Glossae Scripturae Sacrae-electronicae (Gloss-e)

Biblia communis

Capitulum 4

Numérotation du verset Mc. 4,1

Et iterum cepit Iesus¹ docere

¹ Iesus Ω^S Li447@ Li447 Rusch ] om. CorS1 Ω^J Ω^L Weber

ad mare

et congregata est ad eum turba multa

ita ut in navim² ascendens

² navim Ω^S Ω^J2 Rusch ] navem Ω^J* Ω^L Li447@

sederet in mari.

Et omnis turba

circa³ mare super terram erat

³ circa Ω^L Rusch Weber ] contra Li447@

Numérotation du verset Mc. 4,2

et docebat illos⁴ in parabolis multa

⁴ illos Ω^J Ω^L Li447@ Rusch ] illis Li447 , eos Ω^S Weber

et dicebat illis in doctrina sua:

Numérotation du verset Mc. 4,3

Audite. Ecce

exiit

seminans ad seminandum.

Numérotation du verset Mc. 4,4

Et dum seminat

aliud cecidit circa⁵

⁵ circa Ω^S Ω^J Ω^L Li447 Li447@ Weber ] secus Rusch

viam et venerunt volucres et comederunt⁶ illud.

⁶ et venerunt... comederunt Cor1

Numérotation du verset Mc. 4,5

Aliud vero cecidit super petrosa

ubi non habuit terram multam⁷

⁷ multam Ω^J2 Ω^L Li447@ Rusch Weber ] multã Ω^J*

et statim exortum est

quoniam non habebat⁸ altitudinem terre,

⁸ habebat Ω^J Ω^L Li447@ Weber ] habuit Rusch

Numérotation du verset Mc. 4,6

et quando exortus est sol

exestuavit⁹ et eo quod non habebat¹⁰ radicem

⁹ exestuavit CorS2 Ω^L Li447@ Rusch Weber ] estuavit CorS2 ( al. ) Ω^J Ω^S |

¹⁰ habebat Ω^J Ω^S Rusch ] haberet Ω^L Li447@ Weber |

exaruit.

Numérotation du verset Mc. 4,7

Et aliud cecidit in spinas

et ascenderunt spine

et suffocaverunt¹¹ illud

¹¹ suffocaverunt Ω^L Li447@ Rusch Weber ( plerique codd .)] offocaverunt Weber (S M)

fructum non dedit.

Numérotation du verset Mc. 4,8

Et aliud cecidit in terram bonam

et dabat fructum ascendentem et crescentem et afferebat unum triginta¹²

¹² triginta Cas239 Cor1 (lectio certior: XXX) CorS1 (al.) CorS2 (quidam) Ω^J Ω^L Li447@ Rusch ] Brescianus tricesimum CorS1 (quidam) Ω^S

et aliud¹³ sexaginta¹⁴

¹³ aliud Ω^S Ω^J Rusch ] unum Brescianus Cor1 CorS1 = CorS2 (al., quidam) Ω^L Li447@ Weber |

¹⁴ sexaginta Cas239 Cor1 (lectio certior: LX) CorS1 (al.) CorS2 (quidam) Ω^L Li447@ Rusch Weber ] Brescianus sexagesimum Brescianus CorS1 (quidam) Ω^S |

et unum centum¹⁵.

¹⁵ centum Cas239 Cor1 (lectio certior) CorS1 (al.) CorS2 ( quidam ) Ω^L Li447@ Rusch Weber ] centesimum Brescianus CorS1 (quidam) CorS2 ( alii ) Ω^S | Et aliud cecidit... centum] CorS1 (quidam statim post hoc < UNUM> addunt litteram hanc: TRICESIMUM ET UNUM SEXAGESIMUM ET UNUM CENTESIMUM ; al. sic: UNUM TRIGINTA ET UNUM SEXAGINTA ET UNUM CENTUM set neutra littera est de cextii) CorS2 (quidam statim post hoc < CRESCENTEM> addunt istud ET AFFEREBAT UNUM TRIGINTA ET UNUM SEXAGINTA ET UNUM CENTUM ; alii autem habent sic: ET AFFEREBAT UNUM TRICESSIMUM ET UNUM SEXAGESIMUM ET UNUM CENTESIMUM sed neutra littera est de textu sed contra Glossa exponit)

Numérotation du verset Mc. 4,9

Et dicebat: Qui habet

aures

audiendi audiat.

Numérotation du verset Mc. 4,10

Et cum esset singularis

interrogaverunt eum hi qui cum eo erant¹⁶ duodecim

¹⁶ erant Ω^J Ω^L Li447 Li447@ Ω^S Rusch ] + cum Weber

parabolam¹⁷ exponere¹⁸.

¹⁷ parabolã Ω^J Rusch , parabolam Ω^L Li447@ Clementina ] parabol’a Ω^S, de parabola Weber (P), parabolas Weber |

¹⁸ exponere Ω^S Li447@ Rusch ] om. CorS2 (intellige: exponere ) Ω^J Ω^L Weber |

Numérotation du verset Mc. 4,11

Et dicebat eis: Vobis

datum est nosse¹⁹mysterium regni Dei.

¹⁹ nosse Weber (D C) CorS2 (vel) Ω^S Rusch Clementina ] scire Φ Weber (A M Z P) CorS2 Ω^J Ω^L Li447 Li447@ Wordsworth, cognuscere G, om. Weber

Illis²⁰

²⁰ Illis Ω^L Som40 Rusch ] Ceteris P631

autem qui foris sunt

in parabolis omnia²¹ fiunt,

²¹ in parabolis - omnia Ω^J Ω^L Li447@ Weber ] inv. Rusch

Numérotation du verset Mc. 4,12

ut videntes

videant

et non videant.

Et audientes audiant

et non intelligant

nequando

convertantur et dimittantur eis peccata.

Numérotation du verset Mc. 4,13

Et ait illis: Nescitis parabolam hanc

et quomodo omnes parabolas cognoscetis?

Numérotation du verset Mc. 4,14

Qui seminat, verbum seminat.

Numérotation du verset Mc. 4,15

Hi autem sunt²²

²² sunt Ω^J Ω^L Li447 Li447@ Rusch ] om. Ω^S

qui circa viam ubi

seminatur verbum, et cum audierint confestim venit Satanas et aufert verbum quod seminatum est in cordibus²³ eorum.

²³ cordibus Ω^L Li447@ Ω^S Rusch ] corda Weber

Numérotation du verset Mc. 4,16

Et hii sunt similiter qui super petrosa²⁴ seminantur

²⁴ super petrosa Ω^J Ω^L Rusch Weber ] supra petrosa Li447 Li447@ , supra petram Ω^S

qui cum audierint verbum statim cum gaudio accipiunt²⁵ illud

²⁵ accipiunt Ω^J Ω^L Li447@ Ω^S Weber ] suscipiunt Rusch Wordsworth (E)

Numérotation du verset Mc. 4,17

et non habent radicem in se,

sed temporales sunt.

Deinde,

orta tribulatione

et persecutione,

propter verbum, confestim²⁶ scandalizantur.

²⁶ confestim Ω^J Ω^L Li447@ Rusch Weber ] statim Ω^S

Numérotation du verset Mc. 4,18

Et alii sunt qui in spinis seminantur.

Hi sunt qui verbum audiunt

Numérotation du verset Mc. 4,19

et erumne seculi

et deceptio divitiarum

et circa reliqua concupiscentie

introeuntes suffocant²⁷ verbum

²⁷ suffocant] CorS2 ( intellige: “strangulant guttur mentis nec bonum desiderium ad corda hominum intrare sinunt. Ex hoc patet quod in ea# produci debet sicut Ez. 36 [v. 26-36]. Lege notam ibi. ” [ cf. Glossa ] )

et sine fructu efficitur.

Numérotation du verset Mc. 4,20

Et hi sunt qui super terram bonam

seminati sunt, qui audiunt verbum et suscipiunt et fructificant

unum triginta²⁸

²⁸ triginta Ω^J Ω^L Li447@ Rusch ] tricesimum Ω^S, tringinta cacogr. Rusch

unum²⁹ sexaginta³⁰

²⁹ unum Ω^S Rusch Clementina ] et praem. Ω^J Ω^L Weber |

³⁰ sexaginta Ω^J Ω^L Li447@ Rusch ] sexagesimum |

et unum centum³¹.

³¹ centum Ω^L Li447@ Rusch Weber ] centesimum Ω^S, + qui habet aures audiendi audiat Ω^J

Numérotation du verset Mc. 4,21

Et³² dicebat illis: Numquid venit

³² Et Ω^J Ω^L Li447 Ω^S Rusch Weber ] set Li447@

lucerna

ut sub modio

ponatur aut sub lecto?

Nonne ut super candelabrum

ponatur?

Numérotation du verset Mc. 4,22

Non est enim³³

³³ est enim Ω^S Li447 Li447@ Rusch ] inv. Ω^J Ω^L Weber Clementina

aliquid³⁴ absconditum quod non manifestetur.

³⁴ aliquid Ω^L Li447 Li447@ Ω^S Rusch ] om. Ω^J

Nec factum est occultum sed ut in³⁵ palam veniat³⁶.

³⁵ sed ut in Ω^L Li447 Rusch ] quod in Ω^S, quod non Ω^J, sed ut Li447@ |

³⁶ veniat Ω^J Ω^L Li447 Li447@ Rusch Weber ] conveniat Ω^S |

Numérotation du verset Mc. 4,23

Si quis habet aures audiendi

audiat.

Numérotation du verset Mc. 4,24

Et dicebat illis: Videte

quid audiatis. In qua mensura

mensi fueritis remetietur vobis

et adiicietur vobis³⁷.

³⁷ et adiicietur vobis Ω^L Li447 Ω^S Rusch Weber ] om. Li447@

Numérotation du verset Mc. 4,25

Qui enim habet

dabitur illi.

Et qui non habet

etiam quod habet

auferetur ab eo³⁸.

³⁸ eo R Ω^S Ω^J Rusch ] illo Ω^L Li447@ Weber

Numérotation du verset Mc. 4,26

Et dicebat: Sic est regnum Dei

quemadmodum si homo

iaciat³⁹ sementem

³⁹ iaciat Ω^JΩ^L P17234 Ω^S Rusch Weber ] iaceat Li447@ , iactet Li447

in terram

Numérotation du verset Mc. 4,27

et dormiat

et exsurgat nocte

et⁴⁰ die

⁴⁰ et Ω^S Li447@ Rusch ] ac Ω^J Ω^L Weber

et semen germinet et increscat

dum nescit ille.

Numérotation du verset Mc. 4,28

Ultro enim terra⁴¹ fructificat

⁴¹ terra Ω^J Ω^L Li447@ (sup. v.) Li447 Ω^S Weber ] om. Rusch (hapax )

primum herbam,

deinde spicam,

deinde plenum fructum⁴² in spica⁴³.

⁴² fructum CorS2 (textus Parisiensis; Ambrosius in Exameron quarto) Cor3 (al.) Ω^S] frumentum CorS2 ( al. ; Rabanus libro decimo capitulo undecimo habet et Gregorius in Moralium sed Parisiensis non tangit textum nisi fructum ) Ω^J Ω^L Li447@ Rusch |

⁴³ spica Ω^L Weber ] spicam Φ Weber (M Z G) |

Numérotation du verset Mc. 4,29

Et cum produxerit⁴⁴ fructus⁴⁵, statim mittit⁴⁶ falcem

⁴⁴ produxerit Rusch ] in se praem. Ω^S, se praem. Ω^J Ω^L Weber , ex se praem. CorS1 Li447 Li447@ |

⁴⁵ fructus CorS1 Ω^J Li447@ Rusch Weber ] fructum CorS1 (al.) Ω^S |

⁴⁶ mittit Ω^L Li447@ Ω^S Rusch Weber ] mittet Ω^J |

quoniam adest messis.

Numérotation du verset Mc. 4,30

Et dicebat: Cui assimilabimus regnum Dei,

Numérotation du verset Mc. 4,31

aut cui parabole comparabimus illud? Sicut granum sinapis

quod cum seminatum fuerit⁴⁷ in terra⁴⁸

⁴⁷ fuerit Ω^J Ω^L Li447@ Rusch Weber ] est Ω^S |

⁴⁸ terra Ω^J Ω^L Rusch Weber ] terram Li447@ |

minus est

omnibus seminibus que sunt in terra.

Numérotation du verset Mc. 4,32

Et cum natum⁴⁹ fuerit ascendit in arborem⁵⁰

⁴⁹ natum Ω^J² (rubr. exp. et cancel.) Ω^S Rusch Clementina ] seminatum Ω^J* Ω^L Li447@ Weber |

⁵⁰ in] ni cacogr. Rusch | in arborem Cor2 Ω^J Ω^S Rusch Sixtina cf. Lc. 13, 19] om. Ω^L Li447@ Clementina Weber |

et fit maius omnibus

oleribus

et facit ramos magnos⁵¹

⁵¹ ramos magnos Ω^J Ω^L Li447@ Ω^S Weber ] inv. Rusch

ita ut possint sub umbra eius

aves celi

habitare.

Numérotation du verset Mc. 4,33

Et talibus multis parabolis loquebatur eis verbum

prout poterant audire.

Numérotation du verset Mc. 4,34

Sine parabola autem non loquebatur eis.

Seorsum

autem discipulis suis

disserebat

omnia.

Numérotation du verset Mc. 4,35

Et ait illis in illa die⁵² cum sero esset factum:

⁵² illa die Ω^J Ω^L Li447 Li447@ Ω^S Weber Clementina ] inv. Rusch

Transeamus contra.

Numérotation du verset Mc. 4,36

Et dimittentes turbam assumunt eum ita ut erat in navi

et alie naves erant cum illo⁵³.

⁵³ illo Ω^L Li447 Li447@ Ω^S Rusch Weber ] eo Ω^J

Numérotation du verset Mc. 4,37

Et facta est procella magna venti

et fluctus mittebat in navim⁵⁴

⁵⁴ navim Ω^J Ω^S] navem Ω^L Weber

ita ut impleretur navis.

Numérotation du verset Mc. 4,38

Et erat ipse in puppi⁵⁵

⁵⁵ puppi Ω^J Ω^L Li447 Li447@ Ω^S Weber ] navi Rusch (hapax), + navis Wordsworth (L)

super⁵⁶ cervical

⁵⁶ super Ω^L Li447 Li447@ Ω^S Rusch ] supra Ω^J Weber

dormiens.

Et excitant eum⁵⁷

⁵⁷ Et excitant eum Cor3 (al.) Ω^L Li447 Li447@ Ω^S Rusch Weber ] Excitantes eum Ω^J

et⁵⁸ dicunt

⁵⁸ et Ω^L Li447 Li447@ Ω^S Rusch] om. Ω^J

illi⁵⁹: Magister non ad te pertinet quia⁶⁰ perimus?

⁵⁹ illi Ω^J Rusch Clementina ] ei Ω^L Li447@ Weber |

⁶⁰ quia Ω^J Ω^L Li447@ Rusch Weber ] quod Ω^S |

Numérotation du verset Mc. 4,39

Et exsurgens,

comminatus est⁶¹ vento

⁶¹ est Ω^J Ω^L Li447 Ω^S Rusch Weber] om. Li447@

et dixit mari:

Tace, obmutesce.

Et cessavit ventus. Et facta est tranquillitas magna.

Numérotation du verset Mc. 4,40

Et ait illis: Quid timidi estis?

Necdum habetis fidem?

Et timuerunt

timore magno⁶² et dicebant ad alterutrum: Quis putas est iste

⁶² timore magno Ω^S Li447 Li447@ Rusch ] inv. Ω^J Weber

quia⁶³ et⁶⁴ ventus⁶⁵ et mare obediunt ei⁶⁶?

⁶³ quia Li447 Rusch Weber] qui Li447@ |

⁶⁴ et Ω^J Rusch Weber] om. Ω^S Li447 Li447@ |

⁶⁵ ventus Ω^J Ω^L Ω^S Rusch Weber ] venti Li447 Li447@ |

⁶⁶ Quis putas... ei] CorS2 ( iste sub .e. usque ei. Vel ISTE interrogative et tunc QUIA etc. depressive ) |

Capitulum 4

Numérotation du verset Mc. 4,
distinctio 1

^prol.| [Parall. bibl.: Mc. 4, 1-9 // Mt. 13, 1-9 // Lc. 8, 1-8]

^marg.| {CMC4d1.1} THEOPHYLACTUS. − Licet matrem Dominus superius negligere videretur, tamen reveretur eam. Propter eam¹* namque egreditur circa mare.^A ^a
Unde dicitur:

^a ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 4, 1), PG 123, 528C10-13 : «Εἰ καὶ ἔδοξεν ἀποπέμψασθαι τὴν μητέρα, ὅμως πάλιν ὑπακοὑει αὐτῆς. Δι’ ἐκείνην γὰρ ἐξέρχεται παρὰ τὴν θάλασσαν». [CGC2015] [MM2019] [rev. VS2021]

^A ¶Codd. : Ber111 Li447 Md214 Pem38 V794 V10650 Ed1953 {MM2019} {MM2021}

¹ propter eam cum graeco ] propterea Ed1953

Numérotation du verset Mc. 4,1

Et iterum cepit Iesus²* docere ad mare.

² Iesus] om. Ed1953

^marg.| {CMC4d1.2} BEDA. − Si enim evangelium Matthei inspicimus, patet hanc doctrinam Domini ad mare eadem die qua³ superiorem in domo celebratum esse sermonem. Terminato enim primo sermone continuo subiunxit Mattheus dicens⁴ ^b: « In illo die exiens de domo sedebat ad mare ».^B ^c

^b Mt. 13, 1-2.

^c ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 1, c. 4, CCSL 120, p. 479.1640-1644: «Si evangelium mathei inspicimus, patet profecto hanc doctrinam domini ad mare eadem die qua superiorem in domo celebratum esse sermonem. Terminato namque eo sermone subiunxit continuo matheus dicens: in illo die exiens de domo sedebat secus mare, et congregatae sunt ad eum turbae multae, et cetera». [FG2017]

^B ¶Codd. : Ber111 Li447 Md214 (213vb) Ed1953 {MM2019} {MM2021}

³ qua] contra Ber111

⁴ Mattheus dicens] inv. Li447 *

^marg.| {CMC4d1.3} HIERONYMUS. − Cepit autem docere ad mare , ut locus docendi indicet auditores amaros fuisse et instabiles.^C ^d

^d ¶Fons: Hieronymus ( pseudo) , In Mc., CCSL 82, p. 25.1-2: «Tunc coepit docere ad mare ut locus docendi indicet auditores amaros fuisse et instabiles. Et ideo in parabolis loquitur eis ut requirerent quod non intellegerent; et per apostolos quos contemptos habebant discerent mysterium regni quod ipsi non habebant». [FG2015]

^C ¶Codd. : Li447 (15ra) Md214 (213vb) Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CMC4d1.4} BEDA. − Relicta etiam domo cepit docere ad mare quia relicta synagoga ad colligendam per apostolos populi gentilis multitudinem venit.^D ^e
Unde sequitur:

^e ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 1, c. 4, CCSL 120, p. 479.1654-1657: «Sed relicta domo in qua blasphemias perpessus est impiorum coepit docere ad mare quia derelicta ob incredulitatem sinagoga ad colligendam per apostolos populi gentilis multitudinem uenit». [FG2017]

^D ¶Codd. : Li447 (15rb ) Ed1953 {MM2019}

Et congregata est ad eum turba multa ita ut in⁵ navim ascendens sederet in mari.

⁵ in Li447² cum Li447@] om. Li447*

^marg.| {CMC4d1.5} CHRYSOSTOMUS. − Quod non sine causa factum oportet intelligi sed ut post se neminem dimitteret sed omnes auditores ante faciem haberet.^E ^f

^f ¶Fons^G: <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum [CPG C125.1] = Vat. gr. 756, f. 107v3-4 = Napoli, Naz., gr. 3, f. 141v: «Ἐκ τοῦτου δὲ μανθάνομεν καὶ ὅτι τοῦ Χριστοῦ κατὰ πνεῦμα, συγγενεῖς οἱ πιστοὶ*,καθιστάμεθα. Oὐ ἁπλῶς καθἢσθαι αὐτό φησι ὁ Εὐαγγελιστὴς , εἰς πλοῖον ἐν τῇ θαλάττῃ ἀλλἵνα μηδένα ἀφῇ κατὰ νώτου,ἀλλὰ πάντας ἀντιπροσώπους ἔχει τοὺςἀκούσαντας».
* οἱ πιστοὶ] om. Nap3
<potius quam> Vat. gr. 1229, f. 89v1-3 diff. <potius quam> [CPG C125.2] Cramer, p. 301.31 - 302.1 = Possinus, p. 77 (Victor Antiochenus): «οὐ γὰρ ἁπλῶς αὐτὸ τέθεικεν ὁ Εὐαγγελιστὴς , ἵνα μετ’ ἀκριβείας συνθῇ τὸ θέατρον, καὶ μηδένα ἀφῇ κατὰ νώτου, ἀλλὰ πάντας ἀντιπροσώπους ἔχει».
<cuius fons> Chrysostomus , In Mt., hom. 44 (45), § 2 (Mt. 13, 1-2), PG 57, 467.1-4 : «Ἐκάθισε δὲ παρὰ τὴν θάλασσαν οὐχ ἁπλῶς· καὶ τοῦτο αὐτὸ τέθεικεν αἰνιττόμενος ὁ εὐαγγελιστής. Ἵνα γὰρ δείξῃ, ὅτι βουλόμενος μετὰ ἀκριβείας συγκροτῆσαι τὸ θέατρον, τοῦτο πεποίηκε, καὶ ὥστε μηδένα ἀφεῖναι κατὰ νώτου, ἀλλὰ πάντας ἀντιπροσώπους ἔχειν».
<ex quo> Chrysostomus, In Mt., hom. 44 (Mt. 13), Burgundionis versio, BAV, Vat. lat. 383, f. 149rb = Firenze, BML, Plut. 14.dex.4, f. 172vb : «Sedit autem secus mare, non simpliciter et hoc ipsum posuit enigmas insinuans evangelista ut monstret quoniam volens cum diligentia statuere spectaculum hoc fecit et nullum post dorsum dimittat [dimittat post dorsum Firenze] sed omnes coram facie habeat».
<non hab.> [CPG C125.1]: Budapest, Univ., gr. 1, ed. 1860, p. 136.
¶Nota Ni la seconde recension ni Chrysostome ne peuvent être la source directe de cette sentence que Thomas rédige à partir de la première recension de la CGP (Vg756 Vg1229). [ADL2019] [MM2019]

^E ¶Codd. : Li447 (15rb ) Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CMC4d1.6} BEDA. − Prefigurabat autem hec navis Ecclesiam in medio nationum edificandam, in qua Dominus dilectam sibi consecrat⁶ mansionem.^F ^g
Sequitur:

^g ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 1, c. 4, CCSL 120, p. 480.1670-1674: «Quod uero ipse nauem ascendens sedebat in mari praefigurabat ecclesiam in medio nationum non credentium et contradicentium aedificandam. Quasi enim dominus sedet in naui medio in mari posita cum mentes fidelium inter infideles commorantium gratia suae uisitationis illustrat dilectam que sibi in his mansionem consecrat». [FG2017]*

^F ¶Codd. : Li447 Pem38 Ed1953 {MM2019} {MM2021}

⁶ consecrat] consecrant Pem38

Numérotation du verset Mc. 4,2

Et docebat illos⁷* in parabolis multa.

