber (M) Ω^J Ω^L, om. Weber , |

³⁰ et CorS2 (vel) Ω^J* (cancel.) Ω^F Ω^S Ω^V Li447 Li447@ ] om. Ω^J²Ω^L Rusch Weber |

Numérotation du verset Mc. 8,14

Et obliti sunt

panem sumere³¹ et nisi unum panem non habebant secum in navi.

³¹ panem sumere Ω^F Ω^S Li447 Li447@ ] sumere panes Cor2 Ω^J Ω^L Rusch Clementina Weber

Numérotation du verset Mc. 8,15

Et precipiebat eis dicens: Videte et cavete³² a fermento Phariseorum

³² et cavete Cor2 (grec. anti. glos.) Cor4* Ω^F Ω^S Ω^L Ω^V Li447 Li447@ ] cavete Cor4 ² ( ET cancel.) Ω^J Weber , caveatis Rusch (hapax)

et³³ fermento Herodis.

³³ et] + a Ω^V

Numérotation du verset Mc. 8,16

Et cogitabant ad alterutrum dicentes: Quia panes non habemus.

Numérotation du verset Mc. 8,17

Quo cognito ait illis Iesus³⁴: Quid cogitatis

³⁴ ait illis – Ihesus Ω^S Clementina ] inv. Ω^M Ω^JΩ^L Li447 Li447@ Rusch Weber , mutil. Ω^F

quia panes non habetis?

Nondum³⁵ cognoscitis nec intelligitis?

³⁵ Nondum] + enim Ω^V

Adhuc cecatum habetis cor vestrum?

Numérotation du verset Mc. 8,18

Oculos habentes non videtis³⁶?

³⁶ videtis] corr. , vdetis cacogr. Rusch

et aures habentes non auditis? Nec recordamini

Numérotation du verset Mc. 8,19

quando³⁷ quinque panes fregi in quinque millia³⁸ et quot cophinos fragmentorum plenos sustulistis? Dicunt ei: Duodecim.

³⁷ quando Ω^J Ω^L Ω^S Ω^V Li447@ Weber ] quomodo Rusch |

³⁸ millia Cor2 (glossa) Cor4² Ω^S Ω^JΩ^L Ω^V] + hominum Cor4 * |

Numérotation du verset Mc. 8,20

Quando et septem panes in quatuor millia, quot sportas fragmentorum tulistis³⁹? Et⁴⁰ dicunt ei: Septem.

³⁹ quando... tulistis Cor2 (glosse habent)] sustulistis Ω^V² |

⁴⁰ Et Ω^J Ω^S Ω^V Rusch Weber] om. Li447@ |

Numérotation du verset Mc. 8,21

Et dicebat eis: Quomodo nondum intelligitis?

Numérotation du verset Mc. 8,22

Et veniunt Bethsaidam⁴¹

⁴¹ Bethsaidam Ω^F Ω^S Ω^V Clementina ] Bethsaida Li447@ Ω^J Ω^L Rusch

et adducunt ei cecum

et rogabant eum

ut illum tangeret⁴².

⁴² illum tangeret Ω^J Ω^L Ω^S Ω^V Li447 Li447@ Weber ] inv. Rusch

Numérotation du verset Mc. 8,23

Et apprehensa manu ceci

eduxit eum extra vicum

et expuens in oculos⁴³ eius

⁴³ oculos Ω^J Ω^S Ω^V Li447 Li447@ Rusch Weber ] oculis Ω^L (hapax)

impositis manibus suis,

interrogavit eum si quid⁴⁴ videret.

⁴⁴ quid Ω^F Ω^S Ω^V] aliquid

Numérotation du verset Mc. 8,24

Et aspiciens ait: Video homines velut arbores ambulantes.

Numérotation du verset Mc. 8,25

Deinde iterum imposuit manus⁴⁵ super oculos eius

⁴⁵ manus Ω^J Ω^L Ω^S Rusch Weber ] manum Li447@ | iterum - imposuit manus] inv. Ω^V

et cepit videre

et restitutus est ita ut clare videret⁴⁶ omnia.

⁴⁶ clare videret Ω^F Ω^S Ω^V Rusch Clementina ] inv. Ω^JΩ^L Li447 Li447@ Weber

Numérotation du verset Mc. 8,26

Et⁴⁷ misit illum in domum suam

⁴⁷ Et] que cacogr. Ω^V

dicens: Vade in domum tuam et si in vicum introieris nemini dixeris.

Numérotation du verset Mc. 8,27

Et ingressus⁴⁸ est Iesus et discipuli eius in castella Cesaree Philippi.

⁴⁸ ingressus CorS2 Ω^M Ω^F Ω^J Ω^S Ω^V Li447@ ] egressus Cor2 (grec. antiq. glossa) CorS2 (al.) Ω^L Li447 Rusch Weber

Et in via

interrogabat discipulos suos⁴⁹ dicens⁵⁰: Quem me dicunt esse homines?

⁴⁹ suos] om. Ω^V |

⁵⁰ dicens Ω^F Ω^S Li447 Li447@ ] + eis Cor2 (grec. antiq.) Ω^M Ω^J Ω^L Ω^V Rusch Weber |

Numérotation du verset Mc. 8,28

Qui⁵¹ responderunt illi dicentes: Alii⁵² Ioannem Baptistam⁵³, alii Eliam, alii vero⁵⁴ quasi unum ex⁵⁵ prophetis.

⁵¹ Qui Ω^S Ω^J Ω^L Ω^V Rusch Weber ] Cui Li447 Li447@ |

⁵² Alii Cor2 (grec. anti. glos. Mt. 16 alii) (in ** cum est tenuitur de pl<urali (?)> ALII , si non est cancellatum, cum est. Subditur ALII HELIAM ALII VERO QUASI UNUM etc. Unde mirum est quare tantum primo loco cancellatum est) Ω^M Ω^F Ω^JΩ^S Ω^V Li447 Li447@ ] om. Ω^L Rusch Clementina Weber |

⁵³ Ioannem Baptistam Ω^M Ω^S Ω^JΩ^L Ω^V Li447 Li447@ Rusch Weber ] Ioannem Ω^J CorS2 (Parisiensis habet hec, al. non) |

⁵⁴ vero Ω^M Ω^V] + Ieremiam Ω^J CorS2 ( IOANNEM ALII VERO IEREMIAM Parisiensis habet hec, al. non) |

⁵⁵ ex Ω^J Rusch ] de Ω^L Ω^V Li447 Li447@ Weber |

Numérotation du verset Mc. 8,29

Tunc dicit illis: Vos vero

quem me esse dicitis? Respondens⁵⁶ Petrus ait⁵⁷:

⁵⁶ Respondens] + autem Ω^V |

⁵⁷ ait Ω^M Ω^S Ω^V Li447 Li447@Rusch ] + ei Cor2 Ω^J Ω^L Weber , + illi Cor4 |

Tu es Christus.

Numérotation du verset Mc. 8,30

Et comminatus est eis

ne cui dicerent de illo.

Numérotation du verset Mc. 8,31

Et cepit docere eos⁵⁸

⁵⁸ eos Cor4 Ω^F Ω^H Ω^L Ω^S Ω^V Li447 Li447@ ] illos Cor2 (antiq.) Ω^J Rusch Weber

quoniam oportet Filium hominis pati multa⁵⁹,

⁵⁹ pati multa Ω^H Ω^S Ω^V Clementina ] inv. Ω^M Ω^FΩ^J Ω^L Li447 Li447@ Rusch Weber

et reprobari a summis sacerdotibus et summis senioribus⁶⁰ et scribis et occidi et post tres dies⁶¹ resurgere.

⁶⁰ a summis sacerdotibus et (+ a Ω^V) summis senioribus Ω^F Ω^S Ω^V] a summis sacerdotibus et senioribus Ω^H, a senioribus et sacerdotibus Ω^M, a senioribus et a ( om. Li447@ ) summis sacerdotibus Brescianus Sarum Cor2 (grec. anti. glos.) Ω^J Ω^L Li447 Li447@ Rusch Clementina Weber |

⁶¹ tres dies Ω^H Ω^J Ω^L Ω^S Ω^V Li447 Rusch Weber ] inv . Li447@ |

Numérotation du verset Mc. 8,32

Et palam verbum loquebatur⁶².

⁶² verbum loquebatur] inv. Ω^V

Et apprehendens eum⁶³ Petrus

⁶³ eum] om. Ω^V

cepit increpare eum⁶⁴.

⁶⁴cepit increpare eum Ω^M Cor2 Ω^J Ω^L Li447 Li447@ Rusch Weber ] cepit eum increpare Ω^H, eum cepit increpare Ω^F Ω^V, cepit increpare Ω^S, + Domine propitius esto tibi nam hoc non erit perpera Li447 Li447@ cum pseudo Chrysostomo in Catena aurea laudato

Numérotation du verset Mc. 8,33

Qui conversus⁶⁵

⁶⁵ conversus Ω^H Ω^S Ω^V Li447@ ] + et Cor2 Ω^J Ω^L Li447 Rusch Weber

videns discipulos suos comminatus est Petro dicens: Vade retro me⁶⁶

⁶⁶ me Cor2 CorS2 Ω^H Ω^F Ω^J Ω^L Ω^S Ω^VLi447 Weber] om. Li447@ Rusch

Satanas⁶⁷,

⁶⁷ Sat(h)anas Cor2 Ω^H* Ω^F Ω^L Ω^S Ω^V*] Sathana Cor4 Ω^H² Ω^J Ω^V²

quoniam non sapis ea⁶⁸ que Dei sunt

⁶⁸ ea Li447 Li447@ Ω^F Ω^S Ω^V Rusch ] om. Ω^H Ω^J Ω^L Weber

sed que hominum sunt⁶⁹.

⁶⁹ que hominum sunt Cor2 Ω^FΩ^S] ea que hominum Ω^H, que hominum CorS2 Li447@ , que sunt h. CorS2 (al.) Ω^J Ω^L Rusch Weber

Numérotation du verset Mc. 8,34

Et vocata⁷⁰ turba cum discipulis suis

⁷⁰ vocata Ω^F Ω^L Ω^S Ω^V] convocata Ω^M Ω^H Ω^J Rusch Weber

dixit eis: Si quis

vult⁷¹ me sequi

⁷¹ vult Φ Weber (Z P) Ω^H Ω^J Ω^S Ω^V Rusch Clementina ] + post Ω^L Li447 Li447@ Weber

deneget⁷²

⁷² deneget Cor4 Ω^H Ω^J Ω^L Ω^S Ω^V Li447 Li447@ ] neget Cor2 (moderni)

semetipsum

et tollat crucem suam

et sequatur me.

Numérotation du verset Mc. 8,35

Qui enim voluerit animam suam salvam facere perdet eam,

qui autem perdiderit

animam suam propter me et evangelium salvam faciet eam⁷³.

⁷³ faciet eam Ω^H Ω^F Ω^S Clementina ] inv. Ω^M Ω^J Ω^L Ω^V Li447 Li447@ Ω^V Rusch Weber

Numérotation du verset Mc. 8,36

Quid enim

proderit homini si lucretur totum mundum⁷⁴ et detrimentum faciat anime sue⁷⁵?

⁷⁴ totum mundum Ω^H Ω^F Ω^S Li447 Li447@ ] inv. Ω^J Ω^L Rusch Weber |

⁷⁵ faciat – anime sue] inv. Ω^V |

Numérotation du verset Mc. 8,37

Aut quam⁷⁶ homo commutationem dabit ⁷⁷ pro anima sua?

⁷⁶ quam Wordsworth (D) Ω^SFP Ω^V Li447 Li447@ ] quid Cor2 Ω^MΩ^J Ω^L Ω^R Rusch Weber |

⁷⁷ homo commutationem - dabit Ω^H Ω^FΩ^S Ω^V] inv. Ω^MJLP Li447 Rusch Weber | commutationem Cor2 (anti. glossa et Mt. 16: AUT QUID DABIT HOMO COMMUTATIONEM ) Ω^FPS Li447@ , commotationem Wordsworth ( D P9389 L R ) ] commutationis Ω^MJLR ² Rusch Weber |

Numérotation du verset Mc. 8,38

Qui enim me confessus⁷⁸ fuerit

⁷⁸ confessus VETUS LATINA ( d k r l ) Wordsworth (P9389^marg H K To22 Q T V*) Sarum CorS2 CorS3 Ω^MHFJSPR²V Rusch Ed1538 Sixtina] confusus (ἐπαισχυνθῇ) VETUS LATINA ( a b c f ff² (i) n q ) Amiatinus Cava Kells Wordsworth (D L R P9389* F Θ I M O V^C X Y Z) Cor1 (lectio certior) Ω^L Li447 Li447@ Clementina (Ed1592) Weber ; cf. infra “confitebitur”.

et verba mea⁷⁹ in generatione ista adultera et peccatrice, et Filius hominis confitebitur⁸⁰ eum, cum venerit⁸¹ in gloria⁸² Patris sui cum angelis⁸³.

⁷⁹ verba mea Cor1 Cor4 Ω^MHSFPRV Rusch Clementina ] inv. Ω^J Ω^L Li447 Li447@ Weber |

⁸⁰confitebitur Wordsworth ( T) Sarum CorS3 Ω^MSFJPR²V Rusch Ed1538 Sixtina ] confundet Wordsworth ( D P9389 G I R ) Book of Kells Li447@ , confundetur (ἐπαισχυνθήσεται) Cor1 (lectio certior) CorS2 CorS3 * Ω^L Li447 Li447@ Weber . | Cor1 LP ( QUI ENIM ME CONFUSUS FUERIT ET VERBA MEA IN GENERATIONE ISTA ADULTERA ET PECCATRICE ET FILIUS HOMINIS CONFUNDETUR ( lectio certior ) EUM ita habent greci et antiqui unde etiam Ieronimus de quadam facta dixit quia non est confusa Christum. Christus non confundetur eam et hoc etiam Lucas dixit 9 .c. [Lc. 9, 26]: “Qui me erubuerit et meos sermones <hunc Filius hominis erubescet cum venerit in maiestate sua>”. Alia sunt verba sed eadem sententia et eadem grammatica et est modus loquendi in Marco diversus (divisus Cor1 P) ab aliis”). Cor2 (grec. antiq. Glossa, Beda, Augustinus sic habent infra FILIUS HOMINIS CONFUNDETUR [+ scilicet in passivo Cor4 ] EUM. Super hoc adducit canon super illud Lc. 9, 26: “Qui me erubuerit”. In greco etiam eadem dictio que est Marco pro CONFUSUS FUERIT est in Luca pro ERUBUERIT. Augustinus: Et confundi non potest quando CONFUNDITUR hoc in originali habet. Illud et Glossa concordat, dicens: “Quia multi avaritiam mittunt, labencia despiciunt sed fidei rectitudinem quam habent verecundia impediti non exprimunt, voce addit: QUI ENIM etc.” Si autem aliquam moneat de quo loco sumitur AUTEM QUI ME CONFESSUS FUERIT etc. sciat illud sumi de Mt. 10, 32 et Lc. 12, 8.) (Alii tam in textu quam in Glossa habent hic CONFUSUS pro CONFESSUS , et infra CONFUNDETUR pro CONFITEBITUR, licet minus latine dicatur. Unde in greco idem est verbum pro CONFUNDATUR Ro. 9.G. ; aliud autem pro CONFITEBITUR Mt. 10.F. sed idem pro ERUBUERIT et ERUBESCAT Lc. 9. Bene cum idem sit confundi quod erubescere. Patet tam ex sensu quam ex greco antiquo hoc debet esse CONFUSUS et CONFUNDETUR, et sequitur accusativus in proprie sic et post erubescere quod est verbum absolutum etc. Dicitur iste erubescit hic autem ILLUM supponendum est, id est propter hoc aut illum similiter expone: CONFUSUS ME idest propter me ET CONFUNDETUR EUM , enim idest propter eum. Augustinus, Contra Adamantium Manichei discipulum, capitulo 18 [PL 42, 163]:”illud quod dicit Dominusv in euvangelio [ coniec .]: OMNIS QUI CONFUSUS FUERIT ME ET VERBA MEA IN GENERATIONE ISTA ADULTERA et patet ET FILIUS HOMINIS CONFUNDETUR ILLUM CUM VENERIT IN GLORIA PATRIS ET SANCTORUM, quod pertineat ad contemptum rerum temporalium non video”. Item Ieronimus loquens de quadam sancta ait quia non est confusa Christum. Christus enim non confundetur eam et hic est quod dicit Luc. 9.c “Quicumque me erubuerit” etc. et est eadem sententia et eadem grammatica. Item Augustinus, Contra adversarium legis et prophetarum libro 1: Si quisquam diceret confundetur Christus et hoc eo tempore quo iudicaturus est vivos et mortuos, quis enim Christianus patienter audiret tamen in evangelio. QUI ME inquid CONFUSUS FUERIT ET NON IN GENERATIONE ISTA ADULTERA ET PECCATRICE ET FILIUS HOMINIS CONFUNDETUR EUM CUM VEN<ER>IT IN GLORIA PATRIS SUI CUM ANGELIS SUIS SANCTIS , al<iqui :> SUIS; sed Parisiensis neutrum nec tangit fere ubique SANCTIS vel SUIS ; in al<iquibus> neutrum, prior correctio habet SUIS , secunda SANCTIS ). Cf. Rogeri Bacon Opus minus , ed. J. Brewer, Oxford, 1859, p. 330-331.{MM2018} {MM2021} |

⁸¹ cum venerit Ω^H Ω^JΩ^L Ω^V] om. Ω^M, cum venit CorS2 |

⁸² gloria] + sua Ω^H |

⁸³ angelis CorS2 (Parisiensis neutrum nec tangit fere ubique SANCTIS vel SUIS, in al. neutrum) Ω^H Ω^F Ω^S] + suis Wordsworth (K V) CorS2=Cor3 (al<iqui>) CorS2 ( prior correctio ) Ω^R Ω^V Catena@ + Catena (Dur111 Li447 V795 etc.) , + sanctis CorS2 (secunda correctio) Ω^J Ω^L Rusch Clementina Weber, + sanctis suis CorS2 Ω^P, ss. Ω^M, suis sanctis Θ CorS2 |

Numérotation du verset Mc. 8,39

⁸⁴ Et dicebat illis:

⁸⁴ Hic incipit capitulum 9 Tr871 Cor2 CorS1 CorS2 (hic incipit, secunda Parisiensis non ibi) Ω^F Ω^S Ω^L Ω^V Rusch

Amen⁸⁵ dico vobis,

⁸⁵ Amen Ω^H Ω^J Ω^L Ω^S Ω^V Li447@ Rusch Weber ] + Amen CorS1

quia sunt quidam de hic stantibus

qui non gustabunt

mortem,

donec videant regnum Dei

venientis⁸⁶ in virtute.

⁸⁶ venientis Sarum Ω^MHSFJPV Cor2 Li447@ ] veniens Cor1 LP (lectio certior) Cor4 Ω^LR Rusch Weber

Capitulum 8

Numérotation du verset Mc. 8,
distinctio 1

^prol.| [Parall. bibl.: Mc. 8, 1-10 // Mt. 15, 32-39. - Mc. 8, 1-9]
[legitur Dominica 7 post Trinitatem = 8 post Pentecosten; cf. Ordinarium OP 700; Prototypus (Breviarium) f. 115rb [232] = Cist. 101]

^marg.| {CMC8d1.1} THEOPHYLACTUS. − Postquam Dominus superius miraculum de multiplicatione panum perpetrasset, nunc iterum occasione habita congruenti, adicit¹* simile miraculum operari.
Unde dicitur:

¹ adicit] adducit Ed1953

Numérotation du verset Mc. 8,1

In illis diebus²* iterum cum turba multa³* esset cum Iesu nec haberent quid⁴* manducarent, convocatis discipulis ait illis:

² illis diebus] inv. Ed1953

³ multa codd. cum Clementina] om. Ed1953

⁴ quid Li447 Li447@ (qd’) Ω^J] quod Mt366 Ed1953

Numérotation du verset Mc. 8,2

Misereor super turbam quia ecce iam triduo sustinent me nec habent quod manducent.

^marg.| Non enim semper circa alimenta miracula faciebat, ne propter cibum ipsum sequerentur. Et nunc igitur hoc miraculum non fecisset, nisi quia videbat turbis periculum imminere.^A ^a
Unde sequitur:

^a ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 8, 1), PG 123, 568C9-569A3. [CGC2015]

^A ¶Codd. : Li447 ( 37rb ) Mt366 (121vb) Ed1953 {MM2019}

Numérotation du verset Mc. 8,3

Et si dimisero eos ieiunos in domum suam, deficient in via. Quidam enim ex eis de longe venerunt.

^marg.| {CMC8d1.2} BEDA. − Quare triduo sustinent de longe venientes? Mattheus^bplenius dicit sic: « Et ascendens in montem sedebat et accesserunt ad eum turbe multe, habentes multos infirmos et proiecerunt eos ad pedes eius et curavit eos ».^B ^c

^b Mt. 15, 19-20.

^c ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 2, c. 8, CCSL 120, p. 528.1544-1548: «Quare triduo turba dominum sustinuerit matheus exponit plenius qui ait: et ascendens in montem sedebat ibi, et accesserunt ad eum turbae multae habentes se cum mutos claudos caecos debiles et alios multos et proiecerunt eos ad pedes eius, et curauit eos». [FG2017]

^B ¶Codd. : Li447 ( 37va ) Mt366 (121vb) Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CMC8d1.3} THEOPHYLACTUS. − Discipuli autem⁵* adhuc non intelligebant neque⁶* virtuti eius propter priora miracula credebant.
Unde sequitur:

⁵ autem] om. Ed1953

⁶ neque] nec Ed1953

Numérotation du verset Mc. 8,4

Et responderunt ei⁷ discipuli sui: Unde istos poterit quis⁸* hic saturare panibus⁹ in solitudine?

⁷ ei] eis Li447 * Mt366 *

⁸ poterit quis] inv. Ed1953

⁹ panibus] om. Mt366

^marg.| Ipse autem Dominus non eos vituperat, ex hoc instruens nos quod non debemus ignorantibus et non intelligentibus graviter irasci sed eorum ignorantie compati.^C ^d
Unde sequitur:

^d ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 8, 4), PG 123, 569A3-8 . [CGC2015]

^C ¶Codd. : Li447 ( 37va ) Md214 (229ra) Mt366 (121vb) Ed1953 {MM2019}

Numérotation du verset Mc. 8,5

Et interrogavit eos: Quot panes habetis? Qui dixerunt: Septem.

^marg.| {CMC8d1.4} REMIGIUS. Super Mattheum. ¹⁰ − [1] Non ideo interrogavit quia ignoraret quid¹¹* haberent sed ut, dum illi responderent¹²* septem, quanto pauciores essent eo magis miraculum diffamaretur et notius fieret.
[2] Sequitur:

¹⁰ Super Mattheum] om. Md214

¹¹ quid] quot Ed1953

¹² responderent] respondent Ed1953

Numérotation du verset Mc. 8,6

Et precepit turbe discumbere super terram.

^marg.| In superiori refectione^esupra fenum discubuisse dicuntur, hic vero super terram^f.
[3] Sequitur:

^e Cf. Mc. 6, 39; Mt. 14, 19.

^f Cf. Mt. 15, 35; Mc. 8, 6.

Et accipiens septem panes, gratias agens fregit.

^marg.| In eo quod gratias egit, nobis reliquit exemplum^g ut, de omnibus donis nobis celitus collatis, illi gratias referamus. Et notandum quia Dominus panes non dedit turbe sed discipulis, discipuli autem dederunt turbis.
Sequitur enim:

^g Cf. 1Pt. 2, 21 : « Christus passus est pro nobis, vobis relinquens exemplum ut sequamini vestigia eius ».

Et dabat¹³ discipulis suis ut apponerent et apposuerunt¹⁴ turbe.

¹³ dabat] dedit Ed1953

¹⁴ et apposuerunt] om. Md214

^marg.| Non solum ¹⁵ panes sed et pisciculos benedicens iussit apponi .
Sequitur enim:

¹⁵ solum] + autem Md214

Numérotation du verset Mc. 8,7

Et habebant pisciculos paucos et ipsos benedixit et iussit apponi.

