Glossae Scripturae Sacrae-electronicae (Gloss-e)

Biblia communis

Capitulum 15

Numérotation du verset Mc. 15,1

Et confestim mane facto¹

¹ facto Ω^H Ω^S ] om. ω 1 Ω^F Ω^V Li447 Li447@ Rusch Weber

consilium facientes summi sacerdotes cum senioribus et scribis et universo concilio² vincientes Iesum

² concilio Li447 ] consilio Li447@

duxerunt et tradiderunt Pilato.

Numérotation du verset Mc. 15,2

³ Et interrogavit eum Pilatus: Tu es rex Iudeorum?

³ Hic incipit capitulum 15: Ω^H Ω^F Ω^S Ω^V

At ille respondens ait illi: Tu dicis.

Numérotation du verset Mc. 15,3

Et accusabant eum summi sacerdotes in multis.

Numérotation du verset Mc. 15,4

Pilatus autem rursum⁴ interrogabat⁵ eum dicens: Non respondes quicquam? Vides⁶ in quantis⁷ te accusant.

⁴ rursum Li447@ Rusch Weber ] rursus ω 1 Ω^HΩ^FΩ^S |

⁵ interrogabat Weber (Z P ) Ф Ω^H Ω^S Li447@ ] interrogavit ω 1 Ω^F Ω^J Ω^L Rusch Weber |

⁶ Vides Ω^F Ω^S Li447 Li447@ ] Vide CorS2 ω 1 Ω^J Ω^L Rusch Weber , videns CorS2 ( al. VIDENS ACCUSA<N>T interrogative) |

⁷ quantis ω 1 Ω^H Ω^F Ω^J Ω^L Ω^S Mt366@ Rusch Weber ] quantum Li447@ |

Numérotation du verset Mc. 15,5

Iesus autem⁸ amplius nihil respondit

⁸ autem ω 1 Ω^HΩ^F Rusch Clementina Weber ] om.Wordsworth (P9389) Ω^S

ita ut miraretur Pilatus.

Numérotation du verset Mc. 15,6

Per diem autem festum solebat dimittere eis⁹ unum vinctum¹⁰ quemcumque petissent¹¹.

⁹ solebat dimittere Ω^H Ω^S Clementina ] inv. ω 1 Ω^M Li447 Li447@ Rusch Weber, mutil. Ω^F | eis Ω^H Ω^S] illis Wordsworth (L) ω 1 Ω^M Ω^F Ω^J Ω^L Li447 Li447@ Clementina Weber , om. Z Wordsworth (T*) Rusch |

¹⁰ vinctum Wordsworth (R) Ω^H Ω^S ] ex vinctis ω 1 Ω^M Ω^F Ω^J Ω^L Li447 Li447@ Rusch Clementina Weber |

¹¹ petissent ω 1 Ω^F Ω^S Li447 Li447@ Ω^JΩ^L Clementina Weber ] voluissent Ω^H |

Numérotation du verset Mc. 15,7

Erat autem qui dicebatur Barabbas qui cum seditiosis vinctus erat¹² et*¹³ qui in seditione fecerat homicidium.

¹² vinctus erat Ω^H Ω^F Ω^S Li447 Li447@ Rusch ] inv. ω 1 Ω^J Ω^L Weber |

¹³ et Ω^H Ω^S] om. ω¹ Rusch Weber etc., mutil. Ω^F |

Numérotation du verset Mc. 15,8

Et cum ascendisset turba cepit rogare sicut semper faciebant illi¹⁴.

¹⁴ faciebant ill’ Ω^H, faciebant illi Ω^S3] faciebant illis Ω^S*, faciebant illum Ω^S* ( coniec. ), mutil. Ω^F, faciebat illis ω 1 Ω^M Ω^J Ω^L Li447@ Rusch Clementina Weber

Numérotation du verset Mc. 15,9

Pilatus autem¹⁵ respondit eis et dixit: Vultis dimittam vobis regem Iudeorum?

