Glossae Scripturae Sacrae-electronicae (Gloss-e)

Biblia communis

Capitulum 2

Numérotation du verset Mc. 2,1

Et iterum

intravit

in Capharnaum¹

¹ in Cor2 ( glos.) Cor4* ( IN cancel.) Ω^FΩ^H Ω^S ] om. Cas239 Cor2 ( IN ) Cor4² Ω^MΩ^RΩ^JΩ^P Ω^L Li447 Li447@ Weber

post dies octo²

² octo Cor4* Ω^MΩ^F Ω^H Ω^RΩ^S Li447 Li447@ Rusch ] om. Cas239 Cor2 ( OCTO grec. anti.) Cor4² (cancel.) Cor1 (lectio certior) CorS1 (sine OCTO ) Ω^J Ω^P Ω^L Weber

Numérotation du verset Mc. 2,2

et auditum est quod in domo

esset et

convenerunt³ multi ita ut non caperent⁴

³ convenerunt Cas239 Ω^H Ω^RΩ^J Ω^P Ω^S Li447@ Rusch Weber ] convenerant CorS2, -nert’ Ω^F, venerunt Ω^M |

⁴ caperent Wordsworth (H Θ To22) Cas239 Cor4* ( habebat prius CAPERENT in plurali sed correxit CAPERET in singulari et mirum# ) Ω^MΩ^FΩ^H Ω^RΩ^P Ω^LΩ^S ] caperet Cor2 ( grec. anti. ) Cor3 ( al. ) Cor4² Ω^J Rusch Weber , + domus Kells Wordsworth (D E L), + eos domus Ω^J |

neque ad ianuam⁵

⁵ neque ad ianuam Cas239 Cor3 (al.) Ω^MΩ^F Ω^H Ω^RΩ^P Ω^L Ω^S Li447 Li447@ Rusch Clementina Weber ] om. Ω^J | ( ET CONVENERANT ITA UT NON CAPERET EOS DOMUS al. et secunda correctio habent sic et addunt NEQUE AD IANUAM. Sed prior correctio ITA UT NON CAPERENT sine EOS DOMUS et sic ubique legi et hoc exponit Glossa. Intellige: NON CAPERENT idest capi possent ad penitentiam que ducit ad civitatem. Secunda correctio habet ex prima scrip<tione> ITA UT NON CAPERET EOS DOMUS NEQUE IANUAM sed al<qui> addunt correctione quod illud UT NON CAPERET EOS falsa littara est et illi habent sic ITA UT NON CAPERENT NEQUE AD IANUAM CAPERENT scilicet verbum)

loquebatur eis⁶ verbum.

⁶ eis Cor3 (al.) Ω^MΩ^F Ω^H Ω^R Ω^P Ω^LΩ^S Li447@ Rusch Clementina Weber ] ad eos Ω^J

Numérotation du verset Mc. 2,3

Et venerunt

ad eum ferentes⁷ paralyticum

⁷ ad eum - ferentes Ω^F Ω^H Ω^S Clementina ] inv. Ω^J Li447 Li447@ Rusch Weber

qui⁸ a quatuor portabatur.

⁸ qui Ω^F Ω^H Ω^J Ω^LΩ^S Li447 Rusch Weber ] om. Li447@

Numérotation du verset Mc. 2,4

Et cum non possent⁹ offerre eum illi pre turba,

⁹ possent Ω^F Ω^H Ω^LΩ^J Ω^S Li447 Rusch Weber ] om. Li447@

nudaverunt tectum

ubi erat et patefacientes

submiserunt grabatum

in quo paralyticus

iacebat.

Numérotation du verset Mc. 2,5

Cum autem vidisset¹⁰ Iesus fidem illorum

¹⁰autem - vidisset Ω^F Ω^H Ω^S Rusch Clementina ] inv. Ω^LΩ^J Weber

ait paralytico: Fili,

dimittuntur tibi peccata tua¹¹.

¹¹ tua Brescianus Wordsworth ( PECCATA ÷ TUA B D E G L O R) Weber (P G) Cor2 (tua anti. glos.) Cor4* Ω^F Ω^H Ω^JΩ^S Li447 Li447@ Clementina ] om. Cor4² ( TUA cancel.) Ω^L Rusch Weber

Numérotation du verset Mc. 2,6

Erant autem illic quidam de scribis

sedentes

et cogitantes in cordibus suis.

Numérotation du verset Mc. 2,7

Quid

hic sic loquitur?

Blasphemat. Quis

potest dimittere peccata nisi solus Deus?

Numérotation du verset Mc. 2,8

Quo¹² statim cognito Iesus Spiritu sancto¹³,

¹² Quo Ω^HΩ^J etc. ] om. Ω^F |

¹³spiritu sancto CorS1=Cor3 (al.) Ω^F Ω^HΩ^S] spiritu suo Ω^J Ω^L CorS1 Rusch Clementina Weber, in spiritu sancto Li447 Li447@ , in spiritu Weber (Z G ) |

quia sic cogitaverunt¹⁴ intra se

¹⁴ cogitaverunt Ω^F Ω^H Ω^S Rusch ] cogitarent Ω^J Ω^L Li447@ Clementina Weber

dicit¹⁵ illis: Quid ista cogitatis in cordibus vestris?

¹⁵ dicit Ω^F Ω^H Ω^J Ω^LΩ^S Li447 Li447@ Weber ] dixit Rusch

Numérotation du verset Mc. 2,9

Quid est

facilius?

Dicere

paralytico: Dimittuntur tibi peccata¹⁶,

¹⁶ peccata CorS2 (sine TUA ) Ω^F Ω^HΩ^S

an¹⁷ dicere: Surge¹⁸ tolle grabatum tuum et ambula¹⁹?

¹⁷ an CorS2 (al.) Ω^H Ω^LΩ^S Li447@ Rusch Weber ] aut CorS2 Ω^F Ω^J |

¹⁸ Surge Ω^F Ω^H Ω^J Ω^LΩ^S Rusch ] + et Li447@ Weber |

¹⁹ ambula CorS2 Ω^F Ω^H Ω^S] vade CorS2 ( al. alia correctione ) |

Numérotation du verset Mc. 2,10

Ut autem sciatis

quia filius hominis habet potestatem²⁰ in terra dimittendi²¹ peccata,

²⁰ filius hominis habet potestatem Ω^F Ω^H Ω^S Clementina ] potestatem habet filius hominis Ω^J Ω^L Li447 Li447@ Weber (inv.) |

²¹ dimittere Ω^H Ω^S ] dimittendi Ω^F Ω^J Ω^L Li447 Li447@ Clementina Weber |

ait paralytico:

Numérotation du verset Mc. 2,11

Tibi dico: Surge,

tolle grabatum tuum²²

²² tuum Ω^F Ω^H Ω^LΩ^S Li447@ Rusch Weber ] + et ambula Ω^J* ( rubr. cancel. et exp .)

et vade in domum tuam.

Numérotation du verset Mc. 2,12

Et statim surrexit ille²³ et sublato grabato abiit inde²⁴ coram omnibus,

²³ surrexit Ille Ω^F Ω^H Ω^S Clementina ] inv. Ω^JΩ^L Li447 Li447@ Rusch Weber |

²⁴ inde Ω^F Ω^HΩ^S ] om. Ω^JΩ^L Li447 Li447@ Rusch Clementina Weber |

ita ut admirarentur²⁵ omnes et honorificarent²⁶ Deum

²⁵ admirarentur Ω^F Ω^H Ω^J Ω^LΩ^S Li447 Li447@ Weber ] mirarentur Weber (M) Rusch Clementina |

²⁶ honorificarent Ω^H Ω^J Ω^LΩ^S Li447@ Clementina Weber ] glorificarent Rusch (hapax) |

dicentes: Quia numquam sic vidimus.

Numérotation du verset Mc. 2,13

egressus²⁷

²⁷ egressus Ω^F Ω^HΩ^S Li447 ] + est Ω^J Ω^L Li447@ Rusch Weber

rursus ad mare

omnisque turba veniebat ad eum et docebat eos.

Numérotation du verset Mc. 2,14

Et cum preteriret, vidit

Levi²⁸

²⁸ Levi Cor2 ( moderni ) Cor4 Ω^F Ω^H Ω^J Ω^L² Ω^S Li447@ Rusch ] Levin Cor2 ( grec. anti. ) Ω^L*(-n eras. ) Weber

Alphei

sedentem ad teloneum²⁹

²⁹ teloneum Ω^J Weber ] theloneum Ω^F Ω^M Ω^H Ω^LΩ^S Li447@ Lux94 Wordsworth ( B C G R SAX X) Sarum , theolonium Rusch , telonium Wordsworth ( J P )

et ait illi: Sequere

me. Et surgens secutus est eum.

Numérotation du verset Mc. 2,15

Et factum est,

cum³⁰ accumberet³¹ in domo illius, multi publicani

³⁰ cum Ω^F Ω^H Ω^JΩ^LΩ^S Li447 Li447@ Weber ] dum Rusch |

³¹ accumberet Ω^F Ω^H Ω^J Ω^S Ω^L Li447 Rusch Weber ] + eum Li447@ |

et peccatores simul discumbebant cum Iesu et discipulis eius. Erant enim multi qui sequebantur³² eum.

³² sequebantur Ω^F Ω^H Ω^J Ω^LΩ^S Li447 Rusch ] et praem. Weber , persequebantur Li447@

Numérotation du verset Mc. 2,16

Et scribe et Pharisei videntes quia manducaret cum publicanis et peccatoribus³³ dicebant discipulis eius³⁴: Quare cum publicanis et peccatoribus³⁵ manducat et bibit magister vester³⁶?

³³ publicanis – et – peccatoribus Weber (P) Ω^F Ω^H Ω^J Ω^S Li447 Li447@ Rusch Clementina ] inv. Ω^L Weber |

³⁴ eius Ω^F Ω^S] om. Ω^H |

³⁵ publicanis – et – peccatoribus Weber (P) Ω^F Ω^J Ω^S Li447 Li447@ Rusch Clementina Weber ] inv. Ω^L |

³⁶ magister vester Ω^F Ω^H Ω^J Ω^L Ω^S Li447 Li447@ Clementina Weber ] om. Rusch |

Numérotation du verset Mc. 2,17

Hoc audito Iesus ait illis:

Non necesse habent sani

medico³⁷ sed qui male

³⁷ medico Cor2 ( moderni ) Cor4 CorS2 Ω^F Ω^H Ω^J Ω^L Ω^S Li447@ Rusch ] medicum CorS2 ( antiqui et glos. sic ) CorS2 ( al.) Weber

habent.

Non enim veni vocare iustos

sed peccatores.

Numérotation du verset Mc. 2,18

Et erant discipuli Ioannis et Pharisei³⁸ ieiunantes

³⁸ Pharisei Ω^F Ω^H Ω^J Ω^L Ω^S Rusch Weber ] Phariseorum Li447@

et veniunt et dicunt illi³⁹:

³⁹ dicunt illi Ω^H Ω^J Rusch Clementina Weber ] inv. Ω^F

Quare⁴⁰ discipuli Ioannis et Phariseorum ieiunant, tui autem discipuli non ieiunant?

⁴⁰ Quare Amiatinus Weber (M G) Cor2 ( modern. QUARE, glos. ) Cor4 Ω^H Ω^J Ω^S Li447@ Rusch Clementina ] cur Cor2 ( anti. ) Ω^L Weber

Numérotation du verset Mc. 2,19

ait illis Iesus: Numquid possunt

filii

nuptiarum

quamdiu sponsus

est cum illis⁴¹

⁴¹ est - cum illis Ω^F Ω^H Ω^S Li447@ Rusch ] inv. Ω^J Ω^L Weber

ieiunare?

Quanto

tempore habent secum sponsum non possunt ieiunare.

Numérotation du verset Mc. 2,20

Venient autem dies

cum auferetur ab eis sponsus

et tunc ieiunabunt in illis diebus⁴².

⁴² illis diebus Ω^F Ω^H Ω^J Ω^L Ω^S Li447 Li447@ Rusch Clementina ] illa die Weber

Numérotation du verset Mc. 2,21

Nemo assumentum

panni rudis

assuit

vestimento veteri,

alioquin

aufert supplementum novum a veteri⁴³

⁴³ veteri Ω^F Ω^HΩ^JΩ^S Li447@ Rusch Clementina Weber ] vetere Ω^L

et maior scissura fit.

Numérotation du verset Mc. 2,22

Et nemo mittit vinum novum⁴⁴

⁴⁴ novum Wordsworth (F G X etc.) CorS2 Cor4 Sarum Ω^F Ω^H Ω^LΩ^S Li447 Li447@ Ω^J Rusch ] novellum Cor2 (anti.; infra [eodem versu] NOVUM ) CorS2 (al.) Weber

in utres veteres,

alioquin dirumpit⁴⁵ vinum⁴⁶ utres

⁴⁵ dirumpit] scrips., disrumpit Ω^H Ω^J Ω^S Rusch , dirumpet Ω^L , disrumpet Li447@ Weber, /-pet Ω^F , dirumpunt CorS2 |

⁴⁶ vinum CorS2 ( sine NOVUM ) Ω^H Ω^S ] + novum? |

et vinum effundetur⁴⁷

⁴⁷ effundetur Ω^H Ω^J Ω^L Ω^S Li447@ Rusch ] effunditur Weber

et utres peribunt,

sed vinum novum

in utres

novos mitti debet.

Numérotation du verset Mc. 2,23

Et factum est iterum cum Dominus⁴⁸ sabbatis ambularet per sata

⁴⁸ Dominus Cor2 Cor4* Ω^H Ω^S Clementina ] om. Cor2 ( DOMINUS grec. anti. glos.) Cor4² (cancel.) Ω^J Ω^L Li447 Li447@ Rusch Weber , mutil. Ω^F

et discipuli eius ceperunt progredi⁴⁹ et vellere spicas.

⁴⁹ progredi Wordsworth (D) Sarum Ω^H Ω^JΩ^S Li447 Li447@ Clementina ] pregredi Ω^L Rusch Weber , mutil. Ω^F

Numérotation du verset Mc. 2,24

Pharisei autem dicebant ei: Ecce, quid faciunt discipuli tui⁵⁰ sabbatis quod non licet?

⁵⁰ discipuli tui Ω^F Ω^H Ω^S Li447 Li447@ Ω^J Rusch ] om. Ω^L Weber

Numérotation du verset Mc. 2,25

Et ait illis: Numquam⁵¹ legistis

⁵¹ numquam Ω^F CorS2 Ω^H Ω^J Ω^L Ω^S Li447 Li447@ Weber ] numquid Rusch

quid fecerit David

quando

necessitatem habuit et esuriit ipse et qui cum eo erant?

Numérotation du verset Mc. 2,26

Quomodo introivit⁵² in domum Dei sub Abiathar⁵³ principe sacerdotum

⁵² introivit Ω^F Ω^HΩ^J Li447@ Rusch Clementina Weber ] intravit Ω^S |

⁵³ Abiathar] CorS2 ( Immo sub Abimelech. Ieronimus, episola 36 sic glossa: “Ambo tunc aderant Abimelech pater, Abiathar filius qui post patrem pontifex fuit maioris nominis quam pater ) |

et panes propositionis manducavit

quos non licebat⁵⁴ edere nisi solis⁵⁵ sacerdotibus

⁵⁴ licebat Cava plerique codd. edd. Cor2 Ω^F Ω^H Ω^J Ω^L Ω^S Li447@ Rusch ] licet Amiatinus Wordsworth (P9389 O* Y) Weber |

⁵⁵ edere nisi solis Cor2 (Mt. 12, 4 “ edere nisi solis sacerdotibus”: grec. glos. Mt. 12 [ revera Lc. 6, 4] solum) Cor4* Ω^F Ω^H Ω^S] edere nisi Cor4² ( SOL’ cancellatum), manducare nisi solis Cava Wordsworth (D E P9389 marg G L To22 Kells T) Sixtina, manducare nisi Cor2 ( anti. ) Ω^JΩ^L Li447@ Clementina Weber |

et dedit

ei et⁵⁶ qui cum eo erant?

⁵⁶ ei et Ω^HΩ^S] eis et Ω^F , eis Ω^J Ω^L Rusch Clementina Weber , illis Li447@

Numérotation du verset Mc. 2,27

Et dicebat eis:

Sabbatum propter hominem factum est et non homo propter sabbatum.

Numérotation du verset Mc. 2,28

Itaque dominus⁵⁷ est Filius hominis etiam⁵⁸ sabbati.

⁵⁷ dominus Ω^F Ω^HΩ^S Ω^L Cor3 (al.) Li447 Li447@ Rusch Weber ] Deus Ω^J |

⁵⁸ etiam] + non Ω^F* ( expunc.? ) |

Capitulum 2

Numérotation du verset Mc. 2,
distinctio 1

^marg.| {CMC2d1.1} BEDA. − Quia nec¹ carnales superna pietas deserit, quin etiam his gratiam sue visitationis, per quam et ipsi spirituales effici valeant, indulget, post desertum Dominus redit in civitatem.^A ^a
Unde dicitur:

^a ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 1, c. 2, CCSL 120, p. 453.631-634: «Verum quia nec carnales superna pietas deserit quin etiam his gratiam suae uisitationis per quam et ipsi spiritales effici ualeant indulget post desertum dominus redit in ciuitatem multis que ibidem conuenientibus loquitur uerbum ac sanato paralitico pluribus occasionem internae sanationis quae est in fide tribuit». [FG2017]*

^A ¶Codd. : Li447 Mt366 Ed1953 {MM2016} {MM2022}

¹ nec] vero Li447

Numérotation du verset Mc. 2,1

Et iterum intravit Capharnaum post dies octo.

^marg.| {CMC2d1.2} AUGUSTINUS. De consensu evangelistarum . ² − Mattheus autem hoc miraculum quod sequitur ita scribit tamquam in civitate Domini factum sit. Marcus autem hoc ³ in Capharnaum, quod difficilius solveretur si Mattheus etiam⁴ Nazareth nominaret. Nunc vero, cum potuerit ipsa Galilea dici civitas Christi, quia in Galilea erat Nazareth, quis dubitaverit in civitate sua hoc fecisse Dominum, cum hoc fecerit in Capharnaum civitate Galilee, presertim quia et ipsa Capharnaum ita excellebat in Galilea, ut tamquam metropolis haberetur? Vel Mattheus pretermisit que gesta sunt postquam « venit in civitatem suam », donec veniret Capharnaum, et sic adiungit de sanato paralytico, subiungens^b : « Et ecce offerebant ei paralyticum» etc. etc.] om. Ed1953 , postquam dixerat quod « venit in civitatem suam ».| ^B ^c

^c ¶Fons: Augustinus Hipponensis , De consensu evangelistarum, lib. 2, c. 25, § 58, p. 161.6: «Remanet igitur quaestio inter marcum et mattheum, quod Mattheus ita scribit, tamquam in ciuitate domini factum sit, Marcus autem in Capharnaum. quae difficilius solueretur, si Mattheus etiam nazareth nominaret. nunc uero cum potuerit ipsa galilaea dici ciuitas christi, quia in galilaea erat nazareth, sicut uniuersum regnum in tot ciuitatibus constitutum dicitur romana ciuitas, cum que in tot gentibus constituta sit ciuitas, de qua scriptum est: gloriosissima dicta sunt de te, ciuitas dei, et cum prior ipse populus dei in tot ciuitatibus habitans etiam una domus dictus sit, domus israhel, quis dubitauerit in ciuitate sua hoc fecisse iesum, cum hoc fecerit in ciuitate Capharnaum, ciuitate galilaeae, quo transfretando redierat de regione gerasenorum, ut ueniens in galilaeam recte diceretur uenisse in ciuitatem suam, in quocumque oppido esset galilaeae, praesertim quia et ipsa Capharnaum ita excellebat in galilaea, ut tamquam metropolis haberetur? quod si prorsus non liceret accipere ciuitatem christi uel ipsam galilaeam, in qua erat nazareth, uel ipsam Capharnaum, quae sicut caput galilaeae ciuitatibus eminebat, diceremus mattheum praetermisisse quae gesta sunt, posteaquam uenit iesus in ciuitatem suam, donec ueniret et Capharnaum, et hoc adiunxisse de sanato paralytico, sicut in multis ita faciunt praetermittentes media, tamquam hoc continuo sequatur quod sine ulla praetermissionis suae significatione subiungunt». [FG2015]

^B ¶Codd. : Li447 Mt366 Ed1953 {MM2016} {MM2022}

² De consensu evangelistarum] om. Li447

³ hoc] hic Mt366

⁴ etiam] et Li447

^marg.| {CMC2d1.3} CHRYSOSTOMUS. ⁵* − [1] Vel Capharnaum civitatem eius dixit Mattheus^d [2] eo quod sepius illuc ibat ac⁶ multa ibidem miracula perpetrabat.^C ^e

^d Mt. 4, 12; cf. Mt. 8, 5; Mt. 11, 23; Mt. 17, 23.

