Glossae Scripturae Sacrae-electronicae (Gloss-e)

Biblia communis

Capitulum 9

Numérotation du verset Mc. 9,1

Et¹ post dies sex²

¹ Mc. 9, 1] Hic incipit capitulum 9 : CorS2 ( secunda correctio Parisiensis ) Ω^M Ω^H Ω^J Ω^P Ω^R Li447 Li447@ Weber cum Som40 (f. 162r) etc . ; cf. supra Mc. 8, 38. |

² dies sex Ω^L Rusch Weber] inv. CorS2 |

assumpsit³ Iesus Petrum et Iacobum et Ioannem

³ assumpsit Kells Wordsworth (D P9389 G L R Z K T V) Sarum Ω^MSFJPR Li447 Li447@ Rusch Ed1538] adsumit Amiatinus Cava Wordsworth (B H Θ To22 X^c L), assumit Ω^L Clementina Weber

et ducit⁴ illos in montem excelsum seorsum⁵ solos

⁴ ducit Ω^L Li447 Li447@ Rusch Weber ] duxit Ω^S |

⁵ seorsum Ω^L Rusch Weber ] om. Ω^S |

et transfiguratus est coram ipsis.

Numérotation du verset Mc. 9,2

Et vestimenta

eius facta sunt splendentia et candida nimis velut nix

qualia⁶ fullo super terram non potest⁷ candida facere.

⁶ qualia Ω^L] et praem. Ω^S |

⁷ super ter. – non potest Ω^L] inv. Ω^S |

Numérotation du verset Mc. 9,3

Et apparuit illis Elias cum Moyse et erant loquentes cum Iesu.

Numérotation du verset Mc. 9,4

Et respondens Petrus

ait Iesu: Rabbi,

bonum est nos

hic esse.

Et faciamus hic⁸ tria tabernacula: tibi unum et⁹ *Moysi unum et¹⁰ Elie unum.

⁸ hic Li447 Li447@ Ω^S] om. Ω^L Rusch Weber |

⁹ et Ω^L Li447 Ω^S Weber] om. Li447@ Rusch |

¹⁰ et Ω^L Li447 Ω^S Rusch Weber] om. Li447@ |

Numérotation du verset Mc. 9,5

Non enim sciebat

quid diceret. Erant enim timore exterriti.

Numérotation du verset Mc. 9,6

Et facta est nubes obumbrans eos

et venit vox de nube

dicens: Hic est Filius meus carissimus¹¹,

¹¹ carissimus CorS1 Ω^J Ω^L Li447 Li447@ Ω^S Rusch Clementina Weber ] dilectus CorS1 = CorS2 =Cor3 (al.)

audite illum.

Numérotation du verset Mc. 9,7

Et statim circumspicientes

neminem amplius viderunt nisi Iesum tantum secum.

Numérotation du verset Mc. 9,8

Et descendentibus illis

de monte, precepit illis

ne cuiquam que¹² vidissent narrarent nisi cum Filius hominis a mortuis resurrexerit.

¹² cuiquam que Ω^S Clementina ] cuiquam quod Li447 Li447@ , cui que Ω^J Ω^L Rusch Weber

Numérotation du verset Mc. 9,9

Et verbum continuerunt apud se

conquirentes quid esset

cum a mortuis resurrexerit.

Numérotation du verset Mc. 9,10

Et interrogabant eum dicentes: Quid ergo dicunt

Pharisei et scribe quia Eliam oportet¹³ venire primum?

¹³ oportet Li447 Li447@ Ω^S Rusch Weber ] oporteat Ω^JΩ^L

Numérotation du verset Mc. 9,11

Qui respondens ait illis:

Elias cum venerit primo restituet omnia.

Et quomodo scriptum est in Filium hominis ut multa patiatur et contemnatur¹⁴.

¹⁴ contemnatur Ω^L] condempnatur CorS2 (cacogr. ) ; cf. CorS2 ( ET QUOMODO SCRIPTUM EST . ET CONDEMPNATUR SED DICO etc. sic punctat Parisiensis et Glosa suplet QUOMODO etc. sic et Elyas)

Numérotation du verset Mc. 9,12

Sed dico vobis quia et Elias¹⁵ venit

¹⁵ Elias Ω^J Ω^L Ω^S Rusch Weber ] + iam Brescianus Li447 Li447@

et fecerunt illi

quecumque voluerunt sicut scriptum est de eo.

Numérotation du verset Mc. 9,13

Et veniens¹⁶

¹⁶ veniens Brescianus Ω^L Li447 Li447@ Ω^S Rusch Weber ] conveniens Li447@ *

ad discipulos suos vidit turbam magnam circa eos

et scribas conquirentes

cum illis.

Numérotation du verset Mc. 9,14

Et confestim omnis populus

videns Iesum stupefactus est

et expaverunt

et accurrentes salutabant eum.

Numérotation du verset Mc. 9,15

Et interrogavit eos:

Quid inter vos conquiritis?

Numérotation du verset Mc. 9,16

Et respondens unus de turba dixit: Magister,

attuli filium meum ad te¹⁷ habentem spiritum mutum

¹⁷ filium meum - ad te Brescianus Ω^J Ω^L Li447 Ω^S Rusch Weber ] inv. Li447@

Numérotation du verset Mc. 9,17

qui ubicumque eum apprehenderit¹⁸ allidit illum¹⁹ et spumat

¹⁸ eum apprehenderit Ω^J Ω^L Ω^S Rusch Weber ] apprehendit eum Li447@ |

¹⁹ illum Li447@ Ω^S ] eum Brescianus Ω^J Ω^L Rusch Weber |

et stridet dentibus

et arescit.

Et dixi discipulis tuis ut eiicerent illum

et non potuerunt.

Numérotation du verset Mc. 9,18

Qui respondens²⁰ eis dixit²¹: O generatio²² incredula,

²⁰ respondens Ω^J Ω^L Rusch Weber ] respondet Li447@ |

²¹ dixit Brescia Ω^J Ω^S Rusch Weber ] dicit Ω^L |

²² generatio Ω^S*] + perversa et Ω^S² ( pr. m. marg. ), cf. Mt. 17, 16. |

quamdiu apud vos ero? Quamdiu vos patiar? Afferte illum ad me.

Numérotation du verset Mc. 9,19

Et attulerunt eum et cum vidisset illum statim spiritus conturbavit eum²³ et elisus in terra²⁴ volutabatur spumans.

²³ conturbavit eum Ω ^J Ω^L Li447@ Rusch Weber ] turbavit illum Ω^S |

²⁴ terra Ω^J Ω^L Li447 Li447@ Rusch ] terram Ω^S Clementina Weber |

Numérotation du verset Mc. 9,20

Et interrogavit patrem eius: Quantum temporis est ex quo ei hoc²⁵ accidit?

²⁵ ei hoc Ω^S Rusch ] inv. Ω^J Ω^L Li447 Li447@ Weber

At ille ait: Ab infantia.

Numérotation du verset Mc. 9,21

Et frequenter eum et²⁶ in ignem

²⁶ et Brescia Ω^J Ω^L Ω^S Rusch Weber ] om. Li447 Li447@

et in aquas²⁷

²⁷ aquas Ω^L Li447@ Rusch Clementina Weber ] aquam Ω^S (aqūa)

misit ut eum perderet. Sed²⁸ si quid potes²⁹ adiuva nos misertus nostri³⁰.

²⁸ Sed CorS2 Ω^J* Ω^L Li447 Li447@ Rusch Weber ] + et Ω^J² ( marg .) Ω^S |

²⁹ potes CorS2 Ω^J Ω^L Li447 Ω^S Rusch Weber ] potest Li447@ |

³⁰ nostri Ω^J Ω^L Ω^S CorS2 ( al.) ] nobis CorS2 |

Numérotation du verset Mc. 9,22

Iesus autem ait illi: Si potes credere

omnia possibilia sunt credenti.

Numérotation du verset Mc. 9,23

Et continuo exclamans³¹ pater pueri cum lacrimis aiebat: Credo, Domine. Adiuva incredulitatem meam.

³¹ exclamans CorS2 (alia correctione) Ω ^J Ω^L Ω^S Rusch Weber ] clamans CorS2

Numérotation du verset Mc. 9,24

Et cum vidisset³² Iesus concurrentem turbam comminatus est

³² vidisset Ω^J Li447@ Ω^S Rusch ] videret Ω^L Weber

spiritui immundo dicens illi: Surde et mute spiritus,

ego precipio tibi ³³

³³ precipio tibi Ω^S Clementina ] inv. Li447@ Ω^J Ω^L Rusch Weber

exi ab eo, et amplius ne introeas in eum.

Numérotation du verset Mc. 9,25

Et exclamans³⁴ et multum discerpens eum exiit ab eo,

³⁴ exclamans Li447@ Ω^S ] clamans Ω^J Ω^L Rusch Weber

et factus est sicut mortuus

ita ut multi dicerent quia mortuus est³⁵.

³⁵ mortuus est Ω^L] esset mortuus Ω^S

Numérotation du verset Mc. 9,26

Iesus autem tenens manum eius³⁶ elevavit eum³⁷ et surrexit.

³⁶ eius Ω^L] suam Li447 |

³⁷ eum Ω^J Ω^L Rusch ] illum Li447 Li447@ Weber |

Numérotation du verset Mc. 9,27

Et cum introisset in domum discipuli eius secreto interrogabant eum: Quare nos non potuimus eiicere eum?

Numérotation du verset Mc. 9,28

Et dixit illis: Hoc genus in nullo potest exire

nisi in oratione et ieiunio.

Numérotation du verset Mc. 9,29

Et inde profecti pretergrediebantur in Galileam³⁸ nec volebat quemquam scire.

³⁸ in Li447 Li447@ Ω^S ] om. Ω^J Ω^L Rusch Weber

Numérotation du verset Mc. 9,30

Docebat autem discipulos suos et dicebat illis³⁹: Quoniam Filius hominis tradetur in manus hominum et occident eum et occisus tertia die resurget.

³⁹ illis Ω^JΩ^L Rusch Clementina Weber] om. Ω^S

Numérotation du verset Mc. 9,31

At illi ignorabant verbum

et timebant eum interrogare⁴⁰.

⁴⁰ eum interrogare Li447 Li447@ Ω^JΩ^L Rusch Weber ] inv. Ω^S

Numérotation du verset Mc. 9,32

Et venerunt Capharnaum.

Qui cum domi essent interrogabat eos: Quid in via tractabatis?

Numérotation du verset Mc. 9,33

At⁴¹ illi tacebant

⁴¹ At Brescianus Ω^J Ω^L Ω^S Rusch Weber ] Et Li447 Li447@

siquidem

inter se in via ⁴² disputaverant quis eorum maior esset⁴³.

⁴² inter se - in via Li447 Li447@ Ω^J Ω^L Ω^S Weber ] inv. Rusch |

⁴³ eorum maior esset Ω^S Rusch ] esset illorum maior Brescianus Li447 Li447@ Ω^J Ω^L Weber |

Numérotation du verset Mc. 9,34

Et residens vocavit duodecim

et ait illis: Si quis vult primus esse erit omnium novissimus et omnium⁴⁴ minister.

⁴⁴ omnium... omnium Brescianus Ω^L] quasi omnium novissimus et Ω^S

Numérotation du verset Mc. 9,35

Et accipiens puerum statuit eum in medio eorum. Quem cum complexus esset

ait illis:

Numérotation du verset Mc. 9,36

Quisquis unum ex huiusmodi pueris receperit in nomine meo

me recipit,

et quicumque me susceperit non me solum⁴⁵ suscipit

⁴⁵ solum suscipit Li447 Li447@ Ω^S] suscepit Rusch , suscipit Ω^J Ω^L Rusch Clementina Weber

sed eum

qui me misit⁴⁶.

⁴⁶ me misit Li447 Li447@ Ω^L Ω^S Rusch Weber] inv. Clementina

Numérotation du verset Mc. 9,37

Respondit illi Ioannes

dicens: Magister, vidimus quemdam in nomine tuo eicientem demonia qui non sequitur nos et prohibuimus eum.

Numérotation du verset Mc. 9,38

Iesus autem⁴⁷ ait: Nolite prohibere eum.

⁴⁷ autem Ω^L Ω^J Ω^S Li447@ Rusch Clementina Weber] om. Li447

Nemo est enim⁴⁸ qui faciat virtutem in nomine meo et possit cito male loqui de me.

⁴⁸ est enim Ω^L Li447 Li447@ Rusch Clementina Weber] inv. Ω^J, est Ω^S

Numérotation du verset Mc. 9,39

Qui enim non est adversum⁴⁹ vos pro vobis est.

⁴⁹ adversum Ω^J Ω^L Li447 Ω^S Rusch Weber ] adversus Li447@

Numérotation du verset Mc. 9,40

Quisquis enim

potum dederit vobis calicem aque frigide⁵⁰

⁵⁰ frigide Li447 Li447@ Ω^S Rusch ] om. Cor1 Ω^J Ω^L Clementina Weber

in nomine meo quia Christi estis, amen dico vobis, non perdet mercedem suam.

Numérotation du verset Mc. 9,41

Et quisquis scandalizaverit

unum ex his pusillis

credentibus in me⁵¹, bonum est ei magis si⁵² circumdaretur mola asinaria collo⁵³ eius et in mare⁵⁴ mitteretur.

⁵¹ scandalizaverit unum... me] unum de pusillis hiis credentibus in me scandalizaverit Ω^S |

⁵² si Ω^L] ut Ω^S |

⁵³ collo CorS2 Ω^JΩ^L Rusch Weber ] in praem. CorS2 (al.) Ω^S |

⁵⁴ mare Ω^JLi447 Li447@ Rusch Weber] mari Ω^S |

Numérotation du verset Mc. 9,42

Et si scandalizaverit te manus tua abscide illam.

Bonum est

tibi debilem introire in vitam

quam duas manus habentem ire in gehennam in ignem inextinguibilem,

Numérotation du verset Mc. 9,43

ubi vermis eorum

non moritur

et ignis non extinguitur.

Numérotation du verset Mc. 9,44

Et si pes tuus te scandalizat⁵⁵

⁵⁵ te scandalizat Ω^L Ω^L Li447@ Rusch Clementina Weber] inv. Ω^S

amputa⁵⁶ illum.

⁵⁶ amputa Ω^L] te praem. Ω^J* (rubr. cancel. et exp.)

Bonum est tibi claudum introire in vitam eternam⁵⁷ quam duos pedes habentem⁵⁸ mitti in gehennam ignis inextinguibilis⁵⁹,

⁵⁷ claudum introire in v. e. Li447@ Ω^L Ω^S Clementina ] claudum in vitam eternam introire Rusch Weber ; introire claudum in v. e. Ω^J |

⁵⁸ habentem Ω^L] habentes Li447@ * |

⁵⁹ ignis inextinguibilis Ω^L Ω^S Rusch Weber ] in ignem inextinguibilem Li447@ |

Numérotation du verset Mc. 9,45

ubi vermis eorum non moritur et ignis non extinguitur.

Numérotation du verset Mc. 9,46

Quod

si oculus tuus

scandalizat te

eiice eum⁶⁰.

⁶⁰ eum Ω^J Ω^L Ω^S Rusch Weber ] illum Li447@

Bonum est⁶¹ tibi luscum⁶² introire in regnum Dei quam duos oculos habentem mitti in gehennam ignis,

⁶¹ est Ω^L] om. Cas239 |

⁶² tibi luscum Ω^J Ω^L Li447@ Rusch Weber ] lusco tibi Ω^S |

Numérotation du verset Mc. 9,47

ubi vermis eorum non moritur et ignis non extinguitur.

Numérotation du verset Mc. 9,48

Omnis enim igne

salietur.

Et omnis victima

sale⁶³ salietur⁶⁴.

⁶³ sale Ω^S Rusch ] om. Li447 Li447@ Ω^J Ω^L Weber |

⁶⁴ victima sale – salietur] inv. Ω^S |

Numérotation du verset Mc. 9,49

Bonum est sal.

Quod si sal insulsum fuerit⁶⁵

⁶⁵ insulsum fuerit Ω^J Ω^L Li447 Li447@ Ω^S Weber ] inv. Rusch

in quo illud condietis? Habete in vobis sal⁶⁶

⁶⁶ sal CorS2 (al.) Ω^L² Li447 Li447@ Ω^S Rusch Weber ] salem CorS2 Cas239 Ω^JΩ^L* (rubr. corr.)

et pacem

habete inter vos.

Capitulum 9

Numérotation du verset Mc. 9,
distinctio 1

^prol.| [Parall. bibl.: Mt. 17, 1-8 // Mc. 9, 1-7 // Lc. 9, 28-34]

^marg.| {CMC9d1.1} HIERONYMUS. − Post consummationem crucis, gloria resurrectionis ostenditur ut non timerent opprobria crucis qui oculis suis visuri erant gloriam resurrectionis future.^A ^a
Unde dicitur:

^a ¶Fons: Hieronymus ( pseudo) , In Mc., CCSL 82, p. 39.44-46: «Unde dicit: Si quis uult post me uenire sequi deneget semetipsum. Id est alter ex altero efficiatur. Post confirmationem crucis, gloria resurrectionis ostenditur. Unde et sequitur, tertia decima uirtute."Et post dies sex" in monte excelso"transfiguratus est" coram discipulis suis ut non timerent obprobria crucis qui uiderant oculis suis gloriam futurae resurrectionis». [FG2014]*

^A ¶Codd. : Li447 ( 42va ) Ed1953 {MM2019}

Numérotation du verset Mc. 9,1

Et post dies sex assumpsit Iesus Petrum et Iacobum et Ioannem et duxit illos in montem excelsum seorsum solos et transfiguratus est coram ipsis.

^marg.| {CMC9d1.2} CHRYSOSTOMUS. − Quod autem Lucas^bdicit “post octo dies”, non contrariatur huic. Lucas enim et diem quo Christus predicta locutus fuerat et diem in quo eos assumpsit, numeravit¹. Ideo autem post sex dies eos assumpsit ut vehementiori repleti desiderio in horum dierum spatio vigilanti et sollicita mente ea que videbant attenderent.^B ^c

^b Lc. 9, 28: «Factum est autem post hæc verba fere dies octo, et assumpsit Petrum, et Jacobum, et Joannem, et ascendit in montem ut oraret». Cf. Mt. 17, 1: «Et post dies sex assumit Jesus Petrum, et Jacobum, et Joannem fratrem ejus, et ducit illos in montem excelsum seorsum».

^c ¶Fons^G: <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum (Mc. 9, 2-3), [CPG C125.1], Vat. gr. 756, f. 124r40-46 https://digi.vatlib.it/view/MSS_Vat.gr.358/0293 ; [CPG C125.2]: Cramer, p. 352.17-353.3 ; Possinus, p. 178 (Tolosanus): «Ὁ μὲν οὖν Λουκᾶς μετὰ ὀκτώ εἶπεν* οὐκ ἐναντιούμενος τούτῳ , ἀλλὰ καὶ σφόδρα συνᾴδων. Ὁ μὲν γὰρ καὶ αὐτὴν τὴν ἡμέραν καθ’ ἣν ἐφθέγξατο λέγει [om. Cramer] κἀκείνην καθ’ ἣν ἀνήγαγεν [+ εἶπεν Cramer] [...] ἵνα εὐμαθέστεροι περὶ τὴν θεωρίαν γένωνται ἀφ’ ὧν προεῖπεν, καὶ σφοδροτέρας ἐν τῷ τῶν ἡμερῶν ἀριθμῷ τῆς ἐπιθυμίας ἐμπλησθέντες, οὕτως νηφούσῃ καὶ μεμεριμνημένῃ διανοίᾳ παρεγένοντο».
* Ὁ μὲν οὖν Λουκᾶς μετὰ ὀκτώ εἶπεν] Λουκᾶς δὲ μετ’ ὀκτώ φησιν Cramer, Λουκᾶς μὲν ὀκτώ εἶπεν ἡμέρας Tolosanus
<cuius fons> Cf. Chrysostomus , In Mt. hom. 56 (57) (Mt. 9, 1) § 1, PG 58, 549.35-350.21 : «Καὶ μεθ' ἡμέρας ἓξ παραλαμβάνει Πέτρον καὶ Ἰάκωβον καὶ Ἰωάννην. Ἕτερος δὲ μετὰ ὀκτώ φησιν, οὐκ ἐναντιούμενος τούτῳ, ἀλλὰ καὶ σφόδρα συνᾴδων. Ὁ μὲν γὰρ καὶ αὐτὴν τὴν ἡμέραν καθ' ἣν ἐφθέγξατο, κἀκείνην καθ' ἣν ἀνήγαγεν, εἶπεν· [...] Τί δήποτε οὖν καὶ προλέγει; Ἵνα εὐμαθέστεροι περὶ τὴν θεωρίαν γένωνται, ἀφ' ὧν προεῖπε, καὶ σφοδροτέρας ἐν τῷ τῶν ἡμερῶν ἀριθμῷ τῆς ἐπιθυμίας ἐμπλησθέντες, οὕτω νηφούσῃ καὶ μεμεριμνημένῃ τῇ διανοίᾳ παραγένωνται».
<ex quo> Chrysostomus, In Mt., hom. 56 (Mt. 16, 27-28), Burgundionis versio, BAV, Vat. lat. 383, f. 181vb -182ra = Firenze, BML, Plut. 14.d.4, f. 214vb-215ra : «Et post dies sex assumpsit Petrus et Iohannem et Iacobum. Alius autem evangelista [om. F] post octo ait non adversans huic sed et valde concordans. Hic {qui octo} enim et ipsam diem secundum quam locutus est et illam secundum quam sursum duxit {in montem} dixit; Hic {qui sex} autem eas que in medio horum {octo} solum. [...] Quid igitur et predicit ? Ut docibiliores circa hanc contemplationem efficiantur ab his que predixit et vehementiori in horum dierum spatio concupiscentia repleti ita vigilanti et sollicita mente accederent (!)».
<non hab.> La CGP dépend de l’homélie 56 in Mt. et suffit à justifier le texte latin de la Catena. Tolosanus omet la seconde partie de la sentence à partir de λέγει. La référence «In Marcum hom. 10» (CMC9d1.2) donnée par les éditions sourcées de la Catena (Ed1611 Ed1657 etc.), renvoie à l’édition d’un recueil pseudo Chrysostomien: Iohannis Chrysostomi, In evangelium secundum Marcum et Lucam, ad Benedictum Prevotium, Parisiis, 1557, f. 15-18 . Cette homélie est en fait un sermon latin pseudo chrysostomien attribué par Dom Morin à Jérôme (CPL 594) qu’il ne faut pas confondre avec avec le commentaire de Marc du pseudo Jérôme abondamment exploité par la Catena aurea (CPL 632). Il n’est pas la source de cette sentence, pas plus que CPG 4646 ( PG 61, 721 ). Voir aussi les sermons sur la transfiguration non édités: CPG 4898, CPG4900, CPG 5009, CPG5017, CPG5175 (20).
¶Nota Thomas traduit correctemement παρεγένοντο par attenderent qu’une cacographie a transformé en attenderent dans les deux manuscrits de Burgundio collationnés. [ADL2019] [MM2019]

^B ¶Codd. : Li447 ( 42v b) Ed1611 Ed1953 {MM2019}

¹ quo Christus predicta locutus fuerat et diem in quo eos assumpsit - numeravit] inv. Li447

^marg.| {CMC9d1.3} THEOPHYLACTUS. − Assumpsit autem tres vertices Apostolorum: Petrum tamquam confitentem et diligentem, Ioannem tamquam dilectum, Iacobum vero tamquam altivocum et theologum. Intantum enim gravis erat Iudeis ut Herodes volens Iudeis placere ipsum occiderit.^C ^d

^d ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 9, 1), PG 123, 580A14-B6. [CGC2015]

^C ¶Codd. : Li447 ( 42v ) Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CMC9d1.4} CHRYSOSTOMUS. − [a] Non autem in domo suam gloriam demonstrat, [c] sed in montem excelsum illos assumit [b] quoniam montis sublimitas conveniens erat ad glorie sublimitatem ostendendam.^D ^e

^e ¶Fons^G: <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum (Mc. 9, 2-3), [CPG C125.1]: Vat. gr. 756, f. 124r46-47 https://digi.vatlib.it/view/MSS_Vat.gr.358/0293 ; [CPG C125.2]: Cramer, p. 353.3-6 : «[a] ἐνῆν μὲν οὑν καὶ ἐν οἴκῳ τὴν ἑαυτοῦ δόξαν ἐπιδεῖξαι [b] ἐπειδὴ καὶ τὸ τοῦ ὄρους ὕψος οἰκεῖον εἶχέ τι [om. Cramer] πρὸς τὸ τῆς δόξας ὕψος συμπεριλαμβανόμενον [σύμπαν λαμβανόμενον Cramer], [c] εἰς ὄρος αὐτοὺς ἀνήγαγεν ὑψηλόν».
< Diff.> Possinus, p. 178-179 (Tolosanus)
<non hab.> Pas de source identifiée d’après Lamb2012 et Catholiclibrary.org [ADL2019] [MM2019]

^D ¶Codd. : Li447 ( 42v b) Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CMC9d1.5} THEOPHYLACTUS. − Seorsum autem eos ducit, quia debebat eis mysteria revelare. Transfigurationem autem oportet intelligere non figure immutationem, sed quia, manente ut prius erat figura, appositio facta est cuiusdam inenarrabilis claritatis.^E ^f

^f ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 9, 1), PG 123, 580B6-11 (ad sensum). [CGC2015]

^E ¶Codd. : Li447 ( 42v b) Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CMC9d1.6} CHRYSOSTOMUS. ² − Neque ergo decet aliquam figure transformationem in regno Dei esse futuram, aut circa ipsum salvatorem aut circa eos qui assimilabuntur, sed appositionem claritatis.^F ^g

^g ¶Fons^G: <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum (Mc. 9, 2-3), [CPG C125.1]: Vat. gr. 756, f. 124v.1-2 https://digi.vatlib.it/view/MSS_Vat.gr.358/0293 ; [CPG C125.2]: Cramer, p. 353.12-14 : «οὐ δὴ τοῦ χαρακτῆρος μεταβολήν τινα προσδοκητέον ἐν τῇ βασιλείᾳ, οὔτε αὐτοῦ τοῦ Σωτῆρος, οὔτε τῶν ὁμοιουμένων [ὡμοιωμένων Cramer] αὐτῷ, ἀλλὰ φωτὸς προσθήκην ὑπερλάμπρου».
<Diff.> Possinus, p. 179 (Tolosanus)
<<non hab.> Pas de source identifiée par Lamb2012 et d’après Catholiclibrary.org [ADL2019] [MM2019]

^F ¶Codd. : Li447 ( 42v b) Ed1953 {MM2019}

² Chrysostomus] in ras. Li447

^marg.| {CMC9d1.7} BEDA. − Transfiguratus igitur salvator, non substantiam vere carnis amisit, sed gloriam future, vel sue, vel nostre resurrectionis ostendit qui qualis tunc apostolis apparuit, talis post iudicium cunctis apparebit electis.^G ^h
Sequitur:

^h ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 3, c. 9, CCSL 120, p. 543.40-43: «Transfiguratus saluator non substantiam uerae carnis amisit sed gloriam futurae uel suae uel nostrae resurrectionis ostendit qui qualis tunc apostolis apparuit talis post iudicium cunctis apparebit electis». [FG2017]

^G ¶Codd. : Li447 ( 42vb ) Md214 Ed1953 {MM2019}

Numérotation du verset Mc. 9,2

Et vestimenta eius facta sunt splendentia, etc.³

³ etc.] om. Ed1953

^marg.| {CMC9d1.8} GREGORIUS. Trigesimo secundo Moralium. ⁴* − Quia in superne claritatis culmine ei vite iustitie⁵* fulgentes adherebunt. Vestium enim nomine iustos quos sibi adiungit insinuat.^H ⁱ
Sequitur:

ⁱ ¶Fons: Gregorius Magnus , Moralia in Iob, lib. 32, § 6, CCSL 143B, p. 1634.22-24: «In monte enim uestimenta eius sicut nix facta sunt, quia in supernae claritatis culmine sancti omnes ei luce iustitiae fulgentes adhaerebunt. Sed quia speciosarum uestium nomine iustos sibi quomodo adiungat insinuat, iniustos etiam quomodo a se disiungat ostendit».
<<Paral. Thomae de Aquino> Summa theologiae, III q. 45 a. 2 ad 3, Leonina t. 11, p. 431: «Unde Gregorius dicit, xxxii moral., quod vestimenta Christi facta sunt splendentia, “quia in supernae claritatis culmine sancti omnes ei luce iustitiae fulgentes adhaerebunt . Vestium enim nomine iustos, quos sibi adiunget, significat”, secundum illud Isaiae xlix, his omnibus velut ornamento vestieris» ?
¶Nota La leçon vite provient d’une erreur de lecture de luce (Grégoire) que la tradition manuscrite de la Catena confirme, mais que la Somme de théologie, postérieure, corrige tout en reformulant la sentence de la Catena à partir du texte original de Grégoire. [MM2019]

^H ¶Codd. : Li447 ( 43ra ) Md214 Ed1470 Ed1953 {MM2019}

⁴ Trigesimo secundo M.] om. Md214 Moralium Ed1953

⁵ iustitie] iustitia Ed1470 Ed1953

Numérotation du verset Mc. 9,3

Et apparuit illis Elias cum Moyse et erant loquentes cum Iesu.

^marg.| {CMC9d1.9} CHRYSOSTOMUS. ⁶* {hom.57} . − [1] Moysen⁷ et Eliam in medium⁸* introducit. Primo quidem quia turbe dicebant Christum Eliam aut unum prophetarum, apostolis se cum eis ostendit ut differentiam servorum et Domini cernerent. Et etiam, quia de⁹ transgressione legis Iudei Christum accusabant et blasphemum eum putabant, tamquam sibi gloriam Patris attribuentem, eos qui in utroque fulserunt, in medium ducit. Etenim Moyses legem dedit et Elias glorie Dei zelator¹⁰ fuit unde ei non assisterent, si Deo et legi eius contrarius esset. Et iterum¹¹* ut scirent quod vite¹² potestatem ac¹³* mortis habet, propter hoc et Moysen, qui mortuus erat, et Eliam qui nondum mortem passus fuerat, in medium introducit. [2] Item per hoc significavit quod doctrine Christi, legis¹⁴* et¹⁵* prophetarum doctrina pedagogus fuit^j. Significat¹⁶ etiam coniunctionem Veteris et Novi¹⁷* Testamenti et, quoniam in resurrectione cum prophetis apostoli¹⁸ coniungentur, et una erit obviatio regi communi.^I ^k
Sequitur:

^j Cf. Gal. 3, 24: «Itaque lex pedagogus noster fuit in Christo, ut ex fide justificemur».