¹⁵ autem ω 1 Ω^F Ω^S Ω^J Ω^L Li447 Rusch Weber ] ergo Li447@

Numérotation du verset Mc. 15,10

Sciebat enim quod per invidiam tradidissent eum summi sacerdotes.

Numérotation du verset Mc. 15,11

Pontifices autem¹⁶ concitaverunt turbam ut magis Barabbam¹⁷

¹⁶ autem ω 1 Ω^H Ω^F Ω^L Ω^S Li447@ Clementina ] vero Ω^J Li447 |

¹⁷ Barabbam] Barbaram cacogr. Li447@ |

dimitteret eis.

Numérotation du verset Mc. 15,12

Pilatus autem iterum respondens ait illis¹⁸: Quid ergo vultis faciam regi Iudeorum?

¹⁸ illis ω 1 Ω^H Ω^F Ω^S Ω^L Li447@ Clementina ] eis Ω^J

Numérotation du verset Mc. 15,13

At illi iterum clamaverunt¹⁹: Crucifige eum.

¹⁹ iterum clamaverunt ω 1 Ω^H Ω^F Ω^J Ω^L Rusch Weber ] inv. Ω^S, clamaverunt Li447 Li447@

Numérotation du verset Mc. 15,14

Pilatus autem²⁰

²⁰ autem Ω^H Ω^FΩ^S Li447 Li447@ ] vero ω 1 Ω^J Ω^L Rusch Clementina Weber

dicebat eis²¹: Quid enim mali fecit?

²¹ eis ω 1 Ω^M Ω^H Ω^F Ω^J Ω^L Li447 Li447@ Weber ] illis Rusch Clementina

At illi magis clamabant: Crucifige eum.

Numérotation du verset Mc. 15,15

Pilatus autem volens satisfacere populo²² dimisit illis Barabban

²² satisfacere populo Ω^H Ω^F Ω^S Li447 Li447@ Rusch ] inv. ω 1 Ω^M Ω^J Ω^L Clementina Weber

et tradidit eis²³ Iesum flagellis cesum

²³ eis Z Ф Ω^H Ω^FΩ^S] om. ω 1 Ω^M Ω^J Ω^L Li447 Li447@ Rusch Weber

ut crucifigeretur.

Numérotation du verset Mc. 15,16

Milites autem duxerunt eum intro²⁴ in atrium pretorii et convocant totam cohortem

²⁴ intro ω 1 Ω^M Ω^H Ω^F Ω^J Ω^LΩ^S Li447 Li447@ Rusch Weber ] om. Weber ( A M P G ) Clementina

Numérotation du verset Mc. 15,17

et induunt eum purpura

et imponunt ei plectentes spineam coronam

Numérotation du verset Mc. 15,18

et ceperunt eum salutare²⁵ dicentes²⁶: Ave rex Iudeorum.

²⁵ eum salutare Ω^H Ω^S] inv. ω 1 Ω^M Ω^F Ω^J Li447 Li447@ Rusch Clementina Weber |

²⁶ dicentes Ω^H Ω^S Li447 Li447@ Rusch ] om. ω 1 Ω^M Ω^F Ω^J Ω^L Clementina Weber |

Numérotation du verset Mc. 15,19

Et percutiebant caput eius arundine

et conspuebant eum et ponentes genua adorabant eum.

Numérotation du verset Mc. 15,20

Et postquam illuserunt ei exuerunt eum²⁷ purpura

²⁷ eum Ω^M Ω^H Ω^J Ω^S Li447 Li447@ ] illum ω 1 Ω^F Ω^L Rusch Clementina Weber

et induerunt eum²⁸ vestimentis suis.

²⁸ eum ω 1 Ω^H Ω^S Li447 Li447@ Clementina Weber ] illum Ω^F Ω^J Ω^L Rusch

Et duxerunt eum²⁹ ut crucifigerent eum³⁰.