^marg.| Sequitur ¹⁶ :

¹⁶ Sequitur Li447 Md214] om. Ed1953

Numérotation du verset Mc. 8,8

Et manducaverunt, et saturati sunt.^D ^h

^h ¶Fons: [1] Remigius Autissiodorensis, In Mt. [RB7226] (Mt. 15, 34), c. 56, Barcelona, Bibl. de Catalunya, cod. 548, f. 201ra : «Et ait illis Ihesus: quot panes habetis? Quare interrogavit? Numquid ignorabat quod haberent? Non. Sed ideo interrogavit ut illi responderent septem ut quanto pauciores essent eo magis miraculum diffamaretur et notius fieret. Et notandum quia per illam refectionem turbarum de quinque panibus lex veteris testamenti designatur».
[2] Remigius Autissiodorensis, In Mt. [RB7226] (Mt. 15, 35), c. 56, Barcelona, Bibl. de Catalunya, cod. 548, f. 201rb : «In superiori namque refectione turbe supra foenum discubuisse dicuntur hic vero super terram».
<cuius fons> Beda Venerabilis, In Mc., lib. 2, c. 8, CCSL 120, lin. 1597: «Vel certe quia mons in quo turba dominicis panibus reficiebatur altitudinem ut supra diximus redemptoris nostri significat ibi super faenum hic super terram reficitur». = Rabanus Maurus , In Mt., lib. 5, CM 174A, p. 451.71.
[3] Remigius Autissiodorensis, In Mt. [RB7226] (Mt. 15, 35), c. 56, Barcelona, Bibl. de Catalunya, cod. 548, f. 201rb -201va: «Gratias agens: in eo namque quod gratias egit, ostendit quantum humani generis salute gratuletur. Pariterque reliquid nobis exemplum ut de omnibus donis celitus nobis collatis illi gratias referamus. [...] Et notandum quia Dominus panes non dedit turbis sed discipulis, discipuli autem dederunt turbis. Significabat autem quia ipse non per se sed per apostolos docturus erat gentes. Et sciendum quia Dominus non solum panes sed etiam pisciculos benedicens iussit apponi».
¶Nota Thomas laisse ici tomber toute l’exégèse allégorique proposée par le commentaire de Rémi pour s’en tenir à l’explication de la lettre, différente ou omise dans les manuscrits plus récents consultés jusqu’ici, notamment: [RB7226] Madrid, Bibl. nac., 198, f. 137vb : «Aut certe ponit pluralem numerum pro singulari quod genus locutionis sepe invenitur in sacris scripturis. Quod enim beatus Marcus narrat Dominum interrogasse discipulos suos quot panes habetis ? Hoc ceteri evangeliste pretermittunt». = Firenze, BML, Plut. 20.20 = RB7227: BAV, Vat. lat. 1297. Cf. Madrid, Bibl. nac., 198, f. 138vb : «Sed in aliud evangelium gratias egit. In eo quia gratias egit ostendit quantum de nostris profectibus et spirituali refectione gratuletur pariterque reliquid nobis exemplum ut omnibus cibis benedictiones adhibeamus». [MM2019]

^D ¶Codd. : Li447 ( 37vb ) Md214 (229rb) Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CMC8d1.5} BEDA. − In hac ergo ¹⁷ lectione consideranda est in uno eodemque redemptore nostro distincta¹⁸ operatio divinitatis et humanitatis¹⁹ atque Eutychetis error qui unam tantum in Christo operationem²⁰ dogmatizare presumpsit²¹*, procul a christianis finibus expellendus. Quis enim non videat hoc, quod super turbam miseretur Dominus, affectum esse et compassionem humane fragilitatis? Quod autem de²²* septem panibus et pisciculis paucis quatuor millia hominum saturavit²³*, divine opus est virtutis.^E ⁱ
Sequitur:

ⁱ ¶Fons: Beda Venerabilis, In Marci evangelium expositio, lib. 2, c. 8, CCSL 120, p. 527.1515-1523: «Et in hac lectione consideranda est in uno eodem que redemptore nostro distincta operatio diuinitatis et humanitatis, atque error eutichetis qui unam tantum in christo operationem dogmatizare praesumit [presumpsit Protot.] procul a christianis finibus expellendus. Quis enim non uideat hoc quod super turbam miseretur dominus ne uel inedia uel uiae longioris labore deficiat affectum esse et compassionem humanae fragilitatis? quod uero de septem panibus et pisciculis paucis quattuor hominum milia saturauit diuinae opus esse uirtutis?». [FG2017]
<ex quo> = Liturgia O. P., dominica 7 post Trinitatem, ad 3 nocturnum, Protot., f. 115rb [232]: Breviarium, lectio 7 (integra); f. 185ra [380]: Lectionnarium, lectio 7 (truncata) [MM2018]

^E ¶Codd. : Li447 ( 38ra ) Mt366 Md214 (229rb) Ed1953 {MM2019}

¹⁷ ergo] autem Md214

¹⁸ distincta] distructa ! Md214

¹⁹ et humanitatis] om. Li447 , ut hurpaîtatis Md214

²⁰ operationem] operatione Md214

²¹ presumpsit] presumit Ed1953

²² de] om. Ed1953

²³ saturavit] satiavit Ed1953

Et sustulerunt²⁴ quod superaverat²⁵ de fragmentis septem sportas.

²⁴ sustulerunt Ed1953 ] substulerunt Li447 Md214 Mt366

²⁵ superaverat Weber ] supereat Li447@ Li447

^marg.| {CMC8d1.6} THEOPHYLACTUS. − [b] Turbe comedentes et saturate non secum tollunt panum reliquias sed ipsas discipuli abstulerunt²⁶*, sicut et superius cophinos. In quo secundum historiam discimus quoniam oportet nos his que sufficiunt esse contentos et non²⁷ querere ultra. [a] Deinde numerus manducantium describitur cum dicitur:

²⁶ abstulerunt] sustulerunt Ed1953

²⁷ non] om. Li447 * (compl. al. m. post.)

Numérotation du verset Mc. 8,9

Erant autem qui manducaverant quasi quatuor millia et dimisit eos.

^marg.| Ubi considerandum est quod Christus neminem ieiunum dimittit. Omnes enim vult sua gratia enutriri.^F ^j

^j ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 8, 8), PG 123, [a] 569A8-18, [b] C3-9. [CGC2015]

^F ¶Codd. : Li447 ( 38ra ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CMC8d1.7} BEDA. − Hoc vero typice inter hanc refectionem et illam quinque panum ac duorum piscium distat, quod ibi littera Veteris Instrumenti²⁸* spirituali gratia plena esse²⁹* signata³⁰* est. Hic autem veritas et gratia Novi Testamenti fidelibus ministranda monstrata est. Turba autem triduo Dominum sustinet propter sanationem infirmorum, ut Mattheus narrat, cum electi in fide sancte Trinitatis pro peccatis perseveranti instantia supplicant. Vel quia ad Dominum se opere, locutione atque cogitatione convertunt.^G ^k

^k ¶Fons: Beda Venerabilis, In Marci evangelium expositio, lib. 2, c. 8, CCSL 120, p. 527.1526- 528.1551: «Hoc uero typice inter hanc refectionem et illam quinque panum ac duorum piscium distat quod ibi littera ueteris instrumenti spiritali gratia plena esse signata est hic autem noui ueritas ac gratia testamenti fidelibus ministranda monstrata est. Sane utraque refectio in monte celebrata est ut aliorum evangelistarum narratio declarat quia utriusque scriptura testamenti recte intellecta altitudinem nobis caelestium et praeceptorum mandat et praemiorum utraque altitudinem christi qui est mons domus domini in uertice montium consona uoce praedicat. Qui enim aedificatam super se ciuitatem siue domum domini, id est ecclesiam, in altum bonorum extollit operum et cunctis manifestam gentibus exhibet ipse hanc ab infimis delectationibus abstractam pane caeli reficit atque ad appetitum supernae suauitatis dato pignore cibi spiritalis accendit. Misereor, inquit, super turbam quia ecce iam triduo sustinent me nec habent quod manducent. Et si dimisero eos ieiunos in domum suam, deficient in uia. Quare triduo turba dominum sustinuerit matheus exponit plenius qui ait: et ascendens in montem sedebat ibi, et accesserunt ad eum turbae multae habentes se cum mutos claudos caecos debiles et alios multos et proiecerunt eos ad pedes eius, et curauit eos. Turba ergo triduo dominum propter sanationem infirmorum suorum sustinet cum electi quique fide sanctae trinitatis lucidi domino pro suis suorum que peccatis animae uidelicet languoribus perseueranti instantia supplicant. Item turba triduo dominum sustinet quando multitudo fidelium peccata quae perpetrauit per paenitentiam declinans ad dominum se in opere in locutione atque in cogitatione conuertit». [FG2014]

^G ¶Codd. : Li447 ( 38ra ) Ed1953 {MM2019}

²⁸ Instrumenti] Testamenti Ed1953

²⁹ esse] om. Ed1953

³⁰ signata] significata Ed1953

^marg.| {CMC8d1.8} THEOPHYLACTUS. − Vel per eos qui per triduum exspectant, significat baptizatos. Baptismus enim illuminatio dicitur et trina submersione perficitur.^H ^l

^l ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 8, 8 [cf. VIII, 1]), PG 123, 569A10-15 (ad sensum). [CGC2015]

^H ¶Codd. : Li447 ( 38rb ) Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CMC8d1.9} GREGORIUS. Primo Moralium. ³¹* − Non vult autem eos ieiunos dimittere ne deficiant in via. Oportet enim quod in predicatione verbum consolationis accipiant ne a veritatis pabulo ieiuni remanentes in huius vite labore succumbant.^I ^m

^m ¶Fons: Gregorius Magnus , Moralia in Iob, lib. 1, § 19, CCSL 143, lin. 7: «Vnde et eisdem filiis de esurientibus plebibus dicitur: date illis uos manducare . Et rursum: dimittere eos ieiunos nolo, ne deficiant in uia. Id est in praedicatione uestra uerbum consolationis accipiant, ne a ueritatis pabulo ieiuni remanentes in huius uitae labore succumbant». [MM2019]

^I ¶Codd. : Li447 ( 38rb ) Ed1953 {MM2019}

³¹ Primo] om. Ed1953

^marg.| {CMC8d1.10} AMBROSIUS. Super Lucam. − [1] Bonus quidem Dominus studia exigit, vires ministrat, non vult ieiunos dimittere, ne deficiant in via. Hoc est vel in istius cursu vite vel antequam ad caput vie³²* perveniant, scilicet³³* patrem et intelligant quod ex patre Christus est ne forte cum acceperint, quod natus ex virgine est, incipiant non Dei virtutem³⁴ sed hominis estimare. [2] Dividit ergo escas Dominus Iesus. Et ille quidem vult dare omnibus, negat nemini. Dispensator enim³⁵* est omnium. Sed cum ille panes frangat, et³⁶* det discipulis. Si tu manus non extendas tuas³⁷* ut³⁸ accipias tibi escas, deficies in via nec³⁹ poteris in eum culpam referre qui miseretur et dividit.^J ⁿ

ⁿ ¶Fons: [1] Ambrosius , Super Lucam, lib. 6, § 72-73, CCSL 14, p. 199.746-200.758: «Scit quod non saecularem cibum esuriat, sed cibum Christi. Dicat: dimittere eos ieiunos nolo, ne deficiant in uia: bonus dominus studia exigit, uires ministrat. Utinam, Domine Iesu, uelis me cum istos ieiunos non dimittere, sed inpertitis a te epulis reficias eos, ut possint tuis alimoniis fortiores infirmitatem ieiunii non timere. Dicas utinam etiam de nobis: nolo eos ieiunos dimittere ! Et causam mihi dicito quare nolis ieiunos dimittere: immo iam dixisti quia si quem dimittis ieiunum, deficit in uia, hoc est deficit uel in istius cursu uitae uel antequam ad caput perueniat uiae, antequam perueniat ad patrem et intellegat quod ex patre Christus est, intellegat quod Christus e caelo et intellegat, quod Christus qui descendit ipse est qui ascendit, ne forte cum acceperit quod natus ex uirgine est, incipiat non Dei uirtutem, sed hominis aestimare». [2] Ambrosius , Super Lucam, lib. 6, § 76, CCSL 14, p. 201.788-798: «Diuidit ergo escas Dominus Iesus. Et ille quidem uult dare omnibus, negat nemini; dispensator enim est omnium. Sed cum ille panes frangat et det discipulis, si tu manus non extendas tuas, ut accipias tibi escas, deficies in uia nec poteris in eum culpam tuam referre, qui miseretur et diuidit, sed his diuidit qui cum eo etiam in deserto permanent, qui et primo et secundo die et tertio non recedunt. Sic enim habes alibi: misereor huius turbae, quia triduum est iam quod perseuerant me cum. Quanta dignatio, quanta in eo hominibus inspiratur humanitas! non uult ieiunos dimittere, non uult ne deficiant in uia». [FG2015]

^J ¶Codd. : Li447 ( 38rb ) Md214 (230va) Mt366 Ed1953 {MM2019}

³² vie] vite Md214 Ed1953

³³ scilicet] + ad Ed1953

³⁴ Dei virtutem] de virtute Li447

³⁵ enim] om. Ed1953

³⁶ et] ut Ed1953

³⁷ non extendas – tuas] inv. Ed1953

³⁸ ut] et Md214

³⁹ nec] ne Md214

^marg.| {CMC8d1.11} BEDA. − Qui [a] vero post carnis flagitia, post furta, violentias et homicidia ad penitentiam redeunt, ad Dominum de longinquo veniunt. Quanto enim quisque plus in pravo opere erravit, tanto ab omnipotente Deo longius recessit. [c] Et credentes de gentibus de longe venerunt ad Christum, [b] Iudei vero de prope qui legis et prophetarum erant litteris edocti ex illo. [d] Supra autem in refectione quinque panum turba super fenum viride discumbebat⁴⁰*, hic autem ⁴¹ super terram quia per scripturam legis carnis desideria⁴²* comprimere iubemur. In Novo autem Testamento ipsam quoque terram, ac facultates temporales relinquere precipimur.^K ^o

^o ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 2, c. 8, CCSL 120, p. 528.1568-529. 1597: «[a] Alii uero post carnis flagitia alii post falsa testimonia alii post facta furta alii post illatas uiolentias alii post perpetrata homicidia ad paenitentiam redeunt atque ad omnipotentis dei seruitium conuertuntur; hi uidelicet ad dominum de longinquo ueniunt. Quanto etenim quisque plus in prauo opere errauit tanto ab omnipotente domino longius recessit. Dentur igitur alimenta eis etiam qui de longinquo ueniunt quia conuersis peccatoribus doctrinae sanctae cibi praebendi sunt ut in deum uires reparent quas in flagitiis amiserunt. Item [b] iudaei quicumque in christo crediderunt de prope ad illum uenerunt quia legis et prophetarum erant litteris edocti de illo. [c] Credentes uero ex gentibus de longe utique uenerunt ad christum quia nullis paginarum sanctarum monumentis de eius erant fide praemoniti. Et interrogauit eos: quot panes habetis? qui dixerunt: septem. Bene septem panes in mysterio noui testamenti ponuntur in quo septiformis gratia spiritus sancti plenius fidelibus cunctis et credenda reuelatur et credita datur. Neque hordiacii fuisse produntur sicut illi quinque de quibus quinque sunt hominum milia saturata ne iterum sicut in lege uitale animae alimentum corporalibus sacramentis obtegeretur. Hordei etenim medulla tenacissima palea tegitur. Et praecepit turbae discumbere super terram. [d] Supra in refectione quinque panum turba super faenum uiride discumbebat nunc ubi septem panibus reficienda est supra terram discumbere praecipitur quia per scripturam legis carnis desideria calcare et comprimere iubemur. Omnis enim caro faenum, et omnis gloria eius tamquam flos faeni. In nouo autem testamento ipsam quoque terram ac facultates temporales derelinquere praecipimur».
<cuius fons> [a] Cf. Gregorius Magnus , Super Ezechielem, lib. 2, hom. 9, § 22, CCSL 142, p. 375.715-720: «Alii uero post carnis flagitia, alii post falsa testimonia, alii post facta furta, alii post illatas uiolentias, alii post perpetrata homicidia ad paenitentiam redeunt atque ad omnipotentis dei seruitium conuertuntur: hi uidelicet ad deum de longinquo ueniunt. Quanto etenim quisque plus in prauo opere errauit, tanto ab omnipotente domino longius recessit». [FG2017]

^K ¶Codd. : Li447 ( 38rb ) Ed1953 {MM2019}

⁴⁰ turba... discumbebat] turbe... discumbebant Ed1953

⁴¹ a utem] om. Li447

⁴² carnis desideria] inv. Ed1953

^marg.| {CMC8d1.12} THEOPHYLACTUS. − Septem autem panes sunt spirituales sermones. Nam septenarius numerus Spiritus sancti significativus est qui perficit omnia. In septenario enim numero dierum nostra vita perficitur.^L ^p

^p ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 8, 8-9, cf. 8, 5), PG 123, 569B1-4. [CGC2015]

^L ¶Codd. : Li447 ( 38rb ) Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CMC8d1.13} HIERONYMUS. − Vel septem panes dona sunt Spiritus sancti, fragmenta panum mystici intellectus sunt huius septimane.^M ^q

^q ¶Fons: Hieronymus ( pseudo) , In Mc., CCSL 82, p. 38.1-9: «Undecima uirtute septem panes quattuor ieiunis milibus franguntur et pauci pisciculi benedicuntur, et de fragmentis septem sportae plenae sustolluntur. Septem panes, dona sunt septem spiritus sancti; quattuor milia, annus est noui testamenti cum quattuor temporibus; septem sportae, primae septem ecclesiae; fragmenta panium, mystici intellectus, primae septimanae sunt; pisciculi benedicti, libri sunt noui testamenti, quia"piscis assi partem" Dominus resurgens postulat; et"piscem superpositum" prunis discipulis in captura piscium porrigit». [FG2015]

^M ¶Codd. : Li447 ( 38va ) Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CMC8d1.14} BEDA. − [b] Quod enim Dominus panes fregit, apertionem designat⁴³* sacramentorum. [c] Quod gratias egit, ostendit quantum de salute humani generis congaudeat. [a] Quod panes discipulis dedit ut turbe apponerent, significat quia spiritualis dona scientie tribuit apostolis, et per eorum ministerium voluit Ecclesie sue vite, cibaria distribui.^N ^r

^r ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 2, c. 8, CCSL 120, p. 529.1606-1611: «[a] Dominus accipiens panes dabat discipulis ut ipsi acceptos turbae adponerent quia spiritalis dona scientiae tribuens apostolis per eorum ministerium uoluit ecclesiae suae per orbem uitae cibaria distribui. [b] Quod autem fregit panes quos discipulis daret apertionem designat sacramentorum quibus ad perpetuam salutem nutriendus erat mundus.» [c] Beda Venerabilis, In Mc., lib. 2, c. 8, CCSL 120, p. 530.1622-1624: «Acceptis autem ad frangendum panibus dominus gratias agit ut et ipse quantum de salute generis humani congaudeat ostendat et nos ad agendas semper deo gratias informet cum uel terreno pane carnem uel animam caelesti superna gratia largiente reficimus». [MM2019]

^N ¶Codd. : Li447 ( 38va ) Ed1953 {MM2019}

⁴³ designat] significat Ed1953

^marg.| {CMC8d1.15} HIERONYMUS. − [1] Pisciculi benedicti libri sunt Novi Testamenti quoniam piscis assi partem Dominus resurgens postulat. [2] Vel in pisciculis sanctos accipimus quorum scriptura Novi Testamenti fidem, vitam et passiones⁴⁴ continet qui⁴⁵*, turbulentis huius seculi fluctibus erepti⁴⁶, refectionem nobis internam exemplo suo prebuerunt.^O ^s ^t

^s ¶Fons: [1] Hieronymus ( pseudo) , In Mc., CCSL 82, p. 38.1-9: «Undecima uirtute septem panes quattuor ieiunis milibus franguntur et pauci pisciculi benedicuntur, et de fragmentis septem sportae plenae sustolluntur. Septem panes, dona sunt septem spiritus sancti; quattuor milia, annus est noui testamenti cum quattuor temporibus; septem sportae, primae septem ecclesiae; fragmenta panium, mystici intellectus, primae septimanae sunt; pisciculi benedicti, libri sunt noui testamenti, quia "piscis assi partem" Dominus resurgens postulat; et"piscem superpositum" prunis discipulis in captura piscium porrigit». [FG2015]*
<ex quo> Cf. Glossa ordinaria (Mc. 8, 5), [Strasbourg, 1481, t. 4, facsim., p. 109b marg.], ed. Gloss-e . [MM2019]

^t [2] <revera> Beda Venerabilis, In Mc., lib. 2, c. 8, CCSL 120, p. 528.1628-1637: «Si in panibus septem scriptura noui testamenti designatur in cuius lectione per gratiam sancti spiritus internas mentium epulas inuenimus, quid in pisciculis quos benedicens pariter dominus turbae iussit adponi nisi sanctos accipimus illius temporis quo eadem est condita scriptura uel quorum ipsa scriptura fidem uitam et passiones continet? qui de turbulentis huius saeculi fluctibus erepti ac diuina benedictione consecrati refectionem nobis internam ne in huius mundi transeuntis excursu deficiamus exemplo suae uel uitae praebuere uel mortis». [FG2015]*
<ex quo> Cf. Glossa ordinaria (Mc. 8, 7), [Strasbourg, 1481, t. 4, facsim., p. 109b marg.], ed. Gloss-e .
¶Nota CMC8d1.15 et CMC8d1.16 regroupent trois sentences distinctes qui se suivent dans la Glose ordinaire marginale. Elles ont été réécrites par Thomas à partir de leurs originaux. Une erreur de l’exemplar a déplacé l’attribution à Bède de CMC8d1.15.2 au niveau de CMC8d1.16, de sorte que toute la tradition manuscrite et imprimée a attribué ce texte à Jérôme alors qu’il aurait dû faire partie de CMC8d1.16. Cette erreur d’attribution fait partie intégrante de l’oeuvre diffusée. On ne saurait exclure en outre que Thomas ait lu la sentence CMC8d1.15 comme telle et avec l’attribution à Jérôme dans les marges de son exemplaire de la Glose ordinaire. [MM2019]

^O ¶Codd. : Li447 ( 38va ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

⁴⁴ passiones] passionis Li447

⁴⁵ qui] + e Ed1953

⁴⁶ erepti] erecti Md214

^marg.| {CMC8d1.16} BEDA. − Quod autem turbis saturatis supererat, apostoli tollunt quia altiora perfectionis precepta, que multitudo⁴⁷* nequit attingere, ad illos pertinent qui generalem populi Dei conversationem transcendunt. Et tamen turba saturata esse memoratur quia, etsi sua relinquere nequeant⁴⁸ neque explere quod de virginibus dicitur, tamen audiendo mandata legis Dei ad vitam perveniunt⁴⁹ eternam.^P ^u

^u ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 2, c. 8, CCSL 120, p. 530.1654-531.1660, p. 531.1671-1677: «Quod turbis saturatis supererat apostoli sustollunt et septem sportas implent quia sunt altiora perfectionis praecepta uel potius exhortamenta et consilia quae generalis fidelium multitudo nequit seruando et implendo attingere. Quorum exsecutio illos proprie respicit qui maiore sancti spiritus gratia pleni generalem populi dei conuersionem mentis atque operis sublimitate transcendunt qualibus dicitur: si uis perfectus esse, uade uende omnia quae habes, et cetera. Vnde bene sportae quibus dominicorum sunt condita fragmenta ciborum propter septiformem spiritus gratiam septem fuisse memorantur nam quia sportae iunco et palmarum foliis solent contexi merito in sanctorum significatione ponuntur; iuncus quippe super aquas nasci consueuit, palma uero uictricem ornat manum. Et iunceis uasis recte comparantur electi cum radicem cordis ne forte ab amore aeternitatis arescat in ipso uitae fonte collocant. Assimilantur et eis quae de palmarum sunt foliis contexta cum indefectiuam aeternae retributionis memoriam puro in corde retinent. Et bene turba quamuis reliquias dominici prandii non caperet manducasse tamen et saturata esse narratur quia sunt non nulli qui, etsi omnia sua relinquere nequeunt neque explere hoc quod de uirginibus dicitur, qui potest capere capiat, cetera que huius modi, tamen esurientes et sitientes iustitiam saturantur cum audiendo mandata legis dei ad uitam perueniunt aeternam».
<ex quo> Cf. Glossa ordinaria (Mc. 8, 9), [Strasbourg, 1481, t. 4, facsim., p. 109b marg.], ed. Gloss-e . [MM2019]*

^P ¶Codd. : Li447 ( 38va ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

⁴⁷ multitudo] turba Ed1953

⁴⁸ nequeant] nequant Li447

⁴⁹ perveniunt] pervenerunt Li447

^marg.| {CMC8d1.17} HIERONYMUS. − [b] Septem autem sporte sunt ⁵⁰* septem Ecclesie. [a] Quatuor millia , annus est Novi Testamenti cum quatuor temporibus. [c] Bene etiam quatuor millia sunt ut etiam⁵¹* in⁵² ipso numero docerent evangelicis se pastos esse cibariis.^Q ^v ^w

^v ¶Fons: Hieronymus ( pseudo) , In Mc., CCSL 82, p. 38.1-9: «Undecima uirtute septem panes quattuor ieiunis milibus franguntur et pauci pisciculi benedicuntur, et de fragmentis septem sportae plenae sustolluntur. Septem panes, dona sunt septem spiritus sancti; [a] quattuor milia, annus est noui testamenti cum quattuor temporibus; [b] septem sportae, primae septem ecclesiae; fragmenta panium, mystici intellectus, primae septimanae sunt; pisciculi benedicti, libri sunt noui testamenti, quia"piscis assi partem" Dominus resurgens postulat; et"piscem superpositum" prunis discipulis in captura piscium porrigit».