^e ¶Fons^G: <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum [CPG C125.1]: Vat. gr. 756, f. 103v14-25 ; Vat. gr. 1229, f. 85r38 -50; ed. Matthaei 1775, p. 28.4- 11; [CPG C125.2]: Cramer, p. 284.5-10 ; Possinus, p. 41 (Victor Antiochenus): «[1] […] Ὁ δὲ Ματθαῖος περὶ τῆς ἀνατροπῆς σιωπήσας τῆς στέγης, διὰ τῶν αὐτῶν ἔρχεται ῥημάτων, ἐν τῇ πόλει αὐτοῦ φάσκων γεγενῆσθαι τὸ θαῦμα. Πόλις δὲ αὐτοῦ ἐνομίζετο ἡ Ναζαρέθ*, οὐχ ἡ Καπερναούμ· εἰ μή τις εἴποι [εἴπῃ Cramer], πόλιν αὐτοῦ τὴν ** Καπερναοὺμ ^*3 [2] διὰ τὸ πολλάκις αὐτὸν τοῖς ἐκεῖσε ^*4 ἐπιδημεῖν, καὶ πολλὰ ἐν αὐτῇ γεγενῆσθαι [ἐργάζεσθαι Vg1229] σημεῖα· [...]».
* ἐνομίζετο ἡ Ναζαρὲτ (Ναζαρέθ Vg756)] ἐνομίζετο Ναζαρὲτ Ed1775 (A), ἡ Ναζαρὲτ Ed1775 (D), ἐνομίζετο εἶναι ἡ Ναζαρὲτ Cramer
** τὴν] om. Ed1775, φάσκειν Cramer (φάσκων τὴν L, φάσκει P)
^*3 εἰ μή τις εἴποι... Καπερναοὺμ] om. Ed1775 (E)
^*4 αὐτὸν τοῖς ἐκεῖσε Vg756 Cramer (L = Oxford, Bodl. Laud., gr. 33, P = Paris, BnF, grec, 178)] ἐκεῖσε Ed1775 (A) ἐκεῖσε αὐτὸν Cramer
<cuius fons> [1] Chrysostomus , In Mt. hom. 29 (30) § 1, PG 57, 357.39 : «Ἰδίαν αὐτοῦ πόλιν ἐνταῦθα τὴν Καπερναοὺμ λέγει». [2] Chrysostomus , In Mt. hom. 30 (31) § 1, PG 57, 363.41-42 : «καὶ μάλιστα ὅταν σημεῖα μὲν πολλὰ καὶ θαύματα παρατρέχωσι».
<potius quam> [1] Chrysostomus , In Mt., hom. 29 (Mt. 9, 1), Burgundionis versio ( Vat. lat. 383, f. 106vb ): «Propriam eius civitatem hic Capharnaum dicit, alia quidem extulit eum Bethleem, alia autem nutrivit Nazareth, alia autem habuit habitantem continue Capharnaum; paraliticus denique alter hic est preter eum qui in Iohanne ponitur». [2] Chrysostomus , In Mt., hom. 30 (Mt. 9, 9), Burgundionis versio ( Vat. lat. 383, f. 106vb ): «Qui enim que estimabantur iniuriosa esse nichil voluerunt derelinquere sed ante alia hec cum diligenia diligentia divulgant et in doctore et in discipulis. Qualiter utique erunt in honestis suspecti et maxime cum signa quidem multa et mirabilia transcurrunt. Que autem in cruce videntur esse obprobria cum diligentia clamant et discipulorum studia et inmorationes et doctoris progenitores in peccatis diffamatos, clara revelant voce». [ADL2018] [MM2019]
¶Nota Thomas traduit à la lettre le grec de la chaîne grecque qui réunit en une seule sentence deux passages empruntés à deux homélies distinctes de Chrysostome. Le verbe perpetrabat est la traduction littérale du γεγενῆσθαι / ἐργάζεσθαι de la chaîne et ne peut traduire le παρατρέχωσι de Chrysostome que Burgundio a justement traduit par percurrebat. [MM2019] [rev. VS2021]

^C ¶Codd. : Arag3 Ber111 Bo1655 Cbg132 Dur111 Fi308 Gz378 Ka6 Li447 Mt366 Ox19147 V794 V10650 Ed1470 Ed1953 {MM2016} {MM2022}

⁵ Chrysostomus] + In Matthaeum Ed1953

⁶ ac] et ut Dur111

^marg.| Sequitur:

Numérotation du verset Mc. 2,2

Et auditum est quod in domo esset. Et⁷ convenerunt multi⁸ ita ut non⁹ caperet eos domus neque ad ianuam.¹⁰

⁷ Et] om. Cbg132 Fi308

⁸ multi] om. Dur111

⁹ non Gz378@ etc. ] om. Gz378

¹⁰ Ianuam Li447] + et loquebatur eis verbum Li447@ Ox19147

^marg.| {CMC2d1.4} CHRYSOSTOMUS. ¹¹* − [1] Laborem enim accedendi ¹² , desiderium audiendi superabat. [2] Post hoc ¹³ paralyticum¹⁴ introducunt¹⁵ de quo ¹⁶ et ¹⁷ Mattheus et Lucas dicunt. Unde ¹⁸ sequitur:

¹¹ Chrysostomus Ka6 Li447] om. Arag3 Ber111 Bo1655 Cbg132 Dur111 Fi307 Fi308 Gz378 Md214 Mt366 Ox19147 V794 V10650 Ed1953

¹² est accedendi] lac. Dur111, est accedenti Ox19147

¹³ hoc] hic Dur111 , hec per tectum Arag3

¹⁴ paralyticum] lac. - aliticum Ber111*, per per -aliticum Ber111²

¹⁵ introducunt] introdunt Ber111, + qui a quatuor portabatur Ka6*

¹⁶ quo] que Ber111

¹⁷ et] om. Arag3

¹⁸ Unde] Uñ/ de quo Arag3

Numérotation du verset Mc. 2,3

Et venerunt ferentes ad eum paralyticum¹⁹ qui²⁰ a quatuor portabatur.

¹⁹ paralyticum] parali. cla. Dur111

²⁰ qui Li447 ] om. Li447@

^marg.| Invenientesque multitudine²¹ ianuam obturatam²², per eam non valuerunt²³* aliquatenus introire²⁴. Sperantes autem portatores²⁵ eum ^{|pecia 3|} ²⁶ qui portabatur²⁷ curationis gratiam²⁸* promereri, lectum cum onere²⁹ sublevantes, nudato³⁰ tecto³¹ intromiserunt cum lecto paralyticum ante faciem salvatoris.
Et hoc est ³² quod subditur:

²¹ invenientesque multitudine] invenientes quia multitudinē Dur111, invenientesque multitudines Ox19147

²² obturatam] perobturatam Fi308

²³ valuerunt] validat Dur111, potuerunt Ed1470 Ed1953

²⁴ introire] curare Dur111

²⁵ portatores] portitores codd. Ed1470

²⁶ pecia 3] promereri lectum cum onere] + p<ecia> marg. V10650 | -tabatur curationis gratiam] <pecia> 3^a praem. marg. Gz348 ; aucun signe de changement de pièce dans : Li447

²⁷ portabatur] portabantur perpera Cbg132

²⁸ gratiam] + posse Ed1953

²⁹ onere] honore Gz378* ( exp. ho-)

³⁰ nudato] mundato Fi308

³¹ tecto] recto ( cacogr.) Md214

³² est] om. Dur111

Numérotation du verset Mc. 2,4

Et cum non³³ possent³⁴ offerre eum, etc.³⁵

³³ non] om. Ka6

³⁴ possent Li447 ] om. Li447@

³⁵ etc.] om. Ed1470

^marg.| [3] Sequitur: ³⁶

³⁶ etc. sequitur] illi pre turba nudaverunt tectum ubi erat et patefacientes submiserunt grabatum in quo paraliticus iacebat Li447@ Ka6 Arag3

Numérotation du verset Mc. 2,5

Cum vidisset autem Iesus fidem illorum, ait paralytico: Fili, dimittuntur³⁷ tibi peccata tua.

³⁷ fili dimittuntur] fili fili dimittuntur Dir111, dimit Bo1655

^marg.| Non quidem dixit fidem paralytici sed portantium. Contingit enim aliquando quod aliquis fide³⁸ alterius convalescit.^D ^f

^f ¶Fons: [1] Non inveni. - Thomas de Aquino ipse? <non hab.> Cramer, Possinus, LLT PL Gloss-e
[2] <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum [CPG C125.1]: Vat. gr. 756, f. 103v32-46 ; ed. Matthaei 1775, p. 28.22-29.25 ; [CPG C125.2]: Cramer, p. 284.18-285.6 ; Possinus, p. 41 (Victor Antiochenus): «[...] Ἀπαντῶσιν οὖν ἄγοντές τινες παραλυτικόν· εὑρόντες δὲ τὴν θύραν πεφραγμένην τῷ πλήθει, οὐκ ἠδυνήθησαν δι’ αὐτῆς εἰσελθεῖν * Σπεύδοντες οὖν οἱ κομίζοντες τυχεῖν αὐτὸν [om. Ed1775A] τῆς ἰάσεως, ἀναβαίνουσιν [+ αὐτὸν Cramer] εἰς τὸ δωμάτιον [δομάτιον Cramer] καὶ** ἀνιμησάμενοι [+ γὰρ Cramer] σὺν τῷ φόρτῳ τὴν κλίνην, καὶ τὴν στέγην αὐτὴν ἀνατρέψαντες [ἀναστρέψαντες Ed1775A], καθίεσαν ἐπὶ τῆς [ =Ed1775AD , om. Ed1775 Cramer ] κλίνης τὸν [+ ἄνδρα Cramer] παρειμένον [= Ed1775A, παραλελυμένον Ed1775, παραλυτικόν Vg1229] κατὰ πρόσωπον τοῦ Σωτῆρος. ³* [3] Τί οὖν ὁ Σωτὴρ ὁρῶν τὴν πίστιν αὐτῶν ⁴* , οὐ [+ τὴν πίστιν Cramer] τοῦ παραλελυμένου ἀλλὰ τῶν κομισάντων﮲ ἔστι γὰρ ὅτε καὶ ἄλλος δι’ ἄλλων πίστιν θεραπεύεται· ⎾ὡς ἐπὶ τοῖ βαπτίσματος, τοῦ διδομένου τοῖς παιδίος. ἡ γὰρ τῶν προσαγόντων τίστις ἐνεργεῖ. ἢ ὅτι καὶ ἡ ἀπιστία στέγη ἐστὶ τοῦ κατὰ διάνοιαν οἴκου ψεκτοῦ ⁵* ὀυ μάταιον οὖν αὐτῶν ἀποφαίνει τὸν πόνον. ⎾ὁ Σωτὴρ [om. Ed1775] φησὶ γάρ· “Tέκνον (ἢ ὡς ὁ Λουκᾶς· ἄνθρωπε), ἀφέωνταί σου αἱ ἁμαρτίαι] ⁶*"[…]»;
<non hab. [3]> Possinus
*εἰσελθεῖν]+οὐδὲ γὰρ παρεχώρουν οἱ ἔσω τοῖς ἔξω, οὐδὲ μετεδίδοσαν αὐτοῖς τῆς εἰσόδου Cramer
²*καὶ] + γίνεται διὰ μηχανῆς τὸ πρᾶγμα, τῆς προσδοκίας τῆς ἰάσεως καινουργούσης παράλογα Cramer
³*κατὰ πρόσωπον τοῦ Σωτῆρος] ὅ περ ἐδείκνυε τότε θερμὸν αὐτῶν, καὶ τὴν πρὸς τὸν Χριστὸν πίστιν Vg1229, + καὶ ὄρα μοι τοῦ Ἰησοῦ τὴν μακροθυμίαν · πῶς τούτων γενομένων συνεχώρει , ἐπιστάμενος τὸ μικρὸν ὕστερον γενησόμενον · Cramer (p. 284.26-28)
⁴* Τί οὖν... πίστιν αὐτῶν] om. Vg1229, Ὁ δὲ Κύριος φασὶν ἰδὼν τὴν πίστιν αὐτῶν λέγει τῷ παραλυτικῷ τέκνον ἀφέωνταί σοι αἱ ἁμαρτίαι σου Cramer
⁵* ὡς ἐπὶ ... ψεκτοῦ] om. Vg1229 Ed1775AD
⁶*ὡς ἐπὶ... ἁμαρτίαι] + σου Ed1775, καὶ πλήρης τοῦτο ἡ ἱερὰ τῶν Εὐαγγελίων γραφή . Θεασάμενος οὖν τὴν πίστιν αὐτῶν , οὐ μάταιον αὐτῶν ἀποφαίνει τὸν πόνον , ἀλλά φησι , “ τέκνον ,” ἢ ὡς ὁ Λουκᾶς , ἄνθρωπε , ἀφέωνταί ” σοι καὶ τὰ ἐξῆς Cramer
<cuius fons> Cf. Titus Bostrensis , Commentarii in Lc. (Lc. 5, 19 sqq.) ex catenis [CPG 3576], ed. J. S ickenberger , Titus von Bostra, Leipzig, 1901, p. 160.12-13 : «ὥστε καὶ ἄλλος δι´ἄλλων πίστιν θεραπεύεται».
<diff.> Vat. gr. 1229, f. 85r-v3 ; <non hab.> Chrysostomus, Lamb, Smith. [ADL2019] [MM2019] [VS2021]*
¶Nota1 : Le texte latin peut s’epliquer par l’une ou l’autre version de la chaîne grecque. C125.2 est lexicalement plus proche parce qu’il intègre le rappel du lemme biblique que Thomas manipule de toute façon à sa guise. L’argument a donc peu de poids.
¶Nota2 : Dans l’exemplar à l’origine du plus grand nombre de manuscrits conservés (Π²) les sentences CMC2d1.3 et CMC2d1.4 n’en forment plus qu’une. Le segment 1 de CMC2d1.4 semble une sentence thomasienne. L’antigraphe thomasien devait idéalement adopter la séquence suivante: CMC2d1.3 : Chrysostomus CMC2d1.3bis: Glossa<tor> CMC2d1.4 Chrysostomus. Seule la présence d’une glose intermédiaire explique la répétition du lemme Chrysostomus dans les manuscrits issus de l’exemplar minoritaire ou primitif Π¹.[MM2022]

^D ¶Codd. : Arag3 Ber111 Bo1655 Cbg132 Dur111 Fi308 Gz378 Ka6 Li447 Mt366 Ox19147 V794 V10650 Ed1470 Ed1953 {MM2016} {MM2022}

³⁸ fide] fidem Fi308

^marg.| {CMC2d1.5} BEDA. ³⁹ − Intuendum sane quanti propria cuiuscumque⁴⁰ fides apud Deum valeat⁴¹, ubi tantum⁴²* valuit aliena ut totus⁴³ homo repente interius exteriusque iam⁴⁴* salvatus exurgeret, aliorumque⁴⁵* merito⁴⁶ aliis relaxarentur⁴⁷ errata⁴⁸.^E ^g

^g ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 1, c. 2, CCSL 120, p. 454.696-455.700: «Intuendum sane quanti propria cuiusque fides apud deum ualeat ubi tanti ualuit aliena ut totus homo repente, hoc est exterius interius que, iam saluatus exsurgeret aliorum que merito aliis laxarentur errata». [FG2017]

^E ¶Codd. : Arag3 Bo1655 Cbg132 Dur111 Fi307 Fi308 Ka6 Li447 Md214 ( 207vb ) V794 Ed1953 {MM2016} {MM2019} {MM2022}

³⁹ Beda] om. Ber111 Bo1655

⁴⁰ cuiuscumque] cuiusque Li447

⁴¹ valeat] + i<d est> Ka6

⁴² ubi tantum] non tantum Dur111, ubi tanti Ed1953

⁴³ totus] totius V794

⁴⁴ iam] om. Ed1953

⁴⁵ aliorumque] et aliorum Ed1953

⁴⁶ merito] iterato praem. cacogr. Dur111, iterato cacogr.Fi307

⁴⁷ relaxarentur] relaxaretur Fi308

⁴⁸ errata] delicta Arag3

^marg.| {CMC2d1.6} THEOPHYLACTUS. ⁴⁹ − Ipsius etiam paralytici fidem vidit. Etenim ille portari non sineret nisi curationis fidem haberet.^F ^h

^h ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 2, 3), PG 123, 512A14-B2 : «Πολλὴ δὲ ἡ πίστις τῶν ἀνδρῶν, ὥστε καὶ τὴν στέγην ὀρύξαι καὶ χαλάσαι, διὸ καὶ ὁ Κύριος θεραπεύει, ἰδὼν τὴν πίστιν αὐτῶν τῶν κομισάντων, ἢ καὶ ἐκείνου τοῦ παραλυτικοῦ. Καὶ γὰρ κἀκεῖνος οὐκ ἂν ἐδέξατο ἀρθῆναι, εἰ μὴ ἐπίστευσεν ὡς ἰαθήσεται ». [CGC2015]* [VS2022] [MM2022]

^F ¶Codd. : Ber111 Fi307 Li447 Ed1953 {MM2016} {MM2022}

⁴⁹ Theophylactus] om. Ber111

^marg.| {CMC2d1.7} BEDA. − Curaturus autem hominem a paralysi Dominus primo peccatorum vincula dissolvit, ut ostenderet eum ob nexus culparum, artuum⁵⁰ dissolutione fuisse damnatum, nec nisi his⁵¹ relaxatis membrorum posse recuperatione sanari. Mira autem humilitas despectum et debilem, totisque membrorum dissolutum compagibus filium vocat, quem sacerdotes non dignabantur⁵²* attingere, aut certe ideo filium, quia dimittuntur ei peccata sua.^G ⁱ
Sequitur:

ⁱ ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 1, c. 2, CCSL 120, p. 453.621-626: «Curaturus hominem a paralisi dominus primo peccatorum uincula dissoluit ut ostenderet eum ob nexus culparum artuum dissolutione fuisse damnatum nec nisi his relaxatis membrorum posse recuperatione sanari. Sic et illi paralitico qui iuxta probaticam piscinam diu motum aquae frustra praestolabatur sanato a domino dicitur: ecce sanus factus es, iam noli peccare ne deterius tibi aliquid contingat. Fili, inquit, dimittuntur tibi peccata. O mira humilitas! despectum et debilem totis que membrorum compagibus dissolutum filium uocat quem sacerdotes non dignabantur attingere. Aut recte ideo filium quia dimittuntur ei peccata sua». [FG2017] [MM2019]

^G ¶Codd. : Li447 Md214 ( 207vb ) Ed1953 {MM2016} {MM2019}

⁵⁰ artuum] arturum Li447

⁵¹ his] hiis Li447

⁵² dignabantur] dignarentur Ed1953

Numérotation du verset Mc. 2,6

Erant autem illic quidam de scribis sedentes et cogitantes in cordibus suis:

Numérotation du verset Mc. 2,7

Quid hic sic⁵³ loquitur? Blasphemat.

⁵³ sic] om. Ed1953

^marg.| { CMC2d1.8} CYRILLUS. − [b] Arguunt autem eum blasphemie, mortis precipitantes sententiam. Erat enim in lege mandatum quod quicumque blasphemaret in Deum, morte puniretur^j. [a] Hoc autem ei imponebant quia sibi attribuebat⁵⁴ divinam potestatem remittendi peccata.^H ^k
Unde subditur ⁵⁵ :

^j Lv. 24, 16.

^k ¶Fons^G: [a] <revera> Nicetas Heracleensis , Catena in Lc. 5, 21 (Krikones § 918: Cyrillus): Vat. gr. 1611, f. 87va26-27 : « Κυρίλλου. Ὁ μὲν οὖν // ὅπερ εἴρηται, θεοπρεπεστάτην ἔχων τὴν ἐξουσίαν, τὴν τῶν ἁμαρτιῶν ἄφεσιν ἐπηγγέλλετο [...]».
<cuius fons> Cyrilllus Alexandrinus , Fragm. in Lc. (Lc. 5, 17-20) ex catenis , ed. J. Reuss, Lukas-Kommentare aus der griechischen Kirche, Berlin, 1984, p. 247, n° 55.20-22 ( PG 72, 568.1-2 ): «[...] ὁ μὲν οὖν τῶν ὅλων Σωτὴρ καὶ Κύριος [+ ὅπερ εἴρηται Mai (PG) ], θεοπρεπεστάτην ἔχων τὴν ἐξουσίαν τὴν τῶν ἁμαρτιῶν ἄφεσιν ἐπηγγέλλετο » .
<cuius fons> Catena Graecorum Patrum in Lucam [CPG C131], ed. Cramer, p. 45.17-19 ex Paris, BnF, Coisl. 23, f. 161r (Cyrillus Alexandrinus).
[b] Nicetas Heracleensis , Catena in Lc. 5, 21 Krikones § 918: Cyrillus): Vat. gr. 1611, f. 87va31-34 : «Κυρίλλου. […] Βλασφημίας δὲ ἐγκλήματι περιβάλλουσι, τὴν ἐσχάτην αὐτοῦ [αὐτῶν Cramer ] καθορίζοντες δίκην καὶ θάνατον καταψηφιζόμενοι· τὸν γὰρ εἰπόντα δυσφημίας [ δυσφημίαν Reuss Cramer ] κατὰ τοῦ Θεοῦ, θάνατον ὑπομένειν ὁ διὰ τοῦ Μωσέως* προσέταττε νόμος […]».
*ὁ διὰ τοῦ Μωσέως] om. Cramer
<cuius fons> = Cyrilllus Alexandrinus , Fragm. in Lc. (Lc. 5, 21-22) ex catenis, ed. J. Reuss, Lukas-Kommentare aus der griechischen Kirche, Berlin, 1984, p. 247, n° 56.3-6 ( PG 72, 568.9-13 ). <vel> Catena Graecorum Patrum in Lucam, [CPG C131]: Cramer, p. 46.4-7 ex Paris, BnF, Coisl. 23, f. 161r (Cyrillus Alexandrinus).
<Non hab.> Catena Graecorum Patrum in Mc. (Cramer, Possinus); ACO latin, PL, LLT.
<Paral. Thomae de Aquino> = CMC2d1.8.b = CLC5d5.8
¶Nota 1: La sentence est absente de la chaîne de Victor d’Antioche sur Marc et de la chaîne sur Luc qui lui fait suite dans le ms. Vg756 (f. 171v), mais elle figure dans d’autres exemplaires de cette chaîne (Paris, BnF, gr. 187, f. 116v : Cyrillus). Avec des différences textuelles mineures sans incidence sur la traduction latine, elle est véhiculée par la chaîne de Nicétas sur Luc et par la chaîne sur Luc éditée par Cramer [CPG C131]. Dans cette dernière, les parties [a] et [b] appartiennent à deux sentences distinctes, interrompues par une sentence de Titus de Bosra. Chez Nicétas, les deux extraits de Cyrille sont fondus dans une seule et même sentence. Elle sera reprise pratiquement à l’identique et avec la même traduction par la CLC [ADL2019] [MM2019] [rev. VS2021]
¶Nota 2: L’expression precipitare sententiam est un héritage augustinien (De Civitate Dei, 11, 24 etc.); on peut la considérer comme consacrée et courante au Moyen Âge central; la Glose en fait plusieurs fois usage. La Catena l’utilise trois fois pour traduire deux expressions grecques différentes: καθορίζω / καταψηφίζομαι δίκην [CLC5d5.8 Cyrille = CMC2d1.8 Cyrille; CLC6d9.5 Astérius cité comme Grégoire de Nysse ] et ἐκφέρειν τὰς ἀποφάσεις [CLC6d9.5 (Grégoire de Nysse / Astérius)]. Voir aussi In Sent. IV, d. 41 q. 1 a. 5 qa 3 s.c. ; Summae theologiae Secunda secundae, q. 10 a. 3 arg. 1 et ad 1 (en référence à Augustin). Le grec n’implique cependant aucune notion de précipitation ou de hâte, mais simplement l’idée que l’action reprochée entraîne la sentence ou l’implique quasi nécessairement; elle ne la précipite que dans la mesure où sa gravité supposée coupe court à toute hésitation. [MM2022]

^H ¶Codd. : Li447 (7rb) Ed1953 {MM2016}

⁵⁴ attribuebat] attribuerat Li447

⁵⁵ subditur] subdunt Li447

Quis potest dimittere peccata nisi solus Deus?

^marg.| {CMC2d1.9} CHRYSOSTOMUS. ⁵⁶* − Solus enim iudex omnium potestatem habet dimittendi peccata.^I ^l

^l ¶Fons^G: <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum (Mc. 2, 9) CPG C125.1]: Vat. gr. 756, f. 103v48 ; ed. Matthaei 1775, p. 29.29-32; [CPG C125.2]: Cramer, p. 285.20-21 : «Τίς δύναται ἀφιέναι ἁμαρτίας εἰ μὴ εἷς, ὁ θεός;* μόνος γὰρ ὁ πάντων κριτὴς ἐξουσίαν ἔχει ἀφιέναι καὶ μή [...] ».
*Τίς δύναται... θεός;] om. Cramer
<non hab.> Possinus; catholiclibrary.org;TLG; PL; LLT [MM2019] [ADL2019] [rev. VS2021] [MM2021]

^I ¶Codd. : Li447 (7rb) Ed1953 {MM2016}

⁵⁶ Chrysostomus Li447] om. Ed1953

^marg.| {CMC2d1.10} BEDA. − Qui per eos quoque dimittit, quibus dimittendi tribuit potestatem. Et ideo Christus vere Deus esse probatur, quia dimittere peccata quasi Deus potest. Errant itaque Iudei, qui cum Christum et Deum esse, et peccata⁵⁷* dimittere posse credant, Iesum tamen Christum esse non credunt⁵⁸. Sed multo dementius errant Ariani, qui cum Iesum et Christum esse, et peccata posse dimittere, evangelii verbis devicti negare non audeant, nihilominus Deum negare non timent. At ipse, perfidos salvare desiderans, et occultorum cognitione et virtute operum Deum se esse manifestat.
Nam sequitur:

⁵⁷ peccata] peccatum Ed1953

⁵⁸ Credunt Li447 2 ] credant Li447*

Numérotation du verset Mc. 2,8

Quo statim cognito Iesus spiritu⁵⁹ suo quia sic cogitarent intra se, dicit illis. Quid ista cogitatis in cordibus vestris?