^k ¶Fons^G: <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum (Mc. 9, 4), [CPG C125.1]: Vat. gr. 756, f. 124v.2-28 https://digi.vatlib.it/view/MSS_Vat.gr.358/0293 ; Vat. gr. 358, f. 143v41-144 r.30 [CPG C125.2]: Cramer, p. 353.17 - 354.20 : «[1] Μωσῆν καὶ Ἠλίαν εἰς μέσον ἄγει, [+ πολλὰς ἂν ἔχοι τις εἰπεῖν αἰτίας· πλὴν ἡμεῖς ταύτας εἴπωμεν Cramer]. Πρῶτον μὲν ταύτην ὅτι ἐπειδὴ οἱ ὄχλοι ἔλεγον αὐτὸν [om. Cramer], οἱ μὲν Ηλίαν, [+ οἱ δὲ Ἱερεμίαν Cramer], οἱ δὲ ἕνα τῶν προφητῶν, τοὺς κορυφαίους ἄγει, ἵνα τὸ μέσον κἀντεῦθεν ἴδωσι τῶν δούλων καὶ τοῦ Δεσπότου, [+ καὶ ὅτι καλῶς ἐπῃνέθη Πέτρος ὁμολογήσας αὐτὸν Υἱὸν τοῦ Θεοῦ Cramer]. Kαὶ ἐπειδὴ συνεχῶς ἐνεκάλουν αὐτὸν παραβαίνειν τὸν νόμον καὶ βλάσφημον αὐτὸν εἶναι ἐνόμιζον, ὡς σφετεριζόμενον δόξαν οὐ προσήκουσαν αὐτῷ , τὴν τοῦ Πατρὸς, ἴσον ἑαυτὸν ποιῶν τῷ πατρί* . Ἵνα τοίνυν δειχθῇ ὡς τούτων ἐστιν ἀνεύθυνος, [+ καὶ οὔτε νόμου παράβασις τὸ γινόμενον, οὔτε δόξης σφετερισμὸς τῆς μὴ προσηκούσης τὸ λέγειν ἑαυτὸν ἶσον τῷ Πατρὶ Cramer], τοὺς ἐν ἑκατέρῳ λάμψαντας τούτους εἰς μέσον ἄγει· καὶ γὰρ Μωϋσῆς τὸν νόμον ἔδωκε, καὶ ἠδύναντο λογίσασθαι, ὅτι οὐκ ἃν παρεῖδεν πατούμενον αὐτὸν, ὡς ἐνόμιζον οἱ Ἰουδαῖοι, οὐδ’ ἃν τὸν παραβαίνοντα αὐτὸν καὶ τῷ τεθεικότι πολέμιον ὄντα ἐθεράπευσεν ἄν. Καὶ Ἠλίας δὲ ὑπὲρ τῆς δόξης τοῦ Θεοῦ ἐζήλωσε· καὶ οὐκ ἃν πάρεισιν εἰ ἀντίθεος ἢν , καὶ Θεὸν αὐτὸν ἔλεγεν ἶσον τῷ πατρὶ, μὴ ὣν ὅπερ ἔλεγε, [+ μηδὲ προσηκόντως τοῦτο ποιῶν Cramer], παρέστη καὶ αὐτὸς καὶ ὑπήκουσεν . Kαὶ πάλιν ἵνα ἴδωσιν ὅτι καὶ θανάτου καὶ ζωῆς ἐξουσίαν ἔχει, καὶ τῶν ἄνω καὶ τῶν κάτω κρατεῖ﮲ διὰ τοῦτο καὶ τὸν τετελευτηκότα καὶ τὸν οὐδέπω τοῦτο παθόντα εἰς μέσον ἄγει. Καὶ τελευταῖον τοῦ σταυροῦ δεῖξαι τὴν δόξαν βουλόμενος﮲ἔλεγον γὰρ τὴν ἔξοδον αὐτῆς, ἣν ἔμελλε πλεροῦν εἰς Ἱηρουσαλήμ** . [2] Kαὶ πάλιν Μωϋσῆς καὶ Ἠλίας ἐν τῇ παρούσῃ δοξῇ συμπαρόντες ἐδείκνυντο, καὶ συμπαρεσόμενοι τότε σημεῖον [σημεῖα Cramer] τῆς διὰ νόμου τε καὶ προφητῶν γεγενημένης παιδαγωγίας [+ ἐπὶ Χριστὸν Cramer], ὥστε συνῆφθαι καὶ παρεστάναι τῷ τελείαν δωρουμένῳ χάριν, τὸν παιδαγωγὸν νόμον καὶ τοὺς [+ προαναγγέλλοντας Cramer] προφήτας· ὧν ἀπάνθισμά τι καὶ ἀπαρχὴ πρώτη γέγονεν Ἠλίας, ὁμοίως καὶ εἰς τὴν ἀνάκλησιν τοῦ Ἰσραὴλ, ὅπερ λέγεται ἐγκατάλειμμα προφήτης [+ κεῖται προφήτης· κατὰ τὸ ἰδοὺ ἐγὼ ἀποστέλλω ὑμῶν Ἠλίαν τὸν Θεσβίτην, καὶ ἐλθὼν ἀποκαταστήσει καρδίας πατέρων πρὸς υἱοὺς, καὶ καρδίαν υἱῶν ἐπὶ πατέρας αὐτῶν Cramer]. Δηλοῖ δὲ καὶ συνάφειαν παλαιᾶς [+ διαθήκης Cramer] καὶ νέας, καὶ ὅτι συναφθήσονται ἐν τῇ ἀναστάσει [+ οἱ Cramer] Ἀπόστολοι μετὰ τῶν προφητῶν, καὶ μία ἔσται κοινωνία τῆς ἀπαντήσεως τοῦ βασιλέως».
* ἴσον ἑαυτὸν ποιῶν τῷ πατρί ] καὶ ἔλεγον﮲ οὗτος οὐκ ἔστιν ἐκ τοῦ Θεοῦ, ὅτι τὸ σάββατον οὐ τηρεῖ, καὶ ἄλλα τινὰ παρόμοια Cramer
** Καὶ τελευταῖον... Ἱηρουσαλήμ] Τὴν δὲ πέμπτην αἰτίαν ὁ αὐτὸς Εὐαγγελίστης ἀπεκάλυψεν, δεῖξαι τοῦ σταυροῦ τὴν δόξαν βουλόμενος, καὶ παραμυθήσασθαι τὸν Πέτρον καὶ ἐκείνους δεδοικότας τὸ πάθος, καὶ ἀναστῆσαι αὐτῶν τὰ φρονήματα Cramer
<Diff.> Vg1229, f. 104v; Possinus, p. 179 (Tolosanus).
<cuius fons> [1] Cf. Chrysostomus , In Mt. hom. 56 (57) (Mt. 16, 28), § 1-2, PG 58, 550.23 - 551.6 : «Τίνος δὲ ἕνεκεν καὶ Μωϋσῆν καὶ Ἠλίαν εἰς μέσον ἄγει; Πολλὰς ἂν ἔχοι τις εἰπεῖν αἰτίας· καὶ πρώτην μὲν ταύτην, ὅτι ἐπειδὴ οἱ ὄχλοι ἔλεγον, οἱ μὲν Ἠλίαν, οἱ δὲ Ἱερεμίαν, οἱ δὲ ἕνα τῶν ἀρχαίων προφητῶν, τοὺς κορυφαίους ἄγει, ἵνα τὸ μέσον καὶ ἐντεῦθεν ἴδωσι τῶν δούλων καὶ τοῦ Δεσπότου, καὶ ὅτι καλῶς ἐπῃνέθη Πέτρος ὁμολογήσας αὐτὸν Υἱὸν Θεοῦ. Μετ' ἐκείνην δὲ καὶ ἑτέραν ἔστιν εἰπεῖν. Ἐπειδὴ γὰρ συνεχῶς ἐνεκάλουν αὐτῷ τὸ παραβαίνειν τὸν νόμον, καὶ βλάσφημον αὐτὸν εἶναι ἐνόμιζον, ὡς σφετεριζόμενον δόξαν οὐ προσήκουσαν αὐτῷ τὴν τοῦ Πατρὸς, καὶ ἔλεγον· Οὗτος οὐκ ἔστιν ἐκ τοῦ Θεοῦ, ὅτι τὸ σάββατον οὐ τηρεῖ· καὶ πάλιν, Περὶ καλοῦ ἔργου οὐ λιθάζομέν σε, ἀλλὰ περὶ βλασφημίας, καὶ ὅτι ἄνθρωπος ὢν ποιεῖς σεαυτὸν Θεόν· ἵνα δειχθῇ ὅτι βασκανίας ἀμφότερα τὰ ἐγκλήματα, καὶ ἑκατέρων τούτων ἐστὶν ἀνεύθυνος, καὶ οὔτε νόμου παράβασις τὸ γινόμενον, οὔτε δόξης σφετερισμὸς τῆς μὴ προσηκούσης τὸ λέγειν ἑαυτὸν ἴσον τῷ Πατρὶ, τοὺς ἐν ἑκατέρῳ λάμψαντας τούτων εἰς μέσον ἄγει. Καὶ γὰρ Μωϋσῆς τὸν νόμον ἔδωκε, καὶ ἠδύναντο λογίσασθαι Ἰουδαῖοι, ὅτι οὐκ ἂν Ἰουδαῖοι, ὅτι οὐκ ἂν περιεῖδε πατούμενον αὐτὸν, ὡς ἐνόμιζον, οὐδ' ἂν τὸν παραβαίνοντα αὐτὸν καὶ τῷ τεθεικότι πολέμιον ὄντα ἐθεράπευσεν ἄν. Καὶ Ἠλίας δὲ ὑπὲρ τῆς δόξης τοῦ Θεοῦ ἐζήλωσε, καὶ οὐκ ἂν, εἰ ἀντίθεος ἦν, καὶ Θεὸν ἑαυτὸν ἔλεγεν, ἴσον ἑαυτὸν ποιῶν τῷ Πατρὶ, μὴ ὢν ὅπερ ἔλεγε, μηδὲ προσηκόντως τοῦτο ποιῶν, παρέστη καὶ αὐτὸς καὶ ὑπήκουσεν. Ἔστι δὲ καὶ ἑτέραν αἰτίαν εἰπεῖν μετὰ τῶν εἰρημένων. Ποίαν δὴ ταύτην; Ἵνα μάθωσιν, ὅτι καὶ θανάτου καὶ ζωῆς ἐξουσίαν ἔχει , καὶ τῶν ἄνω καὶ τῶν κάτω κρατεῖ. Διὰ τοῦτο καὶ τὸν τετελευτηκότα, καὶ τὸν οὐδέπω τοῦτο παθόντα εἰς μέσον ἄγει. Τὴν δὲ πέμπτην αἰτίαν (πέμπτη γὰρ αὕτη ἐστὶ πρὸς ταῖς εἰρημέναις) καὶ αὐτὸς ὁ εὐαγγελιστὴς ἀπεκάλυψε. Τίς δὲ ἦν αὕτη; Δεῖξαι τοῦ σταυροῦ τὴν δόξαν, καὶ παραμυθήσασθαι τὸν Πέτρον καὶ ἐκείνους δεδοικότας τὸ πάθος, καὶ ἀναστῆσαι αὐτῶν τὰ φρονήματα». [ADL2019] [MM2019]
¶Nota Ecrite à la lumière de Gal. 3, 14, la partie [2] de la sentence est propre à la chaîne grecque et sans équivalent littéral, même partiel, chez les Pères grecs. La complexité de la source grecque a conduit le traducteur à se détacher de la lettre pour privilégier l’expression de l’idée. La phrase n’est pas une traduction littérale. Elle résume une longue période grecque à partir de traductions littérales de fragments mis bout à bout. Cette rédaction de la sentence au fil de la traduction conduit à des repentirs sous forme d’annotations et de surcharges, mal comprises du copiste préparateur. Au lieu de «Item per hoc significavit quod doctrine legis Christi et prophetarum doctrina pedagogus fuit», il faut probablement restituer “Item per hoc significavit quod doctrine Christi, legis et prophetarum doctrina pedagogus fuit”. La maladresse de la phrase, pourtant diffusée par l’exemplar, est probablement la conséquence d’une erreur d’insertion de legis ou de Christi initialement ajoutés en interligne dans l’apographe. Elle est ainsi révélatrice et des accidents survenus lors de la préparation de l’apographe et de la méthode de Thomas caténiste. [MM2019]

^I ¶Codd. : Arag3 Li447 ( 43ra ) Md214 Mt366 ( 123vb ) V794 V10650 Ed1470 Ed1657 Ed1953 {MM2019}

⁶ Chrysostomus Li447 ] + In Matthaeum Ed1953

⁷ Moysen] Moysi Md214

⁸ medium V794 ²] medio V794* Ed1657 Ed1953

⁹ de] om. Mt366

¹⁰ zelator] zelatori Li447

¹¹ iterum] om. Ed1470 Ed1657 Ed1953

¹² vite] + et V10650

¹³ ac] et Ed1470 Ed1657 Ed1953 , a Md214

¹⁴ Christi legis] restit., inv. codd. et edd.

¹⁵ et] om. V794 Ed1657 Ed1953

¹⁶ Significat] Signat V794

¹⁷ v. et n.] inv. Ed1470 Ed1657 Ed1953

¹⁸ et - quoniam... apostoli] inv. Ed1657

Numérotation du verset Mc. 9,4

Et respondens Petrus ait Iesu: Rabbi, bonum est nos hic esse¹⁹ et faciamus hic tria tabernacula: tibi unum et²⁰* Moysi unum et Elie unum²¹.

¹⁹ nos hic esse] esse hic Md214

²⁰ et] om. Ed1470 Arag3 Ed1953

²¹ et faciamus... Elie unum] etc. Ed1657

^marg.| {CMC9d1.10} BEDA. − [b] Si tantum transfigurata Christi humanitas, duorumque societas sanctorum ad punctum visa²² delectat²³ ut eos ne discedant etiam obsequia²⁴* Petrus sistere velit. [a] Quanta erit felicitas visioni deitatis²⁵ inter angelorum choros adesse perpetuo.
Sequitur:

²² visa] visu Ed1470

²³ delectat Li447² (m. post.) ] delcant cacogr. Li447 *, del’tãt Md214, delectant V794 , del ĉat V10650

²⁴ obsequia] obsequio Ed1470 Ed1657 Ed1953

²⁵ deitatis Li447 ] divinitatis Arag3 Md214 V10650

Numérotation du verset Mc. 9,5

Non enim sciebat quid diceret.

^marg.| [c] Etsi enim²⁶ Petrus pro²⁷* stupore humane fragilitatis nesciat quid dicat; insiti tamen sibi dat affectus²⁸ indicium²⁹. Nesciebat enim quid diceret quia oblitus est regnum sanctis a Domino non alicubi terrarum sed in celis esse promissum nec recordatus est se suosque³⁰ apostolos³¹* mortali adhuc carne circumseptos immortalis vite statum subire non posse; cui etiam mente excesserat quia in domo Patris que³² in celis est, domus manufacta necessaria non sit. Sed et usque³³ nunc imperitie notatur quisquis legi et³⁴ prophetis³⁵ et evangelio tria tabernacula facere cupit, cum hec³⁶ ab invicem nullatenus valeant separari.^J ^l

^l ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 3, c. 9, CCSL 120, p. 544.86-99: «[a] O quanta felicitas uisioni deitatis inter angelorum choros adesse perpetuo, [b] si tantum transfigurata christi humanitas duorum que societas sanctorum ad punctum uisa delectet ut eos ne discedant etiam obsequio petrus sistere uelit [c] qui et si pro stupore humanae fragilitatis nesciat quid dicat, insiti tamen sibi dat affectus indicium. Nesciebat enim quid diceret qui oblitus est regnum sanctis a domino non alicubi terrarum sed in caelis esse promissum nec recordatus est se suos que coapostolos mortali adhuc carne circumsaeptos immortalis uitae statum subire non posse cui mente excesserat quia in domo patris quae in caelise st domus manu facta necessaria non sit. Sed et usque nunc imperitiae notatur quisque legi prophetis et euangelio tria tabernacula facere cupit cum haec ab inuicem nullatenus ualeant separari unum habentia tabernaculum, hoc est ecclesiam dei». [FG2017]
¶Nota La leçon coapostolos semble une correction apportée tardivement à partir de la source, probablement à l’occasion d’une révision de l’exemplar ou de la fabrication d’un second exemplaire. Il est possible que Thomas, qui a rencontré le terme chez Nicolas de Cotrone, ait volontairement cherché à l’éviter parce qu’il semble mettre les apôtres sur un pied d’égalité avec Pierre et ses successeurs. Cf. Nicolaus de Crotone (?), Libellus De Fide Trinitatis, tract. 2 c. 97, Corpus thomisticum 89271: «Sanctus Cirillus Ierosolymitanus patriarcha, qui interfuit sancte secunde synodo, in XVII preclaro tractatu super illum articulum symboli Niceni in unam sanctam Catholicam et apostolicam Ecclesiam: [...]. Apostolica dicitur, id est a Deo per apostolos missa ad omnes gentes auctoritate et uirtute spiritali ad uocandum omnes; et coram discipulis et suis sanctis Euangelistis proprio suo sanguine lauatis, ex se proprio suo spiritu super Petrum et alios eius coapostolos et successores ipsius perpetuo illuminando et deificando edificauit». [MM2019]

^J ¶Codd. : Arag3 Li447 ( 43rb ) Md214 Mt366 V794 V10650 (35va) Ed1470 Ed1657 Ed1953 {MM2019}

²⁶ enim] autem Ed1657

²⁷ pro] pre Ed1657 Ed1953

²⁸ affectus] effectus Ed1470

²⁹ indicium] iudicium Md214 V794 V10650

³⁰ suosque] suos quia

³¹ apostolos Arag3 Li447 Md214 Mt366 ] coapostolos V794 V10650 Ed1470 Ed1953

³² que] qui V10650

³³ usque] + ad V794 , om. Arag3

³⁴ et] om. Ed1657 Ed1953

³⁵ et prophetis] om. Ed1470

³⁶ hec] hoc V10650

^marg.| {CMC9d1.11} CHRYSOSTOMUS. − [b] Non etiam intellexit Petrus ³⁷ quod ad demonstrationem vere glorie transfigurationem Dominus est operatus, neque quod Moysis animam non erat in corpore ³⁸*, neque quod propter doctrinam hominum hoc faciebat. Nam plurimi erant relicturi multitudinem, in eremo habitantes.
[a] Sequitur:

³⁷ Petrus] om. Ed1470

³⁸ neque quod Moysi... corpore] om. Ed1470 Ed1953

Erant enim³⁹ timore exterriti.

³⁹ enim ] autem Mt366

^marg.| Erat autem hic timor secundum quem de communi mente in statum elevabantur meliorem. Quod enim in exterioribus videbatur, Moyses et Elias erat. Ducebatur autem anima ad quemdam divinum affectum, quasi ex divina visione ab humano sensu abstracta.^K ^m

^m ¶Fons^G: <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum (Mc. 9, 6), [CPG C125.1]: Vat. gr. 756, f. 124v39-46 https://digi.vatlib.it/view/MSS_Vat.gr.358/0293 ; ed. Matthaei 1775, p. 155.26-156.19; [CPG C125.2]: Cramer, p. 355.9-23 : «[…] [a] [+ ὡς ὁ μαθητὴς αὑτοῦ Μάρκος φησί· Cramer] ‘οὐ γὰρ* ᾔδει τί λαλήσει, φησί [om. Cramer Ed1775], ἦσαν γὰρ ἔκφοβοι’. Ὁ φόβος δὲ [γὰρ Ed1775 (A)] ἐκεῖνος τῆς κοινωτέρας [κοινοτέρας Cramer] διανοίας ἐπεισαγωγήν τινα εἶχεν καλλίονος ἢ οὐ καθ’ ὅν·** καὶ εἴ [= Ed1775 (A), οἵ Cramer Ed1775] τινες εἶεν οἱ φανέντες ἐγνώρισαν ὅτι Μωϋσῆς καὶ Ἠλίας. Ἄγεται δὲ ψυχὴ πρὸς τὸν τοῦ θείου πόθον ἐκ τῆς ὑπὸ τούτου [τούτων Cramer] κινήσεως, καὶ σπεύδει τῶν ἀνθρωπίνων μετανίστασθαι, ὥστε [+ καὶ Cramer] ὑπὸ τοῦ θεωρουμένου μακαρίου θεάματος, καὶ ὑπὸ τῆς ἐγγενομένης [ἐγγίνομένης Ed1775] αὐτῷ κινήσεως [κινίσεως Ed1775] πνευματικῆς ὁ Πέτρος, τὸ χωρισθῆναι τῆς [+ τῶν Cramer] ἀνθρώπων ἐπιμιξίας ὡς ἀγαθὸν ἐννοεῖται [= Ed1775 (A D), ἐννοεῖ Ed1775, ἐπινοεῖται Cramer] καὶ λέγει· καὶ ὡς δὴ συνεσομένων ἐπιπλέον τοῦ παρόντος [τῶν παρόντων Ed1775 (D), περιόντος Cramer] αὐτῷ τῶν φανέντων σκηνῶν ποίησιν τῶν τριῶν ^*3 ἐννοεῖ· [b] οὐκ ἐννοήσας ἐν τῷ παραυτίκα κινήματι, οὐδ’ ὅτι πρὸς ἔνδειξιν τῆς ἐρχομένης [ἐσομένης Ed1775 (A D)] δόξης ἐπεποίητο τὴν μεταμόρφωσιν ὁ Κύριος· ^*4 οὐθ’ [οὐδ’ Ed1775] ὅτι Μωϋσῆς ἦν ψυχὴ οὐκ ἐν σώματι [σώματος Vg756 Ed1775]· οὐθ’ [οὐδ’ Ed1775] ὅτι τῆς ἀνθρώπων διδασκαλίας καὶ ἰάσεως ἕνεκα, πάντα ἐποίει· καὶ ^*5 οὐχ οἷόν τε ἦν ἀπολιπεῖν τοὺς πολλοὺς καὶ τὸ ὄρος οἰκεῖν· […]».
* οὐ γὰρ] οὐκ Cramer
** ἢ οὐ καθ’ ὃν Vg756 Ed1775 (A D)] ἢ οὐ καθὸ Ed1775, νοῦ καὶ ἀγαθοῦ Cramer
^*3 τῶν φανέντων σκηνῶν ποίησιν τῶν τριῶν] τῶν τριῶν ποίησιν Cramer
^*4 Κύριος] + καθὰ προηρήκει Cramer
^*5 ἕνεκα πάντα ἐποίει καὶ] ἕνεκεν καὶ Ed1775, ἕνεκεν Ed1775 (A), ἕνεκα πάντα ἐποίει Χριστός καὶ Cramer
<diff.> Possinus, p. 180-181 (Tolosanus).
<non hab.> Pas de source identifiée d’après Lamb2012 et Catholiclibrary.org [ADL2019] [MM2019] [rev. VS2021] [MM2021]

^K ¶Codd. : Li447 Mt366 Ed1470 Ed1953 {MM2019} {MM2021}

^marg.| {CMC9d1.12} THEOPHYLACTUS. − Vel aliter. Petrus timens a monte descendere quia iam presciens⁴⁰* erat quod Christus crucifigi debebat, dixit: Bonum est nos hic esse et non illic⁴¹* descendere, in medium scilicet Iudeorum. Si autem huc⁴² venient furentes contra te, habemus⁴³ Moysen qui Egyptios debellavit, habemus etiam⁴⁴* Eliam qui ignem eduxit de celo et quinquagenarios⁴⁵*ⁿdestruxit.^L ^o

ⁿ Cf. 4Rg. 1, 9: «Misitque ad eum quinquagenarium principem»; 4Rg. 1, 11: «Rursum misit ad eum principem quinquagenarium alterum».

^o ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 9, 4-5), PG 123, 580D4 - 581A8 . [CGC2015]*
¶Nota Il faut restituer la leçon presciens qui traduit le grec ἐδεδοίκει («il craignait»), bien qu’il en atténue le sens; presens est une cacographie. [MM2021]

^L ¶Codd. : Li447 ( 43rb ) Md214 (233) Mt366 ( 124ra ) Ed1470 Ed1953 {MM2019} {MM2021}

⁴⁰ presciens Mt366] presens Li447 Md214 Ed1470 Ed1953

⁴¹ illic] illuc Ed1953

⁴² huc] hic Li447

⁴³ habemus] huiusmodi Ed1470

⁴⁴ etiam] et Md214 Ed1470 Ed1953

⁴⁵ quinquagenarios cum gr.] quinquagenos Ed1953

^marg.| {CMC9d1.13} ORIGENES. Super Mattheum. − [a] Marcus autem ex persona sua dicit: Non enim sciebat quid diceret . Ubi considerandum, ne forte per excessum mentis hec⁴⁶* loquebatur, motus quodam spiritu alieno, [b] ne forte scilicet ille spiritus qui voluit, quantum ad se, Christum scandalizare ut recederet⁴⁷ a passione omnibus hominibus salutari, ipse operans etiam hic seductorie vult evellere Christum sub colore boni ut non condescendat hominibus, nec veniat⁴⁸ ad eos nec suscipiat mortem pro eis.^M ^p

^p ¶Fons: Origenes , Commentarii in Matthaeum (consensus versionum latinarum), lib. 12, 40 (Mt 17, 4) , GCS 40, [a] p. 157.15-24: «Marcus quidem quasi ex sua persona adiecit dicens: nec enim sciebat quid responderet, Lucas autem dicit hoc inquit Petrus nesciens quid loquebatur si enim nesciens quid loquebatur haec locutus est, considerandum est ne forte per excessum mentis haec loquebatur, motus quodam spiritu alieno; spiritum autem sanctum <eum> aestimare non possumus. nec enim venerat super aliciuem credentium in lesum*** spiritus sanctus, sicut testatur lohannes: quia lesus nondum fuerat honorificatus sed alieno spiritu motus loquebatur qui nesciebat quid loquebatur. necdum enim principatus et potestates traducti et triumphati erant in ligno»; [b] p. 159.22-30: «Si ergo ita est, ne forte ille spiritus qui voluit (quantum ad se) Christum scandalizare, ut recederet a passione omnibus hominibus salutari, ipse operans etiam hic seductorie vult avellere Christum sub colore boni, ut non condescendat hominibus nec veniat ad eos nec suscipiat mortem pro eis, sed remaneat in monte excelso cum Moyse et Elia». [CGC2017] [FG2017] [MM2017]

^M ¶Codd. : Li447 (43rb ) Ed1953 {CGC2017} {FG2017} {MM2017}

⁴⁶ hec] hoc Ed1953

⁴⁷ recederet] om. Li447

⁴⁸ veniat] veniant Li447

^marg.| {CMC9d1.14} BEDA. − Quia vero Petrus materiale quesivit tabernaculum, nubis accepit umbraculum ut discat, in resurrectione non tegmine domorum, sed Spiritus sancti gloria eos esse protegendos.
Unde sequitur:

Numérotation du verset Mc. 9,6

Et facta est nubes obumbrans eos.

^marg.| Quia vero imprudenter interrogaverunt, propterea responsionem Domini non merentur sed Pater respondet pro Filio.^N ^q
Unde sequitur:

^q ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 3, c. 9, CCSL 120, p. 544.101-110: «Qui materiale tabernaculum quaesiuit nubis accepit umbraculum ut discat in resurrectione non tegmine domorum sed spiritus sancti gloria sanctos esse protegendos de qua psalmista: filii autem hominum in protectione alarum tuarum sperabunt; et in apocalipsi sua iohannes, et templum, inquit, non uidi in ea, dominus enim omnipotens templum illius est et agnus. Et uenit uox de nube dicens: hic est filius meus carissimus, audite illum. Quia imprudenter interrogauerant propterea responsionem domini non merentur, sed pater respondet pro filio ut uerbum domini compleretur, ego testimonium non dico pro me, sed pater qui me misit ipse pro me dicit testimonium». [FG2017]

^N ¶Codd. : Li447 ( 43va ) Ed1953 {MM2019}

Et venit vox de nube dicens: Hic est filius meus carissimus, audite illum⁴⁹.

⁴⁹ audite illum] ipsum audite Ed1953

^marg.| {CMC9d1.15} CHRYSOSTOMUS. ⁵⁰ − A nube quidem vox emittitur, in qua Deus apparere consuevit ut crederent quod vox illa ferretur a Deo. In hoc autem quod dicit: Hic est filius meus carissimus , unam voluntatem esse⁵¹* Patri et Filio protestatur et quod, salva filiatione, quantum ad omnia, cum eo qui genuit, unum esse⁵²* .^O ^r

^r ¶Fons^G: <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum (Mc. 9, 7), [CPG C125.1], Vat. gr. 756, f. 124v.47 - 125r1 https://digi.vatlib.it/view/MSS_Vat.gr.358/0293 ; [CPG C125.2]: Cramer, p. 356.5-22 : «ὁ δὲ παντὸς μείζων καὶ ἀξιοπιστότερος, ὁ Πατὴρ, φωνὴν ἀφίησιν [om. Cramer] ἐκ τῆς νεφέλης, οὕτως γὰρ [om. Cramer] ἀεὶ φαίνεται ὁ Θεός· [+ ‘νεφέλη γὰρ καὶ γνόφος κύκλῳ αὐτοῦ’, καὶ ‘κάθηται ἐπὶ νεφέλης κούφης·’ καὶ πάλιν ‘ὅτι θεὶς νέφη τὴν ἐπίβασιν αὐτοῦ’, καὶ νεφέλη ὑπέλάβεν αὐτὸν ἀπὸ τῶν ὀφθαλμῶν αὐτῶν’ Cramer] ἵνα οὖν πιστεύσωσιν ὅτι παρὰ τοῦ Θεοῦ ἡ φωνὴ φέρεται, ἐκεῖθεν ἔρχεται καὶ φωνὴ φησὶ [om. Cramer] ἐκ τῆς νεφέλης λέγουσα ‘ οὗτός ἐστιν ὁ υἱός μου ὁ ἀγαπητὸς’ ἐν ᾧ εὐδόκησα, [+ αὐτοῦ ἀκούετε. εἰ γὰρ δυνατὸς ὁ Θεὸς, ὥσπερ οὑν καὶ ἐστὶν, εὔδηλον ὅτι καὶ ὁ Υἱὸς ὁμοίως. Μὴ τοίνυν δείδιθι τὰ δεινά· εἰ δὲ μηδέπω τοῦτο καταδέχῃ, καὶ ἐκεῖνο λογίζου, ὅτι καὶ φιλεῖται· εἰ δὲ φιλεῖται, μὴ φοβοῦ· οὐδεὶς γὰρ ὃν ἀγαπᾷ προΐεται· οὐδὲ φιλεῖς αὐτὸν τοῦ γεγεννηκότος ἶσον. ‘Ἐν ᾧ εὐδόκησα’· οὐδὲ γὰρ ἐπειδὴ ἐγέννησε μόνον φιλεῖ, ἀλλ’ ἐπειδὴ καὶ ἴσος αὐτῷ κατὰ πάντα καὶ ὁμογνώμων ἐστίν. Tι δέ ἐστιν ‘ἐν ᾧ εὐδόκησα’; ὡσανεὶ ἔλεγεν Cramer] τουτέστι ἐν ᾧ ἀγαπαύομαι, ᾧ ἀρέσκομαι· [+ διὰ Cramer] τὸ κατὰ πᾶν ἐξισῶσθαι πρὸς αὐτὸν μετὰ ἀκριβείας, λέγων [om. Cramer] καὶ βούλημα ἓν ἐν ἑαὐτῷ τε [om. Cramer] εἶναι καὶ τῷ Πατρὶ καὶ, μένοντα Υἱὸν, κατὰ πάντα ἓν εἶναι πρὸς τὸν γεγεννηκότα».
< Diff.> Possinus, p. 180-181 (Tolosanus).
<cuius fons> Cf. Chrysostomus , In Mt. hom. 56 (57) (Mt. 16, 27-28) § 3, PG 58, 553.13-554.2 : «ὁ δὲ πάντων μείζων καὶ ἀξιοπιστότερος, ὁ Πατὴρ, φωνὴν ἀφίησιν ἐκ τῆς νεφέλης. Διὰ τί ἐκ τῆς νεφέλης; Οὕτως ἀεὶ φαίνεται ὁ Θεός. Νεφέλη γὰρ καὶ γνόφος κύκλῳ αὐτοῦ· καὶ, κάθηται ἐπὶ νεφέλης κούφης· καὶ πάλιν, Ὁ τιθεὶς νέφη τὴν ἐπίβασιν αὐτοῦ· καὶ, Νεφέλη ὑπέλαβεν αὐτὸν ἀπὸ τῶν ὀφθαλμῶν αὐτῶν· καὶ, Ὡς Υἱὸς ἀνθρώπου ἐρχόμενος ἐπὶ τῶν νεφελῶν. Ἵν' οὖν πιστεύσωσιν, ὅτι παρὰ τοῦ Θεοῦ ἡ φωνὴ φέρεται, ἐκεῖθεν ἔρχεται. Καὶ ἡ νεφέλη φωτεινή. Ἔτι γὰρ αὐτοῦ λαλοῦντος, ἰδοὺ νεφέλη φωτεινὴ ἐπεσκίασεν αὐτούς. Καὶ ἰδοὺ φωνὴ ἐκ τῆς νεφέλης λέγουσα· Οὗτός ἐστιν ὁ Υἱός μου ὁ ἀγαπητὸς, ἐν ᾧ εὐδόκησα· αὐτοῦ ἀκούετε. [...] Τί δέ ἐστιν, Ἐν ᾧ εὐδόκησα; Ὡσανεὶ ἔλεγεν, Ἐν ᾧ ἀναπαύομαι, ᾧ ἀρέσκομαι· διὰ τὸ κατὰ πάντα ἐξισῶσθαι πρὸς αὐτὸν μετὰ ἀκριβείας, καὶ βούλημα ἓν ἐν αὐτῷ εἶναι καὶ τῷ Πατρὶ, καὶ μένοντα Υἱὸν κατὰ πάντα ἓν εἶναι πρὸς τὸν γεγεννηκότα».
<ex quo> Chrysostomus, In Mt., hom. 56 (Mt. 16, 27-28), Burgundionis versio, BAV, Vat. lat. 383, f. 183ra-b = Firenze, BML, Plut. 14.d.4, f. 216ra -216vb: «Pater autem omnibus maior et fide dignior vocem emittit ex nube. Propter quid ex nube ? Ita semper apparet Deus. Nubes enim et nebula in circuitu eius et sedet in nube levi. Et rursus. Qui posuit nubes ascentum suum et nubes suscepit eum ab oculis eorum. Et sicut filius hominis veniens in nubibus. Ut igitur credant quoniam a Deo fertur hec vox et inde venit et nebula erat lucida. Ad huc enim eo loquente: ecce nubes lucida obumbravit illos. Et vox de nube dicens. Hic est filius meus dilectus in quo bene complacui ipsum audite. [...] [V383 ( 183va )] Quid autem est in quo bene complacui ? Ac si dixisset in quo requiesco in quo accepto. Quia secundum omnia exequatur ad eum cum diligentia et voluntas una in ipso est et in patre et quod quidem secundum omnia simile est unum esse ad eum qui genuit eum intelligitur».
¶Nota Thomas souligne l’équilibre théologique du passage chrysostomien en soulignant et l’égalité du Père et du Fils et la spécificité de la relation filiale que la traduction de Burgundio esquive en omettant l’incise “salva filiatione / μένοντα Υἱὸν”. On notera l’ontologie thomasienne à l’oeuvre jusque dans la traduction littérale de εἶναι, raboté par les éditeurs modernes. [ADL2019] [MM2019]

^O ¶Codd. : Li447 ( 43va ) Mt366 ( 124ra ) Ed1953 {MM2019}

⁵⁰ Chrysostomus Li447 ] + In Matthaeum Ed1953

⁵¹ esse] om. Ed1953

⁵² esse Li447 ] esset Ed1953

^marg.| {CMC9d1.16} BEDA. − Quem autem Moyses, cum venerit in carne, audiendum ab omni anima que salvari vellet predixit, hunc iam venientem in carne, Deus pater audiendum discipulis ostendit.
Sequitur:

Numérotation du verset Mc. 9,7

Et statim circumspicientes, neminem amplius viderunt nisi Iesum tantum secum.

^marg.| Ubi enim cepit filius designari, mox servi discesserunt, ne ad illos paterna vox emissa putaretur.^P ^s

^s ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 3, c. 9, CCSL 120, p. 545.124-143: «Quem ergo moyses cum uenerit in carne audiendum ab omni anima quae saluari uellet praedixit hunc iam uenientem in carne deus pater audiendum discipulis ostendit et suum esse filium caelesti uoce signauit et quasi manifestius fidem aduentus eius illis insinuans, hic uir, inquit, hic est ille quem moyses iste uobis saepius in mundo nasciturum promisit, huius uerbis iuxta praeceptum ipsius moysi et uos auscultate et omnes ueri amatores auscultare iubete. Et notandum quod sicut domino in iordane baptizato sic et in monte clarificato totius sanctae trinitatis mysterium declaratur quia nimirum gloriam eius quam in baptismo credentes confitemur in resurrectione uidentes collaudabimus. Nec frustra spiritus sanctus hic in lucida nube ut alius euangelista commemorat illic apparebat in columba quia qui nunc simplici corde fidem quam percipit seruat tunc luce apertae uisionis quod crediderat contemplabitur ipsa que qua illustrabitur in perpetuum gratia protegetur. Et statim circumspicientes neminem uiderunt amplius nisi iesum tantum se cum. Ubi coepit filius designari mox serui discesserunt ne ad illos paterna uox emissa putaretur». [FG2017]*

^P ¶Codd. : Li447 ( 43va ) Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CMC9d1.17} THEOPHYLACTUS. − Mystice autem post consummationem huius seculi, quod in sex diebus factum est, assumet nos Iesus, si eius sumus discipuli, in montem excelsum, id est in celum; et tunc videbimus eius gloriam singularem.^Q ^t

^t ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 9, 6-7), PG 123, 581A15-B4. [CGC2015]

^Q ¶Codd. : Li447 ( 43va ) Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CMC9d1.18} BEDA. − Vestimenta autem Domini recte sancti eius accipiuntur, qui novo candore fulgebunt. Fullo autem intelligendus est cui Psalmista loquitur^u: « Amplius lava me ab iniustitia⁵³* mea et a delicto meo munda me ». Qui non potest suis fidelibus claritatem dare⁵⁴* in terra, que eis conservata manet in celis.^R ^v

^u Ps. 50, 4 (Ps-R).