^w [c] <revera> Beda Venerabilis, In Mc., lib. 2, c. 8, CCSL 120, p. 531.1679-1680: «Et bene turba quamuis reliquias dominici prandii non caperet manducasse tamen et saturata esse narratur quia sunt non nulli qui, etsi omnia sua relinquere nequeunt neque explere hoc quod de uirginibus dicitur, qui potest capere capiat, cetera que huius modi, tamen esurientes et sitientes iustitiam saturantur cum audiendo mandata legis dei ad uitam perueniunt aeternam. Erant autem qui manducauerunt quasi quattuor milia, et dimisit eos. Bene quattuor milia ut ipso etiam numero docerent evangelicis se pastos esse cibariis». [FG2014]
<ex quo> [a-b] Cf. Glossa ordinaria (Mc. 8, 5), [Strasbourg, 1481, t. 4, facsim., p. 109b marg.], ed. Gloss-e . [c] Cf. Glossa ordinaria (Mc. 8, 9), [Strasbourg, 1481, t. 4, facsim., p. 109b interl.], ed. Gloss-e .
¶Nota Thomas regroupe ici et complète d’après les originaux trois éléments recueillis dans la Glose ordinaire. Cette origine est la cause possible de l’attribution à Jérôme de [c] qui est en réalité de Bède, à moins qu’il ne s’agisse, comme en CMC8d1.15.2 de l’oubli accidentel d’une attribution marginale dans l’apographe ou l’exemplar. [MM2019]*

^Q ¶Codd. : Li447 ( 38va ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

⁵⁰ sunt] om. Ed1953

⁵¹ etiam] om. Ed1953

⁵² in] om. Li447

^marg.| {CMC8d1.18} THEOPHYLACTUS. − Vel quatuor millia sunt, id est quatuor virtutibus perfecti, et propter hoc veluti fortiores plura comedentes, pauciora reliquerunt. In isto enim miraculo, septem sporte remanent. In miraculo autem quinque panum duodecim cophini quia quinque millia erant, id est quinque sensibus servientes. Et propter hoc non poterant⁵³* comedere, sed, paucis contentis⁵⁴*, multe superabundant reliquie fragmentorum.^R ^x

^x ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 8, 9), PG 123, 569B7-C3 (ad sensum). [CGC2015]

^R ¶Codd. : Li447 ( 38va ) Mt366 Md214 (229vb) Ed1953 {MM2019}

⁵³ poterant] potuerunt Ed1953

⁵⁴ contentis] conteni Li447, contenti fuerunt unde Ed1953

Numérotation du verset Mc. 8,
distinctio 2

^marg.| {CMC8d2.1} THEOPHYLACTUS. − Postquam Dominus operatus est miraculum panum, statim in alium secedit locum, ne propter miraculum, ipsum turbe caperent, ut facerent regem.^S ^y
Unde sequitur ⁵⁵* :

^y ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 8, 10), PG 123, 569D3-6. [CGC2015]

^S ¶Codd. : Li447 ( 38va ) Mt366 Md214 (229vb) Ed1953 {MM2019}

⁵⁵ sequitur] dicitur Ed1953

Numérotation du verset Mc. 8,10

Et statim ascendens navim cum discipulis suis, venit in partes Dalmanutha.

^marg.| {CMC8d2.2} AUGUSTINUS. De consensu evangelistarum. − In Mattheo^zautem legitur quod « venit in fines Magedam ». Non autem dubitandum est eumdem locum esse sub utroque nomine. Nam plerique codices non habent, etiam secundum Marcum, nisi Magedam.^T ^aa
Sequitur:

^z Mt. 15, 39.

^aa ¶Fons: Augustinus Hipponensis , De consensu evangelistarum, lib. 2, c. 51, § 106, p. 215.8-11: «Sequitur Mattheus et dicit: et dimissa turba ascendit in nauiculam et uenit in fines magedan, et cetera usque ad illud ubi ait: generatio mala et adultera signum quaerit et signum non dabitur ei nisi signum ionae. hoc iam et alibi dixit idem Mattheus. unde etiam adque etiam retinendum est saepius dominum eadem dixisse, ut quod existente contrario solui non potuerit bis dictum intellegatur. hunc sane ordinem etiam Marcus tenens post illud de septem panibus miraculum hoc idem subicit quod Mattheus, nisi quod dalmanutha, quod in quibusdam codicibus legitur, non dixit Mattheus, sed magedan. non autem dubitandum est eundem locum esse sub utroque nomine. nam plerique codices non habent etiam secundum marcum nisi magedan. nec illud moueat, quod Marcus non dicit responsum esse quaerentibus signum de caelo, idem quod Mattheus de iona, sed ait dominum respondisse: signum non dabitur ei. intellegendum est enim quale petebant, hoc est de caelo, praetermisit autem dicere de iona, quod Mattheus commemorauit». [FG2014]

^T ¶Codd. : Li447 ( 38va ) Mt366 Md214 (229vb) Ed1953 {MM2019}

Numérotation du verset Mc. 8,11

Et exierunt Pharisei et ceperunt conquirere cum eo, querentes ab illo signum de celo, temptantes eum.

^marg.| {CMC8d2.3} BEDA. − Pharisei siquidem signum querunt de celo ut qui multa hominum millia secundo paucis de panibus⁵⁶* saturavit, nunc in exemplo Moysi, manna celitus missa et per omnia passim dispersa⁵⁷*, populum omnem in ultimo tempore reficiat. Quod in Evangelio Ioannis querunt dicentes^ab: « Quod signum facis ut videamus et credamus tibi? Patres nostri manducaverunt manna in deserto, sicut scriptum est: Panem de celis⁵⁸ dedit eis⁵⁹* manducare ».^U ^ac

^ab Io. 6, 30-31.

^ac ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 2, c. 8, CCSL 120, p. 529.1606-530.1624: «Vel certe signum de caelo quaerunt ut qui multa hominum milia secundo paucis de panibus satiauit nunc in exemplum moysi manna caelitus misso et per omnia passim disperso populum omnem multo tempore reficiat. Quod in evangelio iohannis post edulium panum turbas ab eo quaesisse legimus dicentes: quod ergo tu facis signum ut uideamus et credamus tibi? quid operaris? patres nostri manna manducauerunt in deserto sicut scriptum est: panem de caelo dedit eis manducare». [FG2017]*

^U ¶Codd. : Li447 ( 38vb ) Mt366 Md214 (230ra) Ed1953 {MM2019}

⁵⁶ paucis – de panibus] inv. Ed1953

⁵⁷ missa... dispersa] misso... disperso Ed1953

⁵⁸ celis] cel’ Li447

⁵⁹ eis] om. Ed1953

^marg.| {CMC8d2.4} THEOPHYLACTUS. − Vel querunt signum de celo, scilicet ut solem et lunam sisteret, grandinem peteret et erem immutaret. Credebant enim quod de celo signa facere non poterat sed quod in Beelzebub solum poterat facere signum⁶⁰ in terra.^V ^ad

^ad ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 8, 11), PG 123, 569D6-10. [CGC2015]

^V ¶Codd. : Li447 ( 38vb ) Ed1953 {MM2019}

⁶⁰ signum] signa Li447

^marg.| {CMC8d2.5} BEDA. − Sicut autem supra turbam⁶¹* credentem refecturus⁶² gratias agebat, ita nunc ob stultam Phariseorum petitionem gemit⁶³ quia humane nature circumferens affectus, sicut de hominum salute letatur, ita super eorum dolet erroribus.
Unde sequitur:

⁶¹ supra turbam] inv. Ed1953

⁶² refecturus] refecturum Md214

⁶³ gemit] gemuit Md214

Numérotation du verset Mc. 8,12

Et ingemiscens spiritu ait: Quid generatio ista signum querit? Amen dico vobis, si dabitur generationi isti signum,

^marg.| id est ‘non dabitur’, iuxta illud in Psalmo⁶⁴* ^ae: « Semel iuravi in⁶⁵ sancto meo, si David mentiar », id est ‘non mentiar David’.^W ^af

^ae Ps. 88, 36.

^af ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 2, c. 8, CCSL 120, p. 532.1707-1721: «Qui supra turbam credentem caelesti beneficio refecturus gratias agebat nunc ob stultam Pharisaeorum non credentium et temptantium petitionem gemit et contristatur quia ueram hominis naturam ueros humanae naturae circumferens affectus sicut de hominum salute laetatur ita super eorum dolet et ingemescit erroribus. Vnde et alibi cum multi ad salutem apostolis praedicantibus essent perducti scriptum est de illo: in illa hora exultauit spiritu sancto et dixit: confiteor tibi pater domine caeli et terrae quod abscondisti haec a sapientibus et prudentibus et reuelasti ea paruulis; et cum iudae facinus esset redarguturus turbatus est spiritu ut iohannes scribit et protestatus est et dixit: amen amen dico uobis quia unus ex uobis tradet me. Quod autem ait, si dabitur generationi isti signum, significat non dabitur iuxta illud in psalmo, semel iuraui in sancto meo si dauid mentiar, id est non dauid mentiar». [FG2017]

^W ¶Codd. : Li447 ( 39ra ) Mt366 Md214 (230ra) Ed1953 {MM2019}

⁶⁴ in Psalmo] om. Ed1953

⁶⁵ in] om. Li447

^marg.| {CMC8d2.6} AUGUSTINUS. De consensu evangelistarum. − Non autem moveat quod Marcus non dicit responsum esse querentibus signum de celo idem quod Mattheus de Iona. Sed ait Dominum respondisse: « Signum non dabitur ei »^ag. Intelligendum est enim quale petebant. Hoc est de celo. Pretermisit autem dicere de Iona, quod Mattheus commemoravit.^X ^ah

^ag Mt. 12, 39.

^ah ¶Fons: Augustinus Hipponensis , De consensu evangelistarum, lib. 2, c. 51, § 106, p. 215.11-16: «Sequitur Mattheus et dicit: et dimissa turba ascendit in nauiculam et uenit in fines magedan, et cetera usque ad illud ubi ait: generatio mala et adultera signum quaerit et signum non dabitur ei nisi signum ionae. hoc iam et alibi dixit idem Mattheus. unde etiam adque etiam retinendum est saepius dominum eadem dixisse, ut quod existente contrario solui non potuerit bis dictum intellegatur. hunc sane ordinem etiam Marcus tenens post illud de septem panibus miraculum hoc idem subicit quod Mattheus, nisi quod dalmanutha, quod in quibusdam codicibus legitur, non dixit Mattheus, sed magedan. non autem dubitandum est eundem locum esse sub utroque nomine. nam plerique codices non habent etiam secundum marcum nisi magedan. nec illud moueat, quod Marcus non dicit responsum esse quaerentibus signum de caelo, idem quod Mattheus de iona, sed ait dominum respondisse: signum non dabitur ei. intellegendum est enim quale petebant, hoc est de caelo, praetermisit autem dicere de iona, quod Mattheus commemorauit». [FG2014]

^X ¶Codd. : Li447 ( 39ra ) Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CMC8d2.7} THEOPHYLACTUS. − Ideo autem eos Dominus non exaudit quia aliud est tempus signorum celestium, scilicet tempus adventus secundi, cum virtutes celorum movebuntur⁶⁶*, et luna non dabit lumen suum. Tempore autem primi adventus non fiunt talia sed omnia mansuetudine plena.^Y ^ai

^ai ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 8, 11), PG 123, 569D10-572A1. [CGC2015]

^Y ¶Codd. : Li447 ( 39ra ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

⁶⁶ movebuntur] commovebuntur Ed1953

^marg.| {CMC8d2.8} BEDA. − Non etiam dandum erat celeste signum generationi temptantium Dominum. Ceterum generationi querentium Dominum signum de celo ostendit, quando cernentibus apostolis ascendit in celum.^Z ^aj
Sequitur:

^aj ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 2, c. 8, CCSL 120, p. 532.1724-1730: «Non ergo datur signum generationi illi, id est temptantium dominum et resultantium uerbis eius, tale utique signum quale temptantes quaerebant, hoc est de caelo, quibus tamen multa caelestia signa dabat in terra. Ceterum generationi quaerentium dominum requirentium faciem dei iacob signum de caelo ostendebat quando cernentibus apostolis ascendit in caelum quando misso desuper spiritu primitiuam impleuit ecclesiam quando ad impositionem manus apostolorum in samaria caesaria epheso aliis que urbibus ac locis plurimis gratiam de caelo spiritus sancti credentibus ministrauit». [FG2014]

^Z ¶Codd. : Li447 ( 39rb ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

Numérotation du verset Mc. 8,13

Et dimittens eos, ascendit iterum navim et abiit trans fretum.

^marg.| {CMC8d2.9} THEOPHYLACTUS. − Dimittit quidem Dominus Phariseos quasi incorrectos. Nam ubi spes est correctionis, ibi morandum est⁶⁷. Ubi vero malum incorrigibile est, inde recedendum.^AA ^ak
Sequitur:

^ak ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 8, 13), PG 123, 572B4-8. [CGC2015]

^AA ¶Codd. : Li447 ( 39rb ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

⁶⁷ est] om. Li447

Numérotation du verset Mc. 8,14

Et obliti sunt panes⁶⁸ sumere et nisi unum panem non habebant secum in navi.

⁶⁸ panes Weber ] panem Li447@

^marg.| {CMC8d2.10} BEDA. − Querat⁶⁹* autem aliquis quomodo panes non habebant qui statim impletis septem sportis ascenderunt in naviculam. Sed scriptura testatur quod obliti sunt eos secum tollere. Quod indicium est quam modicam carnis curam haberent in reliquis, quibus ipsa reficiendi corporis necessitas intentione dominici comitatus mente excesserat.^AB ^al

^al ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 2, c. 8, CCSL 120, p. 532.1736-533.1745: «Quaerat aliquis et dicat, quomodo panes non habebant qui statim impletis septem sportis ascenderunt nauiculam et uenerunt in fines magedan ibi que audiunt nauigantes quod cauere debeant a fermento Pharisaeorum et saduceorum? sed scriptura testatur quod obliti sint eos se cum tollere. Quod autem nauigaturi trans fretum obliti sunt uiaticum sumere se cum indicium est quam modicam carnis curam haberent in reliquis quibus ipsa reficiendi corporis necessitas quae naturaliter cunctis mortalibus inest intentione dominici comitatus menti excesserat». [FG2017]*

^AB ¶Codd. : Li447 ( 39va ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

⁶⁹ Querat] Querit Ed1953

^marg.| {CMC8d2.11} THEOPHYLACTUS. − Dispensative etiam⁷⁰ panes sumere discipuli sunt obliti, ut reprehensi a Christo fierent meliores et ad virtutis Christi notitiam pervenirent.^AC ^am
Sequitur enim:

^am ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 8, 13), PG 123, 572B8-10. [CGC2015]

^AC ¶Codd. : Li447 ( 39va ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

⁷⁰ etiam] et Mt366

Numérotation du verset Mc. 8,15

Et precipiebat⁷¹ eis dicens: Videte et cavete a fermento Phariseorum et fermento Herodis.

⁷¹ precipiebat] preciebat cacogr. Li447@

^marg.| {CMC8d2.12} CHRYSOSTOMUS. − Mattheus dicit^an: « A fermento Phariseorum et Sadduceorum », Marcus vero phariseorum et Herodis ⁷²*, Lucas^aovero solum Phariseorum⁷³* . Tres ergo Phariseos nominant⁷⁴ quasi ⁷⁵ principales. Mattheus vero et Marcus sibi secundarios diviserunt. Congrue autem Marcus posuit Herodis, quasi relictis a Mattheo Herodianis in supplementum narrationis ipsius. Hoc autem dicens, paulatim inducit discipulos ad sensum et fidem⁷⁶.^AD ^ap

^an Mt. 16, 6.

^ao Lc. 12, 1.

^ap ¶Fons^G: <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum (Mc. 8, 14-16) [CPG C125.1]: Vat. gr. 756 f. 121v33-48 ;: «εἰ δὲ ὁ μὲν Ματθαῖος λέγει ἀπὸ τῆς ζύμης τῶν Φαρισαίων καὶ Σαδδουκαίων, Μάρκος δὲ Φαρισαίων καὶ Ἡρωδιανῶν, Λουκᾶς δὲ μόνων Φαρισαίων, οὐδεμία ἐν τούτῳ διαφορᾷ. Oἱ γὰρ τρεῖς τοὺς προηγουμένους εἶπον Φαρισαίους· οἱ δὲ δύο ἐμερίσαντο τοὺς δευτέρους, μὴ εἰπόντες τὸ μόνους*. Eἰκὸς γὰρ ἦν τὸν Μάρκον, ὡς παραλείψαντος τοῦ Ματθαίου τοὺς Ἡρωδιανοὺς, εἰς ἀναπλήρωσιν τῆς διηγήσεως προσθεῖναι καὶ τούτους. [2] Νοεῖ δὲ καὶ συνίησι τὰ περὶ ἄρτου ὁ εἰδὼς ὅτι ἡ διδαχὴ ἄρτος ἐστίν· ἡ μὲν ὑγιὴς ὑγιεινὸς, ἡ δὲ ἐσφαλμένη ἐπιβλαβής· καὶ οὕτω ζητῶν τις πάντα τὸν ἀναγεγραμμένον ἐν τῇ γραφῇ ἄρτον, ἐφ’ ἑκάστῳ τόπῳ ἐφαρμώσει τὰ γεγραμμένα τοῖς περὶ δογμάτων καὶ διδασκαλίας».
<potius quam> Matthaei 1775, p. 132.3-14; [CPG C125.2]: cf. Cramer, p. 343.17-28 ; Possinus, p. 165 (Tolosanus): «εἰ δὲ ὁ μὲν Ματθαῖος λέγει [+ προσέχειν Cramer] ἀπὸ τῆς ζύμης τῶν Σαδδουκαίων καὶ Φαρισαίων, [Σαδδουλαίων Cramer] Μάρκος δὲ Φαρισαίων καὶ Ἡρωδιανῶν, Λουκᾶς δὲ Φαρισαίων μόνων, οὐδεμία ἐν τούτοις διαφορᾷ [διαφωνία Cramer]. Oἱ γὰρ τρεῖς τοὺς προηγουμένους εἶπον Φαρισαίους· οἱ δὲ δύο ἐμερίσαντο τοὺς δευτέρους, μὴ εἰπόντες τὸ μόνων*. Eἰκὸς γὰρ ἦν τὸν Μάρκον, ὡς παραλείψαντος τοῦ Ματθαίου τοὺς Ἡρωδιανοὺς, εἰς ἀναπλήρωσιν τῆς διηγήσεως προσθεῖναι καὶ τούτους».
*μὴ εἰπόντες τὸ μόνων] ἀλλ’ οὐδέτερος εἶπε τὸ μόνους Cramer
<non hab.> catholiclibrary.org.; TLG; pas de source identifiée par Lamb2012 [ADL2019] [MM2019]
¶Nota La Catena suit ici une version de la chaîne de Victor qui diffère du texte édité par Matthei par l’ordre des mots le contenu et surtout par l’absence de [2] qui ne figure dans aucun des manuscrits collationés par Matthei. Les autres écarts importants entre Vg756 et Matthei signalés par Devreesse , Codices Vaticani Graeci, t. 2, p. 273 (f. 113v, 115v, 116v, 120v-121v, 145, 146r-v, 148) n’affectent pas la Catena. [MM2021]

^AD ¶Codd. : Li447 ( 39va ) Md214 (230va) Mt366 Ed1657 Ed1953 {MM2019}

⁷² Marcus... Herodis] om. Ed1953

⁷³ et Herodis Lucas vero solum Phariseorum] om. hom. Md214 | solum Phariseorum] inv. Ed1657 Ed1953

⁷⁴ Phariseos... nominant] illi Evangelistae Phariseos nominarunt Ed1657

⁷⁵ quasi] om. Md214

⁷⁶ fidem] finem Ed1657

^marg.| {CMC8d2.13} THEOPHYLACTUS. − Fermentum enim⁷⁷* Phariseorum et Herodianorum vocat doctrinam eorum, quasi damnosam et etiam⁷⁸* corruptivam et malitia veteri plenam. Herodiani enim doctores erant qui Herodem Christum esse dicebant.^AE ^aq

^aq ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 8, 15), PG 123, 572C1-3. [CGC2015]

^AE ¶Codd. : Li447 ( 39va ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

⁷⁷ enim] om. Ed1953

⁷⁸ etiam] om. Li447 Ed1953

^marg.| {CMC8d2.14} BEDA. − Vel fermentum Phariseorum est decreta legis divine traditionibus hominum postponere, legem verbis predicare et factis impugnare, Dominum temptare, doctrine eius aut operibus non credere. Fermentum autem Herodis est adulterium, homicidium, temeritas iurandi, simulatio religionis et odium in Christum et precursorem eius.^AF ^ar

^ar ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 2, c. 8, CCSL 120, p. 533.1750-1758: «Fermentum Pharisaeorum est decreta legis diuinae traditionibus hominum postponere uel certe legem uerbis praedicare factis impugnare. Fermentum eorum est dominum temptare nec doctrinae eius aut operibus credere sed insultando alia quibus credere debeant petere. Fermentum herodis est adulterium homicidium temeritas iurandi simulatio religionis et quod omnium caput est et origo scelerum odium ac persecutio in christum et praecursorem eius praeconem que primum regni caelestis». [FG2017]

^AF ¶Codd. : Li447 ( 39va ) Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CMC8d2.15} THEOPHYLACTUS. − Ipsi autem discipuli de fermento panum dixisse Dominum putaverunt.
Unde sequitur:

Numérotation du verset Mc. 8,16

Et cogitabant ad alterutrum dicentes: Quia panes non habemus.

^marg.| Hoc autem dicebant quasi non intelligentes Christi virtutem quod poterat panes facere ex non ente. Unde Dominus eos reprehendit.^AG ^as
Sequitur enim:

^as ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 8, 16), PG 123, 572B11-C1. [CGC2015]

^AG ¶Codd. : Li447 ( 39va ) Ed1953 {MM2019}

Numérotation du verset Mc. 8,17

Quo cognito, Iesus ait illis: Quid cogitatis quia panes non habetis?⁷⁹

⁷⁹ habetis] + etc. Li447

^marg.| {CMC8d2.16} BEDA. − Per occasionem autem precepti quod salvator iusserat dicens: Cavete a fermento Phariseorum et fermento Herodis ^at, docet eos quid significent quinque panes et septem de quibus subdit:

^at Mc. 8, 15.

Numérotation du verset Mc. 8,18

Nec recordamini

Numérotation du verset Mc. 8,19

quando quinque panes fregi? etc.

Numérotation du verset Mc. 8,20

[...]