⁵⁹ spiritu] in praem. Li447@ Li447

^marg.| In quo ostendit se Deum, qui potest corda⁶⁰* occulta cognoscere, et quodammodo tacens loquitur. Eadem maiestate et potentia qua cogitationes vestras intueor, possum et hominibus delicta dimittere.^J ^m

^m ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 1, c. 2, CCSL 120, p. 455.703-720: «verum dicunt scribae quia nemo dimittere peccata nisi deus potest qui per eos quoque dimittit quibus dimittendi tribuit potestatem, et ideo christus uere deus esse probatur quia dimittere peccata quasi deus potest. Verum deo testimonium reddunt sed personam christi negando falluntur. Errant itaque iudaei qui cum christum et deum esse et peccata dimittere posse credant iesum tamen christum esse non credunt. Sed multo dementius errant. Arriani qui cum iesum et christum esse et peccata posse dimittere evangelii uerbis deuicti negare non audeant nihilominus deum negare non timent. At ipse perfidos saluare desiderans et occultorum cognitione et uirtute operum deum se esse manifestat nam sequitur: Quo statim cognito iesus spiritu suo quia sic cogitarent inter se dicit illis: quid ista cogitatis in cordibus uestris? “ostendit se deum qui potest cordis occulta cognoscere et quodammodo tacens loquitur, eadem maiestate et potentia qua cogitationes uestras intueor possum et hominibus delicta dimittere; ex uobis intellegite quid paraliticus consequatur”».
<cuius fons> = Hieronymus, In Mt., lib. 1 (Mt. 9, 3), CCSL 77, p. 54.1245-1248. [MM2019]

^J ¶Codd. : Li447 ( 7rb-va ) Md214 ( 208ra ) Ed1953 {MM2016}

⁶⁰ corda] cordis Ed1953

^marg.| {CMC2d1.11} THEOPHYLACTUS. − Sed quamvis fuerint eorum cogitationes revelate ⁶¹, tamen permanent insensibiles, non in hoc consentientes quod peccata valeat⁶² dimittere qui novit eorum corda. Unde Dominus certificat de curatione anime per curationem corporis, demonstrans per visibile invisibile⁶³, per id quod est facile difficilius quamvis ipsi non ita crederent. Pharisei enim difficilius credebant sanare corpus tamquam manifestum, animam vero curare facilius quia invisibilis est medela; ita ut talia cogitarent. Ecce corpus curare desinit, et invisibilem curat animam. Magis autem si valuisset, corpus iam curasset et non ad invisibile refugisset. Salvator igitur, ostendens quod utraque potest, ait:

⁶¹ cogitationes revelate] inv. Li447

⁶² valeat] valet Li447

⁶³ invisibile] + et Li447

Numérotation du verset Mc. 2,9

Quid est facilius⁶⁴?

⁶⁴ facilius] + etc. Li447

^marg.| Quasi dicat: Ego quidem per corporis medelam, que secundum veritatem facilior est, difficilior autem⁶⁵ vobis videtur. Ostendam vobis anime sanitatem que difficilior est.^K ⁿ

ⁿ ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marc (Mc. 1, 26), PG 123, 512D12 -513B8: «Ἀλλ’ ἐκεῖνοι καίτοι ἀνακαλυφθέντων τῶν ἐν ταῖς καρδίαις αὐτῶν, ὅμως ἀναίσθητοι μένουσι, μὴ συγχωροῦντες τὸ καὶ ἁμαρτήματα δύνασθαι θεραπεύειν τῷ τὰς καρδίας αὐτῶν εἰδότι. Πιστοῦται μέντοι καὶ βεβαιοῖ ὁ Κύριος διὰ τοῦ τὸ σῶμα θεραπεῦσαι, τὸ καὶ τὴν ψυχὴν αὐτοῦ ἰάσασθαι, διὰ τοῦ ἐμφανοῦς τὸ ἀφανὲς βεβαιώσας, καὶ διὰ τοῦ εὐχερεστέρου τὸ δυσχερέστερον, κἂν ἐκείνοις οὐχ οὕτως ἐδόκει. Οἱ γὰρ Φαρισαῖοι δυσχερέστερον ᾤοντο τὸ σῶμα θεραπεῦσαι, ὡς φαινόμενον· τὸ δὲ τὴν ψυχὴν εἰπεῖν θεραπευθῆναι, εὐχερές, διότι ἀφανὴς ἦν ἡ θεραπεία. Ὥστε καὶ τοιαῦτα ἂν ἴσως διελογίζοντο· Ἰδοὺ ὁ πλάνος, ἀφῆκε τὸ θεραπεῦσαι τὸ σῶμα, τὸ φανερόν, καὶ θεραπεύει τὴν ἀφανῆ ψυχήν, λέγων· « Ἀφέωνταί σοι αἱ ἁμαρτίαι.» Πάντως γὰρ εἰ ἠδύνατο, τὸ σῶμα ἂν ἐθεράπευσε, καὶ οὐ κατέφυγεν εἰς τὸ ἀφανές. Ὁ γοῦν Σωτὴρ δεικνύων αὐτοῖς ὅτι ἀμφότερα δύναται, φησί· Τί ἐστιν εὐκοπώτερον, τὸ θεραπεῦσαι σῶμα, ἢ ψυχήν; Πάντως τὸ θεραπεῦσαι σῶμα, ἀλλ’ ὑμῖν δοκεῖ τοὐναντίον. Ἐγὼ τοίνυν διὰ τοῦ τὸ σῶμα θεραπεῦσαι, ὅπερ τῇ μὲν ἀληθείᾳ εὐχερές, δυσχερὲς δὲ δοκεῖ ὑμῖν, πιστώσομαι καὶ τὴν τῆς ψυχῆς θεραπείαν, ἥτις δυσχερὴς μέν, διὰ δὲ τὸ ἀφανὴς εἶναι καὶ ἀνέλεγκτος, δοκεῖ εὐχερής». [CGC2015] [VS 2022] [MM2022]

^K ¶Codd. : Li447 (7va) Ed1953 {MM2016}

⁶⁵ autem] tamen Li447

^marg.| {CMC2d1.12} CHRYSOSTOMUS. − Et quia dicere quam facere facilius⁶⁶*, adhuc manifesta erat contradictio quia opus nondum erat manifestum.
Unde subdit:

⁶⁶ facilius] + est Ed1953

Numérotation du verset Mc. 2,10

Ut autem sciatis quia potestatem habet etc.

^marg.| quasi dicat⁶⁷ : Quoniam de verbo diffiditis, operationem inducam quod erat invisibile confirmantem. Signanter autem dicit:

⁶⁷ etc. Quasi dicat Li446 ] filius hominis in terra dimittendi peccata ait paralitico : tibi dico surge Ka6, filius hominis etc. quasi dicat Ed1953

In terra dimittendi peccata

^marg.| ut ostenderet quod humane nature potestatem ⁶⁸* univit indivisibili unione quia, etsi factus est homo, tamen Dei Verbum permansit. Et si per dispensationem in terris cum hominibus conversaretur⁶⁹, non tamen prohibebatur miracula perpetrare, ac remissionem tribuere peccatorum. Non enim humanitas diminuit aliquid de proprietatibus divinitatis⁷⁰, nec divinitas impedivit Dei Verbum incommutabiliter et veraciter in terris secundum carnem fieri filium hominis.^L ^o

^o ¶Fons^G: <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum [CPG C125.1]: Vat. gr. 756, f. 104r1-3, 28-43 ; [CPG C125.2]: Cramer, p. 285.27 - 286.29 ; Possinus, p. 44-45 (Victor Antiochenus): «[…] Τί ἐστιν εὐκοπώτερον, εἰπεῖν ἢ ποιῆσαι*. Τὸ μὲν γὰρ ἀφιέναι ἁμαρτίας δυσκολώτερον τοῦ εἰπεῖν [+ ἐγεῖραι Cramer]. Οὐ γὰρ φανερὸς ὁ ἔλεγχος· ἄδηλον γὰρ εἰ ἐνήργησε**, διὰ τὸ μὴ φαίνεσθαι τὸ γινόμενον. Ἐπεὶ τοίνυν ἀπιστεῖτε τῷ λόγῳ, ἐπιφέρω τὸ [om. Cramer] ἔργον πιστούμενον τὸ ἀόρατον. [...] Tί δὲ βούλεται τὸ [om. Cramer] Tι δὲ βούλεται ‘ἐπὶ τῆς γῆς ἀφιέναι ἁμαρτίας;’ Διατί δὲ καὶ υἱὸν ἀνθρώπου εἶπεν ἐξουσίαν ἀνέχει ^*3 ἀφιέναι ἁμαρτίας ; ^*4 ἢ ἵνα δείξῃ ὅτι κατήγαγεν εἰς τὴν ἀνθρωπίνην φύσιν τὴν τῆς θεότητος ἐξουσίαν, διὰ τὴν ἀδιαίρετον πρὸς αὐτὸν ἕνωσιν . Εἰ γὰρ καὶ ἄνθρωπος γέγονε, ^*5 Θεὸς λόγος ὑπάρχων, καὶ διὰ τὴν [τῆς Cramer] οἰκονομίαν [οἰκονομίας Cramer] ἐπὶ τῆς γῆς πολιτευόμενoς [+ τε Cramer] καὶ ἀναστρεφόμενος, ἀλλ’οὐδὲν ἥττω [ἧττον Cramer] τὰ πέρα τοῦ ^*6 λόγου ἀποτελεῖ [ἀποτελῶ Cramer] θαύματα, καὶ ἄφεσιν δωρῆται [δωρούμενος Cramer] ἁμαρτημάτων. Οὐδὲ γὰρ ἀφεῖλέν τι τῶν τῆς θεότητος ἰδιωμάτων, ἢ ἐμείωσε τὸ γενέσθαι αὐτὸν [με Cramer] ἀτρέπτως καὶ ἀληθῶς ἐπὶ τῆς γῆς κατὰ σάρκα υἱὸν ἀνθρώπου [...]».
* εὐκοπώτερον εἰπεῖν ἣ ποιῆσαι] εἰκοπώτερον κ. τ. ἑ. Cramer
** ἄδηλον... ἐνήργησε] οἷον ἔαν τις εἴπῃ, ἀφέωνταί σοι αἱ ἁμαρτίαι, ἄδηλον εἰ ἐνήργησεν· οὐ γὰρ φανερὸν τὸ πρᾶγμα, ἵνα δοκιμασθῇ ἰατρεύων. φησὶν οὖν, τί ἐστιν εὐκοπώτερον, εἰπεῖν ἣ ποιῆσαι; δηλονότι τὸ εἰπεῖν Cramer
^*3 ἐξουσίαν ἀνέχει] om. Cramer
^*4 ἁμαρτίας] + ἐπιτελουμένης θεοσημείας Cramer
^*5 γέγονε] φησι γεγένημαι Cramer , φησι γεγενῆσθαι Coislin23
^*6 πέρα τοῦ] παρὰ Cramer
<cuius fons> Catena Graecorum Patrum in Mt. [CPG C110.4]: Cramer, p. 66.24-31
<cuius fons> Cyrillus Alexandrinus , In Mt., (Mt. 9, 3-7), [CGP 5206], ed. J. Reuss , Matthäus-Kommentare aus der griechischen Kirche, Berlin, 1957, n° 103.3-9, p. 185-186: «διὰ τί δὲ καὶ υἱὸν ἀνθρώπου εἶπεν ἀφιέναι ἁμαρτίας ἐπιτελουμένης θεοσημείας; ἢ ἵνα δείξῃ, ὅτι κατήγαγεν εἰς τὴν ἀνθρωπίνην φύσιν τὴν τῆς θεότητος ἐξουσίαν διὰ τὴν ἀδιαίρετον πρὸς αὐτὴν ἕνωσιν· εἰ γὰρ καὶ ἄνθρωπος, φησίν, γέγονα θεὸς λόγος ὑπάρχων καὶ διὰ τὴν οἰκονομίαν ἐπὶ γῆς πολιτεύομαί τε καὶ ἀναστρέφομαι, ἀλλ' οὐδὲν ἧττον τὰ πέρα λόγου ἀποτελῶ θαύματα καὶ ἄφεσιν δωροῦμαι ἁμαρτημάτων· οὐ γὰρ ἀφειλάμην τι τῶν τῆς θεότητος ἰδιωμάτων ἢ ἐμείωσα τῷ γενέσθαι με ἀτρέπτως καὶ ἀληθῶς ἐπὶ τῆς γῆς κατὰ σάρκα υἱὸν ἀνθρώπου». [ADL2019] [MM2019] [VS2022]*
¶Nota : Le ms. Ka6, habituellement très proche de Li446, s’en écarte ici par plusieurs leçons dont un remaniement important de l’insertion du lemme de chaîne. Cette leçon en particulière semble l’indice que Ka6 ne dépend pas directement de Li446 mais que l’un et l’autre descendent d’un 3^e témoin, intermédiaire entre les états préparatoires de la rédaction définitive et l’archétype de l’exemplar parisien. [MM2023]

^L ¶Codd. : Ka6 Li447 (7va) Ed1953 {MM2016} {FG2022} {MM2023}

⁶⁸ potestatem Ka6 Ed1953 ] + divinitatis Ed1953, + minuit Li447* (expunc.)

⁶⁹ conversaretur] conservaretur Ka6 Li446

⁷⁰ proprietatibus] om. Ka6

^marg.| {CMC2d1.13} THEOPHYLACTUS. − Dicit autem:

Numérotation du verset Mc. 2,11

Tolle grabatum tuum

^marg.| ad maiorem miraculi certitudinem, ostendens quod non est secundum phantasiam, simulque ut ostenderet quod non solum curavit, sed et fortitudinem dedit. Sic animas non solum a peccato convertit, sed eis virtutem tribuit ad operandum mandata.^M ^p

^p ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 2, 11), PG 123, PG 123, 513B8-15 : «Τότε γοῦν λέγει τῷ παραλυτικῷ· Ἔγειραι καὶ ἆρον τὸν κράββατόν σου, εἰς πίστωσιν πλείονα τοῦ θαύματος, ὅτι οὐ κατὰ φαντασίαν ἐστί· καὶ ἅμα ἵνα δείξῃ ὅτι οὐ μόνον ἰάσατο, ἀλλὰ καὶ δύναμιν ἐνέθηκεν. Οὕτως οὖν ποιεῖ καὶ ἐπὶ τῶν ψυχικῶν ἀῤῥωστημάτων· οὐ μόνον ἀπαλλάττει ἡμᾶς τῶν ἁμαρτιῶν, ἀλλὰ καὶ δύναμιν ἐντίθησιν εἰς τὸ ἐργάζεσθαι τὰς ἐντολάς». [CGC2015] [VS2022] [MM2022]

^M ¶Codd. : Li447 (7va) Ed1953 {MM2016}

^marg.| {CMC2d1.14} BEDA. − Fit igitur carnale signum ut probetur spirituale. Quamquam eiusdem virtutis sit⁷¹ et corporis et anime vitia dimittere.^N ^q
Unde sequitur:

^q ¶Fons: Beda Venerabilis, In Marci evangelium expositio, lib. 1, c. 2, CCSL 120, p. 455.727-728: «Fit igitur carnale signum ut probetur spiritale quamquam eiusdem uirtutis sit et corporis et animae uitia dimittere». = Rabanus Maurus , In Mt., lib. 3, CCCM 174, p. 259.22 <cuius fons> = Hieronymus, In Mt., lib. 1, CCSL 77, p. 55.1254-1256.
<Paral. Thomae de Aquino> CMT9,1-8 distinctio 1.18 (Hieronymus) [MM2019]

^N ¶Codd. : Li447 ( 7va ) Md214 ( 208rb ) Ed1953 {MM2016} {MM2019}

⁷¹ sit] fit Md214

Numérotation du verset Mc. 2,12

Et statim ille surrexit. Et sublato grabato abiit coram omnibus

^marg.| {CMC2d1.15} CHRYSOSTOMUS. − [1] Prius autem id quod querere venerat , scilicet animam , remittendo peccata, curavit ut, cum non credentes dubitaverint, tunc opus adducat in medium [2] ut verbum opere confirmetur et per manifestum occultum, anime scilicet sanitas per medelam corporis ostendatur.^O ^r

^r ¶Fons^G: <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum [CPG C125.1]: Vat. gr. 756, f. 104r3-11 ; [CPG C125.2]: Cramer, p. 286.2-7 ; Possinus, p. 44 (Victor Antiochenus): «[…] [1] Εἰ γὰρ πρῶτον ὁ Κύριος ἐθεράπευσεν τὸν παράλυτον [παραλυτικὸν Cramer] ἔξωθεν, εἶτα συνεχώρησεν αὐτῷ τὰ ἁμαρτήματα, ᾠήθησαν ἂν [om. Cramer] ὡς τὸ μὲν πρῶτον τεθεράπευται, ἄδηλον δὲ τὸ δεύτερον· ἀλλὰ πρῶτον τὸ ἀμφίβολον καὶ [+ τὸ Cramer] ἀπιστούμενον ἰᾶται [εἰσφέρει Cramer], ἵνα ὅτ´ ἂν * διελεγχθῶσιν ἀπιστοῦντες καὶ λογιζόμενοι [διαλογιζόμενοι Cramer] ἐν ἑαυτοῖς ὡς βλασφημοῦντα**. Tότε προάγει [προσάγει Cramer] τὸ ἔργον, [2] καὶ διὰ τοῦ ἔργου τὸν λόγον πιστώσηται, τὸ κρυπτὸν διὰ τὸ φαινόμενον, τῆς ψυχῆς τὴν ἴασιν διὰ τῆς ὑγίας τοῦ σώματος ^3* […]».
«[…] [1] εἰ γὰρ πρῶτον ὁ Κύριος ἐθεράπευσε τὸν παραλυτικὸν ἔξωθεν, εἶτα συνεχώρησεν αὐτῷ τὰ ἁμαρτήματα, ᾠήθησαν ὡς τὸ μὲν πρῶτον τεθεράπευται, ἄδηλον δὲ τὸ δεύτερον· ἀλλὰ πρῶτον τὸ ἀμφίβολον καὶ [+ τὸ Cramer] ἀπιστούμενον ἰᾶται [+ εἰσφέρει Cramer], ἵνα ὅτ ἂν* διελεγχθῶσιν ἀπιστοῦντες καὶ διαλογιζόμενοι ἐν ἑαυτοῖς ὡς βλασφημοῦντα** . Tότε προσάγει τὸ ἔργον, [2] καὶ διὰ τοῦ ἔργου τὸν λόγον πιστώσηται, τὸ κρυπτὸν διὰ τὸ φαινόμενον, τῆς ψυχῆς τὴν ἴασιν διὰ τῆς ὑγίας τοῦ σώματος ^*3 »
* ὅτ ἂν] om. Cramer
** ὡς βλασφημοῦντα] om. Cramer
^*3 [2] om. Cramer Possinus
<ex quo> [2] Cf. Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 2, 5-12), PG 123, 513A3-6 : «Πιστοῦται μέντοι καὶ βέβαιοῖ ὁ Κύριος διὰ τοῦ τὸ σῶμα θεραπεῦσαι, τὸ καὶ τὴν ψυχὴν ἀυτοῦ ἰάσασθαι, διὰ τοῦ ἐμφανοῦς τὸ ἀφανὲς βεβαιώσας».
<non hab.> Pas de source identifiée par Lamb2012, Smith, ni d’après Catholiclibrary.org; Opus imperfectum; LLT. [ADL2019] [MM2019]
¶Nota Théophylacte paraphrase le paragraphe [2] de la CGP (première recension) mais Thomas lui préfère cette dernière qu’il traduit littéralement, à l’exception du verbe ostendatur, ajouté pour équilibrer la phrase latine. [MM2019] [rev. VS2021]

^O ¶Codd. : Li447 (7va) Ed1953 {MM2016}

^marg.| {CMC2d1.16} BEDA. − [1] Datur etiam nobis intelligentia, propter peccata plerasque evenire corporum debilitates. Et idcirco forsitan prius dimittuntur peccata, ut, causis debilitatis ablatis, sanitas restituatur. Quinque enim de causis affliguntur⁷² homines molestiis carnis aut propter merita augenda ut Iob et martyres, aut propter humilitatem conservandam ut Paulus ab angelo Satane, aut ob peccata intelligenda et corrigenda ut Maria soror Moysi et hic paralyticus, aut ad gloriam Dei sicut cecus natus et Lazarus, aut ad initium damnationis sicut Herodes⁷³. [2] Miranda est autem divine potentie virtus, ubi nulla temporis interveniente morula, iussu salvatoris salus festina comitatur.^P ^s
Unde sequitur:

^s ¶Fons: [1] Beda Venerabilis, In Marci evangelium expositio, lib. 1, c. 2, CCSL 120, p. 455.731-456.749: «Et datur nobis intellegentia propter peccata plerasque euenire corporum debilitates, et idcirco forsitan prius dimittuntur peccata ut causis debilitatis ablatis sanitas restituatur. Quinque siquidem sunt differentiae causarum pro quibus in hac uita molestiis corporalibus affligimur aut enim ad merita augenda per patientiam iusti corporis infirmitate grauantur ut beati patres iob et tobias et innumeri martyres in utroque testamento aut ad custodiam uirtutum perceptarum ne superbia temptante dispereant sicut apostolus paulus ne cui magnitudine reuelationum extolleretur datus est stimulus carnis suae angelus satanae qui eum colaphizaret aut ad intellegenda et corrigenda peccata nostra sicut maria soror aaron in heremo ob uerba temeritatis et superbiae lepra percussa est sicut paraliticus de quo tractamus qui non nisi dimissis primo peccatis potuit ab infirmitate curari aut ad gloriam dei saluantis siue per se ipsum siue per famulos suos sicut caecus natus in evangelio qui neque ipse peccauit neque parentes eius sed ut manifestarentur opera dei in illo sicut Lazarus cuius infirmitas non fuit ad mortem sed pro gloria dei ut glorificaretur filius dei per eam aut ad inchoationem damnationis aeternae quod reproborum est proprium sicut antiochus et herodes qui uterque suo tempore aduersus deum repugnantes quod tormentorum in gehenna perpetuo passuri essent praesentium afflictionum miseria cunctis ostendebant quibus congruit illud prophetae: et duplici contritione contere eos». [2] Beda Venerabilis, In Marci evangelium expositio, lib. 1, c. 2, CCSL 120, p. 453.621-626: «Quam miranda diuinae potentiae uirtus ubi nulla temporis interueniente morula iussa saluatoris salus festina comitatur». [FG2017]
¶Nota La déclaration d’autorité attendue ici a disparu de toute la tradition des éditions et des manuscrits examinés à ce jour. Il n’y a aucune raison de maintenir la confusion accidentelle du texte du pseudo Chrysostome avec celui de Bède. [MM2019]
<non hab.> Beda, in op. cit.; Theophylacte in Mt. 9, 33; Nicetas in Lc. 5, 26 (Krikones § 928-929) [FG2017] [ADL2019] [MM2019]

^P ¶Codd. : Gz378 Li447 (7vb ) Md214 Ed1657 Ed1953 {MM2016} {MM2019} {MM2021}

⁷² affliguntur] affligentur Md214

⁷³ Herodes] + et Antiochus Ed1657

ita ut admirarentur omnes etc.⁷⁴ ⁷⁵

⁷⁴ omnes etc.] etc. Gz378, om. Ed1657 Ed1953

⁷⁵ Mt. 9, 33; Mt. 15, 31.

