Glossae Scripturae Sacrae-electronicae (Gloss-e)

Catena aurea

Biblia communis

Capitulum 7

Numérotation du verset Mc. 7,1

¹ Et conveniunt² ad eum Pharisei et quidam de scribis venientes ab Hierosolymis.

¹ Hic incipit capitulum 7 CorS1 Li447@ Ω^J |

² conveniunt Ω^L Li447@ Ω^J Rusch Weber ] convenerunt CorS1 Li447 |

Numérotation du verset Mc. 7,2

Et cum vidissent

quosdam ex³ discipulis eius communibus manibus,

³ ex Ω^J Ω^L Rusch Weber] de Li447 Li447@

id est non lotis, manducare panem⁴

⁴ panem Li447@ Rusch ] panes Ω^J Ω^L Weber

vituperaverunt⁵.

⁵ vituperaverunt Ω^L... ] + eos (alii cor<upti>ve apponunt EOS sed non est textus secundum quosdam)

Numérotation du verset Mc. 7,3

Pharisei enim et omnes Iudei nisi crebro lavent⁶ manus non manducant

⁶ lavent Ω^L Li447@ Mt366@ ] laverint Clementina

tenentes traditiones⁷ seniorum

⁷ traditiones Li447@Rusch ] traditionem Ω^J Ω^L Weber

Numérotation du verset Mc. 7,4

et a foro

nisi baptizentur

non comedunt et alia multa sunt⁸ que tradita sunt illis servare, baptismata calicum,

⁸ sunt Li447@ Rusch Clementina Weber] om. Ω^JΩ^L

et urceorum et eramentorum et lectorum.

Numérotation du verset Mc. 7,5

Et interrogabant eum Pharisei et scribe: Quare discipuli tui

non ambulant iuxta traditionem seniorum sed communibus manibus

manducant panem⁹?

⁹ mand. panem Ω^L Li447 Li447@ Rusch Weber] inv. Ω^J

Numérotation du verset Mc. 7,6

At ille respondens dixit eis¹⁰: Bene prophetavit Isaias

¹⁰ dixit eis Ω^L Rusch Weber ] ait Li447 Li447@

de vobis hypocritis¹¹ sicut scriptum est^a: Populus hic

⁰ Cf. Is. 29, 13.

¹¹ Isaias - de vobis hypocritis Ω^L Rusch Weber ] inv. Li447 Li447@ Ω^J

labiis me honorat cor autem eorum longe est¹² a me.

¹² est Li447 Li447@ Rusch Weber] abest Ω^JΩ^L

Numérotation du verset Mc. 7,7

In vanum autem me colunt

docentes doctrinas et¹³ precepta¹⁴ hominum.

¹³ et Cava Φ Kells Wordsworth (D P9389 G H¹Θ K L To22 R T V X) Weber (G D) Sarum Ω^J Li447@ Clementina ] om. Ω^L Wordsworth (A B H* I O Y Z) Weber |

¹⁴ precepta] mandata Sg1395 Book of Kells |

Numérotation du verset Mc. 7,8

Derelinquentes mandata¹⁵

¹⁵ Derelinquentes mandata Li447 Li447@ Rusch ] Relinquentes enim mandata Ω^J Ω^L, relinquentes enim mandatum Weber

Dei, tenentes traditiones¹⁶

¹⁶ tenentes traditiones Li447 Li447@ Rusch ] tenetis traditionem Ω^J Ω^L Weber

hominum,

baptismata

urceorum et calicum et alia similia his facitis multa.

Numérotation du verset Mc. 7,9

Et dicit¹⁷

¹⁷ dicit Rusch ] dicebat Ω^J Ω^L Li447@ Weber

illis: Bene irritum facitis preceptum Dei

ut traditionem vestram servetis.

Numérotation du verset Mc. 7,10

Moyses enim dixit^b: Honora patrem tuum et matrem tuam.

⁰ Cf. Ex. 20, 12.

Et^c: Qui maledixerit patri vel¹⁸ matri morte moriatur.

⁰ Cf. Ex. 21, 17.

¹⁸ vel Li447 Li447@ Rusch Clementina ] aut Ω^JΩ^LWeber

Numérotation du verset Mc. 7,11

Vos autem dicitis:

Si dixerit

homo

patri vel¹⁹ matri corban

¹⁹ vel Rusch ] et Li447 Li447@ , aut Ω^L Weber

quod est donum,

quodcumque ex me tibi proderit²⁰

²⁰ proderit CorS2 ( vel ) Li447 Li447@ Rusch ] profuerit Ω^J Ω^L Weber | CorS2 (Infra bene .c. SI DIXERIT HOMO PROFUERIT vel PRODERIT et alii faciunt versus et hec introductive vel depressive et incipit versus ET ULTRA etc .)

Numérotation du verset Mc. 7,12

ultra non dimittitis eum quicquam

facere patri suo aut matri,

Numérotation du verset Mc. 7,13

rescindentes

verbum Dei

per²¹ traditionem vestram

²¹ per CorS2 Ω^J Ω^L] propter CorS2 (vel)

quam tradidistis²²

²² tradidistis Ω^J Ω^L Rusch Weber ] traditis Li447@

et similia huiusmodi multa²³ facitis²⁴.

²³ similia huiusmodi – multa Ω^J Ω^L Rusch Weber ] inv. Li447 Li447@ |

²⁴ facitis Ω^J Ω^L Rusch Weber ] faciatis Li447@ |

Numérotation du verset Mc. 7,14

Et advocans iterum turbam

dicebat illis: Audite me omnes et intelligite.

Numérotation du verset Mc. 7,15

Nihil est extra hominem introiens in eum

quod possit eum coinquinare sed que de homine

procedunt illa sunt que coinquinant²⁵ hominem.

²⁵ coinquinant CorS1 (alii habent COINQUINANT ) Φ Wordsworth (B D P9389* K O V X* Z) Cor3 (al.) Ω^L² Ω^S Mt366 Mt366@ Rusch Sixtina ] communicant CorS1 (dicebat Iesus quoniam de homine exeunt illa communicant! ) Amiatinus Cava P9389² Wordsworth (H Θ I To22 T Y) Cor2 (marg.) Sarum Ω^J Ω^L * Li447@ (coīcāt) Clementina Weber; cf. infra v. 20

Numérotation du verset Mc. 7,16

Si quis habet aures audiendi audiat.

Numérotation du verset Mc. 7,17

Et cum introisset in domum a turba,

interrogabant eum discipuli eius²⁶ parabolam.

²⁶ eius Ω^L Li447 Li447@ Ω S Rusch Weber ] om. Ω^J

Numérotation du verset Mc. 7,18

Et ait illis: Sic et vos imprudentes estis?

Non intelligitis quia omne extrinsecus introiens in hominem non potest eum communicare²⁷,

²⁷ communicare CorS2 Ω^J Sarum Ω^L Li447 Li447@ Weber ] coinquinare Ω^L² Ω^S Mt366 Mt366@ Sixtina | CorS2 (sub .e. usque ESCAS [v. 19], al. tamen faciunt versus COMMUNICARE QUIA NON INTROIIT etc. depressive)

Numérotation du verset Mc. 7,19

quia non introiit²⁸ in cor eius sed in ventrem²⁹ et in secessum exit

²⁸ introiit CorS2 Li447@ Ω^JΩ^L, introit Weber ] introivit Rusch |

²⁹ ventrem Ω^J Ω^L Ω^S Li447 Li447@ Rusch Weber ] ventrum Clementina |

purgans omnes escas?

Numérotation du verset Mc. 7,20

Dicebat autem³⁰

³⁰ autem Ω^J Ω^L Li447 Li447@ Ω^S Rusch Weber ] Ihesus CorS1

quoniam que³¹ de homine exeunt illa coinquinant³²

³¹ que Ω^J Ω^L Li447 Li447@ Ω^S Rusch Weber] om. CorS1 |

³² coinquinant Φ CorS1 (al.) Ω^L² Ω^S Li447 (coī) Mt366@ Rusch ] communicant CorS1 Ω^J Ω^L* Li447@ (coīcant) Mt366 Weber ; cf. supra v. 15 |

hominem.

Numérotation du verset Mc. 7,21

Ab intus enim³³ de corde hominum

³³ enim CorS2 Li447 Ω^J Ω^L Ω^S Rusch Weber] om. Li447@

cogitationes male procedunt: Adulteria, fornicationes, homicidia,

Numérotation du verset Mc. 7,22

furta, avaritie, nequitie, dolus, impudicitia, oculus malus,

blasphemia³⁴, superbia, stultitia³⁵.

³⁴ blasphemia Ω^J Ω^L Rusch Weber ] blasphemie Ω^S Li447 Li447@ |

³⁵ stultitia CorS2 (al. [...] et sic Senonensis) Ω^L Li447 Li447@ Ω^S Rusch Weber ] tristitia CorS2 (Parisiensis quod nusquam legi) Ω^J |

Numérotation du verset Mc. 7,23

Omnia hec mala³⁶ ab intus procedunt et communicant³⁷ hominem.

³⁶ hec mala Ω^J Ω^L Li447 Ω^S Weber ] inv. Rusch , enim hec mala Li447@ |

³⁷ communicant Ω^J Ω^L* Li447@ Weber ] coinquinant Ω^S Ω^L² |

Numérotation du verset Mc. 7,24

Et inde surgens abiit in fines Tyri et Sidonis

et ingressus domum neminem voluit scire

et non potuit latere.

Numérotation du verset Mc. 7,25

Mulier enim

statim ut audivit³⁸ de eo

³⁸ statim - ut audivit Ω^L Li447 Li447@ Rusch Weber ] inv. Ω^J

cuius filia

habebat³⁹ spiritum immundum

³⁹ filia habebat Ω^J Li447@ Ω^S Rusch ] inv. Ω^L Weber

intravit et procidit ad pedes eius.

Numérotation du verset Mc. 7,26

Erat enim mulier gentilis, Syrophenissa⁴⁰ genere.

⁴⁰ Syrophenissa] Cirophenissa CorS2 ( al. )

Et rogabat eum ut demonium eiiceret⁴¹ de filia eius.

⁴¹ dem. eiiceret Li447 Li447@ Ω^L Rusch Weber ] inv. Ω^J

Numérotation du verset Mc. 7,27

Qui dixit illi: Sine prius saturari⁴² filios.

⁴² saturari Ω^J Ω^L Rusch Weber ] saturare Li447@

Non est enim⁴³ bonum sumere panem filiorum et mittere canibus.

⁴³ enim Ω^J Ω^L Rusch Weber] om. Li447@

Numérotation du verset Mc. 7,28

At illa respondit

et dixit illi⁴⁴: Utique Domine. Nam et catelli⁴⁵

⁴⁴ dixit illi Ω^S Clementina ] dixit ei Ω^J Li447 Li447@ Rusch , dicit ei Ω^L Weber |

⁴⁵ catelli Ω^J Li447 Ω^L Rusch Weber ] cetelli cacogr. Li447@ |

comedunt⁴⁶

⁴⁶ comedunt Ω^L Ω^S] educunt CorS2 ( aliqui trahunt li COMEDUNT et dicunt EDUCUNT corruptive )

de micis

sub mensa⁴⁷

⁴⁷ comedunt de micis - sub mensa Rusch ] inv. Ω^J Ω^L Weber , comedunt sub mensa de micis Li447 Li447@

puerorum⁴⁸.

⁴⁸ puerorum CorS1 CorS2 Ω^J Li447 Li447@ Ω^L Ω^S Rusch Weber ] dominorum CorS1 = CorS2 =Cor3 (al.)

Numérotation du verset Mc. 7,29

Et ait illi: Propter hunc sermonem

vade, exiit demonium a⁴⁹ filia tua.

⁴⁹ a Li447 Rusch ] de Ω^J Li447@ Ω^L Ω^S Weber

Numérotation du verset Mc. 7,30

Et cum abiisset domum⁵⁰, invenit puellam iacentem supra⁵¹ lectum et demonium exiisse.

⁵⁰ domum Rusch ] + suam Li447@ Ω^J Ω^L Weber , in domum suam Li447 |

⁵¹ supra Li447 Li447@ Ω^L Rusch Weber ] super Ω^J |

Numérotation du verset Mc. 7,31

Et iterum exiens de finibus Tyri,

venit per Sidonem

ad mare Galilee

inter

medios fines Decapoleos.

Numérotation du verset Mc. 7,32

Et adducunt ei surdum

et mutum.

Et deprecabantur eum

ut imponat illi manum.

Numérotation du verset Mc. 7,33

Et apprehendens eum

seorsum de turba⁵²,

⁵² seorsum - de turba] inv. Li447 Li447@ Ω^J Ω^L Weber

misit digitos suos

in auriculas eius et exspuens

tetigit⁵³ linguam eius

⁵³ tetigit] tigit cacogr. Li447@

Numérotation du verset Mc. 7,34

et suscipiens in celum

ingemuit

et ait illi⁵⁴: Effeta,

⁵⁴ illi Ω^J Ω^L Rusch Weber] om. Li447 Li447@

quod est adaperire⁵⁵.

⁵⁵ adaperire Ω^J Ω^L Rusch Weber ] aperire Li447 Li447@

Numérotation du verset Mc. 7,35

Et statim aperte sunt aures eius et solutum est vinculum lingue eius.

Et loquebatur recte.

Numérotation du verset Mc. 7,36

Et precepit illis ne cui dicerent.

Quanto autem eis precipiebat⁵⁶,

⁵⁶ eis precipiebat Li447 Li447@ Ω^L Ω^S Rusch Weber ] inv. Ω^J

tanto magis plus predicabant.

Numérotation du verset Mc. 7,37

Et eo amplius admirabantur dicentes: Bene omnia fecit

et surdos fecit audire et mutos loqui.

Capitulum 7

Numérotation du verset Mc. 7,
distinctio 1

^marg.| {CMC7d1.1} BEDA. − Homines terre Genesareth, qui minus docti videbantur, non solum ipsi veniunt sed et suos infirmos adducunt ad Dominum ut vel fimbriam eius mereantur contingere. At vero Pharisei et scribe, qui doctores esse populi debuerant, non ad querendam medelam sed ad movendas questionum pugnas ad Dominum concurrunt.^A ^a
Unde dicitur:

^a ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 2, c. 7, CCSL 120, p. 519.1200-1207: «Homines terrae gennesareth qui minus docti uidebantur non solum ipsi ueniunt sed et suos infirmos adducunt immo gestant ad dominum ut uel fimbriam eius quo saluari queant mereantur contingere ideo que confestim merita cupitae salutis mercede potiuntur; at uero Pharisaei et scribae qui doctores esse populi debuerant non ad uerbum audiendum non ad quaerendam medelam sed ad mouendas solum quaestionum pugnas ad dominum concurrunt eos que de non lotis corporis manibus uituperant in quorum operibus quae per manus siue per cetera corporis membra fiunt nihil immunditiae sordidantis inuenire ualebant cum se magis ipsos culpare debuerint qui lotas aqua manus habentes conscientiam liuore pollutam gestabant». [FG2017]*

^A ¶Codd. : Li447 ( 32vb ) Ed1953 {MM2019}

Numérotation du verset Mc. 7,1

Et convenerunt¹ ad eum Pharisei et quidam de scribis venientes ab Ierosolymis.

¹ convenerunt Li447 ] conveniunt Li447@ Weber

Numérotation du verset Mc. 7,2

Et cum vidissent quosdam² de³* discipulis eius communibus manibus, id est non lotis, manducare panes⁴, vituperaverunt.

² quosdam Li447@ Weber ] quos Li447

³ de Li447 Li447@ Mt366 Mt366@] ex Ed1953

⁴ panes Weber ] panem Li447@ , pa. Li447

^marg.| {CMC7d1.2} THEOPHYLACTUS. − Discipuli namque Domini instructi ea que virtutis tantum sunt operari, non lotis manibus simpliciter comedebant. Pharisei autem volentes occasionem invenire, hoc acceperunt et non utique vituperabant eos ut legis transgressores sed quia traditiones seniorum transgrediebantur.^B ^b
Unde sequitur:

^b ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 7, 1), PG 123, 560C8-14. [CGC2015]

^B ¶Codd. : Li447 ( 32vb ) Ed1953 {MM2019}

Numérotation du verset Mc. 7,3

Pharisei enim et omnes Iudei, nisi crebro manus lavent⁵*, non⁶ manducant, tenentes traditionem⁷ seniorum etc.⁸

⁵ manus lavent] inv. Li447@ Mt366@ Weber , laverint manus Ed1953

⁶ non] pa<nes> praem. Li447

⁷ traditionem Weber ] traditiones Li447@ , tra. Li447

⁸ etc. Li447] om. Ed1953

Numérotation du verset Mc. 7,4

[...]