²⁹ duxerunt eum Ω^S] duxerunt Ω^H, educunt eum Ω^F Li447 Li447@ Rusch, educunt illum ω 1 Ω^M Ω^J Ω^L Clementina Weber |

³⁰ eum ω 1 Ω^M Ω^J Ω^L Ω^S Rusch Clementina Weber ] illum Ω^F Li447 Li447@ |

Numérotation du verset Mc. 15,21

Et angariaverunt quempiam

pretereuntem³¹ Simonem Cyreneum venientem de villa patrem Alexandri et Ruffi ut tolleret crucem eius.

³¹ quempiam pretereuntem Ω^F Ω^S Li447 Li447@ Rusch ] inv. ω 1 Ω^M Ω^J Ω^L Clementina Weber

Numérotation du verset Mc. 15,22

Et perducunt eum³² in Golgotha locum quod interpretatum est³³* Calvarie locus.

³² eum Ω^M Ω^F Ω^S Li447 Rusch ] om. Li447@ , illum ω¹ Ω^J Ω^L Clementina Weber |

³³ interpr. est Ω^H Ω^FΩ^S] inv. ω 1 Ω^M Ω^J Ω^L Li447 Li447@ Clementina Weber |

Numérotation du verset Mc. 15,23

Et dabant ei bibere vinum myrrhatum³⁴

³⁴ vinum – mir. Ω^H Ω^FΩ^S] inv. ω 1 Ω^MΩ^L Li447 Li447@ Rusch Clementina Weber

et non accepit.

Numérotation du verset Mc. 15,24

Et crucifigentes eum

diviserunt

vestimenta

sua³⁵

³⁵ sua CorS2 (al.) Ω^H Ω^F Ω^S Li447@ Rusch ] eius CorS2 ω 1 Ω^J Ω^L Clementina Weber

et³⁶ mittentes sortem³⁷ super eis quis quid tolleret.

³⁶ et Ω^HΩ^S] om. cett. |

³⁷ mittentes sortem ω 1 Ω^M Ω^H Ω^S Li447 Li447@ Rusch Weber ] inv. Ω^F, sortem miserunt praem. Ω^H* ( exp.) |

Numérotation du verset Mc. 15,25

Erat autem hora tertia et crucifixerunt eum.

Numérotation du verset Mc. 15,26

Et erat titulus cause eius inscriptus³⁸: Iesus Nazarenus³⁹ Rex Iudeorum.

³⁸ inscriptus Catena Rusch Weber] scriptus Li447@ |

³⁹ Iesus Nazarenus Ω^M Ω^H Ω^S = Io. 19, 19] om. ω 1 Ω^F Clementina Weber |

Numérotation du verset Mc. 15,27

Et cum eo crucifigunt

duos latrones,

unum a dextris⁴⁰

⁴⁰ dextris ω 1 Ω^M Ω^F Ω^S Ω^J Ω^L Li447 Li447@ Clementina Weber ] + eius Rusch

et unum⁴¹ a sinistris eius⁴².

⁴¹ unum CorS2 Ω^M Ω^F Ω^S Ω^J Li447 Li447@ Rusch ] alium CorS2 (al.) ω¹ Ω^L Clementina Weber |

⁴² eius ω¹ Ω^M Ω^H Ω^S Ω^J Li447 Li447@ Clementina Weber ] om. Ω^F Rusch |

Numérotation du verset Mc. 15,28

Et adimpleta⁴³ est Scriptura^a que dicit: Et cum impiis⁴⁴

⁰ Cf. Is. 53, 12.

⁴³ adimpleta ω 1 Ω^H Ω^J Ω^L Ω^S] impleta Ω^F Li447@ Rusch Clementina Weber |

⁴⁴ impiis CorS2 ( vel) ω 1 Ω^H Ω^F Ω^S ] iniquis ω 1 Li447@ Weber etc. |

deputatus⁴⁵ est.