^marg.| {CMC2d1.17} <CHRYSOSTOMUS.> ⁷⁶* − Relinquentes maius, remissionem scilicet ⁷⁷* peccatorum, admirantur tantummodo quod apparet, corporis scilicet sanitatem.^Q ^t

^t ¶Fons^G: <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum, [CPG C125.1]: Vat. gr. 756, f. 104r21-24 ; ed. Matthaei, 1775, p. 31.6-9; [CPG C125.2]: Cramer, p. 287.7-9 ; Possinus, p. 47 (Victor Antiochenus): «[…] Οἱ δὲ* τὸ μεῖζον ἐάσαντες τὴν τῶν ἁμαρτιῶν ἄφεσιν, τὸ φαινόμενον θαυμάζουσιν, τουτέστι [om. Ed1775 (A)] τὴν τοῦ σώματος ἴασιν ** καὶ τὸν Θεὸν δοξάζουσιν ἐπὶ τῷ γεγονότι, “λέγοντες ὅτι οὐδέποτε οὕτως εἴδομεν”».
*οἱ δὲ] θεασάμενοι αὐτὸν ἐγηγερμένον καὶ τὴν κλίνην ἐπιθέντα τοῖς ὤμοις, ἐξίσταντο γὰρ πάντες καὶ ἐδόξαζον τὸν Θεὸν “λέγοντες ὅτι οὐδέποτε οὕτως εἴδομεν.” οὐδὲν πιστότερον Cramer
** τουτέστι...ἴασιν] ἔδει γὰρ αὐτοὺς εἰπεῖν, οὐκέτι τοσοῦτον θαυμάζομεν ὅτι ἐγήγερται n ὁ παράλυτος, ὅσον ἐκ τούτου πιστεύομεν ὅτι καὶ ἡ ψυχὴ ἰάσεως ἔτυχεν, ἁμαρτημάτων ἀπαλλαγεῖσα. Cramer.
<non hab.> Beda, in op. cit.; Théophylacte in loc. cit. (513D); id., in Mt. 9, 33; Nicetas in Lc. 5, 26 (Krikones § 928-929) Chrysostomus; Lamb; Smith; Catholiclibrary.org.
¶Nota Selon une pratique assez souvent observée chez Thomas, la Catena retient le passage commun aux deux versions de la chaîne grecque. La déclaration d’autorité attendue ici a disparu des manuscrits et des éditions examinés à ce jour. Il n’y a aucune raison de maintenir la confusion accidentelle du texte du pseudo Chrysostome avec celui de Bède. Seul Nicolaï a repéré l’anomalie et identifié la source du passage. Nous restituons le lemme attributif habituel pour cette source dont l’omission remonte à l’archétype de la diffusion manuscrite. [ADL2019] [MM2019] [rev. VS2021]

^Q ¶Codd. : Gz378 Li447 Md214 Ed1657 Ed1953 {MM2016} {MM2019} {MM2021}

⁷⁶ Chrysostomus] restit . , Victor Antiochenus Ed1657 , om. codd. et ceter. edd.

⁷⁷ remissionem scilicet] inv. Ed1953

^marg.| {CMC2d1.18} THEOPHYLACTUS. − [1] Non est autem hic paralyticus qui a Ioanne curatus narratur ^u. Ille enim hominem non habebat, hic vero quatuor. Ille⁷⁸ in probatica piscina curatur, hic vero in domo. Est autem unus qui a Mattheo et a⁷⁹* Marco curatus narratur. [2] Mystice autem est et nunc Christus in Capharnaum, in domo scilicet consolationis id est in Ecclesia que est domus paralytici.⁸⁰ ^R ^v

^u Cf. Io. 5, 7-8.

^v ¶Fons: [1] Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 2, 1-12), PG 123, 512B11-C4 : «Οὐκ ἔστι γὰρ εἷς ὁ παρὰ τῷ Ἰωάννῃ, καὶ ὁ νῦν μνημονευόμενος , ἀλλ’ ἕτερος καὶ ἕτερος. Ὁ μὲν γὰρ παρὰ τῷ Ἰωάννῃ, οὐκ εἶχεν ἄνθρωπον·ὁ δὲ νῦν, τέσσαρας ἔχει· καὶ ὁ μέν, ἐν τῇ προβατικῇ, ὁ δὲ νῦν, ἐν οἰκίᾳ καὶ ὁ μέν, ἐν Καπερναούμ, ὁ δέ, ἐν Ἱεροσολύμοις, καὶ ἄλλας δ’ ἂν εὕροις διαφοράς. Πλὴν γίνωσκε ὅτι ὁ παρὰ τῷ Ματθαίῳ, καὶ ὁ νῦν μνημονευόμενος παρὰ τῷ Μάρκῳ, εἷς ἐστιν». [CGC2015] [VS2022] [MM2023]
[2] Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 2, 1-12), PG 123, 513C2-4 : «Ἔστι γὰρ καὶ νῦν ὁ Χριστὸς ἐν Καπερναούμ, τῷ οἴκῳ τῆς παρακλήσεως, τουτέστι τῇ Ἐκκλησίᾳ· οἶκος γὰρ τοῦ Παρακλήτου, ἡ Ἐκκλησία·». [MM2019] [VS2022] [MM2023]
¶Nota 1: Thomas joue sur le double sens de curo (soigner, veiller sur) pour traduire μνημονευόμενος (μνημονεύω avoir à l’esprit, se souvenir) et latiniser la version latine du scholion par le jeu d’assonances créé par la répétition de narratur et l’ajout de curatur: curatus narratur ... curatur ... curatus narratur.
¶Nota 2: Un étrange lapsus a transformé “l’Eglise maison du Paraclet” (παρακλήτου) en"maison du paralytique”. Une variante textuelle du texte grec est toujours possible. Mais avant d’accuser un Titivillus dislexique (p ^aclt⁹/ p ^altc⁹) ou anticlérical d’avoir détourné le calame d’un secrétaire, on n’oubliera pas que Thomas n’aime pas les répétitions : Théophylacte vient de présenter l’Eglise comme la “maison de la consolation”. Plutôt que de répéter ce qui vient d’être dit, il a pu considérer comme plus utile pour la diffusion de l’Evangile de rappeler qu’elle est destinée à ceux qui ont besoin de médecins plutôt qu’aux bien portants ou à ceux qui se croient tels. [MM2023]

^R ¶Codd. : Li447 Md214 Ed1470 Ed1657 Ed1953 {MM2016} {MM2023}

⁷⁸ Ille] + enim Li447

⁷⁹ a] om. Ed1470 Ed1657 Ed1953

⁸⁰ id est in Ecclesia... paralytici] om. Ed1657

^marg.| {CMC2d1.19} BEDA. − Predicante autem Domino in domo, non capiuntur neque ad ianuam quia predicante in Iudea Christo gentiles ad audiendum nondum intrare valuerunt, ad quos tamen, etsi foris positos, doctrine sue verba per predicatores direxit.^S ^w

^w ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 1, c. 2, CCSL 120, p. 453.621-626: «Quod uero docente domino in domo tam multi conuenerunt ut non caperet neque ad ianuam nostram proprie saluationem qui de gentibus ad fidem uenimus designat quia praedicante in iudaea domino necdum intrare ad audiendum ualuimus. Ad quos tamen etsi foris positos uerba suae doctrinae fecit peruenire quia nos ipse per sanctorum ora praedicatorum collegit et quamuis extra sinagogam in qua ipse praedicabat inuentos evangelii sui fecit esse participes». [FG2017]*

^S ¶Codd. : Li447 (7vb) Ed1953 {MM2016}

^marg.| {CMC2d1.20} HIERONYMUS. − Paralysis autem typus est torporis⁸¹ quo piger iacet in mollitie carnis, habens desiderium salutis.^T ^x

^x ¶Fons: Hieronymus ( pseudo) , In Mc., CCSL 82, p. 19.5-6: «Paralysis autem typus est temporis quo piger iacet in mollitia carnis, habens desiderium salutis; turbis ignauiae et duplis cogitationibus ac si eneruatis gammis offenditur» [FG2015]. Ut refert Glossa ordinaria in Mc. 2, 3, Strasbourg, Strasbourg, 1480-1481, t. 4 (Erfurt, f. 967va; facsim. Brepols t. 4 p. 94a) [MM2016]

^T ¶Codd. : Li447 (7vb) Ed1552a (134) Ed1953 {MM2016}

⁸¹ torporis Li447 Ed1953 ] corporis Ed1552a

^marg.| {CMC2d1.21} THEOPHYLACTUS. − [a] Si ergo ego, dissolutis potentiis anime, quasi paralyticus invirtuosus, habear⁸²* ad bonum et attollar a quatuor evangelistis ad Christum ⁸³ et audiam⁸⁴ tunc « fili »^y [c] et relinquentur mihi peccata. [b] Filius enim Dei fit aliquis propter mandatorum operationem.^U ^z

^y Cf. Mc. 2, 5 : «Fili, dimittuntur tibi peccata tua».

^z ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 2, 12), PG 123, 513C4-9 : « [a] εἰμὶ δ’ ἐγὼ παράλυτος, τὰς τῆς ψυχῆς δυνάμεις ἀνενεργήτους καὶ ἀκινήτους ἔχων πρὸς τὸ καλόν · ἀλλ’ ἐὰν ὑπὸ τῶν τεσσάρων εὐαγγελιστῶν ἀρθῶ, καὶ ἀπαχθῶ πρὸς τὸν Κύριον, τότε ἀκούσω “Τέκνον” ( υἱὸς γὰρ τοῦ Θεοῦ γίνομαι διὰ τῆς τῶν ἐντολῶν ἐργασίας ) , [c] καὶ ἀφεθήσονταί μοι αἱ ἁμαρτίαι ». [CGC2015]* [VS2022]* [MM2023]

^U ¶Codd. : Li447 (7vb) Ed1953 {MM2016}

⁸² habear Li447 ] abeam Ed1953

⁸³ Christum] + adducar Ed1953

⁸⁴ et audiam coniec.] e/ [hic explicit linea] audiam Li447 , audiamque Ed1953

^marg.| {CMC2d1.22} BEDA. − Seu quia quatuor sunt virtutes quibus ad promerendam sospitatem homo fiducia mentis erigitur, quas nonnulli prudentiam, fortitudinem⁸⁵, temperantiam et iustitiam nuncupant. Desiderant autem paralyticum Christo offerre, sed turba interposita ab omni parte intercluduntur⁸⁶ quia sepe anima post infirmi corporis⁸⁷ desidiam, superne gratie remedio cupiens innovari, prisce consuetudinis obstaculo retardatur; sepe inter ipsas orationis secrete dulcedines, et quasi suave cum Domino colloquium, turba cogitationum interveniens aciem mentis, ne Christus videatur, impedit. Non itaque est in infimis ubi turbe tumultuantur remanendum; sed tectum domus, id est Sacre Scripture sublimitas est appetenda lexque Domini meditanda.^V ^aa

^aa ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 1, c. 2, CCSL 120, p. 453.650-454.671: «Qui bene quattuor fuisse referuntur siue quia quattuor sancti evangelii libris omnis praedicantium uirtus omnis sermo firmatur seu quia quattuor sunt uirtutes quibus ad promerendam sospitatem fiducia mentis erigitur de quibus in aeternae sapientiae laude dicitur: sobrietatem enim et sapientiam docet et iustitiam et uirtutem quibus utilius nihil est in uita hominibus. Quas non nulli uersis nominibus prudentiam fortitudinem temperantiam et iustitiam nuncupant. Et cum non possent offerre eum illi prae turba nudauerunt tectum ubi erat. Desiderant paraliticum christo offerre sed turba interposita ab omni parte recluduntur quia saepe anima post infimi torporis desidiam ad deum resipiscens supernae que gratiae remedio cupiens innouari priscae consuetudinis obstaculo retardatur saepe inter ipsas orationes secretae dulcedinis et quasi suaue cum domino colloquium turba cogitationum interueniens aciem mentis ne christus uideatur impedit. Et quid inter haec agendum? non utique in infimis exterius qua turbae tumultuantur remanendum sed tectum domus in qua christus docet ascendendum, id est sacrae scripturae sublimitas est appetenda lex que domini cum psalmista die noctu que meditanda». [FG2017]

^V ¶Codd. : Li447 Ed1953 {MM2016}

⁸⁵ fortitudinem] om. Li447

⁸⁶ intercluduntur] recluduntur Li447

⁸⁷ corporis] torporis? Li447

^marg.| {CMC2d1.23} THEOPHYLACTUS. ⁸⁸ − Sed quomodo ferar ad Christum nisi tectum aperiatur⁸⁹? Tectum enim est intellectus qui superponitur omnibus his que in nobis sunt. Hic multum habet terre quantum ad lateres fictiles, terrenas dico res. Sed si hec subleventur⁹⁰*, virtus intellectus in nobis exoneratur. Post hoc submittatur, id est⁹¹ humilietur. Non enim decet extolli de hoc quod intellectus est exoneratus, sed magis humiliari.^W ^ab

^ab ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 2, 12), PG 123 , 513C11-D5 : «Ἀλλὰ πῶς ἀπαχθήσομαι ἔμπροσθεν τοῦ Ἰησοῦ; Ἐὰν τὴν στέγην ἀνορύξωσι. Τίς δὲ ἡ στέγη; Ὁ νοῦς ὁ ὑπερκείμενος πάντων τῶν ἐν ἡμῖν. Οὗτος δὲ ἔχει χοῦν πολὺν καὶ κεράμους, τὰ γήϊνα λέγω πράγματα·ἀλλ’ ἐὰν ἀποσκευασθῶσι ταῦτα πάντα, καὶ ἀνορυχθῇ ἡ ἐν ἡμῖν τοῦ νοῦ δύναμις καὶ ἀποφορτισθῇ, εἶτα χαλασθῶ, τουτέστι ταπεινωθῶ·οὐ γὰρ δεῖ ἐπαρθῆναι διότι ἡ στέγη τοῦ νοῦ ἀπεφορτίσθη, ἀλλὰ μεθὸ ἀποφορτισθῶ, ὀφείλω χαλασθῆναι, τουτέστι ταπεινωθῆναι». [CGC2015]* [MM2021] [VS2022] [MM2023]
¶Nota: Le grec Ἐὰν τὴν στέγην ἀνορύξωσι aurait dû être traduit par „si ils [les gens présents] ouvrent le toit“: tectum aperient. Pour pallier l’absence de sujet identifié au sein de l’extrait, le verbe a été traduit au passif : tectum aperiatur. Les manuscrits issus de la famille π¹(premier exemplar) attestent un pluriel fautif (aperiantur) qui semble être un vestige de la traduction littérale initiale: aperient (abrégé apiēt) a été corrigé par surcharge; deux traits de plumes suffisent en effet à transformer un e en a et un -t final en -tur: apiēt a été réécrit apiāt~; le résultat se lit aperiantur si le tilde abréviatif surmontant le e de aperient est supprimé : apiat~. Mais on ne cancelle pas aisément ce type de signe; la manoeuvre a achevé de rendre le déchiffrement difficile. Un des secrétaires, au plus tard le préparateur de l’antigraphe, n’aura pas compris la suppression du tilde surmontant l’ancien e de aperientur; d’où le aperiantur fautif transmis au premier exemplar, mais finalement corrigé par l’exemplar π² à l’origine des témoins qui lisent aperiatur. Le recours au grec ne s’impose pas pour justifier cette correction imposée par le contexte. [MM2023]

^W ¶Codd. : Ber111 Li447 Mt366 Ed1953 {MM2016} {MM2021} {MM2023}

⁸⁸ Theophylactus] Theophilatus Ber111

⁸⁹ aperiatur Mt366 Ed1953 cum graeco] aperiantur Ber111 Li447

⁹⁰ subleventur cum graeco ] sublevetur Ed1953

⁹¹ id est] scilicet Li447

^marg.| {CMC2d1.24} BEDA. − Vel [1] patefacto tecto, eger submittitur quia, reseratis Scripturarum mysteriis ad notitiam Christi pervenitur. Hoc est: ad eius humilitatem fidei pietate descenditur. Quod autem cum grabato deponitur infirmus, significat ab homine adhuc in ista carne constituto Christum debere cognosci. [2] De grabato autem surgere est animam se a carnalibus desideriis, ubi⁹² egra iacebat, abstrahere. Grabatum tollere est ipsam quoque carnem per continentie frena correptam spe celestium premiorum a deliciis segregare terrenis. Sublato autem grabato domum ire, ad paradisum redire est. Vel sanus qui languerat, domum reportat grabatum , cum anima, remissione accepta peccatorum, cum ipso suo corpore ad internam sui custodiam se refert.^X ^ac

^ac ¶Fons: [1] Beda Venerabilis, In Marci evangelium expositio, lib. 1, c. 2, CCSL 120, p. 454.674-684: «Patefacto tecto aeger ante iesum summittitur quia reseratis scripturarum mysteriis ad notitiam christi peruenitur, hoc est ad eius humilitatem fidei pietate descenditur. Et bene domus iesu iuxta alterius evangelistae narrationem tegulis esse contecta repperitur quia sub contemptibili litterarum uelamine, si adsit qui reseret, diuina spiritalis gratiae uirtus inuenietur. Denudatio etenim tegularum in domo iesu apertio est in uilitate litterae sensus spiritalis et archanorum caelestium. Quod autem cum grabatto deponitur infirmus significat ab homine in ista adhuc carne constituto christum debere cognosci». [2] Beda Venerabilis, In Marci evangelium expositio, lib. 1, c. 2, CCSL 120, p. 456.774-784: «Spiritaliter autem de grabatto surgere est animam se a carnalibus desideriis ubi aegra iacebat abstrahere, grabattum uero tollere est ipsam quoque carnem per continentiae frena correptam spe caelestium praemiorum a deliciis segregare terrenis. Sublato autem grabatto domum ire ad paradisum redire est. Haec etenim uera est domus nostra quae hominem prima suscepit non iure amissa sed fraude tandem que restituta per eum qui fraudulento hosti nihil debuit. Aliter. Sanus qui languerat domum reportat grabattum cum anima remissione accepta peccatorum ad internam sui custodiam cum ipso se corpore refert ne quid post ueniam unde iterum iuste feriatur admittat». [FG2017]

^X ¶Codd. : Li447 (8ra) Ed1953 {MM2016}

⁹² ubi] nisi Li447

^marg.| {CMC2d1.25} THEOPHYLACTUS. − Oportet etiam grabatum , id est corpus, tollere in operatione⁹³* boni. Tunc enim et⁹⁴* ad contemplationem pertingere valebimus, ita ut que in nobis sunt cogitationes dicant quoniam numquam sic vidimus , id est numquam sic intelleximus, sicut nunc a paralysi curati. Qui enim a peccatis mundatus est, mundius videt.^Y ^ad

^ad ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 2, 12), PG 123, 513D7-13 : «Τότε τοίνυν ἰαθήσομαι, καὶ ἀρῶ τὸν κράββατον, ἤτοι τὸ σῶμα, πρὸς τὴν τῶν ἐντολῶν ἐργασίαν κινῶν αὐτό. Οὐ γὰρ δεῖ μόνον ἐγερθῆναι ἀπὸ τῆς ἁμαρτίας, καὶ νοῆσαι ὅτι ἁμαρτάνομεν, ἀλλὰ καὶ τὸν κράββατον, τουτέστι τὸ σῶμα, ἆραι εἰς ἐργασίαν τοῦ καλοῦ. Τότε τοίνυν καὶ εἰς θεωρίαν φθάσαι δυνησόμεθα, ὥστε πάντας τοὺς ἐν ἡμῖν λογισμοὺς λέγειν, ὅτι Οὐδέποτε οὕτως εἴδομεν, τουτέστιν, οὐδέποτε οὕτως ἐνοήσαμεν ὡς νῦν, ὅτε παράλυτοι ὄντες ἰάθημεν. Ὁ γὰρ τῶν ἁμαρτιῶν καθαρθείς, ἐκεῖνος ὁρᾷ τῷ ὄντι». [CGC2015]* [VS2022]* [MM2023]

^Y ¶Codd. : Li447 Mt366 Ed1953 {MM2016} {MM2023}

⁹³ in operatione Li447 ] ad operationem Ed1953

⁹⁴ et] om. Ed1953

Numérotation du verset Mc. 2,
distinctio 2

^marg.| {CMC2d2.1} BEDA. − Postquam Dominus in Capharnaum docuit, egressus est ad mare, ut non solum civilem vitam hominum instrueret, verum etiam habitatoribus maris evangelium regni predicaret, eosque fluctivagos rerum labentium motus contemnere ac fidei firmitate superare doceret.^Z ^ae
Unde dicitur:

^ae ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 1, c. 2, CCSL 120, p. 457.793-800: «Et egressus est rursus ad mare omnis que turba ueniebat ad eum et docebat eos. Docens in capharnaum dominus uirtutem doctrinae suae caelestem paralitici curatione commendabat. Quo facto egressus est ad mare ut non solum ciuilem uitam hominum in uia ueritatis institueret uerum etiam habitatoribus maris evangelium regni praedicaret eos que fluctiuagos rerum labentium motus contemnere ac fidei firmitate superare doceret». [FG2017]

^Z ¶Codd. : Li447 (8ra -rb) Ed1953 {MM2018}

Numérotation du verset Mc. 2,13

Et egressus rursus⁹⁵ ad mare, omnisque turba veniebat ad eum, et docebat eos.

⁹⁵ rursus Li447 ] est Iesus Ed1953

^marg.| {CMC2d2.2} THEOPHYLACTUS. − Vel post miraculum ad mare egreditur, quasi solitarie⁹⁶ volens esse, sed turba concurrit iterum ut addiscas quod quantum fugis gloriam, tantum ipsa te persequetur⁹⁷*. Et si quidem ipsam tu⁹⁸* persequeris, ipsa te fugiet. Inde autem transiens Dominus vocavit Mattheum.^AA ^af
Unde sequitur:

^af ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 2, 13), PG 123, 516A14-B7 : « Μετὰ τὸ τελέσαι τὸ ἐπὶ τῷ παραλυτικῷ θαῦμα ὁ Κύριος ἐξέρχεται παρὰ τὴν θάλασσαν, τάχα θέλων ἰδιάσαι, ἀλλ’ ὁ ὄχλος συντρέχει πάλιν, ἵνα σὺ μάθῃς ὅτι ὅσον ἀποφεύγεις τὴν δόξαν, τοσοῦτον αὕτη καταδιώξεταί σε. Εἰ μέντοι διώκεις αὐτὴν σύ, ἀποφεύξεταί σε ἐκείνη. Ὥσπερ οὖν καὶ ὁ Κύριος ἔφευγε παρὰ τὴν θάλασσαν, καὶ πάλιν ὁ ὄχλος αὐτὸν κατεδίωκεν· οὐ μὴν ἀλλὰ καὶ ἐκεῖθεν ἔφυγε. Καὶ παράγων ἐζώγρησε τὸν Ματθαῖον ». [CGC2015] [VS2022] [MM2023]
¶Nota : Vocavit traduit ἐζώγρησε (ζωγρέω = = saisir, capturer, faire prisonnier, mais aussi rendre à la vie). La substitution lexicale est révélatrice des difficultés d’interprétation du vocabulaire de la Catena. Trois interprétations sont possibles : 1° Le remplacement de capere, captare (rétroconversion probable) par vocare exprime l’intention de ne pas oblitérer la part du libre-abitre qu’implique la nature des causes secondes sollicitées par la grâce d’un Dieu indissociablement créateur et sauveur. 2° Le même choix peut s’expliquer en sens contraire comme l’expression d’une équivalence spontanée établie entre la sémantique du verbe grec et une conception de la vocation qui serait tout à la fois captation et reviviscence. 3° Il peut aussi s’agir d’une simplification sans rapport avec le grec. Si la substitution a été faite par le traducteur seul, Thomas n’a pas eu conscience de la nuance. Si elle relève de la réécriture d’une traduction littérale initiale par cepit ou captavit, la substitution doit être mise au crédit du glossateur sans qu’on puisse exclure la troisième interprétation proposée. Cf. Theophylacti Archiepiscopi Bulgariae, in quatuor Evangelia enarrationes Ioanne Oecolampadio interprete, Basel, 1524, p. 54v : “cepit Matthaeum”. [MM2023]

^AA ¶Codd. : Li447 Mt366 Ed1953 {MM2018} {MM2023}

⁹⁶ solitarie Li447 ] solitarius Ed1953

⁹⁷ persequetur cum graec. ] persequitur Ed1953

⁹⁸ ipsam tu] inv. Ed1953

Numérotation du verset Mc. 2,14

Et cum⁹⁹ preteriret, vidit Levi Alphei sedentem ad thelonium¹⁰⁰.