Numérotation du verset Mc. 8,21

^marg.| Si enim fermentum predictum traditiones perversas significaret⁸⁰, quare cibi quibus nutritus est populus Dei, non veram doctrinam significent?^AH ^au

^au ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 2, c. 8, CCSL 120, p. 533.167-1776: «Per occasionem praecepti quo saluator iusserat dicens, cauete a fermento Pharisaeorum et fermento herodis, docet eos quid significent quinque panes et septem siue pisciculi aut quinque milia hominum et quattuor milia quae pasta sunt in heremo quod licet signorum magnitudo perspicua sit tamen aliud spiritali intellegentia demonstretur. Si enim fermentum Pharisaeorum et saduceorum et fermentum herodis non corporalem panem sed traditiones peruersas et heretica significat dogmata, quare et cibi quibus nutritus est populus dei non ueram doctrinam integramque significent?»
<cuius fons> Cf. Hieronymus, In Mt., lib. 2, CCSL 77, p. 137.1684-1693: «Per occasionem praecepti quo saluator iusserat dicens: cauete a fermento Pharisaeorum et sadducaeorum, docet eos quid significent quinque panes et septem quinque milia hominum et quattuor milia quae pasta sunt in heremo, quod, licet signorum magnitudo perspicua sit, tamen et aliud spiritali intellegentia demonstretur. si enim fermentum Pharisaeorum et sadducaeorum non corporalem panem sed traditiones peruersas et heretica significat dogmata, quare et cibi quibus nutritus est populus dei non ueram doctrinam integram que significent?» [FG2017]*
<Paral. Thomae de Aquino> CMT16d2 (Hieronymus) [MM2019]

^AH ¶Codd. : Li447 ( 39va ) Ed1953 {MM2019}

⁸⁰ significaret] significat Li447

Numérotation du verset Mc. 8,
distinctio 3

^marg.| {CMC8d3.1} GLOSSA<TOR>. − Post refectionem turbarum, evangelista de illuminatione ceci subiungit, dicens:

Numérotation du verset Mc. 8,22

Et veniunt Bethsaidam et adducunt ei cecum et rogabant eum ut illum tangeret.^AI ^av

^av ¶Fons: Nullus dehinc inventus nisi verissimiliter Glossator ipse, Thomas de Aquino.Cf. IV Sent. d. 17 q. 1 a. 4 qa. 1 co: «... exemplum secundi [i. e. potentia obedientie ad Deum] est de illuminatione ceci».
<non hab.> LLT PL.
¶Nota Les expressions «refectionem turbarum» et «de illuminatione ceci» appartiennent majoritairement au corpus thomasien d’après la LLT. [MM2019]

^AI ¶Codd. : Li447 ( 39vb ) Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CMC8d3.2} BEDA. − Scientes quia tactus Domini sicut leprosum mundare, ita etiam^AJ* cecum illuminare valeret. ^aw
Sequitur:

^aw ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 2, c. 8, CCSL 120, p. 534.1796-1798: «Rogabant autem eum ut illum tangeret scientes quia tactus domini sicut leprosum mundare ita etiam caecum illuminare ualeret». [FG2017]*

^AJ ¶Codd. : Li447 ( 39vb ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

Numérotation du verset Mc. 8,23

Et apprehensa manu ceci eduxit eum extra vicum.

^marg.| {CMC8d3.3} THEOPHYLACTUS. − Videtur namque Bethsaida multa infidelitate fuisse infecta. Unde Dominus exprobrat ei ^ax: « Ve tibi, Bethsaida quia si in Tyro et Sidone facte essent virtutes que facte sunt in vobis, olim in cilicio et cinere penitentiam egissent⁸¹ ». In hac ergo adductum cecum extra vicum educit. Non enim erat vera adducentium fides.^AK ^ay
Sequitur:

^ax Mt. 11, 21.

^ay ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 8, 22), PG 123, 572D8-573A2. [CGC2015]

^AK ¶Codd. : Li447 ( 39vb ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

⁸¹ facte essent virtutes que facte sunt in vobis, olim in cilicio et cinere penitentiam egissent] etc. Li447 Mt366

Et expuens in oculos eius, impositis manibus suis, interrogavit eum si aliquid videret.

^marg.| {CMC8d3.4} CHRYSOSTOMUS. − Spuit quidem et manus⁸² imponit ceco, volens ostendere quod Verbum divinum operationi adiunctum mirabilia perficit⁸³* . Manus enim operationis est ostensiva, sputum vero sermonis ex ore prolati. Interrogat autem⁸⁴ si aliquid videret quod in aliis sanatis non fecit, significans propter imperfectam adducentium fidem ac ipsius ceci oculos eius non esse omnino apertos.
Unde sequitur:

⁸² et manus] in manus V794 V795, + et V795

⁸³ mirabilia perficit] + omnia Arag3, mirabiliter proficit Ed1953

⁸⁴ autem] cum cacogr. V795

Numérotation du verset Mc. 8,24

Et aspiciens ait: Video homines velut arbores ambulantes.

^marg.| Quia enim⁸⁵* infidelitate adhuc detinebatur, obscure se videre homines⁸⁶ declarabat.^AL ^az

^az ¶Fons^G: <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum (Mc. 8, 24), [CPG C125.1]: Vat. gr. 756, f. 122r1-9 ; [CPG C125.2]: Cramer, p. 344.12-20 ; Possinus, p. 166-167: «Πτύει καὶ τὰς χεῖρας ἐπιτίθησι τῷ τύφλῳ, δεῖξαι βουλόμενος ὡς λόγος θεῖος [θεῖος λόγος Cramer] καὶ πρᾶξις ἑπομένη τῷ λόγῳ ἐκτελεῖ τὰ παράδοξα. Ἡ γὰρ χεὶρ τῆς πράξεως σύμβολον· πτύσμα δὲ τοῦ ἐκπορευομένου διὰ στόματος λόγου. Ἐπηρώτα δὲ αὐτὸν εἴ τι βλέπει, ἐπὶ τῶν ἄλλων μὴ ποιήσας αὐτὸ [τοῦτο Cramer] σημαίνων ὡς ἀτελὴς τῶν προσαγόντων ἡ πίστις καὶ αὐτοῦ τοῦ πεπηρωμένου τὰς ὄψεις. [+ μονονουχὶ γὰρ οὐδὲν ἕτερον διὰ τοῦτό φησιν, ἣ ‘κατὰ τὴν πίστιν σου γενηθήτω’ σοι Cramer]. Ἐπειδὴ τὸ τῆς πίστεως αὐτοῦ διήλεγξεν ἀτελές· ἀμυδρῶς γὰρ ἔφασκεν τοὺς ἀνθρώπους ὁρᾷν».
<Paral. Thomae de Aquino> Sum. theol., III q. 44, a. 3 ad 2 (ex CMC): «Et super illud Marci viii, exspuens in oculos eius impositis manibus etc., dicit Chrysostomus, spuit quidem et manus imponit caeco, volens ostendere quod verbum divinum, operationi adiunctum, mirabilia perficit, manus enim operationis est ostensiva, sputum sermonis ex ore prolati». [ADL2019] [MM2019]
<non hab.> Pas de source identifiée d’après Lamb2012, Smith, TLG ; Opus imp., PG 56 [MM2017] [ADL2019] [MM2019]
¶Nota Infidelitas traduit ici le syntagme τὸτῆςπίστεωςἀτελέςetdésignedoncl’inaccomplissementdelafoietnonpaslefaitd’adhéreràunefoihétérodoxe,commel’asuggérédansunsecondtemps,implicitement,laleçonin infidelitate, conséquence d’une correction facilitante, déconnectée de l’intelligence du texte grec de la source réelle. [MM2019]

^AL ¶Codd. : Li447 ( 39vb ) Md214 (230vb) Mt366 V794 V10650 Ed1470 Ed1953 {MM2019}

⁸⁵ Quia enim Md214] Quid enim (cacogr.) Li447 , Quia enim in Mt366 V794 V10650 Ed1470 Ed1953

⁸⁶ videre homines] inv. Arag3

^marg.| {CMC8d3.5} BEDA. − Formam quidem corporum inter umbras aspiciens sed nulla membrorum lineamenta⁸⁷, visu adhuc caligante, discernere valens, quales condense arbores a longe spectantibus vel in luce nocturna solent apparere ita ut non facile arbor, an homo sit, possit⁸⁸ dinosci.^AM ^ba

^ba ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 2, c. 8, CCSL 120, p. 535.1830-1836: «Primo autem is qui curabatur uidebat homines uelut arbores ambulantes, hoc est formam quidem corporum inter umbras aspiciens sed nulla membrorum liniamenta uisu adhuc caligante discernere ualens quales condensae arbores a longe spectantibus uel certe in luce nocturna solent apparere ita ut non facile arbor an homo sit possit dinosci, quia primus nimirum cuique uirtutis introitus est hominum uitam mores que ceterorum inspicere ut quicquid uspiam boni uiderit imitetur quicquid mali caueat ac detestetur». [FG2017]

^AM ¶Codd. : Li447 ( 40ra ) Ed1953 {MM2019}

⁸⁷ lineamenta Li447² Ed1953 ] lineamenta Li447*

⁸⁸ possit Li447 ² Ed1953 ] poscit Li447 *

^marg.| {CMC8d3.6} THEOPHYLACTUS. − Ideo autem non statim eum perfecte facit videre sed in parte quia non perfectam fidem habebat. Nam secundum fidem datur medela.^AN ^bb

^bb ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 8, 23), PG 123, 573A9-13. [CGC2015]

^AN ¶Codd. : Li447 ( 40ra ) Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CMC8d3.7} CHRYSOSTOMUS. − [b] Deducit autem eum ab initio sensus redditi in fidei apprehensionem et sic fecit eum perfecte videre.
[a] Unde sequitur:

Numérotation du verset Mc. 8,25

Deinde iterum imposuit manus⁸⁹ super oculos eius et cepit videre.

⁸⁹ manus] manum Li447

^marg.| [c] Et postea subiungit:

Et restitutus est ita ut videret clare⁹⁰* omnia,

⁹⁰ videret clare] inv. Ed1953 , claro Li447*

^marg.| sensu scilicet et intellectu perfecte curatus.^AO ^bc
Sequitur:

^bc ¶Fons^G: <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum (Mc. 8, 25) [CPG C125.1]: Vat. gr. 756 f. 122r.11-35 ; [CPG C125.2]: cf. Cramer, p. 344.24-30 ; Possinus, p. 167 (Victor Antiochenus): «[a] “Πἀλιν ἐπιτίθει τὰς χεῖρας ἐπὶ τοὺς ὀφθαλμοὺς”, [b] ἐκ τῆς πρότερον αὐτῷ γεγενημένης αἰσθήσεως, εἰς ἐπίδοσιν πίστεως ἀγαγὼν, καὶ οὕτως αὐτὸν ἐποίησεν τελείως ἀναβλέψαι* . [c] Ἡ γὰρ προσθήκη τοῦ εἰπεῖν καὶ ἔβλεψε τηλαυγῶς τοῦτο δηλοῖ. Μετὰ γὰρ τὸ εἰπεῖν, “ἐποίησεν αὐτὸν ἀναβλέψαι” , ἐπέγεγε τὸ εἰρημένον, “ἔβλεψε τηλαυγῶς” καὶ τῷ τῆς ψυχῆς ὄμματι** . Αἰσθητῶς γὰρ καὶ νοητῶς αὐτὸν ὁ Χριστὸς ἰάσατο».
* τελείως ἀναβλέψαι] inv. Cramer
** Ἡ γὰρ... ὄμματι] ἡ δὲ προσθήκη δείκνυσι τὸ ὑπ’ ἐμοῦ εἰρημένον. Mετὰ γὰρ τὸ εἰπεῖν, ἐποίησεν αὐτὸν ἀναβλέψαι” ἐπάγει, “καὶ ἀποκατεστάθη καὶ ἀνέβλεφε” τηλαυγῶς, δηλονότι τῷ τῆς ψυχῆς ὄμματι Cramer [ADL2019] [MM2019]

^AO ¶Codd. : Li447 ( 40ra ) Ed1953 {MM2019}

Numérotation du verset Mc. 8,26

Et⁹¹* misit eum⁹² in domum suam dicens: Vade in domum tuam et si in vicum introieris, nemini dixeris.

⁹¹ Et] om. Li447

⁹² eum] illum Li447 Weber

^marg.| {CMC8d3.8} THEOPHYLACTUS. − Hoc quidem precepit ei quia infideles erant ut dictum est ne forte ab eis in anima lederetur⁹³ et ipsi non credentes gravius crimen incurrant.^AP ^bd

^bd ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 8, 26), PG 123, 573A13-15. [CGC2015]

^AP ¶Codd. : Li447 ( 40ra ) Ed1953 {MM2019}

⁹³ lederetur] ledetur Li447

^marg.| {CMC8d3.9} BEDA. − Vel exemplum suis tribuit ne de his que faciunt mirandis, favorem vulgi requirant.^AQ ^be

^be ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 2, c. 8, CCSL 120, p. 535.1830-1836: «Quod uero eum sicut et multos quos sanauit alios sanationem suam silentio tegere iubet exemplum suis tribuit ne de his quae faciunt mirandis fauorem uulgi requirant sed diuinis tantum aspectibus ubi et merces operum restat sint placere contenti». [FG2017]

^AQ ¶Codd. : Li447 ( 40ra ) Ed1953 {FG2017} {MM2017}

^marg.| {CMC8d3.10} HIERONYMUS. ⁹⁴* − Mystice autem Bethsaida domus vallis interpretatur, id est mundus qui est vallis lacrimarum. Adducunt autem ad Dominum cecum, id est qui non videt quid fuit, quid est et quid erit. Rogant illum ut eum tangeret. Quis enim est qui tangitur nisi qui compungitur?^AR ^bf

^bf ¶Fons: Hieronymus ( pseudo) , In Mc., CCSL 82, p. 38.11-15: «Bethsaida"domus uallis" interpretatur, quae est alia nisi mundus qui est"uallis lacrimarum"."Adducunt", duodecima uirtute,"caecum" qui non uidet in antea nec retro, id est quid fuit, quid est quid erit. Et rogant"eum ut illum tangeret". Quis est qui tangitur nisi qui conpungitur? Et adpraehendit"manum caeci" ut lamentationem de caecitate cordis sui agat, deflens, ut Hieremias euersionem ciuitatis Dei, hoc est, animae suae. Educit eum"extra uicum", id est uicinitatem malorum."Corrumpunt enim mores bonos colloquia mala". Et expuens in oculos eius. Ut uideat uoluntatem Domini per flatum spiritus sancti."Inpositis manibus", interrogat eum"si aliquid uideret". Per opera Domini uidet maiestatem eius; a magnitudine enim creaturae creator agnoscitur». [FG2017]

^AR ¶Codd. : Li447 ( 40rb ) Ed1953 {FG2017}

⁹⁴ Hieronymus Li447] om. Ed1953

^marg.| {CMC8d3.11} BEDA. − Tangit enim nos Dominus cum mentem afflatu sui spiritus illustrat atque ad agnitionem nos proprie infirmitatis studiumque bone actionis accendit. Apprehendit manum ceci ut eum ad executionem bone operationis confortaret.^AS ^bg

^bg ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 2, c. 8, CCSL 120, p. 534.1801-1807: «Tangit nos dominus cum mentem nostram afflatu sui spiritus illustrat atque ad agnitionem nos propriae infirmitatis studium que bonae actionis accendit. Et adprehendens manum caeci eduxit eum extra uicum. Adprehendit manum caeci ut eum ad exsecutionem bonae operationis quam pro diutina cordis obscuritate non nouerat confortaret». [FG2017]

^AS ¶Codd. : Li447 ( 40rb ) Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CMC8d3.12} HIERONYMUS. − Et ducit⁹⁵* eum extra vicum, id est vicinitatem malorum. Expuit autem in oculos eius ut videat voluntatem Domini per flatum Spiritus sancti. Impositis autem manibus interrogat eum si videret quia per opera Domini videtur maiestas eius.^AT ^bh

^bh ¶Fons: Hieronymus ( pseudo) , In Mc., CCSL 82, p. 38.17-23: «Bethsaida"domus uallis" interpretatur, quae est alia nisi mundus qui est"uallis lacrimarum"."Adducunt", duodecima uirtute,"caecum" qui non uidet in antea nec retro, id est quid fuit, quid est quid erit. Et rogant"eum ut illum tangeret". Quis est qui tangitur nisi qui conpungitur? Et adpraehendit"manum caeci" ut lamentationem de caecitate cordis sui agat, deflens, ut Hieremias euersionem ciuitatis Dei, hoc est, animae suae. Educit eum"extra uicum", id est uicinitatem malorum."Corrumpunt enim mores bonos colloquia mala". Et expuens in oculos eius. Ut uideat uoluntatem Domini per flatum spiritus sancti."Inpositis manibus", interrogat eum"si aliquid uideret". Per opera Domini uidet maiestatem eius; a magnitudine enim creaturae creator agnoscitur». [FG2014]*

^AT ¶Codd. : Li447 ( 40rb ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

⁹⁵ Et ducit] Et eduxit Ed1953

^marg.| {CMC8d3.13} BEDA. − Vel [c] expuens in oculos ceci imponit manus suas ut videat quia cecitatem humani generis et per⁹⁶ invisibilia dona et per sacramenta assumpte humanitatis extersit. [c] Sputum enim⁹⁷* quod de capite hominis procedit [b] gratiam Spiritus sancti designat. [a] Sed quem uno verbo totum simul curare poterat, paulatim curat ut magnitudinem humane cecitatis ostendat⁹⁸ que vix et quasi per gradus ad lucem redeat et gratiam suam nobis indicat, per quam singula perfectionis incrementa adiuvat. [e] Quisquis autem ita longi temporis obscuritate depressus est ut inter bonum et malum discernere nesciat, quasi ambulantes homines instar⁹⁹ arborum cernit quia facta multitudinis absque luce discretionis videt.^AU ^bi

^bi ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 2, c. 8, CCSL 120, p. 534.1815-535.1843: «[a] Ideo caecum hunc dominus paulatim et non repente curat quem uno mox uerbo, si uellet, poterat curare ut magnitudinem humanae caecitatis ostenderet quae quasi pedetemtim et per quosdam profectuum gradus ad lucem diuinae uisionis solet peruenire sed et suae nobis gratiae crebra daret indicia per quam singula nostrae perfectionis incrementa ut proficere aliquid possint nec deficiant adiuuat. De sputo autem oris domini quod [b] gratiam spiritus eius designet saepe dictum est. De tactu manuum eius quod uirtutem adiutorii ipsius insinuent nulli dubium est. [c] Sputum quippe ab intus de capite domini procedit, manus uero sunt membra corporis exterius posita. [d] Expuens ergo in oculos caeci dominus imponit manus suas ut uideat quia caecitatem generis humani et per inuisibilia diuinae pietatis dona et per exhibita foris sacramenta assumptae humanitatis abstersit. Primo autem is qui curabatur uidebat homines uelut arbores ambulantes, hoc est formam quidem corporum inter umbras aspiciens sed nulla membrorum liniamenta uisu adhuc caligante discernere ualens quales condensae arbores a longe spectantibus uel certe in luce nocturna solent apparere ita ut non facile arbor an homo sit possit dinosci, quia primus nimirum cuique uirtutis introitus est hominum uitam mores que ceterorum inspicere ut quicquid uspiam boni uiderit imitetur quicquid mali caueat ac detestetur. Sed [e] quisquis ita desipit ac longi torporis obscuritate depressus est ut inter bonum et malum fidem et perfidiam sincera pietatis opera et simulationem iustitiae adhuc discernere nesciat quasi ambulantes homines instar arborum cernit quia facta multitudinis absque luce discretionis uidet». [FG2017]

^AU ¶Codd. : Li447 (40rb) Mt366 Ed1953 {FG2017} {MM2017} {MM2019}

⁹⁶ per] in pr. m. exp. Li447

⁹⁷ enim] etiam Ed1953

⁹⁸ ostendat] ostendit Mt366

⁹⁹ instar] instit? Li447*

^marg.| {CMC8d3.14} HIERONYMUS. − Vel vidit¹⁰⁰* homines velut arbores quia omnes homines existimat se superiores. Iterum autem manus posuit super oculos eius ut videret clare omnia id est per opera visibilia invisibilia¹⁰¹* intelligeret et que oculus non vidit et clarum anime sue statum post rubiginem peccati, mundi cordis oculo contempletur ¹⁰²* . Misit eum in domum suam, id est in cor suum, ut videret in se quod ante non vidit. Non enim putat homo desperans de salute omnino posse quod illuminatus facile potest perficere.^AV ^bj

^bj ¶Fons: Hieronymus ( pseudo) , In Mc., CCSL 82, p. 39.25-35: «Et aspiciens ait, uideo homines uelut arbores ambulantes, id est omnes homines existimans superiores sibi, indignum se iudicans, ut Dauid, uocari hominem sed"canem mortuum" et"pulicem unum". Iterum manus posuit"super oculos eius" ut uideret"clare omnia". Id est per opera uisibilia inuisibilia intelligeret quae oculus non uidit, et clare animae suae statum post rubiginem peccati mundi cordis oculo contuetur."Beati" enim"mundo corde quoniam ipsi Deum uidebunt"."Et misit" eum"in domum suam", ut uideret in se quod ante non uidit. Non enim putat homo desperans de salute omnino posse quod facile inluminatus per spem potest perficere». [FG2014]

^AV ¶Codd. : Li447 (40rb) Mt366 Ed1953 {MM2019}

¹⁰⁰ vidit] videt Ed1953

¹⁰¹ invisibilia] om. Ed1953

¹⁰² contempletur] contueretur Ed1953

^marg.| {CMC8d3.15} THEOPHYLACTUS. − Vel postquam sanavit, mittit in domum. Nam domus uniuscuiusque nostrum celum est et mansiones que sunt in eo.^AW ^bk

^bk ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 8, 26), PG 123, 573B6-9. [CGC2015]

^AW ¶Codd. : Li447 ( 40va ) Mt366 Ed1953 {FG2017} {MM2017} {MM2019}

^marg.| {CMC8d3.16} HIERONYMUS. − Dicit autem ei: Si ¹⁰³* in vicum introieris nemini dixeris , id est vicinis cecitatem tuam semper enarra, non virtutem.^AX ^bl

^bl ¶Fons: Hieronymus ( pseudo) , In Mc., CCSL 82, p. 39.36-39: «Et dicit ei, si in uicum intraueris nemini dixeris. Id est"uicinis caecitatem tuam semper enarra, non uirtutem". Ut ait Paulus, qui fuit"blasphemus" et reliqua, quoniam persecutus"ecclesiam Dei"». [FG2014]

^AX ¶Codd. : Li447 ( 40va ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

¹⁰³ Si] Et praem. Ed1953

Numérotation du verset Mc. 8,
distinctio 4

^marg.| {CMC8d4.1} THEOPHYLACTUS. − Postquam eduxit¹⁰⁴ longe a Iudeis discipulos¹⁰⁵*, tunc de seipso interrogat ut non timentes Iudeos respondeant veritatem.^AY ^bm
Unde dicitur:

^bm ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 8, 27), PG 123, 573C3-5. [CGC2015]

^AY ¶Codd. : Li447 ( 40va ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

¹⁰⁴ eduxit] educit Md214

¹⁰⁵ discipulos] + suos Ed1953

Numérotation du verset Mc. 8,27

Et ingressus est Iesus et discipuli eius in castella¹⁰⁶* Cesaree Philippi.^AZ

^AZ ¶Codd. : Li447 ( 40va ) Md214 (231ra) Mt366 V10650 (33va) Ed1953 {MM2019}

¹⁰⁶ castella cum Li447@ Weber ] om. Md214, castel. Li447

^marg.| {CMC8d4.2} BEDA. ¹⁰⁷* − Philippus iste frater fuit¹⁰⁸* Herodis, de quo supra diximus, qui in honorem Tiberii Cesaris Cesaream¹⁰⁹ Philippi, que nunc paneas dicitur, appellavit.^BA ^bn
Sequitur:

^bn ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 2, c. 8, CCSL 120, p. 5#.1864 sqq.: «Philippus iste est frater herodis de quo supra diximus tetrarcha ituriae et traconitidis regionum qui in honorem tiberii caesaris caesaream philippi quae nunc paneas dicitur appellauit et est in prouincia phoenicis imitatus herodem patrem qui in honorem augusti caesaris appellauit caesaream quae prius turris stratonis uocabatur et ex nomine filiae eius libiadem trans iordanen extruxit». [MM2020]

^BA ¶Codd. : Li447 ( 40va ) Md214 V10650 Ed1953 {MM2019}

¹⁰⁷ Beda] Hieronymus Ed1953

¹⁰⁸ frater fuit] inv. Ed1953

¹⁰⁹ Cesaream] Cesarea Md214

Et in via interrogabat discipulos suos¹¹⁰ dicens¹¹¹* : Quem me dicunt¹¹² esse homines?