⁷ docebat illos] dicebat illis Ed1953

^marg.| {CMC4d1.7} HIERONYMUS. − [a] Parabola est rerum natura discrepantium sub aliqua similitudine facta comparatio. [c] Greco enim⁸* vocabulo dicitur similitudo, quando illud quod intelligi volumus, per comparationes aliquas indicamus. Sic enim ferreum quempiam dicimus, quando durum ac fortem desideramus intelligi, cum velocem, ventis aut avibus comparamus. [b] Loquitur autem turbis in parabolis more⁹ providentie sue, ut qui celestia capere non poterant, per similitudines terrenas¹⁰* audita percipere potuissent.^G ^h

^h ¶Fons: Hieronymus ( pseudo) , In Mc., interpolatio Cassiodori, CCSL 82, appendix, p. 88.43-50 «[a] Parabola est natura discrepantium rerum sub aliqua similitudine facta comparatio: [b] more prouidentiae suae, ut qui caelestia capere non poterant, per similitudines terrenas audita percipere potuissent [c] Greco uocabulo dicitur similitudo, quando illud quod intellegi uolumus per comparationes aliquas indicamus. Sic enim ferreum quempiam dicimus, quando durum ac fortem desideramus intellegi; cum uelocem, uentis aut auibus comparamus». [MM2019]
<cuius fons> Cassiodorus , Expositio Psalmorum (Ps. 68), CCSL 97, p. 611.285-288: «[a] Parabola est enim natura discrepantium rerum sub aliqua similitudine facta comparatio: [b] more prouidentiae suae, ut qui caelestia capere non poterant, per terrenas similitudines audita percipere potuissent». [c] Cassiodorus , Expositio Psalmorum (Ps. 77), CCSL 98, p. 710.62-66: «Parabola enim graeco uocabulo dicitur similitudo, quando illud quod intellegi uolumus per comparationes aliquas indicamus. Sic enim ferreum quempiam dicimus, quando durum ac fortem desideramus intellegi; cum uelocem, uentis aut auibus comparamus». [FG2015]
¶Nota Sous la même autorité, la Glose ordinaire propose la même sentence tirée de la même source, avec variantes. La leçon fautive troco, propre à la Catena, est le signe d’une faute d’un antigraphe. [MM2019]

^G ¶Codd. : Li447 (15rb ) V794 ( 272ra ) V10650 (15rb) Ed1470 Ed1953 {MM2019}

⁸ greco enim Ed1470] troco enim cacogr. Li447 V10650 , tercio enim V794 , παραβολὴ paravoli enim greco Ed1953

⁹ more Ed1470 Ed1953 ] et praem. V10650 , pro amore Li447 , timore V10650

¹⁰ similitudines terrenas] similitudinem terrenam Ed1470 Ed1953

^marg.| {CMC4d1.8} CHRYSOSTOMUS. ¹¹* − Erigit enim per parabolam audientium mentem ut manifestiorem sermonem faceret, res visui ostendens.^H ⁱ

ⁱ ¶Fons^G: <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum, [CPG C125.1]: Vat. gr. 756, f. 107v18-25 ; [CPG C125.2]: Cramer, p. 302.29-32 = Possinus, p. 79 (Victor Antiochenus): «διανίστησι τὴν διάνοιαν τῶν ἀκουόντων πρῶτον διὰ τῆς παραβολῆς· πρὸς τούτοις καὶ ἵνα ἐμφατικώτερον τὸν λόγον ποιήσῃ, [+ ἐν παραβολαῖς φθέγγεται Cramer cum Chrysostomo] καὶ ἵνα πλείονα τὴν μνήμην ἐνθῇ , καὶ ὑπ’ ὄψιν ἀγάγῃ τὰ πράγματα» [ADL2019]
<cuius fons> Chrysostomus , In Mt., hom. 44 (45) (Mt. 12, 46), § 2, PG 57, 467.18-24 : «Ἐπειδὴ γὰρ αἰνιγματωδῶς ἔμελλε διαλέγεσθαι, διανίστησι τὴν διάνοιαν τῶν ἀκουόν των πρῶτον διὰ τῆς παραβολῆς . Διὰ τοῦτο καὶ ἕτερος εὐαγγελιστής φησιν, ὅτι ἐπετίμησεν αὐτοῖς, ὅτι οὐ νοοῦσι, λέγων· Πῶς οὐκ ἔγνωτε τὴν παραβολήν; Οὐ διὰ τοῦτο δὲ μόνον ἐν παραβολαῖς φθέγγεται, ἀλλ’ ἵνα καὶ ἐμφαντικώτερον τὸν λόγον ποιήσῃ, καὶ πλείονα τὴν μνήμην ἐνθῇ, καὶ ὑπ’ ὄψιν ἀγάγῃ τὰ πράγματα». [ADL2019] [MM2019]
<potius quam> Chrysostomus, In Mt., hom. 44 (Mt. 13), Burgundionis versio, Firenze, BML, Plut. 14.dex.4, f. 173ra = BAV, Vat. lat. 383, f. 149va : «Quale igitur primam dicit ? Quam maxime primam opporteret dicere ea [eam Vg383] que faciebat auditorem attentiorem. Quia enim enigmatice erat disputaturus erigit mentem audientium primum per parabolam. Propter hoc et alius evangelista ait: Quoniam increpavit eos, quoniam non intelligunt dicens qualiter non cognovistis parabolam ? Non propter hoc autem solum in parabolis loquitur sed ut manifestiorem sermonem faciat et ampliorem memoriam imponat et sub visu res deducat».
¶Nota La Catena rejoint par sa concision la première recension de la CGP bien que tout le texte de la sentence se retrouve dans la seconde recension et dans le texte de Chrysostome sur le parallèle synoptique, source de la CGP. [MM2019]

^H ¶Codd. : Li447 (15v ) Pem38 Ed1953 {MM2019}

¹¹ Chrysostomus Li447 ] + In Matthaeum Ed1953

^marg.| {CMC4d1.9} THEOPHYLACTUS. − [a] Et ut attentiores faceret auditores, primam parabolam proponit de semine quod est Verbum Dei.
Unde sequitur:

Et dicebat illis in doctrina sua.

^marg.| [c] Non Moysi, non prophetarum, quia suum predicat evangelium.

Numérotation du verset Mc. 4,3

Exiit¹² seminans ad¹³* seminandum.

¹² Exiit] audite ecce praem. Li447@ Weber

¹³ seminans ad] om. Ed1953

^marg.| [b] Seminans autem Christus est.^I ^j

^j ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 4, 2-3), [a] PG 123, 529A11-14, [b] PG 123, 529B3-4; [c] PG 123, 529B9-11 . [CGC2015] [MM2019]

^I ¶Codd. : Gz378 Li447 Pem38 Ed1953 {MM2019} {MM2021}

^marg.| {CMC4d1.10} CHRYSOSTOMUS. ¹⁴* − [1] Non autem loco exivit qui presens existit omnibus, et¹⁵ implet; sed habitu et dispensatione qua nobis factus est propinquior per carnis amictum. Quia enim non valebamus ire ad eum, peccatis impedientibus iter nostrum, ipse exiit ad nos¹⁶. Exiit autem predicans ¹⁷ pietatis seminare¹⁸ sermonem, quem copiose loquebatur. [ 2] [c ] Non autem inculcat sermonem eumdem [ a ] in eo quod dicit [ b ] exiit seminans ad seminandum. [ d ] Exit enim aliquando seminans, [ 3 ] aut ut faciat novale, aut herbas malas evellat, aut aliquod aliud operetur. Iste autem exiit ad seminandum.^J ^k

^k ¶Fons^G: <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum [CPG C125.1] = Vat. gr. 756, f. 107v29- 108r2 = ed. Matthaei 1775, p. 61.1-62-18; [CPG C125.2]: Cramer, p. 303.3-24 = Possinus, p. 79 (Victor Antiochenus): «[1] […] οὐ τόπου ἐξῆλθεν ὁ πανταχοῦ παρὼν καὶ τὰ πάντα πληρῶν* ἀλλὰ σχέσει καὶ οἰκονομίᾳ τῇ πρὸς ἡμᾶς, ἐγγύτερος ἡμῖν [= Ed1775 (A D), ἡμῶν Εd1775] γενόμενος διὰ τῆς κατὰ τὴν σάρκα περιβολῆς [παραμονῆς Cramer]. Ἐπειδὴ γὰρ εἰσελθεῖν ἡμεῖς οὐκ ἐἠδυνάμεθα [ἠδυνάμεθα Cramer], τῶν ἁμαρτημάτων ἡμῖν διατειχιζόντων ** τὴν εἴσοδον, αὐτὸς ἐξέρχεται [ἔρχεται Cramer] πρὸς ἡμᾶς. // Ἐξῆλθεν // οὖν σπεῖραι τὸν τῆς εὐσεβείας λόγον. Σπόρον γὰρ ἐνταῦθα τὴν διδασκαλίαν φησίν, ἄρουραν δὲ τῶν ἀνθρώπων τὰς ψυχάς. // Καὶ ὁ μὲν ἔπεσε παρὰ τὴν ὁδόν ^*3 . ὁ δὲ ἐπὶ [παρὰ Cramer] τὴν πέτραν· ὁ δὲ ἐπὶ τὰς ἀκάνθας· ὁ δὲ ἐπὶ τὴν γῆν τὴν καλήν. Τέταρτον [+ οὖν Cramer] μέρος σωθὲν [ἐσώθη Cramer] καὶ οὐδὲ τοῦτο ἐπίσης ταῦτα [+ δὲ Ed1775] φησὶ ^*4 δηλῶν ὅτι μετὰ ἀφθονίας ἅπαντα [ἅπασι Ed1775] διελέγετο· καθάπερ γὰρ [om. Cramer] ὁ σπείρων οὐ διαιρεῖ τὴν ὑποκειμένην γῆν, ἀλλ’ ἁπλῶς καὶ ἀδιακρίτως βάλλει τὰ σπέρματα· οὕτω καὶ αὐτὸς ἅπασι διελέγετο, τὰ παρ´ ἑαυτοῦ πληρῶν, καίτοι προειδὼς τὰ ἐσόμενα ^*5 Καὶ οἱ μὲν προφῆται ὡς περὶ ἀμπέλου διαλέγονται τοῦ δήμου [τῷ δήμῳ Cramer], οὗτος δὲ καὶ [om. Cramer] ὡς περὶ σπόρου, δηλῶν ὅτι ταχεῖα νῦν ἔσται ἡ ^*6 ὑπακοὴ καὶ εὐκολωτέρα, καὶ εὐθέως τὸν καρπὸν δώσει. [2c] οὐ ταυτολογεῖ [a] δὲ ἐν [= Ed1775 (A D), om. Ed1775] τῷ εἰπεῖν [b] ὁ σπείρων τοῦ σπείραι ^*7 [d] ἐξέρχεται γὰρ πολλάκις ὁ σπείρων [3] [f. 108r] καὶ ἐφ’ ἕτερον πρᾶγμα, ἢ ἀνανεῶσαι [τοῦ praem. Ed1775 (A D), τοῦ νεῶσαι Ed1775], ἢ τὰς πονηρὰς βοτάνας ἐκτεμεῖν, ἢ ἄλλό τι [=Ed1775 (A), ἄλλου τινὸς Ed1775] ἐπιμελήσασθαι · αὐτὸς δὲ τοῦ [ἐπὶ τὸ Cramer] σπεῖραι […]».
*οὐ τόπου … πληρῶν] Πόθεν ἐξῆλθεν ὁ πανταχοῦ παρὼν, ὁ ταῦτα (πάντα Chrysos.) πληρῶν; (+ ἢ πῶς ἐξῆλθεν; Chrysos.) οὐ τόπῳ Chrysos. Cramer
^*2 ἡμῖν διατειχιζόντων] διατειχιζόντων ἡμῶν Cramer, διατειχιζόντων ἡμῖν Chrysos.
^*3 ὁδόν ] + Οὐκ εἶπεν ὅτι αὐτὸς ἔρριψεν, ἀλλ’ ὅτι ἔπεσεν· Cramer
^*4 τοῦτο ἐπίσης ταῦτα φησὶ] καρποφορεῖ. Ἀλλὰ κἀνταῦθα πολλὴ ἡ διαφορά· δὲ ἔλεγε, Cramer
^*5 ἐσόμενα]+ ἵνα λέγῃ, “τί ἐμὲ ἔδει ποιῆσαι καὶ οὐκ ἐποίησα;” Cramer
^*6 ἔσται ἡ] ἅπασιν Cramer
^*7 οὐ ταυτολογεῖ ... σπείραι·] ὅταν δὲ ἀκούσῃς, ἐξῆλθεν ὁ σπείρων σπείραι, μὴ ταυτολογίαν νομίσῃς· Cramer
<potius quam> Cramer (= Chrysos.): [1] ut supra. [2] [a] Ὅταν δὲ ἀκούσῃς, [b] ἐξῆλθεν ὁ σπείρων σπείραι , [c] μὴ ταυτολογίαν νομίσῃς [d] ἐξέρχεται γὰρ πολλάκις ὁ σπείρων [3] non hab.
<cuius fons> Chrysostomus , In Mat. hom. 44 (45), § 3, PG 57, 467.27 -468.11.
<ex quo> Chrysostomus, In Mt., hom. 44 (Mt. 13), Burgundionis versio, Firenze, BML, Plut. 14.dex.4, f. 173ra-va = BAV, Vat. lat. 383, f. 149va-b : «Que igitur est parabola? Ecce exiit qui seminat ut seminet ait. Unde exiit qui ubique presens est ? vel qualiter exiit ? Non loco sed habitudine et dispensatione {in carna!} que est ad nos proprior nobis factus per amictum qui est secundum carnem. Quia enim nos intrare non poteramus peccatis inhibentibus, nobis ingressum ipse egreditur ad nos et quid exivit perdere terram spinis plenam ? Punire agricolas ? Nequaquam sed agriculturam facere et diligentiam habere et seminare pietatis sermonem. Semen enim hic doctrinam ait: aream autem hominum animas seminatorem autem seipsum. Quid igitur fit de semine isto ? [...] Hec autem dixit ostendens quoniam cum copiositate omnibus loquebatur. Quemadmodum enim qui seminat non dividit {secernit} subiectam aream sed simpliciter et sine diudicatione mittit semina. [...] [2] [a] Cum autem audieris quoniam exiit [b] qui seminat ut seminet [c] ne tautologiam {idemptitatem sermonis} esse estimes. [d] Egreditur enim multotiens qui seminat [3] et ad aliam rem velut renovet {scindat terram} vel ut pernitiosas incidat herbas vel ut spinas evellat vel ut [+ ad Firenze] aliam quamdam talem diligentiam exhibeat. Ipse autem ad seminandum exivit».
¶Nota Thomas adopte la première recension de la Catena graecorum Patrum dans la version Vg756. Dans celle-ci seulement le paragraphe [2] du texte de Chrysostome est réécrit selon l’ordre [c-a-b-d]. Il faut donc écarter ici le recours à la seconde recension de la Catena graecorum Patrum dont le texte suit l’ordre de l’homélie 44 de Chrysostome. En outre, contrairement à ce qu’on a observé ailleurs, Thomas n’utilise pas ici le vocabulaire et les expressions de Burgundio mais fait retraduire le texte grec à nouveaux frais. [ADL2019] [MM2019] [rev. VS2021]

^J ¶Codd. : Li447 (15v a) Ed1953 {MM2019}

¹⁴ Chrysostomus] + In Matthaeum Ed1953

¹⁵ et] + omnia Li447

¹⁶ exiit-ad nos] inv. Li447

¹⁷ predicans] om. Li447

¹⁸ pietatis seminare] inv. Li447

^marg.| {CMC4d1.11} BEDA. − Vel exiit ad seminandum , cum post vocatam ad fidem suam partem synagoge electam, ad collectionem¹⁹* quoque gentium gratie sue dona diffudit.^K ^l

^l ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc. , lib. 1, c. 4, CCSL 120, p. 480.1692-1694: « Vel certe exiit ad seminandum cum post uocatam ad fidem suam partem sinagogae electam ad collectionem quoque gentium gratiae suae dona diffudit ». [FG2014]*

^K ¶Codd. : Li447 Gz378 Pem38 Ed1953 {MM2019} {MM2021}

¹⁹ collectionem] vocationem Ed1953

^marg.| {CMC4d1.12} CHRYSOSTOMUS. ²⁰* − [b] Sicut autem seminans non discernit terram subiectam, sed simpliciter, et absque discretione semen mittit, sic et ipse omnes alloquitur; [a] et ad hoc significandum subdit:^L ^m

^m ¶Fons^G: <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum [CPG C125.1]: Vat. gr. 756, f. 107v26-42 = [CPG C125.2] Cramer, p. 303.1-16 ; Possinus, p. 79 (Victor Antiochenus): [a] «ἀνοίγει οὖν ἐν παραβολαῖς τὸ στόμα, κατὰ τὴν τοῦ ψάλλοντος φωνὴν, καὶ φησι, “ἐξῆλθεν ὁ σπείρων τοῦ σπείρειν ...” [...] Καὶ ὃ μὲν ἔπεσε παρὰ τὴν ὁδόν. [b] Καθάπερ ὁ σπείρων οὐ διαιρεῖ τὴν ὑποκειμένην γῆν, ἀλλ’ ἁπλῶς καὶ ἀδιακρίτως βάλλει τὰ σπέρματα· οὕτω καὶ αὐτὸς ἅπασι διελέγετο».
<cuius fons> Chrysostomus , In Mat. hom. 44 (45) § 3, PG 57, 467.49-54 : «Τίς οὖν ἐστιν ἡ παραβολή; Ἰδοὺ ἐξῆλθεν ὁ σπείρων τοῦ σπείρειν, φησί. [...] Καὶ ἐν τῷ σπείρειν αὐτὸν, ἃ μὲν ἔπεσε, φησὶ, παρὰ τὴν ὁδὸν, καὶ ἦλθε τὰ πετεινὰ, καὶ κατέφαγεν αὐτά. [...] Καθάπερ γὰρ ὁ σπείρων οὐ διαιρεῖ τὴν ὑποκειμένην ἄρουραν, ἀλλ' ἁπλῶς καὶ ἀδιακρίτως βάλλει τὰ σπέρματα· οὕτω καὶ αὐτὸς οὐ πλούσιον, οὐ πένητα διαιρεῖ, οὐ σοφὸν, οὐκ ἄσοφον, οὐ ῥᾴθυμον, οὐ σπουδαῖον, οὐκ ἀνδρεῖον, οὐ δειλὸν, ἀλλὰ πᾶσι διελέγετο». [ADL2019] [MM2019]

^L ¶Codd. : Li447 (15vb ) Ed1953 {MM2019}

²⁰ Chrysostomus Li447 ] + In Matthaeum Ed1953

Numérotation du verset Mc. 4,4

Et dum seminat aliud cecidit circa viam.

^marg.| {CMC4d1.13} THEOPHYLACTUS. − Vide quia non dixit quod proiecit illud in via sed quia cecidit. Qui enim seminat, quantum in se est, in terram bonam proicit. Sed illa, si sit mala, corrumpit verbum. Via autem Christus est. Infideles autem sunt circa viam , id est extra Christum.^M ⁿ

ⁿ ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 4, 4), PG 123, 529C1-10. [CGC2015]

^M ¶Codd. : Gz378 Li447 (15vb) Ed1953 {MM2019} {MM2021}

^marg.| {CMC4d1.14} BEDA. − Vel via mens est²¹* sedulo malarum cogitationum motu trita, ne verbi semen in ea germinare sufficiat. Et ideo quidquid boni seminis vicinia talis vie contigerit, perit, et a demonibus rapitur.
Unde sequitur:

²¹ mens est] mons est V10650 , inv. Ed1953

Et venerunt volucres celi²² et comederunt illud.