⁹⁹ cum Li447@ Mt336 Mt366@] om. Li447

¹⁰⁰ thelonium] scrips., theloneum Li447 Mt366@

^marg.| {CMC2d2.3} CHRYSOSTOMUS. − Idem autem est publicanus a tribus evangelistis tripliciter¹⁰¹* nominatus, scilicet Mattheus a Mattheo, Levi autem simpliciter a Luca , Levi autem Alphei a Marco: filius enim erat Alphei. Binomios autem¹⁰², secundum Scripturam et alios est videre, sicut socer Moysi quandoque Ietro^ag, quandoque¹⁰³ Raguel^ahvocabatur¹⁰⁴* .^AB ^ai

^ag Cf. Ex. 3, 1; 4, 18.

^ah Cf. Ex. 2, 18.

^ai ¶Fons^G: <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum [CPG C125.1]: Vat. gr. 756, f. 104r45-48 : «[…] Ζητητέον οὖν εἰ ὁ αὐτὸς τελώνης ἐστὶ παρὰ τοῖς τρισί, καλούμενος [+ ὁ Theoph.] Ματθαῖος Λευΐς Ἰακώβου [Λευΐ καὶ Ἰάκωβος Theoph.] καὶ εἰ υἱὸς ἦν Ἀλφαίου. Διωνυμίας δὲ [om. Theoph.] κατὰ τὴν Γραφὴν καὶ ἐπ’ ἄλλων ἔστιν εὑρεῖν, ὡς ἐπὶ τοῦ πενθεροῦ Μωσέως, ποτὲ μὲν ὀνομαζομένου Ἰοθόρ [Ἰωθόρ Vg756], ποτὲ δὲ Ῥαγουήλ […]» <ex quo> = Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 2, 5-12), PG 123, 516-517D.42-48 ex cod. Venezia, San Marco, cod. Ζ-32 (coll. 689), saec. 13.
<potius quam> Catena Graecorum Patrum in Marcum [CPG C125.2]: Cramer, p. 288.4-7 ; Possinus, p. 48: «ἐξῆλθε γοῦν, καὶ εὑρίσκει τελώνην καθήμενον καλούμενον Λευΐ ἐστι δὲ οὗτος Ματθαῖος ὁ Εὐαγγελιστής. Καὶ Μάρκος μὲν καὶ Λουκᾶς οἱ μακάριοι συγκαλύπτουσι τοὔνομα τῇ ἀρχαιοτέρᾳ [corr., ἀρχαιοτέρα Cramer] προσηγορίᾳ· αὐτὸς δὲ ὁ Λευῒ εὐαγγελιζόμενος τὰ καθ´ ἑαυτὸν ἐπαγγέλλων λέγει [...]»
<cuius fons> Origenes , Fragmenta in Lc. (Lc. 5, 27), n° 7, GCS 35 (1930), p. 235 = n° 108 (1959), p. 272-273.
<non hab.> Chrysostomus graecus (TLG), Lamb; Smith; Catholiclibrary.org [ADL2019][MM2019] [rev. VS2021]

^AB ¶Codd. : Li447 (8rb) Md214 Ed1953 {MM2018} {MM2019}

¹⁰¹ tripliciter Li447] om. Ed1953

¹⁰² autem] iter. Li447

¹⁰³ quandoque] quando Li447

¹⁰⁴ vocabatur] vocatur Ed1953

^marg.| {CMC2d2.4} BEDA. − [b] Sic et idem est Levi qui et Mattheus, sed Lucas Marcusque propter verecundiam et honorem evangeliste, nomen ponere noluerunt¹⁰⁵* vulgatum. Ipse autem Mattheus iuxta illud quod scriptum est^aj: « Iustus accusator est sui », Mattheum se et publicanum nominat ut ostendat legentibus, nullum debere conversum de salute diffidere¹⁰⁶, cum ipse de publicano in apostolum fit¹⁰⁷* repente mutatus. [a] Ad theloneum autem, id est ad curam, dispensationemque vectigalium sedentem dicit. Thelos enim grece, latine vectigal nominatur.^AC ^ak

^aj Prv. 18, 17.

^ak ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 1, c. 2, CCSL 120, p. 457.808-458.817: «[a] Ad teloneum ad curam dispensationem que uectigalium dicit. Τέλος enim graece latine uectigal nominatur. [b] Idem autem leui qui matheus est, sed lucas Marcus que propter uerecundiam et honorem evangelistae nomen ponere noluerunt uulgatum. Ipse autem matheus iuxta illud quod scriptum est, iustus accusator sui est in primordio sermonis, matheum se et publicanum nominat ut ostendat legentibus nullum debere conuersum de salute diffidere cum ipse de publicano in apostolum de teloneario in evangelistam sit repente mutatus». [FG2017]

^AC ¶Codd. : Li447 (8rb ) Md214 Ed1953 {MM2018} {MM2019}

¹⁰⁵ noluerunt] nolunt Ed1953

¹⁰⁶ diffidere] om. Md214

¹⁰⁷ fit] sit Ed1953

^marg.| {CMC2d2.5} THEOPHYLACTUS. − Sedebat enim in thelonio ut consuetudinis est, aut aliquos impetens, aut verba vendens, aut aliquid huiusmodi¹⁰⁸ faciens, quibus in suis mansionibus thelonearii utuntur qui de hoc statu sic sublevatus est ut relinquens omnia, Christum sequeretur.^AD ^al
Unde sequitur:

^al ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 2, 14), PG 123, 516B14-C5 : «ἐκάθητο δὲ ἐπὶ τὸ τελώνιον ὁ Λευΐ, ὡς ἔοικεν, ἀπαιτῶν τινας, ἢ λογοπραγῶν, ἢ ἄλλο τι ποιῶν ὧν εἰώθασιν οἱ τελῶναι ἐν τοῖς οἰκείοις ἐργαστηρίοις ποιεῖν. Ὁ δὲ οὕτως ἦν διεγηγερμένος, ὥστε καταλείψας πάντα ἠκολούθησεν, οἷα δὲ εὐφραινόμενος, συνεκάλεσε πολλοὺς εἰς ἑστίασιν». [CGC2015]*[VS2021] [MM2023]

^AD ¶Codd. : Li447 (8va ) Ed1953 {MM2018}

¹⁰⁸ huiusmodi] huius Li447

Et ait illi: Sequere me. Et surgens secutus est eum.

^marg.| {CMC2d2.6} BEDA. − Sequi autem imitari est. Ideoque ut pauperem Christum non tam gressu quam affectu sectari¹⁰⁹* posset, reliquit propria qui rapere solebat aliena. Non solum autem lucra reliquit vectigalium, sed et periculum contempsit quod evenire poterat a principibus seculi quia vectigalium rationes imperfectas atque incompositas reliquit. Ipse enim Dominus, qui hunc exterius humana allocutione ut sequeretur vocavit, intus divina inspiratione, ut mox vocantem sequeretur, accendit.^AE ^am

^am ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 1, c. 2, CCSL 120, p. 458.821-827: «Sequi enim imitari est ideo que ut pauperem christum non tam gressu quam affectu consectari potuisset reliquit propria qui rapere solebat aliena perfectam que nobis abrenuntiationis saeculi formam tribuens non solum lucra reliquit uectigalium sed et periculum contempsit quod euenire poterat a principibus saeculi quia uectigalium rationes imperfectas atque incompositas reliquerit. Tanta enim cupiditate sequendi dominum ductus est ut in nullo prorsus huius uitae respectum uel cogitationem sibimet reseruauerit. Siquidem ipse dominus qui hunc exterius humana allocutione ut se sequeretur uocauit intus diuina inspiratione ut mox uocantem sequeretur accendit ipse inuisibiliter quomodo sequendum esset edocuit». [FG2017]

^AE ¶Codd. : Li447 (8va ) Ed1953 {MM2018}

¹⁰⁹ sectari Li447 ] imitari Ed1953

^marg.| {CMC2d2.7} HIERONYMUS. − Sic ergo Levi qui appositus interpretatur a thelonio negotiorum secularium, solum¹¹⁰ sequitur verbum quod dicit^an: « Qui non renuntiaverit omnibus que possidet¹¹¹, non potest meus esse discipulus ».^AF ^ao

^an Lc. 14, 33.

^ao ¶Fons: Hieronymus ( pseudo) , In Mc., CCSL 82, p. 19.12-15: «Post haec uocatur Leui Alphaei. Leui"appositus" interpretatur qui a telonio negotiorum saecularium solum sequitur uerbum quod dicit,"qui non renuntiauerit omnibus quae possidet non potest meus esse discipulus"». [FG2014]

^AF ¶Codd. : Li447 (8va ) Ed1953 {MM2018}

¹¹⁰ secularium solum Ed1953 ] inv. Li447

¹¹¹ possidet] possident cacogr . Li447

^marg.| {CMC2d2.8} THEOPHYLACTUS. − Qui autem prius alios impetebat sic factus est benevolus ut ad comestionem plurimos convocaret.^AG ^ap
Unde sequitur:

^ap ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 2, 14), PG 123, 516.30-35 (C1-5 ): « Οὕτως οὖν καὶ ἡμεῖς μὴ ἐπαισχυνώμεθα ἐξαγορεύειν τὰς οἰκείας ἁμαρτίας· ἐκάθητο δὲ ἐπὶ τὸ τελώνιον ὁ Λευΐ, ὡς ἔοικεν, ἀπαιτῶν τινας, ἢ λογοπραγῶν, ἢ ἄλλο τι ποιῶν ὧν εἰώθασιν οἱ τελῶναι ἐν τοῖς οἰκείοις ἐργαστηρίοις ποιεῖν. Ὁ δὲ οὕτως ἦν διεγηγερμένος, ὥστε καταλείψας πάντα ἠκολούθησεν, οἷα δὲ εὐφραινόμενος, συνεκάλεσε πολλοὺς εἰς ἑστίασιν». [CGC2015]* [VS2022]* [MM2023]

^AG ¶Codd. : Li447 (8va ) Md214 Ed1953 {MM2018}

Numérotation du verset Mc. 2,15

Et factum est cum accumberet, scilicet Iesus¹¹², in domo illius, multi publicani et peccatores simul discumbebant cum Iesu et discipulis eius.

¹¹² scilicet Iesus Li447 Ed1953 ] eum Li447@ , om. Weber

^marg.| {CMC2d2.9} BEDA. − [b] Publicani autem appellantur hi qui vectigalia publica exigunt sive qui conductores sunt vectigalium fisci vel rerum publicarum, necnon et hi qui seculi huius lucra per negotia sectantur, eodem vocabulo censentur. Qui viderant publicanum¹¹³* a peccatis ad meliora conversum, locum invenisse penitentie, et ob id etiam non desperant salutem. Neque vero in pristinis vitiis permanentes¹¹⁴* veniunt ad Iesum, ut Pharisei et Scribe¹¹⁵, sed penitentiam agentes, ut sequens evangeliste sermo significat¹¹⁶*, dicens:

¹¹³ Qui viderant publicanum Li447 (puplicanum !)] Viderant itaque Ed1953

¹¹⁴ permanentes Li447 ] + publicani Ed1953

¹¹⁵ Scribe] + murmurant Li447

¹¹⁶ significat] scrips., signat Li447, designat Ed1953

Erant enim multi qui sequebantur eum.

^marg.| Ibat enim Dominus ad convivia peccatorum, ut occasionem haberet docendi et spirituales invitatoribus suis preberet cibos. [a] Quod etiam ¹¹⁷* mysteriorum figuris congruit. Qui enim domicilio Christum recipit¹¹⁸ interno, maximis delectationibus exuberantium pascitur voluptatum. Itaque Dominus libenter ingreditur et in eius qui crediderit recumbit affectu. Et hoc est bonorum operum spirituale convivium. Quo dives populus eget¹¹⁹*, pauper epulatur.^AH ^aq

^aq ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 1, c. 2, CCSL 120, p. 458.838-459.856: «[a] Scribit evangelista lucas quia fecerit ei conuiuium magnum leui in domo sua quod mysteriorum figuris apte congruit. Qui enim domicilio christum recipit interno maximis delectationibus exuberantium pascitur uoluptatum. Itaque dominus libenter ingreditur et in eius qui crediderit recumbit affectum. Et hoc est bonorum operum spiritale conuiuium quo diues populus eget, pauper epulatur. [b] Publicani autem sicut etiam nomine probant appellantur hi qui uectigalia publica exigunt siue qui conductores sunt uectigalium fisci uel rerum publicarum nec non et hi qui saeculi huius lucra per negotia sectantur eodem uocabulo censentur. Qui uiderant publicanum a peccatis ad meliora conuersum locum inuenisse paenitentiae et ob id etiam ipsi non desperant salutem. Neque uero in pristinis uitiis permanentes ueniunt ad iesum ut Pharisaei et scribae murmurant sed paenitentiam agentes ut sequens evangelistae sermo significat dicens: erant enim multi qui et sequebantur eum. Ibat autem dominus ad conuiuia peccatorum ut occasionem haberet docendi et spiritales inuitatoribus suis praeberet cibos». [FG2017]

^AH ¶Codd. : Li447 (8va-b ) Ed1953 {MM2018}

¹¹⁷ etiam Li447] om. Ed1953

¹¹⁸ recipit Ed1953 ] recipit Li447

¹¹⁹ eget Li447 ] + et Ed1953

^marg.| {CMC2d2.10} THEOPHYLACTUS. − Pharisei autem hoc arguunt, quasi puros se facientes.^AI ^ar
Unde sequitur:

^ar ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 2, 14), PG 123, 516C6-7 : «Οἱ δὲ Φαρισαῖοι αἰτιῶνται, καθαροὺς δῆθεν ἑαυτοὺς ποιοῦντες». [CGC2015] [VS2022]*

^AI ¶Codd. : Li447 (8vb ) Ed1953 {MM2018}

Numérotation du verset Mc. 2,16

Et Scribe et¹²⁰ Pharisei videntes¹²¹ quia manducaret cum publicanis et peccatoribus, dicebant ¹²² discipulis eius: Quare cum publicanis et peccatoribus manducat et bibit, magister vester?

¹²⁰ Scribe et] om. Ed1953

¹²¹ videntes] viden cacogr. Li447@

¹²² dicebant] dixerunt Ed1953

^marg.| {CMC2d2.11} BEDA. − Si per Matthei electionem et vocationem publicanorum, fides exprimitur gentium, que¹²³ prius mundi lucris inhiabant profecto supercilium Scribarum et Phariseorum, Iudeorum invidiam insinuat, qui de gentium salute torquentur.
Sequitur:

¹²³ que] om. Li447

Numérotation du verset Mc. 2,17

Hoc audito Iesus ait illis: Non necesse habent sani medico sed qui male habent.

^marg.| Sugillat Scribas et Phariseos, qui iustos se putantes, peccatorum consortia declinabant. Seipsum medicum dicit, qui miro medicandi genere vulneratus est “propter iniquitates nostras et eius livore sanati sumus”^as. Sanos autem et iustos appellat eos qui, suam iustitiam uolentes¹²⁴* statuere, iustitie Dei non¹²⁵* sunt subiecti. Porro male habentes et peccatores vocat eos¹²⁶ qui sue fragilitatis conscientia devicti, nec per legem se¹²⁷ iustificari posse videntes, Christi gratie penitendo colla submittunt.^AJ ^at
Unde subditur:

^as Is. 53, 5: «Ipse autem vulneratus est propter iniquitates nostras; attritus est propter scelera nostra: disciplina pacis nostræ super eum, et livore ejus sanati sumus».

^at ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 1, c. 2, CCSL 120, p. 459.863-882: «Si per mathei electionem et uocationem publicanorum fides exprimitur gentium quae prius mundi lucris inhiabant at nunc cum domino epulis caritatis et bonorum operum sedula deuotione reficiuntur, profecto supercilium scribarum et Pharisaeorum iudaeorum inuidiam qua de gentium salute torquentur insinuat quibus ipse loquitur: amen dico uobis quia publicani et meretrices praecedent uos in regno dei. Hoc audito iesus ait illis: non necesse habent sani medicum sed qui male habent; non enim ueni uocare iustos sed peccatores. Suggillat scribas et Pharisaeos qui iustos se putantes peccatorum consortia declinabant. Se ipsum namque medicum dicit qui miro medicandi genere uulneratus est propter iniquitates nostras, et liuore eius sanati sumus. Sanos autem et iustos appellat eos qui ignorantes dei iustitiam et suam uolentes constituere iustitiae dei non sunt subiecti qui ex lege praesumentes evangelii gratiam non quaerunt. Porro male habentes et peccatores uocat eos qui suae fragilitatis conscientia deuicti nec per legem se iustificari posse uidentes christi gratiae paenitendo colla submittunt». [FG2017] [MM2018]*
<Paral. Thomae de Aquino> CMT9d2 (Rabanus) CMC2d2.11 (Beda). [MM2019]

^AJ ¶Codd. : Li447 Mt366 V10650 Ed1953 {MM2018} {MM2020}

¹²⁴ volentes] nolentes Ed1953

¹²⁵ non] om. Ed1953

¹²⁶ v. eos] inv. Li447

¹²⁷ se] si V10650

Non enim veni vocare iustos sed peccatores.

^marg.| {CMC2d2.12} THEOPHYLACTUS. ¹²⁸* − Non quidem ut maneant peccatores sed, ut alius evangelista dicit ¹²⁹*, ad penitentiam id est ut¹³⁰* convertantur.^AK ^au

^au ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 2, 17), PG 123, 516C7-11 : «Ὁ δὲ Κύριος, Οὐκ ἦλθον, φησί, καλέσαι δικαίους, τουτέστιν ὑμᾶς τοὺς δικαιοῦντας ἑαυτοὺς (κατ’ εἰρωνείαν γὰρ τοῦτό φησιν, ἀλλὰ ἁμαρτωλούς), καλέσαι δὲ αὐτούς, οὐχ ἵνα μένωσιν ἁμαρτωλοί, ἀλλ’ εἰς μετάνοιαν, τουτέστιν ἵνα ἐπιστραφῶσιν. Ἵνα γὰρ μὴ νομίσῃς ὅτι καλεῖ μὲν τοὺς ἁμαρτωλούς, οὐδὲν δὲ αὐτοὺς βελτιοῖ, φησὶ τό, εἰς μετάνοιαν.» [CGC2017] [VS2021]* [MM2023]

^AK ¶Codd. : Li447 (8vb ) Md214 Mt366 V794 (276ra ) V10650 Ed1876 Ed1953 {FG2017} {MM2018} {MM2020}

¹²⁸ Theophylactus] om. Ed1953

¹²⁹ alius evangelista dicit] om. Ed1876 Ed1953

¹³⁰ id est ut] om. Ed1876 Ed1953

Numérotation du verset Mc. 2,
distinctio 3

^marg.| {CMC2d3.1} GLOSSA<TOR>. − Sicut superius apud discipulos magister arguebatur de consortio peccatorum in conviviis, ita nunc, e converso, apud magistrum, discipuli incusantur de ieiuniorum omissione ¹³¹, ut sic inter eos materia dissidii ¹³² oriretur.^AL ^av
Unde dicitur:

^av ¶Fons: Nullus dehinc inventus nisi verissimiliter Glossator ipse, Thomas de Aquino.<non hab.> Glossa ordinaria nec Patrologia latina nec LLT nec Glossa dominicana Hugone de Sancto Caro tributa (P156, f. 186v-187r ), neque Postilla Hugonis (ed. 1669). [MM2018]

^AL ¶Codd. : Li447 (8vb-9ra ) Va10650 Ed1953 {MM2016} {MM2021}

¹³¹ omissione] emissione Li447

¹³² dissidii] discidii Li447 V10650

Numérotation du verset Mc. 2,18

Et erant discipuli Ioannis et Phariseorum ieiunantes.

^marg.| {CMC2d3.2} THEOPHYLACTUS. ¹³³ − Ioannis enim discipuli imperfecte¹³⁴* positi, in consuetudinibus iudaicis permanebant.^AM ^aw

^aw ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 2, 18), PG 123, 517A9-11 [CGC2015]: «Καὶ οἱ τοῦ Ἰωάννου μαθηταὶ ἀτελέστερον διακείμενοι, τοῖς Ἰουδαϊκοῖς ἐνέμενον ἔθεσιν».
<cuius fons> Cf. Chrysostomus , Adversus Iudaeos, PG 48, 918.42: «... ἀλλὰκαὶ οἱ Ἰουδαῖοι οἱ ἀτελέστερον διακείμενοι ...» [MM2018] [rev. VS2021]

^AM ¶Codd. : Gz378 Li447 (9ra ) V794 (267rb ) Ed1953 {MM2018} {MM2023}

¹³³ Theophylactus] om. Gz378

¹³⁴ imperfecte] coniec. et corr. cum greco, in perfecto Li447 , in imperfecto Gz378 V794 , in imperfecto Ed1953

^marg.| {CMC2d3.3} AUGUSTINUS. De consensus evangelium. ¹³⁵* − Potest autem putari, ideo addidisse, Phariseos, quod¹³⁶ simul cum discipulis Ioannis hoc quod sequitur Domino dixerint, cum Mattheus tantum discipulos Ioannis hic¹³⁷* dixisse perhibebat. Sed verba que sequuntur magis indicant alios hoc dixisse de aliis.
Sequitur enim:

¹³⁵ Augustinus. De consensu evangelistarum Li447 Ed1953 ] Augustinus Gz378 , + Ed1953

¹³⁶ quod Li447 Ed1953 ] qui V794

¹³⁷ tantum discipulos Iohannis hic Li447 V794 ] hoc discipulos Iohannis tantum Ed1953

Et veniunt et dicunt illi: Quare discipuli Ioannis et Phariseorum ieiunant, tui autem discipuli non ieiunant¹³⁸?

¹³⁸ tui ... non ieiunant Gz378 V794 Ed1953] om. Li447

^marg.| Hec enim verba indicant convivas qui aderant venisse ad Iesum, et hoc ei de¹³⁹* discipulis dixisse, ita ut quod ait veniunt , non de ipsis dixerit de quibus interpo suerat: et erant discipuli Ioannis ¹⁴⁰ et Phariseorum ieiunantes . Sed cum isti¹⁴¹ essent ieiunantes , veniunt illi quos hoc movit¹⁴²*. Unde ergo Mattheus dicit^ax: « Tunc¹⁴³* accesserunt ad eum discipuli Ioannis dicentes », nisi quia et apostoli aderant, et omnes certatim, ut quisque poterat, hoc¹⁴⁴* obiecerunt?^AN ^ay

^ax Mt. 9, 14.