⁴⁵ deputatus ω 1 Ω^H Ω^FΩ^S Li447@ ] reputatus Ω^L Clementina Weber

Numérotation du verset Mc. 15,29

Et pretereuntes blasphemabant eum moventes capita sua

et dicentes: Vah, qui destruis⁴⁶ templum Dei et in tribus diebus reedificas⁴⁷ illud⁴⁸

⁴⁶ destruis CorS2 Ω^F Ω^J Ω^S Rusch Clementina ] destruit CorS2 (al.) ω¹ Li447@ Ω^L Weber |

⁴⁷ reedificas CorS2 ( vel dep<recan>s coniec.) Ω^F Ω^J Ω^S Rusch Weber ] edificat CorS2* ( [re]edificat interrogative vel deprecans: EDIFICAS coniec. ) ω 1 Ω^L, reedificat CorS2² ( al. interrogative coniec. ) Li447@ |

⁴⁸ illud Ω^H Ω^FΩ^S] om. ω 1 Ω^L Li447@ Weber |

Numérotation du verset Mc. 15,30

salvum fac temetipsum⁴⁹ descendens de cruce.

⁴⁹ temet ipsum ω 1 Ω^F Ω^H Ω^S Ω^L Li447@ Weber ] teipsum Ω^J Rusch Clementina

Numérotation du verset Mc. 15,31

Similiter et summi sacerdotes illudentes⁵⁰ eum⁵¹ ad alterutrum cum scribis dicebant: Alios salvos fecit, seipsum non potest salvum facere?

⁵⁰ illudentes Weber (Z P D) Ω^H Ω^F Ω^J Ω^S Li447 Rusch Clementina ] om. G Li447@ , ludentes ω 1 Ω^L Weber |

⁵¹ eum Ω^HΩ^S] om. ω¹ Ω^J Li447@ Rusch Weber etc., mutil. Ω^F |

Numérotation du verset Mc. 15,32

Christus rex Israel descendat nunc de cruce

ut videamus et credamus.

Et qui cum eo crucifixi erant conviciabantur⁵² ei.

⁵² conviciabantur] , conniciebantur Li447@

Numérotation du verset Mc. 15,33

Et facta hora sexta

tenebre facte sunt super⁵³ totam terram

⁵³ super ω 1 Ω^H Ω^J* ( rubr. cancel. et exp .) Ω^S, mutil. Ω^F] per Ω^M Ω^J² Ω^L Li447 Li447@ Rusch Clementina Weber

usque in⁵⁴ horam nonam.

⁵⁴ in Weber (M P) ω¹ Ω^M Ω^H Li447 Li447@ Rusch ] ad Ω^S, mutil. Ω^F

Numérotation du verset Mc. 15,34

Et hora nona exclamavit⁵⁵ Iesus voce magna⁵⁶ dicens: Hely Hely lamasabathani⁵⁷?

⁵⁵ exclamavit Li447@ Mt366@ etc.] clamavit Catena (Li447 Mt366) |

⁵⁶ Iesus – voce magna ω¹ Ω^M Ω^H Ω^J Ω^L Ω^S Catena (Li447 Mt366 Mt366@) Clementina Weber] inv. Li447@ Rusch, mutil. Ω^F |

⁵⁷ Hely Hely lamasabathani CorS2 Ω^H Ω^JΩ^S] Heloy Heloy lamazabatani CorS2 ( al. et sic debet esse hic secundum grecum et Ieronymum, sed in Matheo HELY ) ω 1 Li447 Li447@ Rusch, Heloi Heloi lamasabacthani Ω^L, Eloi Eloi lamma sabacthani Clementina , Heloi lama sabacthani Weber |

Quod est interpretatum: Deus meus, Deus meus, ut quid dereliquisti me⁵⁸?