²² celi Li447 ] om. Li447@

^marg.| Recte autem demones volucres celi dicuntur, sive quia celestis spiritualisque²³ sunt nature, sive quia in aere habitant. Vel quia ²⁴* sunt circa viam , sunt negligentes et desides.
Sequitur:

²³ spiritualisque] spiritualis quia Li447

²⁴ qui V10650 Ed1953 ] quia Li447

Numérotation du verset Mc. 4,5

Aliud vero cecidit super²⁵ petrosa etc.²⁶*

²⁵ super] supra Li447

²⁶ etc.] om. Ed1953

^marg.| Petram dicit duritiam proterve mentis, terram lenitatem anime²⁷* obedientis, solem fervorem persecutionis sevientis. Altitudo ergo terre, que semen Dei debuerat excipere²⁸*, probitas est animi disciplinis celestibus exercitati, atque ad obediendum divinis eloquiis regulariter instituti. Petrosa autem loca, que vim radicis fingende²⁹* suscipiende³⁰ non habent, illa sunt precordia que dulcedine tantum auditi sermonis, ac promissis celestibus ad horam³¹ delectantur sed in tempore temptationis recedunt quia parum ^{|pecia 5|} ³² est in eis salutaris desiderii quod semen vite concipiat.^N ^o

^o ¶Fons: Beda Venerabilis, In Marci evangelium expositio, lib. 1, c. 4, CCSL 120, p. 480.1710-481.1746: «Via ergo est mens sedulo malarum cogitationum meatu trita atque arefacta ne uerbi semen excipere ac germinare sufficiat atque ideo quicquid boni seminis uicinia talis uiae contigerit perit quia improbo pessimae cogitationis transitu conculcatum a daemonibus rapitur. Qui recte uolucres caeli siue quia caelestis spiritalis que sunt naturae siue quia per aera uolitant appellantur. Aliud uero cecidit super petrosa ubi non habuit terram multam et statim exortum est quoniam non habebat altitudinem terrae et quando exortus est sol exaestuauit eo quod non haberet radicem exaruit. Et huius mysterium seminis dominus exposuit. In qua uidelicet expositione discimus quia nequaquam ipsae res in una eadem que significatione semper allegorice ponantur. Namque petram duritiam proteruae mentis terram lenitatem animae oboedientis solem dicit feruorem persecutionis saeuientis cum ipse alibi solem in bono ponat dicens fulgere iustos in futuro quasi solem in regno patris eorum et in structura domus spiritalis fodiendum in altum terram eiciendam et petram in fundamento doceat esse locandam, hoc est ab imo cordis sinu cogitationes terrenas expurgandas et fortitudinem fidei inuictae pro his in fundamento bonorum operum inferendam esse moneat. In hoc ergo loco altitudo terrae quae competenter exculta semen uerbi debuerat excipere probitas est animi disciplinis caelestibus exercitati atque ad auscultandum oboediendum que diuinis eloquiis regulariter instituti. Petrosa uero loca quae tenui caespite contecta susceptum semen cito germinare queunt sed uim radicis figendae non habent illa nimirum sunt praecordia quae nullis disciplinae studiis erudita nullis temptationum probationibus emollita dulcedine tantum auditi sermonis ac promissis caelestibus ad horam delectantur sed in tempore temptationis recedunt quia cum momentaneam caelestis oraculi dulcedinem insitae sibi austeritati praetendunt quasi locus semini sancto deputatus magnam lapidum congeriem pauco terrae humo cooperit. Quae ideo ad fructum peruenire iustitiae non ualent quia parum eis inest desiderii salutaris quod semen uitae concipiat et multum inest duritiae nocentis quod fructui salutis obsistat». [FG2017]

^N ¶Codd. : Li447 (15vb ) V10650 Ed1953 {MM2019}

²⁷ lenitatem anime V10650 ] lenitatem animi Li447 , levitatem anime Ed1953

²⁸ excipere] accipere Ed1953

²⁹ figende] suscipiende Ed1953

³⁰ suscipiende] om. Li447

³¹ horam] horamus cacogr. V10650

³² pecia 5] Gz378

^marg.| {CMC4d1.15} THEOPHYLACTUS. − Vel petrosi ³³ sunt qui³⁴ modicum adherentes Petre, id est Christo, inquantum ad tempus verbum recipiunt, postmodum abiciunt recedentes.
Sequitur:

³³ petrosi] petrosa Ed1953

³⁴ qui] om. Li447

Numérotation du verset Mc. 4,6

[...]

Numérotation du verset Mc. 4,7

Et aliud cecidit inter spinas etc.³⁵*

³⁵ etc.] om. Li447

^marg.| Per quod significantur anime multa curantes. Spine enim cure sunt.^O ^p

^p ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 4, 5), PG 123, 529C10-16. [CGC2015]

^O ¶Codd. : Li447 ( 165ra ) Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CMC4d1.16} CHRYSOSTOMUS. − Ulterius vero ponit terram bonam , dicens :

Numérotation du verset Mc. 4,8

Et aliud cecidit in terram bonam etc.³⁶

³⁶ etc.] om. Ed1953

^marg.| Secundum enim conditionem terre est differentia fructuum. Multa est autem dilectio seminantis ad homines quoniam et primos commendat et secundos non reicit et tertiis tribuit locum.^P ^q

^q ¶Fons^G: <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum [CPG C125.1] = Vat. gr. 756, f. 108r25-39 = [CPG C125.2]: Cramer, p. 304.17-24 = Possinus, p. 79 (Victor Antiochenus): «ὑστέρον δὲ τίθησι τὴν καλὴν γῆν [...] παρὰ γὰρ τὴν φύσιν τῆς γῆς ἡ διαφορὰ, τουτέστι παρὰ τὴν γνώμην , πολλὴ δὲ ἡ φιλανθρωπία τοῦ γεωργοῦ, ὅτι καὶ τοὺς πρώτους ἀποδέχεται, καὶ τοὺς δευτέρους οὐκ ἐκβάλλει, καὶ τοῖς τρίτοις δίδωσι χώραν ».
<cuius fons> Chrysostomus, In Mat. hom. 44 (45), § 3, PG 57, 469.22-34 : «ὕστερον τίθησι τὴν καλὴν γῆν, οὐκ ἀφιεὶς ἀπογνῶναι, ἀλλὰ διδοὺς ἐλπίδα μετανοίας, καὶ δεικνὺς, ὅτι δυνατὸν ἐκ τῶν εἰρημένων εἰς ταύτην μεταβαλεῖν. Καίτοι εἰ καὶ ἡ γῆ καλὴ, καὶ ὁ σπορεὺς εἷς, καὶ τὰ σπέρματα τὰ αὐτὰ, διατί ὃ μὲν ἑκατὸν, ὃ δὲ ἑξήκοντα, ὃ δὲ τριάκοντα ἤνεγκεν; Ἐνταῦθα πάλιν παρὰ τὴν φύσιν τῆς γῆς ἡ διαφορά· καὶ γὰρ ἔνθα ἂν καλὴ ἡ γῆ, πολλὴ ἐν αὐτῇ καὶ ἡ διαφορά. Ὁρᾷς οὐχὶ τὸν γεωργὸν αἴτιον ὄντα, οὐδὲ τὰ σπέρματα, ἀλλὰ τὴν δεχομένην γῆν· οὐ παρὰ τὴν φύσιν, ἀλλὰ παρὰ τὴν γνώμην. Καὶ ἐνταῦθα δὲ πολλὴ ἡ φιλανθρωπία. ὅτι οὐχ ἓν ἀπαιτεῖ μέτρον ἀρετῆς, ἀλλὰ καὶ τοὺς πρώτους ἀποδέχεται, καὶ τοὺς δευτέρους οὐκ ἐκβάλλει, καὶ τοῖς τρίτοις δίδωσι χώραν».
¶Nota Ici conditio (terre) traduit γνώμην et non φύσιν conformément au sens du texte original de Chrysostome. [ADL2019] [MM2019]

^P ¶Codd. : Li447 (16rb) Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CMC4d1.17} THEOPHYLACTUS. − Vide etiam quomodo mali sunt plurimi et pauci qui salvantur. Quarta enim pars seminis invenitur salvata.^Q ^r

^r ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 4, 8), PG 123, 529D3-5. [CGC2015]

^Q ¶Codd. : Ber111 Li447 (16rb) Ed1953 {MM2016} {MM2021}

^marg.| {CMC4d1.18} CHRYSOSTOMUS. ³⁷* − [1] Non tamen maior pars seminis occasione amittitur seminantis sed, terre recipientis, id est anime audientis³⁸. [3] Et quidem materialis agricola hoc modo seminando congrue incusaretur³⁹.^{|pecia 5|} ⁴⁰ Non enim ignorat lapidem [4] aut viam aut terram spinosam, terram pinguem non fieri. In rationabilibus⁴¹* vero non est sic. Petram enim possibile est fieri terram pinguem [5] et viam non conculcari⁴² et destrui spinas. Quod si fieri non posset, non ibi seminasset. [6] Per hoc ergo nobis tribuit penitentie spem.^R ^s
Sequitur:

^s ¶Fons^G: <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum (Mc. 4, 8) [CPG C125.1]: Vat. gr. 756, f. 108r2-28 ; Vat. gr. 757, f. 121r24 ; [CPG C125.2]: Cramer, p. 303.25 - 304.19 = Possinus, p. 80-81 (Victor Antiochenus):
[1] Vg756 Vg757 Cramer: Oὐ παρὰ τὸν σπείροντα δὲ ἀπώλετο πλέον τοῦ σπόρου ἀλλὰ περὶ [παρἀ Vg757 Cramer] τὴν ὑποδεχομένην γῆν, τοῦτ’ ἐστι, περὶ [παρἀ Vg757 Cramer] τὴν ἀκούσασαν ψυχήν﮲
[2] Cramer, alii differunt: καὶ τί δήποτε οὐ προφανῶς τοῦτο φησι; ὅτι οὐ βούλεται αὐτῶν σφόδρα καθικέσθαι, ὥστε μὴ εἰς ἀπόγνωσιν ἐμβάλλειν, ἀλλὰ καταλιμπάνει τῷ συνειδότι τῶν ἀκουόντων τὸν ἔλεγχον· ταύτην δὲ λέγει τὴν παραβολὴν τοὺς μαθητὰς ἀλείφων καὶ παιδεύων, κἂν πλείους τῶν δεχομένων τὸν λόγον οἱ ἀπολλύμενοι ὦσι, μὴ καταπίπτειν. Kαὶ γὰρ ἐπὶ τοῦ Δεσπότου σου τοῦτο γέγονε· καὶ ὁ πάντα προειδὼς ἐπιστάμενος ταῦτα ἔσεσθαι, οὐκ ἀπέστη τοῦ σπόρου
[3] Vg756 Vg757 Cramer: Ὁ μὲν γὰρ γεωργὸς εἰκότως [+ ἃν Cramer] ἐγκαλοῖτο τοῦτο ποιῶν· οὐ γὰρ ἔνι τὴν πέτραν γενέσθαι γῆν,
[4] Vg757 Cramer, om. Vg756: οὐδὲ ὴν ὁδὸν μὴ εἶναι ὁδὸν, ἣ μὴ εἶναι ἀκάνθας· ἐπὶ δὲ τῶν λογικῶν οὐχ οὕτως. Δυνατὸν γὰρ τὴν πέτραν μεταβληθῆναι καὶ γίνεσθαι γῆν
[5] Vg756 Vg757 Cramer: λιπαρὴν καὶ τὴν ὁδὸν μὴ εἶναι τὴν ὁδὸν μηκέτι καταπατεῖσθαι, μηδὲ προκεῖσθαι τοῖς παριοῦσιν [περιοῦσιν Cramer] ἅπασιν, ἀλλ’εἶναι [ἀλλ’ ὡς Cramer] ἄρουραν πίονα [γίνεσθαι Cramer] καὶ τὰς ἀκάνθας ἀφανισθῆναι καὶ πολλῆς ἀπολαύειν ἀδείας τὰ σπέρματα διὰ τὸ αὐτεξούσιον* εἰ γὰρ μὴ ἐξῆν, οὐκ ἃν ἔσπειρεν [...]
[6] ὑστέραν δὲ τίθησι τὴν καλὴν γῆν, οὐκ ἀφιεὶς ἀπογνῶναι, ἀλλὰ διδοὺς ἐλπίδας μετανοίας “καὶ ὅτι δυνατὸν ἐκ τῶν εἰρημένων εἰς ταύτην μεταβαλεῖν” ·»
* διὰ τὸ αὐτεξούσιον] om. Cramer
<cuius fons> [1-5] Chrysostomus , In Mt. hom. 44 (45), § 3, PG 57, 468.13-38 ; [6] Chrysostomus , In Mt. hom. 44 (45), § 4, PG 57, 469.23 [ADL2019] [MM2019]
<ex quo> Chrysostomus, In Mt., hom. 44 § 3, Burgundionis versio, Firenze, BML, Plut. 14.D.4 (173va ) = BAV, Vat. lat. 383 (149vb-150rb) : «[1] Unde igitur, dic michi, est quod plus seminis periit ? Non ab eo qui seminavit sed a suscipiente terra. Hoc est ab anima que non audivit. Et qua de causa non dicit quoniam hic quidem susceperunt desides et perdiderunt. [...] [3] Agricola enim decenter incusaretur hoc faciens. Non enim est petram effici [4] terram neque viam non esse viam neque spinas non esse spinas. In rationabilibus autem non ita. Possibile enim est petram transmutari et fieri terram pinguem [5] et viam non ultra conculcari neque propositam esse transeuntibus universis sed esse aream pinguem et spinas destrui et multo potiri otio {vel spatio} semina. Si enim non liceret non utique seminasset hic. Si autem [enim Fi] neque facta est in omnibus transmutatio non ab eo qui seminavit sed a nolentibus transmutari. Ipse enim quod suum est fecit [...] [6] Dicens igitur modos perditionis postea ponit bonam terram non dimitiens diffidere sed dans spem penitenite».
¶Nota La Catena aurea retraduit à nouveaux frais et glose légèrement le passage de Chrysostome résumé par la Catena Graecorum patrum, bien qu’aucun des manuscrits de cette dernière consultés jusqu’ici ne suffise à justifier l’intégralité de la sentence thomasienne. Il n’est donc pas à exclure que Thomas ait eu recours au texte grec original de l’homélie chrysostomienne. Le recours à la traduction de Burgundio est trahi par l’utilisation du syntagme glosant «terram pinguem» alors que le grec a toujours «γῆν». [MM2019]

^R ¶Codd. : Ber111 (152ra-b) Cbg132 Li447 (16rb) Pem38 V10650 Ed1953 {MM2019} {MM2021}

³⁷ Chrysostomus Li447 ] + In Matthaeum Ed1953

³⁸ audientis] audiens Pem38

³⁹ incusaretur V10650 Ed1953 ] non praem. Li447

⁴⁰ « quinta pecia » Li447 (16rb marg )

⁴¹ rationabilibus Li447 V10650 ] rationalibus Ed1953

⁴² conculcari] culcari Pem38

Et dicebat: Qui habet aures audiendi audiat.

^marg.| {CMC4d1.19} BEDA. ⁴³ − Quotiens⁴⁴ hec admonitio in evangelio, vel⁴⁵ in Apocalypsi Ioannis interponitur mysticum hoc⁴⁶ quod dicitur atque ad audiendum discendumque⁴⁷ insinuatur. Aures enim audiendi sunt cordis et sensus interioris aures obediendi et faciendi que iussa sunt.^S ^t
Sequitur:

^t ¶Fons: Beda Venerabilis, In Marci evangelium expositio, lib. 1, c. 4, CCSL 120, p. 481.1748-482.1753: «Quoties haec admonitiuncula uel in evangelio uel in apocalipsi iohannis interponitur mysticum esse hoc quod dicitur atque ad audiendum discendum que salubre insinuatur. Aures enim audiendi aures sunt cordis et sensus interiores aures oboediendi et faciendi quae iussa sunt». [FG2015]*

^S ¶Codd. : Ber111 Li447 (16va ) Pem38 Ed1876 Ed1953 {FG2017} {MM2019} {MM2021}

⁴³ Beda Li447 Ed1876 ] Hieronymus Ed1861 Ed1953

⁴⁴ Quotiens] Quoties Ed1876 Ed1953

⁴⁵ vel] aut Ed1876 Ed1953

⁴⁶ hoc Ed1876 Ed1953 ] hec Li447

⁴⁷ discendumque] descenditque Pem38

Numérotation du verset Mc. 4,10

Et cum esset singularis⁴⁸, interrogabant eum hi⁴⁹ qui cum eo erant duodecim parabolam⁵⁰.

⁴⁸ singularis] om. Pem38

⁴⁹ hi] om. Ber111

⁵⁰ parabolam Li447 cum Ω^J] + exponere Li447@ Ed1876 Ed1953 cum Ω^S

Numérotation du verset Mc. 4,11

Et dicebat eis: Vobis datum est scire mysterium regni Dei, illis autem qui foris sunt in parabolis omnia fiunt.

^marg.| {CMC4d1.20} CHRYSOSTOMUS. ⁵¹* − Quasi dicat: Vos qui estis digni omnia que ad predicationem sunt congrua edoceri, parabolarum manifestationem addiscetis⁵². Ad istos autem parabolis usus sum, quia digni non sunt addiscere propter eorum malitiam. Qui enim legis quam acceperant, obedientiam non tenebant, iustum fuit ut novi sermonis participationem non haberent, sed ab utroque sint alieni. Ostendit enim per discipulorum obedientiam quod per contrarium indigni facti sunt reliqui mystice doctrine. Postea vero inductione vocis prophetice, eorum confundit nequitiam, tamquam a longe confutatam.
Unde sequitur:

⁵¹ Chrysostomus Li447 P615 P616 P626 P15270 Ed1657 Ed1876] Beda Ed1861 Ed1953

⁵² addiscetis Ed1953 ] addiscens Li447

Numérotation du verset Mc. 4,12

Ut videntes videant et non videant, et audientes audiant et non intelligant.

^marg.| Quasi dicat: ut prophetia impleatur que hoc predicit.^T ^u

^u ¶Fons^G: <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum (Mc. 4, 12) [CPG C125.1] = Vg 756, f. 108r40 - 108v21 ; [CPG C125.2]: Cramer, p. 305.7 - 306.5 = Possinus, p. 82-83 (Victor Antiochenus): « Ὁ δὲ λέγει τοιοῦτόν τι﮲ ὑμεῖς* μὲν ἄξιοι ὄντες ἅπαντα μαθεῖν τὰ πρὸς διδασκαλίαν συντείνοντα τοῦ κηρύγματος, μαθήσεσθε καὶ τῶν παραβολῶν τὴν σαφήνειαν· πρὸς δὲ τούτοις μετὰ ** παραβολῶν κέχρημαι τῇ διδασκαλίᾳ. Ἐπειδὴ μηδὲ ἄξιοι μαθεῖν εἰσι, διὰ τὴν κακίαν τοῦ τρόπου, [...] ὅτι τοῦ κατὰ τὸν νόμον, ὃν ἔλαβον, μὴ παρέχοντες τὴν ὑπακοὴν, οὐ δίκαιον κρῖναι τοῦ καινοῦ λόγου μετασχεῖν, ἀλλ’ ἑκατέρων ἀφαιρεθῆναι. Δείκνυσι δὲ τὸ παράδειγμα τὸ τῶν ὑπήκοον τῶν ^*3 μαθητῶν ὅτι δι’ ἀντιλογίαν ἀνάξιοι τῆς σαφῆς ^*4 διδασκαλίας οἱ λοιποί. [...] Εἶτα καὶ τῇ ἐπαγωγῇ τῆς προφητικῆς φωνῆς τὴν κακίαν , αὐτῶν ἐλέγχει, ὡς πόρρωθεν κηρυττομένην βλέποντες γὰρ οὐ βλέπουσι φησι [om. Cramer ]. Kαὶ οὐ μὴ ἴδωσι, καὶ ἀκούσονται καὶ οὐ μὴ συνιῶσιν».
* Ὁ δὲ λέγει τοιοῦτόν τι﮲ ὑμεῖς] Ἴνα εἴπῃ, ὅτι ὑμεῖς Cramer
** τούτοις μετὰ ] τούτους κατὰ Cramer
^*3 Δείκνυσι δὲ τὸ παράδειγμα τὸ τῶν ὑπήκοον τῶν] ἐν μὲν γὰρ τῷ νέῳ καὶ ὁ παλαίος· ὅπου δὲ ὁ νέος οὐκ ἔστιν, οὐδὲ ὁ παλαιὸς ἔτι χώραν ἔχειν δύναται. δείκνυσιν οὖν τῷ παραδείγματι τῶν ὑπηκόων Cramer
^*4 σαφῆς] σαφοῦς Cramer
<cuius fons> Cf. Theodorus Mopsuestensis , Fragmenta in Matthaeum [CPG 3840] (Mt. 13, 11), ed. J. Reuss, Matthäus-Kommentare aus der griechischen Kirche, Berlin, 1957, p. 120, n° 72.7-8. [ADL2019] [MM2019]

^T ¶Codd. : Ber111 Li447 (16va-b) Ed1953 {FG2017} {MM2021}

^marg.| {CMC4d1.21} THEOPHYLACTUS. − Deus enim eos fecit videntes, id est intelligentes bonum. Ιpsi vero non vident, voluntarie se fingentes non videre, ne convertantur et corrigant se tamquam sue saluti inviderent.^U ^v
Unde ⁵³ sequitur:

^v ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 4, 12), PG 123, 532A3-7 [CGC2015]: «Ὁ μὲν γὰρ Θεὸς βλέποντας αὐτοὺς ἔπλασε, τουτέστι, νοοῦντας τὸ καλὸν, αὐτοὶ δὲ οὐ βλέπουσιν, ἐκουσίως καμμύοντες, ἵνα μὴ ἐπιστραφῶσι καὶ διορθωθῶσιν· ώσπερεὶ γὰρ τῇ ἑαυτῶν σωτηρίᾳ καὶ βελτιώσει φθονοῦσιν». [MM2021]

^U ¶Codd. : Ber111 Li447 (16vb) Ed1953 {FG2017} {MM2017}

⁵³ Unde] om. Ed1953

Ne quando conver<tantur> et dimit<tantur> eis peccata.

^marg.| {CMC4d1.22} CHRYSOSTOMUS. ⁵⁴* − [a] Sic ergo « vident et non vident , audiunt et non intelligunt ». Quod enim vident et audiunt , [d] contingit eis ex⁵⁵ gratia Dei^w. [c] Sed quod vident [e] et non intelligunt , contingit eis [b] quia gratiam recipere nolunt [f] sed oculos claudunt et fingunt se non videre [g] neque dictis acquiescunt. Et sic a peccatis non mutantur per hoc quod vident et audiunt sed contrarium patiuntur.^V ^x

^w Cf. Mt. 13, 13: «Ideo in parabolis loquor eis: quia videntes non vident et audientes non audiunt neque intelligunt».