^marg.| {CMC7d1.3} BEDA. − [b] Spiritualia enim prophetarum verba carnaliter accipientes, que illi de cordis et operis castigatione precipiebant dicentes^c: « Lavamini⁹*, mundi estote » et^d: « Mundamini qui fertis vasa Domini », isti de corpore solo lavando servabant. [a] Superstitiosa ergo est hominum traditio, semel lotos ob manducandum panem crebrius lavare, et a foro nisi baptizentur, non comedere. Sed necessarium est eos qui panem de celo descendentem participare desiderant, crebro eleemosynis, lacrimis et aliis iustitie fructibus sua opera purgare. Necessarium etiam est inquinamenta, que ex temporalibus negotiorum curis quisque¹⁰* contraxerit, subsequenti bonarum cogitationum et actuum permundet instantia. [c] Frustra autem Iudei lavant manus et a foro baptizantur, quamdiu contemnunt fonte ablui salvatoris in vanum baptisma servant vasorum qui cordium suorum et corporum abluere negligunt¹¹* sordes.^C ^e ^f
Sequitur:

^c Is. 1, 16.

^d Is. 52, 11.

^e ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 2, c. 7, CCSL 120, p. 520.1215-1237: «[a] Superstitiosa est hominum traditio semel lotos ob manducandum panem crebrius lauare et a foro, nisi baptizentur, non comedere. Sed necessaria est doctrina ueritatis quae iubet eos qui cum pane uitae descendente de caelo participare desiderant crebro elemosinarum lacrimarum aliorum que iustitiae fructuum lomento sua opera purgare ut casto corde et corpore caelestibus ualeant communicare mysteriis, necessarium est inquinamenta quae ex temporalium negotiorum curis quisque contraxerit subsequenti bonarum cogitationum et actuum permundet instantia, si internae refectionis cupit epulis perfrui. [b] Sed Pharisaei spiritalia prophetarum uerba carnaliter accipientes quae illi de cordis et operis castigatione praecipiebant dicentes, lauamini mundi estote et mundamini qui fertis uasa domini, isti de corpore solum lauando seruabant. [c] Frustra autem Pharisaei frustra omnes iudaei lauant manus et a foro baptizantur quamdiu contemnunt fonte saluatoris ablui. In uanum baptismata seruant uasorum qui cordium suorum et corporum eluere sordes neglegunt cum certum sit moysen et prophetas qui uasa populi dei uel aquis dilui uel igne purgari uel oleo sanctificari quacumque ex causa iusserunt non in hoc materialium rerum emundationem sed mentium potius et operum castigationem ac sanctimoniam atque animarum nobis mandare salutem». [FG2017]*

^f [b] <Paral. Thomae de Aquino> CMT15,1-6_d1 (Beda ). [MM2019]

^C ¶Codd. : Li447 ( 32vb ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

⁹ Lavamini] + et Ed1953

¹⁰ quisque] quisquam Ed1953

¹¹ cordium... negligunt] corporum suorum et cordium abluere sordes negligunt inv. Ed1953

Numérotation du verset Mc. 7,5

Et interrogabant eum Pharisei et scribe dicentes¹²*: Quare discipuli tui non ambulant iuxta traditiones¹³* seniorum sed communibus manibus manducant panem ?

¹² dicentes Li447@ Li447 ] om. Ed1953

¹³ traditiones] traditionem Li447@ Ed1953

^marg.| {CMC7d1.4} HIERONYMUS. Super Mattheum. − [1] Mira Phariseorum scribarumque stultitia. Dei filium arguunt quare traditiones hominum et precepta non servet. [2] Commune autem hic pro immundo ponitur. Populus enim Iudeorum, partem Dei se¹⁴ esse iactitans, communes cibos vocat quibus omnes utuntur.^D ^g

^g ¶Fons: [1] Hieronymus, In Mt., lib. 2, p. 127.1399-1401: «Mira Pharisaeorum scribarumque stultitia. Dei filium arguunt quare traditiones hominum et praecepta non servet». [2] Hieronymus, In Mt., lib. 2, p. 128.1446-129.1449: «Verbum communicat proprie Scripturarum est et publico sermone non territur. Populus Iudaeorum, partem Dei se esse iactitans, communes cibos vocat quibus omnes utuntur homines». [FG2015] [MM2017]

^D ¶Codd. : Li447 ( 33rb ) Ed1953 {MM2019}

¹⁴ se Li447² (m. post.) Ed1953 ] om. Li447*

^marg.| {CMC7d1.5} HIERONYMUS. Super Marcum. ¹⁵* − Phariseorum autem superfluum latratum furca rationis obtundit, id est Moysi^het Isaieⁱincrepatione¹⁶*, ut nos adversantes hereticos verbo Scripture vincamus.^E ^j
Unde sequitur:

^h Cf. Ex. 20, 12.

ⁱ Cf. Is. 29, 13.

^j ¶Fons: Hieronymus ( pseudo) , In Mc., CCSL 82, p. 34.1-4: «Pharisaeorum superfluum latratum furca rationis obtundit, id est Moysi et Isaiae increpatione, ut nos aduersantes haereses uerbis scripturae uincamus. Uidentes discipulos communibus, id est non lotis, manibus, panem manducare, quod futuram gentium communionem significat. Munditia et baptismum Pharisaicum sterile est. Communicatio non lota apostolica"extendit palmites suos usque ad mare," quod culpa maius est. Traditio autem Pharisaica in mensis et uasis non est tractanda sed abscidenda et radenda. Saepe enim traditionibus hominum mandata Dei cedunt». [FG2015]*

^E ¶Codd. : Li447 ( 33va ) Ed1953 {MM2019}

¹⁵ Super Marcum Li447] om. Ed1953

¹⁶ increpatione] interpretatione Ed1953

Numérotation du verset Mc. 7,6

At ille respondens ait: Bene prophetavit de vobis hypocritis Isaias¹⁷*, sicut scriptum est: Populus hic labiis me honorat, cor autem eorum longe est a me.

¹⁷ de vobis hypocritis– Isaias Gz378 Gz378@ Li447 Li447@ ] inv. Ed1953 (hypocritae)

Numérotation du verset Mc. 7,7

[...]

^marg.| {CMC7d1.6} CHRYSOSTOMUS. ¹⁸* − Quia enim non de legis transgressione sed seniorum, discipulos¹⁹ accusabant, iniuriose ipsos confundit, hypocritas vocans, quasi commendantes cum reverentia quadam id quod non conveniebat. Superaddit autem Isaie prophete verbum, quasi de eis dictum, ac si diceret sicut hi de quibus dicitur^kquod « Deum labiis honorant, cor autem eorum ab eo longe est, in vanum pietatem custodire se dicunt, doctrinas hominum honorantes ». Ita et vos qui derelinquitis²⁰ id quod interius curabile est, et iustitiam colentes accusatis.^F ^l

^k Mc. 7, 6-7: «Populus hic labiis me honorat, cor autem eorum longe est a me in vanum autem me colunt, docentes doctrinas, et præcepta hominum». Cf. Mt. 15, 8: «Populus hic labiis me honorat, cor autem eorum longe est a me. Sine causa autem colunt me, docentes doctrinas et mandata hominum».

^l ¶Fons^G: <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum (Mc. 7, 5-8) [CPG C125.1]: Vat. gr. 756, f. 118r38 - 118v6 = [CPG C125.2]: Cramer, p. 334.6-16 ; Possinus, p. 146-147 (Victor Antiochenus): «Ἐπειδὴ ἐνεκάλουν τοῖς μαθηταῖς, οὐκέτι παράδοσιν νόμου ἀλλὰ περὶ παραδόσεως τῶν πρεσβυτέρων φησί﮲ ἐλέγχων αὐτοὺς ἐμβριθέστερον, ὡς ἐν προσχήματι εὐλαβείας τὴν ἀτοπίαν ἐπιτηδεύοντας, ἐπιφέρει καὶ Ἡσαΐου τοῦ προφήτου ῥῆσιν ὡς περὶ αὐτῶν εἰρημένην· ὥσπερ γὰρ ἐκεῖνοι φησὶ περὶ ὣν ὁ λόγος, ἄκροις χείλεσι τιμῶντες τὸν Θεὸν, πόρρω αὐτοῦ ταῖς διανοίας ἀπέχουσι ·μάτην τὸ εἰς αὐτὸν σέβας φυλάττειν ἐπαγγελλόμενοι, καὶ προτιμῶντες διδασκαλίας ἀνθρώπων· οὕτω καὶ ὑμεῖς τὰ ὁμοία δρῶντες τὸν τοῦ Θεοῦ παραβαίνετε νόμον, καὶ τὸν ἐμφανῇ κοσμοῦντες ἄνθρωπον, τὸν μὲν ἐντὸς ἄνθρωπον ἀκόσμητον καταλιμπάνετε, καὶ τοῖς τὴν ἀλήθειαν ἀσκοῦσιν ἐγκαλεῖτε». [ADL2019] [MM2019]
<cuius fons> Cf. Chrysostomus , In Mt., hom. 51 (52) § 1-2 (Mt. 15, 1-11), PG 58, 509-512
<ex quo> Chrysostomus, In Mt., hom. 51, Burgundionis versio, Firenze, Plut.14.dex.4 f. 195va-196; BAV, Vat. lat. 383 ( 166ra- 167vb).
¶Nota La Catena suit la CGP qui résume en quelques lignes deux pages de Chrysostome qu’elle réécrit complètement avec un vocabulaire propre, jusques et y compris la citation de Mt. 15, 8 que Chrysostome citait pourtant littéralement. Affranchie de la tutelle de Burgundio, la traduction latine se révèle ici particulièrement heureuse et habile. La traduction de ἀλήθειαν par iustitiam rend avec une finesse qui pourra surprendre les nuances profondes du terme grec, sans asservissement aucun à la signification philosophique du mot qu’on se serait attendu à trouver sous l’autorité du commentateur de la Métaphysique d’Aristote. [MM2019]

^F ¶Codd. : Gz378 Li447 ( 33va ) V10650 (28rb) Ed1953 {MM2019} {MM2023}

¹⁸ Chrysostomus Li447 ] + In Matthaeum Ed1953

¹⁹ discipulos Li447² Ed1953 ] discipuli Li447*

²⁰ derelinquitis] relinquitis Li447

^marg.| {CMC7d1.7} HIERONYMUS. − Traditio autem Pharisaica in mensis et vasis abscindenda est et radenda. Sepe enim traditionibus hominum mandata Dei cedunt.^G ^m
Unde sequitur:

^m ¶Fons: Hieronymus ( pseudo) , In Mc., CCSL 82, p. 34.8-11: «Pharisaeorum superfluum latratum furca rationis obtundit, id est Moysi et Isaiae increpatione, ut nos aduersantes haereses uerbis scripturae uincamus. Uidentes discipulos communibus, id est non lotis, manibus, panem manducare, quod futuram gentium communionem significat. Munditia et baptismum Pharisaicum sterile est. Communicatio non lota apostolica"extendit palmites suos usque ad mare," quod culpa maius est. Traditio autem Pharisaica in mensis et uasis non est tractanda sed abscidenda et radenda. Saepe enim traditionibus hominum mandata Dei cedunt». [FG2015]*

^G ¶Codd. : Li447 ( 33va ) Ed1953 {MM2019}

Numérotation du verset Mc. 7,8

Derelinquentes²¹ mandata Dei, tenetis traditiones hominum, baptismata urceorum etc.²²

²¹ Derelinquentes] relinquentes Weber

²² etc.] om. Ed1953

Numérotation du verset Mc. 7,9

[...]

^marg.| {CMC7d1.8} CHRYSOSTOMUS. ²³* − Ut autem eos arguat, tamquam Dei reverentiam non servantes, propter traditionem a senioribus factam, divinis scripturis oppositam, subiungit:^H ⁿ

ⁿ ¶Fons^G: <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum (Mc. 7, 10) [CPG C125.1]: Vat. gr. 756, f. 118v8-25 ; [CPG C125.2]: Cramer, p. 334.16-20 ; Possinus, p. 147 (Victor Antiochenus): «ἵνα τοίνυν ὡς εὐσέβειαν μὴ φυλάττοντας διελέγξῃ ἐπεριδομένους τῇ τῶν πρεσβυτέρων παραδόσει, τὴν παρανομίαν προτίθησι τὴν διὰ παραδόσεως τῶν πρεσβυτέρων γενομένην, γράμμα θεῖον ἀντιτιθεὶς ἀγράφῳ παραδόσει ἀνθρώπων. “Μώσης γὰρ εἶπε φησὶ τίμα τὸν πατέρα σου καὶ τὴν μητέρα σου. Kαὶ ὁ κακολογῶν πατέρα ἢ μητέρα, θανάτῳ τελευτάτω”«* .
* Μώσης γὰρ... τελευτάτω ] om. Cramer
<non hab.> Pas de source identifiée par Lamb2012, Smith [ADL2019] [MM2019]

^H ¶Codd. : Li447 ( 33vb ) Ed1953 {MM2019}

²³ Chrysostomus Li447 ] + In Matthaeum Ed1953

Numérotation du verset Mc. 7,10

Moyses enim dixit: Honora patrem tuum²⁴* et matrem tuam et qui maledixerit patri vel matri, morte moriatur.

²⁴ tuum] om. Ed1953

^marg.| {CMC7d1.9} BEDA. − Honor in scripturis non tantum in salutationibus²⁵* et officiis deferendis, quantum in eleemosyna ac munerum collatione sentitur. « Honora, inquit Apostolus^o, viduas que vere vidue sunt ».^I ^p

^o 1Tim. 5, 3.