¹¹⁰ discipulos suos] sui. s. Li447

¹¹¹ dicens] + ei Ed1953

¹¹² dicunt] om. Md214

^marg.| {CMC8d4.3} CHRYSOSTOMUS. − Sciens quidem interrogat quia decebat ut discipuli quandoque eum melius laudarent quam turbe.^BB ^bo

^bo ¶Fons^G: <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum (Mc. 8, 27) [CPG C125.1]: Vat. gr. 756 f.122v1-2 ; [CPG C125.2]: Cramer, p. 345.20-22 = Possinus, p. 169 (Victor Antiochenus): «Εἰδὼς ἐρωτᾷ, τὴν διὰ τῆς ἐσομένης συνκρίσεως [ἀποκρίσεως Cramer] ὠφέλειαν κατασκεύαζων, καὶ τῶν ἄλλων τῶν δοξαζόντων, ὁ τι δήποτε περὶ αὐτοῦ κάλλιον δοξάζειν ποιῶν τοὺς μαθητάς».
¶Nota La CGP résume sans le citer Chrysostomus , In Mt. hom. 54 (55), § 1, PG 58, 525-526 . [ADL2019] [MM2019]

^BB ¶Codd. : Li447 ( 40va ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CMC8d4.4} BEDA. − [b] Unde primo¹¹³* hominum sententiam interrogat, [a] discipulorum fidem exploraturus, [c] ne illorum confessio vulgi videretur opinione firmata.^BC ^bp
Sequitur:

^bp ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 2, c. 8, CCSL 120, p. 536.1876-1879: «[a] Pulchre dominus fidem discipulorum exploraturus [b] primo hominum sententiam interrogat [c] ne uidelicet illorum confessio non ueritatis agnitione probata sed uulgi uideatur opinione firmata nec comperta credere sed instar herodis de auditis haesitare putentur». [FG2017] [MM2019]

^BC ¶Codd. : Li447 ( 40va ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

¹¹³ primo] primum Ed1953

Numérotation du verset Mc. 8,28

Cui¹¹⁴* responderunt illi, dicentes: Alii Ioannem Baptistam, alii Eliam, alii vero quasi unum de prophetis.

¹¹⁴ Cui] Qui Ed1953

^marg.| {CMC8d4.5} THEOPHYLACTUS. − Multi namque putabant quod Ioannes a mortuis surrexisset¹¹⁵*, sicut et Herodes credebat, et post resurrectionem suam miracula perpetrasset. Postquam vero ab eis sciscitatus est aliorum suspicionem, ipsos interrogat quid de hoc in eorum mente consistat.^BD ^bq
Unde sequitur:

^bq ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci , 8, 28), PG 123, 573C7-13. [CGC2015

^BD ¶Codd. : Li447 ( 40vb ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

¹¹⁵ surrexisset] resurrexisset Ed1953

Numérotation du verset Mc. 8,29

Tunc dicit illis: Vos vero quem me esse dicitis?

^marg.| {CMC8d4.6} CHRYSOSTOMUS. ¹¹⁶* − Ex ipso autem interrogationis modo, in maiorem eos reducit sensum ad maius aliquid estimandum de eo, ne cum turbis conveniant. Quid vero vertex discipulorum, os apostolorum, interrogatis omnibus, responderit, manifestatur cum subditur:^BE ^br

^br ¶Fons^G: <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum (Mc. 8, 29) [CPG C125.1]: Vat. gr. 756 f. 122v16-2 ; [CPG C125.2]: cf. Cramer, p. 345.30-346.10 ; Possinus, p. 169-170 (Victor Antiochenus): «ἀπὸ τοῦ τρόπου τῆς ἐρωτήσεως εἰς μείζονα γνώμην ἀναχθῶσιν, [+ νοήσαντες ὅτι οὐ χρὴ εἰς τὴν αὐτῶν ταπεινότητα αὐτοὺς συνεμπεσεῖν Cramer]. Διὰ δὴ τοῦτο οὐδὲ ἐν ἀρχῇ τοῦ κηρύγματος αὐτῶν πυνθάνεται, ἀλλ’ ὅτε σημεῖα ἐποίησε πολλὰ, καὶ περὶ πολλῶν αὐτοῖς διελέχθη καὶ ὑψηλῶν, καὶ τῆς αὐτοῦ θεότητος. Δεικνὺς δὲ ὡς σφόδρα βούλεται οἰκονομίαν ὁμολογεῖσθαι, φησὶ, ‘τὸν υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου’. Εἶτα ἐπειδὴ εἶπον τὴν πεπλανημένην τῶν πολολῶν δόξαν, τότε ἐπήγαγεν ‘ὑμεῖς δὲ τίνα με λέγετε‘ μονονουχὶ ἐγκαλούμενος αὐτοὺς διὰ τῆς δευτέρας ἐπερωτήσεως εἰς τὸ μεῖζόν τι φαντασθῆναι περὶ αὐτοῦ, καὶ μὴ συνεμπεσεῖν τοῖς πολλοῖς . Τί οὖν ὁ κορυφαῖος τῶν μαθητῶν, τὸ στόμα τῶν Ἀποστόλων; Πάντων ἐρωτηθέντων, μόνος ἀποκρίνεται καὶ φησὶ σὺ εἶ ὁ Χριστός».
<cuius fons> Chrysostomus , In Mt. hom. 54 (55), § 1, PG 58, 532.57 - 533.44 : «Ὑμεῖς δὲ τίνα με λέγετε εἶναι; ἀπὸ τοῦ τρόπου τῆς ἐρωτήσεως εἰς μείζονα ἀνενεχθῶσιν ἔννοιαν, καὶ μὴ εἰς τὴν αὐτὴν ταπεινότητα τοῖς πολλοῖς περιπέσωσι. Διὰ δὴ τοῦτο οὐδὲ ἐν ἀρχῇ τοῦ κηρύγματος αὐτῶν πυνθάνεται: ἀλλ' ὅτε σημεῖα πολλὰ ἐποίησε, καὶ περὶ πολλῶν αὐτοῖς διελέχθη καὶ ὑψηλῶν δογμάτων, καὶ τῆς αὐτοῦ θεότητος καὶ τῆς πρὸς τὸν Πατέρα ὁμονοίας πολλὰς παρέσχε τὰς ἀποδείξεις, τότε τὴν πεῦσιν αὐτοῖς προσάγει ταύτην. Καὶ οὐκ εἶπε, Τίνα με λέγουσιν οἱ γραμματεῖς καὶ οἱ Φαρισαῖοι εἶναι; καίτοιγε οὗτοι αὐτῷ πολλάκις προσῄεσαν καὶ διελέγοντο: ἀλλὰ, Τίνα με λέγουσιν οἱ ἄνθρωποι εἶναι; τὴν τοῦ δήμου γνώμην τὴν ἀδέκαστον ἐξετάζων. Εἰ γὰρ καὶ πολλῷ ταπεινοτέρα τοῦ δέοντος ἦν, ἀλλὰ πονηρίας ἀπήλλακτο: ἐκείνη δὲ πολλῆς ἔγεμε τῆς κακίας. Καὶ δεικνὺς πῶς σφόδρα βούλεται τὴν οἰκονομίαν ὁμολογεῖσθαι, φησὶ Τὸν Υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου, τὴν θεότητα ἐντεῦθεν καλῶν, ὃ καὶ ἀλλαχοῦ πολλαχοῦ ποιεῖ. [...] Ὑμεῖς δὲ τίνα με λέγετε εἶναι; ἐκκαλούμενος αὐτοὺς διὰ τῆς δευτέρας ἐρωτήσεως εἰς τὸ μεῖζόν τι φαντασθῆναι περὶ αὐτοῦ, καὶ ἐνδεικνύμενος αὐτοῖς, ὅτι ἡ προτέρα ψῆφος σφόδρα ἐστὶν ἀποδέουσα αὐτοῦ τῆς ἀξίας. Διὸ παρ' αὐτῶν ἑτέραν ἐπιζητεῖ, καὶ δευτέραν ἐπάγει πεῦσιν, ὑπὲρ τοῦ μὴ συμπεσεῖν τοῖς πολλοῖς, οἳ ἐπειδὴ μείζονα εἶδον τὰ σημεῖα ἢ κατὰ ἄνθρωπον, ἄνθρωπον μὲν ἐνόμιζον εἶναι, ἐξ ἀναστάσεως δὲ φανέντα, καθάπερ καὶ Ἡρώδης ἔλεγεν. Ἀλλ' αὐτὸς ταύτης αὐτοὺς ἀπάγων τῆς ὑπονοίας, φησίν: Ὑμεῖς δὲ τίνα με λέγετε εἶναι; τουτέστιν, οἱ συνόντες ἀεὶ καὶ θαυματουργοῦντα βλέποντες, καὶ πολλὰς δυνάμεις δι' ἐμοῦ πεποιηκότες αὐτοί. Τί οὖν τὸ στόμα τῶν ἀποστόλων ὁ Πέτρος, ὁ πανταχοῦ θερμὸς, ὁ τοῦ χοροῦ τῶν ἀποστόλων κορυφαῖος; Πάντων ἐρωτηθέντων, αὐτὸς ἀποκρίνεται. Καὶ ὅτε μὲν τὴν τοῦ δήμου γνώμην ἠρώτα, πάντες εἶπον τὸ ἐρωτηθέν: ὅτε δὲ τὴν αὐτῶν, Πέτρος προπηδᾷ καὶ προλαμβάνει, καί φησι﮲ Σὺ εἶ ὁ Χριστὸς ὁ Υἱὸς τοῦ Θεοῦ τοῦ ζῶντος». [ADL2019] [MM2019]
<ex quo> Chrysostomus, In Mt., hom. 44, Burgundionis versio, BAV, Vat. lat. 383 (175rb- 175va) : «Deinde interrogati: Vos autem quem me dicitis esse? a modo interrogationis in maiorem reducantur intentionem {vel mentem} et non in eandem humilitatem cum multis {idiotis} caderent. [...] Tunc induxit: Vos autem quem me esse dicitis ? Evocans eos per secundam interrogationem ad maius aliquid imaginari de ipso. Et ostendens eis quoniam prior sententia valde est deficiens ab eius dignitate, ideo ad eis aliam inquirit et secundam inducit interrogationem ut non conveniant cum turbis. [...] Quid igitur os apostolorum vertex ? Omnibus interrogatis ipse respondet. Et quando plebis quidem consilium {vel mentem} interrogat omnes dixerunt: Quid interrogatum est. Quando autem eorum Petrus prosilivit et prevenit et ait: Tu es Christus filius Dei viventis». [MM2019]
<Paral. Thomae de Aquino> Cf. In Symbolum apostolorum reportatio, art. 9, § 985, Marietti, p. 213a14: «Exinde etiam est quod ad significandum firmitatem huius Ecclesiae, b. Petrus dictus est vertex». Super Evangelium Iohannis reportatio (Io. 21), lect. 3, n° 2623, Marietti, p. 483.10: «Congrue autem hoc officium, omnibus intermissis, Petro commisit, qui secundum Chrysostomum, eximius apostolorum erat, et os discipulorum et vertex collegii». [MM2019]
¶Nota La traduction de Burgundio ne suffit pas à justifier le texte de la Catena qui traduit plus complètement le texte grec de la CGP ou de Chrysostome. Cependant c’est avec Burgundio que Thomas traduit ici τῶν ἀποστόλων κορυφαῖος par «vertex discipulorum», expression dont il s’explique dans plusieurs lieux parallèles. La formule «corypheus apostolorum» n’apparaîtra que dans les traductions humanistes des Pères grecs; elle est ignorée des Pères latins et de la littérature médiolatine (d’après LLT) tout comme le mot corypheus, absent de la quasi totalité des lexiques du latin médiéval mais connu des classiques; cf. Cicero, Nat. 1. D. 21.59 [MM2019]

^BE ¶Codd. : Li447 ( 40vb ) Md214 (231rb) Ed1953 {MM2019}

¹¹⁶ Chrysostomus] + In Matthaeum Ed1953

Respondens Petrus ait¹¹⁷* : Tu es Christus.

¹¹⁷ ait] + ei Ed1953

^marg.| {CMC8d4.7} THEOPHYLACTUS. − Confitetur quidem illum esse Christum a Prophetis denuntiatum. Sed quid ad confessionem Petri responderit Dominus, et qualiter ipsum beatificavit, Marcus Evangelista pertransit, ne huiusmodi narrando, Petro suo magistro prestare gratiam¹¹⁸* videretur. Mattheus autem hoc¹¹⁹ plane pertractat.^BF ^bs

^bs ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 8, 29), PG 123, 573D1-7. [CGC2015]

^BF ¶Codd. : Li447 ( 40vb ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

¹¹⁸ prestare gratiam] inv. Ed1953

¹¹⁹ hoc] hec Li447

^marg.| {CMC8d4.8} ORIGENES. Super Mattheum. − Vel quia Marcus et Lucas scripserunt Petrum respondentem: Tu es Christus, non adicientes quod positum est in Mattheo^bt: « Filius Dei vivi » propterea non scripserunt ad confessionem relatam beatitudinem.^BG ^bu
Sequitur:

^bt Mt. 16, 16.

^bu ¶Fons: Origenes , Commentarii in Matthaeum (consensus versionum latinarum), lib. 12, 15 (Mt 16, 16), GCS 40, p. 105.25-31 : «Marcus vero et Lucas scripserunt Petrum respondentem dixisse tu es Christus, non adicientes, quod positum est in Matthaeo, filius dei vivi, propterea nec scripserunt ad confessionem Petri relatam beatitudinem neque <post beatitudinem> benedictionem dicentem: tu es Petrus et super hanc petram aedificabo ecclesiam meam et cetera». [CGC2017] [FG2017] [MM2017]

^BG ¶Codd. : Li447 ( 41ra ) Mt366 Ed1953 {FG20107} {MM2017} {MM2019}

Numérotation du verset Mc. 8,30

Et comminatus est illis¹²⁰ ne cui dicerent de illo.

¹²⁰ illis Li447] eis Li447@ Ed1953

^marg.| {CMC8d4.9} THEOPHYLACTUS. − Volebat enim interim suam gloriam occultare, ne multi scandalizarentur de eo, et penam mererentur maiorem.^BH ^bv

^bv ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci , 8, 30), PG 123, 573D8-11. [CGC2015]

^BH ¶Codd. : Li447 ( 41ra ) Ed1953 {MM2017}

^marg.| {CMC8d4.10} CHRYSOSTOMUS. − [1] Vel ut, scandalo crucis completo, puram infigat fidem in mente eorum. [2] Prius enim, passione perfecta, circa¹²¹ ascensionem¹²² dixit eis ^bw: « Euntes docete omnes gentes ».^BI ^bx ^by ^bz

^bw Mt. 28, 19.

^bx ¶Fons: [1-2] <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum (Mc. 8, 30) [CPG C125.1]: Vat. gr. 756 (122v1-2 ); [CPG C125.2]: Cramer, p. 346.17-20 : «[1] Ἐβούλετο γὰρ ἔτι συσκιάζεσθαι τὴν παρ’ ἑαυτοῦ δόξαν, ὥστε τῶν σκανδαλιζόντων ἐκ μέσου γενομένων τοῦ τε σταυροῦ καὶ τοῦ πάθους, καθαρὰν ἐντυπωθῆναι τῇ διανοίᾳ αὐτῶν τὴν πίστιν. [2] Τάχα δὲ καὶ δι’ ἄλλο τι ἐπετίμησε τοῖς μαθηταῖς ἵνα τότε μηδενὶ εἴπωσιν, ὅτι αὐτός ἐστιν Ἰησοῦς ὁ Χριστός. Προέκειτο γὰρ αὐτῷ τελειώσαντι τὴν οἰκονομίαν πρὸς τῇ ἀναλήψει εἰπεῖν, “πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τὰ ἔθνη”«.

^by [1] <cuius fons> Chrysostomus , In Mt. hom. 54 (55), § 3, PG 58, 535 .16-21: «Ὥστε τῶν σκανδαλιζόντων [σκανδάλων cod. L (PG58)] ἐκ μέσου γενομένων καὶ τοῦ σταυροῦ τελεσθέντος, καὶ τῶν ἄλλων ὧν ἔπαθεν ἀπαρτισθέντων, καὶ μηδενὸς ὄντος λοιπὸν τοῦ διακόπτοντος καὶ θολοῦντος τὴν εἰς αὐτὸν τῶν πολλῶν πίστιν, καθαρὰν καὶ ἀκίνητον ἐντυπωθῆναι τῶν ἀκουόντων τῇ διανοίᾳ τὴν προσήκουσαν περὶ αὐτοῦ δόξαν». [ADL2019]
<ex quo> Chrysostomus, In Mt., hom. 54, Burgundionis versio, BAV, Vat. lat. 383 (176ra) : «Et tunc hec dicens mandavit eis ut nulli dicerent quoniam ipse est Christus. Et propter quid mandavit ? Ut his que scandalizabant de medio ablatis et cruce completa et aliis que passus est perfectis et nullo existente iam abscidente et turbante fidem multorum que est ad ipsum puram et immobilem infigat audientium menti decentem de ipso opinionem».

^bz [2] Cf. Glossa ordinaria (Lc. 9, 22), [Strasbourg, 1481, t. 4, facsim., p. 174a], ed. Gloss-e : «Iubet tacere discipulos ut fallat principem mundi, et ut declinet iactantiam doceat humilitatem. Simul ne adhuc rudes et imperfecti discipuli maioris predicationis mole opprimerentur. Completo autem passionis sacramento, opportunius dicitur apostolis: “ Euntes docete omnes gentes, baptizantes eos in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti».
<cuius fons> Rabanus Maurus , In Mt., lib.5, CM 174A, p. 466.86: «Potest autem fieri, ut idcirco ante passionem suam et resurrectionem se noluerit praedicare, ut completo postea sanguinis sacramento oportunius apostolis diceret: Euntes docete omnes gentes et reliqua.
<cuius fons> Beda Venerabilis, In Lucae evangelium expositio, lib. 3, c. 9, linea: 1395 sqq.: «Idcirco se ante passionem et resurrectionem noluit praedicari ut completo postea sanguinis sacramento oportunius apostolis diceret, “ euntes docete omnes gentes baptizantes eos in nomine patris et filii et spiritus”«. = Beda Venerabilis, In Mc., lib. 2, c. 8, lin. 1908.
<cuius fons> Hieronymus, In Mt., lib. 3, CCSL 77, p. 142.106-109: «Potest autem fieri ut idcirco ante passionem et resurrectionem se noluerit praedicari ut completo postea sanguinis sacramento oportunius apostolis diceret: euntes docete omnes gentes, et reliqua».
<non hab.> [2] Chrysostomus, [CPG C126.5]: Possinus, p. 170 (Tolosanus).
<Paral. Thomae de Aquino> [1] CLC9d4.11 (Chrysostomus) ex Niceta
¶Nota Thomas donne ici la parole au pseudo Chrysostome pour faire savoir que l’Orient partage avec la tradition latine une idée déjà largement diffusée par la Glose à la suite de Jérôme, contemporain de Chrysostome. La seconde partie de la sentence a probablement été attribuée à Chrysostome par un accident de rubrication. Elle est sans équivalent dans les écrits authentiques de Chrysostome. Il s’agit de lever l’étonnement suscité par les injonctions contradictoires du Christ, tantôt imposant le silence, tantôt ordonner de prêcher: la prédication de la divinité du Fils exige l’accomplissement préalable et l’expérience de la mort et de la résurrection. [MM2019]

^BI ¶Codd. : Li447 ( 41ra ) Md214 (231va) V10650 Ed1953 {MM2019}

¹²¹ circa] contra Li447

¹²² ascensionem Li447 2 ] Li447*

^marg.| {CMC8d4.11} THEOPHYLACTUS. − Postquam autem Dominus confessionem discipulorum acceptavit ipsum¹²³* dicentium verum Deum, tunc ipsis revelat crucis mysterium.
Unde sequitur:

¹²³ ipsum] om. Ed1953

Numérotation du verset Mc. 8,31

Et cepit docere eos quoniam oportet Filium hominis multa pati et reprobari a senioribus et a summis sacerdotibus et scribis et occidi et post tres dies resurgere.

Numérotation du verset Mc. 8,32

Et palam verbum loquebatur,

^marg.| scilicet de futura passione. Non autem intelligebant discipuli ordinem veritatis neque resurrectionem comprehendere poterant sed putabant esse melius quod non pateretur.^BJ ^ca

^ca ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 8, 31), PG 123, 576A6-11. [CGC2015]

^BJ ¶Codd. : Li447 ( 41ra ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CMC8d4.12} CHRYSOSTOMUS. − Predixerat tamen hec ¹²⁴* eis Dominus hac occasione, ut ostenderet quod oportet post crucem et resurrectionem Christum a testibus predicari. Rursus Petrus existens fervidus, solus de his sumit audaciam disputandi. ^BK ^cb
Unde sequitur:

^cb ¶Fons^G: <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum (Mc. 8, 32) [CPG C125.1]: Vat. gr. 756, f. 122v44-123r2 ; [CPG C125.2]: Cramer, p. 346.32-347.20 ; cf. Possinus, p. 169-170 (Victor Antiochenus): «Δείκνυται δὲ ἡ αἰτία τῆς παραγγελίας τὸ μηδέπω λέγειν αὐτοὺς, ὅτι Ἰησοῦς ἐστιν ὁ Χριστός· φησὶ γὰρ τὰ τῆς οἰκονομίας μέλλειν, ἣν δεῖ κηρύσσεσθαι τελείως μετὰ τοῦ τὸ εἶναι Ἰησοῦν Χριστὸν ἐσταυρωμένον, ὑπὸ τῶν μαρτυρεῖν δυναμένων. [+ Cramer, p. 347.4-16 ] Πάλιν ὁ Πέτρος θερμὸς ὣν μόνος τολμᾷ περὶ τούτου διαλεχθῆναι καὶ οὐδ’ οὗτος παρρησίᾳ, ἀλλὰ προσλαβόμενος γάρ φησι [+ αὐτὸν κατ’ ἰδίαν Cramer], ἤρξατο ἐπιτιμᾷν αὐτῷ﮲ ἣ ὡς ὁ Ματθαῖός φησι, ἵλεως σοι, οὐ μὴ ἔσται σοι τοῦτο».
<cuius fons> Cf. Origenes , Commentarii in Matthaeum (consensus versionum latinarum), lib. 12, 18-19 (Mt 16, 20-23), GCS 40, hic § 19, p. 111.28-29. [ADL2019] [MM2019]

^BK ¶Codd. : Li447 ( 41rb ) Ed1953 {MM2019}

¹²⁴ hec] hoc Ed1953

Et apprehendens eum Petrus, cepit increpare eum: Domine, propitius esto tibi nam hoc non erit.

^marg.| {CMC8d4.13} BEDA. − Hoc autem ¹²⁵ amantis affectu et optantis dixit, quasi diceret: hoc non potest fieri nec recipiunt aures mee ut Dei filius occidendus sit.^BL ^cc

^cc ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 3, c. 8, CCSL 120, p. 537.1932-1935: «Quia ergo post confessionem suam qua dixerat, tu es christus, et praemium saluatoris quo audierat secundum matheum, beatus es simon bar iona quia caro et sanguis non reuelauit tibi sed pater meus qui in caelis est, repente audit a domino oportere eum ire in hierosolimam ibi que multa pati a senioribus et scribis et principibus sacerdotum et occidi et tertia die resurgere, non uult destrui confessionem suam nec putat fieri posse ut dei filius occidatur adprehendit que eum in affectum suum uel separatim ducit ne praesentibus ceteris condiscipulis magistrum uideatur arguere et coepit increpare illum amantis affectu et optans dicere, absit a te domine, uel ut melius habetur in graeco, propitius esto tibi domine, non erit istud, hoc est non potest fieri nec recipiunt aures meae ut dei filius occidendus sit».
<cuius fons> Cf. Hieronymus, In Mt., lib. 3, CCSL 77, p. 143.141-144-145: «quia ergo post confessionem suam qua dixerat: tu es christus filius dei uiui, et praemium saluatoris quod audierat: beatus es simon bar iona, quia caro et sanguis non reuelauit tibi sed pater meus qui in caelis est, repente audit a domino oportere se ire Hierosolymam ibi que multa pati a senioribus et scribis et principibus sacerdotum et occidi et tertia die resurgere, non uult destrui confessionem suam nec putat fieri posse ut dei filius occidatur, adsumit que eum in affectum suum uel separatim ducit ne praesentibus ceteris condiscipulis magistrum uideatur arguere, et coepit increpare illum amantis affectu et optans dicere: absit a te domine, uel ut melius habetur in graeco, Ἵλεώς σοι κύριε, hoc est: propitius sis, domine, non erit hoc, non potest fieri nec recipiunt aures meae ut dei filius occidendus sit». [FG2017]*

^BL ¶Codd. : Li447 ( 41rb ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

¹²⁵ autem] om. Li447

^marg.| {CMC8d4.14} CHRYSOSTOMUS. ¹²⁶* − Quid est autem hoc quod Petrus qui revelatione Patris potitus erat, sic velociter cecidit et instabilis¹²⁷ est effectus¹²⁸. Sed dicimus non esse mirum si hoc ignoravit qui de passione revelationem non accepit. Quod enim Christus filius Dei vivi esset, revelatione didicerat. Mysterium vero¹²⁹ crucis et resurrectionis nondum ei fuerat revelatum. Ipse vero ostendens quod oporteret eum ad passionem venire, Petrum increpavit.^BM ^cd
Unde sequitur:

^cd ¶Fons^G: <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum (Mc. 8, 33) [CPG C125.1]: Vat. gr. 756 f. 123r2-6 ; [CPG C125.2]: Cramer, p. 347.20-29 ; Possinus, p. 172-173 (Victor Antiochenus): «Τί ποτε τοῦτό ἐστιν ὅτι ὁ ἀποκαλύψεως ἐγκαλύψεως [coniec. Vg756] τυχὼν, καὶ [om. Cramer] [+ ὁ Cramer] μακαρισθεὶς οὕτως [om. Cramer] οὗτος ταχέως διέπεσε καὶ ἐσφάλη﮲ καὶ φαμὲν οὐδὲν* θαυμαστὸν τὸν οὐπω [οὐ Cramer] δεξάμενον ἐν τούτοις ἀποκάλυψιν τοῦτο παθεῖν, περὶ τούτου σφαλεῖν ἢ ἀγνοεῖν** ὅτι μὲν γὰρ ὁ Χριστός ἐστιν ὁ Υἱὸς τοῦ Θεοῦ , ἔμαθεν · ὅ τί *** ποτε δέ ἐστι τὸ μυστήριον τοῦ σταυροῦ καὶ τῆς ἀναστάσεως, οὐδέπω δῆλον αὐτῷ ἐγένετο. [+ Καὶ γὰρ ἦν, φησὶν, ὁ λόγος ἀπ’ αὐτῶν κεκαλυμμένος Cramer]. Αὐτὸς μέντοι δεικνὺς ὅτι τοσοῦτον ἀπέχει ἄκων ἐλθεῖν ἐπὶ τὸ πάθος, καὶ ἐπετίμησε τῷ Πέτρῳ, καὶ Σατανᾶν ἐκάλεσε, καὶ οὐκ εἶπεν, ὁ Σατανᾶς ἐφθέγξατο διὰ σοῦ, τάχα δὲ διὰ μὲν τὴν πρόθεσιν αὐτοῦ ^*4 ἀλλ’ ὕπαγε ὀπίσω μου εἶπεν [Σατανᾶ Cramer]».
* καὶ φαμὲν οὐδὲν] τι Cramer
^*2 περὶ τούτου σφαλεῖν ἢ ἀγνοεῖν] om. Cramer
^*3 ὅ τί] τι Cramer
^*4 τάχα δὲ διὰ μὲν τὴν πρόθεσιν αὐτοῦ] om. Cramer
<cuius fons> Chrysostomus , In Mt. hom. 54 (55), § 3-4, PG 58, 536.24-47 . [ADL2019] [MM2019]

^BM ¶Codd. : Li447 ( 41rb ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

¹²⁶ Chrysostomus Li447 ] + In Matthaeum Ed1953

¹²⁷ instabilis] ineffabilis Li447

¹²⁸ effectus] affectus Li447

¹²⁹ vero] iter. Li447

Numérotation du verset Mc. 8,33

Qui conversus vidit¹³⁰* discipulos suos, comminatus est Petro dicens: Vade retro me, Satana.