^x ¶Fons^G: <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum [CPG C125.1]: Vat. gr. 756, f. 108v.18-39 ; [CPG C125.2]: Cramer, p. 306.4-16 ; Possinus, p. 84 (Victor Antiochenus): «[a] “βλέποντες γὰρ οὐ βλέπουσιφησι. Kαὶ οὐ μὴ ἴδωσι, καὶ ἀκούσονται καὶ οὐ μὴ συνιῶσιν” (Mt. 13, 13). [b] Οὐδὲ γὰρ βουλέται τὴν χάριν αὐτοῦ παραδέξασθαι. [+ Διό φησιν, “ἰδοὺ ταῖς ἁμαρτίαις ὑμῶν ἐπράθητε· καὶ ταῖς ἀνομίαις ὑμῶν ἐξαπέστειλα μητέρα ὑμῶν. διότι ἦλθον, καὶ οὐκ ἦν ἄνθρωπος· ἐκάλεσα καὶ οὐκ ἦν ὁ ἐπακούων” (Is. 50, 1-2) Cramer]. [c] τὸ μὲν γὰρ [οὖν Cramer] βλέψαι [d] ὑπῆρχεν αὐτοῖς ἀπὸ τῆς χάριτος τοῦ ὀφθέντος · [e] τὸ δὲ μὴ ἰδεῖν συμβέβηκεν ἀπὸ τοῦ αὐτοὺς [f] μῦσαι τοὺς ἑαυτῶν ὀφθαλμοὺς, καὶ προσποιηθῆναι μὴ βλέπειν. [g] Ὁμοίως δὲ καὶ τὸ μὴ ἀκοῦσαι ἀπὸ τοῦ μὴ βούλεσθαι συνιέναι τὰ λεγόμενα [+ ἀλλὰ καταφρονεῖν τῶν λεγομένων Cramer]. Kαὶ οὕτως συμβέβηκεν αὐτοὺς μὴ ἀπαλλαγῆναι τῶν οἰκείων ἁμαρτημάτων, ἀλλ’ ἀντιπαθῶς ἔχειν πρὸς τὴν ἑαυτῶν σωτηρίαν».
[c-e] <cuius fons> Eusebius Caesariensis, In Isaiam, 1, 42 (Is. 6, 9-10), GCS 50, p. 42.16-18: «[c] τὸ μὲν οὖν βλέψαι [d] ὑπῆρξεν αὐτοῖς ἀπὸ τῆς χάριτος τοῦ ὀφθέντος, [e] τὸ δὲ μὴ ἰδεῖν συμβέβηκεν ἀπὸ τοῦ αὐτοὺς [f] μῦσαι τοὺς ὀφθαλμοὺς ἑαυτῶν καὶ προσποιηθῆναι μὴ βλέπειν. οὕτω δὲ καὶ ἀκοῇ ἀκούει τις καὶ πάλιν οὐκ ἀκούει, ἐπειδὰν μὴ συνῇ τὰ λεγόμενα ἢ ὅταν παρακούῃ καὶ καταφρονῇ τῶν λεγομένων».
<potius quam> Cf. Chrysostomus , In Mt. hom. 45 (46) (Mt. 13, 10), § 1, PG 58, 472-473 : «Διὰ τοῦτο, φησὶν, ἐν παραβολαῖς λαλῶ αὐτοῖς, ὅτι βλέποντες οὐ βλέπουσιν. Οὐκοῦν ἀνοῖξαι ἔδει, φησὶ, τοὺς ὀφθαλμοὺς, εἰ μὴ βλέπουσιν. Ἀλλ' εἰ μὲν φύσεως ἡ πήρωσις ἦν, ἀνοῖξαι ἔδει·[...] Πληροῦται γὰρ αὐτοῖς, φησὶν, ἡ προφητεία Ἡσαΐου [Is. 6, 9] ἡ λέγουσα· Ἀκοῇ ἀκούσετε, καὶ οὐ μὴ συνῆτε, καὶ βλέποντες βλέψετε, καὶ οὐ μὴ ἴδητε. Εἶδες καὶ τὸν προφήτην μετὰ ταύτης τῆς ἀκριβείας κατηγοροῦντα; Οὐδὲ γὰρ αὐτὸς [473] εἶπεν, ὅτι Οὐ βλέπετε· ἀλλὰ, Βλέψετε, καὶ οὐ μὴ ἴδητε· οὐδ' ὅτι Οὐκ ἀκούσεσθε· ἀλλ' ὅτι Ἀκούσετε, καὶ οὐ μὴ συνῆτε. Ὥστε αὐτοὶ ἑαυτοὺς ἀφείλοντο πρῶτον, τὰ ὦτα βύσαντες, τοὺς ὀφθαλμοὺς μύσαντες, τὴν καρδίαν παχύναντες. Οὐ γὰρ μόνον οὐκ ἤκουον, ἀλλὰ καὶ Βαρέως ἤκουον· ἐποίησαν δὲ τοῦτο, φησὶ, Μήποτε ἐπιστρέψωσι, καὶ ἰάσωμαι αὐτούς· τὴν ἐπιτεταμένην αὐτῶν λέγων πονηρίαν, καὶ τὴν μετὰ σπουδῆς ἀποστροφήν».
¶Nota Thomas recompose la sentence de la Catena Graecorum Patrum dont le noyau est emprunté à un passage du commentaire d’Eusèbe de Césarée sur Isaïe absent des chaînes compilées par Montfaucon (cf. PG 24, 469) et extrait du seul manuscrit complet du commentaire (Firenze, BML, Plut. 11.04 ). Le rapport à Chrysostome est nul. [ADL2019] [MM2019]

^V ¶Codd. : Li447 (16vb) Ed1953 {MM2014}

⁵⁴ Chrysostomus] + In Matthaeum Ed1953

⁵⁵ ex] om. Li447

^marg.| {CMC4d1.23} THEOPHYLACTUS. − Vel potest aliter intelligi quod reliquis loquebatur in parabolis ut videntes non videant et audientes non intelligant. Deus enim dat visum et intellectum his qui petunt, reliquos autem obcecat ne in maiorem redargutionem sit eis quod, cum intelligerent, noluerunt facere que oportet.^W ^y
Unde sequitur: Ne quando convertantur et dimittantur eis peccata.

^y ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 4, 8), PG 123, 532A7-11. [CGC2015]

^W ¶Codd. : Li447 (16vb) Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CMC4d1.24} AUGUSTINUS. De questionibus Evangeliorum. − Vel hoc ⁵⁶ intelliguntur peccatis suis meruisse ut non intelligerent, et tamen hoc ipsum misericorditer eis est⁵⁷ factum ut peccata sua cognoscerent et conversi veniam mererentur.^X ^z

^z ¶Fons: Augustinus Hipponensis , Quaestiones evangeliorum (Quaestiones XVI in Matthaeum), appendix qu. 13, CCSL 44B, p. 134.9-11: «Ubi intelleguntur peccatis suis meruisse ut non intellegerent, et tamen hoc ipsum misericorditer eis factum, ut peccata sua cognoscerent et conuersi ueniam mererentur». [FG2017]

^X ¶Codd. : Li447 ( 16vb ) Ed1953 {MM2019}

⁵⁶ hoc] hic Li447

⁵⁷ est] om. Li447

^marg.| {CMC4d1.25} HIERONYMUS. ⁵⁸* − Illis ergo qui foris sunt , in parabolis omnia fiunt, et facta scilicet et⁵⁹ verba salvatoris, quia⁶⁰* neque in his que⁶¹* operabatur virtutibus, neque in eis que predicabat arcanis⁶² eum cognoscere Deum valent. Ideoque ad remissionem peccatorum attingere non valent⁶³.^Y ^aa

^aa ¶Fons: <revera> Beda Venerabilis, In Mc., lib. 1, c. 4, CCSL 120, p. 482.1764-1760: «Illis ergo qui foris sunt neque appropinquant pedibus domini ut accipiant de doctrina eius in parabolis omnia fiunt et facta scilicet et uerba saluatoris quia neque in his quae operabatur uirtutibus neque in eis quae praedicabat archanis eum cognoscere deum ualent ideo que ad remissionem peccatorum quae per gratiam fidei ipsius obtinenda est non merentur attingere». [FG2017]
¶Nota L’attribution erronée de cette sentence à Jérôme n’a été corrigée que par Ed1745. Elle pose un dilemme à l’éditeur. Dans l’état actuel de nos connaissance, nous ne la corrigeons pas car elle reflète probablement une erreur d’attribution de la source immédiate de Thomas, peut-être une scholie de son exemplaire de la Glose. La sentence «Parabola est rerum natura...» de la Glose ordinaire véhicule une idée très proche. D’autre part, la sentence a été attribuée à Jérôme par tous les lecteurs de la Catena.
<non hab.> PL LLT. Nous avons consulté sans succès Glossa ordinaria, ed. Gloss-e in loc. cit. ainsi que Cas239 Di35 P11965 Som210 Som40; Hugues de St-Cher, Postille, in loc. cit. ; Glossa dominicana Hugone de Sancto Caro tributa (loc. cit.) ( P15586 ); Jean de la Rochelle ( P14265 ) .[MM2019]

^Y ¶Codd. : Li447 (16vb) V10650 Ed1470 Ed1657 Ed1745 Ed1953 {MM2019}

⁵⁸ Ieronimus Li447 V10650 Ed1470 Ed1657] Beda Ed1745 Ed1861 Ed1953

⁵⁹ et] om. Li447

⁶⁰ quia] quod Ed1657 Ed1745 Ed1861 Ed1953

⁶¹ que] quas Ed1657 Ed1953

⁶² arcanis] acanis cacogr. V10650

⁶³ valent] merentur Ed1657

^marg.| {CMC4d1.26} CHRYSOSTOMUS. − Quod autem non loquebatur eis nisi in parabolis, nec omnino loqui desistebat, demonstrat quod his qui bono propinqui sunt, etsi in seipsis bonum non habeant, occultum tamen eis ostenditur. [2] Cum autem aliquis cum reverentia ac recto corde accedit, occultorum revelationem consequitur abundanter. Cum autem non sana sentit nec his que multis facilia sunt dignus fiet nec etiam eorum auditu.^Z ^ab
Sequitur:

^ab ¶Fons^G: <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum [CPG C125.1] = Vat. gr. 756, f. 108v.4-13 [CPG C125.2]; cf. Cramer, p. 305.22-31 ; Possinus, p. 83 (Victor Antiochenus): «τὸ δὲ ὅλως λαλεῖν διὰ παραβολῶν, καὶ μὴ, παντελῶς ἀποσιωπᾷν, ἐπιδείκνυσιν ὅτι τοῖς μὴ προσιοῦσι πλησίον τοῦ ἀγαθοῦ, καὶ εἰ φανείη τὸ ἀγαθὸν δι’ ἑαυτοῦ, ἀμυδρῶς μᾶλλον ἢ ἐναργῶς φαίνεται [+ ὥσπερ καὶ σώματος εἶδος τοῖς πόρρωθεν ἑστῶσι, σαφῶς οὐ καταλαμβάνεται. [2] Oὐδὲ βούλεσθέ, φησι, παρασχεῖν τοῖς διὰ τέλους ἀπειθέσι τὴν τῆς σοφίας ἀνάπτυξιν Cramer] ὅταν γάρ τις ἐπαγάγη [ἐπαγάγηται Cramer] προαίρεσιν εὐσεβεῖ καὶ γνώμης ὀρθότητα, λήψεται μετὰ πολλῆς τῆς περιουσίας τῶν ἀποκρύφων τὴν ἀποκάλυψιν· ὅταν δὲ μηδὲν ὑγιὲς φρονῇ, οὐδὲ τῶν προχείρων τοῖς πολλοῖς ἀξιοῦται δέξασθαι τὴν ἀκρόασιν* » .
*[2] om. Possinus.
<non hab.> Pas de source identifiée d’après Lamb2012, Smith, Catholiclibrary.org [ADL2019] [MM2019]

^Z ¶Codd. : Li447 (16vb ) Ed1953 {MM2019}

Numérotation du verset Mc. 4,13

Et ait illis: Nescitis parabolam hanc et quomodo omnes parabolas cognoscetis?

^marg.| {CMC4d1.27} HIERONYMUS. − Oportebat siquidem ut illi quibus in parabolis loquebatur, requirerent quod non intelligerent et per apostolos quos contemptos⁶⁴ habebant, discerent mysterium regni, quod ipsi non habebant.^AA ^ac

^ac ¶Fons: Hieronymus ( pseudo) , In Mc., CCSL 82, p. 25.1-9: «Tunc coepit docere ad mare ut locus docendi indicet auditores amaros fuisse et instabiles. Et ideo in parabolis loquitur eis ut requirerent quod non intellegerent; et per apostolos quos contemptos habebant discerent mysterium regni quod ipsi non habebant. Quod in trigesimo et sexagesimo et centesimo fructu continetur, hoc est, lege et prophetia, et evangelio; quo in ore trium testium mysterium regni in monte ostensum, id est Moysi et Helias et Iesu, constat». [FG2015]

^AA ¶Codd. : Li447 (17ra ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

⁶⁴ contemptos] contemptes Li447

^marg.| {CMC4d1.28} GLOSSA<TOR>. − Et ideo Dominus, hec dicens, ostendit oportere eos et hanc primam et omnes consequentes parabolas intelligere. Propter quod exponens subdit:^AB ^ad

^ad ¶Fons: Nullus dehinc inventus nisi verissimiliter Glossator ipse, Thomas de Aquino. ex Glossa ordinaria (Mc. 8, 9) [Strasbourg, 1481, t. 4, facsim. p. 168b-169a marg.], ed. Gloss-e : «Nota hanc esse primam parabolam que cum interpretatione sua posita sit. Et cavendum est ubicumque Dominus rogatus a discipulis intrinsecus sermones suos disserit, ne vel aliud vel plus vel minus intelligere velimus quam ab eo expositum est. Ideo autem hanc parabolam per seipsum dignatur ostendere ut se figurate loqui innotesceret et rerum significationes etiam in his que exponere noluit, querendas esse doceret». [MM2019]

^AB ¶Codd. : Li447 (17ra) Mt366 Ed1953 {MM2019}

Numérotation du verset Mc. 4,14

Qui seminat verbum seminat.

^marg.| {CMC4d1.29} CHRYSOSTOMUS. ⁶⁵* − Et quidem prophete⁶⁶* doctrinam populi plantationi vinee comparabant⁶⁷* . Hic vero seminationi, manifestans per hoc quod brevior est nunc et facilior obedientia et statim fructum dabit.^AC ^ae

^ae ¶Fons^G: <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum [CPG C125.1] = Vat. gr. 756, f. 107v;46-48 [CPG C125.2], Cramer, p. 303.18-21 ; ed. Possinus, p. 80 (Victor Antiochenus): «οἱ μὲν προφῆται ὡς περὶ ἀμπέλου διαλέγονται τῷ δήμῳ , οὗτος δὲ ὡς περὶ σπόρου, δηλῶν ὅτι ταχεῖα νῦν ἔσται ἡ [ἅπασιν Cramer] ὑπακοὴ καὶ εὐκολωτέρα, καὶ εὐθέως τὸν καρπὸν δώσει».
<cuius fons> Chrysostomus , In Mt. hom. 44 (45), § 3, PG 57, 468.1-6 «Καὶ οἱ μὲν προφῆται ὡς περὶ ἀμπέλου διαλέγονται τοῦ δήμου· Ἀμπελὼν γὰρ ἐγενήθη, φησὶ, τῷ ἠγαπημένῳ· καὶ, Ἄμπελον ἐξ Αἰγύπτου μετῆρεν· αὐτὸς δὲ ὡς περὶ σπόρου. Τί δήποτε δηλῶν; Ὅτι ταχεῖα ἔσται νῦν ἡ ὑπακοὴ, καὶ εὐκολωτέρα, καὶ εὐθέως τὸν καρπὸν δώσει».
<ex quo> <potius quam> Chrysostomus, In Mt., hom. 44 (Mt. 13), Burgundionis versio, BAV, Vat. lat. 383, f. 149vb : «Et prophete quidem ut de vinea locuntur plebi. Vinea enim facta est ait dilecto et vineam de Egypto transtulit. Ipse autem ut de semine. Quid utique ostendetis? Quoniam velox erit nunc obedientia et facilior et confestim fructum dabit». [ADL2019] [MM2019]

^AC ¶Codd. : Li447 (17ra) Mt366 Ed1953 {MM2019}

⁶⁵ Chrysostomus Li447 ] + In Matthaeum Ed1953

⁶⁶ prophete] propheta Ed1953

⁶⁷ comparabant] comparavit Ed1953

^marg.| {CMC4d1.30} BEDA. − [a] In hac autem Domini expositione omnis⁶⁸* eorum qui audire verba salutis potuerunt sed ad salutem pervenire nequeunt, distantia comprehenditur. Sunt namque qui verbum quod audiunt, nulla fide, nullo intellectu, nulla saltem temptandi⁶⁹* utilitatis occasione percipiunt. De quibus dicit:

⁶⁸ omnis] omnes Ed1953

⁶⁹ temptandi] temptande Ed1953

Numérotation du verset Mc. 4,15

Hi autem sunt qui circa viam etc.⁷⁰

⁷⁰ etc.] om. Ed1953

^marg.| Cordibus enim eorum mandatum verbum, confestim immundi spiritus, quasi vie trite volucres semen, eripiunt. Sunt qui auditi verbi et utilitatem probant et desiderium gustant. Sed ne ad id quod probant perveniant, alios huius vite adversa terrendo, alios prospera blandiendo retardant. De quorum primis dicitur:

Numérotation du verset Mc. 4,16

Et hi sunt similiter qui supra petrosa etc.⁷¹

⁷¹ etc.] om. Ed1953

^marg.| De aliis dicitur:

Et alii sunt qui in spinis etc.⁷²

⁷² etc.] om. Ed1953

^marg.| [c] Spine autem divitie vocantur quia cogitationum suarum punctionibus mentem lacerant et cum usque ad peccatum pertrahunt quasi inflicto vulnere cruentant. [d] Dicit autem:

Numérotation du verset Mc. 4,17

[…]

Numérotation du verset Mc. 4,18

[…]

Numérotation du verset Mc. 4,19

Et⁷³ erumne seculi et deceptio divitiarum.

⁷³ Et] om. Li447

^marg.| Q uemcumque enim supervacuus divitiarum decipit appetitus, necesse est mox curarum erumna continuarum affligat. Addit autem:

Et circa reliqua concupiscentie

^marg.| quia qui mandatis Dei contemptis, circa reliqua concupiscens aberrat, ad gaudium beatitudinis non potest attingere. Suffocant autem huiusmodi concupiscentie verbum quia dum⁷⁴* bonum desiderium ad cor⁷⁵* intrare non sinunt, quasi aditum⁷⁶ flatus vitalis necant. [b] Excipiuntur autem ab his hominum differentiis gentiles qui nec audire verba vite merentur.^AD ^af

^af ¶Fons: Beda Venerabilis, In Marci evangelium expositio, lib. 1, c. 4, CCSL 120, p. 482.1773-1784: «[a] In hac domini expositione omnis eorum qui audire quidem uerba salutis potuerunt sed ad salutem peruenire nequeunt distantia comprehenditur. Sunt namque qui uerbum quod audiunt nulla fide nullo intellectu nulla saltim temptandae utilitatis occasione percipere dignantur quorum indisciplinatis ac duris cordibus mandatum uerbum confestim immundi spiritus quasi uiae tritae uolucres semen eripiunt. Sunt qui auditi uerbi et utilitatem probant et desiderium gustant sed ne ad id quod probant perueniant alios huius uitae aduersa terrendo alios prospera blandiendo retardant quorum primos dominus terrae petrosae secundos comparat spinosae. [b] Excipiuntur sane gentiles qui ne audire quidem uerba uitae merentur. [c] Nec mirum uideri debet quare spinis diuitias comparauerit dominus cum illae pungant istae delectent. Recte enim spinae uocantur quia cogitationum suarum punctionibus mentem lacerant et cum usque ad peccatum pertrahunt quasi inflicto uulnere cruentant». [d] Beda Venerabilis, In Marci evangelium expositio, lib. 1, c. 4, CCSL 120, p. 483.1801-1821: «Unde apte dominus in expositione spinarum appellaturus diuitias praemisit aerumnas dicens: et alii sunt qui in spinis seminantur, hi sunt qui uerbum audiunt, et aerumnae saeculi et deceptio diuitiarum et circa reliqua concupiscentiae introeuntes suffocant uerbum, et sine fructu efficitur. Aerumnae, inquit, saeculi et deceptio diuitiarum. Quemcumque enim superuacuus diuitiarum decipit appetitus necesse est mox curarum aerumna continuarum comitans siue etiam praecurrens affligat. Quid enim aerumnosius illis qui quanto plura habent tanto plus egent et minus sibi ipsis habere uidentur iuxta quod poetarum quidam filargiris illudens ait: crescit amor nummi quantum ipsa pecunia crescit. Quanto que feliciores non solum appetitu uerarum diuitiarum uerum etiam ipso contemptu falsarum qui se esse ueraciter fatentur tamquam nihil habentes et omnia possidentes. Bene autem cum dixisset, et aerumnae saeculi et deceptio diuitiarum, addidit et circa reliqua concupiscentiae . Praecipit enim scriptura: concupiscens sapientiam serua mandata, et deus praebet illam tibi; et iterum dicit: beatus uir qui timet dominum in mandatis eius cupiet nimis. Cui contra qui neglecta sapientia mandatis que domini contemptis circa reliqua concupiscens aberrat nec fructum accipere sapientiae nec ad gaudium potest uerae beatitudinis attingere. Suffocant enim huiusmodi concupiscentiae uerbum quia importunis cogitationibus suis guttur mentis strangulant et dum bonum desiderium intrare ad cor non sinunt quasi aditum flatus uitalis necant. Cui iusto iudicio contingit ut quantum circa reliqua concupiscit tantum longe absit ab illo pauperum spiritu desiderio quo cupiunt dissolui et esse cum christo, quin potius timet miser quod re uera euenturum est ei dissolui ab hac uita et esse cum diabolo». [FG2017]*

^AD ¶Codd. : Li447 (17ra) Mt366 Ed1953 {MM2019}

⁷⁴ dum] om. Ed1953

⁷⁵ cor] quod Ed1953

⁷⁶ aditum] additum Li447

^marg.| {CMC4d1.31} THEOPHYLACTUS. − Eorum vero qui semen suscipiunt, convenienter rursus tres sunt gradus.
Unde sequitur:

Numérotation du verset Mc. 4,20

Et hi sunt qui super terram bonam seminati sunt.⁷⁷

⁷⁷ seminati sunt Ed1953 ] etc. Li447

^marg.| Qui in centum fructificant sunt qui perfectam et obedientem habent vitam, ut virgines et eremite. Qui autem in sexaginta, qui mediocriter se habent ut continentes et qui in cenobio sunt. Qui autem in⁷⁸ triginta, qui parvi quidem sunt secundum propriam virtutem fructum ferentes, ut laici et qui in coniugio sunt.^AE ^ag

^ag ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 4, 19-20), PG 123, 532C1-12. [CGC2015]

^AE ¶Codd. : Li447 (17ra) Mt366 Ed1953 {MM2019}

⁷⁸ in] om. Ed1953

^marg.| {CMC4d1.32} BEDA. − Vel [b] triginta fructificat cum aliquis fidem sancte Trinitatis electorum cordibus insinuat: sexaginta cum perfectionem docet bone operationis, centum cum celestis regni premia demonstrat. Centum namque computando in dexteram transferuntur. Unde recte in significatione ponuntur perpetue beatitudinis. [a] Terra autem bona est electorum conscientia, que omnibus predictis tribus terris contraria facit quia et commendatum sibi semen verbi libenter excipit, et exceptum inter adversa et prospera constanter ad fructus usque tempora conservat.^AF ^ah

^ah ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 1, c. 4, CCSL 120, p. 483.1828-484.1841: «[a] Terra bona, hoc est fidelis electorum conscientia, omnibus tribus terrae nequam prouentibus contraria facit quia et commendatum sibi semen uerbi libenter excipit et exceptum inter aduersa ac prospera constanter ad fructus usque tempora conseruat. [b] Fructificat autem et facit unum triginta et unum sexaginta et unum centum triginta uidelicet cum fidem sanctae trinitatis electorum cordibus insinuat sexaginta cum perfectionem docet bonae operationis, nam quia in senario numero mundi ornatus expletus est recte per hunc bona operatio designatur, centum cum in uniuersis quae agimus quaerenda nobis in regno caelesti praemia demonstrant. Centum namque quae computando in dextram transferuntur recte in significatione ponuntur perpetuae beatitudinis». [FG2017]

^AF ¶Codd. : Li447 (17rb) Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CMC4d1.33} HIERONYMUS. − Vel fructus terre in trigesimo et sexagesimo et centesimo⁷⁹* continetur, hoc est lege et prophetia et evangelio.^AG ^ai

^ai ¶Fons: Hieronymus ( pseudo) , In Mc., CCSL 82, p. 25.1-9: «Tunc coepit docere ad mare ut locus docendi indicet auditores amaros fuisse et instabiles. Et ideo in parabolis loquitur eis ut requirerent quod non intellegerent; et per apostolos quos contemptos habebant discerent mysterium regni quod ipsi non habebant. Quod in trigesimo et sexagesimo et centesimo fructu continetur, hoc est, lege et prophetia, et evangelio; quo in ore trium testium mysterium regni in monte ostensum, id est Moysi et Helias et Iesu, constat». [FG2015]

^AG ¶Codd. : Li447 (17rb) Mt366 Ed1953 {MM2019}

⁷⁹ trigesimo... centesimo Li447 (tricesimo)] triginta et sexaginta et centum Ed1953

Numérotation du verset Mc. 4,
distinctio 2

^marg.| { CMC4d2.1} CHRYSOSTOMUS. − [a] Post⁸⁰ interrogationem discipulorum de⁸¹ parabola ac explanationem⁸², bene subiungit:

⁸⁰ Post] Postquam V795

⁸¹ de] in Li447 *

⁸² de parabola ac explanationem] hac explanationem Pem38 (cacogr.)