^p ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 2, c. 7, CCSL 120, p. 520.1251-521.1254: «Honor in scripturis non tantum in salutationibus et officiis deferendis quantum in elemosina ac munerum collatione sentitur. Honora, inquit apostolus, uiduas quae uere uiduae sunt».
<cuius fons> Cf. Hieronymus, In Mt., lib. 2, CCSL 77, p. 127.1415-1418: «Honor in scripturis non tantum in salutationibus et officiis deferendis quantum in elemosinis ac munerum oblatione sentitur. honora, inquit apostolus, uiduas quae uere uiduae sunt, hic honor donum intellegitur, et in alio loco: presbiteri duplici honore honorandi maxime qui laborant in uerbo et doctrina dei». [FG2017]*

^I ¶Codd. : Li447 ( 33vb ) Ed1953 {MM2019}

²⁵ salutationibus] salutatione Ed1953

^marg.| {CMC7d1.10} CHRYSOSTOMUS. − Tali autem existente divina lege ac talibus ministris transgredientibus illatis, vos de levi divinum transgredimini preceptum, observantes seniorum traditiones.
Unde sequitur:

Numérotation du verset Mc. 7,11

Vos autem dicitis: Si dixerit homo patri vel²⁶* matri corban, quod est donum, quodcumque ex me tibi proderit

²⁶ vel Li447] et Li447@, aut Ed1953 Weber

^marg.| supple: liber erit ab²⁷ observatione premissi mandati.
Unde sequitur:

²⁷ ab] et Li447

Numérotation du verset Mc. 7,12

Et ultra non dimittitis eum quicquam²⁸ facere patri suo aut matri.^J ^q

^q ¶Fons^G: <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum (Mc. 7, 9-11) [CPG C125.1]: Vat. gr. 756, f. 118v25-36 = Possinus, p. 148 (Tolosanus); [CPG C125.2]: Cramer, p. 334.30-335.4 : «Tοιαύτης δὲ οὔσης τῆς νομοθεσίας καὶ τηλικαύτης οὔσης ἀπειλῆς ἐπὶ τῇ παραβάσει, [+ ῥᾳδίως, φησὶ, καὶ Cramer] προχείρως “ὑμεῖς, φησὶ [om. Cramer], παραβαίνετε” [Mt. 15, 3] τὸ θεῖον πρόσταγμα ταῖς τῶν διδασκαλῶν ἑπόμενοι παραδόσεσι. Ὥστε εἴ τις ἐπ’ ἀτιμίᾳ γονέων θυσίαν ὑπόσχοιτο, λέγων Θεῷ ποιήσαι [ποιήσειν Cramer] δῶρα καὶ θυσίας, ἃ πατρὶ παρέχειν ὀφείλει, τοῦτο λέγετε μηκέτι μηδὲ ἐξεῖναι τιμῆσαι τὸν πατέρα».
<non hab.> Pas de source identifiée par Lamb2012, Smith. [ADL2019] [MM2019]
¶Nota Pour Thomas, l’adverbe προχείρως modifie le verbe παραβαίνετε: «c’est à la légère que, dit-il [le Christ d’après Mt. 15, 3], vous transgressez la loi divine en observant les traditions des anciens». Certaines traductions modernes associent cet adverbe à φησὶ: «Since such is ordained by law and there is so great a threat upon its transgression, it is an easy and obvious thing to say, “You transgress the divine command, following the traditions of your teachers» ( Lamb , p. 306). La CGP nous semble plutôt dénoncer comme une transgression de la loi divine le fait de donner «facilement» plus d’importance à l’observation de traditions humaines. On ne manquera pas de souligner l’importance que prennent ces observations dans le contexte des débats théologiques et rituels entre Rome et Byzance à la veille du concile de Lyon II. [MM2019]

^J ¶Codd. : Li447 ( 33vb ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

²⁸ quicquam] quidquam Clementina

^marg.| {CMC7d1.11} THEOPHYLACTUS. − Volentes enim Pharisei que offerebantur comedere, instruebant filios, quod cum peculia aliqua habebant, et parentes hec peterent, responderent²⁹ illis: corban, quod ³⁰* est donum , quod a me petis, iam obtuli Domino, et ita hec non exquirerent, quasi Domino oblata et³¹* ad salutem etiam³²* parentum proficua et sic decipiebant filios ut parentes non honorarent et ipsi oblata devorarent. Hoc ergo Dominus exprobrat³³ eis quia propter lucrum legem divinam transgrediebantur.
Unde sequitur:

²⁹ responderent] respondent Li447

³⁰ quod] hoc Ed1953

³¹ et] id est Ed1953

³² etiam] om. Ed1953

³³ exprobrat] exprobat Li447

Numérotation du verset Mc. 7,13

Rescindentes³⁴ verbum Dei³⁵* per traditionem vestram quam tradidistis³⁶. Et multa similia huiusmodi facitis³⁷,

³⁴ Rescindentes Li447 Weber ] Recindentes Li447@

³⁵ Dei] om. Li447

³⁶ tradidistis Weber ] traditis Li447@

³⁷ facitis Weber ] faciatis Li447@

^marg.| scilicet transgredientes precepta Dei ut observetis hominum traditiones.^K ^r

^r ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 7, 11-13), PG 123, 561B4-11 . [CGC2015] [MM2019]

^K ¶Codd. : Li447 ( 34ra ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CMC7d1.12} CHRYSOSTOMUS. ³⁸* − [1] Vel potest dici quod Pharisei iuvenes docebant [2] quod si quis, pro iniuria patri aut matri illata, munus offerrat³⁹* Deo, erat ⁴⁰ immunis, quasi Deo dans munera que patri debentur. Et hoc dicentes parentes honorari non permittebant.^L ^s ^t

^s ¶Fons:

^t [1] <revera> Cf. Hieronymus, Epistulae, Ep. 123, § 5, CSEL 56, p. 78.11-14: «et in evangelio dominus disserit mandatum legis, in quo dicitur: honora patrem tuum et matrem tuam, non in uerborum sono, qui inopiam parentum cassa potest adulatione frustrari, sed in uictus necessariis ministrandis debere intellegi. iubente enim deo, ut filii alerent parentes pauperes et redderent beneficia senibus, quae paruuli acceperant, scribae et pharisaei e contrario docebant filios, ut parentibus responderent: 'corban, hoc est donum, quod altari pollicitus sum et in templi dona promisi, si tu a me acceperis cibos, uertetur in tuum refrigerium'. atque ita fiebat, ut egentibus patre et matre sacrificium offerrent filii, quod sacerdotes scribae que consumerent». <ex quo> = Glossa ordinaria (1Tm. 5, 3) [Strasbourg, facsim., t. 4, p. 410a marg. (Hieronymus)] ed. Gloss-e .
[2] Catena Graecorum Patrum in Marcum (Mc. 7, 9-13) [CPG C125.1]: Vat. gr. 756, f.118v35-36 ; Vat. gr. 1229, f. 99r.57-59 = [CPG C125.2]: Cramer, p. 335.1-4 = [CPG C126.5]: Possinus, p. 148 (Tolosanus): «Ὥστε εἴ τις ἐπ’ ἀτιμίᾳ γονέων θυσίαν ὑπόσχοιτο, λέγων Θεῷ ποιήσαι [ποιήσειν Cramer, προσοίσειν Vat. gr. 1229] δῶρα καὶ θυσίας, ἃ πατρὶ παρέχειν ὀφείλει, τοῦτο λέγετε μηκέτι μηδὲ ἐξεῖναι τιμῆσαι τὸν πατέρα ». [ADL2019]*
<non hab.> Pas de source identifiée par Lamb2012, Smith. Ce n’est pas Chrysostomus, In Mt., hom. 52 (Mt. 15, 4), PG 58, 511-512 ; Catena Graecorum Patrum (Mt.) Cramer, in Mt. (Mt. 15, 4), p. 120-122. [MM2019]

^L ¶Codd. : Li447 ( 34ra ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

³⁸ Chrysostomus Li447 ] + In Matthaeum Ed1953

³⁹ offerat] offeret Ed1953

⁴⁰ erat] erit Li447

^marg.| {CMC7d1.13} BEDA. − Potest autem et hunc breviter habere sensum. M unus quod ex me est tibi proderit . Compellitis, inquit, filios ut dicant parentibus suis quodcumque donum oblaturus eram Deo, in tuos consumo cibos tibique prodest, o pater et mater, quasi dicant: non prodest ut sic illi timentes accipere quod Deo videbant mancipatum, inopem magis vellent vitam ducere quam edere de consecratis.^M ^u

^u ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 2, c. 7, CCSL 120, p. 521.1275-1281: «Potest autem et hunc breuiter habere sensum, munus quod ex me est tibi proderit, compellitis, inquit, filios ut dicant parentibus suis, quodcumque donum oblaturus eram deo in tuos consumo cibos tibi que prodest, o pater et mater, ut illi timentes accipere quod deo uidebant mancipatum inopem magis uellent uitam ducere quam comedere de consecratis».
<cuius fons> = Hieronymus, In Mt., lib. 2, CCSL 77, p. 127.1437-1443. [FG2017]*

^M ¶Codd. : Li447 ( 34ra ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CMC7d1.14} HIERONYMUS. − Mystice autem discipulos non lotis manibus manducare, futuram gentium communionem significat. Munditia et baptisma pharisaicum sterile est communicatio non lota apostolica extendit palmites suos usque ad mare.^N ^v

^v ¶Fons: Hieronymus ( pseudo) , In Mc., CCSL 82, p. 34.4-8: «Pharisaeorum superfluum latratum furca rationis obtundit, id est Moysi et Isaiae increpatione, ut nos aduersantes haereses uerbis scripturae uincamus. Videntes discipulos communibus, id est non lotis, manibus, panem manducare, quod futuram gentium communionem significat. Munditia et baptismum Pharisaicum sterile est. Communicatio non lota apostolica"extendit palmites suos usque ad mare," quod culpa maius est. Traditio autem Pharisaica in mensis et uasis non est tractanda sed abscidenda et radenda. Saepe enim traditionibus hominum mandata Dei cedunt». [FG2014]

^N ¶Codd. : Li447 ( 34ra ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

Numérotation du verset Mc. 7,
distinctio 2

^marg.| {CMC7d2.1} CHRYSOSTOMUS. − [a] Iudeis considerantibus corporalem immunditiam⁴¹* legis et, de hac murmurantibus, Dominus vult in contrarium⁴²* introducere.
Unde dicitur:

⁴¹ immunditiam] munditiam Ed1953

⁴² contrarium vult] vult in contrarium Li447

Numérotation du verset Mc. 7,14

Et advocans iterum turbam, dicebat illis: Audite me omnes et intelligite.

Numérotation du verset Mc. 7,15

Nihil est extra hominem introiens in eum quod possit⁴³* coinquinare⁴⁴ sed que de homine procedunt, illa sunt que communicant⁴⁵ hominem

⁴³ possit] + eum Ed1953 cum Clementina

⁴⁴ coinquinare] coī. Li447

⁴⁵ communicant] coniec., restit. ex Li447@, coī. Li447, coinquinant Mt366 Mt366@ Ed1953

^marg.| id est immundum faciunt. [c] Ea enim que Christi sunt, [e] intra hominem considerantur. [b] Ea vero que legis sunt, extra hominem magis cernuntur⁴⁶* . [d] Quibus quasi corporalibus crux Christi finem in brevi dare debebat.^O ^w

^w ¶Fons^G: <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum (Mc. 7, 14-15) [CPG C 125.1]: Vat. gr. 756, f. 119r2-24 = [CPG C 125.2]: Cramer, p. 335.18-27 = Possinus, p. 149 (Tolosanus): «[a] ὅρα δὲ ὅτι* τοῦ νόμου σωματικὰς ἀκαθαρσίας εἰδότος καὶ ταύτας ἀπαγορεύοντος, ὁ Κύριος δοκεῖ τοὐναντίον εἰσηγεῖσθαι, ὡς οὐδεμιᾶς ἀκαθαρσίας οὔσης σωματικῆς ἐν ἀνθρώπῳ· [b] τὰ μὲν γὰρ τοῦ νόμου πρὸς τὸν ἔξω μᾶλλον ἄνθρωπον ἀφεώρα. [c] Τὰ δὲ τοῦ Κυρίου πρὸς τὸν ἔνδον· ἅτε δὴ καὶ παρόντος ἤδη τοῦ καιροῦ [d] ἐν ᾧ πέρας ἔμελλεν ἐπιθήσειν τοῖς σωματικοῖς ὁ σταυρὸς, ὁ Χριστὸς** ἵνα ὡς ἤδη σῶμα ἀποθέμενοι, καὶ πνεῦμα γυμνὸν γεγονότες, οὕτω διάγοιεν οἱ πιστεύοντες. [e] Tὸν οὖν ἔντος φησὶν ἄνθρωπον, οὐδὲν βλάψει μίασμα σωματικὸν, ἀλλ’ ὅσα ἐκ καρδίας χαλεπὰ, ταῦτα μιαίνει».
* ὅρα δὲ ὅτι] μὴ θαυμάσωμεν δὲ εἰ Cramer
** ὁ Χριστὸς] om. Cramer
<non hab.> Pas de source identifiée par Lamb2012. [ADL2019] [MM2019]

^O ¶Codd. : Li447 ( 34ra ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

⁴⁶ extra hominem - magis cernuntur] inv. Ed1953

^marg.| {CMC7d2.2} THEOPHYLACTUS. − Hoc autem Dominus dicit, volens instruere homines, quod observationes escarum, quas lex commemorat, non oportet corporaliter intelligere; et ex hoc intentionem legis eis manifestare incipit⁴⁷* .^P ^x

^x ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 7, 14), PG 123, 561D4-8 . [CGC2015]

^P ¶Codd. : Li447 (34rb) Ed1953 {MM2019}

⁴⁷ incipit cum graeco ] incepit Ed1953

^marg.| {CMC7d2.3} CHRYSOSTOMUS. − Subiungit autem:

Numérotation du verset Mc. 7,16

Si quis habet aures audiendi, audiat.

^marg.| Non enim manifeste aperuerat que essent illa que de ⁴⁸ homine procedebant et hominem coinquinant. Et propter hoc verbum apostoli crediderunt quod⁴⁹ aliud profundum predictus Domini sermo innueret⁵⁰.
Unde sequitur:

⁴⁸ Que de] inv. Li447*

⁴⁹ quod] + aliquid Li447

⁵⁰ innueret] innumeret Li447

Numérotation du verset Mc. 7,17

Et cum introisset in domum a turba, interrogabant eum discipuli eius parabolam.

^marg.| Parabolam autem immanifestum sermonem vocabant.^Q ^y

^y ¶Fons^G: <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum (Mc. 7, 14-15) [CPG C 125.1]: Vat. gr. 756, f. 119r24-34 = [CPG C 125.2]: Cramer, p. 335.27-31 = Possinus, p. 150 (Tolosanus): «ἐπιφέρει δὲ, ὁ ἔχων ὦτα ἀκούειν, ἀκουέτω﮲ μὴ σαφῶς εἰρηκὼς τίνα τὰ ἐκπορευόμενα, νοήσαντες δὲ οἱ μαθηταὶ ὡς ἄλλο [+ τι Cramer] βαθύτερον αἰνίττεται ὁ λόγος, “ὅτε εἰσῆλθεν εἰς οἶκον ἀπὸ τοῦ ὄχλου, ἐπηρώτων αὐτὸν περὶ τῆς παραβολῆς. Παραβολὴν τὸν ἀσαφῆ λόγον ὀνομάσαντες [ὀνομάζοντες Cramer]». [ADL2019]
<non hab.> Pas de source identifiée par Lamb2012. [MM2019]

^Q ¶Codd. : Li447 (34rb) Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CMC7d2.4} THEOPHYLACTUS. − Dominus autem prius increpat.^R ^z
Unde sequitur:

^z ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 7, 17), PG 123, 564A15. [CGC2015]

^R ¶Codd. : Li447 (34va) Ed1953 {MM2019}

Numérotation du verset Mc. 7,18

Et ait illis: Sic et vos imprudentes estis?

^marg.| {CMC7d2.5} BEDA. − Vitiosus enim est auditor qui obscura manifeste⁵¹ aut manifeste dicta obscure vult intelligere.^S ^aa

^aa ¶Fons: <revera> Glossa ordinaria (Mc. 7, 18), [Strasbourg, 1481, t. 4, facsim., p. 107b marg.], ed. Gloss-e : «ET VOS IMPRUDENTES. Corripiuntur, quia que per se patent, mystica putant. Ex quo advertimus vitiosum esse auditorem qui obscura manifeste, aut manifeste dicta obscure vult intelligere». [MM2020]
<cuius fons> Beda Venerabilis, In Mc., lib. 2, c. 7, CCSL 120, p. 522.1307-1309: «Ex quo animaduertimus uitiosum esse auditorem qui obscure manifesta aut manifeste dicta obscura uelit intellegere».
<cuius fons> Hieronymus, In Mt., lib. 2, CCSL 77, p. 131.1504-1506: «Ex quo animaduertimus uitiosum esse auditorem qui aut obscura manifeste aut manifeste dicta obscure uelit intellegere». [FG2017]*
<Paral. Thomae de Aquino> CMT15d4.2 (Hieronymus) [MM2020]

^S ¶Codd. : Li447 (34va) Ed1953 {MM2019}

⁵¹ manifeste] manifesta Li447

^marg.| {CMC7d2.6} THEOPHYLACTUS. − [1] Deinde Dominus manifestat id quod erat occultum dicens:

Non intelligitis quia omne extrinsecus introiens in hominem non potest eum communicare

^marg.| [2] idest⁵²* coinquinare^ab?^T ^ac ^ad

^ab coinquinare cum Sixtina] communicare [κοινῶσαι Nestle-Aland] Rusch Clementina Weber [MM2015]

^ac ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 7, 18), PG 123, 561D4.6-9 : «ὁ Κύριος [...] ἄρχεται ἐντεῦθεν ἀποκαλύπτειν μετρίως τò τοῦ νόμου βούλημα καί φησιν οὐδέν τῶν εἰσπορευόμενον δύναται κοινῶσαι τουτέστι μιᾶναί τινα». [CGC2015] [MM2019]

^ad [2] <vel> Glossa ordinaria (Mc. 7, 18), [Strasbourg, 1481, t. 4, facsim., p. 107b interl.], ed. Gloss-e : «communicare id est coinquinare». [MM2019]

^T ¶Codd. : Li447 (34va) V10650 Ed1953 {MM2019}

⁵² communicare id est Li447 cum graec.] id est V10650 , om. Ed1953

^marg.| {CMC7d2.7} BEDA. − [1] Iudei enim se partem Dei iactantes, communes cibos vocant quibus omnes homines utuntur ut ostrea, lepores et huiusmodi animalia. Nec etiam idolothytum, inquantum cibus et Dei creatura⁵³ est sed demonum invocatio hoc facit immundum. Et causam subdit, dicens:

⁵³ creatura] cultura Mt366

Numérotation du verset Mc. 7,19

Quia non introiit⁵⁴* in cor eius.