⁵⁸ dereliquisti me ω¹ Ω^H Li447@ Rusch Weber etc.] inv. Ω^S (hapax)

Numérotation du verset Mc. 15,35

Et quidam de circumstantibus audientes

dicebant: Ecce Eliam vocat⁵⁹.

⁵⁹ vocat ω 1 Ω^H Ω^J Ω^L Li447@ Rusch Weber ] + iste Kells Wordsworth (L) Ω^S

Numérotation du verset Mc. 15,36

Currens autem unus

et implens⁶⁰ spongiam aceto

⁶⁰ et implens CorS2 ω 1 Ω^H Ω^J Ω^L Ω^S Li447 Clementina Weber ] et adimplens Li447@ Mt366 Mt366@, implens CorS2 ( al. non habent ET ) Ω^F Rusch

circumponensque calamo

potum

dabat ei⁶¹

⁶¹ ei ω¹ Ω^F Ω^J Ω^L Ω^S Rusch Clementina Weber ] illi Li447@

dicens: Sinite, videamus si veniat Elias ad deponendum eum.

Numérotation du verset Mc. 15,37

Iesus autem

emissa voce magna

expiravit.

Numérotation du verset Mc. 15,38

Et velum templi scissum est in duo

a summo⁶² usque deorsum.

⁶² summo ω¹ Ω^F Ω^S Li447 Li447@ Clementina ] sursum Ω^J Ω^L Rusch Weber

Numérotation du verset Mc. 15,39

Videns autem centurio

qui ex adverso stabat quia sic clamans expirasset ait:

Vere hic homo⁶³ Filius Dei erat.

⁶³ hic homo Ω^H Ω^F Ω^S Rusch Clementina ] inv. ω 1 Li447 Li447@ Ω^J Ω^L Weber

Numérotation du verset Mc. 15,40

Erant autem et mulieres de longe aspicientes

inter quas erat Maria Magdalene⁶⁴ et Maria Iacobi Minoris

⁶⁴ Magdalene ω 1 Ω^F Ω^J Ω^L Ω^S Clementina Weber , Magd. Li447 Li447@ ] Magdalena Rusch

et Ioseph mater et⁶⁵ Salome.

⁶⁵ mater et ω 1 Ω^S Li447 Li447@ etc. ] inv. Ω^F, mater Ω^H

Numérotation du verset Mc. 15,41

Et cum essent⁶⁶ in Galilea, sequebantur eum et ministrabant ei,

⁶⁶ essent Ω^F Ω^S Li447 Rusch ] esset ω 1 Ω^J Ω^L Li447@ Clementina Weber

et multe alie⁶⁷ que simul ascenderant cum eo⁶⁸ Hierosolymam.

⁶⁷ multe alie Ω^H Ω^S] inv. ω 1 Ω^F Rusch Clementina Weber |

⁶⁸ ascenderant - cum eo ω 1 Ω^F Ω^S Li447 Li447@ Rusch ] inv. Ω^J Ω^L Clementina Weber |

Numérotation du verset Mc. 15,42

Et cum iam sero

esset factum⁶⁹ quia erat Parasceve quod est ante sabbatum

⁶⁹ esset factum ω¹ Ω^F Ω^L Ω^S Li447 Li447@Rusch Weber ] inv. Ω^J

Numérotation du verset Mc. 15,43

venit Ioseph

ab Arimathia

nobilis

decurio

qui et ipse erat exspectans regnum Dei et audacter introivit ad Pilatum

et petiit corpus Iesu.

Numérotation du verset Mc. 15,44

Pilatus autem mirabatur si iam obiisset. Et accersito centurione interrogavit⁷⁰ eum⁷¹ si iam mortuus esset.

⁷⁰ interrogavit ω 1 Ω^M Ω^HΩ^J Ω^L Ω^F] interrogabat Ω^S |

⁷¹ eum ω¹ Ω^H Ω^S Li447 Li447@ Ω^L Rusch Clementina Weber cum graec.] om. Ω^F Ω^J |

Numérotation du verset Mc. 15,45

Et cum cognovisset a centurione donavit corpus Iesu Ioseph⁷².