Numérotation du verset Mc. 4,21

Et dicebat illis: Numquid venit lucerna ut sub modio ponatur aut sub lecto ? Nonne ut [c] super candelabrum ponatur ?⁸³

⁸³ aut sub lecto... ponatur] om. hom. V795

^marg.| [b] Quasi dicat: Propter hoc parabola dicta est, non ut immanifesta⁸⁴ maneat aut occulta, tamquam sub modio vel ⁸⁵* lecto, sed ut dignis manifestetur. [d] Lucerna in nobis est⁸⁶ intellectualis natura, que secundum proportionem illuminationis, aut clare apparet aut obscure. Si enim meditationes ac recordationes que nutriunt lumen⁸⁷* in quibus lucerna talis accenditur, negligantur, mox extinguitur.^AH ^aj

^aj ¶Fons^G: <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum (Mc. 4, 21) [CPG C125.1]: Vat. gr. 756, f. 108v 40 - 109r4 = Vat. gr. 757, f. 119r10-18: «[a] μετὰ τὴν ἐπερώτησιν τῶν μαθητῶν τῆς παραβολῆς καὶ τὴν διασάφησιν, καλῶς ἐπέργην μήτι ἔρχεται ὁ λύχνος ἵνα ὑπὸ τὸν μόδιον τεθῇ καὶ τὸ οὐ γάρ ἐστι κρυπτὸν εἰ μὴ ἵνα φανερωθῇ [b] οὕτω γὰρ καὶ παραβολῇ ἐλέχθην; οὐ ἵνα ἀσαφῆς μἐνει οὐ δὲ ἵνα κεκρυμμένῃ ὡς ὑπὸ μόδιον, ἀλλ’ ἵνα τοῖς ἀξίοις φανερωθῇ. [...] [c] ὃν ἔχει λύχνον ἅψας οὐ καλύπτει﮲"τίθησι δὲ ἐπὶ λυχνίαν" (cf. Lc. 8, 16) [...] [d] ἡ γὰρ ἐν ἡμῖν ὑποκειμένη νοητικὴ φύσις ὑπὸ ὁλίγων ἀναπτομένη κατ’ ἀναλογίαν τοῦ εἰς τἠν γνώσιν φωτισμοῦ, ἤτοι λαμπρῶς φαίνει ἢ ἁμαυρῶς καὶ ἤτοι τῇ τρεφοῦσι [!] τὸ φῶς μελέτῇ καὶ ἀναμνήσει καὶ ταῖς συγγενέσι τροφαῖς παραμένει ἀναφθεῖς ὁ τοιοῦτος λύχνος ἢ ἀμελείᾳ ἁμαυροῦμενος καὶ μὴ ἀναζωπυροῦμενος σβέννυται».
<non hab.> [CPG C125.2]: Cramer in loc. cit. om.; [CPG C126.5] Possinus, p. 89 (Tolosanus ) om. [c] [d] . TLG. [ADL2019] [MM2019]

^AH ¶Codd. : Ber111 (152vb) Cbg132 Gz378 ( 192va ) Li447 (17rb-va) Md214 ( 215va ) Mt366 Pem38 Urb26 (25ra) V794 V795 V10650 Ed1953 {MM2019} {MM2021}

⁸⁴ non ut immanifesta] non ut in manifesta Urb26, ut non manifesta Pem38, non ut manifesta Ber111 Li447

⁸⁵ vel] aut sub Ed1953

⁸⁶ est] + et Md214 , + in Gz378

⁸⁷ ac recordationes – que... lumen] inv. Ed1953

^marg.| {CMC4d2.2} HIERONYMUS. − Vel lucerna Verbum est de tribus seminibus. Modius aut lectus auditus est inobedientium. Candelabrum apostoli sunt⁸⁸ quos⁸⁹ illuminavit Verbum Dei.
Unde sequitur:

⁸⁸ sunt] super Ber111 Mt366 V10650 Urb26 V795 Ed1470

⁸⁹ quos] quod Pem38

Numérotation du verset Mc. 4,22

Non est enim aliquid absconditum, etc.⁹⁰

⁹⁰ etc.] om. Ka6 Ed1470 Ed1476 Ed1953 , quod non reveletur Arag3 Urb26 ,

^marg.| Absconditum et occultum parabola seminis est. In palam vero venit dum a Domino tractatur.^AI ^ak

^ak ¶Fons: Hieronymus ( pseudo) , In Mc., CCSL 82, p. 25.12-14: «Lucerna uerbum est de tribus seminibus. Modius aut lectum auditus est inoboedientium. Candelabrum apostoli sunt quos inluminauit uerbum Dei absconditum et occultum». [MM2019]

^AI ¶Codd. : Arag3 ( 33va ) Ber111 Cbg132 Gz378 Ka6 Li447 Md214 Mt366 Pem38 Urb26 V795 V10650 Ed1470 Ed1476 (344) Ed1953 {MM2019} {MM2021}

^marg.| {CMC4d2.3} BEDA. ⁹¹ − Vel quia⁹² tempus vite nostre sub certa divine provisionis⁹³ mensura continetur, recte modio comparatur. Lectus vero anime corpus est, in quo temporaliter habitans quiescit. Qui ergo amore vite temporalis et illecebrarum⁹⁴ carnalium occultat Verbum Dei, modio vel lecto lucernam operit. Super⁹⁵* candelabrum autem ponit lucernam qui corpus suum ministerio⁹⁶ Verbi Dei subicit. Unde his verbis typice figuram ⁹⁷ docet ⁹⁸ predicandi.^AJ ^al

^al ¶Fons: Beda Venerabilis, In Marci evangelium expositio, lib. 1, c. 4, CCSL 120, p. 484.1859-1871 : «Nam quia tempus uitae nostrae sub certa diuinae prouisionis mensura continetur recte modio comparatur. Lectum uero animae corpus in quo temporaliter inhabitans quiescit recte appellari posse quis non uideat? vnde sanato cuidam dicitur: surge tolle lectum tuum et uade in domum tuam, quod est aperte dicere, surge de corpore neglegentiae et corpus in cuius desideriis diutius iacebas in exercitia bonorum operum sedulus attolle et sic domum aeternae habitationis praemia bonorum operum percepturus ingredere. Qui ergo amore uitae temporalis et illecebrarum carnalium occultat uerbum dei quasi modio uel lecto lucernam operit quia concupiscentias carnis praeponit manifestationi ueritatis quam praedicare metuit. Supra candelabrum autem ponit lucernam qui corpus suum ministerio dei subicit ut superior sit praedicatio ueritatis et inferior seruitus corporis. Per ipsam tamen corporis seruitutem excelsior luceat doctrina quae per officia corporalia, id est per uocem et linguam et ceteros corporis motus, in bonis operibus insinuatur discentibus. Super candelabrum ergo ponit lucernam cum dicit apostolus: non sic pugno tamquam aerem caedens sed castigo corpus meum et seruituti subicio ne forte aliis praedicans ipse reprobus inueniar ».
¶Nota Nous restituons l’ordre des sentences adopté par Li447 Ka6 Md214. Ces manuscrits regroupent les sentences qui traitent du sens typologique avant celles qui traitent du sens moral, mais leurs lemmes attributifs sont incomplets et en partie inversés. Cette version correspond probablement au premier état du texte diffusé (tradition indépendante ou premier exemplar, il est trop tôt pour le préciser en l’état des recherches à la date de cette note). Les éditions et la majorité des manuscrits ont adopté un ordre différent : d2.2 = Jérôme, d2.4 = Théophylacte, d2.3 = Bède1, d2.5 = Bède2. Les deux extraits de Bède ont ainsi été réunis en une seule sentence et les lemmes attributifs corrigés. Il faut probablement imputer ce remaniement aux collaborateurs de Thomas qui ont perdu le sens de la cohérence herméneutique du premier agencement. Nous restituons l’ordre original supposé tout en corrigeant les erreurs d’attributions. [MM2021]

^AJ ¶Codd. : Ber111 Li447 Ka6 Md214 Pem38 - Post CMC4d2.4: Arag3 ( 33vb ) Cbg132 Gz378 Ka6 Li447 Md214 ( 215va ) Mt366 Urb26 V794 ( 272ra ) V795 V10650 Ed1470 Ed1475C Ed1476 Ed1953 {MM2019} {MM2020} {MM2021}

⁹¹ Beda] Theophylactus Li447 Ka6 , om. Gz378 Md214 Pem38 , Hieronymus Arag3

⁹² quia] qui Ed1470

⁹³ provisionis] vel visionis Pem38

⁹⁴ illecebrarum] illebrarum Gz378, illecebris Md214

⁹⁵ Super Li447 Ka6 Md214] Supra Cbg132 Ber111 Gz378 Mt366 Urb26 V794 V795 V10650 Ed1470 Ed1475C Ed1476 Ed1953

⁹⁶ ministerio] mysterio Li447 Urb26, misterio Pem38

⁹⁷ figuram] figura V10650

⁹⁸ figuram docet] inv. Mt366

^marg.| {CMC4d2.4} THEOPHYLACTUS. ⁹⁹ − Vel hic Dominus discipulos monet¹⁰⁰ lucidos esse secundum vitam et¹⁰¹ conversationem, quasi dicat ¹⁰² : Sicut lucerna ad lucendum ponitur, sic ad vitam vestram¹⁰³ omnes respicient¹⁰⁴. Itaque¹⁰⁵ studete bonam vitam habere et non in angulis sedeatis¹⁰⁶ sed lucerna estote. Lucerna enim¹⁰⁷ non sub lecto sed supra ¹⁰⁸ candelabrum posita lucet¹⁰⁹. Quam quidem lucernam necesse est ponere super ¹¹⁰ candelabrum , id est in altitudine¹¹¹ conversationis que secundum Deum¹¹² est ut et¹¹³ aliis lucere valeat¹¹⁴, non sub modio , id est circa¹¹⁵ gulam, neque ¹¹⁶ sub lecto , id est sub otio¹¹⁷*. Nemo enim qui in escis¹¹⁸* studet et requiem diligit, potest¹¹⁹* esse lucerna omnibus lucens.^AK ^am

^am ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 4, 21-22), PG 123, 532D6-533A7 .: «Ἐνταῦθα παραινεῖ τοῖς ἀποστόλοις, λαμπροὺς εἶναι κατὰ τὸν βίον καὶ τὴν πολιτείαν. Ὥσπερ γὰρ ὁ λύχνος, φησὶν, εἰς τὸ λάμπειν τίθεται, οὕτω καὶ ὁ ὑμέτερος βίος πᾶσι περίβλεπτος ἔσται, καὶ πάντες πρὸς αὐτὸν βλέψουσιν · ὥστε σπουδάσατε ἀγαθὸν βίον ἔχειν. Οὐ γὰρ ἐν γωνίᾳ κάθησθε, ἀλλὰ λύχνος ἐστέ. Ὁ δε λύχνος οὐχ ὑπὸ κλίνην κρύπτεται ἀλλ' ἐν τῇ λυχνίᾳ τεθεὶς φαίνει. Ἔστι δὲ καὶ ἡμῶν ἕκαστος, λύχνος, ὃς ὀφείλει τίθεσθαι ἐπὶ τὴν λυχνίαν, τουτέστιν ἐπὶ τὸ ὕψος τῆς κατὰ Θεὸν πολιτείας, ἵνα καὶ ἑτέροις δύνηται λάμπειν, ἀλλ' οὐχ ὑπὸ τὸν μόδιον, τουτέστιν ὑπὸ τὴν γαστριμαργίαν, καὶ τὴν περὶ τὰ σῖτα σπουδὴν, οὐδ' ὑπὸ τὴν κλίνην, τουτέστι την ἀνάπαυσιν. Οὐδεὶς γὰρ περὶ τὰ σῖτα σπουδάζων, καὶ ἄνεσιν ποθῶν, δύναται λύχνος εἶναι πᾶσι φαίνων διὰ τοῦ οἰκείου βίου.» [CGC2015] [ADL2019] [VS2022] [MM2022]

^AK ¶Codd. : Li447 (17vb) Ka6 Md214 ( 215vb ) Pem38 (159ra). - Post CMC4d2.2 : Arag3 ( 33va ) Ber111 Cbg132 Gz378 Mt366 Urb26 V794 ( 274ra ) V795 V10650 Ed1470 Ed1474 (210) Ed1476 (344) Ed1953 {MM2019} {MM2021}

⁹⁹ Theophylactus Li447² (manu post. marg.) Ed1953] Beda Li447* Ka6, om. Md214

¹⁰⁰ discipulos monet] inv. Ka6

¹⁰¹ et] om. Ka6

¹⁰² dicat] diceret Arag3 Ed1476, q. d. Urb26

¹⁰³ vestram cum graec. ] nostram Li447 Ka6 Pem38 Urb26 V795 Ed1470 Ed1474 Ed1476

¹⁰⁴ respicient] recipient Li447 *

¹⁰⁵ Itaque] Iteque Urb26

¹⁰⁶ sedeatis] om. V10650

¹⁰⁷ estote... enim] om. h om. Ed1470 Ed1474

¹⁰⁸ supra] super Arag3 Cbg132 Gz378 Ka6 Li447 Pem38 Urb26 V795

¹⁰⁹ p. l.] inv. Arag3 Ka6

¹¹⁰ super] sub Ber111, supra Mt366 Ed1470 Ed1474

¹¹¹ altitudine] altitudinem Cbg132 Gz378

¹¹² Deum] om. Ka6

¹¹³ ut et] inv. Gz378 , ut in V794

¹¹⁴ valeat] valea cacogr. Md214

¹¹⁵ circa] contra Md214

¹¹⁶ neque] usque Ber111

¹¹⁷ sub otio] sub octo Gz378 , ab occio Md214 , otio Ed1476 Ed1953

¹¹⁸ in escis] escis Ed1476 Ed1953

¹¹⁹ potest] posset Ed1953

^marg.| marg.|{CMC4d2.5} BEDA. ¹²⁰* - Sequitur :

¹²⁰ Beda Li447 ] Theophylactus Ka6 , om. cett ., + Unde Ed1476 Ed1953

Non est enim aliquid¹²¹* absconditum¹²² quod non reveletur¹²³ nec¹²⁴* factum est occultum sed ut¹²⁵* in¹²⁶ palam veniat.

¹²¹ Non est enim aliquid] Modo enim aliquid est Ed1470 Ed1475C , Non enim est Ed1476 Ed1953 , Non enim Arag3

¹²² absconditum] om. Mt366

¹²³ reveletur] manifestetur Ka6 cum Weber

¹²⁴ nec] neque Ed1470 Ed1475C Ed1476 Ed1953

¹²⁵ sed ut] quod Ed1470 Ed1475C, quod non Ed1476 Ed1953

¹²⁶ In Li447] om. V795 Li447@

^marg.| Quasi dicat ¹²⁷ : Nolite erubescere evangelium sed, inter tenebras persecutorum, lumen Verbi¹²⁸* supra vestri corporis¹²⁹* candelabrum levate¹³⁰, fixa mente retinentes illum diem quo « illuminabit Deus¹³¹ abscondita tenebrarum »^an. Tunc enim et vos¹³² laus et adversarios pena manet¹³³ eterna. ^AL ^ao

^an 1Cor. 4, 5.

^ao ¶Fons: Beda Venerabilis, In Marci evangelium expositio , lib. 1, c. 4, CCSL 120, p. 484.1859-1871 : « Non enim est aliquid absconditum quod non manifestetur nec factum est occultum sed ut palam ueniat . Nolite , inquit, erubescere evangelium dei sed inter tenebras persecutorum lumen uerbi supra uestri corporis candelabrum leuate fixa mente retinentes illum retributionis extremae diem quo inluminabit deus abscondita tenebrarum et manifestabit cogitationes cordium, tunc enim et uos a deo laus et aduersarios ueritatis poena manet aeterna ». [FG2017]*

^AL ¶Codd. : Arag3 ( 33vb ) Ber111 Cbg132 Gz378 Ka6 Li447 Md214 ( 215va ) Mt366 Pem38 Urb26 V794 ( 272ra ) V795 V10650 Ed1470 Ed1475C Ed1476 Ed1953 {MM2019} {MM2020} {MM2021}

¹²⁷ dicat] diceret Arag3 Ed1475 C, d. Ber111 Urb26

¹²⁸ Verbum] + Dei Ber111 Cbg132 Gz378 Urb26 V794 V10650 Ed1470 Ed1475C Ed1476 Ed1953

¹²⁹ vestri corporis] inv. Ed1470 Ed1475C Ed1476 Ed1953 , no<min>i corporis Pem38, nostri corporis Urb26

¹³⁰ levate] levare iubemur Arag3

¹³¹ Deus] deos Ka6

¹³² vos] nobis Arag3

¹³³ manet] tenebit Arag3

^marg.| {CMC4d2.6} CHRYSOSTOMUS. ¹³⁴ − Vel aliter . ¹³⁵ Non est ¹³⁶ aliquid absconditum ¹³⁷ etc.¹³⁸, quasi dicat: Si vos¹³⁹ cum diligentia vitam duxeritis, accusationes lucernam vestram¹⁴⁰ non potuerunt¹⁴¹* obumbrare.^AM ^ap

^ap ¶Fons^G: <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum (Mc. 4, 22) [CPG C125.1]: Vat. gr. 756, f. 109r49 - 109v1 ; [CPG C125.2]: Cramer, p . 307.20-21 ; Possinus, p. 88 (Victor Antiochenus)]: «ἐὰν γὰρ ὑμεῖς ᾖτε μετὰ ἀκριβείας βιοῦντες, οὐ δυνήσονται αἱ κατηγορίαι συσκιάσαι ὑμῶν τὴν λαμπάδα».
<non hab.> Pas de source identifiée d’après Lamb2012. [ADL2019] [MM2019]

^AM ¶Codd. : Ber111 Cbg132 Gz378 Ka6 Li447 Md214 Mt366 Pem38 Urb26 V795 V10650 Ed1470 Ed1953 {MM2019} {MM2021}

¹³⁴ Chrysostomus] Beda Pem38

¹³⁵ Chrysostomus – Vel aliter] inv. V795

¹³⁶ est] enim Ber111

¹³⁷ absconditum] occultum Ka6 Li447

¹³⁸ etc.] om. Li447 Ed1470 Ed1475C Ed1476

¹³⁹ Si vos] nos Li447, Suos V795

¹⁴⁰ vestram] nostram Urb26

¹⁴¹ potuerunt] poterunt Ka6 Pem38 V795 (poterut) V10650 Ed1470 Ed1476

^marg.| {CMC4d2.7} THEOPHYLACTUS. − Unusquisque enim¹⁴² nostrum¹⁴³ seu bonum aliquid¹⁴⁴ seu malum in preterito fecerit, manifestatur in presenti et multo magis in futuro. Quid enim¹⁴⁵ est Deo¹⁴⁶ occultius ? Sed tamen et ipse manifestatus est¹⁴⁷ in carne.^AN ^aq
Sequitur:

^aq ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 4, 22), PG 123, 533A8-12 . [CGC2015]*

^AN ¶Codd. : Gz378 Ber111 Ka6 Li447 Pem38 Urb26 V794 V10650 Ed1953 {MM2019} {MM2021}

¹⁴² enim] om. Li447 Ka6

¹⁴³ nostrum] vestrum Ber111

¹⁴⁴ aliquid] aliquod Urb26

¹⁴⁵ enim] om. Pem38

¹⁴⁶ est Deo] inv. Ka6

¹⁴⁷ est Li447 Ed1953] om. Gz378

Numérotation du verset Mc. 4,23

Si quis habet aures audiendi, audiat.¹⁴⁸

¹⁴⁸ audiat] + etc. Ber111

^marg.| {CMC4d2.8} BEDA. − Id est ¹⁴⁹ si quis habet sensum intelligendi Verbum Dei, non se subtrahat, non auditum ad¹⁵⁰ fabulas convertat, sed his que¹⁵¹ veritas dixit, accommodet aurem scrutandis ¹⁵²*, manus implendis¹⁵³*, linguam predicandis¹⁵⁴* .^AO ^ar
Sequitur:

^ar ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 1, c. 4, CCSL 120, p. 485.1889-1893: «Si quis habet sensum intellegendi uerbum dei, non se subtrahat non auditum ad fabulas conuertat sed scrutandis eis quae ueritas dixit diligenter aurem accomodet diligenter, manus implendis eis quae iam intellexit diligenter linguam praedicandis oportune importune que subiciat». [FG2017]

^AO ¶Codd. : Ka6 Li447 Pem38 V794 V10650 Ed1953 {MM2019} {MM2021}

¹⁴⁹ Id est] quais dicat Pem38

¹⁵⁰ ad] om. Ber111

¹⁵¹ que] qui Pem38

¹⁵² scrutandis] scrutandi Ed1953

¹⁵³ implendis] implendi Ed1953

¹⁵⁴ linguam predicandis] om. Ka6, linguam predicandi Ed1953

Numérotation du verset Mc. 4,24

Et dicebat illis: Videte quid audiatis.