⁵⁴ introiit] intrat Ed1953

^marg.| [2] Anime locus principalis, iuxta Platonem, in cerebro; sed, iuxta Christum, in corde est.^U ^ae ^af ^ag

^ae ¶Fons:

^af [1] Beda Venerabilis, In Mc., lib. 2, c. 7, CCSL 120, p. 521.1286-522.1301: «Populus iudaeorum partem dei esse se iactans communes cibos uocat quibus omnes utuntur homines uerbi gratia suillam carnem ostreas lepores et istiusmodi animantia quae ungulam non findunt nec ruminant nec squamosa in piscibus sunt. Vnde et in actibus apostolorum scriptum est: quod deus sanctificauit tu ne commune dixeris. Commune ergo quod ceteris hominibus patet et quasi non est de parte dei pro immundo appellatur. Nihil est, inquit, extra hominem introiens in eum quod possit eum coinquinare, sed quae de homine procedunt illa sunt quae coinquinant hominem. Obponat prudens lector et dicat, si quod intrat in os non coinquinat hominem, quare idolothitis non uescimur? et apostolus scribit: non potestis calicem domini bibere et calicem daemoniorum. Sciendum igitur quod ipsi quidem cibi et dei creatura per se munda sint sed idolorum ac daemonum inuocatio ea facit immunda».

^ag [2] Beda Venerabilis, In Mc., lib. 2, c. 7, CCSL 120, p. 522.1329-1331: «Ergo animae principale non iuxta platonem in cerebro sed iuxta christum in corde est».
<ex quo> Cf. [a] Hieronymus, In Mt., lib. 2, CCSL 77, p. 128.1447-129.1461: «Populus iudaeorum partem dei se esse iactitans communes cibos uocat quibus omnes utuntur homines, uerbi gratia suillam carnem ostreas lepores et istiusmodi animantia quae ungulam non findunt nec ruminant nec squamosa in piscibus sunt. unde et in actibus apostolorum scriptum est: quod deus sanctificauit tu ne commune dixeris. commune ergo, quod ceteris hominibus patet et quasi non est de parte dei, pro inmundo appellatur. non quod intrat in os coinquinat hominem sed quod procedit ex ore hoc coinquinat hominem. opponat prudens lector et dicat: si quod intrat in os non coinquinat hominem, quare idolotytis non uescimur? et apostolus scribit: non potestis calicem domini bibere et calicem daemoniorum. sciendum igitur quod ipsi quidem cibi et dei creatura per se omnis munda sit, sed idolorum ac daemonum inuocatio ea faciat inmunda». [b] Hieronymus, In Mt., lib. 2, CCSL 77, p. 131.1526-132.1526: «Ergo animae principale non secundum platonem in cerebro sed iuxta christum in corde est et arguendi ex hac sententia qui cogitationes a diabolo inmitti putant et non ex propria nasci uoluntate». [FG2017]

^U ¶Codd. : Li447 (34va) Mt366 Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CMC7d2.8} GLOSSA<TOR>. − [1] Dicitur ergo in cor eius , id est in mentem que est principalis pars anime⁵⁵, ex qua tota hominis vita dependet. Unde secundum eam necesse est hominem mundum vel immundum estimari et sic ea que ad mentem non perveniunt, non possunt homini immunditiam afferre. [2] Cibi igitur⁵⁶* quia ad mentem non perveniunt, secundum suam naturam hominem inquinare non possunt sed inordinatus ciborum usus, qui ex⁵⁷ inordinatione provenit mentis, ad hominis⁵⁸ immunditiam pertinet. [3] Quod autem cibi ad mentem non perveniant, ostendit per id quod subdit, dicens:

⁵⁵ pars anime] inv. Li447

⁵⁶ igitur] ergo Ed1953

⁵⁷ ex] est Li447

⁵⁸ hominis] homines Li447 V10650 (mendositate exemplaris ?)

Sed in ventrem scilicet introit⁵⁹* et in secessum exit, purgans omnes escas.

⁵⁹ scilicet introit Li447 V10650, om. Li447@

^marg.| Hoc autem dicit ne intelligatur quod nil⁶⁰* ex cibis in corpore maneat. Manet enim quod est necessarium ad corporis nutrimentum et augmentum. Egreditur autem quod est superfluum quasi purgatio quedam interius remanentis nutrimenti.^V ^ah

^ah ¶Fons: Nullus dehinc inventus nisi verissimiliter Glossator ipse, Thomas de Aquino.
[1] Cf. Glossa ordinaria (Mc. 7, 21) [Strasbourg, facsim., t. 4, p. 107b marg. (Beda)] ed. Gloss-e : «Anime locus principalis non iuxta Platonem in cerebro, sed iuxta Christum in corde est». Cf. etiam Iohannes Scotus seu Eriugena , Periphyseon, lib. 2, CCCM 162, p. 65, linea 1505: «a nostris intellectus uel animus uel mens dicitur et substantialiter est et principalis pars animae esse intelligitur». Alexander Halensis , Qu. disp. ‘antequam esset frater’, q. 18, d. 1 membrum 12, par. 44, Quarachi, t. 1, p. 315.8, etc.: «Ita suprema pars animae, scilicet mens vel intellectus...» Alexander Halensis ( pseudo ), Quaestiones disputatae, Appendix III: Quaestiones e scriptis Alexandri maxime compilatae, q. 3: De charactere, par. 31, p. 1510.5: «Sed contra, Augustinus:"Mens est suprema pars animae" etc.; ergo cum character sit figura imaginis increatae, erunt tantum in potentia cognoscendi, et ita in intellectu». Et passim.
[3] Cf. Hugo de Sancto Caro , Postille (Mt. 7, 17), p. 101 : «Due sunt opiniones ut videtur in glossa [= Petrus Lombardus , Sententiae., lib. 2 , d. 30, c. 15 § 1 <ex quo> Bonaventura, In 2 Sent., praelocutio, p. 2a37: «nihil de cibo transit in veritatem humanae naturae, sed tota veritas humanae naturae fuit in Adam...] de hac materia quia dicunt quidam quod nihil de cibis transit in veritatem humane nature sed in imaginem et virtutem que non sunt de veritate nature sue, sicut panes creverunt Io. 6.B. sed si sic inesset homini fieret incrementum miraculose et cresceret sicut panes creverunt miraculose. Ob hoc dicunt aliqui quod aliquid de cibis transit in veritatem humane nature. Unde dicit omne introiens in secessum exit sed non totum. Une dicit: Omne idest aliquid de omni vel de quolibet aliquid. Augustinus, De civitate, lib. 22, c. 20. Si quispiam confectus fame atque compulsus vescatur cadaveribus hominum non quisquam contendat totum fuisse digestum per imos meatus, nihilque inde in eius carnem mutatum atque conversum, cum ipsa macies que fuit et non est, satis indicet que illis escis detrimenta suppleta sint».
Cf. Albertus Magnus, De animalibus, lib. 13, c. 1, § 76, p. 927.21-24: «Cibus autem et superfluitas inutilis et impura non sunt unius modi: ideo oportuit quaedam istorum membrorum esse ad recipiendum cibum, quaedam autem ad alterandum receptum, et quaedam ad recipiendum superfluum impurum quod est reiciendum».
<Paral. Thomae de Aquino> [1] Cf. Postilla in Mt. 13, lect. 1, Marietti § 111, p. 174a: «cor populi huius, idest mens». Qu. disp. de virtutibus, q. 1, arg. 11, ed. Marietti, p. 814a: «Principalis pars anime est ratio».
[2] Cf. Super Ps., (Ps. 50 § 6), ed. Parmensis, p. 348a50: «Secundum quod sequitur ex peccato, est inordinatio mentis , quae fit per aversionem a fine debito».
[3] Cf . Thomas de Aquino , In II Sent., d. 30 q. 2 a. 2 co.: «Quando ergo nutritiva pars ex alimento hoc modo assimilato assumpserit in nutrimentum membrorum, illud quo ad nutrimentum indigetur, vel ad augmentum; residuum, quod dicitur ultimae digestionis superfluum, administrat nutritiva virtuti generativae, et hoc est substantia seminis; ut sic semen et sit superfluum, inquantum residuum est ab opere nutritivae, et sit tamen necessarium inquantum indiget eo virtus generativa; unde dicit philosophus in 15 de animalibus, quod semen est superfluum quo indigetur». <cuius fons> Aristoteles, De animalibus, 13, 676675b-676a.
¶Nota Cette sentence, probablement thomasienne, est tissée de plusieurs locutions du langage scolastique et thomasien. Elle traite à sa façon une question posée par tous les commentateurs contemporains de ce passage. La phrase [3] semble traduire le passage parallèle de la postille d’Hugues de St-Cher, mais sans aucun emprunt littéral et avec un langage plus formel qui rappelle les principes de la théorie de la nutrition animale d’Aristote et d’Avicenne. Nicolas de Gorran (ref. infra) traite la même question mais ne permet aucune comparaison formelle avec notre sentence. La leçon “inde” est un contre-sens, mis à mal par les mss. collationnés.
<non hab.> Glossa ordinaria (Gloss-e). In loc. cit.: Glossa dominicana Hugone de Sancto Caro tributa (P156, f. 190r ); Nicolaus de Gorran , In Mc. 7, 19, ed. 1537, f. 203vF - 204rB [MM2019]

^V ¶Codd. : Li447 (34vb) V10650 Ed1953 {MM2019}

⁶⁰ nil Li447 V10650 ] inde Ed1953

^marg.| {CMC7d2.9} AUGUSTINUS. In libro octoginta trium questionum. ⁶¹ − Quedam enim sic accedunt ut etiam mutent et mutentur, sicut et ipse cibus⁶² amittens⁶³ speciem suam, in corpus nostrum vertitur⁶⁴ et nos refecti in robur mutamur⁶⁵* .^W ^ai

^ai ¶Fons: Augustinus Hipponensis , De diversis quaestionibus octoginta tribus, qu. 73, § 1, CCSL 44A, p. 210.24-28: «Verumtamen hoc interest, quod quaedam eorum quae accidunt nobis ut habitum faciant non mutantur a nobis, sed ipsa nos mutant in se, ipsa integra et inconcussa manentia, sicuti sapientia cum accidit homini non ipsa mutatur, sed hominem mutat, quem de stulto sapientem facit. Quaedam uero sic accidunt, ut et mutent et mutentur, sicuti cibus et ipse amittens speciem suam in corpus nostrum uertitur, et nos refecti cibo ab exilitate atque languore in robur atque ualentiam commutamur. Tertium genus est, cum ipsa quae accidunt mutantur ut habitum faciant, et quodammodo formantur ab eis quibus habitum faciunt, sicuti est uestis; nam cum proiecta uel reposita est, non habet eam formam quam sumit cum induitur atque inducitur membris». [FG2015]

^W ¶Codd. : Li447 (35ra) V10650 Ed1953 {FG2017} {MM2019}

⁶¹ questionum] om. V10650

⁶² cibus Ed1953 ] corr., cib3 (cibum!) Li447 V10650 (mendositate exemplaris ?)

⁶³ amittens Li447 ² V10650 Ed1953 ] emittens Li447 *

⁶⁴ vertitur] utitur V10650

⁶⁵ mutamur Li447 V10650 ] commutamur Ed1953

^marg.| {CMC7d2.10} BEDA. ⁶⁶* − Sed et tenuissimus humor, cum in venis, et artubus⁶⁷* cocta⁶⁸ fuerit⁶⁹* et digesta, per occultos meatus, quos greci poros vocant, dilabitur⁷⁰, et in secessum vadit.^X ^aj

^aj ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 2, c. 7, CCSL 120, p. 522.1322-1325: «Quamuis enim tenuissimus umor et liquens esca cum in uenis et artubus concocta fuerit et digesta per occultos meatus corporis quos graeci πόρους uocant ad inferiora delabitur et in secessum uadit».
<cuius fons> Hieronymus, In Mt., lib. 2, p. 131.1519-1522: «Sed istiusmodi homines dum uolunt alterius imperitiam reprehendere ostendunt suam.Quamuis enim tenuis umor et liquens esca cum in uenis et artubus concocta fuerit et digesta per occultos meatus corporis quos graeci πόρους uocant ad inferiora dilabitur et in secessum uadit». [FG2015] [FG2017]

^X ¶Codd. : Li447 (35ra) Ed1953 {FG2017}

⁶⁶ Beda Li447] om. Ed1953

⁶⁷ artubus Li447 ] aliis arteriis Ed1953

⁶⁸ cocta Ed1953 ] coxta? Li447

⁶⁹ fuerit] + esca Ed1953

⁷⁰ dilabitur Li447 Ed1953 ] dilalibitur pr. m. Li447

^marg.| {CMC7d2.11} CHRYSOSTOMUS. ⁷¹* − [b] Sic ergo cibi non faciunt homines immundos sed malitia que operatur passiones ab interioribus procedentes.^Y ^ak
Unde sequitur:

^ak ¶Fons^G: <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum [CPG C125.1]: Vat. gr. 756, f. 119r34-36 = [CPG C125.2]: Cramer, p. 336.4-7 = Possinus, p. 151 (Victor Antiochenus): «Ὃ δέ φησιν πρὸς αὐτοὺς [αὐτοῖς Cramer], οὐ νοεῖτε ὅτι πᾶν τὸ ἔξωθεν εἰσπορευόμενον εἰς τὸν ἄνθρωπον, καὶ τὰ ἑξῆς, τοῦτ’ ἔστιν. Oὐδὲν τῶν εἰσιόντων τοὺς ἀνθρώπους ἀκαθάρτους ποιεῖ* τοὺς ἀνθρώπους, κακία δὲ μόνη ἔνδοθεν ἐξιοῦσα, καὶ τὰ ταύτης ἔγγονα πάθη».
* τῶν εἰσιόντων... ποιεῖ] εἰσιόντων ἀκαθάρτους τοὺς ἀνθρώπους ποιεῖ Cramer
<non hab.> Pas de source identifiée par Lamb2012. [ADL2019] [MM2019]

^Y ¶Codd. : Li447 ( 35ra ) Mt366 Ed1953 {FG2017} {MM2019}

⁷¹ Chrysostomus Li447 ] Beda Ed1953

Numérotation du verset Mc. 7,20

Dicebat autem quoniam que de homine exeunt, illa communicant⁷²* hominem.

⁷²communicant Li447@ Mt366] coî Li447, coinquinantLi447@ Mt366@ Ed1953

^marg.| {CMC7d2.12} GLOSSA<TOR>. − Cuius rationem significat cum subdit:

Numérotation du verset Mc. 7,21

Ab intus enim de corde⁷³ hominis⁷⁴ cogitationes male procedunt.