^v ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 3, c. 9, CCSL 120, p. 543.49-59: «Quae uidelicet uestimenta domino in terris consistente despecta aliorum que similia uidebantur sed ipso montem petente nouo candore refulgent quia nunc quidem filii dei sumus sed nondum apparuit quid erimus; scimus quia cum apparuerit similes ei erimus uidebimus enim eum sicut est. Vnde bene de eisdem uestimentis subditur: qualia fullo super terram non potest candida facere. Nam quia ille hoc loco intellegendus est fullo quem paenitens psalmista precatur, amplius laua me ab iniustitia mea et a delicto meo munda me, non potest suis fidelibus in terra dare claritatem quae eos conseruata manet in caelis». [FG2017]

^R ¶Codd. : Li447 ( 43va ) Mt366 ( 124ra ) Ed1953 {MM2019}

⁵³ iniustitia] iniquitate Ed1953

⁵⁴ clar. dare] inv. Ed1953

^marg.| {CMC9d1.19} REMIGIUS. Super Mattheum. − Vel per fullonem sancti designantur predicatores et animarum purgatores quorum in hac vita nullus ita vivere valet ut alicuius peccati maculis non obfuscetur. In futura vero⁵⁵* resurrectione sancti ab omni macula peccati purgabuntur. Tales ergo eos faciet Dominus, quales nec ipsi membra sua castigando nec ullus predicatorum suo vel exemplo vel doctrina facere potest.^S ^w

^w ¶Fons: Remigius Autissiodorensis, In Mt. [RB7226] (Mt. 17, 2), c. 61: Barcelona, Bibl. de Catalunya, cod. 548, f. 209va ; cf. c. 40 (92): Madrid, Bibl. nac., 198, f. 152vb : «Mystice per vestimenta Domini designatur omnis Ecclesia sanctorum [...] Unde etiam beatus Marcus pulchre addidit “qualia fullo super terram facere non potest”. Per fullonem sancti designatur predicatores et animarum purgatores. In hac etenim vita nullus ita vivere valet ut alicuius peccati maculis non obfuscetur. In futura namque resurrectione sancti et electi viri ab omni labe iniquitatis et macula peccati purgabuntur et tales eos efficiet Dominus purgans ab omni inquinamento carnis et spiritus quales nec ipsi membra sua castigando et mortificando nec ullus predicatorum suo [suorum Md198] vel exemplo vel doctrina facere potest». [MM2019]

^S ¶Codd. : Li447 ( 43vb ) Ed1953 {MM2019}

⁵⁵ vero] autem Li447

^marg.| { CMC9d1.20} CHRYSOSTOMUS. ⁵⁶* − [1] Vel vestimenta alba evangelica sunt et apostolica scripta omnium clarissima, [2] quibus similia nullus expositorum facere potest .^T ^x

^x ¶Fons^G: <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum (Mc. 9, 6), [CPG C125.1], Vat. gr. 1229, f. 105r5-9 : «[1] Ἱμάτια δὲ λευκὰ τὰ εὐαγγελικὰ καὶ ἀποστολικὰ γράμματα γίνεται ὡς ὑπὲρ πᾶν φῶς λαμπρότερα φαινόμενα. [2] Καὶ ὄντα τῷ θεολογοῦντι καὶ σαφηνίζοντι τὴν λέξιν αὐτοῦ».
<potius quam> Vat. gr. 756, f. 125r4-5 https://digi.vatlib.it/view/MSS_Vat.gr.358/0293 ; Vat. gr. 358, f. 144v20-24 : «[1] Ἱμάτια δὲ λευκὰ τὰ εὐαγγελικὰ καὶ ἀποστολικὰ γράμματα γίνεται ὡς τὸ ὑπὲρ πάντα λευκὸν φῶς λαμπρὰ [2] τῷ θεολογοῦντι καὶ σαφηνίζοντι τὴν λέξιν [Vg358 Vg757 (130v) , δεξίαν perpera Vg756] αὐτοῦ». [ADL2019] [MM2019]
<vel> Cf. Hieronymus ( pseudo Chrysostomus) , Tractatus in Marci evangelium, sermo 6, lin. 144 sqq. [CPL 594], CCSL 78: «dicat mihi aliquis: licet non dicat, tamen tacitus se cum cogitet: interpretatus es quid sit mons? dixisti: sermonem dei; dixisti uestimenta, scripturas sanctas; dic mihi qui sunt isti fullones, qui non possunt talia facere uestimenta qualia habet iesus? fullonum hoc opus est, ut quod sordidum est candidum faciant; et ut candidum faciant, non possunt sine labore facere, sed necesse est ut calcent uestimenta, ut lauent, ut ad solem expandant. nisi enim multo labore de sordido in candidum colorem non mutantur uestimenta. uoluit plato, uoluit aristoteles, uoluit zeno stoicorum princeps, uoluit et epicurus uoluptatis adsertor dogmata sua sordida sermonibus quasi candidis candidare: sed non potuerunt talia facere uestimenta, qualia iesus in monte possidet. Quoniam super terram erant, totum de terrenis disputabant. nullus igitur fullonum, hoc est, disceptatorum saecularis litteraturae potuit talia facere uestimenta, qualia in monte possidet iesus».
<cuius fons> Cf. [1] Origenes , Commentarii in Matthaeum (versio latina), lib. 12, 38 (Mt 17, 1-2), GCS 40, p. 154.16-155.1: «sed etiam vestimenta ipsius*** fiunt candida sicut lumen, quae sunt sermones et litterae evangeliorum quibus lesus est indutus. puto autem etiam illa, quae ab apostolis dicuntur de eo, vestimenta esse lesu, quae fiunt ascendentibus super montem excelsum cum lesu candida.- sed quoniam candidorum differentiae sunt, non fiunt qualitercumque candida, sed candida sicut*** lumen».
<cuius fons> = ἀλλὰ γὰρ καὶ τὰ ἱμάτια αὐτοῦ τοῖς ἀναχθεῖσιν ὑπ' αὐτοῦ εἰς τὸ ὑψηλὸν ὄρος κατ' ἰδίαν φαίνεται λευκὰ ὡς τὸ φῶς. ἱμάτια δὲ τοῦ Ἰησοῦ αἱ λέξεις καὶ ἃ ἐνεδύσατο τῶν εὐαγγελίων γράμματα . Οἶμαι δ' ὅτι καὶ τὰ παρὰ τοῖς ἀποστόλοις δηλούμενα περὶ αὐτοῦ ἱμάτιά ἐστιν Ἰησοῦ, γινόμενα τοῖς ἀναβαίνουσιν εἰς τὸ ὑψηλὸν ὄρος μετὰ τοῦ Ἰησοῦ λευκά. ἀλλ' ἐπεὶ καὶ λευκῶν εἰσι διαφοραί, τὰ ἱμάτια αὐτοῦ γίνονται *** λευκὰ ὡς τὸ πάντων λευκὸν λαμπρότατον καὶ καθαρώτατον· τοῦτο δέ ἐστι τὸ φῶς. ἐπὰν οὖν ἴδῃς τινὰ οὐ μόνον τὴν περὶ Ἰησοῦ θεολογίαν ἀκρι βοῦντα, ἀλλὰ καὶ τὴν λέξιν τῶν εὐαγγελίων πᾶσαν σαφηνίζοντα, μὴ ὄκνει τῷ τοιούτῳ φάσκειν γεγονέναι τὰ ἱμάτια τοῦ Ἰησοῦ λευκὰ ὡς τὸ φῶς.»
[2] Cf. Origenes , Commentarii in Matthaeum (consensus versionum latinarum), lib. 12, 39 (Mt 17, 1-2), GCS 40, p. 156.21-157.7 infra laud. CMC9,1-7§1.2 : «et forsitan fullones super terram possumus moraliter aestimare sapientes saeculi huius, qui praesunt et diligentiam adhibent quibusdam hominibus per sermonem doctrinae suae, quem ipsi aestimant clarum et mundum, ita ut putentur ornare etiam turpes intellectus et dogmata falsa fullonicatione ingenii sui. qui autem splendentia vestimenta sua ascendentibus super montem ostendit et splendidiora quam illorum ars fullonia facere potest, sermo est, qui ostendit spiritalium intellectuum splendorem in dictis scripturarum imperitis, quae a plurimis contemnuntur».
<cuius fons> = «καὶ τάχα οἱ μὲν «ἐπὶ τῆς γῆς» γναφεῖς οἱ ἐπιμελούμενοί εἰσι σοφοὶ «τοῦ αἰῶνος τούτου» λέξεως, ἧς νομίζουσι λαμπρᾶς καὶ καθαρᾶς, ὡς κοσμεῖσθαι δοκεῖν καὶ τὰ αἰσχρὰ νοήματα καὶ τὰ ψευδῆ δόγματα ὑπὸ τῆς (ἵν' οὕτως ὀνομάσω) γναφικῆς αὐτῶν. ὁ δὲ «στίλβοντα» τοῖς ἐπαναβεβηκόσιν ἐπιδεικνὺς «τὰ ἱμάτια αὐτοῦ» καὶ λαμπρότερα, ὧν δύναται ποιεῖν ἡ ἐκείνων γναφική, ὁ λόγος ἐστίν, παριστὰς ἐν ταῖς ὑπὸ πολλῶν καταφρονουμέναις λέξεσι τῶν γραφῶν τὴν τῶν νοημάτων στίλψιν, ὅτε «ὁ ἱματισμὸς» τοῦ Ἰησοῦ κατὰ τὸν Λουκᾶν «λευκὸς» καὶ «ἐξαστράπτων» γίνεται».
<non hab.> Chrysostomus (PG), Lamb2012, Cramer, Possinus, Krikones 1482, 1486. [ADL2019][MM2019]
¶Nota Nous n’avons pas retrouvé dans le corpus édité des écrits chrysostomiens la comparaison entre les foulons et les exégètes (expositores), mais plusieurs homélies sur la transfiguration demeurent inédites (cf. CMC9,1-7§1.2 : nota). L’idée selon laquelle les vêtements du Christ transfiguré sont la figure de l’excellence inégalable des Ecritures par rapport aux écrits de ses commentateurs ou à la sagesse humaine se retrouve chez Origène, cité ci-après (CMC9d1.21) et par Jérôme. Les manuscrits de la CGP consultés ne permettent pas l’identification ad litteram de la seconde partie de cette sentence. Thomas l’a peut-être lue dans un exemplaire de la CGP que nous n’avons pas identifié. Exceptionnellement la version du ms. Vg1229 semble ici plus correcte et plus proche de la traduction latine que celle de Vg756 et Vg358 habituellement cités. [MM2019]

^T ¶Codd. : Li447 ( 43vb ) Ed1953 {MM2019}

⁵⁶ Chrysostomus] + in Marcum Ed1953

^marg.| {CMC9d1.21} ORIGENES. Super Mattheum. − Vel forsitan fullones super terram possumus moraliter existimare sapientes seculi huius, qui putantur ornare etiam turpes intellectus, et dogmata falsa fullonicatione ingenii sui; sed illorum ars fullonica⁵⁷ potest facere aliquid simile sermoni, qui ostendit spiritualium intellectuum splendorem in dictis scripturarum imperitis, que a plurimis contemnuntur.^U ^y

^y ¶Fons: Origenes , Commentarii in Matthaeum (consensus versionum latinarum), lib. 12, 39 (Mt. 17, 2) , GCS 40, p. 156.21- 157.5: «Et forsitan fullones super terram possumus moraliter aestimare sapientes saeculi huius, qui praesunt et diligentiam adhibent quibusdam hominibus per sermonem doctrinae suae, quem ipsi aestimant clarum et mundum, ita ut putentur ornare etiam turpes intellectus et dogmata falsa fullonicatione ingenii sui. Qui autem splendentia vestimenta sua» ascendentibus super montem ostendit et splendidiora, quam illorum ars fullonia [fullonica B] facere potest, sermo est, qui ostendit spiritalium intellectuum splendorem in dictis scripturarum imperitis, quae a plurimis contemnuntur». [CGC2017]
<cuius fons> Origenes , Commentarii in Matthaeum (consensus versionum latinarum), lib. 12, 39 (Mt. 17, 2) , GCS 40, p. 156.21- 157.5: «καὶ τάχα οἱ μὲν «ἐπὶ τῆς γῆς» γναφεῖς οἱ ἐπιμελούμενοί εἰσι σοφοὶ «τοῦ αἰῶνος τούτου» λέξεως, ἧς νομίζουσι λαμπρᾶς καὶ καθαρᾶς, ὡς κοσμεῖσθαι δοκεῖν καὶ τὰ αἰσχρὰ νοήματα καὶ τὰ ψευδῆ δόγματα ὑπὸ τῆς (ἵν' οὕτως ὀνομάσω) γναφικῆς αὐτῶν. ὁ δὲ «στίλβοντα» τοῖς ἐπαναβεβηκόσιν ἐπιδεικνὺς «τὰ ἱμά τια αὐτοῦ» καὶ λαμπρότερα, ὧν δύναται ποιεῖν ἡ ἐκείνων γναφική, ὁ λόγος ἐστίν, παριστὰς ἐν ταῖς ὑπὸ πολλῶν καταφρονουμέναις λέξεσι τῶν γραφῶν τὴν τῶν νοημάτων στίλψιν, ὅτε «ὁ ἱματισμὸς» τοῦ Ἰησοῦ κατὰ τὸν Λουκᾶν «λευκὸς» καὶ «ἐξαστράπτων» γίνεται».
<Paral. Thomae de Aquino> CMC9,1-7 distinctio 1.20 [MM2019].

^U ¶Codd. : Li447 ( 43vb ) Ed1953 {MM2017}

⁵⁷ fullonica Ed1953 ] + non Li447

^marg.| {CMC9d1.22} BEDA. − Moyses et Elias, quorum unum mortuum et alterum⁵⁸* in celis raptum legimus, futuram omnium sanctorum gloriam significant, qui videlicet tempore iudicii vel vivi in carne reperiendi, vel ab olim gustata morte resuscitandi, et pariter sunt regnaturi cum illo.^V ^z

^z ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 3, c. 9, CCSL 120, p. 543.61-66: «Moyses et helias quorum unum mortuum alterum in caelis raptum legimus uisi in maiestate cum domino ut lucas scribit futuram in illo omnium sanctorum gloriam significant qui uidelicet tempore iudicii uel uiui in carne repperiendi uel ab olim gustata morte resuscitandi et pariter sunt regnaturi cum illo attestante etenim apostolo: mortui qui in christo sunt resurgent primi, deinde nos qui uiuimus qui relinquimur simul rapiemur cum illis obuiam domino in aera et sic semper cum domino erimus». [FG2017]

^V ¶Codd. : Li447 ( 43vb ) Ed1953 {MM2019}

⁵⁸ alterum] alium Ed1953

^marg.| {CMC9d1.23} THEOPHYLACTUS. − Vel hic ⁵⁹* significat quia in gloria videbimus et legem et prophetas cum ipso loquentes id est que de eo fuerant⁶⁰* dicta per Moysen et alios Prophetas, tunc videbimus esse consona rebus, et tunc audiemus vocem Paternam, revelantem scilicet nobis Filium Patris et docentem⁶¹* quoniam hic est Filius meus , obumbrante nube, id est Spiritu sancto qui est sapientie fons.^W ^aa

^aa ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 9, 6-7), PG 123, 581B7-15 : «... διδάσκοντος...» [CGC2015] [MM2019]

^W ¶Codd. : Li447 ( 43vb ) Ed1953 {MM2019}

⁵⁹ hic sic Li447 ] hoc Ed1953

⁶⁰ de eo fuerant] per eum fuerunt Ed1953

⁶¹ docentem] dicentem Ed1953

^marg.| {CMC9d1.24} BEDA. − Et notandum⁶²* : sicut Domino in Iordane baptizato, sic et in monte clarificato, totius sancte Trinitatis mysterium declaratur, quia gloriam eius quam in baptismo credentes confitemur, in resurrectione videntes collaudabimus. Nec frustra Spiritus sanctus hic in lucida nube, illic apparuit in columba quia qui⁶³ nunc simplici corde fidem quam percepit servat, tunc luce aperte visionis quod crediderat contemplabitur. Cum autem fieret vox super filium, inventus est ipse solus quia cum manifestaverit seipsum⁶⁴* electis, erit « Deus omnia in omnibus »^ab; immo ipse⁶⁵* cum suis per omnia Christus, caput cum corpore splendebit.^X ^ac

^ab 1Cor. 15, 28.

^ac ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 3, c. 9, CCSL 120, p. 545.132-147: «Et notandum quod sicut domino in iordane baptizato sic et in monte clarificato totius sanctae trinitatis mysterium declaratur quia nimirum gloriam eius quam in baptismo credentes confitemur in resurrectione uidentes collaudabimus. Nec frustra spiritus sanctus hic in lucida nube ut alius euangelista commemorat illic apparebat in columba quia qui nunc simplici corde fidem quam percipit seruat tunc luce apertae uisionis quod crediderat contemplabitur ipsa que qua illustrabitur in perpetuum gratia protegetur. Et statim circumspicientes neminem uiderunt amplius nisi iesum tantum se cum. Vbi coepit filius designari mox serui discesserunt ne ad illos paterna uox emissa putaretur. Aliter. Cum fieret uox super filium inuentus est ipse solus quia cum manifestauerit se ipsum electis erit deus omnia in omnibus immo ipse cum suis unus per omnia christus, id est caput cum corpore splendebit». [FG2017]

^X ¶Codd. : Li447 ( 43vb ) Ed1953 {MM2019}

⁶² notandum] + quod Ed1953

⁶³ qui] om. Li447

⁶⁴ seipsum] ipsum Ed1953

⁶⁵ ipse] om. Ed1953

Numérotation du verset Mc. 9,
distinctio 2

^prol.| [Parall. bibl.: Mt. 17, 9-13 // Mc. 9, 8-12 // Lc. 9, 35-37]

^marg.| {CMC9d2.1} ORIGENES. Super Mattheum. − Post mysterium ostensum in monte, descendentibus de monte discipulis, precepit ut eius transfiguratio non manifestetur ante gloriam passionis et resurrectionis ipsius⁶⁶.^Y ^ad
Unde dicitur:

^ad ¶Fons: Origenes , Commentarii in Matthaeum (consensus versionum latinarum), lib. 12, 43 (Mt 17, 9), GCS 40, p. 169.19-25 -170.5: «Post mysterium ergo ostensum in monte descendentibus de monte discipulis praecepit Iesus, dicens ut nemini dicerent visum donec filius hominis resurgat a mortuis. hoc simile illi est, quod superius est iam tractatum, quando praecepit discipulis ut nemini dicerent quod ipse erat Christus. propterea, quae illic dicta sunt, possunt nobis et in hoc. loco esse utilia, quoniam et hic vult lesus ut nemini manifestetur gloria eius ante gloriam passionis et resurrectionis ipsius». [CGC2017] [MM2017].

^Y ¶Codd. : Li447 (44ra) Mt366 Ed1953 {MM2017} {MM2019}

⁶⁶ ipsius] eius Li447

Numérotation du verset Mc. 9,8

Et descendentibus illis de monte precepit illis ne cuiquam que vidissent narrarent, nisi cum filius hominis a mortuis resurrexerit.

^marg.| {CMC9d2.2} CHRYSOSTOMUS. ⁶⁷* − Ubi non simpliciter silere iubet sed, passionem insinuans, causam insinuat propter quam silere debebunt.^Z ^ae

^ae ¶Fons^G: <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum (Mc. 9, 9) [CPG C125.1]: Vat. gr. 756, f. 125r16-19 https://digi.vatlib.it/view/MSS_Vat.gr.358/0293 ; [CPG C125.2]: Cramer, p. 357.3-4 ; Possinus, p. 182-183 (Victor Antiochenus): «Oὐχ ἁπλῶς κελεύει σιγᾷν* · ἀλλὰ πάλιν τοῦ πάθους ἀναμιμνήσκων, καὶ μονον ουχὶ τὴν αἰτίαν λέγων δι’ ἣν καὶ σιγᾷν ἐκέλευσεν».
* Oὐχ ἁπλῶς κελεύει σιγᾷν] ἐντεῦθεν διὰ τοῦτο κελεύει σιγᾷν καὶ οὐχ ἁπλῶς Cramer
<cuius fons> Chrysostomus , In Mt. hom. 56 (57) (Mt. 16, 28) § 4, PG 58, 554.27-31 «καὶ τὸ σκάνδαλον δὲ τὸ ἀπὸ τοῦ σταυροῦ ἐπετείνετο μᾶλλον ἐντεῦθεν. Διὰ τοῦτο κελεύει σιγᾷν, καὶ οὐχ ἁπλῶς, ἀλλὰ πάλιν τοῦ πάθους ἀναμιμνήσκων, καὶ μόνον οὐχὶ καὶ τὴν αἰτίαν λέγων, δι' ἣν καὶ σιγᾷν ἐκέλευσεν».
<ex quo> Chrysostomus, In Mt., hom. 56 (Mt. 16, 27-28), Burgundionis versio, BAV, Vat. lat. 383, f. 183va-b : «Hinc magis intendebatur. Propter hoc iubet silere. Et non simpliciter sed rursus passionis rememorans et quasi causam dicens propter quam et silere iussit». [ADL2019] [MM2019]

^Z ¶Codd. : Li447 ( 44ra ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

⁶⁷ Chrysostomus Li447 ] + In Matthaeum Ed1953

^marg.| {CMC9d2.3} THEOPHYLACTUS. − Ne scilicet homines scandalizentur⁶⁸, audientes de Christo tam gloriosa, qui eum crucifixum erant visuri. Non igitur erat congruum talia de Christo dicere antequam pateretur, post resurrectionem vero credibile videbatur.^AA ^af

^af ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 9, 8), PG 123, 581C7-12. [CGC2015]

^AA ¶Codd. : Li447 ( 44ra ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

⁶⁸ scandalizentur] scandalizarentur Li447

^marg.| {CMC9d2.4} CHRYSOSTOMUS. − Illi vero resurrectionis mysterium ignorantes, verbum quidem retinentes, invicem disputabant.
Unde sequitur:

Numérotation du verset Mc. 9,9

Et verbum continuerunt apud se, conquirentes quid esset, cum a mortuis resurrexerit.^AB ^ag

^ag ¶Fons^G: <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum (Mc. 9, 6), [CPG C125.1]: Vat. gr. 756, f. 125r26-31 https://digi.vatlib.it/view/MSS_Vat.gr.358/0293 ; [CPG C125.2]: Cramer, p. 357.6-9 ; Possinus, p. 183 (Victor Antiochenus): «ἐκεῖνοι δὲ τὸ περὶ τῆς ἀναστάσεως αὐτοῦ μὴ συνιέντες μυστήριον, ‘τὸν μὲν λόγον ἐκράτησαν πρὸς ἑαυτοὺς, δὲ συνεζήτουν τί ἑστι [ ἦν Cramer] τὸ ἐκ νεκρῷ, ἀναστῆναι’».
<non hab.> Pas de source identifiée d’après Lamb2012 et Catholiclibrary.org, Reuss1957. [ADL2019][MM2019]

^AB ¶Codd. : Li447 ( 44ra ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CMC9d2.5} HIERONYMUS. − Hoc quod proprie Marci est, id significat quia cum « absorpta fuerit mors in victoria »^ah, « non erunt in memoriam⁶⁹* priora »^ai.^AC ^aj
Sequitur:

^ah Cf. 1Cor. 15, 54.

^ai Is. 65, 17.

^aj ¶Fons: Hieronymus ( pseudo) , In Mc., CCSL 82, p. 40.5-10: «Et uerbum continuerunt apud se conquirentes quid esset cum a mortuis resurrexerit. Hoc proprie Marci. Id est cum absorta fuerit"mors in uictoria","non erunt in memoria priora, et non ascendent super cor"; cum abstulerit"Dominus sordem" filiae Sion, auferans omnem"lacrimam ab omni facie" sanctorum». [FG2014]

^AC ¶Codd. : Li447 ( 44ra ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

⁶⁹ memoriam cum Edmaior. (Σ^T Θ^H* T )] memoria

Numérotation du verset Mc. 9,10

Et interrogabant eum dicentes: Quid ergo dicunt Pharisei et scribe quia Eliam oportet venire primum?

^marg.| { CMC9d2.6} CHRYSOSTOMUS. − Intentio quidem discipulorum super hac interrogatione talis mihi esse videtur⁷⁰ : ‘Nos quidem Eliam tecum vidimus et prius te vidimus quam Eliam. Scribe vero prius Eliam venire docent; credimus itaque eos mendacium protulisse’.^AD ^ak

^ak ¶Fons^G: <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum (Mc. 9, 6), [CPG C125.1]: Vat. gr. 756, f. 125r34-36 ; https://digi.vatlib.it/view/MSS_Vat.gr.358/0293 Vat. gr. 358, f. 144v39-41 : «τὸ οὖν βούλημα τῆς ἐπερωτήσας τῶν μαθητῶν τοιοῦτον εἶναί μοι φαίνεται ἡμεῖς μὲν τὴν Ἡλίαν σὺν σοὶ εἴδομεν καὶ πρότερον σὲ ἐωρακότες αὐτοῦ﮲ οἱ γραμματεῖς Ἡλίας πρῶτον σοῦ διδάσκουσιν ἔρχεσθαι , πυνθανόμεθα οὖν εἰ ψεύδονται».
<cuius fons> Origenes , In Mt. 17, 10 ex catenis, n° 368, Origenes Werke 12, GCS 41, p. 158 : «τὸ βούλημα τῆς ἐρωτήσεως τῶν μαθητῶν τοιοῦτον τι εἶναί μοι φαίνεται ἡμεῖς μὲν τὸν Ἡλίαν νῦν σὺν σοὶ εἴδομεν πρότερον αὐτοῦ σὲ ἐωρακότες ﮲ οἱ δὲ γραμματεῖς Ἡλίαν πρῶτον σοῦ ἔρχεσθαι φασι καὶ πυνθανόμεθα εἰ ψεύδονται». [ADL2019]*
<ex quo> Cf. Origenes , Commentarii in Matthaeum (consensus versionum latinarum), lib. 13, 1 (Mt. 17, 10), GCS 40, p. 171.1-28: «Sermo interrogationis discipulorum dicentium quid ergo scribae dicunt ad aliquid eorum quae superius scripta sunt respicit; propter quod (in quantum valemus) temptemus hoc facere manifestum. Discipuli, qui cum Christo ascenderant super montem, recordabantur traditionem scribarum de Elia propheta, quoniam ante adventum Christi erat venturus, ut praeparet animas quae suscipiant eum. visio autem, quae facta erat in monte, in qua etiam Elias est visus. videbatur eis non convenire cum traditione scribarum de Elia, quia non ante Christum eis videbatur Elias venisse, sed cum Christo. ideo falsam aestimantes traditionem scribarum propter huiusmodi visionem, de Elia dixerunt: quid ergo dicunt scrihae, quoniam Eliam oportet venire primum ? tu enim nobis manifestatus es ante Eliam et prius quam ille ad hanc vitam humanam venisti». Cf. Klostermann, Benz, TU 47/2, p. 83 .
<non hab.> [CPG C125.2]: Cramer et Possinus
¶Nota La traduction de Thomas est ici sans rapport avec le texte grec et l’ancienne traduction latine de ce passage des commentaires d’Origène sur Matthieu que Thomas connaît par ailleurs. Le fragment d’Origène intégré par la CGP est omis par la seconde recension (Cramer). Il circule dans d’autres chaînes grecques collationnées par Klostermann avec quelques différences, dont notamment le remplacement de φασι par διδάσκουσιν – que Thomas traduit par credimus. [MM2019]

^AD ¶Codd. : Li447 ( 44rb ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

⁷⁰ esse videtur] inv. Mt366

^marg.| {CMC9d2.7} BEDA. − Vel ita estimabant discipuli transformationem glorie hanc esse quam in monte viderant et dicunt: Si iam venisti in gloria, quomodo precursor tuus non⁷¹* apparet ? Maxime quia Eliam viderant recessisse.^AE ^al

^al ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 3, c. 9, CCSL 120, p. 545.132-147: «Aestimant ergo discipuli transformationem gloriae hanc esse quam in monte uiderant et dicunt, si iam uenisti in gloria, quomodo praecursor tuus non apparet, maxime quia heliam uiderant recessisse». [FG2017]

^AE ¶Codd. : Li447 ( 44rb ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

⁷¹ non] om. Ed1953

^marg.| {CMC9d2.8} CHRYSOSTOMUS. ⁷²* − [b] Quid autem ad hoc Christus responderit, apparet per id⁷³* quod subditur:

⁷² Chrysostomus Li447 ] + In Matthaeum Ed1953

⁷³ id] hoc Ed1953

Numérotation du verset Mc. 9,11

Qui respondens ait illis⁷⁴* : Elias cum venerit primo, restituet omnia.

⁷⁴ illis] om. Ed1953

^marg.| In quo ostendit quod Elias veniet ante secundum adventum. [a1] Scripture enim duos adventus Christi prenuntiant: unum scilicet qui iam⁷⁵* factus est et alium qui venturus⁷⁶ est. [a2] Dominus autem secundi adventus Eliam asserit precursorem.^AF ^am

^am ¶Fons^G: <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum (Mc. 9, 11) [CPG C125.1], Vat. gr. 756, f. 125r.38-43 https://digi.vatlib.it/view/MSS_Vat.gr.358/0293 ; [CPG C125.2]: Cramer, p. 357.28- 358.6 ; cf. Possinus, p. 183-184 (Tolosanus): «[b] Διὰ τοῦτο καὶ οἱ μαθηταὶ λέγουσι, πῶς οἱ γραμματεῖς λέγουσιν ὅτι Ἠλίαν δεῖ ἐλθεῖν πρῶτον ﮲ [πρὸς οὗς ὁ Χριστὸς φησὶ ὅτι Ἠλίαν ἐλθῶν πρῶτον, ἀποκαθιστᾶ πάντα. Πρὸ τῆς δευτέρας δελονότι παρουσίας = τι οὖν ὁ Χριστὸς πρὸς ταῦτα; ὅτι Ἠλίας μὲν ἔρχεται τότε πρὸ τῆς δευτέρας μου παρουσίας Cramer] [ ...] [a1] αἱ μὲν γραφαὶ δύο λέγουσιν τοῦ Χριστοῦ παρουσίας﮲ταύτην τε τὴν γεγενημένην καὶ τὴν μέλλουσαν, [a2] τῆς μέντοι δευτέρας πρόδρομον λέγουσιν τὸν Ἡλίαν ἔσεσθαι τῆς γὰρ προτέρας Ἰωάννης ἐγένετο﮲ὅν καὶ Ἡλίαν ὁ Χριστὸς καλεῖ, οὐκ ἐπειδὴ Ἡλίας ἦν».
<cuius fons> Cf. Chrysostomus , In Mt. hom. 57 (58) § 1, PG 58, 557.9 - 559.9 : «[a1] Αἱ μὲν γὰρ Γραφαὶ δύο λέγουσι τοῦ Χριστοῦ παρουσίας , ταύτην τε τὴν γεγενημένην, καὶ τὴν μέλλουσαν: καὶ ταύτας δηλῶν ὁ Παῦλος ἔλεγεν: Ἐπεφάνη ἡ χάρις τοῦ Θεοῦ ἡ σωτήριος παιδεύουσα ἡμᾶς, ἵνα ἀρνησάμενοι τὴν ἀσέβειαν καὶ τὰς κοσμικὰς ἐπιθυμίας, σωφρόνως καὶ δικαίως καὶ εὐσεβῶς ζήσωμεν. Ἰδοὺ ἡ μία: ἄκουσον πῶς καὶ τὴν ἑτέραν δηλοῖ. Εἰπὼν γὰρ ταῦτα, ἐπήγαγε: Προσδεχόμενοι τὴν μακαρίαν ἐλπίδα, καὶ ἐπιφάνειαν τοῦ μεγάλου Θεοῦ καὶ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ. Καὶ οἱ προφῆται δὲ ἑκατέρας μέμνηνται: [a2] τῆς μέντοι μιᾶς, τῆς δευτέρας, πρόδρομον λέγουσι τὸν Ἠλίαν ἔσεσθαι. Τῆς μὲν γὰρ προτέρας ἐγένετο ὁ Ἰωάννης, ὃν καὶ Ἠλίαν ὁ Χριστὸς ἐκάλει: οὐκ ἐπειδὴ Ἠλίας ἦν ἀλλ' ἐπειδὴ τὴν διακονίαν ἐπλήρου τὴν ἐκείνου. Ὥσπερ γὰρ ἐκεῖνος πρόδρομος ἔσται τῆς δευτέρας παρουσίας, οὕτω καὶ οὗτος τῆς προτέρας ἐγένετο. Ἀλλ' οἱ γραμματεῖς ταῦτα συγχέοντες, καὶ διαστρέφοντες τὸν δῆμον, ἐκείνης ἐμνημόνευον μόνης πρὸς τὸν δῆμον, τῆς δευτέρας παρουσίας, καὶ ἔλεγον, ὅτι Εἰ οὗτός ἐστιν ὁ Χριστὸς, ἔδει τὸν Ἠλίαν προλαβεῖν. [b] Διὰ τοῦτο καὶ οἱ μαθηταὶ λέγουσι: Πῶς οἱ γραμματεῖς λέγουσιν, Ἠλίαν δεῖ ἐλθεῖν πρῶτον; [...]. Τίς οὖν ἐστιν ἡ λύσις, ἣν ὁ Χριστὸς ἐπήγαγεν; Ὅτι Ἠλίας μὲν ἔρχεται τότε πρὸ τῆς δευτέρας μου παρουσίας: καὶ νῦν δὲ ἐλήλυθεν Ἠλίας: τὸν Ἰωάννην οὕτω καλῶν». [ADL2019]
<ex quo> Chrysostomus, In Mt., hom. 57 (Mt. 9, 11), Burgundionis versio, Firenze, Plut.14.dex.4, f. 218vb -219ra <potius quam> BAV, Vat. lat. 383, f. 185rb : «[a1] Scripture enim duas Christi [om. V383] dicunt presentias [+ {vel adventus} V383]: hanc que facta est et eam que futura [factura V383] est. [...] [a2] Sed et prophete alterutrius meminerunt secunde quippe precursorem dicunt Heliam futurum esse. Prioris enim Iohannes factus est. Quem et Heliam Christus vocat. Non quia Helias erat sed quia ministerium [my{ni{}sterium V383] complebat Helie. Sicut enim ille precursor erit secunde presentie [prescientie (!) V383], ita ipse prime factus est sed scribe hec confundentes et evertentes plebem, secundam solam rememorabant plebi et dicebant. Quoniam si hic est Christus oportebat Eliam prevenire. Propter hoc et discipluli dicunt. Qualiter scribe dicunt heliam opoprtebat venire primum. [... ] Que est ergo solutio ? Ea quam Christus induxit quem Helias quidem venit ante secundam presentiam».
¶Nota Thomas remplace par Dominus le sujet pluriel de la phrase de la CGP: les Ecritures et les prophètes.

^AF ¶Codd. : Li447 ( 44rb ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

⁷⁵ iam Mt366 cum gr.] om. . Ed1953

⁷⁶ venturus] futurus Li447

^marg.| {CMC9d2.9} BEDA. − Restituet autem omnia, utique illa que Malachias ostendit dicens^an: « Ecce ego mitto⁷⁷* vobis Eliam prophetam ut convertat cor patrum ad filios et cor filiorum ad⁷⁸ patres eorum ». Restituet etiam hoc quod morti debet ac diu vivendo distulit.^AG ^ao

^an Mal. 4, 5-6.

^ao ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 3, c. 9, CCSL 120, p. 546.169-173: «Qui respondens ait illis: helias cum uenerit primo restituet omnia. Omnia restituet utique illa quae propheta praefatus ostendit dicens: ecce ego mittam uobis heliam prophetam ante quam ueniat dies domini magnus et horribilis, et conuertet cor patrum ad filios et cor filiorum ad patres eorum. Restituet et hoc quod morti debet ac diu uiuendo distulit». [FG2017]

^AG ¶Codd. : Li447 ( 44rb ) Mt366 (123va) Ed1953 {MM2019}

⁷⁷ mitto Li447 ] mittam Ed1953

⁷⁸ ad] a Li447

^marg.| {CMC9d2.10} THEOPHYLACTUS. − Proponit autem hoc⁷⁹* Dominus ad resistendum Phariseorum opinioni⁸⁰ qui tenebant quod primi adventus precursor esset⁸¹ Elias quasi ad inconveniens ducens.
Unde subdit:

⁷⁹ hoc] hec Ed1953

⁸⁰ Phariseorum opinionem] inv. Ed1953

⁸¹ esset] erat Ed1953

Et quomodo scriptum est⁸² in Filium hominis ut multa patiatur ac⁸³* contemnatur.

⁸² est Li447@ Weber] om. Li447

⁸³ ac] et Ed1953

^marg.| Ac si dicat: Elias Thesbites cum venerit, pacificabit Iudeos et ad fidem adducet ipsos, ita ut sit secundi adventus precursor. Si ergo primi adventus Elias est precursor, quomodo scriptum est quod filius hominis debet pati? Ex his ergo duobus unum erit: aut quod non sit primi adventus Elias precursor et Scripture erunt vere, aut quod sit⁸⁴ precursor primi adventus et Scripture non erunt vere quia⁸⁵* dicunt quod oportet Christum pati, cum Elias debeat omnia restituere et non debeat esse Iudeus aliquis incredulus. Sed omnes credere debeant ad predicationem eius quicumque audient eum.^AH ^ap

^ap ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 9, 11-13), PG 123, 584A15-C7 . [CGC2015] [MM2019]

^AH ¶Codd. : Li447 ( 44rb ) Mt366 (123va) Ed1953 {MM2019}

⁸⁴ sit] om. Li447 Mt366

⁸⁵ quia] que Mt366 Ed1953

^marg.| {CMC9d2.11} BEDA. − Vel ita et quomodo scriptum est etc.⁸⁶*, id est quomodo de Christi passione multifarie prophete⁸⁷ multa scripserunt. Sic⁸⁸* et Elias, cum venerit, multa passurus est et contemnendus ab impiis.^AI ^aq

^aq ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 3, c. 9, CCSL 120, p. 546.175-178: «Quod etiam hic dominus consequenter intimauit cum protinus adiunxit: et quomodo scriptum est in filium hominis ut multa patiatur et contemnatur? Id est quomodo de christi passione multifaria prophetae multi scripserunt sic et helias cum uenerit multa passurus est et contemnendus ab impiis». [FG2017]

^AI ¶Codd. : Li447 ( 44rb ) Md214 (231ra) Mt366 (123va) V794 ( 297vb ) V10650 (36va) Ed1953 {MM2019}

⁸⁶ etc.] om. Ed1953

⁸⁷ prophete] propheta V10650

⁸⁸ Sic] Ergo Mt366, Sed Ed1953

^marg.| {CMC9d2.12} CHRYSOSTOMUS. ⁸⁹* − [1] Sicut autem Dominus secundi adventus Eliam asseruit precursorem, [2] sic et consequenter asserit Ioannem esse precursorem primi adventus.
Unde subdit:

⁸⁹ Chrysostomus Li447 ] + In Matthaeum Ed1953

Numérotation du verset Mc. 9,12

Sed dico vobis quia Elias iam⁹⁰* venit.