^marg.| {CMC4d2.9} THEOPHYLACTUS. − Ut scilicet nihil eorum que vobis a me dicuntur¹⁵⁵ subterfugiatis.

¹⁵⁵ dicuntur] dicunt Ber111

In qua mensura mensi fueritis, remetietur vobis

^marg.| id est¹⁵⁶ quantamlibet mensuram¹⁵⁷ attentionis¹⁵⁸* introducetis, tantamrecipietis¹⁵⁹ utilitatem.^AP ^as

^as ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 4, 22), PG 123, 533B3-7. [CGC2015]

^AP ¶Codd. : Ber111 Ka6 Li447 Mt366 Pem38 Ed1953 {MM2019} {MM2021}

¹⁵⁶ id est] om. Pem38

¹⁵⁷ mensuram] mensura Ka6

¹⁵⁸ attentionis] intentionis Ed1953

¹⁵⁹ tantam recipietis] + non recipientis Pem38

^marg.| {CMC4d2.10} BEDA. − Vel aliter . Si solerter omnia que valetis¹⁶⁰, bona facere¹⁶¹ ac proximis intimare studetis¹⁶²*, aderit divina pietas que vobis et in presenti sensum altiora capiendi ac potiora gerendi effectum conferat¹⁶³* et in futuro eternam retributionem adiciet.^AQ ^at
Et ideo subditur:

^at ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 1, c. 4, CCSL 120, p. 485.1896-1901: «Si sollerter, inquit, omnia quae ualetis bona facere ac proximis intimare studetis, aderit diuina pietas quae uobis et in praesenti sensum altiora capiendi ac potiora gerendi effectum conferat et in futuro supra quam sperare nostis dona uobis aeternae retributionis adiciat». [FG2017]

^AQ ¶Codd. : Li447 (18ra) Mt366 Pem38 Ed1953 {MM2019} {MM2021}

¹⁶⁰ que valetis] om. Pem38

¹⁶¹ facere] om. Pem38

¹⁶² studetis] studueritis Ed1953

¹⁶³ effectum conferat] affectum conferet Ed1953

Et adicietur vobis¹⁶⁴.

¹⁶⁴ Et adicietur vobis Li447 Weber ] om. Li447@

^marg.| Vel aliter:

^marg.| {CMC4d2.11} HIERONYMUS. ¹⁶⁵* − Secundum mensuram fidei unicuique dividitur intelligentia mysteriorum et scientie etiam adicientur virtutes.
Sequitur:

¹⁶⁵ Vel aliter – Hieronymus Li447 Md214 ] inv. Mt366 Ed1953

Numérotation du verset Mc. 4,25

Qui enim habet dabitur ei etc.¹⁶⁶

¹⁶⁶ etc.] om. Ed1953

^marg.| id est qui habet fidem¹⁶⁷*, habebit virtutem; et qui habet opus verbi, habebit¹⁶⁸* intelligentiam mysterii.

¹⁶⁷ habet fidem] inv. Ed1953

¹⁶⁸ habebit] + et Mt366 Ed1953

Et qui non habet

^marg.| e contra fidem, deficit virtute¹⁶⁹. E t qui non habet opus verbi, eius intelligentia caret. Et qui non intelligit, iam¹⁷⁰ auditum perdidit.^AR ^au

^au ¶Fons: Hieronymus ( pseudo) , In Mc., CCSL 82, p. 25.16-24: «Et dicebat: In qua mensura mensi fueritis et reliqua. Etenim secundum mensuram fidei unicuique diuiditur intelligentia mysteriorum, et adiecietur dum scientiae etiam adiecientur uirtutes. Qui enim habet dabitur ei, id est qui habet fidem habebit uirtutem, et qui habet opus uerbi habebit intelligentiam mysterii; et qui non habet e contra fidem, deficit uirtute et qui non habet opus uerbi eius intelligentia caret. Et qui non intelligit, iam auditum perdidit ac si non audisset». [FG2015]*

^AR ¶Codd. : Li447 (18ra) Md214 (215vb) Mt366 Pem38 Ed1953 {MM2019} {MM2021}

¹⁶⁹ Et qui non habet e contra fidem deficit virtute] om. hom. Li447

¹⁷⁰ iam] om. Md214

^marg.| {CMC4d2.12} CHRYSOSTOMUS. ¹⁷¹* − Vel aliter . Qui habet , scilicet affectum et voluntatem audiendi et petendi, dabitur ei. Qui vero non habet divini auditus desiderium, et quod contingit habere scripte legis,

¹⁷¹ Chrysostomus] + Super Mattheum Ed1953

auferetur ab eo .^AS ^av

^av ¶Fons^G: <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum [CPG C125.1]: Vat. gr. 756, f. 109v.4-6 ; [CPG C125.2]: Cramer, p. 308.17-20 : «Ὃς γὰρ ἂν ἔχῃ πόθον καὶ προθυμίαν τοῦ ἀκούειν καὶ αἰτεῖν, δοθήσεται αὐτῷ﮲ ὃς δ ἂν οὐκ ἔχῃ θείας ἀκροάσεως ἔρωτα, [+ διὰ τῆς καταφρονήσεως Cramer] καὶ εἴ τι ἔδοξεν ἔχειν τί νόμου γραπτοῦ, ἀρθήσεται ἀπ’ αὐτοῦ».
<non hab.> Possinus in loc. cit.; Opus imp. in Mt., hom. 31, PG 56. Pas de source identifiée d’après Lamb2012 [ADL2019] [MM2019]

^AS ¶Codd. : Li447 ( 18ra ) Pem38 V10650 Ed1953 {MM2019} {MM2021}

^marg.| {CMC4d2.13} BEDA. − Nonnumquam¹⁷² enim lector ingeniosus negligendo se, privat se sapientia¹⁷³ quam, tardus ingenio, se<d>¹⁷⁴* studiosius elaborando, degustat.^AT ^aw

^aw ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 1, c. 4, CCSL 120, p. 486.1913-1915: «Quod etsi specialiter dictum esse uidetur de apostolis quibus caritate fide que potitis datum est scire mysterium regni dei et de perfidis iudaeis qui in parabolis uidentes non uidebant et audientes non intellegebant quod uidelicet litteram legis in qua gloriabantur essent amissuri, potest tamen et generaliter accipi quod non numquam lector ingeniosus neglegendo se priuet sapientia quam tardus ingenio sed studiosus elaborando degustat». [FG2017]

^AT ¶Codd. : Li447 Pem38 V10650 Ed1953 {MM2019} {MM2021}

¹⁷² Nonnumquam] Numquam Li447 Pem38

¹⁷³ sapientia] sapiam cacogr. Pem38

¹⁷⁴ sed] corr. cum Beda, se Li447 Pem38 V10650 , om. Ed1953

^marg.| { CMC4d2.14} CHRYSOSTOMUS. − Potest autem dici¹⁷⁵* : ideo dici quod non habet quia veritatem non habet. Dicit autem quod habet ¹⁷⁶ propter hoc quod mendacium habet . Putat enim aliquis¹⁷⁷* se habere qui mendacis intellectus¹⁷⁸ existit.^AU ^ax

^ax ¶Fons^G: <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum (Mc. 4, 25) [CPG C125.1] = Vat. gr. 756, f. 109v7-12 = Vat. gr. 358, f. 128r.15-18 = Paris, BnF, Coislin, gr. 24, 179r: «Φήσει δέ τις ﮲ τὸ μὲν οὐκ ἔχει διὰ τὴν ἀλήθειαν λέγεσθαι ἣν οὐκ ἔχει﮲ τὸ δὲ ὁ ἔχει δι’ ὃ ἔχει ψεῦδος﮲ δοκεῖ γὰρ ἔχειν ὁ ἐν “ψευδωνύμῳ γνώσει" [cf. 1Tm. 6, 20: falsi nominis scientia] ὤν».
<non hab.> [CPG C125.1] in loc. cit.: Vat. gr. 1229, f. 91v; [CPG C125.2]: Cramer, Possinus. Nicolaï (Ed1657) note qu’il n’a pu repérer la sentence ni dans l’Opus imperfectum ni dans les homélies 31 et 46, ni dans d’autres commentaires attribués à Chrysostome.
¶Nota Cette sentence reproduit un passage de la première recension de la chaîne de Victor d’Antioche absent de l’édition Cramer et des manuscrits de la seconde recension. Le traducteur, qui n’a pas cherché à recourir aux idiomatismes habituels de l’exégèse latine, restitue le grec servilement au point de rendre la phrase obscure. La répétition de dici attestée par la tradition manuscrite ancienne et surtout l’étrange syntagme “ideo dici” (et non dicit) traduisent littéralement avec un lexique appauvri deux formes verbales différentes, complémentaires mais non redondantes: Φήσει δέ τις = Potest autem dici et τὸ μὲν λέγεσθαι= ideo dici. [ADL2019] [MM2019]

^AU ¶Codd. : Arag3 Li447 ( 18ra ) Pem38 V10650 Ed1470 Ed1474 Ed1570 Ed1611A Ed1657 Ed1953 {MM2019} {MM2021}

¹⁷⁵ dici] om. Arag3 Ed1470 Ed1474 Ed1570 Ed1611A Ed1657 Ed1745 Ed1953

¹⁷⁶ quia veritatem non habet Dicit autem quod habet] om. hom. V10650 Ed1570

¹⁷⁷ aliquis] alias V10650 , aliquid Ed1470 Ed1474 Ed1570 Ed1611A Ed1657 Ed1745 Ed1953

¹⁷⁸ intellectus] + se Arag3

Numérotation du verset Mc. 4,
distinctio 3

^marg.| {CMC4d3.1} CHRYSOSTOMUS. − Posuit supra¹⁷⁹ parabolam de tribus seminibus ¹⁸⁰, diversimode perditis et uno salvato cuius, secundum proportionem¹⁸¹ fidei et operationis, tres differentias ostendit. Hic vero parabolam ponit solum de salvatis.^AV ^ay
Unde dicit:

^ay ¶Fons^G: <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum [CPG C125.1]: Vat. gr. 756, f. 110v.9-18 = Vat. gr. 358, f. 128v.5-7 ; [CPG C125.2]: Cramer, p. 310.19-22 [= ed. Possinus, p. 94 (Victor Antiochenus)]: «τίθησι παραδείγματα [τάγματα Cramer], τριῶν διαφόρως ἀπολλυμένων καὶ ἑνὸς σωζομένου κατὰ τὴν ἀναλογίαν τῆς πίστεως καὶ τῆς ἐργασίας. Τρεῖς γὰρ καὶ τούτου εἴρηκε διαφοράς· ἐνταῦθα δὲ μίαν μόνην τέθηκε τῶν σωζομένων διαφορὰν».
<non hab.> Pas de source identifiée d’après Lamb2012 [ADL2019] [MM2019]

^AV ¶Codd. : Ber111 Li447 ( 18ra ) V10650 Ed1953 {MM2019}

¹⁷⁹ supra] omnia Md214

¹⁸⁰ tribus seminibus] inv. Li447*

¹⁸¹ proportionem] portionem Li447

Numérotation du verset Mc. 4,26

Et dicebat¹⁸²: Sic est regnum Dei quemadmodum si homo iactet¹⁸³ semen in terram,

¹⁸² dicebat] + illis Ber111

¹⁸³ iactet] adiacet Ber111

Numérotation du verset Mc. 4,27

etc.¹⁸⁴

¹⁸⁴ etc.] om. Ed1953

^marg.| {CMC4d3.2} HIERONYMUS. − Regnum Dei Ecclesia est que regitur a Deo et ipsa regit homines et contrarias virtutes et vitia calcat.^AW ^az

^az ¶Fons: Hieronymus ( pseudo) , In Mc., CCSL 82, p. 26.25-35: «Et dicebat: sic est regnum Dei, quemadmodum si homo iactat sementem in terram et reliqua usque adest messis. Et hanc parabolam praedicantis consequentem proprie sumpsit Marcus. Regnum Dei ecclesia est, quae regitur a Deo et ipsa regit homines, et contrarias uirtutes et uitia calcat, ut est centurio"habens sub" se"milites". Homo iactans semen filius hominis est; semen uerbum uitae, terra corda humana. Dormitatio hominis mors est saluatoris. Exsurgit semen nocte et die. Post somnium Christi"numerus credentium" per aduersa et prospera magis magis que germinabat in fide et creuit in opere». [FG2015]

^AW ¶Codd. : Ber111 Li447 V10650 Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CMC4d3.3} CHRYSOSTOMUS. − Vel regnum Dei dicit fidem que est in ipsum ac dispensationem¹⁸⁵ humanitatis. Quod quidem regnum est sicut si iaciat ¹⁸⁶* homo etc.¹⁸⁷ Ipse enim existens Deus et Dei filius, homo incommutabiliter factus pro nobis, terram seminavit, id est totum mundum Verbo divine cognitionis illuminavit.^AX ^ba

^ba ¶Fons^G: <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum [CPG C125.1]: Vat. gr. 756, f. 109v.13-24 = Vat. gr. 358, f. 128r.19-26 ; [CPG C125.2]: Cramer, p. 308.25-309.1 = Possinus, p. 92 (Victor Antiochenus): «Bασιλείαν Θεοῦ τὴν εἰς αὐτὸν πίστιν καλεῖ, καὶ τῆς ἐνσάρκου παρουσίας αὐτοῦ [+ κατὰ τὴν Cramer] οἰκονομίαν φησιν· [+ κατὰ τὸ, ἤγγικεν ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν, καὶ ἡ βασιλεία τοῦ Θεοῦ ἐντὸς ὑμῶν ἐστι, τοῖς μαθηταῖς εἰρημένον Cramer]. Αὕτη οὖν ἔοικεν ὡς ἐὰν ἄνθρωπος βάλῃ τὸν σπόρον ἐπὶ τῆς γῆς. [+ Καὶ ἄνθρωπος γὰρ ἐστι, καὶ τίς γνώσεται αὐτόν Cramer] Θεὸς γὰρ ὣν καὶ υἱὸς Θεοῦ πρὸ αἰώνων ὑπάρχων, ἄνθρωπος ἀτρέπτως γέγονεν δι’ ἡμᾶς, σπείρας τῇ γῇ* καὶ τὸν ἅπαντα κόσμον φωτίσας τῷ τῆς θεογνωσίας λόγῳ».
* τῇ γῇ] τὴν γῆν Cramer
<non hab.> Pas de source signalée par Lamb2012. [ADL2019] [MM2019]

^AX ¶Codd. : Li447 ( 18rb ) V10650 Ed1953 {MM2019}

¹⁸⁵ dispensationem] dispensationis V10650

¹⁸⁶ iaciat] iaceat Li447, + sementem Ed1953

¹⁸⁷ etc.] om. Ed1953

^marg.| {CMC4d3.4} HIERONYMUS. − Semen enim Verbum vite est, terra corda humana¹⁸⁸* . Dormitio hominis mors est salvatoris. Exurgit semen nocte et¹⁸⁹* die quia post somnum Christi, numerus credentium per adversa et prospera¹⁹⁰ magis magisque germinabat¹⁹¹* in fide et crevit in opere.^AY ^bb

^bb ¶Fons: Hieronymus ( pseudo) , In Mc., CCSL 82, p. 26.25-35: «Et dicebat: sic est regnum Dei, quemadmodum si homo iactat sementem in terram et reliqua usque adest messis. Et hanc parabolam praedicantis consequentem proprie sumpsit Marcus. Regnum Dei ecclesia est, quae regitur a Deo et ipsa regit homines, et contrarias uirtutes et uitia calcat, ut est centurio"habens sub" se"milites". Homo iactans semen filius hominis est; semen uerbum uitae, terra corda humana. Dormitatio hominis mors est saluatoris. Exsurgit semen nocte et die. Post somnium Christi"numerus credentium" per aduersa et prospera magis magis que germinabat in fide et creuit in opere». [FG2015]

^AY ¶Codd. : Li447 ( 18r b) V10650 Ed1953 {MM2019}

¹⁸⁸ humana] + et Ed1953

¹⁸⁹ et] ac Ed1953

¹⁹⁰ prospera] + et V10650

¹⁹¹ germinabat] germinavit Ed1953

^marg.| {CMC4d3.5} CHRYSOSTOMUS. − Vel exurgit ipse Christus qui sedebat, exspectans per longanimitatem quod recipientes semen fructificarent. Surgit autem, id est benevolentie sue verbo ad fructificationem nos erigens per arma iustitie, a dextris quibus significatur dies, et¹⁹² a sinistris, quibus significatur nox persecutionum. Per hec enim semen germinat nec arescit.^AZ ^bc

^bc ¶Fons^G: <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum (Mc. 4, 26-27) [CPG C125.1]: Vat. gr. 756, f. 109v.24-41 = Vat. gr. 358, f. 128r.26-36 ; [CPG C125.2]: Cramer, p. 309.2-12 = Possinus, p. 92-93 (Victor Antiochenus): «καὶ οἱονεὶ καθεύδει ἀναληφθεὶς, [+ ἣ ὡς ἀλλαχοῦ φησιν ἀπεδήμησεν Cramer] ἀναμένων διὰ τῆς μακροθυμίας καὶ ἀνεξικακίας καρποφορῆσαι τοὺς δεξαμένους [+ καὶ ὁσημέραι δεχομένους Cramer] τὸν σπόρον﮲ τούτεστι σωτήριον λόγον ἐγείρεται δὲ νύκτα καὶ ἡμέραν [+ κατὰ τὸ εἰρημένον,"ἐξεγέρθητι, ἵνα τί ὑπνοῖς Κύριε; ἀνάστηθι καὶ μὴ ἀπώσῃ εἰς τέλος" (Ps. 43, 23) Cramer] τοῖς τῆς προνοίας λόγοις διεγείρων ἡμᾶς ὑπὲρ πρὸς καρποφορίαν, διὰ τῶν δεξιῶν ὅπλων τῆς δικαιοσύνης [+ καὶ χρηστοτέρων Cramer]· τοῦτο γὰρ ἡ ἡμέρα καὶ τὸ φαιδρὸν τῆς χρηστότητος· καὶ διὰ τῶν ἀριστερῶν καὶ σκαιοτέρων· τοῦτο γὰρ ἡ νὺξ, τῶν τε διωγμῶν καὶ τῆς παιδείας τὸ σκυθρωπὸν [+ ὑπομένουσαι Cramer]. Διὰ τούτων γὰρ ὁ σπόρος βλαστάνει τε καὶ μηκύνεται».
<non hab.> Pas de source identifiée d’après Lamb2012 [ADL2019] [MM2019]

^AZ ¶Codd. : Li447 ( 18rb ) V10650 Ed1953 {MM2019}

¹⁹² et] om. Li447

^marg.| {CMC4d3.6} THEOPHYLACTUS. − Vel aliter . Christus dormit, id est ascendit in celum, ubi licet dormire videatur, surgit tamen nocte, cum, per temptationes, nos erigit in suam cognitionem, die vero cum, propter orationes, nostram disponit salutem.^BA ^bd

^bd ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 4, 26), PG 123, 533C13-D5. [CGC2015]

^BA ¶Codd. : Li447 ( 18rb ) V10650 Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CMC4d3.7} HIERONYMUS. − Quod autem dicit: dum nescit ille , tropica est locutio , id est nescire nos facit quis fructus usque in finem afferat.^BB ^be

^be ¶Fons: Hieronymus ( pseudo) , In Mc., CCSL 82, p. 26.25-35: «Dum nescit ille. Id est nescire nos fecit quis fructum in fine adferet, dum qui perseuerauerit ipse saluabitur». [FG2015]

^BB ¶Codd. : Li447 ( 18va ) V10650 Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CMC4d3.8} CHRYSOSTOMUS. − [1] Vel dicit: nescit ille ut ostendat liberam voluntatem eorum qui Verbum suscipiunt. [2] Voluntati enim nostre committit opus et non totum ipse solus operatur ne bonum involuntarium videatur.
Unde subdit:

Numérotation du verset Mc. 4,28

Ultro enim terra fructificat,

^marg.| id est non necessitate [3] coacta contra propriam voluntatem sed voluntate.^BC ^bf
Adducitur ad fructificandum:

^bf ¶Fons^G: <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum (Mc. 4, 27-28) [CPG C125.1]: Vat. gr. 756, f. 109v41-44 = Vat. gr. 358, f. 128r.26-30 ; [CPG C125.2]: Cramer, p. 309.12-18 : «[1] τὸ δὲ, ὡς οὐκ οἰδεν αὐτὸς, ἵνα εἴπῃ τῷ αὐτεξουσίῳ τῶν δεχομένων τὸν λόγον [2] βουλήματι ἐπιτρέπων τὴν ἐργασίαν , καὶ μὴ τὸ πᾶν αὐτὸς κατεργαζόμενος · ἵνα μὴ ἀκούσιον ἡμῶν ᾖ τὸ ἀγαθόν. Ὅθεν ἐπάγει , αὐτομάτως γὰρ ἡ γῆ καρποφορεῖ, οὐκ ἀνάγκης [3] τὸ αὐτεξούσιον βιαζομένης [+ οὐ περιφορᾶς ἄστρων καὶ τύχης ἣ εἱμαρμένης, κατὰ τὸν τῶν ἐμπλήκτων ὁ λόγον Cramer], ἀλλὰ προαιρέσεως προιούσης εἰς τοῦτο». [ADL2019] [MM2019]
<cuius fons> [2] cf. Theodorus Mopsuestenus , Fragmenta in Mc. [CPG 3841], Paris, BnF, Grec 194, f. 184r4 ; ed. Possinus, p. 91; PG 66, 714C .
<non hab.> Reuss (Mt. 13, 10-23, Lc. 8, 9-15).
¶Nota La source de [2] est proche d’une sentence attribuée à Théodore de Mopsueste dans le ms. édité par Possinus Certains considèrent même tout le passage comme un scholion de Théodore de Mopsuete transmis par la seule CGP: cf. Cramer, p. 309.12-19,26-28; Harold Smith , «The Sources of Victor of Antioch’s Commentary on Mark», Journal of Theological Studies, 19 (1918), p. 368 (cf. p. 358), repris par Lamb2012, p. 273, note 56. [MM2019] [MM2021]

^BC ¶Codd. : Li447 V10650 Ed1953 {MM2019}

Primum herbam¹⁹³.