⁷² Iesu Ioseph Ω^H Ω^S] Ihesu Ω^F, Ioseph Ω ω 1 ^M Ω^J Ω^L Li447 Li447@ Rusch Weber

Numérotation du verset Mc. 15,46

Ioseph autem mercatus sindonem

et⁷³ deponens eum involvit sindone⁷⁴ et posuit eum in monumento novo⁷⁵

⁷³ et ω 1 Ω^H Ω^S] mutil. Ω^F |

⁷⁴ sindone ω¹ Ω^F Ω^S Ω^J (sydone) Ω^L Rusch Clementina Weber] in praem. Catena (Li447 Li447@) |

⁷⁵ novo Ω^H Ω^S] om. ω 1 Ω^M Ω^F Ω^J Ω^L Weber |

quod erat excisum in⁷⁶

⁷⁶ in ω 1 Ω^H Ω^FΩ^S ] de Ω^M Ω^J Ω^L Catena (Li447 Li447@) Weber

petra

et advolvit

lapidem

ad ostium monumenti.

Numérotation du verset Mc. 15,47

⁷⁷ Maria autem Magdalene et Maria Ioseph

⁷⁷ Hic incipit capitulum 16: CorS1 Ω^HΩ^JΩ^S ; hic desinit evangelium feriae III in hebdomada sancta in Libro officiorum O. P. (‘Prototype’)

aspiciebant ubi poneretur.

Capitulum 15

Numérotation du verset Mc. 15,
distinctio 1

^marg.| {CMC15d1.1} BEDA. − Habebant Iudei hunc morem ut quem adiudicassent morti, ligatum iudici traderent. Unde post condemnationem Christi subiungit evangelista:

Numérotation du verset Mc. 15,1

Et confestim mane consilium facientes summi sacerdotes cum senioribus et scribis et universo concilio, vincientes Iesum duxerunt et tradiderunt Pilato.

^marg.| Attamen notandum quod non tunc primum ligaverunt eum sed mox comprehensum nocte in horto, ut Ioannes declarat, ligaverunt.^A ^a

^a ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 4, c. 15, CCSL 120, p. 625.1185-1189: «Habebant enim hunc morem ut quem adiudicassent morti ligatum iudici traderent. At tamen notandum quod non tunc primum ligauerunt eum sed mox comprehensum nocte in horto ut iohannes declarat ligauerunt et sic adduxerunt eum ad annam primum». [FG2017]*

^A ¶Codd. : Li447 ( 83rb ) Ed1953 .{MM2019}

^marg.| {CMC15d1.2} THEOPHYLACTUS. − Tradiderunt itaque Iesum Romanis sed et ipsi a Deo traditi fuerunt in manibus Romanorum ut adimplerentur Scripture dicentes^b: « Secundum opera manuum eorum retribue illis ».^B ^c
Sequitur:

^b Ps. 27, 4.

^c ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 15, 1), PG 123, 664C2-7: «Παρέδωκαν οἱ Ἰουδαῖοι τοῖς Ῥωμαίοις τὸν Κύριον·παρεδόθησαν καὶ αὐτοὶ ὑπὸ Κυρίου ταῖς Ῥωμαίων χερσί·καὶ πληροῦνται αἱ Γραφαὶ αἱ λέγουσαι· Οὐαὶ τῷ ἀνόμῳ, πονηρὰ γὰρ ἔσται αὐτῷ κατὰ τὰ ἔργα τῶν χειρῶν αὐτοῦ· καὶ πάλιν, Κατὰ τὰ ἔργα τῶν χειρῶν αὐτῶν, δὸς αὐτοῖς». [CGC2016] [VS2022] [rev. MM2023]

^B ¶Codd. : Li447 ( 83va ) Ed1953 {MM2019}

Numérotation du verset Mc. 15,2

Et interrogavit eum Pilatus: Tu es rex Iudeorum?