⁹⁰ Elias iam Arag3@ Li447 @ Md214 @] Et praem. Ed1657 Ed1953 cum graec. et Ω^LJ

^marg.| [3] Ioannem ⁹¹* vocat Eliam, non quia Elias erat⁹² in persona sed quia Elie ministerium⁹³ adimplebat. Sicut enim ille precursor erit⁹⁴ secundi adventus, sic iste factus est primi.^AJ ^ar

^ar ¶Fons^G: <revera> Catena Graecorum Patrum (Mt. 9, 11) [CPG C125.1]: = Vat. gr. 756, f. 125r38-40 = [CPG C125.2] Cramer, p. 357.28-358.1 ; cf. Possinus, p. 183-184 (Tolosanus): «[1] Αἱ μὲν γὰρ Γραφαὶ δύο λέγουσι τοῦ Χριστοῦ παρουσίας , ταύτην τε τὴν γεγενημένην, καὶ τὴν μέλλουσαν· τῆς μέντοι δευτέρας, πρόδρομον λέγουσι τὸν Ἠλίαν ἔσεσθαι. [2] Τῆς [+ μὲν Cramer] γὰρ προτέρας ὁ Ἰωάννης ἐγένετο , [3] ὃν καὶ Ἠλίαν ὁ Χριστὸς καλεῖ · οὐκ ἐπειδὴ Ἠλίας ἦν, ἀλλ' ἐπειδὴ τὴν διακονίαν ἐπλήρου τὴν Ἠλιοῦ. Ὥσπερ γὰρ ἐκεῖνος πρόδρομος ἔσται τῆς δευτέρας παρουσίας , οὗτω καὶ οὗτος τῆς προτέρας ἐγένετο».
<cuius fons> Chrysostomus , In Mt. hom. 57 (58), § 1, PG 58, 557 : «[1] Αἱ μὲν γὰρ Γραφαὶ δύο λέγουσι τοῦ Χριστοῦ παρουσίας, ταύτην τε τὴν γεγενημένην, καὶ τὴν μέλλουσαν· [...] Καὶ οἱ προφῆται δὲ ἑκατέρας μέμνηνται· τῆς μέντοι μιᾶς, τῆς δευτέρας, πρόδρομον λέγουσι τὸν Ἠλίαν ἔσεσθαι. [2] Τῆς μὲν γὰρ προτέρας ἐγένετο ὁ Ἰωάννης, [3] ὃν καὶ Ἠλίαν ὁ Χριστὸς ἐκάλει· οὐκ ἐπειδὴ Ἠλίας ἦν, ἀλλ' ἐπειδὴ τὴν διακονίαν ἐπλήρου τὴν ἐκείνου. Ὥσπερ γὰρ ἐκεῖνος πρόδρομος ἔσται τῆς δευτέρας παρουσίας, οὕτω καὶ οὗτος τῆς προτέρας ἐγένετο».
<ex quo> Chrysostomus, In Mt., hom. 57 (Mt. 9, 11), Burgundionis versio, Firenze, Plut.14.dex.4, f. 218vb -219ra <potius quam> BAV, Vat. lat. 383, f. 185rb28 : «[1] Scripture enim duas Christi [om. V383] dicunt presentias [+ {vel adventus} V383]: hanc que facta est et eam que futura [factura V383] est. [...] Sed et prophete alterutrius meminerunt secunde quippe precursorem dicunt Heliam futurum esse. [2] Prioris enim Iohannes factus est. [3] Quem et Heliam Christus vocat. Non quia Helias erat sed quia ministerium [my {ni{} sterium V383] complebat Helie. Sicut enim ille precursor erit secunde presentie [prescientie (!) V383], ita ipse prime factus est sed scribe hec confundentes et evertentes plebem, secundam solam rememorabant plebi et dicebant».
<Paral. Thomae de Aquino> CMT17d3.4 : Chrysostomus: «... Cum vero dicit quod Elias iam venit, Iohannem Eliam vocat, propter ministerii modum. Sicut enim Elias secundi adventus precursor erit, ita Iohannes precursor factus est primi...»
¶Nota La proposition [1] répète par tuilage la fin [a.2] de la sentence CMC9d2.8 (voir la note associée). Il n’y a pas de différence notable ici entre les deux recensions de la CGP. La sentence pourrait aussi avoir été empruntée directement à Chrysostome, bien que le découpage du texte et quelques détails indiquent une plus grande proximité avec la CPG. La sentence est traduite directement sur le grec, avec un oeil sur Burgundio.
<non hab.> Glossa ordinaria; LLT; PL [DiLorenzo2019] [Morard2019]

^AJ ¶Codd. : Arag3 Li447 ( 44va ) Md214 (234ra) Mt366 V794 ( 297vb ) V10650 (36va) Ed1470 Ed1657 Ed1953 {Morard2019}

⁹¹ Iohannem] praem. Glossa propter auctoritatis mendosum lapsum Ed1470 Ed1953 ; cf. infra n. 2267

⁹² erat] erit Ed1953

⁹³ ministerium] misterium Arag3

⁹⁴ erit cum graec.] erat V10650

^marg.| {CMC9d2.13} <GLOSSA><TOR> . ⁹⁵* − Erat autem⁹⁶* Ioannes redargutor⁹⁷*, zelotes et eremita ut Elias. Non tamen audierunt illum sicut Eliam audient.^AK ^as

^as ¶Fons: Thomas Aquinas.
<non hab.> Theophylacte in op. cit. [CGC2015]; [CPG C125.1]: Vat. gr. 756, f. 125r ; Vat. gr. 1229, f. 105r = [CPG C125.2] Cramer, p. 358 ; LLT; PL; Glossa ordinaria; Remigius et Origenes in Mt. 11.
¶Nota 1: Toute la tradition attribue cette sentence à Théophylacte, à la suite d’un décalage des rubriques attributives des sentences 2.12, 2.13, 2.14. Suite à une imprécision de l’apographe, la sentence 2.12 (Chrysostome) a été tronquée par l’insertion inopinée de “Glossa” (supra note Erreur ! Signet non défini.) entraînant l’absorption du premier membre de la sentence suivante (désormais 2.13) sous l’autorité de Théophylacte, auteur de 2.14. Une partie de la tradition manuscrite a omis “Glossa” et respecté l’intégrité de la sentence chrysostomienne. Tous les témoins examinés à ce jour unissent 2.13 et 2.14 en une seule sentence. L’identification critique des sources révèle que “Glossa” concerne la première partie de la sentence attribuée à Théophylacte. L’apographe devait avoir mal distingué 2.13 et 2.14 ou considéré que 2.13 n’était qu’une glose introductive de Thomas. L’ajout de “Glossa” est sans doute la conséquence d’une correction de seconde main dont le point d’insertion prêtait à confusion. Nous osons donc ici une restitution lourde, fondée à la fois sur la tradition manuscrite et sur l’analyse des sources.
¶Nota 2: On notera la rareté du substantif redargutor dans la littérature latine éditée et accessible en format numérique. [MM2019]

^AK ¶Codd. : Li447 ( 44va ) Md214 (231ra) Mt366 V794 ( 297vb ) V10650 Ed1470 Ed1657 Ed1953 {MM2019}

⁹⁵ Glossa(tor)] coniec et restit. post auctoritatis mendosum lapsum (cf. n. 2276); Theophylactus codd. et edd.

⁹⁶ autem] etiam Md214 Mt366 V794 V10650 Ed1470 Ed1657 Ed1953

⁹⁷ redargutor] reaurgutor V794 , + et Ed1657 Ed1953

^marg.| {CMC9d2.14} THEOPHYLACTUS. ⁹⁸* − Sed nefario⁹⁹* ludo eum occiderunt, caput illius amputantes.^AL ^at
Unde sequitur:

^at ¶Fons: [a] <non hab.> Theophylacte in op. cit.; LLT: Glossa ordinaria. [b] Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 9, 12), PG 123, 584C9-11 . [CGC2015] [MM2019]

^AL ¶Codd. : Li447 ( 44va ) Md214 (231ra) Mt366 V794 ( 297vb ) V10650 Ed1470 Ed1657 Ed1953 {MM2019}

⁹⁸ Theophylactus] restit. (cf. supra); om. omnes codd. et edd.

⁹⁹ Sed nefario] nefario vero Ed1470 Ed1657 Ed1953

Et fecerunt illi¹⁰⁰ quecumque¹⁰¹ voluerunt sicut scriptum est de illo¹⁰²* .

¹⁰⁰ illi] il. Md214 illum V10650

¹⁰¹ quecumque Li447@ Weber ] que Li447

¹⁰² sicut... de illo] sicut... de eo Ed1470 Ed1953 , etc. Ed1657

^marg.| {CMC9d2.15} CHRYSOSTOMUS. − Vel aliter. Interrogabant discipuli Iesum: Quomodo scriptum est pati filium hominis ? Ad hoc autem quasi respondens dicit: Sicut ad similitudinem Elie Ioannes venit¹⁰³, et ei mala intulerunt. Sic secundum Scripturas oportet filium hominis pati.^AM ^au

^au ¶Fons^G: <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum (Mc. 9, 13) [CPG C125.1]: Vat. gr. 756, f. 125r45-47 https://digi.vatlib.it/view/MSS_Vat.gr.358/0293 ; diff. Vat. gr. 358; [CPG C125.2]: Cramer, p. 358.34-359.4 ; cf. Possinus, p. 184-185 (Tolosanus): «εἰκὸς γὰρ ἦν πάλαι πύθεσθαι αὐτοῦ τοὺς μαθηταὶ* πῶς γέγραπται παθεῖν τὸν ὑιὸν τοῦ ἀνθρώπου. Εἶτα πρὸς τοὖτό φησι λέγων ὑμῖν ὅτι ἐλήλυθεν ὁ καθ’ ὁμοίωσιν Ἡλίου Ἰωάννης, καὶ πάνδεινα πέπονθεν·οὕτω κατὰ τὰ γεγραμμένα παθεῖν δεῖ τὸν υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου».
* εἰκὸς γὰρ ἦν πάλαι πύθεσθαι αὐτοῦ τοὺς μαθηταὶ] πάλιν ἐπύθοντο αὐτοῦ οἱ μαθηταὶ Cramer
<non hab.> Pas de source identifiée par Lamb2012 et d’après Catholiclibrary.org. [ADL2019] [MM2019]

^AM ¶Codd. : Li447 ( 44va ) Md214 (234rb) Mt366 V794 ( 298ra ) V10650 Ed1470 Ed1657 Ed1953 {MM2019}

¹⁰³ Iohannes venit] om. Ed1470

Numérotation du verset Mc. 9,
distinctio 3

^prol.| [Mc. 9, 16-28 legitur in feria 4 Quatuor temporum septembris; cf. Ordinarium OP 711 = Cist. 109]

^marg.| {CMC9d3.1} THEOPHYLACTUS. − Postquam gloriam suam tribus discipulis in monte¹⁰⁴ ostenderat, revertitur ad alios discipulos qui cum eo non¹⁰⁵ ascenderant¹⁰⁶* montem.
Unde dicitur:

¹⁰⁴ monte] montem Li447*

¹⁰⁵ non cum graec.] om. Li447

¹⁰⁶ ascenderant] + in Ed1953

Numérotation du verset Mc. 9,13

Et veniens¹⁰⁷ ad discipulos suos, vidit turbam magnam circa eos et scribas conquirentes cum illis.

¹⁰⁷ Veniens] conveniens Li447

^marg.| Pharisei namque captantes¹⁰⁸ horam, cum presens non extiterat Christus, accesserunt ut ipsos ad se attraherent.^AN ^av

^av ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 9, 13), PG 123, 584D8-11 . [CGC2015] [MM2019]

^AN ¶Codd. : Li447 ( 44va ) Md214 (234rb) Mt366 Ed1953 {MM2019}

¹⁰⁸ captantes] hic desinit Ber111 , temptantes Li447

^marg.| {CMC9d3.2} HIERONYMUS. − Non est autem homini requies sub sole. Semper parvulos occidit invidia, magnos percutiunt fulgura, montes alii discentes cum fide ut turbe; alii invidentes cum fastu ut scribe ad ecclesiam conveniunt.^AO ^aw
Sequitur:

^aw ¶Fons: Hieronymus ( pseudo) , In Mc., CCSL 82, p. 40.11-15: «Sequitur: Et ueniens ad discipulos suos uidit turbam magnam circa eos et scribas conquirentes cum illis. Non est homini requies"sub sole". Semper paruulos occidit inuidia; magna percutiunt fulgora montes. Alii dicentes cum fide, alii uidentes cum faustu, ad ecclesiam conueniunt». [FG2014]

^AO ¶Codd. : Li447 ( 44vb ) Ed1953 {MM2019}

Numérotation du verset Mc. 9,14

Et confestim omnis populus, videns Iesum, stupefactus est et expaverunt.

^marg.| {CMC9d3.3} BEDA. − [a] Notandum in omnibus locis distantiam¹⁰⁹* mentis scribarum et turbe. [c] Scribe¹¹⁰ enim nihil devotionis, fidei, humilitatis et reverentie ei exhibuisse narrantur [b] sed, veniente Domino, mox omnis turba stupefacta expavit eumque¹¹¹ salutans accurrit.^AP ^ax
Unde sequitur:

^ax ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 3, c. 9, CCSL 120, p. 546.191-547.195: «[a] Notanda in omnibus locis distantia mentis scribarum et turbae. Erat enim cum discipulis turba, erant et scribae, [b] sed adueniente domino mox omnis turba stupefacta expauit eum que salutans accurrit, [c] scribae nil deuotionis fidei humilitatis et reuerentiae ei exhibuisse narrantur». [FG2017]*

^AP ¶Codd. : Li447 ( 44va ) Md214 (234rb) Mt366 Ed1470 Ed1953 {MM2019}

¹⁰⁹ Notandum... distantiam] Notanda... distantia Ed1953

¹¹⁰ Scribe] om. Md214

¹¹¹ eumque] eum Md214

Et accurrentes salutabant¹¹² eum.

¹¹² accurrentes salutabant codd. cum Clementina ] currens salutavit Ed1953

^marg.| {CMC9d3.4} THEOPHYLACTUS. − Affectabant enim turbe eum videre ita ut eum venientem a longe salutarent. Quidam vero dicunt quod aspectus eius¹¹³ ex transfiguratione speciosior factus, turbam ad salutationem eius attrahebat.^AQ ^ay

^ay ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 9, 14), PG 123, 584D12-585C12-15 . [CGC2015] [MM2019]

^AQ ¶Codd. : Li447 ( 45ra ) Md214 (234rb) Mt366 Ed1470 Ed1953 {MM2019}

¹¹³ eius] + est Li447

^marg.| {CMC9d3.5} HIERONYMUS. − Populus autem videns, stupefactus est et expavit, non discipuli quia non est timor in caritate. Timor est servorum, stupescere stultorum.
Sequitur:

Numérotation du verset Mc. 9,15

Et interrogavit eos: Quid inter vos conquiritis?

^marg.| Quid scilicet Dominus interrogat? Ut confessio pariat salutem et murmur cordis nostri sermonibus piis solvatur.^AR ^az

^az ¶Fons: Hieronymus ( pseudo) , In Mc., CCSL 82, p. 40.16-21: «Et populus uidens eum stupefactus est et expauerunt."Non est timor in caritate". Timere est seruorum; stupescere stultorum. Et interrogauit eos"quid inter uos conquiritis?" Quod scit Dominus interrogat ut confessio pariat salutem et murmur cordis nostri sermonibus soluatur piis ut est illud,"dic tu iniquitates tuas prius ut iustificeris"». [FG2014]

^AR ¶Codd. : Li447 ( 45ra ) Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CMC9d3.6} BEDA. − Potest vero, nisi¹¹⁴ fallor, aperte¹¹⁵* intelligi de hoc questionem fuisse motam, quare¹¹⁶ ipsi, cum essent discipuli salvatoris, sanare¹¹⁷ demoniacum¹¹⁸ qui in medio erat positus, non possent; quod ex sequentibus potest convinci, cum dicitur:

¹¹⁴ vero nisi] veroni cacogr. Li447

¹¹⁵ aperte] om. Ed1953

¹¹⁶ quare] quasi (.q.) Li447

¹¹⁷ sanare] salvare Li447

¹¹⁸ demoniacum] demonia cum Li447*

Numérotation du verset Mc. 9,16

Et respondens unus de turba dixit: Magister, attuli filium meum ad te¹¹⁹ habentem spiritum mutum etc.¹²⁰.^AS ^ba

^ba ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 3, c. 9, CCSL 120, p. 547.197-204: «Potest uero, ni fallor, apte intellegi de hoc quaestionem fuisse motam quare ipsi cum essent discipuli saluatoris saluare daemoniacum qui in medio erat positus non possent. Quod ex sequentibus euangelii uerbis potest conici dum dicitur: et interrogauit eos: quid inter uos conquiritis? et respondens unus de turba dixit: magister, attuli filium meum ad te habentem spiritum mutum qui ubicumque eum adprehenderit allidit eum, et spumat et stridet dentibus et arescit, et dixi discipulis tuis ut eicerent illum, et non poterunt». [FG2017]

^AS ¶Codd. : Li447 ( 45ra ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

¹¹⁹ filium meum-ad te] inv. Li447@

¹²⁰ etc.] om. Ed1953

^marg.| {CMC9d3.7} CHRYSOSTOMUS. ¹²¹* − Hunc hominem Scriptura infirmum in fide ostendit ex hoc quod Christus dicit: O generatio incredula etc.¹²²*, et per hoc quod subdit^bb: S i potes credere etc.¹²³* Sed etsi infidelitas eius occasio extiterit demonem non pellendi, incusat tamen discipulos.
Unde subdit ¹²⁴* :

^bb Mc. 9, 22.

¹²¹ Chrysostomus Li447 ] + In Matthaeum Ed1953

¹²² etc.] om. Ed1953

¹²³ etc.] om. Ed1953

¹²⁴ subditur] subditur Ed1953

Numérotation du verset Mc. 9,17

Et dixi discipulis tuis ut eicerent illum et non potuerunt.

^marg.| Vide autem istius insipientiam. Iesum in medio turbarum precatur, discipulos accusans¹²⁵* . Unde et Dominus coram plebe multo magis hoc ei imputat, non solum in personam eius accusationem extendens¹²⁶* sed in personam omnium Iudeorum. Probabile enim est multos presentium scandalizatos, ea que non conveniebant de discipulis cogitasse.
Unde sequitur:

¹²⁵ accusans] incusans Ed1953

¹²⁶ extendens] intendens Ed1953

Numérotation du verset Mc. 9,18

Qui respondens¹²⁷ eis¹²⁸ dixit: O generatio incredula, quamdiu apud vos ero, quamdiu¹²⁹ vos patiar?

¹²⁷ respondens] respondet Li447@

¹²⁸ respondens eis] inv. Ed1953

¹²⁹ quamdiu apud vos ero] om. Ed1953

^marg.| In quo ostendit et mortem se desiderare et grave ei esse cum illis conversari.^AT ^bc

^bc ¶Fons^G: <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum (Mc. 9, 25) [CPG C125.1]: Vat. gr. 756, f. 125r48 - 125v20 https://digi.vatlib.it/view/MSS_Vat.gr.358/0293 ; [CPG C125.2]: Cramer, p. 359.27 - 360.20 ; Possinus, p. 190-191 (Victor Antiochenus): «Τοῦτον τὸν ἄνθρωπον σφόδρα ἀσθενοῦντα [+ κατὰ πίστιν Cramer] δείκνυσιν ἡ γραφή· καὶ ἐκ πολλῶν τοῦτο δῆλον· ἔκ τε τοῦ εἰπεῖν τὸν Χριστὸν, ‘ὦ γενεὰ ἄπιστος’, καὶ ἐκ τοῦτο εἰπεῖν εἰ δύναται πιστεῦσαι, πάντα δυνατὰ τῷ πιστεύοντι*, ἔκ τε τοῦ εἰπεῖν αὐτὸν τὸν προσελθόντα, βοήθει μου τῇ ἀπιστίᾳ, καὶ ἐκ τοῦ κελεῦσαι τῷ δαίμονι μηκέτι ** εἰσελθεῖν εἰς αὐτὸν [+ καὶ ἐκ τοῦ πάλιν εἰπεῖν τὸν Χριστόν· εἰ δύναται πιστεῦσαι Cramer] καὶ ἡ [εἰ Cramer] ἀπιστία αὐτοῦ γέγονε , φησιν , αἰτία τοῦ μὴ ἐξελαθῆναι τὸν δαίμονα, τί τοῖς μαθηταῖς ἐγκαλεῖ; Δεικνὺς ὅτι δυνατὸν αὐτοῖς καὶ χωρὶς τῶν προσαγόντων μετὰ πίστεως πολλαχοῦ θεραπεῦσαι. Ὥσπερ γὰρ ἀρκεῖ πολλάκις ἡ τοῦ προσάγοντος πίστις εἰς τὸ καὶ παρ’ ἐλαττόνων λαβεῖν ἵασιν, οὕτω τῶν ποιούντων πολλάκις ἤρκεσεν ἡ δύναμις καὶ μὴ πιστευόντων τῶν προσελθόντων θαυματουργῆσαι. Θέα δὲ τούτου καὶ ἑτέρωθι [ἑτέρωθεν Cramer] τὴν ἀγνωμοσύνην, πῶς ἐπὶ τοῦ ὄχλου ἐντυγχάνει τῷ Ἰησοῦ κατὰ τῶν μαθητῶν λέγων , ὅτι προσήνεγκα αὐτὸν τοῖς μαθηταῖς σου, καὶ οὐκ ἴσχυσαν αὐτὸν θεραπεῦσαι. Διὰ τοῦτο ὁ Κύριος *** ἐπὶ τοῦ δήμου, μᾶλλον [om. Cramer] τὸ πλεῖον ἐκείνῳ λογίζεται, καὶ φησὶν ‘ὠ γενεὰ **** ἄπιστος’ καὶ διεστραμμένη, [+ ἕως πότε ἔσομαι μεθ’ ὑμῶν Cramer] οὐκ εἰς τὸ τούτου πρόσωπον μόνον ἀποτεινόμενος, [+ ἵνα μὴ ἀπορήσῃ τὸν ἄνθρωπον, οὗ προφέρει τὴν ἀπιστίαν Cramer]· ἀλλὰ καὶ εἰς πάντας Ἰουδαίους καὶ γὰρ εἰκὸς πολλοὺς τῶν παρόντων σκανδαλισθῆναι, καὶ τὰ μὴ προσήκοντα ἐννοῆσαι περὶ αὐτῶν. Ὅταν δὲ εἴπῃ, ‘ἕως ποτε ἔσομαι μεθ’ ὑμῶν’; Δείκνυσι πάλιν ἀσπαστὸν ὄντα τὸν θάνατον αὐτῷ , καὶ ὅτι οὐ τὸ σταυρωθῆναι, ἀλλὰ τὸ εἶναι μετ’ αὐτῶν βαρύ».
* πάντα δυνατὰ τῷ πιστεύοντι] καὶ πάλιν, τῷ πιστεύοντι πάντα δυνατὰ Cramer
** τῷ δαίμονι μηκέτι] τὸ δαιμόνιον μὴ Cramer
^*3 Διὰ τοῦτο ὁ Κύριος] Ἀλλ’ αὐτὸς ἀπαλλάττων αὐτοὺς τοῦ ἐγκλήματος Cramer
^*4 φησὶν ‘ὠ γενεὰ ] ὠ γενεὰ φησὶ Cramer
<cuius fons> Cf. Chrysostomus , In Mt. hom. 57 (58) § 2-3 (Mt. 17, 14-15), PG 58, 561.10-50 : «Τοῦτον τὸν ἄνθρωπον σφόδρα ἀσθενοῦντα κατὰ πίστιν δείκνυσιν ἡ Γραφή: καὶ ἐκ πολλῶν τοῦτο δῆλον: ἔκ τε τοῦ εἰπεῖν τὸν Χριστὸν, Τῷ πιστεύοντι πάντα δυνατά: ἔκ τε τοῦ εἰπεῖν αὐτὸν τὸν προσελθόντα, Βοήθει μου τῇ ἀπιστίᾳ: καὶ ἐκ τοῦ τὸν Χριστὸν κελεῦσαι τῷ δαίμονι, μηκέτι εἰσελθεῖν εἰς αὐτόν: καὶ ἐκ τοῦ πάλιν εἰπεῖν τὸν ἄνθρωπον τῷ Χριστῷ, εἰ δύνασαι καὶ εἰ ἡ ἀπιστία αὐτοῦ γέγονεν αἰτία, φησὶ, τοῦ μὴ ἐξελθεῖν τὸν δαίμονα, τί τοῖς μαθηταῖς ἐγκαλεῖ; Δεικνὺς ὅτι δυνατὸν αὐτοῖς, καὶ χωρὶς τῶν προσαγόντων μετὰ πίστεως, πολλαχοῦ θεραπεῦσαι. Ὥσπερ γὰρ ἤρκει πολλάκις ἡ τοῦ προσάγοντος πίστις εἰς τὸ καὶ παρ' ἐλαττόνων λαβεῖν, οὕτω τῶν ποιούντων πολλάκις ἤρκεσεν ἡ δύναμις, καὶ μὴ πιστευόντων τῶν προσελθόντων, θαυματουργῆσαι. [...] γ’ Θέα δὲ τούτου καὶ ἑτέρωθεν τὴν ἀγνωμοσύνην, πῶς ἐπὶ τοῦ ὄχλου ἐντυγχάνει τῷ Ἰησοῦ κατὰ τῶν μαθητῶν λέγων, ὅτι προσήνεγκα αὐτὸν τοῖς μαθηταῖς σου, καὶ οὐκ ἴσχυσαν αὐτὸν θεραπεῦσαι. Ἀλλ' αὐτὸς ἀπαλλάττων αὐτοὺς τῶν ἐγκλημάτων ἐπὶ τοῦ δήμου, ἐκείνῳ τὸ πλέον λογίζεται. Ὦ γενεὰ γὰρ, φησὶν, ἄπιστος καὶ διεστραμμένη, ἕως πότε ἔσομαι μεθ' ὑμῶν; οὐκ εἰς τὸ τούτου πρόσωπον μόνον ἀποτεινόμενος, ἵνα μὴ ἀπορήσῃ τὸν ἄνθρωπον, ἀλλὰ καὶ εἰς πάντας Ἰουδαίους. Καὶ γὰρ εἰκὸς πολλοὺς τῶν παρόντων σκανδαλισθῆναι, καὶ τὰ μὴ προσήκοντα ἐννοῆσαι περὶ αὐτῶν. Ὅταν δὲ εἴπῃ, Ἕως πότε ἔσομαι μεθ' ὑμῶν; δείκνυσι πάλιν ἀσπαστὸν ὄντα τὸν θάνατον αὐτῷ, καὶ ἐπιθυμίας τὸ πρᾶγμα, καὶ ποθεινὴν τὴν ἀποδημίαν· καὶ ὅτι οὐ τὸ σταυρωθῆναι, ἀλλὰ τὸ εἶναι μετ' αὐτῶν βαρύ» [ADL2019] [MM2019]
<cuius fons> Chrysostomus, In Mt., hom. 57 (Mt. 17, 16), Burgundionis versio, BAV, Vat. lat. 383, f. 186rb-va : «Hunc hominem valde infirmantem secundum fidem monstrat Scriptura et ex multis hoc est manifestum et ex dicendo Christum credenti omnia sunt possibilia et ex dicendo eum adeuntem: adiuva meam infidelitatem et ex precipiendo demonii ne ultra intres in eum et rursus ex dicendo Christo: Si potes. Etsi infidelitas eius facta est causa ait non exeundi demonem quid discipulos incusas ? Monstrans quoniam possibile est eis et sine eis qui afferunt cum fide, multis in locis curare. Sicut enim illic multotiens afferentis fides et a minoribus accipere {sufficit} ita facientium multotiens suffecit virtum et non credentibus his qui adierunt miracula operari. [...] Inspice autem aliunde huius insipientiam qualiter coram turba interpellat ad Ihesum adversus discipulos dicens quoniam attuli eum discipulis tuis et non potuerunt eum curare. Sed ipse eruens eos ab incusatione coram plebe, illi quid plus est reputat, o generatio enim ait infidelis et perversa, usque quando vobiscum ero ? Non in huius personam tantum extensus {in ira} ut non conturbet hunc hominem sed et ad omnes Iudeos. Etenim multos decens est presentium scandalizari et ea que non decent excogitare de ipsis. Cum autem dicat: usque quando ero vobiscum, ostendit rursus desideratam ab eo fuisse mortem et concupiscibilem esse abscessionem. Et quoniam non crucifigi sed et esse cum eis est {ei} grave }».
<Paral. Thomae de Aquino> CMT17d4.4 (Chrysostomus): parallèle partiel.
¶Nota Thomas semble ici plus proche de Chrysostome – ou de la seconde recension de la CGP – que de la première recension de la CGP. Le passage parallèle de la CMT atteste que Burgundio peut avoir servi à compléter la chaîne, mais la traduction est complètement refaite. [MM2019]

^AT ¶Codd. : Li447 ( 45rb ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CMC9d3.8} BEDA. − Intantum autem non est homini iratus sed vitio ut statim intulerit.

Afferte illum ad me.

Numérotation du verset Mc. 9,19

Et attulerunt eum. Et cum vidisset illum¹³⁰*, statim spiritus conturbavit illum¹³¹ et elisus in terram volutabatur spumans.^AU ^bd

^bd ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 3, c. 9, CCSL 120, p. 548.241-246: «In tantum autem non est iratus homini sed uitio et per unum hominem iudaeos arguit infidelitatis ut statim intulerit. Afferte illum ad me. Et attulerunt, inquit, eum. Et cum uidisset illum statim spiritus conturbauit eum, et elisus in terram uolutabatur spumans». [FG2017]*

^AU ¶Codd. : Li447 ( 45rb ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

¹³⁰ illum] eum Ed1953 cum Clementina

¹³¹ illum] eum Li447@ Li447 Weber

^marg.| {CMC9d3.9} CHRYSOSTOMUS. ¹³²* − Hoc autem Dominus permisit propter patrem pueri ut, cum vexantem demonem videret, ad fidem futuro miraculo traheretur.^AV ^be

^be ¶Fons^G: <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum (Mc. 9, 25), [CPG C125.1]: Vat. gr. 756, f. 125v.25-30 https://digi.vatlib.it/view/MSS_Vat.gr.358/0293 ; [CPG C125.2]: Cramer, p. 359.27 - 360.20 ; Possinus, p. 190 (Victor Antiochenus): «καὶ ἐπετίμησεν αὐτῷ , ἀλλὰ δι’ [+ αὐτὸν Cramer] τὸν πατέρα τοῦ παιδὸς* ἵνα ὅταν ἴδῃ τὸ δαιμόνιον θορυβούμενον ἀπὸ τοῦ κληθῆναι μόνον, κἂν οὕτως ἐναχθῇ εἰς τὴν πίστιν τοῦ ἐσομένου θαύματος».
* τοῦ παιδὸς] om. Cramer
<cuius fons> Cf. Chrysostomus , In Mt. hom. 57 (58) § 2-3, PG 58, 561.54-57 : «καὶ ἐπετίμησεν αὐτῷ, ἀλλὰ δι' αὐτὸν τὸν πατέρα· ἵν' ὅταν ἴδῃ θορυβούμενον τὸ δαιμόνιον ἀπὸ τοῦ κληθῆναι μόνον, κἂν οὕτως ἐναχθῇ εἰς τὴν πίστιν τοῦ ἐσομένου θαύματος» . [ADL2019] [MM2019]

^AV ¶Codd. : Li447 ( 45va ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

¹³² Chrysostomus Li447 ] + In Matthaeum Ed1953

^marg.| {CMC9d3.10} THEOPHYLACTUS. − Permittit etiam¹³³ vexari puerum ut ex hoc sciremus demonis impietatem qui occidisset eum, nisi¹³⁴ fuisset a Domino adiutus.^AW ^bf
Sequitur:

^bf ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 9, 19-20), PG 123, 588A12-15. [CGC2015]

^AW ¶Codd. : Li447 ( 45va ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

¹³³ etiam] autem Li447

¹³⁴ nisi] ubi Li447 * ( cacogr. )

Numérotation du verset Mc. 9,20

Et interrogavit patrem eius: Quantum temporis est ex quo hoc ei¹³⁵* accidit? At ille ait: Ab infantia.

¹³⁵ hoc ei] inv. Ed1953

Numérotation du verset Mc. 9,21

Et frequenter eum in ignem et in aquas¹³⁶* misit ut eum perderet.

¹³⁶ aquas cum Clementina etc.] aquam Ed1953

^marg.| {CMC9d3.11} BEDA. − Erubescat Iulianus qui dicere audet omnes homines absque peccati contagio¹³⁷* nasci in carne, tamquam innocentes per omnia quam fuit¹³⁸* Adam quando creatus est. Quid enim habuit iste puer ut ab infantia demonio vexaretur acerbissimo, si nullo originalis peccati vinculo tenebatur, quem¹³⁹* constat nullum¹⁴⁰* adhuc proprium non¹⁴¹ potuisse habere¹⁴²* peccatum?^AX ^bg

^bg ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 3, c. 9, CCSL 120, p. 548.257-263: «Erubescat iulianus qui dicere audet omnes homines absque ullo peccati contagio nasci in carne tam que innocentes per omnia quam fuit adam quando creatus est. Quid enim habuit iste puer ut ab infantia daemonio uexaretur acerbissimo, si non ullo originalis peccati uinculo tenebatur quem constat nullum adhuc proprium potuisse habere peccatum?». [FG2017]

^AX ¶Codd. : Li447 ( 45va ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

¹³⁷ contagio] contagione Ed1953

¹³⁸ quam fuit] ut Ed1953

¹³⁹ quem Li447 ² (m. mediev. marg.)] qm Li447 *, quia Ed1953

¹⁴⁰ nullum] illum Ed1953

¹⁴¹ non] om. Li447

¹⁴² potuisse habere] inv. Ed1953

^marg.| {CMC9d3.12} GLOSSA<TOR>. − Exprimit autem, in verbis sue petitionis, fidei defectum.
Unde subdit:

Sed, si quid potes, adiuva nos, misertus nostri.

^marg.| Cum enim dicit si quid potes, manifestat se de eius potentia dubitare quia viderat filium suum a discipulis Christi curatum non esse. Dicit autem misertus nostri ut designaret miseriam et ¹⁴³* filii qui patiebatur et patris qui compatiebatur.^AY ^bh
Sequitur:

^bh ¶Fons: Nullus dehinc inventus nisi verissimiliter Glossator ipse, Thomas de Aquino.<non hab.> Glossa ordinaria, PL, LLT; in loc. cit.: CGP (Cramer), Hugo de S. Caro, Postille. [MM2019]

^AY ¶Codd. : Li447 ( 45va ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

¹⁴³ et] om. Ed1953

Numérotation du verset Mc. 9,22

Iesus autem ait illi: Si potes credere, omnia possibilia sunt credenti.