⁷³ de corde] decor cacogr. Li447

⁷⁴ hominis] hominum Li447@ Weber

^marg.| Et sic patet quod male cogitationes ad mentem pertinent que hic cor nominantur⁷⁵, secundum quam homo dicitur bonus vel malus, mundus vel immundus.^Z ^al

^al ¶Fons: Nullus dehinc inventus nisi verissimiliter Glossator ipse, Thomas de Aquino.
<cuius fons> Cf. Glossa ordinaria (Mc. 7, 21) [Strasbourg, facsim., t. 4, p. 107b marg. (Beda)] ed. Gloss-e : «BEDA: Anime locus principalis non iuxta Platonem in cerebro , sed iuxta Christum in corde est. Arguuntur etiam ex hac sententia qui cogitationes a diabolo immitti putant, non ex propria nasci voluntate».
<cuius fons> Beda Venerabilis, In Marci evangelium expositio, lib. 2, c. 7, CCSL 120/3, p. 522.1329-523.1339 = Rabanus Maurus, Expositio in Matthaeum, lib. 5, CCCM 174A, p. 440.84 sqq. = Hieronymus, In Mt., lib. 2, CCSL 77, p. 131.1525-132.1535.
<non hab.> PL LLT Hugo de S. Caro, Postille (loc. cit.), Venetiis, 1703, f. 101r . [MM2019]

^Z ¶Codd. : Li447 (35ra) Mt366 Ed1953 {FG2017} {MM2017} {MM2019}

⁷⁵ nominantur] nominatur Li447

^marg.| {CMC7d2.13} BEDA. − Hinc autem arguuntur qui cogitationes a diabolo immitti putant, non ex propria nasci voluntate. Diabolus incentor et auditor malarum cogitationum esse potest, auctor⁷⁶ esse non potest.^AA ^am

^am ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 2, c. 7, CCSL 120, p. 522.1331-1334: «Et arguendi ex hac sententia qui cogitationes a diabolo immitti putant et non ex propria nasci uoluntate. Diabolus adiutor esse et incentor malarum cogitationum potest auctor non potest».
<cuius fons> Hieronymus, In Mt., lib. 2, p. 132.1527-1530: «Ergo animae principale non secundum platonem in cerebro sed iuxta christum in corde est et arguendi ex hac sententia qui cogitationes a diabolo inmitti putant et non ex propria nasci uoluntate. diabolus adiutor esse et incentor malarum cogitationum potest, auctor esse non potest». [FG2017]

^AA ¶Codd. : Li447 (35ra) Ed1953 {FG2017} {MM2017}

⁷⁶ auctor] actor Li447

^marg.| {CMC7d2.14} GLOSSA<TOR>. − Ex malis autem cogitationibus ulterius mali actus procedunt de quibus subditur: [1] adulteria que in violatione alieni tori consistunt, [2] fornicationes que sunt illiciti coitus personarum a⁷⁷* matrimonio solutarum, [3] homicidia quibus in personas proximorum nocumentum infertur; furta quibus res subtrahuntur, [4] avaritie inquantum aliqua iniuste retinentur, nequitie que consistunt in proximorum calumniis, dolus in eorum deceptione, [5] impudicitie quantum ad quamlibet corruptionem mentis vel corporis.^AB ^an

^an ¶Fons: Nullus dehinc inventus nisi verissimiliter Glossator ipse, Thomas de Aquino.
[1] Cf. Hugo de Sancto Caro , Postille (Mt. 7, 22), p. 101 r/f: «Adulteria: adulterari est torum alterius violare».
[2] Cf. Petrus Lombardus, Sententiae , lib. 4, d. 41, c. 5, § 2, ed. I. Brady, p. 500.4-6: «Fornicatio, licet uideatur esse genus cuiuslibet illiciti coitus, qui fit extra uxorem legitimam, tamen specialiter intelligitur in usu uiduarum, uel meretricum, uel concubinarum».
<Paral. Thomae de Aquino> [3] Cf. Summa theologiae, I II q. 73 a. 8 ad 3: «homicida intendit directe nocumentum proximi»; Summa theologiae, II II q. 122 a. 6 ad 2: «Nam omnia nocumenta quae in personam proximi inferuntur, intelliguntur prohiberi in homicidio, sicut in principaliori».
[4] Cf. Sententia libri Ethicorum, lib. 5, lect. 3, Leonina t. 47, p. 272.42-43: «Et sic aliae malitiae possunt esse sine avaritia quae est specialis iniustitia».
[5] Cf. In Dionysii de divinis nominibus, c. 4, lect. 16, Marietti, p. 177.54: «Deinde, cum dicit: sicut impudicus... manifestat quomodo ea quae dicuntur mala in moribus, habent aliquid de bono; et primo, manifestat hoc in malo impudicitiae quae est secundum corruptionem concupiscibilis».
<non hab.> Glossa ordinaria in loc. cit. (Gloss-e = P622 Som 210); Glossa dominicana Hugone de Sancto Caro tributa (loc. cit.) (P15586 P156). Huguo de S. Caro , Postille (Mt. 15).
¶Nota Thomas construit ici une sentence propre à partir de définitions scolastiques empruntées à l’enseignement commun des écoles. Nous ne signalons que les rapprochements les plus évidents. La glose ordinaire sur Marc est très pauvre sur ce passage et les manuscrits consultés sont peu annotés. [MM2019]

^AB ¶Codd. : Li447 (35ra) V10650 Ed1953 {MM2019}

⁷⁷ a] om. Ed1953

^marg.| {CMC7d2.15} THEOPHYLACTUS. − Oculus malus id est odium et adulatio. - Nam qui odit, oculum malum et invidum habet ad eum quem odit, et adulator non recto oculo videns que sunt proximi, ad malum ipsum deducit. - B lasphemie id est iniurie in Deum; superbia id est Dei contemptus dum⁷⁸ scilicet quis bonum quod operatur, non Deo sed sue virtuti ascribit; stultitia id est iniuria in proximum.^AC ^ao

^ao ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 7, 22), PG 123, 561D11-564A8. [CGC2015]

^AC ¶Codd. : Li447 (35ra) Ed1953 {MM2019}

⁷⁸ dum] cum Li447

^marg.| {CMC7d2.16} GLOSSA<TOR>. − [1] Vel stultitia est cum non recte de Deo sentitur. [2] Contrariatur enim sapientie que est « divinarum rerum cognitio ».
Sequitur:

Numérotation du verset Mc. 7,23

Omnia⁷⁹ hec mala ab intus procedunt et coinquinant⁸⁰ hominem.

⁷⁹ Omnia] enim + Li447@

⁸⁰ coinquinant] communicant Li447@ Li447 Weber

^marg.| [3] Hoc enim in culpam homini imputatur quod in sua potestate existit. [4] Talia autem sunt que procedunt ab interiori voluntate per quam homo est suorum actuum dominus.^AD ^ap ^aq ^ar ^as ^at

^ap ¶Fons: Nullus dehinc inventus nisi verissimiliter Glossator ipse, Thomas de Aquino.

^aq [1] <Paral. Thomae de Aquino> In Iob, cap 6, t. 26, p. 45.320: «Et, si hoc feceritis, [...] nec in faucibus meis stultitia personabit, idest aliquid contra sapientiam qua recte sentitur de Deo».

^ar [2] Cf. Glossa ordinaria (Is. 5, 21), [Strasbourg, 1481, t. 3, facsim., p. 11b], ed. Gloss-e : «Sapientia enim est divinarum humanorumque cognitio rerum».
<cuius fons> Petrus Lombardus, Sententiae , lib. 3, d. 35, c. 1, § 3, ed. I. Brady, p. 198.21-22, 199.1-2: «Definitio sapientiae secundum philosophos. De hoc Augustinus ita ait:"Philosophi disputantes de sapientia definierunt eam dicentes: Sapientia est rerum humanarum diuinarum que scientia". Ego quoque utrarumque rerum cognitionem, id est diuinarum et humanarum, et sapientiam et scientiam dici posse non nego. Distinctio sapientiae et scientiae secundum theologos. Verum iuxta distinctionem apostoli, qua dixit: Alii datur sermo sapientiae, alii sermo scientiae, illa definitio diuidenda est: Ut rerum diuinarum cognitio sapientia proprie nuncupetur, humanarum uero cognitio proprie scientiae nomen obtineat».
<cuius fons> Augustinus Hipponensis , De Trinitate, lib. 14, c. 1, CCSL 50A, lin. 48.
<Paral. Thomae de Aquino> Cf. Sum. theol., IIa IIae q. 45 a. 1 arg. 2; In Eph. 5, lect. 6, n° 305, p. 71; In Io. reportatio, 1, lect. 11, n° 209, p. 42.7.

^as [3] <Paral. Thomae de Aquino> In II Sent., d. 24, q. 3, a. 2, arg. 4: «Praeterea, nulli imputatur aliquid ad culpam quod in ejus potestate non est». Cf. De malo, qu. 2, a. 2, co.: «Sed rationem culpae non habet peccatum nisi ex eo quod est voluntarium; nulli enim imputatur ad culpam aliquis inordinatus actus nisi ex eo quod est in eius potestate». In Rm. 5, lect. 3, Marietti n° 409, p. 74.7: «De ratione culpae est quod sit voluntaria et in potestate hominis cui culpa imputatur».

^at [4] <Paral. Thomae de Aquino> In II Sent., d. 41 q. 2 a. 2 co.: «homo non est susceptibilis culpae nisi secundum quod est suorum dominus actuum, et hoc sibi competit secundum quod est voluntatem habens; ideo primum subjectum peccati voluntas est». In III Sent., d. 18 q. 1 a. 5 co.: «Est autem homo dominus suorum actuum per voluntatem». = De veritate, q. 5 a. 10 co., Leonina t. 22, p. 110; Sum. theol., Ia IIae q. 1 a. 1 co.; etc.
<non hab.> Glossa ordinaria. PL LLT [MM2019]

^AD ¶Codd. : Li447 (35rb) Ed1953 {MM2019}

Numérotation du verset Mc. 7,
distinctio 3

^prol.| Parall. bibl.: Mc. 7, 24-30 // Mt. 15, 21-28

^marg.| {CMC7d3.1} THEOPHYLACTUS. − Postquam de escis Dominus⁸¹ docuerat, videns incredulos esse Iudeos, fines ingreditur Gentium. Iudeis enim infidelibus existentibus, salus ad Gentes convertitur.^AE ^au
Unde dicitur:

^au ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 7, 24), PG 123, 564C3-7. [CGC2015]

^AE ¶Codd. : Li447 (35rb) Mt366 Ed1953 {MM2019}

⁸¹ de escis – Dominus] inv. Li447

Numérotation du verset Mc. 7,24

Et inde surgens abiit in fines Tyri et Sidonis.

^marg.| {CMC7d3.2} CHRYSOSTOMUS. − Tyrus enim⁸²* et Sidon loca Cananeorum erant. Venit igitur ad eos Dominus, non tamquam ad propinquos⁸³ sed tamquam ad eos quibus nihil est commune ad patres, quibus promissio facta est. Et ideo sic venit quod⁸⁴* adventus suus ⁸⁵ Tyriis et Sidoniis non appareret.
Unde sequitur:

⁸² enim] om. Ed1953

⁸³ propinquos] proximos Md214

⁸⁴ quod] ut Ed1953

⁸⁵ suus] finis Li447

Et ingressus domum neminem voluit scire.

^marg.| Nondum enim tempus advenerat ut cum gentibus habitaret⁸⁶* et eas ad fidem adduceret. Huius enim tempus debitum erat post crucem et resurrectionem.^AF ^av

^av ¶Fons^G: <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum (Mc. 7, 24) [CPG C125.1]: Vat. gr. 756, f. 119v1-28 = [CPG C125.2]: Cramer, p. 336.15-337.6 = Possinus, p. 152-153 (Victor Antiochenus): «Μεταβαίνει ὁ Κύριος εἰς τοὺς τῶν Χαναναίων τόπους, ἐκείνων γὰρ ἥτε Τύρος καὶ Σιδῶν* [...] ἦλθεν οὖν οὐχ ὡς πρὸς οἰκείους, [+ ἀλλ’ Cramer] οἷς μηδέν ἐστι κοινὸν πρὸς τοὺς πατέρας, πρὸς οὓς ἡ ἐπαγγελία γεγένηται. Oὐ τοίνυν οὐδὲ τὴν παρουσίαν ἐπιφανῆ Τυρίοις καὶ Σιδωνίοις πεποίηται. Tοὐναντίον δὲ καὶ λανθάνειν ἐπείγεται, ἵνα μὴ δόξῃ πρὸ καιροῦ ἐπιχωριάζειν τοῖς ἔθνεσι, καὶ τούτους προσκαλεῖσθαι εἰς πίστιν [+ διὰ τῆς εἰς αὐτοὺς εὐεργεσίας τε καὶ δυνάμεως Cramer]. Tοῦτο γὰρ καιρὸν εἶχε μετὰ τὸν σταυρὸν καὶ τὴν ἀποβολὴν, δηλονότι** ».
* Μεταβαίνει ... Σιδῶν] Μεταβάντος τοῦ Κυρίου ἐκεῖ γὰρ ἥτε Τύρος καὶ Σιδῶν ἐτύγχανεν οὖσα Cramer
** δηλονότι] ὡς εἴρηται Cramer
<non hab.> Pas de source identifiée par Lamb2012, Smith pour les lignes reprises par Thomas. [ADL2019] [MM2019]

^AF ¶Codd. : Li447 (35rb) Mt366 Md214 Ed1953 {MM2019}

⁸⁶ habitaret] habitare Md214

^marg.| {CMC7d3.3} THEOPHYLACTUS. − Vel ideo clam ingreditur, ne occasionem Iudei sumerent contra eum, tamquam ad immundas gentes transisset.^AG ^aw
Sequitur:

^aw ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 7, 24), PG 123, 564C7-10. [CGC2015]

^AG ¶Codd. : Li447 ( 35va ) Ed1953 . {MM2019}

Et non potuit latere.

^marg.| {CMC7d3.4} AUGUSTINUS. De questionibus Veteris et Novi Testamenti. ⁸⁷ − Si autem voluit et⁸⁸ non potuit, infirmata⁸⁹* voluntas eius esse⁹⁰ videtur. Impossibile autem est⁹¹ ut salvatoris voluntas non impleatur, nec potest velle quod scit⁹² fieri non debere; idcirco quod factum est, hoc voluisse dicendus est. Advertendum est autem quia⁹³ istud⁹⁴ in finibus gestum est gentilium, quibus adhuc tempus predicandi non erat. Ultro tamen venientes ad fidem non suscipere invidie erat. Sic ergo factum est ut salvator a discipulis proditus non esset, ab aliis tamen qui ingredientem domum viderant, proditus est, et incepit sciri quod esset⁹⁵ in domo. A suis ergo noluit predicari⁹⁶. Requiri autem se voluit, et ita factum est.^AH ^ax

^ax ¶Fons: <revera> Ambrosiaster, Quaestiones Veteris et Novi Testamenti, qu. 73 § 1-2, CSEL 50, p. 125.8-126.4; qu. 77, PL 35, 2271: «Si ergo voluit et non potuit, infirmata voluntas eius videtur. Impossibile prorsus est ut Salvatoris voluntas non impleatur; nec potest velle quod scit fieri non debere: idcirco quod factum est, hoc voluisse dicendus est. Nam voluntas ejus numquam extra naturam ejus est. Sicut ergo natura ejus in reprehensionem non cadit, [+ ita PL] nec voluntas. Nam quod propositum est [proponitur PL], factum legitur in finibus Tyri: tunc intravit in domum et neminem voluit scire. Nunc requiritur quomodo vel quare neminem voluit scire. Animadvertendum est enim, quia istud in finibus gestum est Gentilium, quibus adhuc tempus praedicandi non erat. Denique mittens discipulos suos praecepit, dicens: In viam gentium ne abieritis et in civitatem [-tes PL] Samaritanorum ne introieritis; sed ite potius ad oves quae perierunt domus Israel. Idcirco noluit se prodi, quod esset in domo; requiri autem se non noluit, sed libenter accepit. Quamvis enim tempus non esset praedicandi Gentilibus, ultro tamen venientes ad fidem non suscipere, invidiae erat. Sic factum est, ut [+dum PL] Salvator dum [om. PL] a discipulis proditus non esset, ab aliis tamen qui eum ingredientem domum viderant, proditus est [sit PL]: et coepit sciri quod esset in domo, ut intrarent ad illum qui vellent consequi beneficia. A suis ergo noluit se praedicari quod esset in domo. Requiri enim se voluit; et ita factum est». [MM2017]

^AH ¶Codd. : Li447 ( 35va ) Ed1953 . {MM2017}

⁸⁷ Veteris et Novi Ed1953 ] scrips., inv. Li447

⁸⁸ et] om. Li447

⁸⁹ infirmata Li447 ] infirma Ed1953

⁹⁰ esse] om. Li447

⁹¹ a. e.] inv. Li447

⁹² scit] sic cacogr. Li447

⁹³ quia] quod Ed1953

⁹⁴ istud] istos cacogr . Li447 * (al. m. corr.)