^marg.| {CMC15d1.3} BEDA. − Pilato nihil aliud criminis interrogante nisi utrum rex Iudeorum sit, arguuntur impietatis Iudei quod¹ nec falso quidem invenire potuerunt²* quod obicerent salvatori.
Sequitur:

¹ quod] qui Mt366

² potuerunt] potuerint Ed1953

At ille respondens ait illi: Tu dicis.

^marg.| Sic respondet ut verum diceret, et sermo eius calumnie non pateret.^C ^d

^d ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 4, c. 15, CCSL 120, p. 625.1190-1195: «Pilato nihil aliud criminis interrogante nisi utrum rex iudaeorum sit arguuntur impietatis iudaei quod ne falso quidem inuenire potuerint quod obicerent saluatori. At ille respondens ait illi* : tu dicis. Sic respondit ut et uerum diceret et sermo eius calumniae non pateret».
<cuius fons> = Hieronymus, In Mt., lib. 4, CCSL 77, p. 265.1534-1538. [FG2017].
* At ille respondens ait illi] dicit ei iesus Hieron.

^C ¶Codd. : Li447 ( 83va ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CMC15d1.4} THEOPHYLACTUS. − [1] Dubiam enim responsionem emisit. Nam Tu dicis potest sic intelligi: ‘Ego non dico hoc sed tu dicis’³*.
[2] Et nota quod Pilato, qui invitus fert sententiam, aliqua in parte responderit. Sacerdotibus autem et principibus respondere noluerit indignosque sermone suo iudicaverit.^D ^e
Sequitur:

^e ¶Fons: [1] Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 15, 2), PG 123, 664C10-14 . [CGC2016]
[2] <revera> Beda Venerabilis, In Mc., lib. 4, c. 15, CCSL 120, lin. 1195 sqq.: «tu dicis. sic respondit ut et uerum diceret et sermo eius calumniae non pateret. et adtende quod pilato qui inuitus ferebat [promebat Hieron.] sententiam aliqua in [ex Hieron.] parte responderit, sacerdotibus autem et principibus respondere noluerit indignosque [indignos Hieron.] suo sermone iudicarit [iudicans Hieron.]».
<cuius fons> Hieronymus, In Mt., lib. 4, p. 265.1537-1541:
<non hab.> Theophylactus, in op. cit.; Glossa ordinaria (Gloss-e)
<Paral. Thomae de Aquino> CMT27d3.7 (Hieronymus)
¶Nota Le paragraphe 2 a été attribué par erreur à Théophylacte par une omission accidentelle de la déclaration d’attribution au niveau de l’exemplar ou en amont. L’erreur est d’autant plus manifeste que la CMT cite déjà ce texte sous le nom de Jérôme. Cependant Thomas le cite ici dans la version diffusée par Bède, reprise par Raban Maur. [MM2019]

^D ¶Codd. : Li447 ( 83va ) Mt366 Ed1953 .{MM2019}

³ Ego non dico hoc sed tu dicis] Tu dicis hoc sed ego non dico Ed1953

Numérotation du verset Mc. 15,3

Et accusabant⁴* eum summi sacerdotes in multis.

⁴ accusabant] restit. iuxta Li447@ , ac. Li447 , accusaverunt Ed1953

^marg.| {CMC15d1.5} AUGUSTINUS. De consensu evangelistarum. − [a] Lucas etiam [c] ipsa⁵* crimina que falso obiecerunt aperuit. [b] Sic enim narrat^f: « Ceperunt eum accusare⁶*, dicentes: Hunc invenimus subvertentem gentem nostram et prohibentem tributa dari⁷* Cesari et dicentem se Christum regem esse» .^E ^g
Sequitur:

^f Lc. 23, 2.