^marg.| {CMC9d3.13} HIERONYMUS. − Libertatem arbitrii hoc indicat quod dicit : Si potes . Que autem sunt omnia que possibilia sunt credenti nisi que in nomine Iesu, id est salutis, postulantur cum lacrimis?^AZ ^bi

^bi ¶Fons: Hieronymus ( pseudo) , In Mc., CCSL 82, p. 41.33-41: «Unde sequitur: Et frequenter eum in ignem et aquam mittit. Alii enim de gentibus ignem uenerabantur; alii aquam. Et ait illi Iesus,"si potes credere". Libertatem hoc arbitrii indicat. Omnia possibilia sunt credenti. Quae sunt"omnia" nisi quae in nomine Iesu, id est"salutis", postulantur? Cum lacrimis pater pueri aiebat,"credo, adiuua incredulitatem meam". Credulitas nostra ut rostrata ligna infirma est, nisi innexa subsistat robori adiutorii Dei. Fides cum lacrimis optata uota capit ut est,"fiat tibi secundum fidem tuam"». [FG2014]*

^AZ ¶Codd. : Li447 ( 45vb ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CMC9d3.14} BEDA. − Aptum autem responsum Dominus reddit¹⁴⁴* petenti. Ipse enim ait: Si quid potes , adiuva nos . Et Dominus: Si potes , inquit, credere etc.¹⁴⁵* At contra leprosus, qui fideliter clamabat^bj: « Domine, si vis, potes me mundare », congruum sue fidei accepit responsum: « Volo mundare ».^BA ^bk

^bj Mt. 8, 2-3.

^bk ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 3, c. 9, CCSL 120, p. 548.278-284: «Aptum dominus responsum reddit petenti. Ipse enim ait, si quid potes, adiuua nos, et dominus, si potes, inquit, credere , possum uos misertus adiuuare quia fides non ficta omnia quae salubriter petit impetrare meretur. Cui contra leprosus qui fideliter clamabat, domine, si uis, potes me mundare, congruum suae fidei accipit responsum, volo, mundare». [FG2017]

^BA ¶Codd. : Li447 ( 45vb ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

¹⁴⁴ reddit] petit Ed1953

¹⁴⁵ etc.] om. Ed1953

^marg.| {CMC9d3.15} CHRYSOSTOMUS. ¹⁴⁶* − [1] Quod autem dicit, tale est. Tanta apud me est virtutis¹⁴⁷* superabundantia ut non solum hoc possim sed et alios hoc faciam operari. Quare si credideris, ut oportet, et hunc ipse curare poteris¹⁴⁸ et alios multos. [2] Sic ergo eum ad fidem reducebat qui adhuc de infidelitate loquitur.
Unde sequitur:

¹⁴⁶ Chrysostomus Li447 ] + In Matthaeum Ed1953

¹⁴⁷ apud me – est virtutis] inv. Ed1953

¹⁴⁸ poteris] poterit Li447*

Numérotation du verset Mc. 9,23

Et continuo exclamans pater pueri, cum lacrimis aiebat: Credo¹⁴⁹*, Domine. Adiuva incredulitatem meam.

¹⁴⁹ Credo] om. Ed1953

^marg.| Sed si crediderat dicens: Credo , quomodo subdit: Adiuva incredulitatem meam ? Dicamus igitur quoniam multiplex est fides, introductoria scilicet et perfecta. Hic igitur ¹⁵⁰* incipiens credere, salvatorem deprecabatur ut apponeret reliquum per¹⁵¹* suam virtutem.^BB ^bl ^bm

^bl ¶Fons^G: <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum (Mc. 9, 24-27), [CPG C125.1]: Vat. gr. 756, f. 125v.34-40 https://digi.vatlib.it/view/MSS_Vat.gr.358/0293 ; [CPG C125.2]: Cramer, [1] p. 360.30 -361.2; [2] p. 361.28 - 362.2 ; Possinus, p. 191 (Victor Antiochenus): «[1] ὃ δὲ λέγει τοιοῦτόν ἐστιν. Tοσαύτη παρ’ ἐμοὶ δυνάμεως περιουσία, ὡς καὶ ἑτέρους ποιεῖν ταῦτα [τὰ αὐτὰ Cramer] θαυματουργεῖν. Ὥστε ἂν [ἐὰν Cramer] πιστεύσῃς ὡς δεῖ, καὶ αὐτὸς δύνασαι αὐτὸν θεραπεῦσαι, φησι, καὶ τοῦτον καὶ ἑτέρους πολλούς· [+ καὶ ταῦτα εἰπὼν ... τῷ πιστεύοντί φησιν Cramer] [2] ἅμα καὶ προτρεπῶν ἐπὶ τὴν πίστιν ὁ δὲ ἔτι μᾶλλον ἐλεγχόμενος ἐπὶ τῇ ἀπιστίᾳ. Πιστεύω, ἔφη, ‘βοήθει μου τῇ ἀπιστίᾳ’, [+ ἀλλ’ Cramer] εἰ οὖν [om. Cramer] ἐπίστευσεν εἰπὼν, ‘πιστεύω’, πῶς πάλιν φησὶ, ‘βοήθει μου τῇ ἀπιστίᾳ,’ λέγομεν οὖν* διάφορός ἐστιν ἡ πίστις﮲ ἡ μὲν εἰσαγωγικὴ, ἡ δὲ τελεία. Ἀρξάμενος οὖν πιστεύειν, ἐδέετο τοῦ Σωτῆρος διὰ τῆς αὐτοῦ δυνάμεως προσθεῖναι τὸ λεῖπον».
* λέγομεν οὖν] om. Cramer
<cuius fons> [1] Cf. Chrysostomus , In Mt. hom. 57 (58) § 3, PG 58, 562.8-12 : «Ὃ δὲ λέγει, τοιοῦτόν ἐστι· Τοσαύτη παρ' ἐμοὶ δυνάμεως περιουσία, ὡς καὶ ἑτέρους δύνασθαι ποιεῖν ταῦτα θαυματουργεῖν. Ὥστε ἂν πιστεύῃς ὡς δεῖ, καὶ αὐτὸς δύνασαι θεραπεῦσαι, φησὶ, καὶ τοῦτον καὶ ἑτέρους πολλούς».

^bm [2] <non hab.> Pas de source identifiée d’après Lamb2012. [ADL2019] [MM2019]

^BB ¶Codd. : Li447 ( 46ra ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

¹⁵⁰ igitur] autem Ed1953

¹⁵¹ per] ad Ed1953

^marg.| {CMC9d3.16} BEDA. − Nemo enim repente fit summus sed in bona conversatione a minimis quisque inchoat ut ad magna perveniat. Alia namque sunt virtutis exordia¹⁵², aliud profectus, aliud perfectio. Quia ergo¹⁵³* per occultam inspirationem gratie, meritorum suorum gradibus fides crescit, uno eodemque tempore is qui necdum perfecte crediderat, simul et credebat et incredulus erat.^BC ^bn

^bn ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 3, c. 9, CCSL 120, p. 548.286-296: «Nemo repente fit summus, sed in bona conuersatione a minimis quisque inchoat ut ad magna perueniat. Alia namque sunt uirtutis exordia aliud profectus aliud perfectio . Si enim et ipsa fides ad perfectionem suam non quibusdam gradibus duceretur, iste interrogatus an crederet non responderet, credo, domine, adiuua incredulitatem meam. Si enim credebat, cur incredulitatem dicebat? si uero incredulitatem habere se nouerat, quomodo credebat? sed quia per occultam inspirationem gratiae meritorum suorum gradibus fides crescit uno eodem que tempore is qui necdum perfecte crediderat simul et credebat et incredulus erat».
<cuius fons> Gregorius , Super Ezechielem II, hom. 3, § 4, CCSL 142, p. 239.69-80: «Alia namque sunt uirtutis exordia, aliud prouectus, aliud perfectio. Si enim et ipsa fides ad perfectionem suam non quibusdam gradibus duceretur, sancti apostoli minime dixissent: auge nobis fidem. Et quidam uenit ad dominum, qui curari uoluit filium suum, sed requisitus an crederet, respondit: credo, domine, adiuua incredulitatem meam. Pensate, ergo, quod dicitur. Si credebat, cur incredulitatem dicebat? Si uero incredulitatem habere se nouerat, quomodo credebat? Sed quia per occultam inspirationem gratiae meritorum suorum gradibus fides crescit, uno eodem que tempore is qui necdum perfecte crediderat simul et credebat et incredulus erat». [FG2017]

^BC ¶Codd. : Li447 ( 46ra ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

¹⁵² exordia] exordium Li447*

¹⁵³ ergo] igitur Ed1953

^marg.| {CMC9d3.17} HIERONYMUS. − Per hoc etiam monstratur quod credulitas nostra infirma est, nisi innixa subsistat robori adiutorii¹⁵⁴* Dei. Fides autem cum lacrimis optata vota capit.^BD ^bo
Unde sequitur:

^bo ¶Fons: Hieronymus ( pseudo) , In Mc., CCSL 82, p. 41.33-41: «Unde sequitur: Et frequenter eum in ignem et aquam mittit [Mc. 9, 21]. Alii enim de gentibus ignem uenerabantur; alii aquam. Et ait illi Iesus,"si potes credere". Libertatem hoc arbitrii indicat. Omnia possibilia sunt credenti. Quae sunt"omnia" nisi quae in nomine Iesu, id est"salutis", postulantur? Cum lacrimis pater pueri aiebat,"credo, adiuua incredulitatem meam". Credulitas nostra ut rostrata ligna infirma est, nisi innexa subsistat robori adiutorii Dei. Fides cum lacrimis optata uota capit ut est,"fiat tibi secundum fidem tuam"». [FG2015] [MM2017]*

^BD ¶Codd. : Li447 ( 46ra ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

¹⁵⁴ robori adiutorii] adiutorio subsidii Ed1953

Numérotation du verset Mc. 9,24

Et cum vidisset Iesus concurrentem turbam, comminatus est spiritui immundo, dicens illi: Surde¹⁵⁵ et mute spiritus, ego precipio tibi¹⁵⁶: Exi ab eo et amplius ne introeas in eum.

¹⁵⁵ Surde] Surge Li447@ * ( m. post. corr. )

¹⁵⁶ precipio tibi] inv. Li447@ Li447 Weber

^marg.| {CMC9d3.18} THEOPHYLACTUS. − Ideo autem cum videret turbam concurrere, comminatus est spiritui immundo. Nolebat enim¹⁵⁷* coram turba curare ut ostentationem fugere doceret.^BE ^bp

^bp ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 9, 24), PG 123, 588A6-9 : «... ὡς φανητιῶν καὶ ἐπιδεικτικός» [CGC2015] [MM2019]

^BE ¶Codd. : Li447 ( 46rb ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

¹⁵⁷ Nolebat enim cum gr. ] quia nolebat Ed1953

^marg.| {CMC9d3.19} CHRYSOSTOMUS. − Quod autem comminatur et dixit¹⁵⁸* : Ego tibi precipio , divine attribuitur potestati. Quod vero dicit non solum exi ab eo sed et amplius: ne introeas ¹⁵⁹* in eum, ostendit quia ad reintrandum promptus erat, quia ille nondum erat in fide perfectus sed hoc Domini iussio inhibebat.
Sequitur:

¹⁵⁸ dixit] dicit Ed1953

¹⁵⁹ ne introeas] noli introire Ed1953

Numérotation du verset Mc. 9,25

Et exclamans et multum discerpens eum exiit ab eo et factus est sicut mortuus, ita ut multi dicerent quia mortuus est.

^marg.| Non enim valuit eum in¹⁶⁰* mortem diabolus ponere¹⁶¹* propter vere vite adventum.^BF ^bq

^bq ¶Fons^G: <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum (Mc. 9, 25), [CPG C125.1]: Vat. gr. 756, f. 125v.42 - 126r.2 https://digi.vatlib.it/view/MSS_Vat.gr.358/0293 ; [CPG C125.2]: Cramer, p. 362.10-19 ; Possinus, p. 192 (Victor Antiochenus): «Τὸ μὲν, ‘ἐγὼ ἐπιτάσσω, φησὶ [om. Cramer ], τὴν θεικὴν ἐξουσίαν, εἰ καὶ μὴ διὰ τὴν ἀνθρωπίνην πίστιν, ἔξιθι. Τὸ δὲ, μὴ μόνον ‘ἐξέλθῃς’, ἀλλὰ ‘καὶ μηκέτι εἰσέλθῃς’, διάτι [διότι Cramer] καὶ πρὸς δευτέραν ἐπίθεσιν εὔκολος ἦν ὁ μὴ τῇ πίστει πεφραγμένος, ἤνπερ ἀπεῖργεν τὸ δεσποτικὸν ἐπίταγμα μὴ γενέσθαι﮲ καὶ δὴ καὶ οὕτω δύσκολος ἡ τοῦ δαίμονος ἀπόλυσις ἦν ὥστε καὶ νεκρὸν νομίζεσθαι τὸν παῖδα οὐ γὰρ ἴσχυσεν εἰς θάνατον καταβαλεῖν διὰ τὴν τῆς ζωῆς παρουσίαν*».
* ἦν ὥστε... παρουσίαν] βοῶντος καὶ σπαράττοντος καὶ τὸ τελευταῖον ἴσον νεκρῷ καθιστάντος, ὡς τεθνάναι νομίζεσθαι “ ὁ δὲ Ἰησοῦς,” φησὶ, “ κρατήσας τῆς χειρὸς αὐτοῦ, ἤγειρεν αὐτὸν, καὶ ἀνέστη.” οὐ γὰρ ἴσχυσεν εἰς θάνατον καταβαλεῖν τὸν παῖδα διὰ τὴν τῆς ζωῆς παρουσίαν. Cramer
<non hab.> Pas de source identifiée par Lamb2012 et d’après Catholiclibrary.org.[ADL2019] [MM2019]

^BF ¶Codd. : Li447 ( 46rb ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

¹⁶⁰ eum in] om. Ed1953

¹⁶¹ ponere] imponere Ed1953

^marg.| {CMC9d3.20} BEDA. − Quem autem hostis impius morti similem reddidit, hunc pius salvator pie dextere tactu salvavit.
Unde sequitur:

Numérotation du verset Mc. 9,26

Iesus autem tenens manum suam¹⁶²* elevavit illum¹⁶³* et surrexit.

¹⁶² suam] eius Li447@ Ed1953

¹⁶³ illum] eum Ed1953 cum Clementina

^marg.| Ex quo sicut verum se esse Deum potentia salvandi docuit, ita etiam¹⁶⁴* veram se habuisse carnis naturam more tactus humani declaravit. Negat namque Manes¹⁶⁵* insanus, veraciter eum carne indutum fuisse. Sed ipse cum tot languentes suo tactu erexit, mundavit, illuminavit, heresim illius et, antequam nata esset, damnavit.^BG ^br
Sequitur:

^br ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 3, c. 9, CCSL 120, p. 550.316-323: «Quem hostis impius iam fugere compulsus strauit ac mortuo similem reddidit hunc pius saluator miti suae dexterae tactu leuauit qui sicut uerum se esse deum potentia saluandi docuit ita etiam ueram se habuisse carnis naturam more tactus humani declarauit. Negat namque Manes insanus ueraciter eum carne indutum fuisse, sed ipse cum tot languentes suo tactu erexit mundauit illuminauit heresim illius et ante quam nata esset damnauit». [FG2017]*

^BG ¶Codd. : Li447 ( 46rb ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

¹⁶⁴ etiam] et Ed1953

¹⁶⁵ Manes] manicheus Ed1953

Numérotation du verset Mc. 9,27

Et cum introisset in domum, discipuli eius secreto interrogabant eum: Quare nos non potuimus eicere eum¹⁶⁶* ?

¹⁶⁶ eum] om. Ed1953

^marg.| {CMC9d3.21} CHRYSOSTOMUS. ¹⁶⁷* . − Timebant enim ne forte collatam sibi gratiam amisissent. Receperant enim potestatem iam spirituum immundorum.^BH ^bs
Sequitur:

^bs ¶Fons^G: <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum (Mc. 9, 28-29), [CPG C125.1]: Vat. gr. 756, f. 126r.6-11 https://digi.vatlib.it/view/MSS_Vat.gr.358/0293 ; [CPG C125.2]: Cramer, p. 361.6-8 ; Possinus, p. 192 (Victor Antiochenus): «Οὐκ αἰσχυνόμενοι ἀλλὰ δοκοῦσιν ἀγωνιᾶν* καὶ δεδοικῆναι μήποτε τὴν χάριν ἣν ἐπιστεύθησαν , ἀπώλεσαν. Ἔλαβον γὰρ ἐξουσίαν κατὰ δαιμόνων ἀκαθάρτων».
* Οὐκ αἰσχυνόμενοι ἀλλὰ δοκοῦσιν ἀγωνιᾶν] Ἐμοὶ δοκοῦσιν ἀγωνιᾷν Cramer
<cuius fons> Cf. Chrysostomus , In Mt. hom. 57 (58) § 2-3 (Mt. 17, 16), PG 58, 562.36-39 : «Ἐμοὶ δοκοῦσιν ἀγωνιᾷν καὶ δεδοικέναι, μήποτε τὴν χάριν ἣν ἐπιστεύθησαν, ἀπώλεσαν. Ἔλαβον γὰρ ἐξουσίαν κατὰ δαιμόνων ἀκαθάρτων». [ADL2019] [MM2019]

^BH ¶Codd. : Li447 ( 46rb ) Mt366 Ed1953 {MM2016} {MM2019}

¹⁶⁷ Chrysostomus Li447 ] + In Matthaeum Ed1953

Numérotation du verset Mc. 9,28

Et dixit illis: Hoc genus in nullo potest exire nisi in oratione et ieiunio¹⁶⁸.

¹⁶⁸ et ieiunio] etc. Li447 Mt366

^marg.| {CMC9d3.22} THEOPHYLACTUS. − Scilicet lunaticorum vel simpliciter omnium demoniorum genus. Oportet namque ieiunare eum qui curari debet, et illum qui curat. Sic enim vera oratio perficitur¹⁶⁹, cum coniungitur orationi ieiunium, quando non gravatur qui orat ex sumptione ciborum sed sobrius est.^BI ^bt

^bt ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 9, 28), PG 123, 588C7-D4. [CGC2015]

^BI ¶Codd. : Li447 (46rb) Ed1953 {MM2016}

¹⁶⁹ perficitur] perficiatur Li447

^marg.| {CMC9d3.23} BEDA. − Mystice autem Dominus sursum discipulis mysteria regni reserat, deorsum turbis peccata infidelitatis exprobrat, et spiritus malos ab hiis qui vexantur expellit. Nam carnales adhuc et insipientes¹⁷⁰ confortat, docet, castigat; et¹⁷¹ perfectos liberius de eternis instruit.^BJ ^bu

^bu ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 3, c. 9, CCSL 120, p. 547.206-218: «Notandum autem quod semper loca rebus congruunt: in monte dominus orat transformatur discipulis archana suae maiestatis aperit; in inferiora descendens turbae occursu excipitur miserorum fletu pulsatur; sursum discipulis mysteria regni reserat; deorsum turbis peccata infidelitatis exprobrat; sursum patris uocem his qui sequi se poterant pandit; deorsum spiritus malos ab his qui uexabantur expellit. Qui etiam nunc pro qualitate meritorum aliis ascendere aliis uero non desistit descendere, nam carnales adhuc et incipientes quasi ima petens confortat docet castigat perfectos autem quorum conuersatio in caelis est sublimius extollendo glorificat liberius de aeternis instruit et saepe quae a turbis ne audiri quidem ualeant docet». [FG2017]

^BJ ¶Codd. : Li447 (46va) Ed1953 {MM2016}

¹⁷⁰ insipientes] incipientes Li447

¹⁷¹ et] om. Li447

^marg.| {CMC9d3.24} THEOPHYLACTUS. − Demon autem iste surdus et mutus est: surdus inquantum non vult Dei sermones audire, mutus vero inquantum non vult alios quod condecens est docere.^BK ^bv

^bv ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 9, 24), PG 123, 588B3-6. [CGC2015]

^BK ¶Codd. : Li447 ( 46va ) Ed1953 {MM2016}

^marg.| {CMC9d3.25} HIERONYMUS. − Peccator autem spumat stultitia, stridet iracundia, arescit ignavia. Discerpit autem spiritus appropinquantem ad salutem et similiter quos ventrem¹⁷²* suum trahere desiderat, discerpit per terrores et damna, ut fecit in¹⁷³* Iob.^BL ^bw

^bw ¶Fons: Hieronymus ( pseudo) , In Mc., CCSL 82, p. 41.22-32: «Postea, quarta decima uirtute,"unus de turba" adfert filium spiritum habentem inmundum mutum, et reliqua. Quem non poterant discipuli curare, saluator curauit. Infidelitas utrorumque inpediuit salutem. Spiritus discerpit spumantem et stridentem et arescentem. Peccator spumat stultitia et stridit iracundia; arescit ignauia. Discerpit eum spiritus adpropinquantem ad salutem. Qui est esca eius? Electi quos in uentrem suum trahere desiderat per terrores et damna ut fecit in Iob. Interrogat Iesus tempus, et ait pater eius,"ab infantia". Hic significatur gentilis populus, cui a natiuitate increuit cultus inutilis idolorum ut stulte immolaret filios suos daemoniis». [FG2014]*

^BL ¶Codd. : Li447 ( 46va ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

¹⁷² ventrem] in praem. Ed1953

¹⁷³ in] om. Ed1953

^marg.| {CMC9d3.26} BEDA. − Sepe enim dum converti ad Deum post peccata conamur, maioribus novisque antiqui hostis pulsamur insidiis. Quod facit ut vel odium virtutis incutiat, vel expulsionis sue vindicet iniuriam.^BM ^bx

^bx ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 3, c. 9, CCSL 120, p. 548.246-250: «Allatum domino puerum spiritus conturbat et elidit quia saepe dum conuerti ad deum post peccata conamur maioribus nouis que antiqui hostis pulsamur insidiis. Quod ob id utique callidus facit aduersarius ut uel odium uirtutis incutiat uel expulsionis suae uindicet iniuriam». [FG2017]

^BM ¶Codd. : Li447 ( 46va ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CMC9d3.27} GREGORIUS. Decimo Moralium. ¹⁷⁴ − Velut mortuus autem ostenditur qui a maligni spiritus potestate liberatur quia quisquis iam terrena desideria subegit, vitam in se carnalis conversationis extinguit et mundo mortuus apparet. Quem multi mortuum dicunt quia qui spiritualiter vivere nesciunt, eum qui carnalia bona non sequitur extinctum funditus arbitrantur.^BN ^by

^by ¶Fons: Gregorius Magnus , Moralia in Iob, lib. 10, § 30, CCSL 143, lin. 41-47: «Velut mortuus quippe ostenditur qui a maligni spiritus potestate liberatur quia quisquis iam terrena desideria subigit, uitam in se carnalis conuersationis exstinguit; et mundo mortuus apparet quia possessore prauo, qui per immunda desideria se agitabat, caret. Quem multi mortuum dicunt, quia qui spiritaliter uiuere nesciunt eum qui carnalia bona non sequitur exstinctum funditus arbitrantur». [MM2019]

^BN ¶Codd. : Li447 ( 46va ) Ed1953 {MM2019}

¹⁷⁴ Decimo] om. Ed1953

^marg.| {CMC9d3.28} HIERONYMUS. − Per hoc autem quod ab infantia vexatus est, significatur gentilis populus, cuius a nativitate increvit¹⁷⁵* cultus inutilis idolorum, ut stulte immolaret filios suos demoniis^bz. Unde dicitur quod in ignem et aquam eum misit. Alii enim de gentibus ignem venerabantur, alii aquam.^BO ^ca

^bz Cf. v. g. Ps. 105, 37 : «Et immolaverunt filios suos et filias suas dæmoniis».

^ca ¶Fons: Hieronymus ( pseudo) , In Mc., CCSL 82, p. 41.22-32: «Postea, quarta decima uirtute,"unus de turba" adfert filium spiritum habentem inmundum mutum, et reliqua. Quem non poterant discipuli curare, saluator curauit. Infidelitas utrorumque inpediuit salutem. Spiritus discerpit spumantem et stridentem et arescentem. Peccator spumat stultitia et stridit iracundia; arescit ignauia. Discerpit eum spiritus adpropinquantem ad salutem. Qui est esca eius? Electi quos in uentrem suum trahere desiderat per terrores et damna ut fecit in Iob. Interrogat Iesus tempus, et ait pater eius,"ab infantia". Hic significatur gentilis populus, cui a natiuitate increuit cultus inutilis idolorum ut stulte immolaret filios suos daemoniis. Unde sequitur: Et frequenter eum in ignem et aquam mittit . Alii enim de gentibus ignem venerabantur; alii aquam. Et ait illi Iesus, si potes credere. Libertatem hoc arbitrii indicat».
<ex quo> Cf. Glossa ordinaria (Mc. 9, 21) [Strasbourg, facsim., t. 4, p. 113b marg.] ed. Gloss-e . [FG2015] [MM2015]*

^BO ¶Codd. : Li447 ( 46va ) Ed1953 {MM2019}

¹⁷⁵ increvit] crevit Ed1953

^marg.| {CMC9d3.29} BEDA. − Vel in hoc demoniaco significantur ¹⁷⁶* qui originalis culpe reatu astricti veniunt in mundum, Christi secundum gratiam¹⁷⁷* salvandi. Ignis autem ad fervorem iracundie referendus est, aqua ad voluptates carnis, que dissolvere mentem per delicias solent. Non autem puero qui vim patiebatur sed demoni qui inferebat, comminatus est quia qui peccantem emendare desiderat, vitium utique increpando et execrando debet exterminare sed hominem amando refovere.^BP ^cb

^cb ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 3, c. 9, CCSL 120, p. 548.267-549.304: «Intellegat scriba doctus in regno caelorum in hoc daemoniaco a domino curato saluationem omnium fidelium esse designatam qui originalis culpae reatu adstricti ueniunt in mundum nec nisi unius redemptoris iesu christi fide sunt et gratia saluandi. Quod autem dictum est, et frequenter eum et in ignem et in aquas misit, maxima humanae uecordiae facinora designat. Ignis namque ardor ad feruorem iracundiae referendus est aqua ad uoluptates carnis quae dissoluere mentem per delicias solent. Vel certe in ignem fertur daemoniacus quo adulterantium corda succensa sunt et in aquas quae solent extinguere caritatem. Sed si quid potes, adiuua nos misertus nostri. Iesus autem ait illi: si potes credere, omnia possibilia credenti. Aptum dominus responsum reddit petenti. Ipse enim ait, si quid potes, adiuua nos, et dominus, si potes, inquit, credere, possum uos misertus adiuuare quia fides non ficta omnia quae salubriter petit impetrare meretur. Cui contra leprosus qui fideliter clamabat, domine, si uis, potes me mundare, congruum suae fidei accipit responsum, volo, mundare. Et continuo exclamans pater pueri cum lacrimis aiebat: credo, adiuua incredulitatem meam. Nemo repente fit summus, sed in bona conuersatione a minimis quisque inchoat ut ad magna perueniat. Alia namque sunt uirtutis exordia aliud profectus aliud perfectio. Si enim et ipsa fides ad perfectionem suam non quibusdam gradibus duceretur, iste interrogatus an crederet non responderet, credo, domine, adiuua incredulitatem meam. Si enim credebat, cur incredulitatem dicebat? si uero incredulitatem habere se nouerat, quomodo credebat? sed quia per occultam inspirationem gratiae meritorum suorum gradibus fides crescit uno eodem que tempore is qui necdum perfecte crediderat simul et credebat et incredulus erat. Et cum uideret iesus concurrentem turbam comminatus est spiritui immundo dicens illi: surde et mute spiritus, ego tibi praecipio, exi ab eo et amplius ne introeas in eum. Comminatio domini diuini est uirtus imperii. Non autem puero qui uim patiebatur sed daemoni qui inferebat comminatus est quia qui peccantem emendare desiderat uitium utique increpando et exsecrando debet exterminare sed hominem amando refouere». [FG2017]

^BP ¶Codd. : Li447 ( 46va ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

¹⁷⁶ significantur] significatur Ed1953

¹⁷⁷ secundum gratiam] sunt gratia Ed1953

^marg.| {CMC9d3.30} HIERONYMUS. − Imputat autem Dominus spiritui quod homini prestat, dicens: Surde et mute spiritus , quia ille numquam audiet nec loquetur quod peccator penitens audit et loquitur. Exiens autem demon ab homine, numquam revertitur, si homo cor suum seraverit clavibus¹⁷⁸ humilitatis et caritatis, et ostium obtinuerit immunitatis. Factus est homo sanatus velut mortuus. Sanatis¹⁷⁹ etenim dicitur: « Mortui estis et vita vestra abscondita est cum Christo in Deo »^cc.^BQ ^cd

^cc Col. 3, 3.

^cd ¶Fons: Hieronymus ( pseudo) , In Mc., CCSL 82, p. 42.46-58: «Surde et mute spiritus. Spiritui inputant malum quod homini praestat. Dum ille numquam audit nec loquitur quod peccator paenitens audit et loquitur. Exi ab eo et amplius ne introeas in eum . Exiens ab homine numquam reuertitur si cor suum clauis seruauerit humilis caritatis, et ostium obtinuerit homo munitatis. Unde propheta dicit:"Esto mihi in Deum protectorem et in locum munitum, ut saluum me facias’’. Et factus est uelut mortuus. Sanatis etenim dicitur,"mortui estis, et uita uestra abscondita est cum Christo in Deo". Unde infirmitas christianorum non est mors sed mortis similitudo». [FG2015]*

^BQ ¶Codd. : Li447 ( 46vb ) Ed1953 {MM2019}

¹⁷⁸ clavibus] clavis Li447

¹⁷⁹ sanatis] Sanatus Li447

^marg.| {CMC9d3.31} THEOPHYLACTUS. − Sed si Iesus, id est evangelicus sermo, teneat manum, id est virtutem activam, tunc a demone liberabimur. Vide etiam quod primo Deus nos iuvat, deinde requiritur a nobis ut¹⁸⁰* bonum operemur. Unde dicitur quod: Iesus elevavit illum , in quo ostenditur Dei auxilium, et surrexit , in quo monstratur hominis studium¹⁸¹* .^BR ^ce

^ce ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 9, 26), PG 123, 588B6-12 . [CGC2015]

^BR ¶Codd. : Li447 ( 46va ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

¹⁸⁰ ut] quod Ed1953

¹⁸¹ studium cum gr. σπουδή] stadium Ed1953

^marg.| {CMC9d3.32} BEDA. − Dum autem docet Dominus apostolos quomodo demon nequissimus debeat expelli, omnes instituit ad vitam; ut scilicet noverimus graviora queque, vel immundorum spirituum, vel hominum, temptamenta, ieiuniis et orationibus esse superanda. Iram quoque Domini, cum in ultionem nostrorum scelerum¹⁸²* fuerit accensa, hoc remedio singulari posse placari. Ieiunium autem generale est non solum ab escis sed a cunctis illecebris abstinere carnalibus, immo ab omnibus vitiorum passionibus. Sic et oratio generalis non solum in verbis est quibus divinam clementiam invocamus, verum etiam in omnibus que in obsequium nostri conditoris fidei devotione gerimus, teste Apostolo, qui ait: « Sine intermissione orate »^cf.^BS ^cg

^cf 1Th. 5, 7.

^cg ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 3, c. 9, CCSL 120, p. 550.326-338: «Dum docet apostolos quomodo daemon nequissimus debeat expelli omnes instituit ad uitam ut scilicet nouerimus grauiora quaeque uel immundorum spirituum uel hominum temptamenta ieiuniis et orationibus esse superanda iram quoque domini cum in ultionem nostrorum scelerum fuerit accensa hoc remedio singulari posse placari. Ieiunium autem generale est non solum ab escis sed et a cunctis illecebris abstinere carnalibus immo ab omnibus uitiorum continere passionibus. Sic et oratio generalis non in uerbis solum est quibus diuinam clementiam inuocamus uerum etiam in omnibus quae in obsequium nostri conditoris fidei deuotione gerimus teste apostolo qui ait: semper gaudete sine intermissione orate». [FG2017]

^BS ¶Codd. : Li447 ( 46vb ) Ed1953 {MM2019}

¹⁸² nostrorum scelerum] inv. Ed1953

^marg.| {CMC9d3.33} HIERONYMUS. − Vel stultitia, que ad luxuriam carnis pertinet, ieiunio¹⁸³* sanatur. Ira et ignavia oratione depellitur. Medicina cuiusque vulneris adhibenda est ei. Non sanat oculum quod calcaneo adhibetur. Ieiunio passiones corporis et oratione pestes sanande sunt mentis.^BT ^ch

^ch ¶Fons: Hieronymus ( pseudo) , In Mc., CCSL 82, p. 42.62-68: «Et dixit illis, hoc genus non eicitur nisi in oratione et ieiunio. Stultitia ad luxuriam carnis pertinet, et ieiunio sanatur et oratione. Ira et ignauia oratione depellitur. Medicina cuiusque uulneris adhibenda est ei. Non sanat oculum quod calcaneo adhibetur. Ieiunio passiones corporis, oratione pestes sanandae sunt mentis». [FG2015]*

^BT ¶Codd. : Li447 ( 46vb ) Ed1953 {MM2019}

¹⁸³ ieiunio] om. Ed1953

Numérotation du verset Mc. 9,
distinctio 4

^marg.| {CMC9d4.1} THEOPHYLACTUS. − Post miracula interponit Dominus sermonem de passione ne putaretur quod involuntarie passus est.
Unde dicitur:

Numérotation du verset Mc. 9,29

Et inde profecti pretergrediebantur in¹⁸⁴* Galileam nec volebat quemquam scire

¹⁸⁴ in] om. Ed1953

^marg.| scilicet¹⁸⁵* se ibi esse.

¹⁸⁵ scilicet] id est Ed1953

Numérotation du verset Mc. 9,30

Docebat autem discipulos suos et dicebat illis quoniam Filius hominis tradetur in manus hominum et occident eum.^BU ^ci

^ci ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 9, 29-30), PG 123, 588D11-14. [CGC2015]

^BU ¶Codd. : Li447 ( 47ra ) V10650 (38rb) Ed1953 {MM2018} {MM2019}

^marg.| {CMC9d4.2} BEDA. − Semper prosperis miscet tristia ut, cum repente venerint, non terreant apostolos sed premeditatis animis ferant.^BV ^cj

^cj ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 3, c. 9, CCSL 120, p. 550.348-350: «Semper prosperis miscet tristia ut cum repente uenerint non terreant apostolos sed praemeditatis ferantur animis».
<cuius fons> Hieronymus, In Mt., lib. 3, CCSL 77, p. 153.410-154.412: «Semper prosperis miscet tristitiam ut cum repente uenerint non terreant apostolos sed a praemeditatis ferantur animis». [FG2017]*

^BV ¶Codd. : Li447 ( 47ra ) Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CMC9d4.3} THEOPHYLACTUS. − Postquam vero dixerat quod triste erat, tunc adiungit quod letificare debet.
Unde sequitur:

Et occisus, tertia die resurget.

^marg.| Ut disceremus ex hoc quod post angustias letitie subsequuntur.^BW ^ck
Sequitur:

^ck ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 9, 30), PG 123, 588D14-589A1-2. [CGC2015]

^BW ¶Codd. : Li447 ( 47ra ) Ed1953 {MM2019}

Numérotation du verset Mc. 9,31

At illi ignorabant verbum et timebant eum interrogare.