⁹⁵ esset] esse cacogr . Li447

⁹⁶ predicari] predicare Li447 *

^marg.| {CMC7d3.5} BEDA. − [a] Ingressus etiam domum precepit discipulis ne se cuiquam in regione ignota quis esset aperirent, [c] ut exemplo eius discerent⁹⁷ quibus sanandi infirmos gratiam conferret, in exhibitione miraculorum humani favoris gloriam quantum possent declinare nec tamen a pio virtutis opere cessare, quando hoc fieri vel fides bonorum iuste mereretur⁹⁸, vel infidelitas pravorum necessario cogeret. [b] Ipse enim suum illo introitum gentili femine et quibuscumque voluit publicavit.^AI ^ay

^ay ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 2, c. 7, CCSL 120, p. 523.1354-1363: «[a] Ingressus quippe domum praecepit discipulis ne se cuiquam in regione ignota quis esset aperirent. At tamen [b] ipse suum illo introitum gentili feminae quibuscumque uoluit ipse prudentibus publicauit ipse cor illius ad quaerendam a se salutem inuisibili accendit instinctu [c] ut exemplo eius discerent quibus sanandi infirmos gratiam conferret in exhibitione miraculorum humani gloriam fauoris quantum possent declinare nec tamen a pio uirtutis opere cessare quando haec fieri uel fides bonorum iuste mereretur uel incredulitas prauorum necessario cogeret». [FG2017]

^AI ¶Codd. : Li447 ( 35vb ) Ed1953 . {MM2019}

⁹⁷ discerent] dicerent Li447

⁹⁸ mereretur] meretur Li447

^marg.| {CMC7d3.6} AUGUSTINUS. De questionibus Veteris et Novi Testamenti. ⁹⁹ − Denique mulier Cananea audiens de illo intravit ad eum, que nisi prius subiecisset¹⁰⁰ se Deo Iudeorum beneficium consecuta non esset.^AJ ^az
De qua sequitur:

^az ¶Fons: <revera> Ambrosiaster, Quaestiones Veteris et Novi Testamenti, qu. 73 § 2, CSEL 50, p. 126.5-8; qu. 77, PL 35, 2271: «Denique mulier Chananaea audiens de illo intrauit ad eum deprecans, ut expelleret daemonium a filia eius, quae nisi prius subiecisset se deo Iudaeorum, beneficium consecuta non esset». [MM2017]

^AJ ¶Codd. : Li447 (35vb) Ed1953 {MM2017}

⁹⁹ V. - et - N.] scrips ., inv. Li447 Ed1953 | Testamenti] om. Li447

¹⁰⁰ subiecisset] suggessisset Li447

Numérotation du verset Mc. 7,25

Mulier enim statim ut audivit de eo, cuius filia habebat spiritum immundum, intravit et procidit ad pedes eius.

^marg.| {CMC7d3.7} CHRYSOSTOMUS. − [b] Per hoc autem voluit Dominus discipulis ostendere quod etiam gentibus aperuit ostium salutis.
[a] Unde et mulieris genus describitur cum subditur:

Numérotation du verset Mc. 7,26

Erat enim mulier gentilis Syrophenissa genere,

^marg.| id est de Syria Phenicis^ba.^AK ^bb
Sequitur:

^ba Cf. Glossae seiunctim a textu Bibliae diffusae in codice Leidensi (Bibliotheek der Rijksuniversiteit, B.P.L. 191, [L3], ff. 108r-124v, saec. 14) servatae, sectio 43, glossa 3, CCCM 189A, p. 567.5 = Lux94 P345: «Sirofenissa ex Siriis et a Fenicibus orta».

^bb ¶Fons^G: <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum (Mc. 7, 26) [CPG C 125.1]: Vat. gr. 756, f. 119v3-34 = [CPG C 125.2]: Cramer, p. 336.21-22, 337.8-9 = Possinus, Romae, 1673, p. 152-153 (Victor Antiochenus): [a] «ὁ δέ γε Κύριος τήν τε πίστιν ἰδὼν τῆς γυναικὸς, καὶ ἐπειδήπερ ἀλλόφυλος ἦν [+ “Ἑλληνὶς Συροφοινίκισσα τῷ γένει” Cramer] [...] [b] ἵνα καὶ γνῶσιν οἱ μαθηταὶ, ὅτι καὶ τοῖς ἔθνεσι θύραν ἀνέῳξε τῆς σωτηρίας». [ADL2019] [MM2019]
<cuius fons> Cf. T heodorus Mopsuestensis , Fragmenta in Matthaeum [CPG 3840] (Mt. 15, 21-28), ed. J. Reuss, Matthäus-Kommentare aus der griechischen Kirche, Berlin, 1957, p. 126, n° 82.1. [MM2019]

^AK ¶Codd. : Li447 ( 35vb ) Ed1953 {MM2017}

Et rogabat eum ut demonium eiceret de filia eius.

^marg.| {CMC7d3.8} AUGUSTINUS. De consensu evangelistarum. − Videtur autem afferre aliquam repugnantie questionem quia dicit in domo fuisse Dominum, cum ad illum venit mulier pro filia¹⁰¹ sua rogans. Sed quoniam Mattheus dicit^bcdiscipulos Domino ita suggessisse: « Dimitte illam, quoniam¹⁰² clamat post nos », nihil videtur aliud¹⁰³* significare quam post ambulantem Dominum mulierem illam deprecatorias voces emisisse. Quomodo ergo in domo, nisi quia intelligendum est dixisse quidem Marcum, quod intraverit ubi erat Iesus, cum eum predixisset fuisse in domo sed quia Mattheus ait^bd: « Non respondit ei verbum », dedit agnoscere in eo silentio egressum fuisse Iesum de domo illa; atque ita cetera contexuntur que iam in nullo discordant.^AL ^be
Sequitur:

^bc Mt. 15, 23.

^bd Mt. 15, 23.

^be ¶Fons: Augustinus Hipponensis , De consensu evangelistarum, lib. 2, c. 49, § 103, p. 212.6-21: «Hoc de muliere chananaea etiam Marcus commemorat eundem rerum gestarum ordinem seruans nec afferens aliquam repugnantiae quaestionem, nisi quod in domo dicit fuisse dominum cum ad illum uenit eadem mulier pro filia sua rogans. Mattheus autem posset quidem facile intellegi de domo tacuisse, eandem tamen rem commemorasse, sed quoniam dicit discipulos domino ita suggessisse: dimitte illam, quia clamat post nos, nihil uidetur aliud significare quam post ambulantem dominum mulierem illam deprecatorias uoces emisisse. quomodo ergo in domo, nisi quia intellegendum est dixisse quidem marcum quod intrauerit, ubi erat iesus, cum eum praedixisset fuisse in domo? sed quia Mattheus ait: non respondit ei uerbum, dedit agnoscere, quod ambo tacuerunt in eo, silentio egressum fuisse iesum de domo illa. adque ita cetera contexuntur, quae iam in nullo discordant. quod enim Marcus commemorat ei dominum respondisse de pane filiorum non mittendo canibus. illis interpositis dictum est quae Mattheus dicta non tacuit, id est quia discipuli rogauerunt eum pro illa et quia respondit non se esse missum nisi ad oues quae perierunt domus israhel et quia illa uenit, id est consecuta est, et adorauit eum dicens: adiuua me, tunc deinde dictum est quod evangelistae ambo commemorant». [FG2015]

^AL ¶Codd. : Li447 ( 35vb ) Ed1953 {MM2019}

¹⁰¹ pro filia] iter. Li447

¹⁰² quoniam] quam Li447

¹⁰³ videtur aliud] inv. Ed1953

Numérotation du verset Mc. 7,27

Qui dixit illi: Sine prius saturari¹⁰⁴ filios.

¹⁰⁴ saturari Weber ] saturare Li447@

^marg.| {CMC7d3.9} BEDA. − Quasi dicat: futurum est ut etiam vos, qui de gentibus estis, salutem consequamini; sed primo¹⁰⁵* oportet Iudeos, qui merito antique electionis¹⁰⁶*, filiorum Dei solent nomine censeri, pane celesti refici; et sic tandem gentibus vite pabula ministrari.^AM ^bf
Sequitur:

^bf ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 2, c. 7, CCSL 120, p. 524.1379-1383: «Quasi apertius diceret, restat futurum ut etiam uos qui de gentibus estis salutem consequamini, sed primo oportet iudaeos qui merito antiquae electionis filiorum dei solent nomine censeri pane caeli refici et sic tandem gentibus uitae pabula ministrari». [FG2017]*

^AM ¶Codd. : Li447 ( 36ra ) Ed1953 {MM2019}

¹⁰⁵ primo] prius Ed1953

¹⁰⁶ electionis] dilectionis Ed1953

Non est¹⁰⁷ bonum sumere panem filiorum et mittere canibus.

¹⁰⁷ est Li447@ ] enim + Li447 Weber

^marg.| {CMC7d3.10} CHRYSOSTOMUS. − Hoc autem verbum dixit non quod in eo sit defectus virtutis ad benefaciendum omnibus sed quia beneficium eius distributum Iudeis et gentibus, communionem inter se non habentibus, provocationem magis operaretur.^AN ^bg

^bg ¶Fons^G: <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum (Mc. 7, 24) [CPG C 125.1]: Vat. gr. 756, f. 120r2-4 ; [CPG C 125.2]: Cramer, p. 337.28-32 ; Possinus, p. 152-153 (Victor Antiochenus): «δίδωσιν [ἔδωκεν Cramer] οὖν αὐτῇ τὸν λόγον, οὐχ ὡς ἐλλειποῦς ἐσομένης τῆς δυνάμεως, εἰ καὶ ἐκείνην εὐεργετήσειεν [+ ἀνελλειπὴς γὰρ ἡ δύναμις πᾶσιν ἐξαρκοῦσα τοῖς δεομένοις Cramer] ἀλλ’ ὡς διῃρημένων τε Ἐβραίων τε καὶ ἐθνῶν καὶ κοινωνίαν οὐκ ἐχόντων ὅθεν ἐκβολὴν ἐργάζεσθαι πάντως». [ADL2019] [MM2019]
<non hab.> Pas de source identifiée par Lamb2012.
¶Nota Thomas n’hésite pas à adoucir le sens de la sentence du caténiste grec qui considère que le fait de partager des biens (spirituels) entre sujets de confessions ou de religions différentes “entraîne un rejet absolu”. Thomas traduit ἐκβολὴν (rejet, expulsion) par ‘provocatio’ et πάντως (absolument) par magis (plutôt): le partage des biens entre sujets de confessions ou de religions différentes “agit plutôt comme une provocation”. Ce faisant, Thomas, contrairement au caténiste grec qu’il confond avec Chrysostome, refuse d’admettre qu’une entorse factuelle à la discipline des Eglises entraîne une rupture ecclésiologique forte. [MM2019]

^AN ¶Codd. : Li447 ( 36ra ) Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CMC7d3.11} THEOPHYLACTUS. − [b] Canes enim ¹⁰⁸* vocat Gentiles, tamquam a Iudeis sceleratos reputatos. Panem vero dicit beneficium, quod filiis, id est Iudeis, Dominus promisit. Est ergo sensus quod non decet Gentiles beneficii primo esse participes, quod Iudeis principaliter promissum est. [a] Ideo autem Dominus non statim exaudit sed gratiam differt, ut etiam ostendat mulieris fidem constantem etn ut discamus non statim deficere cum oramus sed ut insistamus donec accipiamus¹⁰⁹* .^AO ^bh

^bh ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 7, 27), PG 123, [a] 564C13-D5, [b] 564D5-565A5. [CGC2015]

^AO ¶Codd. : Li447 ( 36ra ) Ed1953 {MM2019}

¹⁰⁸ enim] om. Ed1953

¹⁰⁹ accipiamus] recipiamus Ed1953

^marg.| {CMC7d3.12} CHRYSOSTOMUS. − [1] Similiter etiam ut Iudeis ostenderet quod non equaliter eis dabat et alienigenis sanitatem et, ut patefacta mulieris fide, magis patefieret infidelitas Iudeorum. [2] Mulier enim non graviter tulit sed vocem Domini cum multa reverentia confirmavit. ^AP ^bi ^bj ^bk
Unde sequitur:

^bi ¶Fons^G: <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum (Mc. 7, 24-25) [CPG C 125.1]: Vat. gr. 756, f. 119v4-7 = [CPG C 125.2]: Cramer, p. 336.23-27 = Possinus, p. 152-153 (Victor Antiochenus): [1] «ὁμοῦ μὲν Ἰουδαίοις ἐνδεικνύμενος τὸ μὴ ἐπίσης αὐτοῖς τε καὶ τοῖς ἀλλοτρίοις τὴν θεραπείαν χαρίζεσθαι, ὁμοῦ δὲ καὶ τῆς γυναικὸς ἅπασι καταφανῆ τὴν πίστιν ἐργαζόμενος, ἐπὶ τὸ μειζόνως ἐκ παραλλήλου φανῆναι τῶν Ἰουδαίων τὴν ἀπιστίαν [...] [2] πρὸς τοῦτο τραχέως ἄγαν ἀποκρινομένου, τοσοῦτον ἀπέσχε τοῦ βαρέως ἐνεγκεῖν , ὥστε καὶ ἀπεκρίνατο φωνὴν , ἣ πολλὴν μὲν πίστιν πολλὴν δὲ εὐλάβειαν ἐδείκνυ καὶ σύνεσιν». [ADL2019]
<cuius fons>

^bj [1] T heodorus Mopsuestensis , Fragmenta in Matthaeum [CPG 3840] (Mt. 15, 21-28), ed. J. Reuss, Matthäus-Kommentare aus der griechischen Kirche, Berlin, 1957, p. 126, n° 82.2-4.

^bk [2] Cf. Chrysostomus , In Mt., hom. 52 (53) § 1-2 (Mt. 15, 24), PG 58, 519-521 .
<non hab.> Theophylactus in loc. cit.; Theophylactus in Mt. 15, 25-27 ( PG 123, 309C )
¶Nota Le cateniste résume en [2] un thème récurrent de l’homélie 52 de Chrysostome, sans qu’aucun parallèle littéral conséquent ne puisse y être relevé. Théophylacte sur Mt. et Mc. propose au même endroit une phrase construite sur le même modèle; il y souligne, avec un vocabulaire différent, que la femme a réagi positivement à la remarque du Christ sur les chiens et qu’elle a entériné la parole du Seigneur. [MM2019]

^AP ¶Codd. : Li447 ( 36ra ) Ed1953 {MM2019}

Numérotation du verset Mc. 7,28

At illa respondit et dixit ei: Utique, Domine, nam et catelli¹¹⁰ comedunt sub mensa de micis puerorum.