^ay ¶Fons: Augustinus Hipponensis , De consensu evangelistarum, lib. 2, c. 27, § 62, p. 166.1-22: «Item quod dicit Mattheus: tunc accesserunt ad eum discipuli iohannis dicentes: quare nos et Pharisaei ieiunamus frequenter? Marcus similiter intulit dicens: et erant discipuli iohannis et Pharisaei ieiunantes, et ueniunt et dicunt illi: cur discipuli iohannis et Pharisaeorum ieiunant? nisi quod iste putari potest addidisse Pharisaeos, quod simul cum discipulis iohannis hoc dixerint, cum Mattheus tantum discipulos iohannis hoc dixisse perhibeat. sed uerba ipsa, quae illos dixisse aput marcum legitur, magis indicant alios hoc dixisse de aliis, id est conuiuas qui aderant uenisse ad iesum, quia ieiunabant discipuli Iohannis et Pharisaei, et hoc ei de illis dixisse, ut quod ait ueniunt non de ipsis dixerit, de quibus interposuerat: et erant discipuli iohannis et Pharisaei ieiunantes, sed cum isti essent ieiunantes, ueniunt illi quos hoc mouit et dicunt illi: cur discipuli iohannis et Pharisaeorum ieiunant, tui autem non ieiunant? quod Lucas euidentius expressit ita hoc idem intimans, cum dixisset, quid eis responderit dominus de uocatione peccatorum tamquam aegrotorum: at illi, inquit, dixerunt ad eum: quare discipuli iohannis ieiunant frequenter et obsecrationes faciunt, similiter et Pharisaeorum, tui autem edunt et bibunt? ergo et hic sicut Marcus alios de aliis hoc dixisse narrauit. unde ergo Mattheus: tunc accesserunt ad eum discipuli iohannis dicentes: quare nos et Pharisaei ieiunamus? nisi quia et ipsi aderant et omnes certatim, ut quisque poterat, hoc obiecerunt, quorum sententia diuerso loquendi modo, sed tamen a ueritate non alieno, a tribus evangelistis insinuata est». [FG2014]*

^AN ¶Codd. : Li447 (9ra ) V794 (267rb ) Ed1953 {MM2018}

¹³⁹ ei de Li447 V794 ] idem Ed1953

¹⁴⁰ iohannis V794 Ed1953 ] om. Li447

¹⁴¹ isti] ipsi Li447

¹⁴² movit Li447 V794] movet Ed1953

¹⁴³ Tunc Li447] Et Ed1953

¹⁴⁴ hoc Li447 V794] hec Ed1953

^marg.| {CMC2d3.4} CHRYSOSTOMUS. − Discipuli ergo Ioannis et Pharisei¹⁴⁵* contra¹⁴⁶ Christum zelotype se habentes, ipsum interrogant utrum solus cum discipulis suis absque abstinentia et labore pugnas superet¹⁴⁷ passionum.^AO ^az

^az ¶Fons^G: <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum [CPG C125.1]: Vat. gr. 756, f. 104v4-5 ; Vat. gr. 358, f. 122v1-2 ; Vat. gr. 1229, f. 104v4-5; ed. Matthaei 1775, p. 34.17-23: «Ζηλοτύπως ἔχοντες τῷ Χριστῷ [πρὸς Χριστὸν Vg358 ] οἱ μαθηταὶ Ἰωάννου καὶ οἱ καἰ ὁι τῶν Φαρισαίων ἐρωτῶσιν αὐτὸν εἰ μόνος μετὰ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ [om] ἄνευ ἀσκήσεως καὶ πόνων κατορθοῖ τὰς κατὰ τῶν παθῶν νίκας».
<potius quam> Catena Graecorum Patrum in Marcum [CPG C126.5]: Possinus, p. 53 (Tolosanus = = Paris, BnF, grec 194, f. 175r14-19 ) : «Ζηλοτύπως ἔχοντες πρὸς τὸν Χριστὸν οἱ μαθηταὶ Ἰωάννου καὶ τινες τῶν Φαρισαίων προσέρχονται τῷ Χριστῷ ἐρωτῶντες εἰ μόνος μετὰ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ ἄνευ ἀσκήσεως καὶ πόνων κατορθοῖ τὰς κατὰ τῶν παθῶν νίκας».
<non hab.> [C125.2] Cramer, Chrysostomus, Catholiclibrary.org.
¶Nota 1: Cette sentence n’a pas d’équivalent dans l’édition Cramer [CPG C125.2] de la Catena graecorum; elle figure dans au moins deux témoins de la première recension et dans la version [CPG C126.5] (Tolosanus), sous une forme légèrement différente.
¶Nota 2: Le latin de la tradition manuscrite universitaire traduit correctement le syntagme “οἱ τῶν Φαρισαίων” (“ceux des Pharisiens”) par “les Pharisiens” au nominatif, contrairement à la leçon des éditions qui accorde à tort “Phariseorum” avec discipuli. [ADL2019] [MM2019] [rev. VS2021]

^AO ¶Codd. : Gz378 Li447 V794 (267rb ) Ed1618 Ed1657 Ed1953 {MM2018} {MM2019} {MM2021}

¹⁴⁵ Pharisei] Phariseorum Ed1618 Ed1657 Ed1953 , Pha. Ed1470

¹⁴⁶ contra] circa Ed1470

¹⁴⁷ superet] superbet cacogr. V794

^marg.| {CMC2d3.5} BEDA. − Sed Ioannes “vinum et siceram non bibit”¹⁴⁸* ^ba, quia illi abstinentia meritum auget cui potentia nulla inerat nature. Dominus autem, cui naturaliter suppetebat delicta donare, cur eos declinaret¹⁴⁹ quos abstinentibus poterat reddere puriores? Sed ieiunavit et Christus, ne preceptum declinaret¹⁵⁰* . Manducavit cum peccatoribus ut gratiam cerneres¹⁵¹, agnosceres potestatem.^AP ^bb
Sequitur:

^ba Lc. 1, 15.

^bb ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 1, c. 2, CCSL 120, p. 460.901-908: «Aliter. Iohannes uinum et sicera [siceram P R V Y Z] non bibit, dominus cum publicanis et peccatoribus manducat ac bibit quia ille abstinentia meritum auget cui potentia nulla naturae. dominus autem cui naturaliter suppetebat delicta donare cur eos declinaret quos abstinentibus poterat reddere puriores? sed ieiunauit et christus ne praeceptum declinares manducauit cum peccatoribus ut gratiam cerneres agnosceres potestatem». [FG2017]*¶Nota Présence possible d’un saut du même au même (omission de Dominus cum peccatoribus manducat et bibit) entre l’apographe et l’exemplar parisien. [MM2018]

^AP ¶Codd. : Li447 (9rb ) V794 (267rb ) Ed1953 {MM2018}

¹⁴⁸ bibit Li447 V794 ] + Dominus cum peccatoribus manducat et bibit Ed1953

¹⁴⁹ declinaret Li447 Ed1953 ] declinares V794

¹⁵⁰ declinaret Li447 V794 ] declinares Ed1953

¹⁵¹ cerneres Li447 Ed1953 ] + et V794

Numérotation du verset Mc. 2,19

Et ait illis Iesus: Numquid possunt filii nuptiarum, quamdiu cum illis est¹⁵²* sponsus, ieiunare?

¹⁵² cum illis – est Li447@ Li447 V794] inv. Ed1953

^marg.| {CMC2d3.6} AUGUSTINUS. De consensu evangelistarum. ¹⁵³ − Marcus hic filios nuptiarum appellat, Mattheus autem filios sponsi^bc. Filios enim nuptiarum non tantum sponsi sed etiam sponse intelligimus.^AQ ^bd

^bc Mt. 9, 15; Lc. 5, 34.

^bd ¶Fons: Augustinus Hipponensis , De consensu evangelistarum, lib. 2, c. 27, § 63, p. 166.25-167.3: «Item illud de sponsi filiis, quia non ieiunabunt, quamdiu cum eis est sponsus, similiter interposuerunt Mattheus et Marcus, nisi quod Marcus filios nuptiarum appellauit quos ille sponsi, quod ad rem nihil interest. filios quippe nuptiarum non tantum sponsi, sed etiam sponsae intellegimus. eadem ergo est aperta sententia, non altera aduersa». [FG2014]

^AQ ¶Codd. : Li447 (9rb ) V794 (267va ) Ed1953 {MM2018}

¹⁵³ De consensu evangelistarum V794 Ed1953 ] om. Li447

^marg.| {CMC2d3.7} CHRYSOSTOMUS. − [b] Sponsum ergo seipsum vocat tamquam Ecclesiam desponsaturus. [a] Est enim desponsatio datio arrhe, scilicet gratie Spiritus sancti, per quam credidit orbis terre.^AR ^be

^be ¶Fons^G: <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum (Mc. 2, 9), [CPG C125.1]: Vat. gr. 756, f. 104v12-26 ; ed. Matthaei 1775, p. 35.5-14; [CPG C125.2]: Cramer, p. 290.21-26 : «[…] [a] Eἶπεν* νυμφίον, ἵνα τὴν ὕπανδρον ἐκβάλῃ· καινὴ γὰρ γίνεται ἡ [om. Cramer] νύμφευσις. Ἔστιν δὲ ἡ νύμφευσις ** ἀρραβῶνος δόσις, τουτέστι Πνεύματος Ἁγίου χάρις δι’ ἧς ἐπίστευσεν ἡ οἰκουμένη. [b] Οὐ δύνανται δὲ ἐφ’ ὅσον μεθ’ ἑαυτῶν [Ed1775A, ἀυτῶν Ed1775] ἔστιν ὁ νύμφιος νηστεύειν οἱ υἱοὶ τοῦ νυμφῶνος, τουτέστι οἱ μαθηταί﮲ νυμφίον γὰρ ἑαυτόν φησιν ὡς μέλλοντα νυμφεύσασθαι τὴν Ἐκκλησίαν ***[…]».
*Eἶπεν] Ποῖος νυμφίος; ὁ μέλλων νυμφεύεσθαι τὴν Ἐκκλησίαν praem. Cramer
** Ἔστιν δὲ ἡ νύμφευσις] om. Ed1775A, Tί ἐτιν ἡ νύμφευσις; Cra mer
***[b] Οὐ δύνανται... Ἐκκλησίαν] καὶ ἁλιεῖς ἐδυσώπησαν, καὶ τὴν οἰκουμένην μετέβαλλων. “οὐ δύνανται οἱ υἱοὶ τοῦ νυμφῶνος νηστεύειν ἐφ´ ὅσον χρόνον μετ´ αὐτῶν ἐστιν ὁ νυμφίος” Cramer
¶Nota Thomas inverse l’ordre des propositions de la première version de la CGP, conformément à la logique déductive qu’il privilégie à chaque fois que la fluidité de l’enchaînement des sentences ne l’oblige pas à faire des choix différents. La recension longue (Cramer) présente les mêmes idées dans le même ordre que la Catena, mais sans la locution γὰρ ἑαυτόν que Thomas traduit pourtant à la lettre. [ADL2019] [MM2019] [rev. VS2021] [MM2022]

^AR ¶Codd. : Li447 (9rb ) V794 (267va ) Ed1953 {MM2018}

^marg.| {CMC2d3.8} THEOPHYLACTUS. − Sponsum etiam seipsum vocat, non solum tamquam virginales animas desponsantem sed quia tempus primi adventus eius non est doloris nec¹⁵⁴* tristitie his qui credunt in eum, neque labores continens sed requiem. Est enim absque operatione legali dans requiem per baptismum, per quem facile sine labore salutem consequimur. Filii autem nuptiarum , sive sponsi, sunt apostoli quia ipsi Dei ¹⁵⁵ gratia digni sunt facti omni bono celesti ac omni delectatione participes.^AS ^bf

^bf ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 2, 19), PG 123, 517Β3-13 [CGC2015]*: «Ὁ δὲ, νῦν μέν φησιν, Νυμφίος εἰμὶ ἐγὼ, καὶ δεῖ αὐτοὺς εὐθυμεῖν, καὶ μὴ νηστεύειν· ὅταν δὲ ἀρθῶ ἐγὼ ἀπὸ τοῦ βίου τούτου, τότε πειρασμοῖς περιπεσόντες, καὶ νηστεύσουσι καὶ θλιβήσονται. Νυμφίον μὲν οὖν ἑαυτὸν ὀνομάζει, οὐ μόνον ὡς νυμφευόμενον τὰς παρθένους ψυχὰς, ἀλλὰ καὶ διότι ὁ καιρὸς τῆς πρώτης παρουσίας αὐτοῦ, οὐ πένθους, οὐδὲ σκυθρωπότητός ἐστι τοῖς εἰς αὐτὸν πιστεύουσιν, οὐδὲ κόπους ἔχων, ἀλλ’ εὐκόπως καὶ χωρὶς ἔργων τῶν τοῦ νόμου, διὰ τοῦ βαπτίσματος ἀναπαύων ἡμᾶς. Ποῖος γὰρ πόνος βαπτίσασθαι; ἀλλ’ ὅμως διὰ τοῦ εὐχεροῦς τούτου, σωτηρίαν εὑρίσκομεν. Υἱοὶ δὲ νυμφῶνος, οἱ ἀπόστολοι, ὡς τῆς χαρᾶς τοῦ Κυρίου καὶ αὐτοὶ καταξιούμενοι, καὶ παντὸς ἐπουρανίου ἀγαθοῦ καὶ πάσης ἡδονῆς μέτοχοι». [MM2020] [rev. VS2021]

^AS ¶Codd. : Li447 V794 Ed1953 {MM2018}

¹⁵⁴ nec] neque Ed1953

¹⁵⁵ Dei] de V794

^marg.| {CMC2d3.9} CHRYSOSTOMUS. ¹⁵⁶ − [a] Conversationem autem suam omnis angustie dicit esse¹⁵⁷ alienam cum subdit:

¹⁵⁶ Chrysostomus] lac. Ber111

¹⁵⁷ esse] om. Ut293

Quanto tempore habent¹⁵⁸ secum sponsum non possunt ieiunare.

¹⁵⁸ habent] om. Pem38

^marg.| Ille enim¹⁵⁹* tristatur qui presens bonum non habet. Qui vero in presenti accipit, gaudet et¹⁶⁰ non tristatur. [c] Ut¹⁶¹ autem illorum elationem¹⁶²* destrueret¹⁶³ et¹⁶⁴ ostenderet quod non ad lasciviam¹⁶⁵ proprios discipulos conservabat, subiungit :

¹⁵⁹ enim] om. Ed1470 Ed1953

¹⁶⁰ et] om. Pem38

¹⁶¹ ut] unde V794

¹⁶² illorum el.] illorum Urb26, aliorum illorum Ut293, inv. Ed1470 Ed1953

¹⁶³ destrueret] destruet Pem38

¹⁶⁴ et] om. V10650

¹⁶⁵ lasciviam] latinum Md214

Numérotation du verset Mc. 2,20

Venient¹⁶⁶ autem dies cum auferetur ab eis sponsus et tunc ieiunabunt in illis diebus¹⁶⁷.

¹⁶⁶ Venient] Veniet V10650 , Veniunt Ed1470

¹⁶⁷ illis diebus] inv. Ut293

^marg.| [d] Quasi dicat ¹⁶⁸: Tempus erit in quo suam virilitatem¹⁶⁹ demonstrent¹⁷⁰. [b] Quando enim subtrahetur¹⁷¹ ab eis sponsus ieiunabunt, eius affectantes¹⁷² adventum ut spiritus illi¹⁷³ coniungant per corporales angustias ¹⁷⁴ emundatos¹⁷⁵. [e]Ostendit etiam quod nulla necessitas est ut sui discipuli ¹⁷⁶* ieiunent sicut et illi [f] quia ¹⁷⁷* sponsum humane¹⁷⁸ nature, qui ubique presidet verbis Dei et qui tribuit semen vite, secum habebant presentem. [g] Filii etiam sponsi, quia infantes sunt, non possunt per totum conformari¹⁷⁹ Patri et sponso, qui eorum infantiam considerans dignatur eos tunc¹⁸⁰ non¹⁸¹* ieiunare. Recedente autem sponso, propter desiderium ieiunabunt. Sed cum perfecti fuerint et sponso coniungentur in nuptiis, regalem semper comedent cenam.^AT ^bg

^bg ¶Fons^G: <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum (Mc. 2, 9) [CPG C125.1]: Vat. gr. 358, f. 122v11-43 ; Vat. gr. 756, f. 104v25-105r2 : Vat. gr. 757, f. 114r26-115v 4; ed. Matthaei 1775, p. 35.14-36.23 : «[…] [a] Τὴν οὖν [γὰρ Vg1229] μεθ’ ἑαυτοῦ διατριβὴν πάσης ὀδύνης ἀπαλλακτικὴν εἶναι λέγει · ὀδυνᾶται μὲν γὰρ ὁ μὴ παρὸν ἔχων τὸ [om. Vg757 Vg1229 Ed1775] ἀγαθόν, καὶ [om. Ed1775 (A)] διὰ τὴν στέρησιν αὐτοῦ πενθεῖ [πενθεῖν Ed1775 (A)] ποθῶν τὴν ἀπόλαυσιν. ⎾ Ὁ δὲ παρόντος ἀπολαύων, εἰκότως εὐφραίνεται [εὐχαριστῶν Vg1229], καὶ οὐκ ὀδυνᾶται. [b] Τὸ οὖν [Τί οὖν ὅταν?Vg1229 ] ἀπαρθῇ ἀπ’αὐτῶν * ὁ νυμφίος φησι [om. Vg1229], τουτέστι [τὸ ὅταν Vg1229] ἀναληφθῇ ὅταν οὖν ἀπαρθῇ [εὐχαριστῶν = Ed1775 (D), ἀρθῇ Ed1775] ἀπ’ αὐτῶν, ποθοῦντες τὴν παρουσίαν αὐτοῦ νηστεύσουσιν, ἵνα συνῶσιν αὐτῷ κατὰ πνεῦμα, καθαιρόμενοι [+ δηλῶν Vg1229 ] ἀπὸ σωματικῶν ἡδονῶν, [c] καὶ τοῦτο μὲν εἰκότως εἶπεν, ὥστε καὶ τὴν μεγαλαυχίαν αὐτῶν καθελεῖν καὶ δεῖξαι ὅτι μὴ πρὸς τρυφὴν καὶ ἄνεσιν τοὺς οἰκείους χειραγωγεῖ [χειραγωγεῖν Ed1775 (D E)] μαθητάς· [d] καιρὸςδὲἐστι[ = Ed1775 (D), ἔσται Vg1229 Ed1775]μεθ’ὃν[καθ’ ὃν Vg757 Ed1775] ἐπιδείξονται τὴν ἀνδρίαν ἑαυτῶν καὶ τὴν ἐν τοῖς δεινοῖς καρτερίαν. [e] Δεικνὺς [= Ed1775 (D), Δείκνυσι Vg1229 Ed1775] δὲ λοιπὸν [om. Vg1229] καὶ τὸ διάφορον τῶν μαθητῶν πρὸς αὐτούς, ὅτι γε μὴ δὲ μιᾷ ἀνάγκῃ ὁμοίως αὐτοῖς καὶ οὗτοι νηστεύουσιν. [f]Ἄλλωστε νυμφίοςτῆςἀνθρωπίνηςφύσεως ὁ ταύτης ἡγεμὼν Λόγος, ὁ τὸ [= Ed1775 (A), om. Ed1775] σπέρμα διδοὺς τῆς ζωῆς. [g] Οἱ [om. Vg757 Ed1775] υἱοὶ δὲ τοῦ νυμφῶνος **﮲ἐπειδὴ νήπιοι εἴσιν, οὐ δύνανται [+ δὲ Ed1775 (A)]διὰπαντὸς συνεῖναι τῷ ἑαυτῷ πατρὶ τῷ νυμφίῳ.Διὸ ὡς νήπιοι τρέφονται ὑπὸ ἐπιτρόπων καὶ οἰκονόμων, σπανίως δὲ καὶ τῷ νυμφίῳ συγγινόμενοι, ἐπειδ’ ἂν οὖν ὡς φιλάνθρωπος καὶ ἀγαθὸς πατὴρ [=Ed1775 (A D), δεσπότης Ed1775] καταξιῶν [καταξιών Ed1775 (D)] ἐφορᾷ αυτῶν τὴν νηπιότητα, τότε οὐ νηστεύουσιν. Ἀναχωροῦντος δὲ αὐτοῦ πάλιν νηστεύουσι *** [f. 105r] διὰ τὸν περὶ αὐτὸν πόθον. Ἐπειδ’ ἂν δὲ ἀνδρυνθῶσι καὶ συνεισέλθωσι τῷ νυμφίῳ ⎾ εἰς τὸν νυμφῶνα μετὰτῶνλαμπάδων ^*4 . Διὰ παντὸς ἐσθίουσι τὸ δεῖπνον τὸ βασιλικόν […]».
*Ὁ δὲ παρόντος ... ἀπ’αὐτῶν] om. Ed1775 (A) | ἀπαρθῇ ἀπ’αὐτῶν] ἀρθῇ ἀπ’ ἀυτοῦ Ed1775 (D)
** υἱοὶ δὲ τοῦ νυμφῶνος] om. Vg1229
*** πάλιν νηστεύουσι] νηστέυουσι Ed1775 (D)
^*4 εἰς τὸν νυμφῶνα - νυμφῶναμετὰτῶνλαμπάδων] inv. Vg757
<potius quam> [CPG C125.2]: Cramer, p. 290.16-19 : [1] «Ὅσον χρόνον μετ’ αὐτῶν ἔχουσι τὸν νυμφίον, οὐ δύνανται νηστεύειν. [2] ἐλεύσονται δὲ ἡμέραι ὅταν ἀπαρθῇ ἀπ’ αὐτῶν ὁ νυμφίος, καὶ τότε νηστεύσουσιν ἐν ἐκείνῃ τῇ ἡμέρᾳ». [3] [a] Cramer, p. 290.26 - 291.5 : «Τὴν μεθ’ ἑαυτοῦ διατριβὴν λέγει πάσης ὀδύνης ἀπαλλακτικὴν εἶναι. ὀδυνᾶται μὲν γὰρ ὁ μὴ παρὸν ἔχων τὸ ἀγαθόν [...] ὁ δὲ παρόντος ἀπολαύων, εἰκότως εὐφραίνεται, καὶ οὐκ ὀδυνᾶται. [4] [f] νυμφίος δὲ τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως ὁ ταύτης ἡγεμὼν Λόγος, ὁ τὸ σπέρμα διδοὺς τῆς ζωῆς. [5] [b] ὅταν οὖν ἀπαρθῇ ἀπ’ αὐτῶν, ποθοῦντες τὴν παρουσίαν αὐτοῦ νηστεύσουσιν· ἵνα συνῶσιν αὐτῷ κατὰ πνεῦμα, καθαιρόμενοι ἀπὸ σωματικῶν ἡδονῶν. [6] [c] καὶ τοῦτο μὲν εἰκότως εἶπεν, ὥστε καὶ τὴν μεγαλαυχίαν αὐτῶν καθελεῖν, καὶ δεῖξαι ὅτι μὴ πρὸς τρυφὴν καὶ ἄνεσιν τοὺς οἰκείους χειραγωγεῖ μαθητὰς, [7] [d] καιρὸς δὲ τίς ἐστι μεθ’ ὃν ἐπιδείξονται τὴν ἀνδρείαν ἑαυτῶν […]». [8] [e] Cramer 291.14-15 : «Δεικνύων δὲ λοιπὸν καὶ τὸ διάφορον τῶν μαθητῶν πρὸς αὐτοὺς, ὅτι μὴ δὲ μιᾷ ἀνάγκῃ ὁμοίως αὐτοῖς καὶ αὐτοὶ νηστεύουσιν». [9] [g] om. Cramer.
<diff.> Possinus, p. 52-53 (Victor Antiochenus); Vg1229, f. 86v21-39 : [a b c]; [d] (diff.); [e]; [f] (diff.); [g]. - Budapest, Univ., cod.. gr. 1, ed. 1860, p. 132 : om. [f g]. [ADL2019] [MM2019] [rev. VS2021] [MM2021]
¶Nota 1: Thomas recompose Vg756 selon l’ordre [a c d b e f g ] ou Cramer selon l’ordre [1.3.6.7.5.8.4.6.2] en intégrant les deux fragments du lemme commenté, absents de Vg756 mais cités par C125.2 (Cramer). Cependant, il n’a pas pu suivre C125.2 qui omet [g], ni C125.1 (Budapest) qui omet [f g].
¶Nota 2: A la fin du segment [b] l’expression “ per corporales angustias ” ne correspond pas au grec de la chaîne : les différentes versions consultées écrivent toutes ici ἀπὸ σωματικῶν ἡδονῶν (ἦδος = plaisir) (Vg358, Vg756, Vg1229 f. 86v39 , Budapest, Possinus, Cramer). Angustiae avait déjà été utilisé dans le segment [a] pour traduire ὀδύνη (peine, angutiae). Tout se passe donc comme si le traducteur avait lu ἀπὸ σωματικῶν ὀδυνῶν au lieu de ἡδονῶν La traduction de ἀπὸ par per au lieu de ab fait aussi problème. Associée à ἡδονῶν, elle aurait conduit à un contresens : les disciples auraient été purifiés par les plaisirs corporels’. Le grec dit au contraire que les disciples seront “tenus éloignés des plaisirs corporels”. L’anthropologie thomasienne soutient la redondance sur les sens de la béatitude de l’âme, bien que la béatitude ne puisse consister directement dans le plaisir corporel. Thomas, en référence à Mt. 22, 30, exclut de la béatitude des corps glorieux les plaisirs des puissances génératives et nutritives : “Dicendum quod praedictae operationes non sunt hominis inquantum est homo, ut etiam philosophus dicit; et ideo in eis non consistit beatitudo humani corporis sed corpus humanum beatificabitur ex redundantia a ratione a qua homo est homo, inquantum erit ei subditum” (In IV Sent., d. 44, q. 1, a. 3 qa. 4, ad 3). Le grec vient à l’appui de cette thèse, peut-être de façon trop radicale, puisque le fait que la béatitude ne consiste pas dans les plaisirs corporels n’exclut pas le plaisir corporel comme conséquence de la béatitude de l’âme en raison de l’unité ontologique de l’âme et du corps, constitutive de l’être humain, sujet de la résurection des corps. On ne peut donc exclure que Thomas ait intentionnellement modifié la traduction, peut-être maladroite si ἀπὸ y était rendu par per. Le remplacement de ἡδονῶν par ὀδυνῶν pourrait aussi s’expliquer par une confusion vocalique qui relève du iotacisme, imputable soit au traducteur, soit au manuscrit grec utilisé qui reste à identifier s’il est parvenu jusqu’à nous. Rien n’annonce cette confusion vocalique dans le système graphique des manuscrits du 11^e s. (Vg358, Vg756, Vg12229), ni même dans celui de manuscrits plus tardifs comme Vg757.
¶Nota 3: Ce passage n’a pas de source connue. Le renvoi à Cyrille (ex catenis in Lc., PG 72, 572.15-573.36) proposé par Smith et Lamb (loc. cit.) ne concerne pas le passage repris par Thomas. [MM2019]* [MM2021]