^marg.| {CMC9d4.4} BEDA. − Hec ignorantia discipulorum non tam de tarditate ingenii, quam de amore nascitur salvatoris, qui carnales adhuc et mysterii crucis ignari, quem Deum verum cognoverant, mortuum credere nequibant et quia per figuras eum sepe loquentem¹⁸⁶* audire consueverant, horrentes eventum mortis eius, etiam in eis que de sua traditione ac passione aperte loquebatur, figurate aliquid significari volebant¹⁸⁷.^BX ^cl
Sequitur:

^cl ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 3, c. 9, CCSL 120, p. 552.353-359: «Haec ignoratio discipulorum non tam de tarditate ingenii sui quam de amore nascitur saluatoris qui carnales adhuc et mysterii crucis ignari quem deum uerum cognouerant moriturum credere nequibant. Et quia per figuras eum saepe loquentem audire solebant horrentes euentum mortis eius etiam in eis quae de sua traditione et passione aperte loquebatur figurate aliud significari uolebant». [FG2017]

^BX ¶Codd. : Li447 ( 47ra ) Ed1953 {MM2019}

¹⁸⁶ sepe loquentem] inv. Ed1953

¹⁸⁷ volebant] nolebant Li447

Numérotation du verset Mc. 9,32

Et venerunt Capharnaum.

^marg.| {CMC9d4.5} HIERONYMUS. − Capharnaum dicitur villa consolationis et congruit interpretatio ad predictam sententiam qua dixerat: « Et occisus, tertia die resurget ».^BY ^cm
Sequitur:

^cm ¶Fons: Hieronymus (pseudo) , In Mc. (Mc. 1, 21), CCSL 82, p. 43.69-73: «Et venerunt Capharnaum. Capharnaum interpretatur "uilla consolationis". Congruit interpretatio ad praedictam sententiam quae dicit,"et occisus, tertia die resurget"."Granum frumenti" moritur ut multiplicius colligatur; si non moritur"solum manet"«. [FG2015]*

^BY ¶Codd. : Li447 ( 47rb ) Ed1953 {MM2019}

Qui cum domi essent, interrogabat eos quid in via tractabatis ?

Numérotation du verset Mc. 9,33

At¹⁸⁸ illi tacebant.

¹⁸⁸ At Weber ] Et Li447@ Li447

^marg.| {CMC9d4.6} CHRYSOSTOMUS. − [b] Mattheus autem dicit^cnquod¹⁸⁹* « accesserunt discipuli ad Iesum dicentes: Quis, putas, maior est in regno celorum ? » Non enim ab initio narrationem incepit sed tacuit de intelligentia Salvatoris circa discipulorum cogitationes et dicta, quamvis possit¹⁹⁰* intelligi quod etiam ea¹⁹¹* que seorsum cogitabant aut dicebant, dicebant ad eum quoniam¹⁹²* omnia ita erant ei¹⁹³* cognita ac si ad eum dicta fuissent.
Sequitur:

^cn Mt. 18, 1.

¹⁸⁹ discipuli - ad Iesum] inv. Ed1953

¹⁹⁰ possit] posset Ed1953

¹⁹¹ etiam ea] inv. Ed1953

¹⁹² quoniam] quia Ed1953

¹⁹³ ita – erant ei] inv. Ed1953

Siquidem inter se in via disputaverant quis esset illorum maior.

^marg.| [a] Lucas autem dicit^coquod cogitatio intravit in discipulos quis esset illorum maior . Cogitationem enim et intentionem eorum Dominus ex illorum verbis manifestavit secundum historiam evangelicam.^BZ ^cp

^co Lc. 9, 46.

^cp ¶Fons^G: <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum (Mc. 9, 33-34), [CPG C125.1]: Vat. gr. 756, f. 126v3-7 https://digi.vatlib.it/view/MSS_Vat.gr.358/0293 ; [CPG C125.2]: Cramer, p. 363.22- 364.1 ; Possinus, p. 196-197 (Victor Antiochenus): «[a] Διὰ λογισμοὺς ἐνέπεσε τοῖς μαθηταῖς, ὡς Λουκᾶς φησί·* καὶ πρὸς ἀλλήλους διελέχθησαν ἐν τῇ ὁδῷ, τίς μείζων , ὡς ὁ Μάρκος ἔφη τὸν λογισμοὺς** περὶ τοῦ διαλογισμοῦ αὐτῶν ἐκ τῆς ἰδίας διαλέξεως [λέξεως Cramer] ὁ Κύριος κινεῖ κατὰ τὴν τοῦτου εὺαγγελίου ἱστορίαν *** . [b] ὁ γὰρ Ματθαῖος οὐκ ἄνωθεν ἤρξατο τῆς διηγήσεως, ἀλλ’ ἐσιώπησε τὴν τοῦ Σωτῆρος περὶ τὰ διανοηθέντα [+ καὶ ἰδίᾳ ῥηθέντα Cramer] γνῶσιν· [+ τὸν δὲ πρὸς αὐτὰ λόγον καὶ τὴν διδασκαλίαν εἰσήγαγεν περὶ τοῦ Κυρίου κινεῖν τοὺς μαθητὰς, εἰπὼν περὶ τὴν τῆς προτιμήσεως ζήτησιν Cramer]· ἐπειδὴ καὶ ἰδίᾳ νοοῦντες ἣ λέγοντες ἔλεγον ἐπ’ αὐτοῦ καὶ ὃ διενοοῦντο, ὅτι πάντα αὐτῷ καταφανῆ καὶ τὸ λογισθὲν, ὥσπερ τὸ ῥηθὲν καὶ ἐπ’ αὐτοῦ λελεγμένον».
* Διὰ λογισμοὺς ... Λουκᾶς φησί] Διαλογισμὸς αὐτοῖς ἐνέπεσε περὶ τούτων, ὡς Λουκᾶς λέγει Cramer
** ἔφη τὸν λογισμοὺς ] ἱστορεῖ τὸν δὲ λόγον τὸν Cramer
*** κατὰ τὴν … ἱστορίαν ] κατὰ τὴν τῶν εὐαγγελίων ἱστορίαν Cramer
<non hab.> Pas de source identifiée d’après Lamb2012 et Catholiclibrary.org
¶Nota La proposition “circa discipulorum cogitationes et dicta, quamvis possit intelligi” ne figure ni dans Vg756, ni dans Vg1229, f. 106v (ordre des propositions légèrement différent), ni dans la seconde recension (Cramer). [ADL2019] [MM2019]

^BZ ¶Codd. : Li447 ( 47rb ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CMC9d4.7} HIERONYMUS. − Recte autem in via tractabant de principatu. Similis enim est hec tractatio loco. Principatus enim ut¹⁹⁴* ingreditur, sic deseritur et quamdiu tenetur, labitur, et incertum est in qua mansione, id est in qua die, finiatur.^CA ^cq

^cq ¶Fons: Hieronymus ( pseudo) , In Mc., CCSL 82, p. 43.74-79: «Qui cum domi essent interrogabat eos"quid in uia tractabatis?" In uia enim tractabant de principatu. Similis tractatio loco. Principatus namque ut ingreditur sic deseritur, et quamdiu tenetur labitur; et incertum est in qua mansione, id est die finiatur. Unde dicit qui uult esse primus ut"puer" sit"minister». [FG2014]*

^CA ¶Codd. : Li447 ( 47va ) Ed1953 {MM2019}

¹⁹⁴ ut] sicut Li447

^marg.| {CMC9d4.8} BEDA. − [a] Inde autem videtur orta disputatio discipulorum de primatu quia viderant Petrum, Iacobum et Ioannem seorsum ductos in montem secretumque eis ibi aliquod¹⁹⁵* esse creditum. Sed et Petro, secundum Mattheum, claves regni celorum esse promissas. [c] Videns autem discipulorum cogitationes¹⁹⁶ Dominus, curat desiderium glorie humilitate sanare primatumque¹⁹⁷* non esse querendum et¹⁹⁸* prius simplici humilitatis commonet imperio.
[b] Unde sequitur:

¹⁹⁵ aliquod] aliquid Ed1953

¹⁹⁶ discipulorum cogitationes] inv. Li447

¹⁹⁷ primatumque] et primatum Ed1953

¹⁹⁸ et] om. Ed1953

Numérotation du verset Mc. 9,34

Et residens vocavit duodecim et ait illis: Si quis vult primus esse erit omnium novissimus et omnium minister.^CB ^cr

^cr ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 3, c. 9, CCSL 120, p. 552.353-359: «[a] Inde orta uidetur disputatio discipulorum de primatu quia uiderant petrum iacobum et iohannem seorsum ductos in montem secretum que eis ibi aliquod esse creditum sed et petro superius iuxta quod matheus narrat claues regni caelorum promissas ecclesiam que domini super petram fidei a qua ipse nomen acceperat aedificandam rebantur ergo uel ipsos tres ceteris uel omnibus apostolis petrum esse praelatum. [b] Et residens uocauit duodecim et ait illis: si quis uult primus esse, erit omnium nouissimus et omnium minister. Et accipiens puerum statuit eum in medio eorum. Quem ut complexus esset ait illis: quisquis unum ex huiusmodi pueris receperit in nomine meo me recipit. [c] Videns cogitationes discipulorum dominus curat desiderium gloriae humilitatis contentione sanare primatum que non esse quaerendum et prius simplici humilitatis commonet imperio et mox puerilis innocentiae docet exemplo». [FG2017]

^CB ¶Codd. : Li447 ( 47va ) Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CMC9d4.9} HIERONYMUS. − Ubi notandum quod illi euntes disputabant de principatu, ipse sedens docet humilitatem. Principes enim¹⁹⁹* laborant, humiles quiescunt.^CC ^cs

^cs ¶Fons: <revera> : Glossa ordinaria (Mc. 9, 34) [Strasbourg, facsim., t. 4, p. 113b marg.] ed. Gloss-e : « Et residens, etc. Illi euntes disputabant de principatu, et ipse sedens docet humilitatem. Principes enim laborant, humiles quiescunt. Desiderium gloriae vult humilitate sanare, et primo simplici monet imperio, mox innocentiae puerilis exemplo». [MM2015]

^CC ¶Codd. : Li447 ( 47va ) Md214 (232rb) Mt366 Ed1953 {MM2019}

¹⁹⁹ enim] autem Li447

^marg.| {CMC9d4.10} CHRYSOSTOMUS. − Appetebant quidem discipuli honorem habere a Domino. Desiderium etiam eis inerat ut magnificarentur a Christo. Quanto enim quis maior est, tanto maioribus honoribus dignus existit. Propter hoc non eorum desiderium impedivit sed humilitatem introduxit.^CD ^ct

^ct ¶Fons^G: <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum (Mc. 9, 34), [CPG C125.1]: Vat. gr. 756, f. 126v7-19 https://digi.vatlib.it/view/MSS_Vat.gr.358/0293 ; [CPG C125.2]: Cramer, p. 364.1-6 ; Possinus, p. 197 (Victor Antiochenus): «ποθοῦσι μὲν οὖν τὴν παρὰ τῷ Κυρίῳ τιμὴν, ἀγαθὸν τοῦτο καὶ ἐπαινετὸν ἔχοντες﮲ ἐπειδὴ πρόσεστι τῷ πόθῳ καὶ τὸ μεγαλύνειν πὼς ἑαυτούς, ὡς γὰρ μέγας τις ὣν, οὕτω καὶ μεγάλων τιμῶν ὀρέγεται, διὰ τοῦτο τὴν μὲν ἐπιθυμίαν οὐκ ἀπεκώλυσε, τὴν δὲ ταπεινοφροσύνην εἰσηγήσατο».
<non hab.> Pas de source identifiée par Lamb2012 et d’après Catholiclibrary.org [ADL2019] [MM2019]

^CD ¶Codd. : Li447 ( 47vb ) Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CMC9d4.11} THEOPHYLACTUS. − Non enim vult ut usurpemus nobis primatus, sed²⁰⁰ per humilitatem altitudinem consequamur. Mox autem monet eos innocentie puerilis exemplo.^CE ^cu
Unde sequitur:

^cu ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 9, 34), PG 123, 589B3-8. [CGC2015

^CE ¶Codd. : Li447 ( 47vb ) Ed1953 {MM2019}

²⁰⁰ sed] quod + Li447

Numérotation du verset Mc. 9,35

Et accipiens puerum, statuit eum in medio eorum.

^marg.| {CMC9d4.12} CHRYSOSTOMUS. ²⁰¹* − Ipso visu eis persuadens humiles esse et simplices etenim ab invidia et vana gloria parvulus mundus existit et a concupiscendo primatum. Non solum autem ait ‘si tales efficiamini, mercedem magnam accipietis’ sed ‘et si alios tales²⁰² honorabitis propter me’.^CF ^cv
Unde sequitur:

^cv ¶Fons^G: <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum (Mc. 9, 36-37), [CPG C125.1], Vat. gr. 756, f. 126v.36-39 https://digi.vatlib.it/view/MSS_Vat.gr.358/0293 ; [CPG C125.2]: Cramer, p. 364.23-28 ; Possinus, p. 198 (Tolosanus): «καὶ ἀπὸ τῆς ὄψεως αὐτοὺς ἐντρέπων, καὶ πείθων εῖναι ταπεινοὺς, [+ οὕτω Cramer] καὶ ἀπλάστους οὕτως [om. Cramer]﮲ καὶ γὰρ καὶ φθόνου καθαρὸν τὸ παιδίον καὶ κενοδοξίας καὶ τοῦ τῶν πρωτείων ἐρᾷν, [+ καὶ τὴν μεγίστην ἀρετὴν κέκτηται τὴν ἀφέλειαν Cramer]. Καὶ οὐ μόνον, φησὶν, ἐὰν αὐτοὶ τοιοῦτοι γένησθε, μισθὸν λήψεσθε μέγαν, ἀλλὰ κἂν ἑτέρους τοιούτους τιμήσητε δι’ ἐμὲ».
<cuius fons> Cf. Chrysostomus , In Mt. hom. 58 (59) § 2-3, PG 58, 568.59 - 569.27 «καὶ ἀπὸ τῆς ὄψεως αὐτοὺς ἐντρέπων, καὶ πείθων εἶναι ταπεινοὺς οὕτω καὶ ἀπλάστους. Καὶ γὰρ φθόνου καθαρὸν τὸ παιδίον καὶ κενοδοξίας καὶ τοῦ τῶν πρωτείων ἐρᾷν: καὶ τὴν μεγίστην κέκτηται ἀρετὴν, τὴν ἀφέλειαν καὶ τὸ ἄπλαστον καὶ τάπεινον. [...] Οὐ γὰρ δὴ μόνον, φησὶν, ἐὰν αὐτοὶ τοιοῦτοι γένησθε, μισθὸν λήψεσθε μέγαν: ἀλλὰ κἂν ἑτέρους τοιούτους τιμήσητε δι' ἐμὲ». [ADL2019] [MM2019]

^CF ¶Codd. : Li447 ( 47vb ) Md214 (232rb) Mt366 Ed1953 {MM2019}

²⁰¹ Chrysostomus] + In Matthaeum Ed1953

²⁰² alios tales] inv. Li447

Quem cum complexus esset, ait illis:

Numérotation du verset Mc. 9,36

Quisquis unum ex huiusmodi pueris recipit²⁰³ in nomine meo, me recipit.

²⁰³ recipit] receperit Li447@ Weber, rece. Li447

^marg.| {CMC9d4.13} BEDA. ²⁰⁴ − In quo vel simpliciter pauperes Christi ab his qui velint* ²⁰⁵ esse maiores, pro eius²⁰⁶ ostendit honore recipiendos, vel malitia parvulos ipsos esse suadet ut simplicitatem sine arrogantia, caritatem sine invidia²⁰⁷*, devotionem sine iracundia²⁰⁸ conservent. Quod autem complectitur puerum, significat humiles suo dignos esse complexu ac dilectione. Addidit autem in nomine ²⁰⁹ meo , ut formam virtutis quam, natura duce, puer observat, ipsi pro nomine Christi rationis industria sequantur. Sed quia se in pueris recipi docebat, ne putaretur hoc esse solum quod videbatur, adiunxit²¹⁰ :

²⁰⁴ Beda] Theophylactus Md241

²⁰⁵ velint] volunt Ed1953

²⁰⁶ eius] eis Mt366

²⁰⁷ invidia] + et Ed1953

²⁰⁸ iracundia] verecundia Md214

²⁰⁹ in nomine] in homine Md214

²¹⁰ adiunxit] subiunxit Ed1953

Et quicumque me susceperit non me solum²¹¹* suscipit sed eum qui me misit,

²¹¹ solum] om. Ed1953 cum Clementina

^marg.| talem se utique ac tantum credi volens, qualis et quantus est pater.^CG ^cw

^cw ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 3, c. 9, CCSL 120, p. 551.378-552.397: «Quod enim ait, quisquis unum ex huiusmodi pueris receperit in nomine meo me recipit, uel simpliciter pauperes christi ab his qui uelint esse maiores pro eius ostendit honore recipiendos uel certe malitia paruulos ipsos esse suadet ut instar aetatis paruulae simplicitatem sine arrogantia caritatem sine inuidia deuotionem sine iracundia conseruent. Quod autem complectitur puerum significat humiles suo dignos esse complexu ac dilectione tales que cum impleuerint quod praecepit, discite a me quia mitis sum et humilis corde, iure posse gloriari ac dicere, laeua eius sub capite meo, et dextera illius amplexabitur me. Bene autem cum dixisset, quisquis unum ex huiusmodi pueris receperit, addidit, in nomine meo, ut uidelicet formam uirtutis quam natura duce puer obseruat ipsi pro nomine christi iuuante rationis industria sequantur. Sed quia se in pueris recipi docebat uidelicet quasi caput in membris suis ne putaretur hoc esse solum quod uidebatur adiunxit atque ait: et quicumque me susceperit non me suscipit sed eum qui me misit, talem se utique ac tantum credi uolens qualis et quantus est pater». [FG2017]

^CG ¶Codd. : Li447 ( 47vb ) Md214 (232rb) Mt366 Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CMC9d4.14} THEOPHYLACTUS. − Vide quantum valet humilitas, Patris namque et Filii inhabitationem meretur et etiam Spiritus sancti.^CH ^cx

^cx ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 9, 36), PG 123, 589B16-C3. [CGC2015]

^CH ¶Codd. : Li447 ( 47vb ) Md214 (232rb) Mt366 Ed1953 {MM2019}

Numérotation du verset Mc. 9,
distinctio 5

^marg.| {CMC9d5.1} BEDA. − [b] Ioannes precipua devotione Dominum amans, excludendum beneficio putavit eum qui non recte utatur officio.
[b] Unde dicitur:

Numérotation du verset Mc. 9,37

Respondit illi Ioannes dicens: Magister, vidimus²¹² quemdam in nomine tuo eicientem demonia²¹³ qui non sequitur nos, et prohibuimus eum.^CI ^cy

^cy ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 3, c. 9, CCSL 120, p. 552.401-403: «[a] Respondit illi iohannes dicens : magister, uidimus quendam in nomine tuo eicientem daemonia qui non sequitur nos, et prohibuimus eum . [b] Iohannes praecipua deuotione dominum amans ideo que redamari dignus excludendum beneficio putauit eum qui non utatur officio». [FG2017]

^CI ¶Codd. : Li447 ( 47vb ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

²¹² vidimus] vidi Li447

²¹³ demonia] domo cacogr. Li447

^marg.| {CMC9d5.2} CHRYSOSTOMUS. − [a] Multi enim credentium charismata receperunt [c] nec tamen cum Christo erant. [b] Qualis erat hic qui demones eiciebat. [d] Non enim omnes ad omnia ordinate se habebant. Alii enim erant pure vite, fidem autem tam perfectam ²¹⁴* non habebant, alii vero e contrario.^CJ ^cz

^cz ¶Fons^G: <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum (Mc. 9, 37-39), [CPG C125.1]: Vat. gr. 756, f. 127r3-5 https://digi.vatlib.it/view/MSS_Vat.gr.358/0293 ; [CPG C125.2]: Cramer, p. 365.18-24 ; Possinus, p. 200 (Tolosanus): «[a] πολλοὶ τῶν μὴ πιστευσάντων ἔλαβον χαρίσματα, [b] οἷος ἦν καὶ τὰ δαιμόνια ἐκβάλλων [c] καὶ οὐκ ὢν μετ’ αὐτοῦ· [+ οἷος ἦν καὶ Ἰούδας. καὶ γὰρ αὐτὸς πονηρὸς ὢν, χάρισμα εἶχε. Καὶ ἐν τῇ παλαιᾷ δὲ τοῦτο εὕροι τις ἃν εἰς ἀναξίους τὴν χάριν ἐνοικήσασαν πολλάκις, ἵνα ἑτέρους εὐεργετήσῃ Cramer]. [d] Ἐπειδὴ γὰρ οὐ πάντες πρὸς πάντα ἐπιτηδείως εἶχον, ἀλλ’ οἱ μὲν ἦσαν βίου καθαροῦ, πίστιν δὲ οὐ τοσαύτην εἶχον οἱ δὲ τοὐναντίον».
<vel> [CPG C110.4] Catena Graecorum Patrum in Mattheum (Mt. 7, 1) Vat. gr. 756, f. 29v.22-36 «[a] πολλοὶ γὰρ τῶν πιστευσάντων τῶν ἔλαβον χαρίσματα, πονηροὶ ὄντες, [b] οἷος ἦν καὶ τὰ δαιμόνια ἐκβάλλων [c] καὶ οὐκ ὢν μετ’ αὐτοῦ· καὶ οἷος ἦν ὁ Ἰούδας. Καὶ ἐν τῇ παλαιᾷ δὲ τοῦτο εὕροι τις ἃν εἰς ἀναξίους τὴν χάριν ἐνοικήσασαν πολλάκις, δ’ὠφέλειαν ἑτέρων πολλὸι γὰρ ἄπιστοι τότε προφέτευσαν· οἷον «Βαλαὰμ καὶ Φαραῶ καὶ Ναβουκοδονόσορ. [d] Ἐπειδὴ γὰρ μετὰ τὴν οἰκονομίας οὐ πάντες ἐπιτηδείως εἶχον πρὸς πάντα, ἀλλ’ οἱ μὲν ἦσαν βίου καθαροῦ, πίστιν δὲ οὐ τοσαύτην εἶχον οἱ δὲ τοὐναντίον».
<cuius fons> Cf. Chrysostomus , In Mt. hom. 24 § 1 (Mt. 7, 1 !), PG 57, 322.20-28 : «Πολλοὶ τῶν πιστευσάντων ἔλαβον χαρίσματα, οἷος ἦν ὁ τὰ δαιμόνια ἐκβάλλων, καὶ οὐκ ὢν μετ' αὐτοῦ, οἷος ἦν ὁ Ἰούδας· καὶ γὰρ καὶ οὗτος, πονηρὸς ὢν, χάρισμα εἶχε. Καὶ ἐν τῇ Παλαιᾷ δὲ τοῦτο εὕροι τις ἂν, εἰς ἀναξίους τὴν χάριν ἐνεργήσασαν πολλάκις, ἵνα ἑτέρους εὐεργετήσῃ. Ἐπειδὴ γὰρ οὐ πάντες πρὸς πάντα ἐπιτηδείως εἶχον, ἀλλ' οἱ μὲν ἦσαν βίου καθαροῦ, πίστιν δὲ οὐ τοσαύτην εἶχον, οἱ δὲ τοὐναντίον».[ADL2019]*
<ex quo> Chrysostomus, In Mt., hom. 24, Burgundionis versio, BAV, Vat. lat. 383, f. 92vb : «[a] Qui igitur sunt hii ait ? Multi eorum qui crediderunt acceperunt charismata. [b] Qualis erat qui demonia expellebat [c] et non erat cum ipso qualis erat Iudas. Etenim et hic pernitiosus existens, charismata habebat sed et in Veteri Testamento hoc utique aliquis inveniet ad indignos gratiam {miraculorum} operantem multotiens ut aliis benefaciat. [d] Quia enim non omnes ad omnia apte habebant sed hii qui demerant vite pure fidem autem non tantam habebant hii autem contrarium et illos per hos convertebat ut multam ostenderent fidem et hos per ineffabile hoc munus ut fiant meliores evocabat».
¶Nota Thomas semble avoir intentionnellement renoncé à souscrire à la proposition de la CGP dont le texte affirme que «des non-croyants peuvent recevoir des charismes». Dans la phrase [a] de la CGP, la négation μὴ surprend en effet. Thomas l’omet conformément au texte original de Chrysostome, à la traudction de Burgundio et à la sentence parallèle de la Catena Graecorum Patrum sur Matthieu qui se lit dans le même ms. Vg756 (laud. supra). Soit Thomas a eu recours à un manuscrit corrigé, soit il s’est référé au texte original de Chrysostome (en grec ou en traduction), ou au commentaire du parallèle synoptique qui se lit dans la chaîne grecque sur Matthieu. Dans tous les cas, la prise de distance par rapport à la CGP in Mc. relève d’un raisonnement théologique. Les dons ou charismes, dans la mesure où ils relèvent du don de la grâce, impliquent la présence de la foi de manière au moins implicite pour orienter l’agir auquel ils sont ordonnés. Le terme de “charisme” est absent du vocabulaire théologique propre de Thomas. Sur 38 occurrences, 15 viennent de la Catena aurea ou de citations patristiques, 20 sont des citations de 1Cor. 12, 31: “aemulamini charismata meliora”. Le commentaire de ce passage paulinien n’a subsisté que sous la forme de la reportation attribuée à Raynald de Piperno. Celle-ci assimile clairement le terme de charisme à celui de “don gratuit”, don que Thomas considère par ailleurs comme supposant la foi au Christ sans laquelle nul ne peut recevoir la grâce du Saint-Esprit, même lorsqu’il s’agit de “dons spéciaux” en vue du bien commun. Au terme de charisme, Thomas préfère la notion de gratia gratis data (Sum. theol., I II q. 111 a. 1 co.). Celle-ci, en tant que destinée au bien commun et notamment à la pleine connaissance de la Vérité, suppose la présence de la foi (ibid., a. 4) [MM2019]

^CJ ¶Codd. : Li447 ( 48ra ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

²¹⁴ perfectam] perfecte Ed1953

^marg.| {CMC9d5.3} THEOPHYLACTUS. − Vel etiam quidam increduli, videntes nomen Iesu virtuosum, dicebant et ipsi hoc nomen et signa faciebant, licet divina gratia essent indigni. Volebat enim Dominus etiam per indignos nomen suum ampliare.^CK ^da

^da ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 9, 37), PG 123, 589B16-C3. [CGC2015]

^CK ¶Codd. : Li447 ( 48ra ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CMC9d5.4} CHRYSOSTOMUS. − [1] Non autem zelo seu invidia motus Ioannes prohibebat illum qui demones expellebat; sed volebat ut²¹⁵* omnes qui nomen Domini ²¹⁶ invocabant, sequerentur Christum et essent cum discipulis unum. [2] Sed Dominus per hos qui miracula faciunt, licet sint indigni, [3] alios provocat ad fidem et ipsosmet per hanc ineffabilem gratiam inducit ut fiant meliores.^CL ^db
Unde sequitur:

^db ¶Fons^G: <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum (Mc. 9, 38-39), [CPG C125.1], Vat. gr. 756, f. 127r1-8 https://digi.vatlib.it/view/MSS_Vat.gr.358/0293 ; [CPG C125.2]: Cramer, p. 365.14-27 ; Possinus, p. 200 (Tolosanus): «[1] Οὐ ζηλοτυπίᾳ τινὶ ὑπαγόμενος ὁ τῆς βροντῆς υἱὸς τοῦτο φησιν τῷ Σωτῆρι ἀλλὰ πάντας τοὺς ἐπικαλουμένους τὸ ὄνομα τοῦ Χριστοῦ καὶ ἀκολουθεῖν αὐτῷ βουλόμενος, καὶ ἓν εἶναι μετὰ τῶν αὐτοῦ μαθητῶν. Ὁποῖος δὲ ἦν περὶ οὗ ταῦτά φησι, συντόμως ἐρῶ. [2] πολλοὶ τῶν μὴ πιστευσάντων ἔλαβον χαρίσματα, οἷος ἦν καὶ τὰ δαιμόνια ἐκβάλλων καὶ οὐκ ὢν μετ’ αὐτοῦ· [+ οἷος ἦν καὶ Ἰούδας. καὶ γὰρ αὐτὸς πονηρὸς ὢν, χάρισμα εἶχε. Καὶ ἐν τῇ παλαιᾷ δὲ τοῦτο εὕροι τις ἃν εἰς ἀναξίους τὴν χάριν ἐνοικήσασαν πολλάκις, ἵνα ἑτέρους εὐεργετήσῃ Cramer]. Ἐπειδὴ γὰρ οὐ πάντες πρὸς πάντα ἐπιτηδείως εἶχον, ἀλλ’ οἱ μὲν ἦσαν βίου καθαροῦ, πίστιν δὲ οὐ τοσαύτην εἶχον οἱ δὲ τοὐναντίον [3] κἀκείνους διὰ τούτων προτρέπει, ὥστε πολλὴν ἐπιδείξασθαι σπουδὴν καὶ πίστιν , καὶ τούτους διὰ τῆς ἀφάτου ταύτης δωρεᾶς , εἰς τὸ* γενέσθαι βελτίους , ἐξεκαλεῖτο. [+ διὸ καὶ μετὰ πολλῆς τῆς δαψιλείας τὴν χάριν ἐδίδου Cramer]. ὅθεν καί φησιν ὁ Σωτῆρ’, ‘μὴ κωλύετε αὐτὸν’».
* εἰς τὸ] ὥστε Cramer
<cuius fons> Cf. Chrysostomus , In Mt. hom. 24 § 1 (Mt. 7, 1) , PG 57, 322.23-27 . [ADL2019]*
¶Nota Le paragraphe [2] de la source a fait l’objet de la sentence CMC9d5.2 (voir note associée). Ici Thomas résume une idée empruntée directement à l’homélie source de Chrysostome: ceux qui sont indignes peuvent recevoir des charismes et réaliser des miracles. Le passage contenant le terme ἀναξίους se trouve dans la seconde recension de la CGP, mais il est omis par la première recension. Thomas a pu le trouver soit dans la CGP sur Mt., transmise dans les tétraévangiles avec la chaîne grecque sur Marc en se reportant au lieu parallèle à l’aide d’une concordance ou des canons d’Eusèbe, soit dans la traduction de Burgundio, ici assez obscure, soit dans une version intermédiaire de la chaîne de Victor. Il peut aussi s’agir d’une simple déduction théologique sans support textuel. [MM2019]

^CL ¶Codd. : Li447 ( 48ra ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

²¹⁵ ut] quod Ed1953

²¹⁶ Domini] om. Li447

Numérotation du verset Mc. 9,38

Iesus²¹⁷* ait: Nolite prohibere eum.

²¹⁷ Iesus] + autem Li447@ Ed1953

^marg.| {CMC9d5.5} BEDA. − In quo docet neminem a bono quod ex parte habet esse arcendum sed, ad hoc potius quod nondum habet, esse provocandum.^CM ^dc

^dc ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 3, c. 9, CCSL 120, p. 552.403-405: «Sed docetur neminem a bono quod ex parte habet arcendum sed ad hoc potius quod nondum habet esse prouocandum nam sequitur: iesus autem ait: nolite prohibere eum; nemo est enim qui faciat uirtutem in nomine meo et possit cito male loqui de me; qui enim non est aduersum uos pro uobis est». [FG2017]

^CM ¶Codd. : Li447 ( 48rb ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CMC9d5.6} CHRYSOSTOMUS. − Decenter autem eum non esse prohibendum ostendit consequenter dicens :

Nemo est enim qui faciat²¹⁸ virtutes²¹⁹ in nomine meo et possit cito male loqui de me.

²¹⁸ faciat Li447@ Weber ] facit Li447

²¹⁹ virtutes] virtutem Li447@ Weber

^marg.| Hoc²²⁰ autem dicit propter eos qui in heresim ceciderunt, quales erant²²¹ Simon et Menander et Cerinthus. Neque enim illi in nomine Christi miracula faciebant sed deceptionibus quibusdam facere videbantur. Isti vero etsi non sequuntur nos²²², non tamen contra nos²²³ aliquid firmiter dicere valebunt eo quod honorant in operando virtutes nomen meum.^CN ^dd

^dd ¶Fons^G: <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum (Mc. 9, 39), [CPG C125.1]: Vat. gr. 756, f. 127r.8-31 https://digi.vatlib.it/view/MSS_Vat.gr.358/0293 ; [CPG C125.2]: Cramer, p. 365.28 - 366.5 ; Possinus, p. 200-201 (Tolosanus): «ὅθεν καὶ φησὶ ὁ Σωτὴρ∙μὴ κωλύετε αὐτὸν∙ εἰκὸς γὰρ αὐτὸν διὰ τούτων καὶ εἰς ἐπίδοσιν ἀρετῆς ἀφικέσθαι. ‘Οὐδεὶς γὰρ τῶν ἐπὶ τῷ ὀνόματί μου δυνάμεις ἐπιτελούντων, δυνήσεται [+ ταχὺ Cramer] κακολογησαί με’. Tὸ δὲ ταχὺ πρόσκειται διὰ τοὺς εἰς αἵρεσιν ἐκπεσόντας, οἷος ἦν Σίμων, καὶ Μένανδρος, καὶ Κήρινθος · τάχα δὲ οὐδὲ ἐκεῖνοι ἐν τῷ ὀνόματι αὐτοῦ τὰ σημεῖα ἐποίουν, ἀλλὰ μαγγανείαις τισὶ καὶ ἀπάταις ἐδόκουν ποιεῖν. Οὗτοι δὲ εἰ καὶ μὴ ἀκολουθοῦσιν ἡμῖν, διὰ τὸ μὴ ἕπεσθαι τῆ πίστει τὰ ἔργα, ἀλλάγε εἰπεῖν τι κατ’ ἡμῶν οὐ δυνήσονται ῥᾳδίως, διὰ τὸ σεμνύνεσθαι αὐτοὺς ἐπὶ ταῖς δυνάμεσιν ἐφ’αἷς ἐπιτελοῦσι, τὸ ἐμὸν ὄνομα προισχόμενοι».
<non hab.> Pas de source identifiée d’après Lamb2012 et Catholiclibrary.org [ADL2019] [MM2019]

^CN ¶Codd. : Li447 ( 48rb ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

²²⁰ Hoc] Hic Li447

²²¹ erant] erat Li447

²²² nos] vos Li447

²²³ nos] vos Li447

^marg.| {CMC9d5.7} THEOPHYLACTUS. − Qualiter enim male de me loquitur qui ex nomine meo occasionem glorie habet, et per hoc quod ipsum invocat, miracula operatur?^CO ^de
Sequitur:

^de ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 9, 38), PG 123, 592A1-5. [CGC2015]

^CO ¶Codd. : Li447 ( 48rb ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

Numérotation du verset Mc. 9,39

Qui enim non est adversum vos, pro vobis est.

^marg.| {CMC9d5.8} AUGUSTINUS. De consensu evangelistarum. − Videndum est ne hoc illi sententie Domini putetur²²⁴* contrarium, ubi ait^df: « Qui mecum non est, adversum me est ». An hoc interesse aliquis dicet quia hic discipulis ait: Q ui non est adversus ²²⁵* vos pro vobis est , ibi autem de seipso locutus est: « Qui mecum non est, adversus²²⁶* me est » ? Quasi vero²²⁷* possit cum illo non esse qui discipulis eius tamquam membris eius sociatur. Alioquin quomodo verum erit^dg: « Qui vos recipit, me recipit » ? Aut potest etiam non esse adversus eum qui fuerit adversus discipulos eius²²⁸* ? Nam ubi erit illud^dh: « Qui vos spernit, me spernit²²⁹ » ? Sed nimirum hoc vult intelligi intantum cum illo non esse aliquem, inquantum est adversus illum et intantum adversus illum non esse, inquantum²³⁰ cum illo est. Exempli gratia, sicut iste qui in nomine Christi virtutes faciebat et in societate discipulorum non erat, inquantum operabatur virtutes in illo nomine, intantum cum ipsis erat et adversus eos non erat; inquantum vero eorum²³¹ societati non adherebat, intantum cum ipsis non erat et adversus eos erat. Sed quia illi hoc eum facere prohibuerunt in quo cum ipsis erat, dixit eis Dominus: « Nolite prohibere ». Illud enim prohibere debuerunt quod extra eorum erat societatem ut illi unitatem Ecclesie suaderent, non illud in quo cum illis erat, nomen scilicet magistri et Domini eorum in expulsione demonum commendans, sicut Ecclesia catholica facit, non improbans in hereticis sacramenta communia sed divisionem, vel aliquam adversam paci veritatique sententiam. In hoc enim adversus nos²³² sunt.^CP ^di

^df Lc. 11, 23.