¹⁹³ Primum herbam – Hieronymus] inv. Ed1953

^marg.| {CMC4d3.9} HIERONYMUS. − Id est timorem « initium enim sapientie timor Domini »^bg. Deinde spicam , id est penitentiam lacrimosam. Deinde plenum fructum in spica , id est caritatem: « Plenitudo enim legis est¹⁹⁴ caritas¹⁹⁵ »^bh.^BD ^bi

^bg Ps. 110, 10.

^bh Rm. 13, 10.

^bi ¶Fons: Hieronymus ( pseudo) , In Mc., CCSL 82, p. 26.42-27.46: «Primam herbam id est timorem."Initium enim sapientiae timor Domini". Deinde spicam, id est paenitentiam lacrimosam. Deinde plenum fructum in spica, id est caritatem."Plenitudo" enim"legis" caritas est». [FG2015]

^BD ¶Codd. : Li447 ( 18va ) V10650 Ed1953 {MM2019}

¹⁹⁴ est] et Li447

¹⁹⁵ caritas] tarditas ! V10650

^marg.| {CMC4d3.10} CHRYSOSTOMUS. − [a] Vel primo herbam fructificat in lege nature, paulatim ad profectum crescens, [b] postmodum producit spicas [d] in manipulum colligendas, [c] et in altari Domino offerendas, in lege scilicet Moysi; [f] postea plenum fructum in evangelio vel quia non solum oportet nos frondere per obedientiam, sed esse prudentes, et quasi arundinis spicas erectos persistere, de ventis agitantibus non curantes. Oportet nos etiam animam curare per assiduitatem memorie, ut tamquam spica¹⁹⁶* fructum gestemus idest operationem virtutis completam demonstremus.^BE ^bj

^bj ¶Fons^G: <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum [CPG C125.1]: Vat. gr. 756, f. 109v45 - 110r4 = Vat. gr. 358, f. 128r30 - v3 ; [CPG C125.2]: Cramer, p. 309.18- 310.1 ; Possinus, p. 93 (Victor Antiochenus): «[a] καρποφορεῖ δὲ πρῶτον χόρτον νόμῳ φύσεως, καί ταῖς κατὰ μικρὸν ἀναβάσεσι προἰοῦσα εἰς τελείωσιν [κατάληψιν Vg358] · [+ ἐπειδὴ καὶ ὡς νήπια γάλα ποτίζονται οἱ νεωστὶ τοῦ λόγου μετέχοντες, καὶ ἀναπίπτουσιν ἐπὶ τὸν χόρτον, οἱ ὡς ἀσθενοῦντες ἐσθίουσι λάχανα καὶ τῆς ἀλογωτέρας τροφῆς ἀπολαύουσι τῶν κριθινῶν ἄρτων Cramer]. [b] Εἶτα φέρει στάχυν [c] τὸν προσαγόμενον τῷ θυσιαστηρίῳ [τοῦ Κυρίου om. Vg358]﮲ [d] [+ καὶ Vg358 Cramer] εἰς δράγμα γινόμενον τῶν ἐρχομένων ἐν ἀγαλλιάσει καὶ αἰρόντων τὰ δράγματα αὑτῶν. [e] ὅταν δὲ παραδῷ ὁ καρπὸς, καὶ αἳ χῶραι λευκανθῶσι πρὸς θερισμὸν, ἐκτείνει τὸ δρέπανον ὁ καλὸς γεωργὸς [ὁ καλὸς γεωργὸς τὸ δρέπανον ἐκτείνει Vg358 (inv.)], ἵνα συναγάγῃ τὸν σῖτον εἰς τὰς ἀποθήκας [f] Oὐδὲ γὰρ ἀρκεῖ πρὸς σωτηρίαν ἡμῖν τὸ ἀνθῆσαι μόνον ὡς χόρτος διὰ τῆς ὑπακοῆς ἀλλὰ καὶ ἀνδρείας, ἵνα ὡς καλάμη σίτου ἱστάμεθα τῶν πνεόντων ἀνέμων περιφρονοῦντες [ὑπεριφρονοῦντες Vg358], ἤτοι τῶν πειρασμῶν εἰς ὕψος τείνοντες τῆς ψυχῆς τὸ ἀνάστημα· καὶ μνήμης δὲ διηνεκοῦς, ἵνα ὡς στάχυς ὠδινήσωμεν τὸν καρπὸν, καὶ τῇ ἐπεξεργασίᾳ τῆς ἀρετῆς τέλειον αὐτὸν ἀποδείξωμεν». [ADL2019] [MM2019]
<non hab.> Reuss (Mt. 13, 10-23, Lc. 8, 9-15).
¶Nota Certains considèrent les sections [a] et [e] (Cramer, p. 309.18-19,26-28) comme un scholion de Théodore de Mopsuete transmis par la seule CGP: cf. Harold Smith , «The Sources of Victor of Antioch’s Commentary on Mark», Journal of Theological Studies, 19 (1918), p. 368 (cf. p. 358), repris par Lamb2012, p. 273, note 56. Voir plus-haut CMC4d3.8} [MM2019]

^BE ¶Codd. : Li447 ( 18va ) V10650 Ed1953 {MM2019}

¹⁹⁶ spica] spice Ed1953

^marg.| {CMC4d3.11} THEOPHYLACTUS. − Herbam enim¹⁹⁷ germinamus cum¹⁹⁸ principium boni ostendimus, deinde spicam, cum resistere temptationibus possumus, deinde fructum, cum perfectum quis operatur.^BF ^bk
Sequitur:

^bk ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 4, 28), PG 123, 533D5-536A8 (ad sensum). [CGC2015]

^BF ¶Codd. : Li447 ( 18va ) Ed1953 {MM2019}

¹⁹⁷ enim] igitur Li447

¹⁹⁸ cum] + per V10650

Numérotation du verset Mc. 4,29

Et cum ex se produxerit fructus, statim mittit falcem quoniam adest messis.^BG

^BG ¶Codd. : Li447 ( 18rb ) V10650 Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CMC4d3.12} HIERONYMUS. − Falx est mors vel iudicium quod secat omnia. Messis est consummatio seculi.^BH ^bl

^bl ¶Fons: Hieronymus ( pseudo) , In Mc., CCSL 82, p. 27.47-56: «Falx est mors uel iudicium quod secat omnia. Quoniam adest messis, id est consummatio saeculi, in qua iusti gaudebunt qui in lacrimis seminauerunt. Quod semen iterum similat"grano sinapis" quod minimum in timore est, magnum autem in caritate, quae est maior"omnibus holeribus". Quia"Deus caritas est". Et"omnis caro faenum". Et qui infirmus est holera manducet. Et fecit"ramos" misericordiae et compassionis, cuius"sub umbra" pauperes Christi, qui sunt coeli"animalia", delectantur in coelo habitare». [FG2015]

^BH ¶Codd. : Li447 ( 18va ) Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CMC4d3.13} GREGORIUS. Super Ezechielem. ¹⁹⁹* − Vel aliter . Semen homo iactat in terram, cum cordi suo bonam intentionem inserit²⁰⁰. Dormit autem quia iam in spe boni operis quiescit. Nocte vero exurgit ac die quia²⁰¹ inter adversa et prospera proficit, dum ille nescit qui adhuc metiri incrementa sua non valet, et tamen concepta virtus ad perfectum²⁰² ducitur. Cum igitur desideria bona concipimus, semen in terram²⁰³ mittimus. Cum recta²⁰⁴* operari incipimus, herba sumus. Cum ad profectum boni operis crescimus, ad spicam pervenimus. Cum in eiusdem operationis²⁰⁵* perfectione solidamur, iam plenum frumentum in spica proferimus.^BI ^bm

^bm ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 1, c. 4, CCSL 120, p. 486.1921-1926, 1939-1944: «Semen homo iactat in terram, cum cordi suo bonam intentionem inserit. Et postquam semen iactauerit dormit, quia iam [om. Greg.] in spe boni operis quiescit. Nocte uero exsurgit ac die, quia inter aduersa et prospera proficit. Et semen germinat et crescit, dum illi [ille Greg.] nescit, quia et cum adhuc metiri incrementa sua non ualet , semel concepta uirtus ad profectum [prouectum Greg.] ducitur. [...]. Cum igitur desideria bona concipimus, semen in terram mittimus. Cum uero operari recta incipimus, herba sumus. Cum autem ad profectum [prouectum Greg.] boni operis crescimus, ad spicam peruenimus. Cum in eiusdem operationis perfectione solidamur, iam plenum frumentum in spica proferimus».
<potius quam> <cuius fons> Gregorius Magnus , Super Ezechielem, lib. 2, hom. 3, CCSL 142, lin. 87-90, 107-115
<ex quo> = Decretum Gratiani, 2, 33, 3, de paenitenti 2, 15 (textus), Friedberg, p. 1195.
¶Nota Thomas cite Grégoire à partir d’une version du Super Ezechielem qui est la même que celle qui a été retenue par les éditeurs de Bède. Le même passage est aussi cité par Gratien dans une version identique à l’édition critique de Grégoire. Les trois leçons qui les distinguent ont cependant peu de poids. [MM2109]

^BI ¶Codd. : Li447 (18va ) Ed1953 {MM2019}

¹⁹⁹ Super Ezechielem] om. V10650 , Moralium Ed1953

²⁰⁰ intentionem ins.] inv. Li447

²⁰¹ quia] qua V10650

²⁰² perfectum] profectum Li447

²⁰³ terram] terra Li447 V10650

²⁰⁴ recta] recte Ed1953

²⁰⁵ operationis] operis Ed1953

Numérotation du verset Mc. 4,
distinctio 4

^marg.| {CMC4d4.1} GLOSSA<TOR>. − Postquam posuit parabolam de fructificatione seminis evangelii, hic subiungit aliam parabolam ostendendo²⁰⁶* excellentiam doctrine evangelice ad omnes alias doctrinas.^BJ ^bn
Unde dicitur:

^bn ¶Fons: Nullus dehinc inventus nisi verissimiliter Glossator ipse, Thomas de Aquino. C f. Glossa ordinaria (Mc. 4, 22) [Strasbourg, 1481, t. 4, facsim. p. 99b marg.], ed. Gloss-e : «NONNE UT SUPER CANDELABRUM. BEDA Ut dominetur predicatio veritatis, subsit servitus corporis, per quam tamen excelsior appareat doctrina tamquam per candelabrum lucerna».
<non hab.> Glossa ordinaria; LLT
¶Nota L’expression et le thème de l’»excellentia doctrine evangelice» sont caractéristiques des gloses proprement thomasiennes de la Catena aurea. [MM2020]

^BJ ¶Codd. : Ber111 (153va) Li447 Ed1953 {MM2019}

²⁰⁶ ostendendo] ad ostendendum Ed1953

Numérotation du verset Mc. 4,30

Et dicebat cui assimilabimus regnum Dei²⁰⁷?

²⁰⁷ regnum Dei] etc. Ber111 Li447

Numérotation du verset Mc. 4,31

^marg.| {CMC4d4.2} THEOPHYLACTUS. − Parvissimum quidem est fidei verbum. Crede in Deum et salvus eris. Sed sparsa super terram predicatio dilatata est et augmentata, ita ut celi volatilia, id est contemplativi omnes²⁰⁸* et alti intellectu et cognitione sub eo habitent. Quanti enim sapientes gentilium relinquentes sapientiam, sub predicatione evangelii requieverunt ? Omnium igitur maior predicatio facta est.^BK ^bo

^bo ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 4, 30), PG 123, 536B8-C1 . [CGC2015]
¶Nota Traduction quasi littérale, hormis quelques omissions. Le superlatif parvissimum traduit la forme attique σμίκρος; Deum est mis pour Christ. [MM2019]

^BK ¶Codd. : Li447 (18vb ) Ed1953 {MM2019}

²⁰⁸ omnes Li447 cum graeco] homines Ed1953

^marg.| {CMC4d4.3} CHRYSOSTOMUS. − Et etiam quia quod²⁰⁹ fuit hominibus in brevibus sermonibus nuntiatum, sapientia, que inter perfectos dicitur, dilatavit super omnes sermones quia nihil maius est hac veritate.^BL ^bp

^bp ¶Fons^G: <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum [CPG C125.1]: Vat. gr. 756, f. 110r24-35 = Vat. gr. 358, f. 128v12-19 ; [CPG C125.2]: Cramer, p. 311.5-8 ; diff. Possinus: «καὶ τῶν πώποτε γενομένων ἐν ἀνθρώποις [+ δογμάτων Cramer] ἐν βραχυτάτοις οὗτος ἐπαγγέλλεται ῥήμασιν· ἡ δὲ ἐν τοῖς τελείοις λαλουμένη σοφία πλατύνει καὶ αὐξάνει τὸν λόγον ὑπὲρ πάντας λόγους*, ἅτε δὴ μόνον ἐν ἀληθείᾳ πλατυνόμενόν [+ τε καὶ αὐξανόμενον Cramer] μεῖζον δὲ ἀληθείας οὐδέν».
* ὑπὲρ πάντας λόγους] om. Cramer
<cuius fons> Isidorus Pelusiota , Epistolae, lib. 4, ep. 76 Heroni presbytero, PG 78, 1135C2-7 . [MM2019]
<non hab.> Collectio Casinensis (ACO); SChr. 422 [ADL2019] [MM2019]

^BL ¶Codd. : Li447 (19ra ) V10650 Ed1953 {MM2019}

²⁰⁹ quod] om. Li447

Numérotation du verset Mc. 4,32

^marg.| {CMC4d4.4} THEOPHYLACTUS. − Ramos enim²¹⁰* magnos fecit. Quidam enim apostolorum in Romam et quidam in Indiam et quidam in alias terre partes sunt divisi sicut rami.^BM ^bq

^bq ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 4, 30), PG 123, 536C1-5. [CGC2015]

^BM ¶Codd. : Li447 (19ra ) Ed1953 {MM2019}

²¹⁰ enim] autem Ed1953

^marg.| {CMC4d4.5} HIERONYMUS. − Vel semen istud minimum est timore, magnum autem in caritate, que est « maior omnibus oleribus »^brquia « Deus caritas est »^bset « omnis caro fenum »^bt. Fecit autem ramos misericordie et²¹¹ compassionis cuius* ²¹² sub umbra pauperes Christi, qui sunt celi animalia, delectantur habitare.^BN ^bu

^br Ps. 125, 5.

^bs 1Io. 4, 8.

^bt Is. 40, 6.

^bu ¶Fons: Hieronymus ( pseudo) , In Mc., CCSL 82, p. 27.47-56: «Falx est mors uel iudicium quod secat omnia. Quoniam adest messis, id est consummatio saeculi, in qua iusti gaudebunt qui in lacrimis seminauerunt. Quod semen iterum similat"grano sinapis" quod minimum in timore est, magnum autem in caritate, quae est maior"omnibus holeribus". Quia"Deus caritas est". Et"omnis caro faenum". Et qui infirmus est holera manducet. Et fecit"ramos" misericordiae et compassionis, cuius"sub umbra" pauperes Christi, qui sunt coeli"animalia", delectantur in coelo habitare». [FG2015]

^BN ¶Codd. : Li447 (19ra ) Ed1953 {MM2019}

²¹¹ et] om. V10650

²¹² cuius] cum Ed1953

^marg.| {CMC4d4.6} BEDA. − Homo autem qui seminat a plerisque salvator ipse intelligitur, ab aliis autem ²¹³* homo seminans in corde suo.^BO ^bv

^bv ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 1, c. 4, CCSL 120, p. 487.1954-1957: «Homo qui seminat a plerisque saluator intellegitur quod animis credentium seminet ab aliis homo ipse seminans in terra siue agro suo, hoc est in semet ipso et in corde suo».
<cuius fons> Cf. Hieronymus, In Mt., lib. 2, CCSL 77, p. 107.847-850: «Homo qui seminat in agro suo a plerisque saluator intellegitur quod in animis credentium seminet, ab aliis ipse homo seminans in agro suo, hoc est in semet ipso et in corde suo». [FG2017]

^BO ¶Codd. : Li447 (19ra ) Ed1953 {MM2019}

²¹³ autem] + ipse Ed1953

^marg.| {CMC4d4.7} CHRYSOSTOMUS. − Postea vero Marcus, brevitate gaudens, ostendens parabolarum naturam, subiungit:^BP ^bw

^bw ¶Fons^G: <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum [CPG C125.1]: Vat. gr. 756, f. 110r.40-42 = Vat. gr. 358, f. 128r.24-29 ; [CPG C125.2]: Cramer, p. 311.10-14 : «εἶτα συντομίᾳ χαίρων οὗτος [+ μακάριος Cramer] ὁ Εὐαγγελιστὴς, τῶν παραβολῶν ὑποδείξας τὸ εἶδος ἐπιφέρει, καὶ τοιαύταις παραβολαῖς [+ πολλαῖς Cramer ] ἐλάλει αὐτοῖς τὸν λόγον, καθὼς ἐδύναντο ἀκούειν [+ καὶ τὰ ἑξῆς. Ἀρίστου ἐστὶ διδασκάλου πρὸς τὴν ἕξιν τῶν ἀκουόντων ποιεῖσθαι τοὺς λόγους Cramer ]».
<non hab.> Pas de source identifiée d’après Lamb2012. [ADL2019] [MM2019]

^BP ¶Codd. : Li447 (19ra ) Ed1953 {MM2019}

Numérotation du verset Mc. 4,33

Et talibus multis parabolis loquebatur eis verbum prout poterant audire.

^marg.| {CMC4d4.8} THEOPHYLACTUS. − Quoniam enim turbe erant indocte, a comestibilibus²¹⁴ et consuetis nominibus instruit eas.
Et propter hoc subdit:

²¹⁴ comestibilibus Li447² ( corr.) Ed1953 ] comestionibus Li447*

Numérotation du verset Mc. 4,34

Sine parabola autem non loquebatur eis,

^marg.| ut scilicet moverentur ad accedendum et interrogandum.
Sequitur:

Seorsum autem discipulis suis disserebat omnia,

^marg.| scilicet de quibus interrogabant ut ignorantes, non simpliciter omnia tam manifesta quam immanifesta.^BQ ^bx

^bx ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 4, 33-34), PG 123, 536C5-13 . [CGC2015]

^BQ ¶Codd. : Li447 (19ra ) Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CMC4d4.9} HIERONYMUS. − Illi enim digni erant seorsum audire mysteria in penetrali, in timore sapientie qui remoti a cogitationum malarum tumultibus, in solitudine virtutum permanebant. Sapientia enim in tempore otii percipitur.^BR ^by

^by ¶Fons: Hieronymus ( pseudo) , In Mc., CCSL 82, p. 27.57-61: «Seorsum autem discipulis suis disserebat omnia. Illi enim digni erant audire mysteria in penuali intimo sapientiae qui remotis cogitationum malarum tumultibus in solitudine uirtutum permanebant. Sapientia enim scribae est in tempore otii. Dehinc ad mare ueniunt et fluctibus turbantur». [FG2015]

^BR ¶Codd. : Li447 (19rb ) Ed1953 {MM2019}

Numérotation du verset Mc. 4,
distinctio 5

^marg.| {CMC4d5.1} HIERONYMUS. − Post doctrinam , dehinc ad mare venerunt²¹⁵ et fluctibus²¹⁶ turbantur.^BS ^bz
Unde dicitur:

^bz ¶Fons: Hieronymus ( pseudo) , In Mc., CCSL 82, p. 27.57-61: «Seorsum autem discipulis suis disserebat omnia. Illi enim digni erant audire mysteria in penuali intimo sapientiae qui remotis cogitationum malarum tumultibus in solitudine uirtutum permanebant. Sapientia enim scribae est in tempore otii. Dehinc ad mare ueniunt et fluctibus turbantur». [FG2015]

^BS ¶Codd. : Ber111 Li447 (19rb ) Ed1953 {MM2019} {MM2021}

²¹⁵ venerunt] veniunt Li447

²¹⁶ fluctibus] fl...tribus Ber111

Numérotation du verset Mc. 4,35

Et ait illis: In illa die, cum sero esset factum, transeamus contra.