^AT ¶Codd. : Arag3 Ber111 Cbg132 Gz378 Ka6 Li447 Md214 Mt366 Pem38 Urb26 Ut293 V794 V10650 Ed1470 Ed1953 {MM2018} {MM2021}

¹⁶⁸ dicat] diceret Arag3

¹⁶⁹ suam virilitatem] suam rusticitatem Ka6 , inv. Pem38 * ( sec. m. virilitatem) Urb26 Ut293

¹⁷⁰ demonstrent] demonstrentur Ber111

¹⁷¹ subtrahetur] subtrahatur Cbg132

¹⁷² affectantes] effectantes Pem38

¹⁷³ ut spiritus - illi] inv. Pem38

¹⁷⁴ angustias] angustas Pem38

¹⁷⁵ emundatos] emendantes Ut293

¹⁷⁶ discipuli] om. Ed1953

¹⁷⁷ et illi quia] et illi qui Ed1470, illi qui Ed1953

¹⁷⁸ humane ! Md214 V794 Urb26 Ut293 Ed1470 Ed1953] habuerant Arag3 = hu’ant Ber111 Cbg132 Gz378 Li447 Mt366, hu’nant Ka6, hu’at Pem38, hūdānt V10650

¹⁷⁹ conformari] corformari cacogr . V794

¹⁸⁰ dignatur eos tunc] permittit eos Arag3

¹⁸¹ tunc non] inv. V794 Ed1470

^marg.| {CMC2d3.10} THEOPHYLACTUS. − Intelligendum est autem et sic quoniam omnis homo cum¹⁸²* bene operatur est sponsi filius, et sponsum secum habet, scilicet Christum, et non ieiunat¹⁸³, id est opera penitentie non ostendit, quia non peccat. Quando vero aufertur sponsus, homine in peccatum labente, tunc ieiunat et penitet ut curet delictum.^AU ^bh

^bh ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 2, 19-20), PG 123, 517B13-C5 [CGC2015]* : «Νόει δὲ καὶ οὕτως, ὅτι πᾶς ἄνθρωπος, ὅταν τὴν ἀρετὴν ἐργάζηται, υἱὸς νυμφῶνός ἐστιν. Ἕως μὲν οὖν ἔχει μεθ’ ἑαυτοῦ τὸν νυμφίον Χριστὸν, οὐ νηστεύει, τουτέστιν, οὐ τὰ τῆς μετανοίας ἔργα ἐπιδείκνυται. Πῶς γὰρ ὁ μὴ πταίων ; Ὅταν δὲ ἀρθῇ ἀπ’ αὐτοῦ ὁ νυμφίος Χριστὸς, εἰς ἁμαρτίαν δηλαδὴ ὀλισθήσαντος, τότε νηστεύει καὶ μετανοεῖ, ἵνα τὴν ἁμαρτίαν ἰάσηται». [MM2021] [rev. VS2022]

^AU ¶Codd. : Li447 V794 Ed1953 {MM2018}

¹⁸² cum Li447 V794] qui Ed1953

¹⁸³ ieiunat] ieiunant Li447

^marg.| {CMC2d3.11} BEDA. ¹⁸⁴ − Mystico autem sensu potest ita¹⁸⁵* exponi quod discipuli Ioannis et Pharisei ieiunant quia omnis qui de operibus legis sine fide gloriatur, et qui traditiones sequitur hominum, vel¹⁸⁶* preconium Christi aure corporis, non fide cordis, percipit, spiritualibus abstinens bonis, ieiuno corde tabescit. Qui vero Christi membris fideli incorporatur amore, non potest ieiunare quia carne ipsius epulatur et sanguine.^AV ^bi
Sequitur:

^bi ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 1, c. 2, CCSL 120, p. 493.893-460.901: «Mystico autem sensu potest ita exponi quod discipuli iohannis et Pharisaeorum ieiunant christi autem non ieiunant quia omnis qui uel de operibus legis sine fide gloriatur uel quod est grauius traditiones sequitur hominum uel certe ipsum etiam christi praeconium sed aure tantum corporis non autem et fide cordis percipit spiritalibus abstinens bonis ieiuno corde tabescit. Qui uero christi membris fideli incorporatur amore non potest ieiunare quia carne ipsius epulatur et sanguine». [FG2017]*

^AV ¶Codd. : Li447 (9va ) V794 (267vb ) Ed1953 {MM2018}

¹⁸⁴ Beda Li447 Ed1953 ] om. V794

¹⁸⁵ ita Li447 V794] sic Ed1953

¹⁸⁶ vel Li447 V794] et Ed1953

Numérotation du verset Mc. 2,21

Nemo assumentum panni rudis, id est novi, assuit vestimento veteri¹⁸⁷.

¹⁸⁷ assuit ... veteri] etc. Li447 V794

^marg.| {CMC2d3.12} CHRYSOSTOMUS. − Quasi dicat quia hi Novi Testamenti predicatores¹⁸⁸ existunt, legibus eos servire veteribus possibile non est. Vos autem congrue veteres sequentes consuetudines, mosaica ieiunia observatis. Isti vero novas ac mirabiles observationes tradituri hominibus, veteres observare non est necesse sed esse mentibus virtuosos. Aliquo vero tempore ieiunium cum ceteris virtutibus observabunt. Sed hoc ieiunium differt a ieiunio ¹⁸⁹ legis quia illud erat ex necessitate, hoc ex¹⁹⁰ voluntate propter fervorem spiritus, cuius nondum sunt capaces.^AW ^bj
Unde sequitur:

^bj ¶Fons^G: <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum (Mc. 2, 21) [CPG C125.1]: Vat. gr. 358, f. 123r2-11 ; Vat. gr. 756, f. 105r6-31 ; Vat. gr. 757, f. 115v15-22 ; Vat. gr. 1229, f. 87r3-18 ; ed. Matthaei 1775, p. 37.4-38.9; [CPG C125.2]: Cramer, p. 291.20-28 ; Possinus, p. 55-56 (Victor Antiochenus): «[…] Ἐπειδὴ [+γὰρ οἱ Ἀπόστολοι Cramer Possinus] τῆς νέας διαθήκης κήρυκες τυγχάνουσιν, οὐ δυνατὸν αὐτοῖς [αὐτοὺς Vg1229 Ed1775 Cramer Possinus] τοῖς παλαιοῖς δουλεύειν νομίμοις [νόμοις Vg358 Vg757 Vg1229 Budapest Ed1775 (D E)]. Ὑμεῖς μὲν [+ γὰρ Vg1229 Ed1775] εἰκότως τοῖς παλαιοῖς ἀκολουθοῦντες ἔθεσι τὰς Mωσέως νηστείας φυλάττετε [φυλάττεται Coislin 23]. Οὗτοι δὲ [+ἐπειδὴ Cramer ] τὰ καινὰ καὶ παράδοξα * νόμιμα παραδιδόναι μέλλοντες [μέλλουσι Cramer Possinus] τοῖς ἀνθρώποις , ταῦτα μὲν οὐδαμῶς ἀναγκάζονται φυλάττειν· κατὰ καιρὸν δὲ μετὰ τῆς λοιπῆς [λυπῆς Vg756] ἀρετῆς καὶ τὴν νηστείαν ἐπιδείξονται [ἀποδείξονται Cramer], οὐκ ἀνάγκη [ἀνάγκῃ Cramer Vg757 Vg1229] ⎾ καὶ νομίμοις τισὶ καὶ ** ἔθεσι παλαιοῖς, ὥσπερ ὑμεῖς φυλάττοντες [om. Vg1229], ἀλλὰ γνώμῃ δι’ ἀρετήν, ὅπως ἂν βούλωνται [βούλονται ? Vg757 Vg1229 Budapest], νηστεύειν μέλλοντες [om. Vg1229]. [2] Καὶ γὰρ ἡ τῶν ἐν νόμῳ [ἐννόμων Vg757 Vg1229 Cramer Ed1775] νηστεία τούτῳ [τοῦτο Cramer Vg358 Ed1775 (D) Possinus] διενήνοχε τῶν ἐν τῇ [om. Ed1775 (E)] χάριτι νηστευόντων· ὅτι οἱ [om. Ed1775] μὲν ὡρισμένας ἔχοντες νηστείας, [+ νηστεύουσιν· Vg1229], ⎾ ἃς καὶ νηστεύειν πάντως αὐτοὺς *** ἐχρῆν καὶ μὴ βουλομένους· […]».
*καινὰ - καὶ - παράδοξα] inv. Vg358
**καὶ νομίμοις τισὶ καὶ Ed1775 (A D)] καὶ νόμοις τισὶ καὶ Vg358 Vg1229, τινὶ καὶ νομίμοις καὶ Vg757 Ed1775 (B E)
*** ἃς καὶ νηστεύειν πάντως αὐτοὺς] καὶ φυλάττειν πάντας Vg1229
<diff.> Budapest, Univ., cod. gr. 1, ed. 1860, p. 132 : om. [2]
<cuius fons> Theodorus Mopsuestensis , Fragmenta in Matthaeum [CPG 3840] (Mt. 9, 14-17), ed. J. Reuss, Matthäus-Kommentare aus der griechischen Kirche, Berlin, 1957, p. 112, n° 47, 4-12.
¶Nota La Catena aurea traduit littéralement par observatis (2^e personne), la leçon φυλάττετε, commune à Cramer, Possinus et aux témoins examinés de la première recension ce qui exclut la leçon φυλάττεται (3^e personne, Cramer P). La leçon λυπῆς ἀρετῆς de Vg756 est en soi incompatible avec la clausule cum ceteris virtutibus qui traduit μετὰ τῆς λοιπῆς ἀρετῆς qu’attestent les autres témoins collationnés. Mais, comme me le fait remarquer Véronique Somers, «λυπῆς de Vg756 n'est sans doute qu'une faute de iotacisme, très curieuse dans le contexte». La leçon n’interdit donc pas le recours au ms. Vg756. Enfin, la dernière phrase de la sentence s’écarte de la littéralité du texte grec qu’elle explicite et clarifie. L’expression “propter fervorem spiritus” précise l’expression “ἀλλὰ γνώμῃ δι’ ἀρετὴν”. Elle fait office de charnière avec le thème du verset biblique suivant et annonce la formule de Bède “Spiritus sancti fervor spiritualium” reprise à la sentence suivante. [ADL2019] [MM2019] [MM2021] [rev. VS2021]

^AW ¶Codd. : Li447 (9va-b ) V794 (267vb-268ra ) Ed1953 {MM2018}

¹⁸⁸ t. pr.] inv. Ed1953

¹⁸⁹ ceteris virtutibus observabunt. Sed hoc ieiunium differt a ieiu-] cancel. V794 in calce (267vb et iter. (non cancel.) in capite (268ra

¹⁹⁰ ex] est Li447

Numérotation du verset Mc. 2,22

Et nemo mittit vinum novum in utres veteres.¹⁹¹

¹⁹¹ in utres veteres] etc.Li447 V794

^marg.| {CMC2d3.13} BEDA. − Discipulos enim veteribus comparat utribus quos vino novo, id est spiritualibus preceptis, facilius disrumpi, quam posse continere dicit. Erunt autem utres novi cum post ascensum Domini desiderio consolationis eius innovantur¹⁹²* . Et tunc novum vinum¹⁹³ novis utribus adveniet¹⁹⁴. Hoc¹⁹⁵ est Spiritus sancti fervor spiritualium corda replevit¹⁹⁶* . Doctori etiam cavendum est, ne anime in vetustate malitie perduranti, novorum mysteriorum secreta committat.^AX ^bk

^bk ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 1, c. 2, CCSL 120, p. 461.944-955: «Et nemo mittit uinum nouellum in utres ueteres, alioquin disrumpet uinum utres et uinum effunditur et utres peribunt, sed uinum nouum in utres nouos mitti debet. [1] “Eosdem quoque ueteribus comparat utribus quos uino nouo, id est spiritalibus praeceptis, facilius disrumpi quam id posse continere dicit. Erant autem iam utres noui cum post ascensum domini desiderio consolationis eiu s orando et sperando innouantur . Tunc enim acceperunt spiritum sanctum quo impleti cum linguis omnibus loquerentur a iudaeis nescientibus sed tamen uere attestantibus dictum est quia musto pleni sunt isti. Nouum enim uinum iam nouis utribus uenerat, [2] hoc est spiritus sancti feruor spiritalium corda repleuerat. Aliter. Cauendum doctori est ne animae nondum renouatae sed in uetustate malitiae perduranti nouorum mysteriorum secreta committat ”». = Beda Venerabilis, In Lc. (Lc. 5, 37-38), lib. 2, CCSL 120, p. 126, 1026-1037.
<cuius fons> [1] Augustinus Hipponensis, Quaestiones evangeliorum, lib. 2, c. 18 (Lc. 5, 37-38), CCSL 44B, p. 61.23-30 = PL 35, 1340.: «dicit etiam similes eos esse ueteribus utribus, quos uino nouo, id est spiritalibus praeceptis, facilius disrumpi quam id posse continere dicit. erant autem iam utres noui, cum post ascensum domini desiderio consolationis eius orando et sperando innouabantur. tunc enim acceperunt spiritum sanctum, quo impleti, cum omnium qui de diuersis gentibus aderant linguis loquerentur, dicti sunt musto pleni. nouum enim uinum iam nouis utribus uenerat».
¶Nota Thomas reprend un passage du commentaire de Bède sur Marc, identique à celui de Bède sur Luc. La partie [a] est en réalité un emprunt aux questions sur l’évangile d’Augustin. [MM2019]

^AX ¶Codd. : Li447 (9vb ) V794 (268ra ) Ed1953 {MM2018}

¹⁹² innovantur Li447 V794 ] innovabuntur Ed1953

¹⁹³ vinum] om. Li447

¹⁹⁴ adveniet] advenit Li447

¹⁹⁵ Hoc V794 Ed1953 ] Hic Li447

¹⁹⁶ replevit Li447 V794 ] replebit Ed1953

^marg.| {CMC2d3.14} THEOPHYLACTUS. − Vel aliter . Discipuli veteribus vestimentis assimilati sunt propter eorum mentis infirmitatem, quibus non erat congruum imponere statutum grave ieiunii.^AY ^bl

^bl ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 2, 21), PG 123, 517D4-6: «Παλαιοῖς γὰρ ἐοίκασιν ἱματίοις, διὰ τὸ ἀσθενὲς τῆς αὐτῶν γνώμης. Οὐ χρὴ οὖν ἐπιβάλλειν αὐτοῖς τὸ τῆς νηστείας βαρὺ ἐπίταγμα· ἢ καὶ οὕτω νοήσαις». [CGC2015] [VS2022]*

^AY ¶Codd. : Li447 (9vb ) V794 (268ra ) Ed1953 {MM2018}

^marg.| {CMC2d3.15} BEDA. ¹⁹⁷ − Quod¹⁹⁸* est aliqua particula doctrine que ad nove vite temperantiam pertinet, que generale docet ieiunium ab omni letitia temporalium delectationum quia, si hoc fiat, et doctrina scinditur et non convenit vetustati. Vestimento autem novo, bona opera que foris agimus¹⁹⁹* insinuantur. Vino autem novo, fervor fidei, spei²⁰⁰ et caritatis, qua²⁰¹* intus reformamur, exprimitur.^AZ ^bm

^bm ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 1, c. 2, CCSL 120, [1] p. 460.932-461.941: «Ipsos ergo adhuc discipulos “tamquam uetera uestimenta dicit quibus inconuenienter nouus pannus assuitur, id est aliqua particula doctrinae quae ad nouae uitae temperantiam pertinet quia, si hoc fiat, et ipsa doctrina quodammodo scinditur cuius particula quae ad ieiunium ciborum ualet inoportune traditur cum illa doceat generale ieiunium non a concupiscentia ciborum tantum sed ab omni laetitia temporalium delectationum cuius quasi pannum, id est partem aliquam quae ad cibos pertinet, dicit non oportere hominibus adhuc ueteri consuetudini deditis impertiri quia et illinc quasi conscissio uidetur fieri et ipsi uetustati non conuenit. [...] [2] [p. 461.959-963] Cum uero utrumque ad significantiam uitae pertinet spiritalis uestimentum profecto opera nostra bona quae foras agimus et quibus coram hominibus lucemus insinuat uino autem nouo feruor fidei spei et caritatis quo in conspectu nostri conditoris in nouitate sensus nostri intus ipsi reformamur exprimitur».
<cuius fons> = Augustinus Hipponensis , Quaestiones evangeliorum, lib. 2, qu. 18, CCSL 44B, p. 61.14-23. [FG2017] [MM2019]

^AZ ¶Codd. : Li447 (9vb ) V794 (268ra ) Ed1953 {MM2018}

¹⁹⁷ Beda Li447 V10650 Ed1953 ] om. V794

¹⁹⁸ Quod Li447 V794 V10650 ] Neque conveniens erat novum pannum assuere praem. Ed1953

¹⁹⁹ agimus Li447 V794 ] aguntur Ed1953

²⁰⁰ spei] om. V10650

²⁰¹ qua Li447 V794 V10650 ] quo Ed1953

Numérotation du verset Mc. 2,
distinctio 4

^marg.| {CMC2d4.1} CHRYSOSTOMUS. − Liberati a figura, et veritati²⁰² uniti, Christi discipuli figurale sabbati festum non servant.^BA ^bn
Unde dicitur:

^bn ¶Fons^G: <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum (Mc. 2, 23-24), [CPG C125.1]: Vat. gr. 756, f. 105r39-42 ; ed. Matthaei 1775, p. 39.1-4. [CPG C125.2]: Cramer, p. 292.7-9 = Possinus, p. 56 (Victor Antiochenus): «Ἐλευθεριάζουσι πρὸς τὸν τύπον, [+ τῇ Cramer Ed1775] ἀληθείᾳ συνόντες οἱ μαθηταί· *, καὶ τὴν τοῦ σαββάτου τυπικὴν ἀργίαν ἐξευτελίζουσιν [ἐξευτελίζειν Cramer] ἐπιφανείσης τῆς διηνεκοῦς ἀργίας τῶν κακῶν διὰ Χριστοῦ**».
*οἱ μαθηταί] + οὕτω δήπου καὶ πρὸς τοῦ Κυρίου συνειθισμένοι Cramer
** κακῶν διὰ (+ τοῦ Ed1755D) Χριστοῦ Vg756] παθῶν διὰ Χριστοῦ Εd1755, καλῶν διὰ Χριστοῦ Εd1755(A), διὰ Θεὸν ἐπὶ κοσμικῶν Cramer
<non hab.> Chrysostomus, Catholiclibrary.org [ADL2019] [MM2019]* [rev. VS2021] [MM2021]

^BA ¶Codd. : Li447 V794 V10650 Ed1953 {MM2018}

²⁰² veritati Li447 V794 V10650 Ed1953 ] veritate Ed1470

Numérotation du verset Mc. 2,23

Et factum est iterum, cum²⁰³* sabbatis ambularet per sata et discipuli eius ceperunt progredi et vellere spicas.