^dg Mt. 10, 40.

^dh Lc. 10, 15.

^di ¶Fons: Augustinus Hipponensis , De consensu evangelistarum, lib. 4, c. 6, § 7, p. 398.22-400.14: «Sed uidendum est, ne hoc illi sententiae domini putetur contrarium ubi ait: qui me cum non est, aduersus me est; et qui me cum non colligit, spargit, quomodo enim iste non erat aduersus eum, qui cum illo non erat, de quo iohannes suggessit, quod cum illis eum non sequebatur, si aduersus illum est qui non est cum illo? aut si aduersus illum erat, quomodo dicit discipulis: nolite prohibere; qui enim non est aduersus uos, pro uobis est? an hoc interesse aliquis dicet, quia hic discipulis ait: qui non est aduersus uos, pro uobis est, ibi autem de se ipso locutus est: qui me cum non est, aduersus me est? quasi uero possit cum illo non esse qui discipulis eius tamquam membris eius sociatur. alioquin quomodo uerum erit: qui uos recipit, me recipit, et: quando uni ex minimis meis fecistis, mihi fecistis? aut potest etiam non esse aduersus eum, qui fuerit aduersus discipulos eius? nam ubi erit illud: qui uos spernit, me spernit, et: quando uni ex minimis meis non fecistis, neque mihi fecistis, et saule, saule, quid me persequeris? cum discipulos eius persequeretur? sed nimirum hoc uult intellegi in tantum cum illo non esse aliquem, in quantum est aduersus illum, et in tantum aduersus illum non esse, in quantum cum illo est. exempli gratia, sicut iste ipse qui in nomine christi uirtutes faciebat et in societate discipulorum christi non erat, in quantum operabatur uirtutes in illo nomine, in tantum cum ipsis erat et aduersus eos non erat; in quantum uero eorum societati non adhaerebat, in tantum cum ipsis non erat et aduersus eos erat. sed quia illi hoc eum facere prohibuerunt, in quo cum ipsis erat, dixit eis dominus: nolite prohibere. illud enim prohibere debuerunt quod extra eorum erat societatem, ut illi unitatem ecclesiae suaderent, non illud, in quo cum illis erat, nomen scilicet magistri et domini eorum in demoniorum expulsione commendans. sicut catholica ecclesia facit non inprobans in hereticis sacramenta communia; in his enim nobis cum sunt et aduersus nos non sunt; sed inprobat et prohibet diuisionem ac separationem uel aliquam aduersam paci ueritati que sententiam; in hoc enim aduersus nos sunt, quia in hoc nobis cum non sunt et nobis cum non colligunt et ideo spargunt». [FG2014]

^CP ¶Codd. : Li447 ( 48rb ) Ed1953 {MM2019}

²²⁴ putetur] videatur Ed1953

²²⁵ adversus] adversum Ed1953

²²⁶ adversus] adversum Ed1953

²²⁷ vero] non Ed1953

²²⁸ eius] suos Ed1953

²²⁹ spernit] spernitur Li447

²³⁰ intantum adversus illum non esse, inquantum] om. hom. Li447 Mt366

²³¹ eorum] illorum Li447

²³² nos] vos Li447

^marg.| {CMC9d5.9} CHRYSOSTOMUS. − [b] Vel aliter. Hoc dicitur de credentibus in eum qui tamen ipsum non sequuntur propter vite laxationem. [a] Illud autem de demonibus dicitur, qui a Deo omnes student separare et congregationem eius dispergere.^CQ ^dj
Sequitur:

^dj ¶Fons^G: <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum (Mc. 9, 40), [CPG C125.1], Vat. gr. 756, f. 127r35-39 https://digi.vatlib.it/view/MSS_Vat.gr.358/0293 ; [CPG C125.2]: Cramer, p. 366.7-11 : «[a] τοῦτο γὰρ περὶ δαιμόνων εἴρηται τῶν ἀφέλκειν ἅπαντας ἀπὸ τοῦ Θεοῦ σπουδαζόντων, καὶ τὴν συναγωγὴν αὐτοῦ σκορπίζειν· [b] ἐκεῖνο δὲ περὶ τῶν/8 πιστευόντων μὲν εἰς αὐτὸν, μὴ ἀκολουθούντων δὲ αὐτῷ διὰ προαίρεσιν ἐλλιπῆ, ἣ διὰ χαυνότητα βίου».
<non hab.> Possinus. Pas de source identifiée par Lamb2012 et d’après Catholiclibrary.org
¶Nota Ici Thomas inverse l’ordre des propositions de Chrysostome, respecté par les chaînes sources, par souci d’homogénéité et de continuité avec l’explication spirituelle commencée par la sentence augustinienne précédente. Le respect de l’ordre d’exposition chrysostomien (sens historique, sens spirituel) aurait impliqué une double rupture de niveau herméneutique: sens spirituel (Augustin), puis sens historique (Chrysostome a), enfin retour au sens spirituel (Chrysostome b). [ADL2019] [MM2019]

^CQ ¶Codd. : Li447 (48va) Ed1953 {MM2016}

Numérotation du verset Mc. 9,40

Quisquis enim potum dederit vobis calicem aque frigide in nomine meo quia Christi estis, amen dico vobis: Non perdet mercedem suam.

^marg.| {CMC9d5.10} THEOPHYLACTUS. − Quasi dicat: Non solum hunc qui in nomine meo miracula operatur non prohibeo, sed^{|pecia 11|} ²³³ et quisquis minimum quid²³⁴ dederit vobis propter nomen meum et receperit vos propter me, non propter humanam gratiam et mundanam, non perdet mercedem suam.^CR ^dk

^dk ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 9, 40), PG 123, 592B5-9. [CGC2015]

^CR ¶Codd. : Li447 (48va) Ed1953 {MM2016}

²³³ Li447 (48va: hic crux in margine forte ad notandum initium peciae undecimae

²³⁴ quid] om. Li447

^marg.| {CMC9d5.11} AUGUSTINUS. De consensu evangelistarum. − Unde ostendit quod²³⁵ ille de quo Ioannes suggesserat, non ita separabatur a societate discipulorum ut eam tamquam hereticus improbaret, sed sicut solent homines nondum audere Christi suscipere sacramenta, et tamen nomini²³⁶ favere christiano, ita ut christianos etiam suscipiant, et non ob aliud eis nisi quia christiani sunt obsequantur²³⁷; de quibus²³⁸ dicit, quod non perdent mercedem suam non quia iam tuti atque securi sibi debeant videri ex hac benevolentia quam erga christianos habent, etiam si Christi baptismo non abluantur, nec unitati eius incorporentur; sed quia ita iam Dei misericordia gubernentur ut ad ea quoque perveniant, atque ita securi de hoc seculo abscedant. ^dl

^dl ¶Fons: Augustinus Hipponensis , De consensu evangelistarum, lib. 4, c. 6, § 7, p. 401.20-402.10: «Unde ostendit etiam illum, de quo iohannes suggesserat et unde iste eius sermo exortus est, quod non ita separabatur a societate discipulorum, ut eam tamquam hereticus inprobaret, sed sicut solent homines nondum audere christi suscipere sacramenta et tamen nomini fauere christiano, ita ut christianos etiam suscipiant et non ob aliud eis, nisi quia christiani sunt, obsequantur, de qualibus dicit, quod non perdunt mercedem suam, non quia iam tuti adque securi sibi debent uideri ex hac beniuolentia, quam erga christianos habent, etiamsi christi baptismo non abluantur nec unitati eius incorporentur, sed quia ita iam dei misericordia gubernantur, ut ad ea quoque perueniant adque ita securi de hoc saeculo abscedant». [FG2014]

²³⁵ quod] etiam + Li447

²³⁶ nomini] nomine Li447

²³⁷ obsequantur] obsequntur Li447

²³⁸ quibus] qualibet Li447

^marg.| {CMC9d5.12} CHRYSOSTOMUS. − [a] Et ne quis paupertatem alleget, ponit illud quo non contingit egere, scilicet calicem aque frigide pro quo etiam consequetur mercedem. [b] Non enim pretium dati sed dignitas recipientium et affectus dantium facit opus dignum mercede. Non solum autem recipiendos discipulos verbo ostendit ex mercede quam aliquis consequitur sed etiam quia retrahitur a tormento.
Unde ²³⁹ sequitur:

²³⁹ Unde] om. Ed1953

Numérotation du verset Mc. 9,41

Et qui scandalizaverit unum ex his pusillis credentibus in me, bonum est ei magis, si circumdaretur mola asinaria collo eius et in mare mitteretur.

^marg.| Quasi dicat: si qui vos propter me honorant, mercedem habent. Sic et inhonorantes, id est scandalizantes, ultimam accipient²⁴⁰ ultionem. [d] Ex manifestis autem nobis tormentum describit intolerabile, faciens mentionem mole et submersionis. Et non ait ‘mola suspendetur²⁴¹* in collo eius²⁴²* ’ sed bonum est ei hoc sustinere, demonstrans quoniam eum aliquod gravius²⁴³* malum exspectat. [c] Pusillos autem in se credentes dicit eos qui invocant nomen eius, non solum sequentes, et²⁴⁴* eos qui calicem frigidum offerunt et non operantur alia maiora. Istorum autem neminem vult scandalizari, neque supplantari. Hoc enim est prohibere nomen eius invocare.^CS ^dm

^dm ¶Fons^G: <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum (Mc. 9, 41-42), [CPG C125.1]: Vat. gr. 756, f. 127r41- 127v5 [CPG C125.2]: Cramer, p. 366.24-367.16 [a b d c]; Possinus, p. 202 (Tolosanus): «[a] ἵνα γὰρ μὴ πενίαν τις προβάληται κἂν ποτήριον φησὶ ψυχροῦ ὕδατος δῷ τίς*, ἔνθα οὐδέν ἐστι δαπανῆσαι, καὶ τούτου κείσεται μισθός. [+ Προτρέψασθαι γὰρ πάντας βούλομαι δια τούτων καὶ τὰ τελειότερα ἐνεργεῖν Cramer]. [b] Οὐ γὰρ τὸ εὐτελὲς τοῦ προσαγουμένου ἀλλ’ ἡ ἀξία τῶν λαμβανόντων καὶ διάθεσις τῶν παρεχόντων ποιεῖ ἔμμισθον εὐτελὲς τοῦ διδουμένου** . Ἐυπαράδεκτον δὲ μειζόνως ποιῶν τὸν λόγον, οὐκ ἀπὸ τιμῆς μόνον ἀλλὰ καὶ ἀπὸ τῆς κολάσεως αὐτὸ συνίσθησιν﮲ ὥσπερ γάρ φησι οἱ τιμῶντες ὑμᾶς δι’ ἐμὲ τὸν μισθὸν ἐχουσιν, οὕτω δὴ καὶ οἱ ἀτιμάζοντες τοῦτο γάρ ἐστιν ὡς σκανδαλίσαι [+ καὶ ὑποσκελίσαι Cramer] τὴν ἐσχάτην δώσουσι δίκην. [c] Μικροὶ οὑν τῶν πιστευόντων εἰς αὐτὸν, καὶ οἱ ἐπικαλούμενοι μὲν τὸ ὄνομα αὐτοῦ, μὴ μέντοι ἀκολουθοῦντες αὐτῷ, καὶ οἱ ποτήριον ψυχροῦ προσάγοντες καὶ μὴ ἄλλο τι τῶν μειζόνων, τούτους οὖν οὐ δεῖ σκανδαλίζειν, οὐδὲ ὑποσκελίζειν αὐτούς. Τοῦτο γὰρ τὸ κωλύειν τὸ ἐπικαλεῖσθαι τὸ ὄνομα αὐτοῦ [d] Ἀπὸ τῶν ἡμῖν δὲ γνωρίμων τἠν τιμωρίαν ὀρίζει τὸ ἀφόρητον αὐτῆς ἐμφαίνει *** Ὥταν γὰρ μάλιστα καθάψασθαι βούληται, αἰσθητὰ ἄγει τὰ παραδείγματα. Καὶ ἐνταῦθα νῦν **** βουλόμενος δεῖξαι ὅτι πολλὴν ὑποστήσονται τὴν τιμωρίαν, καὶ καθικέσθαι τῆς τῶν διαπτυόντων αὐτοὺς ἀπονοίας, αἰσθητὴν τιμωρίαν εἰς μέσον ἤγαγε τοῦ μύλου καὶ τοῦ καταποντισμοῦ. Καὶ οὐκ εἶπεν, ὁ μύλος κρεμασθήσεται εἰς τὸν τράχηλον αὐτοῦ, ἀλλὰ ‘ συμφέρει αὐτῷ’ τοῦτο ὑπομεῖναι. Δεικνὺς ὅτι ἕτερον τούτου χαλεπώτερον ἀναμένει κακὸν».
* κἂν ποτήριον… δῷ τίς] φησι, κἂν ποτήριον ψυχροῦ δῷ ὕδατος Cramer
** Οὐ γὰρ … τοῦ διδουμένου] om. Cramer
^*3 Ἀπὸ τῆς ἡμῖν… ἐμφαίνει] Καὶ οὐκέτι ἀπὸ τῶν αὐτῶν τιμωρίαν ὁρίζει, ἀλλ’ ἀπὸ τῶν παρ’ ἡμῖν γνωρίμων τὸ ἀφόρητον αὐτῆς ἐμφαίνει Cramer
^*4 νῦν ] τοίνυν Cramer [ADL2019] [MM2019]
<cuius fons> [a] Cf. Chrysostomus , In Mt. hom. 35 (36) § 2 (Mt. 10, 34), PG 57, 408.36-42 : «Εἶτα ἵνα μή τις πενίαν προβάληται, φησίν: Ἢ ὃς ἐὰν ποτίσῃ ἕνα τῶν μικρῶν τούτων ποτήριον ψυχροῦ μόνον εἰς ὄνομα μαθητοῦ, ἀμὴν λέγω ὑμῖν, οὐ μὴ ἀπολέσῃ τὸν μισθὸν αὐτοῦ. Κἂν ποτήριον ψυχροῦ ὕδατος δῷς, ἔνθα οὐδὲν ἔστι δαπανῆσαι, καὶ τούτου κείσεταί σοι μισθός».
<ex quo> Chrysostomus, In Mt., hom. 35 (Mt. 10, 34), Burgundionis versio, BAV, Vat. lat. 383, f. 126vb : «Deinde ut non aliquis inopiam causetur ait vel si quis potum dederit uni parvorum horum calicem frigide aque solum in nomine discipuli; amen dico vobis nequaquam perdet mercedem suam etsi calice frigide dederis ubi nichi est consumere et huius recondetur tibi merces».
<cuius fons> [b] [d] Cf. Chrysostomus , In Mt. hom. 58 (59) § 3 (Mt. 18, 6), PG 58, 569.33-62 : «[b] Εἶτα εὐπαράδεκτον μειζόνως ποιῶν τὸν λόγον, οὐκ ἀπὸ τῆς τιμῆς μόνον, ἀλλὰ καὶ ἀπὸ τῆς κολάσεως αὐτὸν συνίστησιν, ἐπάγων καὶ λέγων· ‘Καὶ ὃς ἐὰν σκανδαλίσῃ ἕνα τῶν μικρῶν τούτων, συμφέρει αὐτῷ, ἵνα κρεμασθῇ μύλος ὀνικὸς εἰς τὸν τράχηλον αὐτοῦ, καὶ καταποντισθῇ ἐν τῷ πελάγει τῆς θαλάσσης’. Ὥσπερ γὰρ οἱ τούτους τιμῶντες, φησὶ, δι' ἐμὲ, τὸν οὐρανὸν ἔχουσι, μᾶλλον δὲ τῆς βασιλείας αὐτῆς μείζω τιμήν· οὕτω δὴ καὶ οἱ ἀτιμάζοντες (τοῦτο γάρ ἐστι τὸ σκανδαλίσαι) τὴν ἐσχάτην δώσουσι δίκην. Εἰ δὲ σκάνδαλον τὴν ὕβριν καλεῖ, μὴ θαυμάσῃς· πολλοὶ γὰρ , τῶν μικροψύχων οὐχ ὡς ἔτυχεν ἐκ τοῦ παροφθῆναι καὶ καθυβρισθῆναι ἐσκανδαλίσθησαν. Ἐπαίρων τοίνυν καὶ αὔξων τὸ ἔγκλημα, τὴν ἐξ αὐτοῦ τίθησι βλάβην. Καὶ οὐκέτι ἀπὸ τῶν αὐτῶν τὴν τιμωρίαν ἐμφαίνει, [d] ἀλλ' ἀπὸ τῶν παρ' ἡμῖν γνωρίμων τὸ ἀφόρητον αὐτῆς ἐνδείκνυται. Ὅταν γὰρ μάλιστα καθάψασθαι βούληται τῶν παχυτέρων, αἰσθητὰ ἄγει παραδείγματα. ∆ιὸ καὶ ἐνταῦθα βουλόμενος δεῖξαι, ὅτι πολλὴν ὑποστήσονται τὴν τιμωρίαν, καὶ καθικέσθαι τῆς τῶν διαπτυόντων αὐτοὺς ἀπονοίας, αἰσθητήν τινα κόλασιν εἰς μέσον ἤγαγε, τὴν τοῦ μύλου καὶ τοῦ καταποντισμοῦ. Καίτοιγε ἀκόλουθον τῷ προτέρῳ ἦν εἰπεῖν· Ὁ μὴ δεχόμενος ἕνα τῶν μικρῶν τούτων, ἐμὲ οὐ δέχεται· ὃ πάσης κολάσεως πικρότερον ἦν· ἀλλ' ἐπειδὴ τῶν σφόδρα ἀναισθήτων καὶ παχυτάτων, καίτοι φοβερὸν ὂν τοῦτο οὐχ οὕτω καθικνεῖτο, τίθησι μύλον καὶ καταποντισμόν. Καὶ οὐκ εἶπεν, ὅτι μύλος κρεμασθήσεται εἰς τὸν τράχηλον αὐτοῦ· ἀλλὰ, ‘συμφέρει αὐτῷ’ τοῦτο ὑπομεῖναι, δεικνὺς ὅτι ἕτερον τούτου χαλεπώτερον αὐτὸν ἀναμένει κακόν· εἰ δὲ τοῦτο ἀφόρητον, πολλῶ μᾶλλον ἐκεῖνο».
<ex quo> Chrysostomus, In Mt., hom. 58 (Mt. 18, 6), Burgundionis versio, BAV, Vat. lat. 383, f. 189vb : «[b] Deinde facile susceptibile amplius faciens hunc sermonem non ab honore solum sed et a pena eum constituit inducens et dicens: Et quicumque scandalizaverit unum de parvulis his confert ei ut mola asinaria suspendatur in collo eius et demergatur in pelagum maris . Sicut enim qui hos honorant ait propter me celum habent magis autem regno ipso maiorem honorem ita utique et qui de honorant hoc enim est scandalizare ultimam {dabunt} vindictam. Si autem scandalum convitium vocat ne mireris. Multi enim pusilanimum non ut {id est parum} contigit ex eoquod despiciuntur et convitium patiuntur scandalizati sunt. Extollens itaque et augens hanc incusationem icacturam que est ex ipsa {incusatione} ponit et non adhuc ab eisdem penam ostendens scilicet ab his que apud nos cognita sunt intolerantiam huius {pene} demonstrat. Cum eniam maxime tangere velit crossiores sensibilia inducit exempla. [d] Ideoque hic volens ostendere quam multam sustinebunt penam et tangere elationem expuentium eos, sensibilem quemdam penam in medium inducit eam que mole est et submersionis. Quamvis consequentuer priori erat dicere qui non suscipit unum parvulorum horum me non suscipit quod omni pena erat amarius. Sed quia valde insensibilium et crossissimorum erant et terribilitas hec non ita eos tangebat, ponit molam et submersionem. Et non dixit quoniam mola suspendetur ad collum eius sed confert ei hoc sustinere monstrans quoniam aliud isto difficilius eum exspectat malum».
¶Nota 1: Thomas suit le même ordo expositionis [a] [b] [d] [c] que la seconde recension mais sans adopter les ajouts propres à celle-ci. Ce faisant, il réunit les passages chrysostomiens de la sentence (a b d ). Toutefois, il s’affranchit complètement de la traduction de Burgundio. [MM2019]
¶Nota 2: Pretium traduit ευτελής qui signifie en réalité «de peu de prix»; la nuance omise est implicite dans le context général de la sentence. [MM2019]

^CS ¶Codd. : Li447 ( 48vb ) Ed1953 {MM2019}

²⁴⁰ accipient] accipiant Li447

²⁴¹ suspendetur] suspendatur Ed1953

²⁴² eius] om. Ed1953

²⁴³ aliquod gravius] inv. Ed1953

²⁴⁴ et] etiam Ed1953

^marg.| {CMC9d5.13} BEDA. − Recte autem qui scandalizari potest pusillus appellatur. Qui enim magnus est, quodcumque passus fuerit, non declinat a fide. Qui autem pusillus est animo et parvus, occasiones querit quo scandalizetur. Propterea oportet nos maxime his consulere qui parvi sunt in fide, ne occasione nostri offendantur et recedant a fide ac decidant a salute.^CT ^dn

^dn ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 3, c. 9, CCSL 120, p. 553.458-464: «Recte autem qui scandalizari potest pusillus appellatur. Qui enim magnus est quodcumque uiderit quodcumque passus fuerit non declinat a fide. Qui autem pusillus est animo et paruus occasiones quaerit quo modo scandalizetur. Propterea denique oportet nos maxime his consulere qui parui sunt in fide ne occasione nostri offendantur et recedant a fide ac decidant a salute». [FG2017]

^CT ¶Codd. : Li447 ( 48vb ) Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CMC9d5.14} GREGORIUS. Super Ezechielem. − [1] Notandum tamen quod in nostro bono opere aliquando cavendum est scandalum proximi, aliquando²⁴⁵* pro nihilo contemnendum. [2] In quantum enim sine peccato possumus²⁴⁶ vitare proximorum²⁴⁷* scandalum, debemus. Si autem de veritate scandalum ponitur, utilius permittitur scandalum nasci, quam veritas relinquatur.^CU ^do

^do ¶Fons: [1] Gregorius Magnus , Super Ezechielem 1, hom. 7, § 4, p. 84.65-85.67: «Hoc uero ideo dicimus, ut notum uestrae dilectioni faciamus quia in nostro bono opere aliquando cauendum est scandalum proximi, aliquando uero pro nihilo contemnendum». [2] Gregorius Magnus , Super Ezechielem 1, hom. 7, § 5, p. 85.87-92: «Ex qua re nobis considerandum est, quia in quantum sine peccato possumus, uitare proximorum scandalum debemus. Si autem de ueritate scandalum sumitur, utilius permittitur nasci scandalum quam ueritas relinquatur. Corpora ergo animalium plena sunt oculis cum se hinc inde caute circumspiciunt». [FG2014]

^CU ¶Codd. : Li447 ( 48vb ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

²⁴⁵ aliquando] + autem Ed1953

²⁴⁶ possumus] sumus Li447*

²⁴⁷ proximorum] proximi Ed1953

^marg.| {CMC9d5.15} GREGORIUS. In Pastorali. ²⁴⁸* − Mystice autem per molam asinariam²⁴⁹* secularis vite circuitus ac labor exprimitur, et per profundum maris extrema damnatio designatur. Qui ergo ad sanctitatis speciem deductus vel verbo ceteros destruit, vel exemplo, melius profecto erat ut hunc ad mortem sub exteriore habitu terrena acta constringerent, quam sacra officia in culpa ceteris imitabilem²⁵⁰ demonstrarent quia nimirum si solus caderet, utcumque²⁵¹hunc²⁵² tolerabilior inferni pena cruciaret.^CV ^dp

^dp ¶Fons: Gregorius Magnus , Regula Pastoralis, pars 1, c. 2.32-38, CCSL 141: «Per molam quippe asinariam, saecularis uitae circuitus ac labor exprimitur, et per profundum maris extrema damnatio designatur. Qui ergo ad sanctitatis speciem deductus, uel uerbo ceteros destruit, uel exemplo, melius profecto fuerat, ut hunc ad mortem sub exteriori habitu terrena acta constringerent, quam sacra officia in culpa ceteris imitabilem demonstrarent. Quia nimirum si solus caderet, utcumque hunc tolerabilior inferni poena cruciaret».
<ex quo> = Beda Venerabilis, In Mc., lib. 3, c. 9, CCSL 120, p. 55#.469-476: . “... erat... “ <ex quo> Rabanus Maurus , De institutione clericorum, lib. 3, c.1, Fontes Christiani 61/1-2, t. 2, p. 460.4-11 . “... fuerat... “ <ex quo> Rabanus Maurus , In Mt., lib. 5, CCCM 174°, p. 491.60 sqq. “... erat... “, etc.
¶Nota L’accord Li447 Md214 sur la leçon aberrante utrumque indique une dépendance commune à l’égard d’un même témoin. La leçon erat rappelle que la source première de Thomas est le commentaire de Bède sur Marc [MM2019]

^CV ¶Codd. : Li447 ( 49rb ) Md214 (237rb) V10650 (39va) Ed1953 {MM2019}

²⁴⁸ In Pastorali] Regula pastoralis Ed1953

²⁴⁹ per molam asinariam] in mola asinaria Ed1953

²⁵⁰ imitabilem] mirabilem Md214

²⁵¹ utcumque] utrumque Li447 Md214

²⁵² hunc] om. . Li447

Numérotation du verset Mc. 9,
distinctio 6

^marg.| {CMC9d6.1} BEDA. − Quia supra docuerat Dominus ne scandalizemus²⁵³* eos qui credunt in eum, nunc consequenter admonet quantum cavere debeamus eos qui scandalizare nos, id est²⁵⁴ verbo, vel exemplo suo ad ruinam peccati propellere, certant.^CW ^dq
Unde dicit: ²⁵⁵*

^dq ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 3, c. 9, CCSL 120, p. 554.479-483: «Quia supra docuerat ne scandalizemus eos qui credunt in eum nunc consequenter ammonet quantum cauere debeamus eos qui scandalizare nos, id est uerbo uel exemplo suo ad ruinam peccati propellere, certant». [FG2017]

^CW ¶Codd. : V10650 (39va) Ed1953 {MM2019}

²⁵³ scandalizemus] scandalizaremus Ed1953

²⁵⁴ id est] om. Li447

²⁵⁵ dicit] dicitur Ed1953

Numérotation du verset Mc. 9,42

Et si scandalizaverit te manus tua, abscinde illam.

^marg.| {CMC9d6.2} CHRYSOSTOMUS. − Non de membris hoc dicit sed de propinquis amicis quos²⁵⁶ quantum ad necessaria in membrorum ordine nos habemus. Nihil enim tam nocivum ut perniciosa societas.^CX ^dr

^dr ¶Fons^G: <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum (Mc. 9, 43), [CPG C125.1]: Vat. gr. 756, f. 127v6-7 ; [CPG C125.2]: Cramer, p. 367.30-32 ; Possinus, p. 204 (Victor Antiochenus): «Οὐ περὶ μελῶν ταῦτα λέγει· [+ ἄπαγε Cramer]·ἀλλὰ περὶ τῶν προσηκόντων φίλων*, οὓς ἐν τάξει μελῶν ἔχομεν ἀναγκαίων. Οὐδὲν γὰρ οὕτω βλαβερὸν ὡς συνουσία πονηρά».
* τῶν προσηκόντων φίλων] φίλων περὶ τῶν προσηκόντων Cramer
<cuius fons> Cf. Chrysostomus , In Mt. hom. 59 (60) (Mt. 18, 7) § 4, PG 58, 578 .21-23.: «Καλόν σοί ἐστι μονόφθαλμον εἰσελθεῖν εἰς τὴν ζωὴν, ἢ δύο ὀφθαλμοὺς ἔχοντα βληθῆναι εἰς τὴν κάμινον τοῦ πυρός· οὐ περὶ μελῶν ταῦτα λέγων· ἄπαγε· ἀλλὰ περὶ φίλων, περὶ τῶν προσηκόντων, οὓς ἐν τάξει μελῶν ἔχομεν ἀναγκαίων. Τοῦτο καὶ ἀνωτέρω εἴρηκε, καὶ νῦν λέγει. Οὐδὲν γὰρ οὕτω βλαβερὸν, ὡς συνουσία πονηρά». [ADL2019] [MM2019]

^CX ¶Codd. : V10650 (39va) Ed1953 {MM2019}

²⁵⁶ quos] quot Ed1953

^marg.| {CMC9d6.3} BEDA. − Manum quippe nostram appellat necessarium amicum cuius auxilio quotidiano opus habemus. Sed si talis nos ledere in causa anime voluerit, excludendus est a nostra societate ne, si cum perdito in hac vita partem habere volumus, simul²⁵⁷ in futura²⁵⁸* cum illo pereamus.^CY ^ds
Unde sequitur:

^ds ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 3, c. 9, CCSL 120, p. 554.483-487: «Manum quippe nostram appellat necessarium amicum cuius opere atque auxilio cotidiano opus habemus. Sed talis, si nos laedere in causa animae uoluerit, excludendus est a nostra societate ne, si cum perdito in hac uita partem habere uolumus, simul in futura cum illo pereamus». [FG2017]*

^CY ¶Codd. : Li447 ( 49rb ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

²⁵⁷ simul] si<mi>lis Li447, sil’ Mt366

²⁵⁸ futura] futuro Ed1953

Bonum est tibi debilem introire in vitam²⁵⁹ quam duas manus habentem ire in gehennam, in ignem inextinguibilem.

²⁵⁹VitamLi447@ Mt366 Ed1953 cum ClementinaWeber] + eternam Li447

^marg.| {CMC9d6.4} GLOSSA<TOR>. − Debilem dicit adiutorio alicuius amici privatum. Nam melius est absque amico ire in vitam , quam cum eo ire in gehennam .^CZ ^dt

^dt ¶Fons: Nullus dehinc inventus nisi verissimiliter Glossator ipse, Thomas de Aquino.
<cuius fons> Cf. Glossa ordinaria (Mc. 9, 42) [Strasbourg, facsim., t. 4, p. 114b marg. Cas239 Cas574], ed. Gloss-e : «Amicus cuius opere et consilio quotidie indigemus [q. ind. inv. Rusch]. Sed [Et Cas239] si hic nos [om. Rusch] ledere in causa anime voluerit, excludendus est a nostra societate, ne sicut [si cum Rusch] perdito in hac vita partem habere volumus simul cum illo pereamus».
<non hab.> Glossa ordinaria (Gloss-e, Cas239), PL, LLT, Albertus magnus e-corpus [MM2019]

^CZ ¶Codd. : Li447 ( 49rb ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CMC9d6.5} HIERONYMUS. − Vel aliter . Bonum est tibi debilem ingredi in vitam , id est sine cupito principatu, quam duas manus habentem etc.²⁶⁰ Due manus principatus sunt humilitas et superbia. Abscinde superbiam, tenens humilem principatum.^DA ^du

^du ¶Fons: Hieronymus (pseudo) , In Mc., CCSL 82, p. 43.80-84: «Bonum est tibi debilem ingredi in uitam, id est sine cupito principatu, quam duas manus habentem ire in ignem inextinguibilem."Duas manus" principatus sunt et superbia. Abscide superbiam, tenens humilem principatum». [FG2015]*

^DA ¶Codd. : Li447 ( 49rb ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

²⁶⁰ etc.] om. Ed1953

^marg.| {CMC9d6.6} CHRYSOSTOMUS. − Deinde testimonium propheticum ex Isaia propheta inducit, dicens:

Numérotation du verset Mc. 9,43

Ubi vermis eorum non moritur et ignis non extinguitur.

^marg.| Non de sensibili verme hoc dicit sed vermem conscientiam vocat. Mordens²⁶¹* animam quod non sit operata bonum, unusquisque enim sui ipsius accusator fiet, rememorans que gessit in vita mortali et sic eorum vermis immortalis permanet.^DB ^dv

^dv ¶Fons^G: <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum (Mc. 9, 43) [CPG C125.1], Vat. gr. 756, f. 127v18-34 [CPG C125.2]: Cramer, p. 368.10-18 ; Possinus, p. 205 (Victor Antiochenus): «Τὴν δὲ προφητικὴν ἐπιφέρει ῥῆσιν ἀπὸ Ἡσαίου τοῦ προφήτου, [+ πάσης δὲ τιμωρίας τὸ χείριστον τοῦτο εἶναι ἂν, λέγω δὴ τὸ ἀτελεύτητον ἔχειν ἐν ἑαυτοῖς τῶν ἑαυτῶν Cramer] σκώληκα· [+ οὕτω Cramer] δὲ ὀνομάζει τὴν συνείδησιν, δίκην σκώληκος κατεσθίουσαν , τῶν ἑαυτοῖς οὐκ ἀγαθὰ [ἀγαθὴν Cramer] συνειδότων τὴν ψυχὴν ἐν τῷ μετανοεῖν . Ἓκαστος γοῦν αὐτῶν ἑαυτοῦ κατήγορος ἐν τῷ ἐξομολογεῖσθαι γενήσεται, ἀναλογιζόμενος, ἀναμιμνησκόμενος [ἀναπεμπαζόμενος Cramer] τὰ κατὰ τὸν θνητὸν βίον πεπραγμένα , καὶ ὑπὸ τῆς συνειδήσεως αὐτῶν κεντούμενος· καὶ οὕτως αὐτῶν ὁ σκώληξ ἀτελεύτητος διαμενεῖ». [ADL2019] [MM2019]
<cuius fons> Eusebius Caesariensis, In Isaiam, 2, 58 (Is. 66, 24), GCS 50, p. 410.29-35: «τοῦτο γὰρ παρίστη φάσκων ὁ λόγος· ἐξελεύσονται καὶ ὄψονται τὰ κῶλα τῶν ἀνθρώπων τῶν ἀθετησάντων ἐν ἐμοί, ὧν ὁ σκώληξ οὐ τελευτήσει, καὶ τὸ πῦρ οὐ σβεσθήσεται, ἀλλ' ἔσονται εἰς ὅρασιν πάσῃ σαρκί. πάσης οὖν τιμωρίας τὸ χείριστον τοῦτο ἂν εἴη, λέγω δὲ τὸ ἀτελεύτητον ἔχειν ἐν ἑαυτοῖς τὸν ἑαυτῶν σκώληκα· οὕτω δὲ ὀνομάζει τὴν συνείδησιν δίκην σκώληκος κατεσθίουσαν τῶν ἑαυτοῖς οὐκ ἀγαθὰ συνειδότων τὴν ψυχὴν ἐν τῷ μετανοεῖν, ἐφ' οἷς ἠσέβουν, ὁρᾶν τε ἑαυτοὺς ἀποκλήτους τῶν τοσούτων ἀγαθῶν. ἕκαστος οὖν αὐτῶν ἐν τῷ ἐξομολογεῖσθαι ἑαυτοῦ κατήγορος γενήσεται ἀναπεμπαζόμενος τὰ κατὰ τὸν θνητὸν βίον αὐτῷ πεπραγμένα καὶ ὑπὸ τῆς συνειδήσεως κεντούμενος, καὶ οὕτως αὐτῶν ὁ σκώληξ ἀτελεύτητος διαμένει».
¶NotaPar licence grammaticale, Thomas accordemordensavec le sujet de la phrase suivante (unusquisque), alors que le grec des témoins examinés a la forme à l’accusatif féminin (κατεσθίουσαν) et que la synaxe de la phrase grecque ne permet pas de lire κατεσθίων (participe présent actif, masculin nominatif singulier). Les correcteurs tardifs (éditions) ont rétabli une traduction littérale, accordantmordentemavec les deux termes en apposition: conscientiametvermenconformément au grec.Nous conservons la leçonmordens,reprise par la tradition manuscrite, mais en modifiant la ponctuation des manuscrits de manière à rattacher l’action de mordre non pas au sujet de la première phrase (le témoignage d’Isaïe) – ce qui serait un contresens - mais bien à l’action du sujet moral que qualifie l’image du vers qui ronge. [MM2019]

^DB ¶Codd. : Li447 ( 49rb ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

²⁶¹ mordens Li447 Mt366 ] mordentem cum gr. Ed1953

^marg.| {CMC9d6.7} BEDA. − Sicut autem [c] vermis est dolor interius accusans, [b] sic ignis est pena extrinsecus seviens. Vel [a] in verme putredinem gehenne, sicut in igne ardorem designat.^DC ^dw

^dw ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 3, c. 9, CCSL 120, p. 554.489-494: «Vbi uermis eorum non moritur, et ignis non extinguitur, [a] in uerme putredinem gehennae sicut in igne ardorem designat siue uermem dicit seram scelerum paenitudinem quae numquam in tormentis conscientiam afflictorum mordere cessabit [b] ut ignis sit poena extrinsecus saeuiens [c] uermis dolor interius accusans». [FG2017]*

^DC ¶Codd. : Li447 ( 49va ) Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CMC9d6.8} AUGUSTINUS. Vicesimo primo de civitate Dei. ²⁶² − Utrumque autem horum, ignem scilicet atque²⁶³* vermem, qui volunt ad anime penas, non ad corporis pertinere, dicunt etiam uri dolore anime, sero atque²⁶⁴* infructuose penitentis, eos qui fuerint a regno Dei separati²⁶⁵*, et ideo ignem pro isto dolore urente non incongrue poni posse contendunt, secundum illud Apostoli^dx: « Quis scandalizatur et ego²⁶⁶ non uror? » Eumdem etiam²⁶⁷* vermem putant intelligendum esse, secundum illud ^dy: « Sicut tinea vestimentum et²⁶⁸* vermis lignum, sic meror excruciat cor viri ». Qui vero penas et anime et corporis in illo supplicio futuras esse non dubitant, igne uri corpus, animam vero rodi quodammodo verme meroris affirmant. Quod etsi credibilius dicitur, quia utique absurdum est ibi dolorem aut corporis aut anime defuturum. Ego tamen facilius estimo²⁶⁹ ut ad corpus utrumque dicam pertinere quam neutrum, et ideo tacitum esse in istis divine Scripture verbis animi dolorem, quia consequens esse intelligitur ut corpore dolente animus quoque crucietur. Eligat ergo quisque quod placet aut ignem tribuere corpori, anime vermem, hoc proprie, illud tropice aut utrumque corpori proprie²⁷⁰* . Possunt enim animalia etiam in ignibus vivere, in ustione sine consumptione, in dolore sine morte per miraculum omnipotentissimi²⁷¹* creatoris.^DD ^dz
Sequitur:

^dx 2 Cor. 11, 29.