¹¹⁰ catelli] cetelli cacogr. Li447@

^marg.| {CMC7d3.13} THEOPHYLACTUS. * − Quasi dicat: Iudei panem totum habent, scilicet descendentem de celo, et tua etiam beneficia. Ego micas postulo, scilicet modicam beneficii partem.^AQ ^bl

^bl ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci(Mc. 7, 28), PG 123, 565°6-10 : [CGC2015] «ἐπεῖδε συνετῶς ἀπεκρίθηἠγυνὴκαὶ πιστώς, ἒτυχε της επιθυμίας. μεν γάρ Ιουδαῖοι, φησἲ, τον άρτον έχουσι, τουτίστι, σέ όλόκρηρον, τον ὲξ ουρανού καταβάντα, καὶ τὰσ σὰς ευεργεσίας* έγώ δέ ψιχία αιτώ, τουτέστι, μεριχήν εύεργεσίαν». [MM2019]

^AQ ¶Codd. : Li447 ( 36ra ) Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CMC7d3.14} CHRYSOSTOMUS. − Quod ergo in ordine canum se reputat, reverentie est. Quasi dicat: pro gratia habeo etiam in numero canum esse et non ab aliena sed a propria mensa comedere dominantis.^AR ^bm

^bm ¶Fons^G: <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum (Mc. 7, 24-25) [CPG C 125.1]: Vat. gr. 756, f. 119v41-42 ; [CPG C 125.2]: Cramer, p. 337.21-22 ; Possinus, p. 153 (Victor Antiochenus): «τὸ μὲν γὰρ ἑλέσθαι καὶ ἐν κυνὸς τάξει καταλογισθῆναι τῷ Κυρίῳ, εὐλαβείας ἦν· [...] τι γάρ φησιν; ὅτι χάριν ἔχω καὶ ἐν κυνὸς εἶναί σοι τάξει﮲ τέως γὰρ οὐκ ἀλλοτρία, ἀλλὰ τῆς [τις Mops.] οἰκείας ἀπὸ τῆς [om. Mops.] τραπέζης ἐσθίουσα τῆς δεσποτικῆς».
<cuius fons> Theodorus Mopsuestensis , Fragmenta in Matthaeum [CPG 3840] (Mt. 15, 21-28), ed. J. Reuss, Matthäus-Kommentare aus der griechischen Kirche, Berlin, 1957, p. 126, n° 82.6-12. [ADL2019] [MM2019]

^AR ¶Codd. : Li447 ( 36rb ) Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CMC7d3.15} THEOPHYLACTUS. − Quia ergo mulier sapientissime respondebat, obtinuit quod optabat.
Unde sequitur:

Numérotation du verset Mc. 7,29

Et ait illi¹¹¹.

¹¹¹ illi] + etc. Ed1953

^marg.| Non dixit virtus mea te salvam fecit sed propter hunc sermonem , id est propter fidem¹¹² tuam, que hoc de sermone demonstratur:^AS ^bn

^bn ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 7, 29), PG 123, 565A5-6, 10-13. [CGC2015

^AS ¶Codd. : Li447 ( 36rb ) Md214 (228ra) Ed1953 {MM2019}

¹¹² fidem] iter. Li447

Vade. Exiit demonium ¹¹³a filia tua.

¹¹³ a Li447 ] de Li447@ Weber

^marg.| Sequitur:

Numérotation du verset Mc. 7,30

Et, cum abiisset in domum suam, invenit puellam iacentem supra lectum et demonium exiisse.

^marg.| {CMC7d3.16} BEDA. − Propter humilem enim matris fidelemque sermonem, filiam deseruit demonium ubi datur exemplum catechizandi et baptizandi infantes quia videlicet per fidem et confessionem parentum in baptismo liberantur a diabolo parvuli qui necdum per se sapere vel aliquid agere boni possunt vel mali.^AT ^bo

^bo ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 2, c. 7, CCSL 120, p. 525.1419-1423: «Propter humilem matris fidelem que sermonem filiam deseruit daemonium. Vbi datur exemplum cathecizandi et baptizandi infantes quia uidelicet per fidem et confessionem parentum in baptismo liberantur a diabolo paruuli qui necdum per se sapere uel aliquid agere boni possunt aut mali». [FG2017]

^AT ¶Codd. : Li447 ( 36rb ) Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CMC7d3.17} HIERONYMUS. − Mystice autem mulier gentilis que pro filia rogat, est mater nostra Romana Ecclesia. Nata eius demoniaca barbarica est occidentalis natio cuius fides fecit de cane ovem. Micas autem spiritualis intellectus, non panem infractum littere sumere cupit.^AU ^bp

^bp ¶Fons: Hieronymus ( pseudo) , In Mc., CCSL 82, p. 34.14-18: «Post haec, nono signo, mulier Tyrophoenissa cuius filia spiritum habebat inmundum, intrans"procidit ad pedes eius". Erat enim"gentilis". Mulier rogat pro filia, quae est mater nostra Romana ecclesia; nata daemoniacae barbarica est occidentalis natio, cuius fides fecit de cane ouem. Micas, id est intellectus, non panem infractum litterae sumere cupit. Fidelis prudens et humilis meretur quod poscit». [FG2015]

^AU ¶Codd. : Li447 ( 36rb ) Md214 (228ra) Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CMC7d3.18} THEOPHYLACTUS. ¹¹⁴ − Unusquisque etiam¹¹⁵ nostrum cum peccat, mulier est. Anima eius, id est infirma, filiam vero¹¹⁶* habet¹¹⁷ hec anima: actus pravos. Que filia demonium habet. Nam actus pravi demonum¹¹⁸ sunt. Peccatores autem existentes, nuncupamur¹¹⁹ catuli impleti immunditiis. Propter quod non sumus digni panem Dei recipere aut participes fieri immaculatorum mysteriorum Dei. Si vero cognoscentes nosmetipsos per humilitatem esse catulos¹²⁰, confiteamur peccata nostra, tunc sanabitur¹²¹ filia, scilicet operatio¹²² prava.^AV ^bq

^bq ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 7, 28-29), PG 123, 565A15-B10 . [CGC2015]
¶Nota Le traducteur transpose le grec en latin, plus qu’il ne le traduit, d’où les lourdeurs de la seconde phrase (Anima... pravos) que les copistes ont cherché à corriger jusqu’à s’éloigner de la source et même de l’exactitude théologique à partir de la seconde édition (Ed1476) [MM2019]

^AV ¶Codd. : Arag3 Li447 ( 36rb ) Md214 (228ra) V794 ( 290rb ) V10650 (30rb) Ed1470 Ed1475 Ed1486 Ed1493 Ed1570 Ed1611A Ed1657 Ed1953 {MM2019}

¹¹⁴ Theophylactus] om. Md214

¹¹⁵ etiam] autem Li447

¹¹⁶ mulier... vero cum graec. ] mulierem anima id est infirma filiam nec Md214 (cacogr.), mulier est anima eius. Infirmam vero filiam Ed1475 Ed1486 Ed1493 Ed1570 Ed1611A Ed1657 Ed1953

¹¹⁷ habet] om. V10650

¹¹⁸ demonum] demonium Ed1470 Ed1475 Ed1486 Ed1493 Ed1570

¹¹⁹ nuncupamur cum graec.] nuncupantur Ed1470 Ed1475 Ed1486 Ed1493 Ed1570 Ed1611A Ed1657 Ed1953

¹²⁰ e. catulos] inv. Ed1493 Ed1611A Ed1657

¹²¹ sanabitur cum graec. ] salvabitur Li447

¹²² operatio] operatur Md214 (cacogr.), opera V10650

Numérotation du verset Mc. 7,
distinctio 4

^prol.| [Mc. 7, 31-37 legitur Dominica 12 post Trinitatem = 13 post Pentecosten; cf. Ordinarium OP 705 = Cist. 106]

^marg.| {CMC7d4.1} THEOPHYLACTUS. − In Gentilium locis moram Dominus facere non volebat¹²³, ne occasionem Iudeis daret ut transgressorem legis eum estimarent¹²⁴, quod se Gentibus admiscebat; et ideo confestim revertitur.^AW ^br
Unde dicitur:

^br ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 7, 31), PG 123, 565C13-16. [CGC2015]

^AW ¶Codd. : Li447 ( 36rb ) Md214 (228rb) Ed1953 {MM2019}

¹²³ non volebat] nolebat Md214

¹²⁴ estimarent] estimaret Li447

Numérotation du verset Mc. 7,31

Et iterum exiens de finibus Tyri, venit per Sidonem ad mare Galilee inter medios fines Decapoleos.

^marg.| {CMC7d4.2} BEDA. − Decapolis est regio decem urbium trans Iordanem ad orientem contra Galileam. Quod ergo dicitur quia¹²⁵* Dominus venit¹²⁶ ad mare Galilee inter medios fines decapoleos, non ipsos fines Decapolis eum¹²⁷* intrasse significat, neque enim mare transnavigasse¹²⁸* dicitur; sed potius ad mare usque venisse atque ad ipsum pervenisse locum qui medios fines decapolis longe trans mare positos respiciebat.^AX ^bs
Sequitur:

^bs ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 2, c. 7, CCSL 120, p. 525.1425-1432: «Decapolis est ut ipso nomine probat regio decem urbium trans iordanen ad orientem circa hippum et pellam et gadaram contra galileam. Quod ergo dicitur quia dominus uenit ad mare galileae inter medios fines decapolis non ipsos fines decapolis eum intrasse significat neque enim mare transnauigasse dicitur sed potius ad mare usque uenisse atque ad ipsum peruenisse locum qui medios fines decapolis longe trans mare positos respiciebat». [FG2017]

^AX ¶Codd. : Li447 ( 36va ) Ed1953 {MM2019}

¹²⁵ quia] quod Ed1953

¹²⁶ Dominus venit] inv. Li447

¹²⁷ eum] om. Ed1953

¹²⁸ transnavigasse] navigasse Ed1953

Numérotation du verset Mc. 7,32

Et adducunt ei surdum et mutum et deprecabantur eum ut imponat illi manum.

^marg.| {CMC7d4.3} THEOPHYLACTUS. − Quod recte post demoniace¹²⁹* liberationem ponitur. Ex demonio enim¹³⁰ talis passio erat.^AY ^bt
Sequitur:

^bt ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 7, 32), PG 123, 565D4-5. [CGC2015]

^AY ¶Codd. : Li447 ( 36va ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

¹²⁹ demoniace] demoniaci Ed1953

¹³⁰ enim] autem Mt366

Numérotation du verset Mc. 7,33

Et apprehendens eum de turba seorsum, misit digitos suos in auriculam eius.

^marg.| {CMC7d4.4} CHRYSOSTOMUS. − Seorsum a turba, oblatum surdum et mutum apprehendit ut divina miracula non faceret manifeste, instruens nos vanam gloriam eicere et tumorem. Nihil enim est ex quo aliquis sic miracula operetur, sicut si humilitatem colat et modestiam sequatur. Misit vero digitos in auriculam , potens verbo sanare ut ostenderet quod divina virtute ditatum erat corpus divinitati unitum et operatio eius . Quia enim, propter transgressionem Ade, natura humana multam incurrerat passionem ac membrorum et sensuum lesionem, veniens Christus, in seipso perfectionem demonstravit humane nature et, propter hoc, digitis aurem¹³¹* aperuit et sputo loquelam dedit.^AZ ^bu
Unde sequitur:

^bu ¶Fons^G: <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum (Mc. 7, 31-33) [CPG C 125.1]: Vat. gr. 756, f. 120r15 - 120v2 = [CPG C 125.2]: Cramer, p. 338.25-339.12 ; Possinus, p. 156-158 (Victor Antiochenus, Tolosanus): «κατ’ ἰδίαν λάμβάνει [ἀπολαβὼν Cramer] τὸν προσενεχθέντα αὐτῷ κωφὸν καὶ μογιλάλον, καὶ ὅσον διαστῆσαι τοῦ ὄχλου, ἵνα μὴ δόξῃ ἐπιδεικτικῶς ἐπιτελεῖν τὰς θεοσημείας, καὶ παιδεύων ἡμᾶς τὸ ἄτυφον ἐπιτηδεύειν καὶ ἀκόμπαστον. Οὐδενὶ γὰρ οὕτω ποιεῖ τις σημεῖα, ὡς ταπεινοφροσύνῃ κοσμούμενος καὶ τὸ μέτριον μεταδιώκων τοῦ ἤθους. “Εβαλεν δὲ [om. Cramer] τοὺς δακτύλους αὑτοῦ εἰς τὰ ὦτα αὐτοῦ”. Δυνάμενος [+ καὶ Cramer] λόγῳ ἐπιτελέσαι τὸ θαῦμα, δεικνὺς ὡς πλουτεῖ τὴν τῆς θείας δυνάμεως ἐνέργειαν καὶ τὸ ἑνωθὲν αὐτῷ ἀπορρήτως σῶμα· [+ ἐμψυχωμένον δηλονότι ψυχῇ λογικῇ τε καὶ νοερὰ Cramer]. “Καὶ πτύσας ἥψατο τῆς γλώσσης αὐτοῦ” (Mc. 7, 33). Ὅπερ καὶ ἐπὶ τοῦ ἐκ γενετῆς τυφλοῦ [+ ἱστορεῖ αὐτὸν ὁ Ἰωάννης Cramer] πεποιηκέναι. Ἐπειδὴ διὰ* τὴν ἐν Ἀδὰμ παράβασιν πολλὰ τῇ φύσει τῆς ἀνθρωπότητος ἐπισυνέβη πάθη, καὶ μελῶν ἐσθ’ ὅτε πήρωσις, δηλοῦσα εἰς ποῖαν ἀρρωστίαν διὰ τῆς ἁμαρτίας. Ἡ τοῦ ἀνθρώπου κατενήνεκται φύσις, εἰσελθὼν ὁ Χριστὸς καὶ τελείαν ταύτην ἐν ἑαυτῷ ἀποδείξας, καὶ οἷαν ἐξ ἀρχῆς αὐτὸς αὐτὴν κατεσκεύασε, διὰ ταύτης τὰ τῶν ὁμοουσίων αὐτῇ νοσήματα ἐθεράπευσεν· διὰ τοῦτο [+ ταύτῃ τοῖς Cramer] δακτύλοις μὲν τὰ ὦτα διήνοιγε [διανέῳξε Cramer], πτύσματι δὲ ἀπεδίδου τῇ γλώττῃ τὸ φθέγγεσθαι».
* διὰ] μετὰ γὰρ Cramer
<non hab.> Pas de source identifiée par Lamb2012. [ADL2019] [MM2019]
¶Nota Cette sentence contient quatre termes appartenant au champ sémantique de l’humilité: ἄτυφος (sans orgueil, modeste), ταπεινοφροσύνη (humilité), ἀκόμπαστος (modeste), μέτριος (modéré). A court de synonymes latins, le traducteur a rendu l’expression τὸ ἄτυφον ἐπιτηδεύειν καὶ ἀκόμπαστον - qui signifie littéralement «pratiquer la modestie avec modération» - par son exact contraire: «vanam gloriam eicere et tumorem». En cela, il ne s’éloigne de sa source qu’en apparence, guidé par le souci d’éviter une formulation tautologique et redondante. [MM2019]

^AZ ¶Codd. : Li447 ( 36vb ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

¹³¹ aures] aurem Li447

Et expuens tetigit¹³² linguam eius.^BA

^BA ¶Codd. : Li447 ( 36vb ) Ed1953 {MM2019}

¹³² tetigit] tigit cacogr. Li447@

^marg.| {CMC7d4.5} THEOPHYLACTUS. − Ut scilicet ostenderet quod omnia membra sacri corporis eius divina existunt et sancta; sicut et sputum, quod vinculum lingue dissolvit¹³³. Etenim omne sputum superfluitas est sed in Domino omnia divina fuerunt. ^bv
Sequitur:

^bv ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 7, 33), PG 123, 565D10-568A2. [CGC2015]

¹³³ dissolvit] solvit Li447

Numérotation du verset Mc. 7,34

Et suspiciens in celum ingemuit, et ait ephphetha, quod est adaperire.