²⁰³ cum Li447 V794 V10650 ] + Dominus Ed1953 cum Clementina

^marg.| {CMC2d4.2} BEDA. − Legimus enim ²⁰⁴* in sequentibus quia²⁰⁵* erant qui veniebant et redibant multi et nec²⁰⁶* manducandi quidem spatium habebant et ideo quasi homines esuriebant.^BB ^bo

^bo ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 1, c. 2, CCSL 120, p. 461.965-968.: «Legimus in sequentibus quia erant qui ueniebant et rediebant multi et nec manducandi quidem spatium habebant et ideo quasi homines esuriebant».
<cuius fons> Hieronymus, In Mt., lib. 2, CCSL 77, p. 87.285-290: «In illo tempore abiit iesus sabbato per sata, discipuli autem eius esurientes coeperunt uellere spicas et manducare. ut in alio quoque evangelista legimus, propter nimiam importunitatem ne uescendi quidem habebant locum et ideo quasi homines esuriebant».
<ex quo> Beda Venerabilis, In Lc. Beda Venerabilis, In Lc. (Lc. 6, 1), lib. 2, CCSL 120, p. 126, 1047-1048: «Hoc est quod marcus ait quia discipuli propter nimiam eorum qui ueniebant ut curarentur importunitatem ne manducandi quidem spatium habebant et ideo quasi homines esuriebant».
<Paral. Thomae de Aquino> CMT12,1-8_d1. (Hieronymus).
<Note> Thomas dépend de Bède sur Marc, lequel cite directement Jérôme. Bède sur Luc dépend de Bède sur Marc et ne peut pas être la source de la CMC ici. [MM2019]

^BB ¶Codd. : Li447 V10650 Ed1953 {MM2018} {MM2019}

²⁰⁴ enim] et Ed1953

²⁰⁵ quia] quod Ed1953

²⁰⁶ et nec] nec Ed1953

^marg.| { CMC2d4.3} CHRYSOSTOMUS. − Esurientes autem escam simplicem comedebant, non ad voluptatem sed propter nature necessitatem. Pharisei²⁰⁷ autem figure et umbre servientes, discipulos accusabant tamquam iniuste agentes.^BC ^bp
Unde sequitur:

^bp ¶Fons^G: <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum (Mc. 2, 27), [CPG C125.1]: Vat. gr. 756, f. 105r43-45 ; ed. Matthaei 1775, p. 39.9-13; [CPG C126.5]: Possinus, p. 58-59 (Tolosanus = Paris, BnF, grec. 194, f. 176, 22-25 ) : «[…] Πεινῶντες γὰρ ἤσθιον ἁπλῆν τροφήν, οὐχ [+ μὴν Pg194] ἡδονικήν, διὰ τὴν τῆς φύσεως ἀνάγκην· τί οὖν οἱ Φαρισαῖοι οἱ * τῷ τύπῳ καὶ ** τῇ σκιᾷ δουλεύοντες κατηγοροῦσι [κατηγόρουν Pg194] τῶν μαθητῶν, ὡς ἀδίκημάτι μέγά ^*3 πεποιηκότων».
* οἱ] om. Ed1775(A) |**τί οὖν οἱ ... τύπῳ καὶ] οἱ δὲ Ἰουδαῖοι Pg194 |*** μέγά] om. Ed1775 (B E)
<non hab.> [CPG C125.2] (Cramer, p. 292 ); Chrysostomus; Catholiclibrary.org. [ADL2019] [MM2019] [rev. VS2021]
¶Nota Ce passage est complètement absent des manuscrits édités par Cramer. Il constitue une des preuves les plus claires de la dépendance de Thomas à l’égard de la première recension de la chaîne de Victor. Toutefois Matthaei ne signale pas son absence du ms. B de Ed1775 bien qu’il ait noté que ce manuscrit contenait une autre recension que les manuscrits caractéristiques de la première recension (cf. Ed1775, t. 2, p. 136 et 39*-40*) [MM2021]

^BC ¶Codd. : Li447 (10ra ) Ed1953 {MM2019}

²⁰⁷ Pharisei] Pharise Li447

Numérotation du verset Mc. 2,24

Pharisei autem dicebant ei: Ecce quid faciunt discipuli tui sabbatis quod non licet.

^marg.| {CMC2d4.4} AUGUSTINUS. De operibus monachorum. − Populo siquidem Israel per legem scriptam²⁰⁸ preceptum est ut in agris suis furem nullus teneret, nisi qui secum aliquid vellet auferre. Nam qui nihil aliud attigisset, quam id quod comedisset, liberum impunitumque abire sineret. Unde etiam spicas vellentibus discipulis Domini, de sabbato potius quam de furto²⁰⁹ Iudei calumniati sunt.^BD ^bq

^bq ¶Fons: Augustinus Hipponensis, De opere monachorum, 23, 28, CSEL 41, p. 574.21-575.2: «sed ecce concedant omnes serui dei, ut cum uolunt in eorum agros exeant atque inde securi refecti que discedant: sicut populo israhel per legem praeceptum est, ut in agris suis furem nullus teneret, nisi qui se cum aliquid uellet auferre; nam qui nihil aliud adtigisset quam id quod comedisset, liberum inpunitum que abire sinerent. unde etiam spicas uellentibus discipulis domini de sabbato potius quam de furto iudaei calumniati sunt». [MM2019]

^BD ¶Codd. : Li447 (10ra ) V10650 Ed1953 {MM2018}

²⁰⁸ scriptam Li447 V10650 ] om. Ed1953

²⁰⁹ furto] futuro V10650

^marg.| {CMC2d4.5} CHRYSOSTOMUS. − [1] Dominus autem David in medium introducit, cui aliquando contigit non secundum legem comedere, [3] cum sacerdotalem tetigit cibum [4] ut, illius exemplo, accusationem discipulorum solvat.^BE ^br
Sequitur enim:

^br ¶Fons^G: <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum, [CPG C125.1]: Vat. gr. 756, f. 105r47-50 ; ed. Matthaei 1775, p. 39.14-40.6; [CPG C125.2]: Cramer, p. 292.26-29 ; Possinus, p. 57 (Victor Antiochenus): «[…] [1] Ὁ δὲ Κύριοςλύων αὐτῶν τὴν κατηγορίαν τὴν [τὸν Ed1775] Δαβὶδ εἰς μέσον ἄγει * , δόξαντος [+ ἂν Cramer] καὶ αὐτοῦ μὴ κατὰ νόμον τεθράφθαι, [3] ὅτε τῶν ἱερατικῶν ἥψατο τροφῶν καὶ τοῖς μεθ’ ἑαυτοῦ ἔδωκεν, [4] ἵνα ἡ πρὸς ἐκεῖνον αἰδὼς ἐπίσχη τὴν κατὰ τῶν Ἀποστόλων συκοφαντίαν […]».
* ὁ δὲ Κύριος ... ἄγει] Μέμνηται δὲ οἰκείως τοῦ Δαβὶδ Cramer Possinus
<potius quam> [CPG C126.5] Possinus, p. 59 (Tolosanus) = Paris, BnF, gr. 194, f. 176r.26-31 : «[…] [1] ὁ Σωτὴρ τὸν Δαβὶδ εἰς μέσον ἄγων, [2] ὃς ἐπὶ Ἀβιάθαρ τοῦ ἀρχιερέως, τοὺς ἄρτους ἔφαγε τῆς προθέσεως. Καὶ ἔδωκε καὶ τοῖς μετ´ αὐτοῦ [4] ἵνα τῇ πρὸς ἐκεῖνον αἰδοῖ τοὺς μαθητὰς τῆς κατηγορίας ἐλευθερώσῃ».
<diff.> Budapest, Univ., cod. gr. 1, ed. 1860, p. 133.
<non hab.> Pas de source identifiée d’après TLG, Lamb2012, Smith, Catholiclibray.org.
¶NotaIl existe au moins cinq recensions différentes de cette sentence dans la CGP : C125.2 (Cramer), C125.1.1 (Ed1775, Vg756), Possinus (Victor), Possinus (Tolosanus), Budapest. Thomas suit clairement la famille C125.1.1 à laquelle appartient Vg756, à l’exclusion des quatre autres versions moins complètes ou différentes. [ADL2019] [MM2019] [rev. VS2021]

^BE ¶Codd. : Li447 (10ra ) V10650 Ed1953 {MM2018}

Numérotation du verset Mc. 2,25

Et ait illis: Numquam legistis quid fecerit David²¹⁰?

²¹⁰ David] + etc. Li447

Numérotation du verset Mc. 2,26

^marg.| {CMC2d4.6} THEOPHYLACTUS. − Fugiens enim David a facie Saul ad principem sacerdotum devenit et panes propositionis comedit et gladium abstulit Golie, que Domino erant oblata. Querunt vero aliqui qualiter hic Evangelista nunc²¹¹ Abiathar principem sacerdotum nominavit, cum liber Regum hunc nominet Abimelech.^BF ^bs

^bs ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 2, 25), PG 123, 520A12-B8: «Φεύγων γὰρ ὁ προφήτης Δαβὶδ ἀπὸ προσώπου Σαούλ, ἦλθεν εἰς τὸν ἀρχιερέα τοῦτον, καὶ ἠπάτησεν αὐτὸν ὡς παρὰ τοῦ βασιλέως ἀποσταλεὶς εἰς ἀναγκαίαν χρείαν στρατιωτικήν. Ὅτε καὶ τοὺς ἄρτους τῆς προθέσεως ἔφαγε, καὶ τὴν τοῦ Γολιὰθ ῥομφαίαν ἀφείλετο ἀνατεθειμένην τῷ Κυρίῳ. Δώδεκα δὲ ἦσαν οἱ ἄρτοι καθ’ ἑκάστην ἡμέραν προτιθέμενοι ἐπὶ τῆς τραπέζης, ἓξ ἐκ δεξιῶν καὶ ἓξ ἐξ εὐωνύμων. Ζητοῦσι δέ τινες πῶς ὁ μὲν εὐαγγελιστὴς νῦν τὸν ἀρχιερέα Ἀβιάθαρ ὠνόμασεν, ἡ δὲ βίβλος τῶν Βασιλειῶν, Ἀβιμέλεχ τοῦτον ὀνομάζει». [CGC2016]* [VS2022]*

^BF ¶Codd. : Li447 (10rb ) Ed1953 {MM2018}

²¹¹ hic evangelista nunc Li447 ] nunc Evangelista Ed1953

^marg.| {CMC2d4.7} BEDA. − Hoc autem nihil habet dissonantie. Ambo etenim²¹²* fuerunt illic, cum veniens David panes petiit et accepit, Abimelech videlicet princeps²¹³ sacerdotum, et Abiathar filius eius²¹⁴. Occiso autem Abimelech a Saule, fugit Abiathar ad David, et comes factus totius exilii eius^bt. Postea, eo regnante, summi sacerdotii et ipse gradum accepit^bu, multoque²¹⁵ maioris excellentie filius quam pater²¹⁶ effectus est. Ideoque²¹⁷* dignus fuit cuius memoriam Dominus, etiam vivente patre, quasi summi sacerdotis faceret.
Sequitur:

^bt 1Sm. (1Rg.) 22, 18-23.

^bu 2Sm. (2Rg.) 7, 17.

²¹² etenim Li447 ] enim Ed1953

²¹³ princeps Ed1953 ] principes cacogr . Li447

²¹⁴ eius] om. Li447

²¹⁵ multoque] multosque cacogr . Li447

²¹⁶ filius - quam - pater] inv. Li447

²¹⁷ Ideoque Li447 ] Ideo Ed1953

Numérotation du verset Mc. 2,27

Et dicebat eis: Sabbatum propter hominem factum est et non homo propter sabbatum.

^marg.| Maior enim est cura sanitati et vite hominis quam custodie²¹⁸* sabbati adhibenda. Sic enim²¹⁹ mandatum est sabbatum custodiri, ut tamen si necessitas esset, reus non esset qui sabbatum violasset. Ideo sabbato circumcidi non est prohibitum quia necesse erat fieri; et Machabei necessitate instante sabbato pugnabant^bvunde discipulis esurientibus quod licitum non erat in lege, necessitate famis factum est licitum; sicut hodie si quis eger ieiunium corruperit, nulla ratione reus tenetur.
Sequitur:

^bv 1Mcc. 2, 41.

²¹⁸ custodie Li447 ] custodia Ed1953

²¹⁹ enim] igitur Li447

Numérotation du verset Mc. 2,28

Itaque Dominus est filius hominis etiam sabbati

^marg.| Quasi dicat : Si²²⁰* David rex sacerdotali cibo pastus excusabilis est, quanto magis filius hominis, verus rex et sacerdos et dominus sabbati, evulsarum sabbato spicarum noxa non tenetur?^BG ^bw

^bw ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 1, c. 2, CCSL 120, p. 464.1063-465.1091: «Quod uero dominus abiathar principem sacerdotum pro abimelech appellat nihil habet dissonantiae. Ambo etenim fuerunt illic cum ueniens dauid panes petiit et accepit abimelech uidelicet princeps sacerdotum et abiathar filius eius. Occiso autem abimelech a saule cum uiris domus suae generis sacerdotalis octoginta quinque fugit abiathar ad dauid et comes factus est totius exilii eius. Postea regnante eo summi sacerdotii et ipse gradum accepit ac toto tempore regni illius in pontificatu perseuerans multo maioris excellentiae quam pater suus effectus est ideoque dignus fuit cuius memoriam dominus etiam uiuente patre quasi summi sacerdotis faceret. Et dicebat eis: sabbatum propter hominem factum est, et non homo propter sabbatum. Maior est cura sanitati et uitae hominis quam custodiae sabbati adhibenda. Sic enim et mandatum est sabbatum custodiri ut tamen, si necessitas esset, reus non esset qui sabbatum uiolasset. Ideo sabbato circumcidi non est prohibitum quia necesse erat fieri. Nam et iosue muros hiericho septem diebus cum exercitu circuiit. Et machabei necessitate instante sabbato pugnabant. Vnde discipulis esurientibus quod licitum non erat in lege necessitate famis factum est licitum. Talis haec causa est qualis hodie in ieiuniis legitimis ubi, si quis aeger ieiunium corruperit, nulla ratione reus tenetur. Itaque dominus est filius hominis etiam sabbati. Si, inquit, dauid rex sacerdotali cibo pastus excusabilis est et iuxta alterius evangelistae narrationem sacerdotes sabbatum per templi ministerium uiolantes crimine carent, quanto magis filius hominis qui uerus rex et uerus sacerdos et ideo dominus est sabbati euulsarum sabbato spicarum noxa non tenetur». [FG2017]

^BG ¶Codd. : Li447 (10rb ) Ed1953 {MM2018}

²²⁰ Si Li447] om. Ed1953

^marg.| { CMC2d4.8} CHRYSOSTOMUS. − [1] Dominum quidem sabbati et Filium hominis seipsum proprie vocat quoniam quidem Dei existens filius, filius hominis propter homines dignatus est dici. [2] Legis autem latori et Domino lex non dominatur. Plus enim regi licet²²¹* quam legibus statuatur. Infirmis quidem datur lex, non perfectis et operantibus supra legem.^BH ^bx

^bx ¶Fons^G: <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum (Mc. 2, 28), [CPG C125.1]: Vat. gr. 756, f. 105v5-12 ; ed. Matthaei 1775, p. 40.20-29; [CPG C125.2]: Cramer, p. 293.4-7 : «[...] [1] Κύριον δὲ τοῦ σαββάτου καὶ υἱὸν ἀνθρώπου, ἰδίως ἑαυτὸν καλεῖ *, ἐπειδὴ Υἱὸς ὢν τοῦ Θεοῦ , [+παραδόξως Cramer] κατηξίωσεν υἱὸς ἀνθρώπου διὰ τοὺς ἀνθρώπους κληθῆναι. [2] Νομοθέτου δὲ καὶ Κυρίου ὄντος αὐτοῦ, νόμος οὐ κυριεύει, οὐδ’ἔστιτί[ om. Ed1775(A) ]καθ’ἅπαξ ὅ μὴ ἔξεστι βασιλεῖ τῶν δεόντων [+καὶ Ed1775 (A)] ὑπὲρ νόμον· τοῖς γὰρ ὑπὸ χεῖρα καὶ ἀσθενέσι δίδοται νόμος﮲ οὐ τοῖς τελείοις καὶ τὰ [= Ed1775 (D A), om. Ed1775] ὑπὲρ νόμον πράττουσιν ** [...]».
* Κύριον δὲ ... καλεῖ] ἐγὼ δὲ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου Κύριος εἰμὶ τοῦ σαββάτου; Διατί δὲ αὐτὸς ἰδίως υἱὸς ἀνθρώπου καλεῖται; Cramer | ἰδίως ἑαυτὸν καλεῖ... κληθῆναι.] ⎾διὰ τοῦτο (om. A) ἰδίως ἑαυτὸν καλεῖ ἐπειδὴ Υἱὸς ὢν τοῦ Θεοῦ [+ κατηξήωσεν A (κατηξίωσεν Titus)], υἱὸς ἀνθρώπου ⎾κληθῆναι κατεδέξατο (γίνεσθαι A) Ed1775
<cuius fons> Cf. Titus Bostrensis , Scholia (Lc. 6, 5), ed. J. Sickenberger , Titus von Bostra. Studien zu dessen Lukashomilien, Texte und Untersuchungen, Neue Folge 21.6.1 (zur Geschichte der Altchristlichen Literatur), p. 160.1-5 = Nicetas Heracleensis , Catena in Lc. 6, 5 (Krikones § 985 Gregorius Nyssenus) = Vat. gr. 1611, f. 127ra.31-34 .
** [2] om. Titus Cramer Possinus [ADL2019] [MM2019] [rev. VS2021]
<Diff.> Possinus, p. 58.7-8 (Victor Antiochenus) tantum habet : « ἐγὼ δὲ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου Κύριος εἰμὶ τοῦ σαββάτου ».
¶Nota La Catena n’est compatible ici ni avec Cramer (om. [2]), ni avec le ms. A de la sous-famille moscovite (remplace κληθῆναι par γίνεσθαι). [MM2021]

^BH ¶Codd. : Li447 (10rb ) Ed1953 {MM2018}

²²¹ regi licet Li447 ] inv. Ed1953

^marg.| {CMC2d4.9} BEDA. − Mystice autem discipuli per sata transeunt, cum doctores sancti quos in fide instituerunt cura pie sollicitudinis²²² inspiciunt; quos esurire nihil melius quam salutem intelligimus hominum. Vellere autem spicas est homines a terrena intentione eruere, fricare autem manibus est exemplis virtutum a carnis concupiscentia, quasi a quibusdam folliculis, puritatem mentis exuere. Grana manducare est emundatum quemque a sordibus vitiorum per ora predicantium, Ecclesie membris incorporari. Et bene hoc discipuli progredientes ante faciem Domini fecisse memorantur quia doctoris necesse est sermo precedat, et sic cor auditoris subsequens gratia superne visitationis illustret²²³. Bene sabbatis quia et ipsi doctores in predicando pro spe future quietis laborant, et auditores suos monent pro eterna requie bonis²²⁴* insudare laboribus.^BI ^by

^by ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 1, c. 2, CCSL 120, p. 462.974-1007: «Mystice autem discipuli per sata transeunt illa uidelicet de quibus dominus ait, leuate oculos uestros et uidete regiones quia albae sunt iam ad messem, et qui metit mercedem accipit, cum doctores sancti eos quos in fide ueritatis instituere quaerunt cura piae sollicitudinis inspiciunt et qualiter unumquemque quo ue ordine ad salutem adtrahere debeant sedula consideratione perpendunt atque ideo nihil melius esurire quam salutem intelleguntur hominum quam ipse messorum primus quondam inter preces esuriens mox oblatis sibi eis quas desiderabat dapibus audiuit: surge petre occide et manduca. Et mira sacramenti concordia quia et ibi mactari ac manducari iubentur animalia caelitus missa et hic spicas domino lustrante consecratas uulsisse discipuli atque iuxta aliorum narrationem evangelistarum confricantes manibus manducasse perhibentur. Hoc est enim quod ait apostolus: mortificate membra uestra quae sunt super terram et exuite uos ueterem hominem cum actibus eius, quia non aliter transit quisque in corpus christi non aliter doctorem profectus sui fructibus pascit quam si ueteribus abdicatis concupiscentiis nouo dilectionis mandato nouus homo fuerit factus. Vellere itaque spicas est homines a terrena intentione qua solum mentis quasi radicem fixerant eruere fricare autem manibus exemplis uirtutum ab ipsa etiam carnis concupiscentia quasi folliculis atque integumentis aristarum puritatem mentis exuere. Grana uero manducare est emundatum quemque a sordibus uitiorum per ora praedicantium ecclesiae membris incorporari. Et bene haec discipuli praegredientes ante dominum fecisse memorantur quia doctoris necesse est sermo praecedat et sic cor auditoris subsequens gratia supernae uisitationis illustret bene sabbatis quia sancti doctores et ipsi in praedicando pro spe futurae quietis laborant et auditores aeque suos ammonent non propter amorem saeculi superuacuis insistere negotiis sed potius pro aeterna requie bonis insudare laboribus». [FG2017]

^BI ¶Codd. : Li447 (11ra ) Ed1953 {MM2018}

²²² sollicitudinis Ed1953 ] solitudinis Li447

²²³ illustret] illustrat Li447

²²⁴ bonis Li447] om. Ed1953

^marg.| {CMC2d4.10} THEOPHYLACTUS. − Vel quia cum habent in²²⁵ passionibus requiem, tunc aliis ad virtutem ductores fiunt, evellentes terrena.^BJ ^bz

^bz ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 2, 27), PG 123, 520C2-8: «Ὅταν οὖν ἔχωσιν ἀνάπαυσιν ἀπὸ τῶν παθῶν, μὴ πολεμούμενοι ὑπὸ τῶν δαιμόνων, τότε ὁδοποιοῦσι, τουτέστι καὶ ἑτέροις πρὸς τὴν ἀρετὴν ὁδηγοὶ γίνονται, τίλλοντες καὶ ἐκριζοῦντες πάντα τὰ ἀπὸ τῆς γῆς καὶ τῆς κάτω φαντασίας βλαστάνοντα». [CGC2015]* [VS2022]*

^BJ ¶Codd. : Li447 (11ra ) Ed1953 {MM2018}

²²⁵ in] a Li447

^marg.| {CMC2d4.11} BEDA. − Item per sata ambulant cum Domino qui eloquia sacra²²⁶ meditari delectantur. Esuriunt cum in²²⁷ eis panem vite invenire desiderant. Et hoc in sabbatis cum, sopita mente a turbulentis cogitationibus, vacare gaudent. Vellunt spicas et contritas purgant, donec ad escam perveniant, cum testimonia scripturarum, ad que legentes perveniunt, meditando assumunt, et tamdiu discutiunt donec in eis medullam dilectionis inveniant. Verum hec mentium refectio stultis displicet sed a Domino approbatur.^BK ^ca

^ca ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 1, c. 2, CCSL 120, p. 462.1007-1029: «Item per sata ambulant cum domino qui diuinis obtemperare studentes imperiis sollerter eloquia sacra meditari delectantur. Esuriunt in satis cum in eisdem sacris eloquiis quae legendo pertranseunt panem uitae inuenire desiderant, hoc est ad illa curant uerba peruenire quibus ampliorem in se sui conditoris amorem incendant, et hoc in sabbatis cum sopita mente a turbulentis cogitationibus uacare gaudent et uidere quam suauis est dominus quamque beatus uir qui sperat in eum assumpto que pietatis et humilitatis habitu ad requiem animarum suarum attingere contendunt. Vellunt spicas quae forte occurrunt et tamdiu uersant manibus contritas que purgant donec ad escam perueniant cum testimonia scripturarum ad quae legentes perueniunt meditando assumunt et tamdiu scrutatione secula discutiunt donec in eis medullam dilectionis quae latere uidebatur inuenientes extrahant. Sicut enim asperitate aristarum quae horrent uelantur grana tritici quae reficiunt ita saepe sub ea quae uidebatur uilitate litterae teguntur dona diuinae dilectionis quae mentes fidelium esurientes sitientes que iustitiam suauitatis internae dapibus pascant.Verum haec mentium refectio stultis quidem sabbati defensoribus displicet sed a domino sabbati probatur quia qui solam litterae superficiem sequuntur nec ueram mentium refectionem nosse nec ad internam peruenire animarum requiem norunt». [FG2017]

^BK ¶Codd. : Li447 Ed1493 Ed1953 {MM2018} {MM2022}

²²⁶ sacra] om. Li447

²²⁷ in] om. Li447

Comment citer cette page ?
Martin Morard et alii, ed., Thomas de Aquino. Catena aurea (Mc. Capitulum 2 ), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 03/05/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=catena&numLivre=56&chapitre=56_2)

Signaler un complément d'information

Notes :

<56. - Marci evangelium**>

Capitulum 2

<56. Catena aurea in Marcum>

Capitulum 2