¹³⁰ vidit] videns Li447@ , et vid. Li447 , et videns Ed1953

^marg.| {CMC8d4.15} THEOPHYLACTUS. − Dominus namque volens ostendere quod propter salutem hominum debebat eius passio fieri, et quod solus satanas Christum pati nolebat ut genus non salvaretur humanum, Petrum satanam nominavit, eo quod saperet que sunt satane, nolens Christum pati, sed adversans eidem. Satanas enim adversarius interpretatur.^BN ^ce

^ce ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 8, 33), PG 123, 576A13-B4. [CGC2015]

^BN ¶Codd. : Li447 ( 41rb ) Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CMC8d4.16} CHRYSOSTOMUS. − Demoni autem ipsum temptanti non ait: ‘Vade post me’ sed Petro dicit: V ade retro me id est sequere me et voluntarie¹³¹* mee passionis consilio non resistas.^BO ^cf
Sequitur:

^cf ¶Fons^G: <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum (Mc. 8, 33) [CPG C125.1]: Vat. gr. 756 f. 123r13-19 ; [CPG C125.2]: Cramer, p. 348.1-10 ; Possinus, p. 173 (Victor Antiochenus): «[+ Ἕτερος δέ φησι Cramer]. Τῷ μὲν Σατανᾷ πειράζοντι αὐτὸν τὸν Ἰησοῦν οὐκ εἴρηται “ὕπαγε ὀπίσω μου”, Σατανᾶ, [+ ἀλλ’ ὕπαγε Σατανᾶ· γέγραπται γὰρ, Κύριον τὸν Θέον σου προσκυνήσεις, καὶ τὰ ἑξῆς Cramer]. Τῷ δὲ Πέτρῳ ἔτι ἁμαρτάνοντι, καὶ διὰ τοῦτο οὐδέπω ὄπισθεν ὄντι τοῦ Ἰησοῦ λέγεται, “ὕπαγε ὀπίσω μου”, Σατανᾶ, [+ σκάνδαλόν μοι εἶ. Εἰ τοίνυν ὁ ἅγιος ὄπισθέν ἐστιν Ἰησοῦ, ὁ ἀποστάτης καὶ παρακούσας τῶν λόγων Θεοῦ, ὀπίσω ἑαυτοῦ ἔβαλε τὸν Ἰησοῦν. Καὶ διὰ τοῦτο ἀκούει ὁ Πέτρος ὕπαγε ὀπίσω μου Cramer], τοῦτ’ ἔστιν, ἀκολούθει μοι, καὶ τῇ περὶ τοῦ πάθους μου ἑκουσίᾳ βουλήσει μὴ ἀνθίστασο». [ADL2019] [MM2019]
<non hab.> Pas de source identifiée par Lamb2012; PG [MM2019]

^BO ¶Codd. : Li447 ( 41rb ) Ed1953 {MM2019}

¹³¹ voluntarie] voluntario Ed1953

Quoniam non sapis ea que Dei sunt sed que hominum.

^marg.| {CMC8d4.17} THEOPHYLACTUS. − Que hominum sunt dicit Petrum sapere, secundum quod affectiones carnales quodammodo sapiebat¹³². Volebat enim Petrus quod sibi Christus prestaret requiem et non crucifigeretur.^BP ^cg

^cg ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 8, 33), PG 123, 576B7-10. [CGC2015]

^BP ¶Codd. : Li447 ( 41rb ) Ed1953 {MM2019}

¹³² sapiebat] sapiebabat cacogr. Li447

Numérotation du verset Mc. 8,
distinctio 5

^marg.| {CMC8d5.1} BEDA. − Postquam discipulis mysterium sue passionis et resurrectionis ostendit, hortatur eos, una cum turba, ad sequendum sue passionis exemplum¹³³.^BQ ^ch:

^ch ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 2, c. 8, CCSL 120, p. 538.1951-1953: «Postquam discipulis mysterium suae passionis et resurrectionis ostendit hortatur eos una cum turba ad sequendum suae passionis exemplum et omnibus quidem propter se tribulationem perpessis salutem in futuro promittit animarum non tamen omnibus uerum perfectioribus quanta ipse passurus quod ue a mortuis esset resurrecturus aperuit». [FG2017]*

^BQ ¶Codd. : Li447 ( 41rb ) Ed1953 {MM2019}

¹³³ exemplum] + unde sequitur Ed1953

Numérotation du verset Mc. 8,34

Et convocata turba cum discipulis suis, dixit eis: Si quis vult post¹³⁴* me sequi, deneget semetipsum.

¹³⁴ post] om. . Ed1953

^marg.| {CMC8d5.2} CHRYSOSTOMUS. ¹³⁵* − Quasi diceret¹³⁶ ad Petrum: Tu quidem increpas me passionem sustinere volentem. Ego autem dico tibi quod non solum me prohibere¹³⁷* pati nocivum est, sed neque salvari poteris, nisi ipse moriaris. Dicit autem: Si quis vult post ¹³⁸* me sequi , quasi dicat ad bona voco - que quis velle debet - non ad mala et gravia ut cogaris. Qui enim infert violentiam frequenter impedit. Qui vero auditorem in libertate ¹³⁹* dimittit¹⁴⁰, magis attrahit ipsum. Aliquis autem abnegat semetipsum , cum nullam sui corporis curam habet ut sive flagelletur sive aliquid simile patiatur, sustineat patienter.^BR ^ci

^ci ¶Fons^G: <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum (Mc. 8, 34) [CPG C125.1]: Vat. gr. 756 f. 123r.21-43 , Vat. gr. 358 f. 142r.5-24 ; [CPG C125.2]: Cramer, p. 348.11-349.5 ; Possinus, p. 174 (Victor Antiochenus): «Σύ [+ μοί Cramer], φησιν, ἐπιτιμᾷς βουλομένῳ παθεῖν· ἐγὼ δέ σοι λέγω ὅτι οὐ μόνον τὸ ἐμὲ κωλύειν, καὶ τῷ ἐμῷ πάθει δυσχεραίνειν , ἐπιβλαβές σοι καὶ ὀλέθριον, ἀλλ’ ὅτι οὐδὲ σωθῆναι δυνήσῃ, ἐὰν μὴ καὶ αὐτὸς ἀποθάνῃς . [...] ἀλλ’ [ἀλλὰ πῶς Cramer] ”ὅς τις θέλει ὀπίσω μου ἑλθεῖν” [ἀκολουθεῖν Cramer] ἐπὶ γὰρ ἀγαθὰ καλεῖ [Vg 358 Vg756, καλῶ Cramer], οὐκ ἐπὶ κακὰ καὶ ἐπαχθῆ , ἵνα ἀναγκάσῃ. [+ Tαῦτα δὲ λέγων ἐπεσπᾶτο μειζόνως Cramer]. Ὁ μὲν γὰρ βιαζόμενος, ἀποτρέπει· [+ πολλάκις·Chrysostomus] ὁ δὲ ἀφεὶς Κύριον [Κυρίου Cramer] τὸν ἀκροατὴν εἶναι, μᾶλλον ἐφέλκεται﮲τό τε ἀρνεῖται ἑαυτόν τις ὅτ ἂν τοῦ ἰδίου σώματος ἀφειδῇ ἵνα κἂν μαστίζωσι , κἂν ὅτι οὖν ποιῶσι μὴ φείσεσθαι, τοῦτο γάρ ἐστι φείσασθαι*».
* ﮲τό τε ἀρνεῖται ἑαυτόν... γάρ ἐστι φείσασθαι] diff. Cramer ». [ADL2019] [MM2019]
<cuius fons> Cf. Chrysostomus , In Mt. hom. 55 (56), § 1, PG 58, 540.53-542.14
<ex quo> Cf. Chrysostomus, In Mt., hom. 55, Burgundionis versio, BAV, Vat. lat. 383 (128rb-128vb) : «... ait: Tu michi dicis propitius esto tibi nequaquam erit tibi hoc. Ego autem tibi dico quoniam non solum me prohibere et mee passionis difficultas nociva est tibi et mortalis sed neque salvari poteris nisi et patiaris et moriaris. [...] [f. 128va ] Ideoque dico: Si quis vult post me venire ad bona enim voco non ad mala et gravia non in penam et supplicium ut cogam. [...] Qui enim violentiam infert avertit {vel impedit} multotiens. Qui autem dimittit Dominum esse auditorem magis attrahit. [...] [f. 128vb ] Ita igitur vult corpori nostro non ignoscere ut et si flagellaverunt et si abnegerint et si combusserint et si quodcumque fecerunt non ignoscamus. Hoc enim est ignoscere. [..] Et sicut alio hec patiente, ita disponatur».
¶Nota Thomas traduit et glose la CGP et ses apports propres, mais il le fait avec Burgundio sous les yeux. Frequenter traduit πολλάκις de Chrysostome qui est absent des manuscrits et éditions de la chaîne que nous avons consultés, mais que Burgundio a traduit par multotiens. [MM2019]

^BR ¶Codd. : Li447 ( 41va ) Md214 Ed1953 {MM2019}

¹³⁵ Chrysostomus Li447 ] + In Matthaeum Ed1953

¹³⁶ diceret] d. Li447 Md214

¹³⁷ me prohibere cum graec.] inv. Ed1953

¹³⁸ post cum graec.] om. Ed1953

¹³⁹ libertate] libertatem Ed1953

¹⁴⁰ dimittit] amittit Md214

^marg.| {CMC8d5.3} THEOPHYLACTUS. − Nam sicut qui abnegat alterum¹⁴¹*, fratrem aut patrem, quamvis vulnerentur et moriantur¹⁴²*, non compatitur nec imitatur¹⁴³*, sic et nos debemus spernere corpus nostrum ut, si vulnerari contingat vel aliquid simile pati non curemus.^BS ^cj

^cj ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 8, 34), PG 123, 576D4-9. [CGC2015]

^BS ¶Codd. : Li447 ( 41va ) Md214 Ed1953 {MM2019}

¹⁴¹ alterum] + videlicet Ed1953

¹⁴² vulnerentur et moriantur] ille vulneretur et moriatur Ed1953

¹⁴³ nec imitatur] nec imitantur Md214 , neque condolet ei Ed1953

^marg.| {CMC8d5.4} CHRYSOSTOMUS. − [b] Non autem ait quod non¹⁴⁴* parcat sibi ipsi sed¹⁴⁵, quod amplius est, id est¹⁴⁶* quod abneget semetipsum , quasi nihil commune ad se habeat, se¹⁴⁷* periculis exponat¹⁴⁸ et¹⁴⁹ circa ea sic disponatur ac si alius pateretur. [a] Et hoc est sibi ipsi parcere quoniam¹⁵⁰* patres tunc liberis suis ignoscunt, cum, tradentes eos doctoribus, illis vident non parci. [c2] Usquequo autem oporteat¹⁵¹ seipsum abnegare, ostendit [c1] cum subdit:

¹⁴⁴ non] om. Ed1953

¹⁴⁵ sed] + et Arag3

¹⁴⁶ id est] om. Arag3 Ed1953

¹⁴⁷ se] sed Ed1953

¹⁴⁸ exponat] se praem . Dur111

¹⁴⁹ et] om. V794

¹⁵⁰ quoniam] quia Ed1953

¹⁵¹ oporteat] oportebat V794

Et tollat¹⁵² crucem suam

¹⁵² tollat] tollit V794 , tol. Dur111

^marg.| [c3] quasi ¹⁵³ dicat: usque ad mortem exprobrabilissimam¹⁵⁴.^BT ^ck

^ck ¶Fons^G: <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum (Mc. 8, 34) [CPG C125.1]: Vat. gr. 756 f. 123r43-47 ; Vat. gr. 358 f. 142r24-36 ; [CPG C125.2]: Cramer, p. 349.5-13 ; Possinus, p. 174 (Victor Antiochenus): [b] «Οὕτω καὶ ὁ Χριστὸς οὐκ εἶπεν, μὴ φεισάσθω ἑαυτοῦ, ἀλλ’ ἐπιτεταμένως ‘ἀπαρνησάσθω ἑαυτόν’ τοῦτ’ ἔστι, μηδὲν ἐχέτω κοινὸν πρὸς αὑτὸν ἀλλ’ ἐκδιδότω τοῖς κινδύνοις , [+ τοῖς ἀγῶσι Cramer cum Chrysostomo] καὶ ὡς ἑτέρου ταῦτα πάσχοντος οὕτω διακείσθω [a] τοῦτο γάρ ἐστι φείσασθαι· ἐπειδὴ καὶ οἱ πάτερες τότε φείδονται ὅταν, διδασκάλοις παραδόντες τὰ παιδία, κελεύσωσιν αὐτῶν μὴ φείδεσθαι · [c1] τὸ δὲ ἀράτω τὸν σταυρὸν αὑτοῦ , [c2] πολλὴν ἐμφαίνει τὴν ὑπερβολὴν, καὶ γὰρ πλέον τοῦτο ἐκείνου ἐστίν· ἀπαρνήσασθαι γὰρ μέχρι τοσούτου δεῖ· [c3] μέχρι θανάτου , καὶ θανάτου τοῦ ἐπονειδίστου».
<cuius fons> Chrysostomus , In Mt. hom. 55 (56), § 1-2, PG 58, 542.10-22
¶Nota La sentence thomasienne reproduit l’ordre du texte de Vg756 qui inverse les deux premières phrases du passage chrysostomien retenu par Cramer (b–a au lieu de a–b). Thomas est par contre seul à réorganiser les membres de la phrase [c] pour les besoins de la syntaxe latine. [ADL2019] [MM2019]

^BT ¶Codd. : Arag3 Dur111 Li447 Md214 V795 V10650 Ed1953 {MM2019}

¹⁵³ quasi] et sic praem. Arag3

¹⁵⁴ exprobrabilissimam] exprobabilissimam Dur111

^marg.| {CMC8d5.5} THEOPHYLACTUS. − Nam tunc crux exprobrabilis videbatur quia in ea malefici affigebantur¹⁵⁵* .^BU ^cl

^cl ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 8, 34), PG 123, 576D9-12 (ad sensum). [CGC2015]

^BU ¶Codd. : Arag3 (70va) Li447 ( 41vb ) Md214 V795 V10650 Ed1953 {MM2019}

¹⁵⁵ malefici affigebantur cum graec.] maleficia figebantur Md214 V10650 , malefici figebantur Ed1953

^marg.| {CMC8d5.6} HIERONYMUS. − Vel aliter . Sicut gubernator¹⁵⁶ peritus tempestatem in tranquillitate precavens, nautas suos vult esse paratos, ita et Dominus dicit: Si quis vult post ¹⁵⁷* me sequi deneget semetipsum , id est alter ex altero fiat.^BV ^cm

^cm ¶Fons: Hieronymus ( pseudo) , In Mc., CCSL 82, p. 39.40-43: «Post haec,"coepit docere illos" quia"oportet filium hominis multa pati" et tertia die"resurgere". Sicut gubernator peritus tempestatem in tranquillitate praecauens nautas paratos uult esse suos. Unde dicit: Si quis uult post me uenire sequi deneget semetipsum. Id est alter ex altero efficiatur». [FG2014]

^BV ¶Codd. : Arag3 (70va) Li447 ( 41vb ) Md214 Urb26 V794 V795 V10650 Ed1470 Ed1953 {MM2019}

¹⁵⁶ gubernator] gubernatorum Li447 Md214 V794

¹⁵⁷ post] om. Ed1953

^marg.| {CMC8d5.7} BEDA. − Tunc enim nos ipsos abnegamus cum vitamus quod per vetustatem fuimus et ad hoc nitimur quod per novitatem vocamur. Crux autem tollitur cum aut per abstinentiam afficitur corpus aut per compassionem proximi affligitur animus.^BW ^cn

^cn ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 2, c. 8, CCSL 120, p. 538.1961-539.1980: «Tunc autem nos ipsos abnegamus cum uitamus quod per uetustatem fuimus et ad hoc nitimur quo per nouitatem uocamur. Pensemus quomodo se paulus abnegauerat qui dicebat: viuo autem iam non ego. Extinctus quippe fuerat saeuus ille persecutor et uiuere coepit praedicator pius. Si enim ipse esset, pius profecto non esset. Sed qui se uiuere denegat dicat unde est quod sancta uerba per doctrinam ueritatis clamat. Protinus subdit, viuit uero in me christus, ac si aperte dicat, ego quidem a memet ipso extinctus sum quia carnaliter non uiuo sed tamen essentialiter mortuus non sum quia in christo spiritaliter uiuo. Dicat ergo ueritas dicat, si quis uult post me sequi, deneget* se ipsum, quia nisi quis a semet ipso deficiat, ad eum qui super ipsum est non adpropinquat nec ualet adprehendere quod ultra ipsum est, si nescierit mactare quod est** . Sed iam qui se a uitiis abnegat exquirendae eius uirtutes sunt in quibus crescat nam cum dictum est, si quis uult post me sequi, deneget se ipsum, protinus adiungitur: et *** tollat crucem suam et sequatur me. Duobus etenim modis crux tollitur cum aut per abstinentiam afficitur corpus aut per compassionem proximi affligitur animus».
* sequi deneget] venire abneget Gregorius
** quod est] + Sic olerum plantae transponuntur ut proficiant atque, ut ita dixerim, eradicantur ut crescant. Sic rerum semina in terrae admixtione deficiunt, et in reparatione sui generis uberius assurgunt. Vnde enim uidentur perdidisse quod erant, inde accipiunt hoc apparere quod non erant Gregorius
*** si quis uult post me sequi, deneget se ipsum, protinus adiungitur et ] Qui uult post me uenire abneget se ipsum, protinus additur Gregorius
<cuius fons> Cf. Gregorius Magnus , Homiliae in evangelia, lib. 2, hom. 32, § 2-3, CCSL 141, p. 279.46-280.70. [FG2017] [MM2019]

^BW ¶Codd. : Li447 ( 41vb ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CMC8d5.8} THEOPHYLACTUS. − ^{|pecia 10|} ¹⁵⁸ Quia vero per¹⁵⁹* crucem virtutem aliam nos habere oportet.^BX ^co
Adiecit:

^co ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 8, 34), PG 123, 576D13-15 . [CGC2015]
¶Nota L’hésitation des témoins entre per et post, en particulier la leçon cumulative de Md214, indique une abréviation ambigüe de l’antigraphe. [MM2019]

^BX ¶Codd. : Arag3 Li447 Md214 Mt366 Urb26 V795 V10650 Ed1953 {MM2019}

¹⁵⁸ Li447 ( 42ra ): hic incipit «decima pecia»

¹⁵⁹ per Li447 V10650 ] + post Md214, post Arag3 Mt366 Urb26 Ed1470 Ed1953

Et sequatur me.

^marg.| {CMC8d5.9} CHRYSOSTOMUS. ¹⁶⁰*. − [1] Hoc autem dicit quod ¹⁶¹* contingit aliquem patientem non sequi Christum, cum scilicet aliquis non patitur propter Christum ¹⁶². [2] Sequitur enim Christum, qui post eum ambulat, qui morti eius se conformat, principes¹⁶³* et potestates contemnens, sub quibus ante Christi adventum peccabat.
[3] Sequitur:

¹⁶⁰ Chrysostomus] + In Matthaeum Ed1953

¹⁶¹ quod] quia Md214 Ed1470 Ed1953

¹⁶² Christum] ipsum Li447 V10650

¹⁶³ principes] + etiam Ed1470 Ed1953

Numérotation du verset Mc. 8,35

Qui¹⁶⁴* voluerit animam suam salvam facere perdet eam. Qui autem perdiderit animam suam propter me et propter¹⁶⁵* evangelium, salvam eam faciet¹⁶⁶*.