^marg.| {CMC7d4.6} BEDA. − Suspexit quidem in celum, ut inde mutis loquelam, inde auditum surdis, inde cunctis infirmantibus medelam doceret esse querendam. Ingemuit autem, non quia ipsi opus esset cum gemitu aliquid petere a Patre, qui cuncta petentibus donat cum Patre; sed ut nobis gemendi daret exemplum¹³⁴*, cum vel pro nostris¹³⁵* vel pro nostrorum erratibus¹³⁶ proximorum superne pietatis presidia invocamus.^BB ^bw

^bw ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 2, c. 7, CCSL 120, p. 526.1477-1483: «Suspexit namque in caelum ut inde mutis loquellam inde auditum surdis inde cunctis infirmitatibus medellam doceret esse quaerendam. Ingemuit autem non quia ipsi opus esset cum gemitu aliquid petere a patre qui cuncta petentibus donat cum patre sed ut nobis gemendi daret exemplum cum uel pro nostris uel pro nostrorum erratibus proximorum supernae praesidia pietatis inuocamus». [FG2017]*

^BB ¶Codd. : Li447 ( 36vb ) Ed1657 Ed1953 {MM2019} {MM2020}

¹³⁴ exemplum] exempla Ed1657 Ed1953

¹³⁵ nostris] nostri Ed1953

¹³⁶ erratibus] erroribus Ed1657

^marg.| {CMC7d4.7} CHRYSOSTOMUS. − Simul etiam ingemuit, nostram causam suscipiens in seipso et, nature misertus humane, videns miseriam in quam humanum genus inciderat. ^{|pecia 9|} ¹³⁷ ^BC ^bx

^bx ¶Fons^G: <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum (Mc. 7, 34) [CPG C125.1]: Vat. gr. 756, f. 120v2-7 ; ed. Matthaei 1775, p. 128.15-18; [CPG C125.2]: Cramer, p. 339.15-18 ; Possinus, p. 156-158 (Victor Antiochenus, Tolosanus): «Ἀναβλέψας δὲ εἰς τὸν* οὐρανὸν ἐστέναξεν ἅμα τε τῷ πατρὶ τῶν γινομένων, ὑπ’ αὐτοῦ τὰς αἰτίας ἀνατιθεὶς, καὶ τὴν τοῦ ἀνθρώπου φύσιν ἐλεῶν, ὁρῶν [om. Cramer] εἰς ποίαν ταπείνωσιν κατενήνεκται **».
*δὲ εἰς τὸν] εἰς Cramer |** κατενήνεκται] ἤγαγεν ταύτην ὁ τε μισόκαλος διάβολος, καὶ ἡ τῶν πρωτοπλάστων ἀπροσεξία Cramer
<non hab.> Pas de source identifiée par Lamb2012. TLG [ADL2019] [MM2019]

^BC ¶Codd. : Li447 ( 37ra ) Ed1657 Ed1953 {MM2019}

¹³⁷ Li447 (37ra) V10650 (30vb): « . ix. pecia »

^marg.| {CMC7d4.8} BEDA. − Quod autem¹³⁸* ait epheta , id est aperire ¹³⁹*, ad aures proprie pertinet. Aures enim ad audiendum aperiende, lingua vero, ut loqui posset, a retinaculis erat sue tarditatis solvenda.
Unde sequitur:

¹³⁸ autem Li447 Mt366 Ed1657] om. Ed1953

¹³⁹ aperire] adaperire Mt366 Ed1657 Ed1953

Numérotation du verset Mc. 7,35

Et statim aperte sunt aures eius et solutum est vinculum lingue eius et loquebatur recte.¹⁴⁰

¹⁴⁰ eius et solutum est vinculum lingue eius et loquebatur recte] etc. Ed1657

^marg.| Ubi utraque natura unius et eiusdem Christi manifeste distincta est. Suspiciens enim¹⁴¹* in celum, quasi homo Deum deprecaturus¹⁴²* ingemuit sed mox uno sermone quasi potens divina maiestate curavit.^BD ^by
Sequitur:

^by ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 2, c. 7, CCSL 120, p. 526.1483-1492: «Quod autem ait, effeta, id est aperire, ad aures proprie pertinet. Aures etenim ad audiendum aperiendae lingua uero ut loqui posset a retinaculis erat suae tarditatis soluenda. Vnde et subditur: et statim apertae sunt aures eius, et solutum est uinculum linguae eius, et loquebatur recte. Vbi utraque unius eiusdem que mediatoris dei et hominum natura manifeste distincta est. Suspiciens enim in caelum quasi homo deum precaturus ingemuit sed mox uno sermone quasi diuina potens maiestate curauit». [FG2017]

^BD ¶Codd. : Li447 ( 37ra ) Mt366 Ed1637 Ed1953 {MM2019} {MM2020}

¹⁴¹ enim] quidem Ed1657 Ed1953

¹⁴² deprecaturus] precaturus Mt366 Ed1953 , deprecatus Ed1657

Numérotation du verset Mc. 7,36

Et precepit eis¹⁴³* ne cui dicerent.

¹⁴³ eis] illis Ed1953

^marg.| {CMC7d4.9} HIERONYMUS. − Per quod non in virtutibus gloriandum esse docuit sed in cruce et humiliatione.^BE ^bz

^bz ¶Fons: Hieronymus ( pseudo) , In Mc., CCSL 82, p. 37.65-66: «Non in uirtutibus gloriandum esse docuit, sed in cruce et in humiliatione». [FG2015]

^BE ¶Codd. : Li447 ( 37ra ) Mt366 Ed1657 Ed1953 {MM2019} {MM2020}

^marg.| {CMC7d4.10} CHRYSOSTOMUS. − Precepit etiam ¹⁴⁴ miraculum occultare, ne ante tempus accenderet Iudeos ad homicidium per invidiam perpetrandum.^BF ^ca

^ca ¶Fons^G: <revera> Catena Graecorum Patrum in Marcum (Mc. 7, 34) [CPG C 125.1]: Vat. gr. 756 f. 120v15-32 ; Matthaei 1775, p. 128.23-27;[CPG C 125.2]: Cramer, p. 339.27-30 ; Possinus, p. 158 (Victor Antiochenus, Tolosanus): «Πάλιν δὲ παιδεύων ἡμᾶς κἀνταῦθα τὸ μέτριον, παρεγγύησε τοῖς εὐεργετηθεῖσιν ἀποκρύπτειν τὸ θαῦμα, καὶ ἵνα μὴ πρὸ καιροῦ δόξῃ ὑποκαίειν καὶ διεγείρειν ὑπὸ φθόνου* τὴν [om. Ed1775] τῶν Ἰουδαίων μιαιφονίαν».
* ὑπὸ φθόνου] καθ’ ἑαυτοῦ Cramer [ADL2019]
<non hab.> Pas de source identifiée par Lamb2012, Smith. [MM2019]

^BF ¶Codd. : Li447 ( 37ra ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

¹⁴⁴ etiam] et Li447

^marg.| {CMC7d4.11} HIERONYMUS. − Civitas autem in monte posita, undique circumspecta abscondi non potest et humilitas semper precedit gloriam.^BG ^cb
Unde sequitur:

^cb ¶Fons: Hieronymus ( pseudo) , In Mc., CCSL 82, p. 37.67-69: «Ciuitas in monte posita ut Rubia circumspecta abscondi non potest. Humilitas semper praecedit gloriam». [FG2015]

^BG ¶Codd. : Li447 ( 37ra ) Ed1953 {MM2019}

Quanto autem eis precipiebat, tanto magis plus predicabant.

^marg.| {CMC7d4.12} THEOPHYLACTUS. − Docemur autem ex hoc cum alicui beneficia elargimur, minime applausus et laudes appetere¹⁴⁵* . Cum vero accepimus¹⁴⁶ beneficia, benefactores predicare et laudare, quamvis nolint.^BH ^cc

^cc ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 7, 36), PG 123, 568A12-16. [CGC2015]

^BH ¶Codd. : Li447 ( 37ra ) Ed1953 {MM2019}

¹⁴⁵ appetere] petere Ed1953

¹⁴⁶ accepimus] accipimus Li447

^marg.| {CMC7d4.13} AUGUSTINUS. De consensu evangelistarum. − Si autem sciebat eos sicut ille qui notas habebat et presentes et futuras hominum voluntates tanto magis predicaturos, quanto magis ne predicarent eis precipiebat, ut quid hoc precipiebat, nisi quia¹⁴⁷* pigris volebat ostendere quanto gaudiosius, quanto ferventius eum predicare debeant quibus iubet ut predicent, quando illi qui prohibebantur, tacere non poterant?^BI ^cd

^cd ¶Fons: Augustinus Hipponensis , De consensu evangelistarum, lib. 4, c. 4, § 5, p. 398.4-10: «Si enim sciebat eos sicut ille qui notas habebat et praesentes et futuras hominum uoluntates tanto magis praedicaturos, quanto magis, ne praedicarent, eis praecipiebat, utquid hoc praecipiebat, nisi quia pigris uolebat ostendere, quanto studiosius quanto que feruentius eum praedicare debeant quibus iubet, ut praedicent, quando illis qui prohibebantur tacere non poterant?». [FG2015]

^BI ¶Codd. : Li447 ( 37ra ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

¹⁴⁷ quia] om. Ed1953

^marg.| {CMC7d4.14} GLOSSA<TOR>. − Ex predicatione autem salvatorum a Christo, crescebat admiratio turbarum et confessio beneficiorum Christi.^BJ ^ce
Unde sequitur:

^ce ¶Fons: Nullus dehinc inventus nisi verissimiliter Glossator ipse, Thomas de Aquino.<non hab.> Glossa ordinaria in loc. cit. et Mt. 15, 31. Vide forte Cramerin Mt. 15, 31 , p. 125.27-31 ? [MM2019]

^BJ ¶Codd. : Li447 ( 37ra ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

Numérotation du verset Mc. 7,37

Et eo amplius admirabantur dicentes: Bene omnia fecit; hoc scilicet surdos fecit audire et mutos loqui.

^marg.| {CMC7d4.15} HIERONYMUS. − Mystice autem Tyrus interpretatur angustia et significat Iudeam cui Dominus dicit^cf: « Coangustatum est stratum », a qua transfert se ad gentes alias. Sidon venatio interpretatur. Fera autem indomita nostra natio est, et ¹⁴⁸* mare quod fluctuosa volubilitas est. Inter medios autem fines decapoleos quod interpretatur decalogi mandata, salvator ad salvandas gentes venit. Genus autem humanum per multa membra, quasi unus homo varia peste absumptus, enumeratur in protoplasto cecatur dum male vidit¹⁴⁹*, surdus fit cum audit, obmutescit dum¹⁵⁰* loquitur. Deprecantur autem eum ut imponat illi manum quia incarnatum fore Dominum¹⁵¹ multi iusti et patriarche cupiebant et optabant.^BK ^cg

^cf Is. 28, 10.

^cg ¶Fons: Hieronymus ( pseudo) , In Mc., CCSL 82, p. 34.19-35.42: «Et iterum exiens de finibus Tyri venit per Sidonem et reliqua. Et hic proprie enarrat Marcus, decima uirtute. Adducitur surdus et mutus. Tyrus interpretatur"angustia", significans Iudaeam, cui Dominus dicit"coangustatum est stratum, breue est pallium, utrumque operire non potest", ut transfretat se ad gentes alteras. Sidonia uero "uenatio" interpretatur quae fera indomita que natio nostra. Ad mare Galileae quod"fluctuosa uolubilis" est. Inter medios fines Decapoleos qui interpretatur"decalogi mandata". Saluator ad saluandas gentes ab apostolis ducitur qui, interroganti se"adulescenti" quid faceret, respondit,"nosti mandata". Et adducunt ei surdum et mutum. Genus humanum per multa membra, ac si unus homo, uaria peste absumptum, enumeratur in protoplasto; caecatur dum uidet; surdus fit cum audit; dum odoratur emungitur; obmutescit dum loquitur, mancus fit dum manum extendit; incuruatur dum erigitur; hydrops fit dum concupiscit; clodus fit dum progreditur; lepra suffunditur dum nudatur; daemone impletur dum diuinitatem adpetiuit;"morte" moritur dum audaciter excusat quod inoboedienter commisit. Et deprecantur eum ut inponat illi manum. Incarnatum fore Dominum"multi iusti" et patriarchae"et prophetae" cupiebant et optabant». [FG2015]

^BK ¶Codd. : Li447 ( 37rb ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

¹⁴⁸ mare] et praem. Ed1953

¹⁴⁹ vidit] videt Ed1953

¹⁵⁰ dum] cum Ed1953

¹⁵¹ Dominum] + et Li447

^marg.| {CMC7d4.16} BEDA. − Vel surdus et mutus est qui nec aures audiendi verba Dei habet ¹⁵², nec os¹⁵³ aperit pro loquendis, quales necesse est ut hi qui loqui iam et audire divina eloquia didicerunt, Domino sanandos offerant.^BL ^ch

^ch ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 2, c. 7, CCSL 120, lin. 1434 sqq.: «Surdus et mutus est qui nec aures audiendis dei uerbis nec os aperit proloquendis quales necesse est ut hi qui loqui iam et audire diuina eloquia longo usu didicerunt domino sanandos offerant quatenus eos quos humana fragilitas nequit ipse gratiae suae dextera saluet».
<potius quam> <ex quo> Cf. Glossa ordinaria (Mc. 7, 32) [Strasbourg, facsim., t. 4, p. 108b marg. Cas574] ed. Gloss-e : «SURDUM ET MUTUM. BEDA: Qui scilicet nec aures verbis Dei audiendis, nec os pro loquendis aperit. Quales necesse est ut hi qui audire et loqui verbum Dei longo usu didicerunt Domino sanandos offerant, ut eos quos humana fragilitas nequit gratie dextera salvet». [MM2020]

^BL ¶Codd. : Li447 ( 37rb ) Ed1637 Ed1657 Ed1953 {MM2019} {MM2020}

¹⁵² audiendi verba Dei- habet] inv. Li447

¹⁵³ os] eos Ed1637, eas Ed1657

^marg.| {CMC7d4.17} HIERONYMUS. − Seorsum autem semper¹⁵⁴ a turbulentis cogitationibus et actibus inordinatis, sermonibusque¹⁵⁵ incompositis educitur qui sanari meretur. Digiti autem, qui in aures mittuntur, verba vel dona spiritus sunt, de quo dicitur^ci: « Digitus Dei est hic ». Sputum autem divina sapientia est, que solvit vinculum¹⁵⁶ labiorum humani generis, ut dicat: Credo in Deum Patrem omnipotentem et reliqua. Suspiciens autem in celum ingemuit, id est gemere nos docuit, et in celum thesaurum cordis nostri¹⁵⁷* erigere quia per gemitum compunctionis intime frivola letitia carnis purgatur. Aperte sunt autem aures ad hymnos et cantica et psalmos. Solvit linguam ut eructet verbum bonum quod non possunt mine¹⁵⁸* nec verbera cohibere.^BM ^cj

^ci Ex. 8, 19.

^cj ¶Fons: Hieronymus ( pseudo) , Expositio Evangelii secundum Marcum, CCSL 82, p. 36.43-64: «Adprehendens eum Dominus de turba seorsum. Semper a turbulentis cogitationibus et actibus inordinatis sermonibus que inconpositis ducitur qui sanari meretur. Digiti qui in aures eius mittuntur, uerba spiritus sunt, de quo dicitur"digitus Dei hic est"; et"opera digitorum tuorum" sunt coeli. Et exspuens tetigit linguam eius. Spuma de carne Domini, id est diuina sapientia, soluit uinculum labii humani generis ut dicat,"credo in Deum, patrem" et reliqua. Et suspiciens in coelum ingemuit. Id est gemere nos docuit, et in coelum thesaurum cordis nostri erigere, quia per gemitum conpunctionis intimae friuola laetitia carnis purgatur ut dicitur,"rugiebam a gemitu cordis mei". Et ait illi"Ephphetha" quod est adaperire."Corde enim creditur ad iustitiam, ore autem confessio fit in salutem". Et statim apertae sunt aures eius et solutum est uinculum linguae eius, et loquebatur recte. Apertae aures ad hymnos et cantica et psalmos soluunt linguam ut eructat uerbum bonum quod non possunt minae nec uerbera cohibere ut ait Paulus,"ego uinctus", sed"non est alligatum" in me"uerbum Dei"». [FG2015]

^BM ¶Codd. : Li447 ( 37rb ) Mt366 Ed1637 Ed1657 Ed1953 {MM2019} {MM2020}

¹⁵⁴ semper] om. Mt366

¹⁵⁵ sermonibusque] sermonibus quia Li447

¹⁵⁶ vinculum] vinculam cacogr. Li447

¹⁵⁷ thesaurum... nostri] thesauros nostri cordis Ed1637 Ed1657 Ed1953

¹⁵⁸ mine] om. Ed1953

Comment citer cette page ?
Martin Morard et alii, ed., Thomas de Aquino. Catena aurea (Mc. Capitulum 7 ), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 03/05/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=catena&numLivre=56&chapitre=56_7)

Signaler un complément d'information

Notes :

<56. - Marci evangelium**>

Capitulum 7

<56. Catena aurea in Marcum>

Capitulum 7