^marg.| {CMC4d5.2} REMIGIUS. Super Mattheum ²¹⁷* . − Tria enim legitur Dominus habuisse refugia, scilicet navis, montis et deserti. Et²¹⁸* quotiens a turbis comprimebatur, ad aliquid²¹⁹ istorum refugiebat. Cum ergo vidit Dominus turbas multas circa se, earum importunitatem, quasi homo volens declinare, iussit discipulos suos transfretare.^BT ^ca
Sequitur:

^ca ¶Fons: Remigius Autissiodorensis, In Mt., c. 49 (Mt. 8, 18), Madrid, Bibl. nac., 198, f. 82rb : «Tria legitur Dominus habuisse refugia, id est navis, montis et deserti. Et quotiens a turbis comprimebatur, ad aliquid istorum confugebat. Cumque vidit Dominus turbas multas circa se, quasi homo volens earum importunitatem declinare iussit discipulos suos ire trans fretum». [MM2019]

^BT ¶Codd. : Li447 (19rb ) Ed1953 {MM2019}

²¹⁷ Super Mattheum] om. Ed1953

²¹⁸ Et] om. Ed1953

²¹⁹ aliquid Li447 , aliquod Ed1953

Numérotation du verset Mc. 4,36

Et, dimittentes turbam, assumunt eum ita ut erat in navi.

^marg.| {CMC4d5.3} CHRYSOSTOMUS. − [a] Discipulos quidem assumpsit Dominus ut visores fierent futuri miraculi sed solum ipsos assumit, [h] ne alii cognoscerent ipsos esse tam modice fidei. Unde, ad ostendendum quod separatim alii transfretabant, subiungit:

Et alie naves erant cum illo.

^marg.| [b] Ne autem superbirent discipuli quod eos solos assumpserat, periclitari eos permittit et ut, etiam per hoc, discerent temptationes viriliter sustinere.
[d] Unde sequitur:

Numérotation du verset Mc. 4,37

Et facta est procella magna etc.²²⁰.

²²⁰ etc.] om. Ed1953

^marg.| Ut autem futuri miraculi maiorem eis imprimat sensum, [g] dat tempus timori, dormiendo.
Unde sequitur:

Numérotation du verset Mc. 4,38

Et erat ipse in puppi super cervical dormiens.

^marg.| [e] Si enim vigilasset aut non timuissent neque rogassent, [c] tempestate exorta²²¹*, [f] aut eum aliquid tale facere non putassent.^BU ^cb

^cb ¶Fons^G: <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum [CPG C125.2]: Cramer, p. 312.20-313.14 = Paris, BnF, grec 187, f. 75r ; Possinus, p. 97-98 (Victor Antiochenus): «[a] Τοὺς μὲν οὖν μαθητὰς μεθ’ ἑαυτοῦ ἔλαβεν, τοὺς ὄχλους ἀφεὶς ἤτοι [ἤγουν Cramer] προπέμψας, παρἐλαβεν δὲ οὐ μάτην οὐ δὲ εἰκῇ ἀλλ’ ὥστε ποιῆσαι θεατὰς τοῦ μέλλοντος ἔσεσθαι θαύματος [b] καὶ ἵνα μὴ μέγα φρονῶσιν , ὅτι τοὺς ἄλλους πέμψας, αὐτοὺς κατέσχεν, ἀφίησι κλυδωνισθῆναι · τοῦτό τε, κατορθῶν καὶ πειρασμοὺς φέρειν γενναίως [...] [c] τοῦ κλυδωνίου τοίνυν διεγερθέντος [...] [d] κἂν μεγάλα διεγείρηται τὰ κύματα , [...] ὥστε μεῖζον φανῆναι τὸ θαῦμα, καὶ διηνεκῆ γενέσθαι τοῦ συμβάντος τὴν μνήμην. [...] [e] Εἰ γὰρ ἐγρηγορότος ἐγένετο, ἣ οὐκ ἃν ἐφοβήθησαν, ἣ οὐκ ἃν παρεκάλεσαν , [f] ἣ οὐδὲν ἐνόμισαν αὐτὸν δύνασθαι τι τοιοῦτον ποιεῖν. [g] Διὰ τοῦτο καθεύδει, διδοὺς καιροὺς τῇ δειλίᾳ [...] [h] ὥστε μὴ καταγνωσθῆναι αὐτοὺς ὀλιγοπιστίᾳ».
<potius quam> [CPG C125.1] = Vat. gr. 756, f. 110r40 -110v12 = Napoli, Naz., gr. 3, f. 145r; Vat. gr. 358, f. 128v36 - 129r10 : [a b e f g h], om. [c d]; Budapest, Univ., gr. 1, ed. 1860, p. 140 : [a b e f h], om. [c d g] reliqua diff.; cf. Matthaei, p. 78.8-79. 13 : [a b e f ], om. [c d g h].
<cuius fons> Chrysostomus , In Mt. hom. 28, § 1, PG57, [a] 349.49 - 350.40. [b] 43-46, [c] 351.7-8, [d] 20-24, [e] 33-34, [f] 34-35, [g] 36-37, [h] 45-46 .
<ex quo><potius quam> Chrysostomus, In Mt., hom. 28 (Mt. 8, 23), Burgundionis versio, BAV, Vat. lat. 383, f. 103vb : «[a] Turbas igitur premisit discipulos autem secum accepit. Etenim et hoc illi {evangeliste} dicunt. Accepit autem non vane neque inaniter sed ut faciat inspectores miraculi quod faciendum erat. Quemadmodum enim aliquis optimus puerorum exercitator ad utraque eos erexit et ad hoc ut non in periculis stupeant et ad hoc ut moderata autument in honoribus. [b] Ut enim non magna sapiant quoniam, alios dimittens, eos retinuit, permittit fluctuari et hoc dirigens et exercitans temptationes ferre viriliter. Magna enim et priora miracula erant sed hoc et exercitationem quandam habebat non parvam. Et veteris cognatum signum erat. Propter hoc solos discipulos ducit secum. Ubi enim miraculorum ostensio erat et plebem permittit adesse. Ubi autem temptationum et timorum insurrectio athletas orbis terrarum quos exercitaturus erat hos assumit solos. Et Mattheus quidem ait quoniam dormiebat dixit. Lucas autem quoniam in cervicali ait simpliciter et monstrans humilitatem et multam hinc erudiens nos philosophiam. [c] Fluctuatione igitur erecta et mari insaniente erigunt eum dicentes: Domine salva nos perimus. Hic autem eos increpabat antequam mare. [...] [f. 104ra] [...] [d] Monstrans igitur hinc quoniam confidere oportet etsi magne surgant procelle et quoniam omnia utiliter dispensat primum eos increpat. Etenim hic id est turbari {mare} utiliter factum est ut maius appareat hoc miraculum et memoria eius quod accidit continua fiat. Cum enim inopinabile aliquid faciendum est, multa antea instruuntur memorie {vel commendativa} effectiva ut non postquam transit miraculum in oblivionem incidant. [...] [e] Si enim vigilante eo hiemps facta esset, vel non timuissent, vel non rogassent, vel neque ipsum posse tale aliquid facere crederent. [g] Propter hoc dormit dans tempus formidini et maiorem eis faciens sensum eorum que fiebant. [...] [h] Propter hoc neque presentibus turbis hoc facit ut non condempnentur {vel accusentur} modice fidei sed eos solos accipiens corrigit {vel emendat}».
¶Nota Exceptionnellement, deux éléments de la sentence [c d], attestés par la seconde recension de la Catena graecorum, sont absents des manuscrits de la première recension examinés. Thomas a pu insérer le rappel du lemme biblique [c d] à cet endroit soit de son propre chef en raison de la logique de l’explication du passage, soit parce qu’il dépend d’une version de la CGP proche de la seconde version (Cramer). Nous privilégions la première hypothèse. Le recours direct à l’original de Chrysostome est peu probable. Il faut écarter l’utilisation de la traduction de Burgundio dont la fidélité servile ne fait que noyer la substance de la sentence chrysostomienne dans une tempête de mots. Voir aussi CMC4d5.5 qui emprunte aux mêmes sources et pose les mêmes questions. [ADL2019] [MM2019]

^BU ¶Codd. : Li447 (19rb ) Ed1953 {MM2019}

²²¹ exorta] orta Li447

^marg.| {CMC4d5.4} THEOPHYLACTUS. − Dimisit ergo eos incidere in timore periclitationis ut eius virtutem in seipsis sentirent²²²* qui alios ab eo beneficiatos videbant. Dormiebat autem super cervical navis, ligneum siquidem.^BV ^cc

^cc ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 4, 36), PG 123, 537B2-14 (ad sensum). [CGC2015]

^BV ¶Codd. : Li447 ( 19va ) Ed1953 {MM2019}

²²² sentirent] cognoscerent Ed1953

^marg.| {CMC4d5.5} CHRYSOSTOMUS. − [a] Ostendens suam humilitatem et, ex hoc, multam sapientiam docens. [c] Nondum autem discipuli, qui circa eum existebant, eius gloriam cognoscebant. Et quidem quod surgens poterat ventis imperare credebant, sed quod quiescens seu dormiens nequaquam.^BW ^cd
[b] Et ideo sequitur:

^cd ¶Fons^G: <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum [CPG C125.1]: Vat. gr. 756, f. 110v1-14 , Vat. gr. 358, f. 128v40 - 129r24; [CPG C125.2]: Cramer, p. 312.27-313.16 ; Possinus, p. 97 (Victor Antiochenus): «[a] δεικνὺς τὸ ἄτυφον, καὶ πολλὴν ἐντεῦθεν ἡμᾶς παιδεύων φιλοσοφίαν [b] [+ “Tοῦ κλυδωνίου τοίνυν διεγερθέντος, διεγείρουσιν αὐτὸν λέγοντες﮲ διδάσκαλε, οὐ μέλει σοι ὅτι ἀπολλύμεθα ” (Mc. 4, 38) Cramer Possinus ]; [c] ἀλλ’αὐτοὺς μόνους λαβὼν διορθοῦται οὐδὲ γὰρ τὴν προσήκουσαν περὶ αὐτοῦ δόξαν εἶχον. Ἀλλ’ ὅτι μὲν δύναται δειγερεὶς ἐπιτιμᾷν ᾔδεσαν , ὅτι δὲ καὶ καθεύδων, οὐδέπω».
<cuius fons> Chrysostomus , In Mt., hom. 28, § 1, [a b] PG 57, 351.6-10, [c] 351.46-56 .
<potius quam> Chrysostomus, In Mt., hom. 28 (Mt. 8, 23), Burgundionis versio, BAV, Vat. lat. 383, f. 103vb-104rb : «[a] Et monstrans humilitatem et multam hinc erudiens nos philosophiam. [b] Fluctuatione igitur erecta et mari insaniente erigunt eum dicentes. Domine salva nos perimus. [...] [c] Illud utique dicam quoniam hoc ipsum maxime signum fuit, non decente de ipso opinionem habendi. Quoniam enim potest increpare erectus. Noverant quoniam autem et dormiens nondum».
¶Nota L’omission de la proposition [b] par la première recension de la Catena Graecorum patrum est compensée opportunément par Thomas qui remplace la citation originale de Mt. 8, 25 par le passage parallèle de Mc. 4, 38). Le recours à une autre version de la chaîne que celle des manuscrits de la version citée est possible (par ex. Cramer) mais ne s’impose pas. Voir aussi CMC4d5.3 qui emprunte aux mêmes sources et pose les mêmes questions. [ADL2019] [MM2019]

^BW ¶Codd. : Li447 ( 19va ) Ed1953 {MM2019}

Et excitant eum et dicunt ei: Magister, non ad te pertinet quia perimus ?

^marg.| {CMC4d5.6} THEOPHYLACTUS. − Ipse autem exurgens , comminatur primo quidem vento, qui maris tempestatem et fluctus faciebat. Et hoc est quod subditur:

Numérotation du verset Mc. 4,39

Et exurgens comminatus est vento.

^marg.| Deinde vero²²³* precipit mari .^BX ^ce
Unde sequitur:

^ce ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 4, 38-39), PG 123, 537B14-17. [CGC2015]

^BX ¶Codd. : Li447 ( 19va ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

²²³ vero] om. Ed1953

Et dixit mari: Tace obmutesce.

^marg.| {CMC4d5.7} GLOSSA<TOR>. − Ex commotione enim maris quidam sonitus consurgit qui videtur esse quedam²²⁴ maris locutio, periculum comminantis. Et ideo convenienter, sub quadam metaphora, tranquillitatem imperat taciturnitatis vocabulo; sicut et in cohibitione ventorum qui, sua violentia, mare conturbant, comminationem nominavit. Solent enim potestatem habentes, eos qui violentia pacem hominum conturbant²²⁵, comminatione penarum refrenare. Per hoc ergo datur intelligi quod, sicut rex aliquis potest comminatione violentos comprimere et suis edictis murmur subiecti populi mitigare, ita Christus rex universe creature existens, sua comminatione ventorum cohibuit violentiam et mari taciturnitatem indixit et statim est effectus secutus.
Sequitur enim:

²²⁴ quedam] quidam Li447

²²⁵ cont. h om. ] conturbant hominum conturbant Li447

Et cessavit ventus,

^marg.| cui scilicet fuerat comminatus,

et facta est tranquillitas magna,

^marg.| scilicet in mari cui taciturnitatem indixerat.^BY ^cf

^cf ¶Fons: Nullus dehinc inventus nisi verissimiliter Glossator ipse, Thomas de Aquino.
<non hab.> Glossa ordinaria (ed. Gloss-e) Catena Graecorum Patrum (Cramer); LLT; PL; Albertus Magnus e-corpus. [MM2019]

^BY ¶Codd. : Li447 (19vb ) Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CMC4d5.8} THEOPHYLACTUS. − Comminatus est etiam et discipulis tamquam fidem non habentibus.
Sequitur enim:

Numérotation du verset Mc. 4,40

Et ait illis: Quid timidi estis ? Necdum habetis fidem?

^marg.| Si enim habuissent fidem, credidissent quod etiam dormiens servare ipsos²²⁶* potuisset incolumes.
Sequitur:

²²⁶ ipsos] eos Ed1953

Et timuerunt timore magno et dicebant ad alterutrum: Quis, putas, est iste, quia venti et mare obediunt ei?

^marg.| Etenim dubie habebant se contra²²⁷* eum. Inquantum enim iussu mare placavit, non baculo, ut Moyses, non precibus, ut Eliseus Iordanem, neque arca, ut Iesus Nave, secundum hoc vere Deus eis videbatur, secundum vero quod dormiebat, homo.^BZ ^cg

^cg ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 4, 39), PG 123, 537C2-11. [CGC2015]

^BZ ¶Codd. : Li447 Mt366 Ed1953 {MM2019}

²²⁷ contra] erga Ed1953

^marg.| {CMC4d5.9} HIERONYMUS. − [b] Mystice vero puppis initium Ecclesie est²²⁸* cum quo²²⁹* Dominus corporaliter « dormit²³⁰* qui custodit Israel »^ch. [a] Puppis enim mortuis pellibus vivos continet et fluctus arcet et ligno solidatur, id est cruce et morte Domini Ecclesia salvatur. Cervical corpus Domini est cui divinitas sicut caput inclinata est. [c] Ventus autem et mare demones et persecutores sunt; quibus dicit tace , quando compescit edicta regum iniquorum ut voluerit. Tranquillitas magna est pax Ecclesie post pressuram, sive theorica post vitam activam.^CA ^ci

^ch Cf. Ps. 120, 4.

^ci ¶Fons: Hieronymus ( pseudo) , In Mc., CCSL 82, p. 27.606-28.73: «[a] Puppis mortuis pellibus uiuos continet et fluctus arcet et ligno solidatur, id est cruce et morte Domini Ecclesia saluatur. Ceruical corpus Domini est cui diuinitas sicut caput inclinata est. [b] Puppis initium ecclesiae est, cum quo Dominus corporaliter dormit. Quia numquam"dormitet" qui"custodit Israhel". Comminatur uento et mari ut taceat. De quo dicitur,"Tu dominaris potestati maris", et reliqua. [c] Uentus et mare daemones et persecutores sunt. Et dicit,"tace", quando conpescit edicta regum iniquorum ut uoluerit, quia non est hominis ut dirigat gressus suos. Tranquillitas magna pax ecclesiae est post pressuras, siue theoria post actualem uitam». [FG2015] [MM2019]*

^CA ¶Codd. : Li447 (30ra ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

²²⁸ initium – Ecclesie est] inv. Ed1953

²²⁹ cum quo] in qua Ed1953

²³⁰ dormit] + quia numquam dormit Ed1953

^marg.| {CMC4d5.10} BEDA. − [1] Vel navicula quam ascendit, passionis arbor intelligitur per quam fideles ad securitatem securi littoris perveniunt. Alie naves que fuisse dicuntur cum Domino, illos significant qui fide dominice crucis imbuti sunt, non tamen turbine tribulationum pulsati²³¹. Vel post temptationum procellas serenitate pacis utuntur. Discipulis autem navigantibus Christus obdormivit quia fidelibus futuri regni quietem meditantibus, tempus dominice passionis advenit. Unde bene²³²* hoc sero factum fuisse perhibetur ut veri solis occubitum non sola Domini dormitio sed ipsa descendentis lucis hora significet. Ascendente autem illo²³³* puppim crucis, fluctus blasphemantium persecutorum assurgunt demoniacis excitati procellis. Quibus tamen non ipsius patientia turbatur sed discipulorum imbecillitas concutitur. Excitant autem discipuli Dominum quia cuius mortem viderant, maximis votis resurrectionem querebant. Vento exurgens comminatus est quia resurrectione celebrata, diaboli superbiam stravit. Mare silere precepit quia Iudeorum rabiem resurgendo deiecit. [2] Discipuli autem arguuntur quia post resurrectionem exprobavit eis incredulitatem eorum . [3] Et nos quoque cum signo dominice crucis imbuti seculum relinquere disponimus, navem cum Iesu conscendimus²³⁴, mare transire conamur. Sed nobis navigantibus inter equoris fremitus obdormit quando inter medios virtutum nisus²³⁵* vel immundorum spirituum vel hominum pravorum vel ipso²³⁶* nostrarum cogitationum impetu²³⁷*, amoris flamma refrigescit. Verum inter huiusmodi procellas illum sedulo excitemus. Mox tempestatem compescet, refundet tranquillitatem, portum salutis indulgebit.^CB ^cj

^cj ¶Fons: [1] Beda Venerabilis, In Mc., lib. 2, c. 4, CCSL 120, p. 489.8-490.54: «Nauicula autem quam ascendit nulla melius quam sacratissimae passionis ipsius intellegitur arbor cuius beneficio quique deles adiuti transcensis mundi fluctibus ad habitationem patriae caelestis quasi ad stabilitatem securi litoris perueniunt. Aliae autem naues quae fuisse dicuntur cum domino nec tamen in altum ductae uel aliquid tempestatis pertulisse narrantur illos nimirum significant qui ita fide dominicae crucis inbuti sunt ut necdum turbine tribulationum pulsati tantum in pace ecclesiae suscepta fidei mysteria conseruent uel certe eos qui post crebras temptationum procellas aliquantula ad tempus serenitate concessae pacis utuntur. Incertum namque est naues illae utrum nuper factae in portum deductae sint an post experta maris pericula ad portum reductae. Vnde utrosque recte possunt designare et eos uidelicet qui necdum sunt temptationibus probati et illos qui post examinationem crebram tribulationum pro christo aliquanta sopitis temptationibus sunt rerum tranquillitate potiti. Et facta est procella magna uenti et fluctus mittebat in nauem ita ut impleretur nauis, et erat ipse in puppi supra ceruical dormiens. Discipulis nauigantibus christus obdormiuit quia calcantibus saeculum fidelibus futuri que regni quietem animo meditantibus et uel secundo spiritus sancti flatu uel remigio proprii conatus infidos mundi fastus certatim post terga iactantibus tempus subito dominicae passionis aduenit. Vnde bene hoc sero facto gestum fuisse perhibetur ut ueri solis occubitum non sola domini dormitio sed et ipsa decedentis lucis hora significet. Ascendente autem illo puppim crucis qua somnum mortis caperet fluctus blasphemantium persecutorum daemonicis excitati procellis assurgunt. Quibus tamen non ipsius patientia turbatur, sed discipulorum imbecillitas concutitur trepidat periclitatur. Et excitant eum et dicunt ei: magister non ad te pertinet quia perimus? excitant dominum discipuli ne eo dormiente fluctuum feritate dispereant quia cuius mortem uiderant maximis uotis resurrectionem quaerebant ne, si diutius ipse morte carnis sopiretur, eorum mens spiritali in perpetuum morte periret. Vnde bene sequitur: et exsurgens comminatus est uento et dixit mari: tace obmutesce. Et cessauit uentus, et facta est tranquillitas magna. Vento quippe exsurgens comminatus est quia resurrectione celebrata diaboli superbiam strauit dum per mortem destruxit eum qui habebat mortis imperium. Mare quoque silere praecepit ac tranquillitatem reduxit quia uesanam iudaeorum rabiem quae caput quatiens clamauerat, si filius dei est, descendat nunc de cruce, et credimus ei, mortem superando ac de sepulchro resurgendo deiecit». [2] <non hab.> Beda, in op. cit. [3] Beda Venerabilis, In Mc., lib. 2, c. 4, CCSL 120, p. 491.79-91: «Et nos quoque singuli cum signo dominicae crucis imbuti saeculum relinquere disponimus nauem profecto cum iesu conscendimus mare transire conamur. Sed qui non dormitabit neque obdormiet israhel custodiens semper nobis tamen saepe nauigantibus quasi inter aequoris fremitus obdormit quando crebrescente inter medios uirtutum nisus uel immundorum spirituum uel hominum prauorum uel ipso nostrarum cogitationum impetu fidei splendor obtenebrescit spei celsitudo contabescit amoris flamma refrigescit. Verum inter huiusmodi procellas ad illum necesse est gubernatorem curramus illum sedulo excitemus qui non seruiat sed imperet uentis. Mox tempestates compescet refundet tranquillitatem portum salutis indulgebit». [FG2017]*

^CB ¶Codd. : Li447 (30ra ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

²³¹ pulsati] pulsari Li447*

²³² bene] om. Ed1953

²³³ illo] + in Ed1953

²³⁴ conscendimus] concendimus Li447

²³⁵ nisus] visus Ed1953

²³⁶ ipso] ipsarum Ed1953

²³⁷ impetu] impetus Ed1953

Comment citer cette page ?
Martin Morard et alii, ed., Thomas de Aquino. Catena aurea (Mc. Capitulum 4 ), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 03/05/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=catena&numLivre=56&chapitre=56_4)

Signaler un complément d'information

Notes :

<56. - Marci evangelium**>

Capitulum 4

<56. Catena aurea in Marcum>

Capitulum 4