¹⁶⁴ Qui] + enim Li447@ Ed1953

¹⁶⁵ propter] om. Li447@ Ed1953

¹⁶⁶ eam faciet] inv. Ed1470 Ed1953

^marg.| [4] Quasi dicat: Hec¹⁶⁷ vobis mando quasi vobis parcens. Etenim qui filio suo parcit, perdit eum. Qui vero non parcit, salvat. [5] Oportet ergo vos¹⁶⁸* esse ad mortem continue¹⁶⁹ preparatos. Si enim in materialibus preliis qui paratus¹⁷⁰ est ad mortem melior est aliis, nullo post mortem eum resuscitare valente, multo magis in spiritualibus preliis, cum spes tanta resurrectionis existit¹⁷¹* quod qui ponit animam suam in mortem, salvam faciet¹⁷² eam.^BY ^cp

^cp ¶Fons^G: <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum (Mc. 8, 35) [CPG C125.1]: Vat. gr. 756 f. 123r.47- 123v.13 ; [CPG C125.2]: Cramer, p. 349.14 - 350.4 : «[1] Ἐπέγαγεν [om. Cramer]﮲ ἀκολουθείτω μοι. Ἐπειδὴ γὰρ ἔστι καὶ πάσχοντα μὴ ἀκολουθεῖν, ὅταν μὴ δι' αὐτόν τις [τι Cramer] πάθῃ · ἵνα γὰρ μὴ νομίσῃς ὅτι ἀρκεῖ τῶν κινδύνων ἡ φύσις, προστίθησι καὶ τὴν ὑπόθησιν · ἵνα ταῦτα ποιῶν αὐτῷ ἀκολουθῇς. [2] Λαβῶν τοίνυν τόν σταυρὸν αὐτοῦ ἀκολουθεῖ Χριστῷ﮲ ὁ κατόπιν βαίων αὐτοῦ﮲ὁ συμμορφαζόμενος τοῦ θανάτου αὐτοῦ, ἀπεκδυσάμενος τὰς ἀρχὰς καὶ τὰς ἐξουσίας, ἀφ’ὧν πρὶν προσελθεῖν Χριστῷ ἡμάρτανεν ** [3]” Ὃς γὰρ ἂν θέλῃ τὴν ψυχὴν αὐτοῦ σῶσαι, ἀπολέσει, φησὶν, αὐτήν· ὃς δ' ἂν ἀπολέσῃ τὴν ἑαυτοῦ ψυχὴν ἕνεκεν ἐμοῦ καὶ τοῦ εὐαγγελίου, οὗτος σώσει αὐτήν”* [4] Ὃ δὲ λέγει τοιοῦτόν ἐστιν· οὐκ ἀφειδῶν ὑμῶν, ἀλλὰ καὶ σφόδρα φειδόμενος ταῦτα ἐπιτάττω. Kαὶ γὰρ ὁ φειδόμενος τοῦ ἑαυτοῦ ὑιοῦ [παιδίου αὐτοῦ Cramer] ἀπόλλυσιν αὐτόν [αὐτό Cramer]· ὁ δὲ μὴ φειδόμενος σώζει [σώσει Cramer]. [5] Δεῖ τοίνυν πρὸς τὸν διηνεκῆ θάνατον ὑμᾶς παρατάττεσθαι · καὶ γὰρ νῦν πόλεμος ἀναρριπίζεσθαι μέλλει χαλεπός· μὴ τοίνυν κάθισο ἔνδον, ἀλλ’ ἐξέρχου καὶ πολέμει· κἂν πέσῃς ἐπὶ τῇ παρατάξει, τότε σωθήσῃ· εἰ γὰρ ἐπὶ τῶν αἰσθητῶν πολέμων ὁ παρατεταγμένος εἰς σφαγὴν, οὗτος τῶν ἄλλων δοκιμώτερος [+ καὶ ἀνάλωτος μᾶλλον καὶ τοῖς πολεμίοις φοβερώτερος Cramer]· καίτοι μετὰ θάνατον οὐκ ἰσχύοντος αὐτὸν ἀναστῆσαι τινός [τοῦ βασιλέως ὑπὲρ οὗ τὰ ὅπλα τίθεται Cramer]· πολλῷ μᾶλλον ἐπὶ τούτων τῶν πολέμων, ὅτε καὶ ἀναστάσεως ἐλπίδες τοσαῦται· ὁ προβαλλομενος εἰς θάνατον τὴν ἑαυτοῦ ψυχὴν, εὑρήσει αὐτήν. [6] Εἶτα ἐπειδὴ εἶπεν, ὁ θέλων σῶσαι ἀπολέσει αὐτὴν, ὃς δ’ ἂν ἀπολέσῃ, καὶ τὰ ἑξῆς. ἵνα μὴ νομίσῃς ἴσην εἶναι τὴν ἀπώλειαν ταύτην κἀκείνην, καὶ τὴν σωτηρίαν, ἵνα μάθῃς ὅσον τὸ μέσον ταύτης τε κἀκείνης, ἐπάγει ταῦτα κατασκευάζων» (Cramer inv. [5] [6]).
* [2] Λαβῶν τοίνυν ... Χριστῷ ἡμάρτανεν] = Vg756 cum CMC, om. Cramer
** [3] Ὃς γὰρ ἂν ... σώσει αὐτήν] = Cramer cum CMC, om. Vg756
<cuius fons> Cf. Chrysostomus , In Mt. hom. 55 (Mt. 8, 35) § 2, PG 58, 542.35 -543.47 : [1] «Καὶ ἀκολουθείτω μοι. Ἐπειδὴ γὰρ ἔστι καὶ πάσχοντα μὴ ἀκολουθεῖν, ὅταν μὴ δι' αὐτόν τις πάθῃ· (καὶ γὰρ λῃσταὶ πολλὰ χαλεπὰ πάσχουσι, καὶ τυμβωρύχοι καὶ γόητες·) ἵνα μὴ νομίσῃς, ὅτι ἀρκεῖ τῶν δεινῶν ἡ φύσις, προστίθησι τὴν ὑπόθεσιν τῶν δεινῶν. Τίς δέ ἐστιν αὕτη· Ἵνα ταῦτα ποιῶν καὶ πάσχων αὐτῷ ἀκολουθῇς· [...] [3] Ὃς γὰρ ἂν θέλῃ τὴν ψυχὴν αὐτοῦ σῶσαι, ἀπολέσει, φησὶν, αὐτήν· ὃς δ' ἂν ἀπολέσῃ τὴν ἑαυτοῦ ψυχὴν ἕνεκεν ἐμοῦ, εὑρήσει αὐτήν. Τί γὰρ ὠφεληθήσεται ἄνθρωπος, ἐὰν τὸν κόσμον ὅλον κερδήσῃ, καὶ ζημιωθῇ τὴν ψυχὴν αὐτοῦ; ἢ τί δώσει ἄνθρωπος ἀντάλλαγμα ὑπὲρ τῆς ψυχῆς αὐτοῦ; [4] Ὃ δὲ λέγει, τοιοῦτόν ἐστιν· Οὐκ ἀφειδῶν ὑμῶν, ἀλλὰ καὶ σφόδρα φειδόμενος, ταῦτα ἐπιτάττω. Καὶ γὰρ ὁ φειδόμενος τοῦ παιδίου αὐτοῦ, ἀπόλλυσιν αὐτό· ὁ δὲ μὴ φειδόμενος, διασώζει. Ὃ καί τις σοφὸς ἔλεγεν, ὅτι Ἐὰν παίσῃς τὸν υἱόν σου ῥάβδῳ, οὐ μὴ ἀποθάνῃ· τὴν δὲ ψυχὴν αὐτοῦ ἐκ θανάτου ῥύσῃ· καὶ πάλιν, Ὁ περιψύχων τὸν υἱὸν αὐτοῦ, καταδήσει τραύματα αὐτοῦ. Τοῦτο καὶ ἐπὶ στρατοπέδου γίνεται. Ἂν γὰρ ὁ στρατηγὸς, φειδόμενος τῶν στρατιωτῶν, ἔνδον κελεύῃ μένειν διαπαντὸς, καὶ τοὺς ἔνδον αὐτοῖς προσαπολεῖ. Ἵν'οὖν μὴ καὶ ἐφ' ὑμῶν τοῦτο συμβαίνῃ, φησί· [5] Δεῖ πρὸς τὸν διηνεκῆ θάνατον ὑμᾶς παρατετάχθαι. Καὶ γὰρ καὶ νῦν πόλεμος ἀναῤῥιπίζεσθαι μέλλει χαλεπός. Μὴ τοίνυν καθίσῃς ἔνδον, ἀλλ' ἐξέρχου καὶ πολέμει· κἂν πέσῃς ἐν τῇ παρατάξει, τότε ἔζησας. Εἰ γὰρ ἐπὶ τῶν αἰσθητῶν πολέμων ὁ παρατεταγμένος εἰς σφαγὴν, οὗτος τῶν ἄλλων εὐδοκιμώτερος καὶ ἀνάλωτος μᾶλλον, καὶ τοῖς πολεμίοις φοβερώτερος, καίτοιγε μετὰ θάνατον οὐκ ἰσχύοντος αὐτὸν ἀναστῆσαι τοῦ βασιλέως, ὑπὲρ οὗ τὰ ὅπλα τίθεται· πολλῷ μᾶλλον ἐπὶ τῶν πολέμων τούτων, ὅτε καὶ ἀναστάσεως ἐλπίδες τοσαῦται, ὁ προβαλλόμενος εἰς θάνατον τὴν ἑαυτοῦ ψυχὴν, εὑρήσει αὐτήν· ἑνὶ μὲν τρόπῳ, ὅτι οὐ ταχέως ἁλώσεται· δευτέρῳ δὲ, ὅτι κἂν πέσῃ, ἐπὶ μείζονα αὐτὴν χειραγωγήσει ζωήν».
<cuius fons> Cf. Chrysostomus, In Mt., hom. 55, Burgundionis versio, BAV, Vat. lat. 383, f. 179ra-b : «[1] Quia enim est et patientem non sequi {Christum} cum non propter eum quis patiatur. [...] [3] Quicumque enim vult animam suam salvare perdet eam . Quicumque autem perdiderit animam suam propter me inveniet eam . Quid enim proderit homini si mundum totum lucratus fuerit anime autem sue detrimentum patiatur ? [...] [4] Quod autem dicit hoc est: non non parcens vobis sed et valde parcens hec iniungo. Etenim qui parcit puero suo perdit eum. Qui autem non parcit salvat. Quod et sapiens quidam dixit quoniam si erudieris filium tuum virga non morietur. Animam autem eius de morte eripies. [...] [5] Si enim dux parcens militibus intus iusserit morari semper et alios qui intus sunt cum his simul perdit. Ut igitur et in nobis non hoc contingat ait: Oportet ad continuam mortem vos preparatos esse. Etenim et nunc prelium constituitur difficile. Ne igitur sedeas intus sed egredere et pugna. Et si cecideris in acie tunc vivis. Si enim in preliis sensibilibus qui preparatus est ad occisionem, hic aliis est probabilior et in occupabilis magis et hostibus est terribilior quamvis post mortem non valente eum resuscitare rege pro quo arma ponit multo magis in preliis his quando et resurrectionis spes tanta qui premittit {vel proponit} in mortem animam suam, inveniet eam».
<Differt> Possinus, p. 175, 176 (Victor Antiochenus, Tolosanus)
¶Nota Le § 2 de la sentence de Vg756 repris par Thomas est sans équivalent chez Chrysostome et dans la CGP [C125.2: Cramer Possinus]. Le § 3, lemme biblique commenté, est omis par Vg756. Thomas traduit le reste de la sentence à l’aide de Burgundio. [ADL2019] [MM2019]

^BY ¶Codd. : Li447 ( 42ra ) V10650 Ed1470 Ed1953 {MM2019}

¹⁶⁷ Hec] Hoc Urb26

¹⁶⁸ vos] restit. cum graec., nos Li447 Urb26

¹⁶⁹ esse... continue] ad mortem esse preparatos Md214

¹⁷⁰ paratus] operatus Md214

¹⁷¹ existit] existat Md214 V795 Ed1953

¹⁷² faciet] facit Ed1953

^marg.| {CMC8d5.10} REMIGIUS. − Anima autem in¹⁷³* hoc loco intelligenda est vita presens, non autem ipsa substantia anime.^BZ ^cq

^cq ¶Fons: Remigius Autissiodorensis, In Mt. [RB7226] (Mt. 16, 25), c. 60 (vigilia Laurentii), Barcelona, Bibl. de Catalunya, cod. 548, f. 207vb = c. 91 (70) (de mar.), Madrid, Bibl. nac., 198, f. 151rb : «Anima in hoc loco non est intellegenda essentialis sed hec vita presens et est sensus: Qui voluerit animam suam salvam facere perdet eam, id est qui hanc vitam presentem et [qui voluptates: eius voluntates Md198] et dele<c>tationes pro veritate et confessione nominis mei in mortem dare non [om. Md198] timuerit».
¶Nota Thomas remplace anima essentialis par substantia anime de son propre chef. Les manuscrits de Rémi n‘ont rien de tel. Ce distinguo révèle un souci de préciser le vocabulaire des rapports entre vie, essence, âme et substance que la tradition scolatique rendait quelque peu confus en raison du poids d’un adage augustinien largement diffusé par Pierre Lombard et commenté par Thomas lui-même au cours de sa seconde lecture des Sentences à Rome, quelques temps après la rédaction de la CMC ou en même temps que celle-ci: «Videtur quod mens sit essentia animae. Augustinus enim dicit quod ‘memoria, intelligentia et voluntas sunt una vita, una essentia animae’. Sed vita et essentia sunt substantia animae». Il semble qu’à la lumière de la Catena il faille comprendre ici que “la vie et l’essence existent par la substance” ou que “la vie et l’essence relèvent de la substance” sans qu’il y ait une équivalence formelle entre ces termes et leurs réalités. Cf. Thomas de Aquino, Lectura romana in primum Sententiarum Petri Lombardi sec. cod. Oxford, Lincoln College MS Lat. 95 , d. 3, a. 3.3.1 (Quid sit mens), ad 1, ed. L. E. Boyle, J. F. Boyle (PIMS Studies and Texts, 152). Le fait est que Thomas semble rejoindre ici Alexandre de Halès qui assure que la vie n’est pas la substance de l’âme: “potest dici quod vita non est substantia, proprie dicendo substantiam” (Alexander Halensis, Summa Fratris Alexandri, liber 2, pars 1, inq. 4, tr. 3, q. 1, tit. 2, dist. 1, membrum 1, c. 2, art. 1, num. 475, p. 647a).
<non hab.> PL LLT [MM2019]

^BZ ¶Codd. : Li447 ( 42ra ) Md214 Urb26 V795 Ed1953 {MM2019}

¹⁷³ in] om. . Ed1953

^marg.| {CMC8d5.11} CHRYSOSTOMUS. ¹⁷⁴* − [a] Quia ergo dixerat: Qui voluerit animam suam salvam facere, perdet eam , ne quis perditionem hanc et salutem illam estimet equalem subiungit:

¹⁷⁴ Chrysostomus Li447 ] Origenes Md214 , + In Matthaeum Ed1953

Numérotation du verset Mc. 8,36

Quid enim proderit homini si lucretur totum mundum et detrimentum faciat anime sue ?

^marg.| [d] « Aut quam dabit homo commutationem¹⁷⁵* pro anima sua ? »^cr [b] Quasi dicat ¹⁷⁶ : Ne dicas quoniam animam suam salvavit¹⁷⁷ qui crucis effugit pericula. [c] Cum enim, cum¹⁷⁸* anima sua, id est vita ista, lucratur aliquis orbem terre, quid amplius erit ei¹⁷⁹, anima pereunte ? [e] Numquid¹⁸⁰ aliam habet animam pro anima dare ? Pretium enim pro domo potest aliquis commutare. Animam vero perdens, aliam animam dare non potest. [f] Caute autem dicit:

^cr Mt. 16, 26.

¹⁷⁵ dabit homo – commutationem] inv. Ed1953

¹⁷⁶ dicat] diceret Arag3 , d. cett. codd.

¹⁷⁷ ne... salvavit] ut dicas animam quoniam suam sanavit Ed1470

¹⁷⁸ Cum enim cum] Cum enim Li447 ² (cum² cruce cancel. al. m.), Quando enim cum Ed1953

¹⁷⁹ ei Arag3 Md214 Ed1953 ] om. Li447

¹⁸⁰ Numquid] Non quid Md214

Numérotation du verset Mc. 8,37

Aut quam commutationem dabit homo ?

^marg.| Deus enim propter nostram salutem dedit commutationem pretiosum sanguinem Iesu ¹⁸¹ Christi.^CA ^cs

^cs ¶Fons^G: <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum (Mc. 8, 36-37) [CPG C125.1]: Vat. gr. 756 f. 123v13-51 : «[a] Εἶτα ἐπειδὴ εἶπεν , ὁ θέλων σῶσαι ἀπολέσει αὐτὴν﮲ἐπήγαγεν ὃς δ’ ἂν ἀπολέσῃ, οὗτος σώσει αὐτὴν [+ καὶ τὰ ἑξῆς Cramer]. ἵνα μὴ νομίσῃς ἴσην εἶναι τὴν ἀπώλειαν ταύτην κἀκείνην καὶ τὴν σωτηρίαν, ἵνα οὖν μάθῃς ὅσον τὸ μέσον ταύτης τε κἀκείνης, ἐπάγει ταῦτα κατασκευάζων. Τί γὰρ ὠφελεῖται ἄνθρωπος, ἐὰν τὸν κόσμον ὅλον κερδήσῃ, καὶ ζημιωθῇ τὴν ψυχὴν αὐτοῦ , [d] ἢ “τί δώσει ἄνθρωπος ἀντάλλαγμα ὑπὲρ τῆς ψυχῆς αὐτοῦ”﮲ὅρα γὰρ* ἡ παρὰ τὸ δέον αὐτῆς σωτηρία, καὶ ἀπωλείας ἁπάσης χείρων, τε καὶ ἀνίατος τὸ [οὖσα τῷ Cramer] μηδὲν εἶναι λοιπὸν τὸ ἐξωνούμενον αὐτήν. [b] Μὴ γάρ μοι, φησι, λέγε τὴν ψυχὴν αὐτοῦ ἔσωσεν ὁ κινδύνους διαφυγὼν [+ τοὺς Cramer] τοιούτους, [c] ἀλλὰ μετὰ τῆς ψυχῆς τὴν οἰκουμένην ἅπασαν τὶς κερδήσει, καὶ τί τὸ πλέον ἐντεῦθεν αὐτῷ ἐκείνης ἀπολλυμένης [e1]; μὴ γὰρ ἑτέραν ἔχει [ἔχεις Cramer] ψυχὴν ἀντὶ τῆς [om. Cramer] ψυχῆς δοῦναι; Χρήματα μὲν γὰρ ἂν [ἢ Cramer] οἰκίαν [e2] δύναται τὶς ἀνταλλάξασθαι, ἑτέρα ἀντ’ ἐκείνων δύναται, ψυχήν δὲ ἂν ἀπολλὺς, ἑτέραν ἀντ’ ἐκείνης ἐπιδοῦναι οὐ δυνανται.* [...] [f] ἤτοι ἀπορητικῶς ἢ ἀποφαντικῶς λέγει ἄνθρωπος μὲν οὖν τί δώσει﮲ ὁ θεὸς τῆς ἡμῶν σωτηρία ἔνεκεν ἔδωκεν ἀντάλλαγμα τὸ τίμιον αἶμα Χριστοῦ».
* ὅρα γὰρ] ἰδὲ Cramer
< Diff.>. [CPG C125.2]: Cramer, p. 349.23 - 350.16 ; Possinus, p. 175 (Victor Antiochenus): [e2] ἢ ἀνδράποδα δύνασαι ἀνταλλάξασθαι· ψυχὴν δὲ ἀπολλὺς, ἑτέραν ἀποδοῦναι οὐ δυνήσῃ ψυχήν [f] om.
<cuius fons> Cf. Chrysostomus , In Mt. hom. 55 § 3-4 (Mt. 16, 26), PG 58, 543.48 - 544.46 : «[a] Εἶτα ἐπειδὴ εἶπεν, ὅτι Ὁ θέλων σῶσαι, ἀπολέσει αὐτὴν, ὃς δ'ἂν ἀπολέσῃ, σώσει, κἀκεῖ σωτηρίαν καὶ ἀπώλειαν, καὶ ἐνταῦθα σωτηρίαν καὶ ἀπώλειαν τέθεικεν· ἵνα μὴ νομίσῃ τις ἴσην εἶναι τὴν ἀπώλειαν ταύτην κἀκείνην, καὶ τὴν σωτηρίαν, ἀλλὰ μάθῃ σαφῶς, ὅτι τοσοῦτον ἐκείνης τῆς σωτηρίας καὶ ταύτης τὸ μέσον, ὅσον ἀπωλείας καὶ σωτηρίας· καὶ ἐκ τῶν ἐναντίων καθάπαξ ἐπάγει ταῦτα κατασκευάζων. Τί γὰρ ὠφελεῖται ἄνθρωπος , φησὶν, ἐὰν τὸν κόσμον ὅλον κερδήσῃ , τὴν δὲ ψυχὴν αὐτοῦ ζημιωθῇ; Εἶδες πῶς ἡ παρὰ τὸ δέον αὐτῆς σωτηρία, ἀπώλεια, καὶ ἀπωλείας ἁπάσης χείρων, ἅτε καὶ ἀνίατος οὖσα, τῷ μηδὲν εἶναι λοιπὸν τὸ ἐξωνούμενον αὐτήν ; “Τί δώσει ἄνθρωπος ἀντάλλαγμα τῆς ψυχῆς αὐτοῦ;” [...] [b] Μὴ γάρ μοι λέγε τοῦτο, φησὶν, ὅτι τὴν ψυχὴν αὐτοῦ ἔσωσεν ὁ κινδύνους διαφυγὼν τοὺς τοιούτους, [c] ἀλλὰ μετὰ τῆς ψυχῆς αὐτοῦ θὲς καὶ τὴν οἰκουμένην ἅπασαν, καὶ τί τὸ πλέον ἐντεῦθεν αὐτῷ ἐκείνης ἀπολλυμένης; Εἰπὲ γάρ μοι, εἰ τοὺς οἰκέτας ἴδοις τοὺς σοὺς ἐν τρυφῇ, σαυτὸν δὲ ἐν κακοῖς ἐσχάτοις, ἆρα κερδανεῖς ἐκ τοῦ δεσπότης εἶναί τι; Οὐδαμῶς. [...] [d] “Τί δώσει ἄνθρωπος ἀντάλλαγμα τῆς ψυχῆς αὐτοῦ;” Πάλιν ἐπιμένει τῷ αὐτῷ. [e] Μὴ γὰρ ἑτέραν ψυχὴν ἔχεις δοῦναι ἀντὶ ψυχῆς; φησί. Χρήματα μὲν γὰρ ἂν ἀπολέσῃς, δυνήσῃ δοῦναι χρήματα· κἂν οἰκίαν, κἂν ἀνδράποδα, κἂν ὁτιοῦν ἕτερον τῶν κτημάτων· ψυχὴν δὲ ἂν ἀπολέσῃς, ἑτέραν οὐ δυνήσῃ ἐπιδοῦναι ψυχήν· [..] ἀλλ' ἐρεῖ σοι πάλιν ὁ Χριστός· Τί δώσει ἄνθρωπος ἀντάλλαγμα ὑπὲρ τῆς ψυχῆς αὐτοῦ».
<ex quo> Chrysostomus, In Mt., hom. 55 , Burgundionis versio, BAV, Vat. lat. 383, f. 179rb - 180ra = Firenze, BML, Plut. 14.d.4, f. 212 ra-va: «[a] Deinde quia dixit quoniam qui vult salvare perdet eam. Quicumque autem perdet salvabit et illic salutem et perditionem et hic salutem et perditionem posuit ut non estimet aliquis equalem esse perditionem [ 179va ] hanc et illam salutem sed discas [dicas F] manifeste quoniam tantum illius salutis et huius est medium quantum et perditionis et salutis est differentia et ex contrariis semel {vel universaliter} inducit hec construens {vel probans}. Quid enim expedit homini si mundum lucratus fuerit anime autem sue detrimentum patiatur . [...] [b] Ne enim michi hoc dicas ait quoniam animam suam salvavit qui pericula talia effugit. [c] Sed {et} cum anima eius pone et orbem terrarum universum. Et quid amplius hinc erit ei illa pereunte ? Dic enim michi si famulos tuos videris in lascivia te ipsum autem in malis ultimis numquid lucraris aliquid ab existendo dominator {id est existens eorum Dominus eorum} ? Nequaquam. [...] [d] “Quid dabit homo per mutationem pro anima sua” ? Rursus immoratur in eodem. [e] Numquid aliam habes animam pro alia dare ait ? Pecunias enim si perdideris, poteris dare pecunias et si domum et si servum, et si aliam quamcumque pecuniarum. Animam autem perdens, aliam non poteris dare animam ».
¶Nota La traduction est moins dépendante de Burgundio que de coutume. Thomas adopte la conclusion [f] propre à la première recension et omise par Chrysostome. Avec la première recension, il déplace entre [a] et [b] la citation de Mt. 16, 26 que Chrysostome avait placée en [d] . [ADL2019] [MM2019]

^CA ¶Codd. : Arag3 Li447 ( 42ra ) Md214 Ed1470 Ed1953 {MM2019}

¹⁸¹ Iesu] om. Arag3

^marg.| {CMC8d5.12} BEDA. − Vel hoc dicit quia persecutionis tempore ponenda est anima. Pacis autem tempore frangenda sunt desideria terrena. Quod significat cum dicit: Quid enim proderit homini etc.¹⁸²

¹⁸² etc.] om. Ed1470

^marg.| Plerumque autem verecundie usu prepedimur ut rectitudinem quam servamus in mente, non exprimere valeamus in voce.^CB ^ct
Et ideo subdit :¹⁸³*

^ct ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 2, c. 8, CCSL 120, p. 539.1999-2012: «Quia uero sancta ecclesia aliud tempus habet persecutionis atque aliud pacis redemptor noster ipsa eius tempora designauit in praeceptis, nam persecutionis tempore ponenda est anima pacis autem tempore ea quae amplius dominari possunt frangenda sunt desideria terrena . Vnde et nunc dicitur: quid enim proderit homini, si lucretur mundum totum, et detrimentum faciat animae suae? aut quid dabit homo commutationem pro anima sua? cum persecutio ab aduersariis deest ualde uigilantius cor custodiendum est, nam pacis tempore quia licet uiuere libet etiam ambire. Plerumque autem et auaritiam uincimus sed adhuc obstat quod uias rectitudinis minori tenemus custodia perfectionis. Nam saepe labentia cuncta despicimus sed tamen adhuc humanae uerecundiae usu praepedimur ut rectitudinem quam seruamus in mente nondum exprimere ualeamus in uoce et tanto dei faciem ad iustitiae defensionem neglegimus quanto humanas facies contra iustitiam ueremur».
<cuius fons> Cf. Gregorius Magnus , Homiliae in evangelia, lib. 2, hom. 32, § 4, CCSL 141, p. 281.115-282.132: «Nam persecutionis tempore ponenda est anima, pacis autem tempore ea quae amplius dominari possunt frangenda sunt desideria terrena. Vnde et nunc dicitur: Quid enim proficit homo si lucretur totum mundum, se autem perdat et detrimentum sui faciat? Cum persecutio ab aduersariis deest, ualde uigilantius cor custodiendum est. Nam pacis tempore quia licet uiuere, libet etiam ambire. Quae profecto auaritia bene compescitur, si ipse status ambientis sollicite consideretur. Nam cur instet ad colligendum, quando stare non potest ipse qui colligit? Cursum ergo suum quisque consideret et cognoscit sibi posse sufficere parua quae habet. Sed fortasse metuit ne in huius uitae itinere sumptus desit. Longa nostra desideria increpat uia breuis, incassum multa portantur cum iuxta est quo pergitur. Plerumque autem et auaritiam uincimus, sed adhuc obstat quod uias rectitudinis minora tenemus custodia perfectionis. Nam saepe labentia cuncta despicimus, sed tamen adhuc humanae uerecundiae usu praepedimur, ut rectitudinem quam seruamus in mente nondum exprimere ualeamus in uoce, et tanto Dei faciem ad iustitiae defensionem neglegimus, quanto humanas facies contra iustitiam ueremur». [FG2017]

^CB ¶Codd. : Li447 Mt366 Ed1470 Ed1569 Ed1570 Ed1953 {MM2019} {MM2021}

¹⁸³ subdit] subditur Ed1470 Ed1569 Ed1570 Ed1953

Numérotation du verset Mc. 8,38

Qui enim me confusus¹⁸⁴* fuerit et verba mea¹⁸⁵ in generatione ista adultera et peccatrice, et filius hominis confundetur¹⁸⁶* eum, cum venerit¹⁸⁷ in gloria patris sui cum angelis suis¹⁸⁸* .