^dy Prv 25, 20a (LXX); Clementina: «Sicut tinea vestimento et vermis lingo ita tristitia viri nocet cordi» Clementina; om. Weber.

^dz ¶Fons: Augustinus Hipponensis , De civitate Dei, lib. 21, c. 9, CCSL48, p. 774.19-775.45: «Utrumque autem horum, ignem scilicet atque uermem, qui uolunt ad animi penas, non ad corporis pertinere, dicunt etiam uri dolore animi, sero atque infructuose paenitentes [penitentis B (Bern, Bürgerbibliothem 12-13) v ] eos, qui fuerint a regno dei separati, et ideo ignem pro isto dolore urente non incongrue poni potuisse contendunt; unde illud apostoli est: quis scandalizatur, et non ego uror? Eundem etiam uermem putant intellegendum esse. nam scriptum est, inquiunt: sicut tinea uestimentum et uermis lignum, sic maeror excruciat cor uiri. Qui uero penas et animi et corporis in illo supplicio futuras esse non dubitant, igne uri corpus, animum autem rodi quodam modo uerme maeroris adfirmant. quod etsi credibilius dicitur, quia utique absurdum est, ibi dolorem aut corporis aut animi defuturum: ego tamen facilius est ut ad corpus dicam utrumque pertinere quam neutrum, et ideo tacitum in illis diuinae scripturae uerbis animi dolorem, quoniam consequens esse intellegitur, etiamsi non dicatur, ut corpore sic dolente animus quoque sterili paenitentia crucietur. legitur quippe et in ueteribus scripturis: uindicta carnis impii ignis et uermis. potuit breuius dici: uindicta impii. cur ergo dictum est: carnis impii, nisi quia utrumque, id est et ignis et uermis, pena erit carnis? aut si uindictam carnis propterea dicere uoluit, quia hoc in homine uindicabitur, quod secundum carnem uixerit (propter hoc enim ueniet in mortem secundam, quam significauit apostolus dicens: si enim secundum carnem uixeritis, moriemini), eligat quisque quod placet, aut ignem tribuere corpori, animo uermem, hoc proprie, illud tropice, aut utrumque proprie corpori. iam enim satis superius disputaui posse animalia etiam in ignibus uiuere, in ustione sine consumptione, in dolore sine morte, per miraculum omnipotentissimi creatoris; cui hoc possibile esse qui negat, a quo sit quidquid in naturis omnibus miratur ignorat». [MM2016]

^DD ¶Codd. : Li447 ( 49va ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

²⁶² Vicesimo primo] om. Ed1953

²⁶³ atque] ac Ed1953

²⁶⁴ atque] ac Ed1953

²⁶⁵ separati] separate Ed1953

²⁶⁶ ego] om. Li447

²⁶⁷ etiam] + dolorem Ed1953

²⁶⁸ et] om. Ed1953

²⁶⁹ esimo] existimo Ed1953

²⁷⁰ corpori proprie] inv. Ed1953

²⁷¹ omnipotentissimi] potentissimi Ed1953

Numérotation du verset Mc. 9,44

Et si pes tuus scandalizat te²⁷².

²⁷² scandalizat te] te scandalizat etc. Li447

^marg.| {CMC9d6.9} BEDA. − Pes amicus dicitur propter ministerium discursus, que²⁷³* in²⁷⁴ nostris usibus accommodatus²⁷⁵.
Sequitur:

²⁷³ que Li447 ] quasi Ed1953

²⁷⁴ in] om. Ed1953

²⁷⁵ accommodatus] accomodos Li447

Numérotation du verset Mc. 9,45

[...]

Numérotation du verset Mc. 9,46

Quod si oculus tuus scandalizat te, etc.²⁷⁶

²⁷⁶ etc.] om. . Ed1953

Numérotation du verset Mc. 9,47

[...]

^marg.| Oculus dicitur amicus utilis atque sollicitus et acutus ad perspiciendum.^DE ^ea

^ea ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 3, c. 9, CCSL 120, p. 554.500-555.513: «Sed manus propter opus necessarium nobis pes sunt dicti tales propter ministerium discursus que in nostris usibus accommodos. Quod si oculus tuus scandalizat te, eice eum; bonum est tibi luscum introire in regnum dei quam uos oculos habentem mitti in gehennam ignis. In oculo quoque propter scandalum eruendo idem nostri carnaliter amici spiritaliter uero aduersarii designantur. Sed cum nos eorum consultu ac prouisione opus habemus illi uero consilio nos prauo decipere atque in iter erroris deflectere quaerunt. Scandalum quippe sermo graecus est quod nos offendiculum uel ruinam et impactionem pedis dicere possumus. Quidam scandalum graece latine scrupulum dicunt. Ille ergo scandalizat fratrem qui ei dicto facto ue minus recto occasionem ruinae dederit. Potest et simpliciter dici, si quis ita necessarius nobis esse uidetur ut manus pes et oculus utilis uidelicet atque sollicitus et acutus ad perspiciendum scandalum autem nobis facit et per dissonantiam morum nos trahit in gehennam, ne sic quidem temporalibus eius commodis cum periculo animarum nostrarum uti ac refoueri debemus». [FG2017]

^DE ¶Codd. : Li447 ( 49vb ) Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CMC9d6.10} AUGUSTINUS. De consensu evangelistarum. − Hic profecto apparet quod illi qui nomini Christi devoti sunt ²⁷⁷*, etiam²⁷⁸* priusquam Christianorum numero socientur, utiliores sunt quam hi qui, cum iam Christiani appellentur et Christianis sacramentis imbuti sint, talia suadent ut²⁷⁹* quibus ea persuaserint²⁸⁰, secum in eternam penam pertrahant quos membrorum corporalium nomine, tamquam manum vel oculum scandalizantem, iubet erui a corpore, hoc est ab ipsa unitatis societate; ut sine his potius veniatur ad vitam, quam cum eis eatur in gehennam. Hoc ipso autem separantur a quibus separantur, quod eis mala suadentibus, hoc est scandalizantibus, non consentitur²⁸¹* . Et si quidem omnibus bonis cum quibus eis notitia²⁸²* est, de hac perversitate innotescunt, ab omni penitus societate atque ab ipsa divinorum sacramentorum participatione separentur. Si autem quibusdam ita noti sunt, pluribus autem ista eorum est ignota perversitas, ita tolerandi sunt ut neque illis ad iniquitatis communionem consentiatur, neque propter illos bonorum societas deseratur.^DF ^eb

^eb ¶Fons: Augustinus Hipponensis , De consensu evangelistarum, lib. 4, c. 6, § 7, p. 402.10-403.4: «Profecto, et priusquam christianorum numero socientur, utiliores sunt quam hi qui, cum iam christiani appellentur et christianis sacramentis inbuti sint, talia suadent, ut quibus ea persuaserint se cum in aeternam penam pertrahant. quos membrorum corporalium nomine tamquam manum uel oculum scandalizantem iubet erui a corpore, hoc est ab ipsa unitatis societate, ut sine his potius ueniatur ad uitam, quam cum eis eatur in gehennam. hoc ipso autem separantur, a quibus separantur, quod eis mala suadentibus, hoc est scandalizantibus, non consentitur. et si quidem omnibus bonis, cum quibus eis notitia est, etiam de hac peruersitate innotescunt, ab omnium penitus societate adque ab ipsa diuinorum sacramentorum participatione separantur; si autem quibusdam ita noti sunt, pluribus autem ista eorum est ignota peruersitas, ita tolerandi sunt, sicut ante uentilationem palea toleratur in area, ut neque illis ad iniquitatis communionem consentiatur nec propter illos bonorum societas deseratur. hoc faciunt qui habent in se ipsis salem et pacem habent inter se». [FG2014]

^DF ¶Codd. : Li447 ( 49vb ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

²⁷⁷ devoti sunt] inv. Ed1953

²⁷⁸ etiam] et Ed1953

²⁷⁹ ut] + eos Ed1953

²⁸⁰ persuaserint] persuaserunt Li447

²⁸¹ consentitur] consentiunt Ed1953

²⁸² notitia] societas Ed1953

^marg.| {CMC9d6.11} BEDA. − [a] Quia vero Dominus tertio mentionem vermis et ignis fecerat, ut hoc valeamus evitare tormentum, subdit:

Numérotation du verset Mc. 9,48

Omnis enim igne salietur.

^marg.| Fetor enim vermium de corruptione solet nasci carnis et sanguinis; ideoque caro recens sale conditur ut, exsiccato humore sanguineo, vermescere nequeat. [c] Et quidem quod sale salitur, vermis putredinem arcet. Quod vero igne salitur²⁸³, id est ignibus sale aspersis conditur²⁸⁴, non solum vermes abicit sed ipsam quoque carnem consumit. [b] Caro ergo et sanguis vermes creat quia delectatio carnalis, cui condimentum continentie non resistit, penam luxuriosis generat eternam cuius fetorem quisquis vitare desiderat, et corpus sale continentie, et mentem studeat condimento sapientie ab erroris et vitiorum labe castigare. [d] Sal enim dulcedinem sapientie, ignis Spiritus Sancti gratiam designat. Dicit ergo Omnis igne salietur ²⁸⁵ quia omnis electus sapientia debet spirituali²⁸⁶* a corruptione concupiscentie carnalis expurgari. [e] Vel ignis est tribulationis, quo patientia fidelium, ut perfectum opus habere possit, exercetur.^DG ^ec

^ec ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 3, c. 9, CCSL 120, p. 555.518-540: «[a] Quia uero dominus tertio mentionem uermis et ignis fecit aeterni restat dicere quomodo foetorem uermis et ignis ualeamus euitare tormentum. Sequitur: omnis enim igne salietur, et omnis uictima salietur. Foetor quippe uermium de corruptione solet nasci carnis et sanguinis ideo que caro recens sale conditur ut exsiccato umore sanguineo uermescere nequeat. [b] Caro ergo et sanguis uermes creat quia delectatio carnalis cui condimentum continentiae non resistit poenam luxoriosis generat aeternam. Cuius foetorem quisque uitare desiderat et corpus sale continentiae et mentem studeat condimento sapientiae ab erroris et uitiorum labe castigare. Mire autem dictum est: omnis enim igne salietur. [c] Quod enim sale salitur uermis putredinem arcet, quod uero igne salitur, id est ignibus sale aspersis conditur non solum omnem uermium contagionem longe abigit sed ipsam quoque quae ita salitur carnem consumit. Quod in hostiis quae in altari cremabantur fieri solere diuinae legis scita declarant ubi in omni uictima et sacrificio sal offerri praeceptum est. [d] Sal ergo dulcedinem sapientiae ignis spiritus sancti gratiam designat. Et omnis igne salietur quia omnis electus sapientia debet spiritali a corruptione concupiscentiae carnalis expurgari ut uictima diuinis altaribus apta possit effici». [e] Beda Venerabilis, In Mc., lib. 3, c. 9, CCSL 120, p. 556.569-570: «Ignis autem qui sacrificia in altari consumat ille est utique de quo iohannes ait, ipse uos baptizabit in spiritu sancto et igni, per quem nostra bona opera ut uel inchoari uel perfici ualeant iuuantur uel certe ignis tribulationis quo patientia fidelium ut perfectum opus habere possint exercetur». [FG2017]

^DG ¶Codd. : Li447 ( 49vb ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

²⁸³ salitur] salietur Li447

²⁸⁴ conditur] reconditur Ed1953

²⁸⁵ salietur] salitur Li447

²⁸⁶ d. s.] inv. Ed1953

^marg.| {CMC9d6.12} CHRYSOSTOMUS. − Simile autem est huic quod dicit Apostolus^ed: « Uniuscuiusque opus quale sit ignis probabit ». Postea a Levitico^eetestimonium introducit dicens :

^ed 1Cor. 3, 13.

^ee Lv. 2, 13.

Et omnis victima salietur.^DH ^ef

^ef ¶Fons^G: <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum (Mc. 9, 43) [CPG C125.1]: Vat. gr. 756, f. 127v41-42 ; [CPG C125.2]: Cramer, p. 368.30-369.1 ; Possinus, p. 205 (Victor Antiochenus): «ὅμοιόν ἐστι τὸ ὑπὸ τοῦ Ἀποστόλου εἰρημένον﮲ τὸ ‘ἑκάστου γὰρ τὸ ἔργον ὁποῖόν ἐστι τὸ πῦρ δοκιμάσει εἶτα ἐπάγει ἀπὸ τοῦ Λευιτικοῦ μαρτυρίαν, ‘τὸ πᾶν δῶρον θυσίας ὑμῶν ἁλισθήσεται’».
<non hab.> Chrysostomus; Catholiclibrary.org; Lamb [ADL2019] [MM2019]

^DH ¶Codd. : Li447 ( 50ra ) Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CMC9d6.13} HIERONYMUS. − Victima Domini est genus humanum quod hic ratione sapientie salitur, dum corruptio sanguinis, custodia putredinis et mater vermium consumetur, et illic purgatorio igne examinabitur.^DI ^eg

^eg ¶Fons: Hieronymus ( pseudo) , In Mc., CCSL 82, p. 44.89-93: «Omnis enim igne salietur. Et omnis uictima persalietur. Victima Domini est genus humanum, quod hic ratione sapientiae salitur, ut sanguis, custodia putredinis et mater uermium, consumatur, et illic purgatorio igne examinetur». [FG2015]*

^DI ¶Codd. : Li447 ( 50ra ) Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CMC9d6.14} BEDA. − Possumus et ita intelligere quod altare Dei sit cor electorum. Hostie vero et sacrificia in hoc altari offerenda, bona sunt opera fidelium. In omnibus autem sacrificiis sal debet offerri quia nullum est opus bonum quod non sal sapientie ab omni corruptione vane laudis ceterisque pravis sive superfluis cogitationibus expurgat.^DJ ^eh

^eh ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 3, c. 9, CCSL 120, p. 556.558-564: «Possumus et ita recte intellegere quod dictum est, omnis enim igne salietur, et omnis uictima salietur, quod altare sit dei cor electorum hostiae uero et sacrificia in hoc altari offerenda bona sint opera fidelium. In omnibus autem sacrificiis sal debeat offerri quia nullum est opus bonum quod non sal sapientiae ab omni corruptione uanae laudis ceteris que prauis siue superfluis cogitationibus expurgat non cura continentiae a carnalibus castigat illecebris». [FG2017]

^DJ ¶Codd. : Li447 ( 50ra ) Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CMC9d6.15} CHRYSOSTOMUS. − [a] Vel hoc dicitur quod ²⁸⁷ omne munus victime nostre, que est secundum orationem et proximi subventionem, salitur igne divino de quo dicitur ^ei: « Ignem veni mittere in terram ».
De quo subditur:

^ei Lc. 12, 49.

²⁸⁷ quod] quia Ed1953

Numérotation du verset Mc. 9,49

Bonum est sal,

^marg.| id est ignis dilectionis.

Quod si sal insulsum fuerit

^marg.| id est seipso privatum et propria qualitate per quam dicitur bonum,

in quo illud condietis ?

^marg.| Sunt enim sales sal habentes qui scilicet habent gratie plenitudinem. [c] Et sunt sales sal non habentes. [b] Qui enim non sunt pacifici, sal sunt insulsum.^DK ^ej

^ej ¶Fons^G: <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum (Mc. 9, 49), [CPG C125.1]: Vat. gr. 756, f. 127v42 - 128r1 ; [CPG C125.2]; Cramer, p. 369.2-9 ; Possinus, p. 207 (Victor Antiochenus): «[a] κἂν [ἐὰν Cramer] ἐπὶ παντὶ δώρῳ θυσίας ἡμῶν τῆς κατὰ τὴν εὐχὴν καὶ τὴν ἄλλην τὴν πρὸς τὸν πλησίον δόσιν, ὡς χάριν εὑρίσκοντες ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ· καὶ κατὰ τὸν λόγον τῶν θείων θύοντες γραφῶν, ἁλίζομεν τὰ δῶρα τῆς θυσίας ἡμῶν ἐπὶ τοῦ Θεοῦ· τὸ οὖν ἔργον ἑκάστου ἐνταῦθα μὲν ἁλὶ ἁλισθήσεται [ἁλίζεται Cramer], ἐκεῖσε δὲ πυρὶ ἁλισθήσεται· εἰ δὲ καὶ* ἐνταῦθα τῷ πυρὶ τῷ θείῳ ἁλίζεται ἡ θυσία ἡμῶν, συνήσει, ἐκ τοῦ, “πῦρ ἦλθον βαλεῖν ἐπὶ τὴν γῆν” εἰ τοίνυν πᾶς πυρὶ ἁλισθήσεται καλὸν δὲ τὸ ἅλας, καλὸν ἄρα τὸ πῦρ. Ἐὰν δὲ τὸ ἅλας ἄναλον γήνεται τουτέστι ἑαυτοῦ ἐστερημένον καὶ τῆς ἰδίας ποιότητος δι’ ἦν καλὸν εἴρηται, ἐν τίνι αὐτὸ ἀρτύσετε﮲ἡ οὖν διὰ τῶν ἐχόντων ἅλας ἐντολὴ, τὸ εἰρηνεύειν ἐν αὐτοῖς ἐστί [b] ﮲οἱ μὴ εἰρηνεύοντες ἅλας εἰσὶ ἄναλον, [c] εἰσὶ γὰρ ἅλες ἅλας οὐκ ἔχουσιν* » .
* εἰ δὲ καὶ] πῶς Cramer
** τουτέστι ἑαυτοῦ... οὐκ ἔχουσιν] om. Cramer
<non hab.> Pas de source identifiée par Lamb2012 et d’après Catholiclibrary.org Chrysostomus; Catholiclibrary.org; Lamb [ADL2019] [MM2019]

^DK ¶Codd. : Li447 ( 50rb ) Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CMC9d6.16} BEDA. − Vel bonum est sal bonum est Dei verbum audire frequentius et sale sapientie spiritualis cordis arcana condire.^DL ^ek

^ek ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 3, c. 9, CCSL 120, p. 556.578-580: «Bonum est sal; quod si sal insulsum fuerit, in quo illud condietis? Bonum est ergo dei uerbum audire frequentius sale sapientiae spiritalis cordis archana condire immo ipsum cum apostolis sal terrae fieri, id est eorum quoque qui adhuc terrena sapiunt imbuendis mentibus sufficere». [FG2017]

^DL ¶Codd. : Li447 ( 50ra ) Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CMC9d6.17} THEOPHYLACTUS. − Sicut enim sal carnes conservat et vermes eas non sinit generare, sic et sermo doctoris, si²⁸⁸ desiccativus erit, carnales homines constringit et in eis inextinguibilem vermem non sinit generari. Si vero sit insulsus id est si²⁸⁹ virtutem desiccativam et conservativam non habeat, in quo condietur?^DM ^el

^el ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 9, 49), PG 123, 593B8-14 . [CGC2015]*

^DM ¶Codd. : Li447 ( 50rb ) Mt366 ( 126va ) Ed1953 {MM2019}

²⁸⁸ si cum graec.] sic Li447 i

²⁸⁹ si cum graec.] om. Li447

^marg.| {CMC9d6.18} CHRYSOSTOMUS. − [b] Vel , secundum Mattheum, discipuli Christi sunt sal, [a] qui totum orbem conservant, resistentes putredini, que est ab idololatria et fornicatione peccatorum. [c] Potest etiam et²⁹⁰* intelligi quod unusquisque nostrum tantum habeat²⁹¹* salis quantum capax est Dei gratiarum. Unde et Apostolus coniungit gratiam sali, dicens^em: « Sermo vester sit in gratia sale conditus ». Sal etiam est Dominus Iesus Christus qui fuit sufficiens totam terram conservare et multos in terra fecit sales quorum, [e] si aliqui marcescant²⁹²* - possibile est enim etiam²⁹³* bonos in putredinem transmutari - dignum est ·[d]" ut foras mittantur²⁹⁴* "^en.^DN ^eo

^em Col. 4, 6.

^en Cf. Mt. 5, 13: «Vos estis sal terre. Quod si sal evanuerit, in quo salietur ? ad nihilum valet ultra, nisi ut mittatur foras, et conculcetur ab hominibus».

^eo ¶Fons^G: <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum (Mc. 9, 50), [CPG C125.1]: Vat. gr. 756, f. 128r.5-41 ; [CPG C125.2]: cf. Cramer, p. 369.17 - 370.9 ; differt Possinus, p. 208 (Tolosanus): «[a] οὕτω καὶ οἱ τοῦ Ἰησοῦ μαθηταὶ πάντα τὸν περίγειον κόσμον διακρατοῦσιν καὶ συνέχουσιν, ἀνθιστάμενοι τῇ ἐξ εἰδωλολατρείας καὶ πορνείας ἁμαρτιῶν δυσωδίᾳ* [b] δοκεῖ μοὶ οὖν ὁ Ματθαῖος ἀναγεγραφέναι αὐτοὺς εἶναι τοὺς μαθητὰς τοῦ Ἰησοῦ τοὺς ἅλας· ὁ δὲ Λουκᾶς οὐ σαφῶς τοῦτο δηλοῖ· διόπερ ἀμφίβολος ἡ λέξις αὐτοῦ ἐστίν·[c] δυναμένη καὶ κατὰ τὸν Μάρκον νοεῖσθαι ὅτι ἕκαστος ἡμῶν οὐκ ὣν ἅλας** ἐν ἑαυτῷ ἔχειν ὀφείλει τοὺς ἅλας [+ φησὶ γὰρ, ‘ὑμεῖς οὑν ἔχετε’ ἐν ἑαυτοῖς ἅλας Cramer], καὶ τάχα τοσοῦτον ἔχει τις ἁλῶν, ὅσον κεχώρηκε τῶν τοῦ Θεοῦ χαρίτων· [...] συνήγαγεν δὲ ἐπὶ τὸ αὐτὸ τὴν χάριν καὶ τοὺς ἅλας [+ ὁ Παῦλος Cramer] εἰπών· ‘ὁ λόγος ὑμῶν πάντοτε ἐν χάριτι ἅλατι ἠρτυμένος’. εἴτις οὖν χάριτος ἀξιωθεὶς [+ καὶ Cramer] κενὴν ταύτην ποιήσει, οὗτος ἃν εἴη ἐν ᾧ οἱ ἅλες ἐμωράνθησαν. Ἅλς δέ ἐστι οὐράνιος καὶ ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστὸς, εἴ τις [ὅστις Cramer] φθαρεῖσαν πᾶσαν τὴν γῆν εἷς ὣν [ἂν Cramer] διήρκεσεν διακρατῆσαι ὅλην· καὶ πολλοὺς δὲ ἐποίησεν εἰς γῆν ἅλας , οἱ τινες ἐπὶ τοσοῦτον ἰσχύουσιν ὅσον οὐ μωραίνονται οὐδὲ ἄναλοι γίνονται, οὐδὲ ἄξια ·[d] τοῦ βληθῆναι ἔξῳ πράττουσιν, οὐδὲ ὑπὸ τοὺς πόδας τῶν ἑτοίμων καταπατεῖν πατεῖν αὐτοὺς ἀνθρώπων γίνονται. [e] Καλὸν οὖν καὶ ἐπαινετὸν τὸ ἅλας· ἐὰν δέ ποτε καὶ τούτων τι μωρανθῇ, δυνατὸν γὰρ ἐξ ἀπροσεξίας καὶ τοῖς καλοῖς ἅλσιν ἐπὶ τῷ μωρανθῆναι μεταβάλλειν, ἐν τίνι ἀρτυθήσεται ἄξιον ἐπαπορῆσαι».
* κόσμον... δυσωδίᾳ] τοῦτον συνέχουσιν καὶ διακρατοῦσιν ἁμαρτιῶν δυσωδίᾳ ἐξ εἰδωλολατρείας τε καὶ πορνείας Cramer
** οὐκ ὣν ἅλας] om. Cramer
<non hab.> Chrysostomus; Catholiclibrary.org; Lamb.
¶Nota Le latin «dignum est ut foras mittantur» s’écarte fortement du passage grec correspondant dont le sens est quelque peu obscur: «ἐν τίνι ἀρτυθήσεται ἄξιον ἐπαπορῆσαι» renvoie à la notion de traduit par [ADL2019] [MM2019]

^DN ¶Codd. : Li447 ( 50rb ) Mt366 ( 126va ) Ed1953 {MM2019}

²⁹⁰ et] om. Ed1953

²⁹¹ tantum habeat] inv. Ed1953

²⁹² aliqui marcescant] aliquis marcescat Ed1953

²⁹³ etiam] et Ed1953

²⁹⁴ mittantur] mittatur Ed1953

^marg.| {CMC9d6.19} HIERONYMUS. − Vel aliter. Sal insulsum est qui amat principatum et increpare non audet.
Unde sequitur:

Habete in vobis sal et pacem habete inter vos

^marg.| Ut scilicet salsedinem correptionis amor proximi²⁹⁵ temperet et dilectionem proximi sal iustitie condiat.^DO ^ep

^ep ¶Fons: Hieronymus ( pseudo) , In Mc., CCSL 82, p. 44.94-99: «Bonum est sal et reliqua. Sal insulsum, id est qui amat principatum, qui increpare non audet et confiteri ne de synagoga ieciatur, diligens"gloriam hominum magis quam" Dei. Habete in uobis sal et pacem habete inter uos. Salsitudinem correctionis amor proximi temperet, et dilectionem proximi sal iustitiae condiat». [FG2015]*

^DO ¶Codd. : Li447 ( 50rb ) Md214 (238rb) Ed1953 {MM2019}

²⁹⁵ proximi] proxpi cacogr. Md214

^marg.| {CMC9d6.20} GREGORIUS. Super Ezechiele m . ²⁹⁶ − Vel hoc dicitur contra quosdam quos dum maior scientia erigit, a ceterorum societate disiungit et quo plus sapiunt, eo a²⁹⁷ concordie virtute desipiscunt²⁹⁸* .^DP ^eq

^eq ¶Fons: <revera> Gregorius Magnus , Regula Pastoralis, pars 3, c. 22.24, CCSL 141: «Quisquis itaque corpus affligit, sed concordiam deserit, deum quidem laudat in tympano, sed non laudat in choro. Saepe uero dum quosdam maior scientia erigit, a ceterorum societate disiungit, et quasi quo plus sapiunt, eo a concordiae uirtute desipiscunt». [FG2014]
<ex quo> = Alulfus sancti Martini Tornacensis , Liber gregorialis, pars III: Expositio Novi Testamenti, exp. super Ep. Iacobi, c. 5, PL 73, 1383.
<ex quo> Beda Venerabilis, In Mc., lib. 3, c. 39, CCSL 120, 580 sqq.: «... quos dum maior scientia erigit a ceterorum societate disiungit et quasi quo plus sapiunt eo a concordiae uirtute desipiscunt recte subiungitur: habete in uobis sal et pacem habete inter uos».
<ex quo> Glossa ordinaria (Mc. 9, 49) [Strasbourg, facsim., t. 4, p. 115a marg.], ed. Gloss-e: «Quia autem sunt multi quos dum maior scientia erigit, ab aliorum societate disiungit et quo plus sapiunt, eo plus a concordie virtute desipiunt subiungit: Habete in vobis sal et habete pacem inter vos ».
¶Nota L’attribution au Super Ezechielem est infondée; elle procède probablement d’une volonté de masquer un désordre du document originel en répétant la séquence Super Ezechielem / In Pastorali déjà observée à la fin de la distinction précédante. En effet, CMC9,42-49 § 6.20 et CMC9,42-49 § 6.21 proviennent toutes deux de la Regula pastoralis. Or, normalement, la Catena ne répète jamais deux attributions renvoyant à la même source à la suite l’une de l’autre. Si deux extraits d’une même oeuvre se suivent, ils forment une sentence unique sous une même attribution. Dans Md214, des espaces ont été laissés en blanc au début de toutes les sentences du f. 238r. La leçon disipiscunt de Md214 est conforme à la source. Md214 semble ici plus proche de l’apographe que Li447 [MM2019]

^DP ¶Codd. : Li447 ( 50rb ) Md214 (238rb) Ed1953 {MM2019}

²⁹⁶ Super Ezechielem] om. Md214

²⁹⁷ a] om. . Md214

²⁹⁸ desipiscunt] disipiscunt Md214 , resipiscunt Li447 Ed1953

^marg.| {CMC9d6.21} GREGORIUS. In Pastorali. ²⁹⁹* − [b] Qui etiam loqui sapienter nititur, magno opere³⁰⁰ metuat ne eius eloquio audientium unitas confundatur, [a] ne dum sapiens videri desiderat, unitatis compagem³⁰¹ insipienter abscindat.^DQ ^er

^er ¶Fons: Gregorius Magnus , Regula pastoralis, pars 2, c. 4.56, CCSL 141 = SChr 381: «[a] Sed cum rector se ad loquendum praeparat, sub quanto cautelae studio loquatur attendat, ne si inordinate ad loquendum rapitur, erroris uulnere audientium corda feriantur, et cum fortasse sapiens uideri desiderat, unitatis compagem insipienter abscidat. Hinc namque ueritas dicit: habete sal in uobis, et pacem habete inter uos. Per sal quippe uerbi sapientia designatur. [b] Qui igitur loqui sapienter nititur, magnopere metuat ne eius eloquio audientium unitas confundatur».
<ex quo> = Alulfus sancti Martini Tornacensis , Liber gregorialis, pars III: Expositio Novi Testamenti, exp. Euang. sec. Lucam, c. 38, PL 73, 1191: «[a] Praeterea cum rector ad loquendum se praeparat, sub quanto cautelae studio eloquatur attendat, ne si inordinate ad loquendum rapitur, erroris vulnere audientium corda feriantur, et cum forte sapiens videri desiderat, unitatis compagem insipienter abscindat. Hinc Paulus ait: Non plus sapere quam oportet sapere, sed sapere ad sobrietatem (Rom. XII, 3). [b] Qui igitur sapienter loqui nititur, magnopere metuat ne ejus eloquio audientium unitas confundatur, implens quod dicitur. Habete sal in vobis, et pacem habete inter vos. [MM2019]

^DQ ¶Codd. : Li447 ( 50rb ) Md214 (238rb) V10650 Ed1953 {MM2019}

²⁹⁹ In Pastorali] om. Md214 , Regula pastoralis Ed1953

³⁰⁰ magno opere] magnopere Ed1953

³⁰¹ compagem] compagine Li447

^marg.| {CMC9d6.22} THEOPHYLACTUS. − Vel qui constringit se vinculo dilectionis ad proximum, hic salem habet, et ex hoc pacem cum fratre suo.^DR ^es

^es ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 9, 49), PG 123, 593C2-4. [CGC2015]

^DR ¶Codd. : Li447 ( 50rb ) V10650 Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CMC9d6.23} AUGUSTINUS. De consensu evangelistarum. − Hec Marcus Dominum locutum fuisse contextim commemorat; et aliqua posuit que nullus alius evangelistarum posuit, alia vero que Mattheus quoque posuit, et aliqua que Mattheus et Lucas; sed illi ex aliis occasionibus et in alio rerum ordine. Unde mihi videtur etiam hoc loco Dominum ideo³⁰² dixisse que aliis locis dixit, quia satis pertinebant ad hanc ipsam eius sententiam, qua vetuit prohiberi virtutes in nomine suo fieri, etiam ab illo qui cum discipulis eum non sequebatur.^DS ^et

^et ¶Fons: Augustinus Hipponensis , De consensu evangelistarum, lib. 4, c. 6, § 7, p. 401.3-16: «Haec Marcus dominum locutum, posteaquam illum qui in nomine eius eiciebat demonia et cum discipulis non eum sequebatur uetuit prohiberi, contextim commemorat aliqua ponens, quae nullus alius evangelistarum posuit, aliqua uero, quae Mattheus quoque posuit, et aliqua itidem, quae et Mattheus et Lucas, sed et illi ex aliis occasionibus et in alio rerum ordine, non hoc loco, ubi de illo suggestum est, qui cum discipulis christi non eum sequebatur et demonia in eius nomine eiciebat. unde mihi uidetur etiam hoc loco dominus secundum marci fidem ideo dixisse quae aliis etiam locis dixit, quia satis pertinebant ad hanc ipsam eius sententiam, qua uetuit prohiberi uirtutes in nomine suo fieri, etiam ab illo qui cum discipulis eum non sequebatur». [FG2014]

^DS ¶Codd. : Li447 ( 50rb ) Ed1953 {MM2019}

³⁰² ideo] om. . Li447

Comment citer cette page ?
Martin Morard et alii, ed., Thomas de Aquino. Catena aurea (Mc. Capitulum 9 ), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 03/05/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=catena&numLivre=56&chapitre=56_9)

Signaler un complément d'information

Notes :

<56. - Marci evangelium**>

Capitulum 9

<56. Catena aurea in Marcum>

Capitulum 9