¹⁸⁴ confusus Li447 Li447 @, cf. Weber] con(fessus) Ed1570 Ed1570@, confessus Ed1470 Ed1953 ; cf. Rusch Sixtina

¹⁸⁵ verba mea] inv. Li447@ Li447 Weber

¹⁸⁶ confundetur Li447 , cf. Weber] confi(tebitur) Ed1570 Ed1570@, confitebitur Ed1470 Ed953 cum Rusch Sixtina, confundet Li447@

¹⁸⁷ cum venerit] om. Li447@

¹⁸⁸ suis] su. Ed1570 sanctis Ed1953 | et verba mea ... cum angelis suis] etc. Ed1569

^marg.| {CMC8d5.13} THEOPHYLACTUS. − Non enim est sufficiens fides que solum in mente consistit sed et¹⁸⁹* oris confessionem Dominus requirit. Sanctificata enim per fidem anima debet¹⁹⁰ corpus per confessionem sanctificari.^CC ^cu

^cu ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci(Mc. 8,38), PG 123, 577B14-C4 [CGC2015]: «Οὐκ ἀρκεῖται τῇ κατὰ διάνοιαν πίστει, ἀλλὰ καὶ τὴν διὰ στόματος ὁμολογίαν ἀπαιτεῖ.Ἐπεὶ γὰρ διπλοῦς ὁ ἄνθρωπος, διπλοῦς γενέσθω καὶ ὁ ἁγιασμός·ἁγιαζομένης μὲν τῆς ψυχῆς διὰ τῆς πίστεως, ἁγιαζομένου δὲ καὶ τοῦ σώματοςδιὰ τῆς ὁμολογίας».
¶NotaLa traduction debet... sanctificari suggère que le traducteur a lu δεῖ ἁγιαζομένου (δέω avec génitif). [MM2021]

^CC ¶Codd. : Li447 Mt366 Ed1470 Ed1569 Ed1570 Ed1953 {MM2019} {MM2021}

¹⁸⁹ et] om. Ed1570 Ed1953

¹⁹⁰ debet] + et Ed1569 Ed1570 Ed1953

^marg.| {CMC8d5.14} CHRYSOSTOMUS. − Qui autem hoc didicit subieciet¹⁹¹* se cum desiderio ad hoc quod sine confusione¹⁹² Christum confiteatur. Dicitur autem adultera generatio que Deum verum anime sponsum dereliquit, et non est secuta Christi doctrinam sed demonibus prostrata, semina impietatis suscepit, propter quod et peccatrix dicitur. Qui ergo inter hos Christi dominationem negaverit et verba Dei in evangelio revelata, dignam impietatis penam suscipiet, audiens in secundo adventu^cv: « Non novi vos ».^CD ^cw

^cv Mt. 7, 23.

^cw ¶Fons: <revera> : Catena Graecorum Patrum in Marcum (Mc. 8, 38) [CPG C125.1]: Vat. gr. 756 f. 124r1-5 ; [CPG C125.2]: Cramer, p. 350.28-351.9 ; Possinus, p. 177 (Victor Antiochenus): «διὸ καὶ πρὸς πάντας διαλέγεται γενναίους κατασκευάζων· ὁ γὰρ τοῦτο μαθὼν οὐ διδάξει μόνον μετὰ παρρησίας, ἀλλὰ καὶ πείσεται μετὰ προθυμίας, ἀνεπαισχύντως αὐτὸν ὁμολογῶν· [+ καὶ γὰρ καὶ ἐν τῇ κολάσει φησὶ, πλείων ἡ τιμωρία, καὶ ἐν τοῖς ἀγαθοῖς μείζων ἡ ἀντίδοσις Cramer]. Μοιχαλὶς δὲ λέγεται [+ ἡ γενομένη ἀνδρὶ ἑτέρῳ Cramer]· καὶ ἡ τὸν Θεὸν τὸν ἀληθινὸν νυμφίον καταλιποῦσα ψυχὴ, καὶ μὴ τῇ αὐτοῦ διδασκαλίᾳ κατακολουθοῦσα, ἀλλ’ ἑτέροις αὐτὴν ὑποστρώσασα, καὶ ἀσεβείας σπέρματα δεχομένη, [+ μοιχαλὶς χρηματίζει Cramer] δηλονότι δὲ ὅτι καὶ ἁμαρτωλός. Ὁ [om. Cramer] οὖν ἐπὶ τῶν τοιούτων τὴν ἐμὴν ἀρνούμενος δεσποτείαν καὶ ἐπὶ τῷ εὐαγγελικῷ ἐγκαλυπτόμενος λόγῳ, ἀξίαν τῆς ἀσεβείας τίσεται τιμωρίαν, ἀκούων ἐν τῇ δευτέρᾳ καὶ φοβερᾷ παρουσίᾳ, [+ ἀμὴν ἀμὴν λέγω ὑμῖν Cramer] οὐκ οἶδα ὑμᾶς».
<cuius fons> Chrysostomus , In Mt. hom. 34 § 3 (Mt. 10, 23), PG57, 402.8-16 . [ADL2019] [MM2019]

^CD ¶Codd. : Li447 Mt366 Ed1569 Ed1953 {MM2019} {MM2021}

¹⁹¹ subieciet] subicit Ed1569 Ed1953

¹⁹² confusione Li447 ²] confessione Li447*

^marg.| {CMC8d5.15} THEOPHYLACTUS. − Qui ergo confusus¹⁹³* fuerit crucifixum esse suum Deum et ipse confundet¹⁹⁴* illum, non hic ubi reputatur Christus ¹⁹⁵* pauper et miser sed in¹⁹⁶ gloria et cum multitudine angelorum.^CE ^cx

^cx ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 8, 38), PG 123, 577C4-10 [CGC2015]* : « Ὅστις οὖν ἐπαισχυνθῇ τὸν ἐσταυρωμένον ὁμολογῆσαι Θεὸν ἑαυτοῦ , τοῦτον καὶ αὐτὸς ἐπαισχυνθήσεται , ἀνάξιον ἑαυτοῦ δοῦλον κρίνων, ὅταν ἥξει , οὐκ ἔτι ταπεινός , οὐδὲ οἷος ἐνταῦθα ἐφαίνετο εὐτελής , ὥστε ἐπ’ αὐτῷ αἰσχύνεσθαί τινας, ἀλλ ’ ἐν δόξῃ καὶ μετὰ τῆς δορυφορίας τῶν ἀγγέλων ».
¶Nota: Oecolampade (puduerit) n’est pas responsable ici de la corruption du texte latin de la Catena dans les éditions postérieures à 1569. L’édition de Jean Stels d’Anvers (Ed1569) et la Piana, qui semble avoir adopté Ed1569 comme texte de base, rétablissent la version corrompue du texte biblique des libraires de Paris tant dans le lemme ajouté que dans le lemme intégré que Thomas avait donc sciemment fait corriger. Il se distingue ainsi de la plupart des manuscrits contemporains et rejoint non seulement Roger Bacon, Opus minus, ed. J. Brewer, Oxford, 1859, t. 1, p. 330-331 mais les principaux correctoires bibliques, dont celui attribué à Hugues de Saint-Cher ( Cor1 ) qui qualifie par deux fois la leçon confusus de lectio certior . Toutefois l’origine et la datation des correctoires est sujette à caution: aucun manuscrit des correctoires n’est datable paléographiquement avant le milieu de la seconde moitié du 13 ^e siècle. La bible de Lille Ω ^L est le seul témoin daté certain (1264). Voir ici Biblia communis, ed. M. Morard, Gloss-e, loc. cit., apparat ; Theophylacti Archiepiscopi Bulgariae, in quatuor Evangelia enarrationes Ioanne Oecolampadio interprete , Basel, 1524, p. 63v 28-30. [MM2021] [MM2023]

^CE ¶Codd. : Li447 Mt366 Ed1470 Ed1569 Ed1570 Ed1953 {MM2019} {MM2021}

¹⁹³ confusus] confessus Ed1569 Ed1570 Ed1953

¹⁹⁴ confundet] confitebitur Ed1569 Ed1570 Ed1953

¹⁹⁵ reputatur Christus] inv. Ed1570 Ed1953

¹⁹⁶ in] cum Ed1570

^marg.| {CMC8d5.16} GREGORIUS. In homiliario. ¹⁹⁷* − Sunt autem nonnulli qui Christum ideo confitentur quia cunctos Christianos esse conspiciunt. Non ergo ad probationem fidei vox sufficit quam defendit a verecundia professio generalitatis. Pacis ergo tempore est aliud, ubi ostendamur vobis. Veremur sepe a proximis despici, dedignamur iniurias verbi tolerare. Si contigerit iurgium fortasse cum proximo, erubescimus priores satisfacere. Cor quippe carnale dum huius vite gloriam querit, humilitatem respuit.^CF ^cy

^cy ¶Fons: Gregorius Magnus , Homiliae in evangelia, lib. 1, hom. 32, § 5 (Mt. 16, 25), CCSL 141, p. 282.141-283.155: «Sed ecce nunc apud se homines dicunt: Nos iam Dominum et sermones eius non erubescimus, quia aperta eum uoce profitemur. Quibus ego respondeo quod in hac plebe christiana sunt nonnulli qui Christum ideo confitentur, quia cunctos christianos esse aspiciunt. Nam si nomen Christi in tanta hodie gloria non esset, tot professores Christi sancta ecclesia non haberet. Non ergo ad probationem fidei uox sufficit professionis, quam defendit a uerecundia professio generalitatis. Est tamen ubi se quisque interroget, ut in confessione Christi se ueraciter probet, si non iam nomen eius erubescit, si plene uirtute mentis humanum pudorem subdidit. Certe enim persecutionis tempore erubescere poterant fideles, substantiis nudari, de dignitatibus deici, uerberibus affligi. Pacis autem tempore quia haec a nostris persecutionibus desunt, est aliud ubi ostendamur nobis. Veremur saepe a proximis despici, dedignamur iniurias uerbi tolerare. Si contingat iurgium fortasse cum proximo, erubescimus priores satisfacere. Cor quippe carnale dum huius uitae gloriam quaerit, humilitatem respuit». [FG2014]

^CF ¶Codd. : Li447 ( 42rb ) Ed1953 {MM2019}

¹⁹⁷ homiliario] om. Li447 evangelia Ed1953

^marg.| {CMC8d5.17} THEOPHYLACTUS. − Quia vero de sua gloria dixerat, volens ostendere quod non inania promittebat, subditur:

Numérotation du verset Mc. 8,39

Et dicebat illis: Amen dico vobis quia sunt quidam¹⁹⁸* de hic stantibus qui non gustabunt mortem donec videant filium hominis¹⁹⁹* veniens in virtute.

¹⁹⁸ quidam] om. Ed1953

¹⁹⁹ filium hominis] regnum Dei Li447@ Ed1953

^marg.| Ac si dicat²⁰⁰* : Quidam, id est Petrus²⁰¹* Iacobus et Ioannes, non gustabunt mortem , donec eis ostendam in transfiguratione cum qua gloria venturus sim in secundo adventu. Non enim erat aliud transfiguratio nisi secundi adventus prenuntiatio, in quo et ipse Christus et sancti lucebunt.^CG ^cz

^cz ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 8, 39), PG 123, 577C10-18. [CGC2015]

^CG ¶Codd. : Li447 ( 42rb ) Ed1953 {MM2019}

²⁰⁰ dicat] diceret Ed1953

²⁰¹ Petrus] + et Ed1953

^marg.| {CMC8d5.18} BEDA. − Pia vero provisione factum est ut, contemplatione semper manentis gaudii ad breve momentum delibata, fortius adversa tolerarent.^CH ^da

^da ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 2, c. 8, CCSL 120, p. 541.2057-2061: «Quod pia utique prouisione factum est ut contemplatione semper manentis gaudii tametsi raptim atque ad breue momentum delibata fortius instantia saeculi transeuntis aduersa tolerarent». [FG2017]

^CH ¶Codd. : Li447 ( 42rb ) Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CMC8d5.19} CHRYSOSTOMUS. ²⁰²* − [b] Non autem eorum qui ascensuri erant nomina declaravit, [a] ne reliqui discipuli aliquid paterentur humanum; [c] predicit autem, ut dociliores circa huiusmodi contemplationem fiant.^CI ^db

^db ¶Fons^G: <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum [CPG C125.1], Vat. gr. 358, f. 143v32-33 ; [CPG C125.2]: Cramer (Mc. 9, 1-2), p. 352.30-353.1 ,: «[a] Ὥστε μηδὲν παθεῖν ἀνθρώπινον τοὺς λοιποὺς μαθητάς. [b] Διὰ τοῦτο οὐδὲ τὰ ὀνόματα [+ αὐτῶν λέγει Cramer] τῶν ἀνιέναι μελλόντων λέγει. [c] Προλέγει δὲ* ἵνα εὐμαθέστεροι περὶ τὴν θεωρίαν γένωνταιἀφ’ ὧν προεῖπεν».
* Προλέγει δὲ] Τί δήποτε οὖν καὶ προλέγει Cramer
<non hab.> [a] [b] Vg756
<cuius fons> Cf. Chrysostomus , In Mt. hom. 56 (57) § 1 (Mt. 16, 24), PG 58, 550.11-19 : «[a] Ὥστε μηδὲν παθεῖν ἀνθρώπινον τοὺς λοιποὺς μαθητάς. [b] Διὰ τοῦτο οὐδὲ τὰ ὀνόματα αὐτῶν λέγει τῶν ἀνιέναι μελλόντων. Καὶ γὰρ σφόδρα ἂν ἐπεθύμησαν οἱ λοιποὶ ἀκολουθῆσαι, ὑπόδειγμα μέλλοντες τῆς δόξης ἐκείνης ὁρᾷν, καὶ ἤλγησαν ἂν ὡς παροφθέντες. Εἰ γὰρ καὶ σωματικώτερον τοῦτο ἐδείκνυ, ἀλλ' ὅμως πολλὴν ἐπιθυμίαν τὸ πρᾶγμα εἶχε. Τί δήποτε οὖν [c] καὶ προλέγει; Ἵνα εὐμαθέστεροι περὶ τὴν θεωρίαν γένωνται, ἀφ' ὧν προεῖπε».
¶Nota Ici l’exception confirme la règle: [a] [b] manquent dans Vg756 mais sont bien attestés dans son jumeau Vg358 [ADL2019] [MM2019]

^CI ¶Codd. : Li447 ( 42rb ) Ed1953 {MM2019}

²⁰² Chrysostomus Li447 ] + In Matthaeum Ed1953

^marg.| {CMC8d5.20} BEDA. − Vel regnum Dei presens Ecclesia vocatur. Aliqui autem ex discipulis usque adeo in corpore victuri erant ut Ecclesiam constructam conspicerent et contra mundi gloriam erectam. Discipulis enim rudibus de presenti vita aliquid promittendum fuit ut possent robustius in futuro solidari.^CJ ^dc

^dc ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 2, c. 8, CCSL 120, p. 541.2057-2061: «Regnum dei hoc loco praesens ecclesia uocatur. Et quia non nulli ex discipulis usque adeo in corpore uicturi erant ut ecclesiam dei constructam conspicerent et contra mundi huius gloriam erectam consolatoria promissione nunc dicitur: sunt quidam de hic stantibus qui non gustabunt mortem donec uideant regnum dei ueniens in uirtute. Sed cum tanta dominus subeundae mortis praecepta ederet quid necessarium fuit ut ad hanc subito promissionem ueniret? Quod si subtiliter attendamus, quanta dispensatione pietatis agatur agnoscimus. Discipulis enim rudibus etiam de praesenti uita aliquid promittendum fuit ut possent robustius in futura solidari».
<cuius fons> Cf. Gregorius Magnus , Homiliae in evangelia, lib. 2, hom. 32, § 6, CCSL 141, p. 283.170-284.186: «Regnum Dei, fratres carissimi, non semper in sacro eloquio uenturum regnum dicitur, sed nonnumquam praesens ecclesia uocatur. Vnde scriptum est: Mittet Filius hominis angelos suos et colligent de regno eius omnia scandala. In illo quippe regno scandala non erunt, ubi profecto reprobi non admittuntur. Quo uidelicet exemplo colligitur quod hoc loco regnum Dei praesens ecclesia uocatur. Et quia nonnulli ex discipulis usque adeo in corpore uicturi erant, ut ecclesiam Dei constructam conspicerent et contra mundi huius gloriam erectam, consolatoria promissione nunc dicitur: Sunt quidam de hic stantibus qui non gustabunt mortem donec uideant regnum Dei. Sed cum tanta Dominus subeundae mortis praecepta ederet, quid necessarium fuit ut ad hanc subito promissionem ueniret? Quod si subtiliter attendamus, quanta dispensatione pietatis agatur agnoscimus. Discipulis enim rudibus etiam de praesenti uita aliquid promittendum fuit, ut possent robustius in futura solidari». [FG2017]
¶Nota La totalité de la sentence de Bède est empruntée aux homélies de Grégoire le Grand sur les évangiles quet Thomas cite par ailleurs explicitement. [MM2019]

^CJ ¶Codd. : Li447 ( 42rb ) Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CMC8d5.21} CHRYSOSTOMUS. − [b] Mystice autem vita est Christus²⁰³*, mors vero diabolus. [a] Gustavit autem mortem qui peccatis immoratur²⁰⁴. Adhuc omnishomo habens dogmata bona aut prava, mortis ac²⁰⁵* vite panem degustat. Et quidem minus malum est videre mortem. Malum²⁰⁶ autem est eam gustare sed adhuc peius eam sequi; pessimum autem ei supponi.^CK ^dd

^dd ¶Fons: <revera> : Catena Graecorum Patrum in Marcum(Mc.8, 39) [CPG C125.1]: Vat. gr. 756 f. 124r37-39 : «[a] ἔτι γεύονταιθανάτουοἱσπανίωςἁμαρτάνοντες ἔτι πᾶνλογικὸν δι’ ὧνἔχει δογμάτων ἀστείων ἢ φαύλων﮲τρέφεται νεκρῷ ἢ ζώντι ἄρτῳ﮲ ὅραδὲεἰἐλάττονκακὸντὸἰδεῖνθάνατον ,οὗμεῖζον τὸγεύσασθαιαὐτοῦ,τούτου δὲοὗχειρὸντὸἀκολουθεῖν θάνατον τινί, ὧν μεῖζοντὸ κατὰ ποθῆναι ὑπὸ θανάτου [b] Μυστικῶς δὲζωὴὁΧριστὸς,θάνατοςδὲ ὁ διάβολος».[ADL2019]
<cuius fons>Cf. Origenes ,Scholia in Lucam(Lc. 9, 27), PG 17, 341A5-C12 : «[a] ΖωὴδὲὁΧριστός.Ὁδὲταύτης ἐχθρὸςθάνατος, καὶ ὁ διʼ ἁμαρτίας, ἢ ἑτέρως νοούμενος. Ὅν τὸ ἕτερον δʼ ὧν ἕκαστος ἡμῶν πράττει ἐκλέγεται. Ὥσπερ οὖν ὁ Χριστὸς ἄρτος ἐστὶ ζῶν, οὕτως ὁ ἐχθρὸς αὐτοῦ θάνατος ἄρτος ἐστὶ νεκρός. Πᾶσα δὲ λογικὴ ψυχὴ θατέρῳ τούτων τρέφεται· ἡ μὲν γευομένη τούτων μόνον, ἡ δὲ καὶ ἐπὶ πλεῖστον ἐσθίουσα.[b]Καὶ τάχαοἱμὲνσπανίωςκαὶ μικρὰἁμαρτάνοντεςμόνονγεύονταιθανάτου· οἱ δὲ ἀρετὴν ἀνειληφότες οὐδὲ γεύονται αὐτοῦ, ἀλλʼ ἀεὶ ἄρτον τρέφονται ζῶντα. [...]. Οὐκ ἐγεύσαντο γοῦν οὐδʼ οἱ ἀπόστολοι τοῦ προηρημένου (90) νοητοῦ θανάτου μετὰτὸἰδεῖντὴν τῶν τηλικούτων ἀγαθῶν θεωρίαν. Ἐπεὶ δὲ ἐν τοῖς αλμοῖς εἴρηται· Τίς ἐστιν ἀνδρωπος ὅς ζήσει, καὶ οὐκ ὄψεται θάνατονς καὶ, Ἐλθέτω δὴ Θάνατος ἐπʼ αὐτούς· καὶ ἔν τινι τῶν προφητῶν· Κατέπιεν ὁ θάνατος ἰσχύσας· ἐν δὲ τῇ Ἀποκαλύψει· Ὁ Θάνατος καὶ ὁ ᾅδης ἀκολουθεῖ τισι· μήποτεἔλαττονκακόνἐστι τὸἰδεῖνθάνατον, τούτου δὲμεῖζοντὸγεύσασθαιαυτοῦ,τούτουδὲἔτιχεῖροντὸἀκολουθεῖντινι θάνατον; καὶ οὐ μόνονἀκολουθεῖν, ἀλλὰ καὶ ἤδη ἐλθεῖν ἐπʼ αὐτὸν, σαὶ καταλαβεῖν ἐκεῖνον, ᾧ πρότερον ἠκολούθει; Τὸ δὲ καταποθῆναι ὑπὸ τοῦ θανάτου πάντων δοκεῖ μοι βαρύτερον εἶναι τῶν εἰρημένων. Καὶ ἐπιστήσας τοῖς λεγομένοις καὶ τῇ διαφορᾷ τῶν ἁμαρτανομένων, οὐκ ἀανήσεις, οἶμαι, παραδέξασθαι τοιαῦτά τινα νενοῆσθαι τῷ ἐνεργήσαντι ταῦτα γραφῆναι ἐν τοῖς λογίοις τοῦ Θεοῦ Πνεύματι.
<non hab.>[C125.2]: Cramer; Origenes Werke9.
¶NotaThomas inverse l’ordre des propositions de la CGP, mais restaure en même temps l’ordre du texte du scholion source attribué à Origène. [MM2019]

^CK ¶Codd. : Li447 ( 42va ) Ed1953 {MM2019}

²⁰³ est Christus] inv. Ed1953

²⁰⁴ immoratur] immorantur Li447

²⁰⁵ ac] aut Ed1953

²⁰⁶ Malum] Malus Li447

Comment citer cette page ?
Martin Morard et alii, ed., Thomas de Aquino. Catena aurea (Mc. Capitulum 8 ), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 03/05/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=catena&numLivre=56&chapitre=56_8)

Signaler un complément d'information

Notes :

<56. - Marci evangelium**>

Capitulum 8

<56. Catena aurea in Marcum>

Capitulum 8