^g ¶Fons: Augustinus Hipponensis , De consensu evangelistarum, lib. 3, c. 8, § 34, p. 311.26-312.5: «[a] Lucas aput Pilatum gesta [b] sic narrat: coeperunt autem accusare illum dicentes: hunc inuenimus subuertentem gentem nostram et prohibentem tributa dari caesari et dicentem se christum regem esse. hoc illi duo evangelistae non dixerunt, cum tamen dicerent, quod eum accusabant. Ergo iste etiam [c] ipsa crimina, quae falsa obiecerunt, aperuit». [FG2014]

^E ¶Codd. : Li447 ( 83va ) Mt366 Ed1953 .{MM2019}

⁵ ipsa] ista Ed1953

⁶ eum accusare] inv. Ed1953

⁷ dari] dare Ed1953

Numérotation du verset Mc. 15,4

Pilatus autem rursus⁸ interrogabat eum dicens: Non respondes quicquam, vides in quantis⁹ te accusant?

⁸ rursus] scrips., rur. Li447, rursum Li447@,

⁹ quantis] scrips. cum Biblia communi (Mt366@), quantum Li447@ , quan. Li447 Mt366

^marg.| {CMC15d1.6} BEDA. − Ethnicus¹⁰ quidem est¹¹ qui condemnat Iesum, sed causam refert in populum Iudeorum.
Sequitur:

¹⁰ Ethnicus] Et unicus cacogr. Li447

¹¹ est] iter. Li447

Numérotation du verset Mc. 15,5

Iesus autem amplius nihil respondit ita ut miraretur Pilatus.

^marg.| Nihil quidem respondere voluit ne crimen diluens dimitteretur a preside et crucis utilitas differretur.^F ^h

^h ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 4, c. 15, CCSL 120, p. 626.1201-1204: «Ethnicus quidem est qui condemnat iesum sed causam refert in populum iudaeorum: vide in quantis te accusant. Iesus autem nihil respondere uoluit ne crimen diluens dimitteretur a praeside et crucis utilitas differretur».
<cuius fons> Cf. Hieronymus, In Mt., lib. 4, CCSL 77, p. 265.1543-1547 ut ref.:
<Paral. Thomae de Aquino> Catena aurea (Mt. 27, 11-14) § 3: Hieronymus [FG2017]

^F ¶Codd. : Li447 ( 83vb ) Mt366 Ed1953 .{MM2019}

^marg.| {CMC15d1.7} THEOPHYLACTUS. − Mirabatur autem Pilatus quia cum legis doctor esset et eloquens et potens responsione sua eorum accusationes infringere, non respondebat quicquam sed magis accusationes viriliter sustinebat.^G ⁱ

ⁱ ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 15, 5), PG 123, 664C14-18. [CGC2016]

^G ¶Codd. : Li447 ( 83vb ) Ed1953 .{MM2019}

Numérotation du verset Mc. 15,
distinctio 2

^marg.| {CMC15d2.1} BEDA. − Multas liberandi salvatorem Pilatus occasiones¹² dedit. Primo latronem iusto conferens.^H ^j
Unde dicitur:

^j ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 4, c. 15, CCSL 120, p. 626.1216-1218: «At illi iterum clamauerunt: crucifige eum. Pilatus uero dicebat eis: quid enim mali fecit? multas liberandi saluatorem pilatus occasiones dedit . Primum latronem iusto conferens deinde inferens, quid ergo uultis ut faciam regi iudaeorum, cum que responderent, crucifigatur, non statim adquieuit sed iuxta suggestionem uxoris quae mandauerat ei ut matheus scribit, nihil tibi et iusto illi, ipse quoque respondens, quid enim, ait, mali fecit, hoc dicendo pilatus absoluit iesum.».
<cuius fons> Cf. Hieronymus, In Mt., lib. 4, CCSL 77, p. 266.1564-1566: «Multas liberandi saluatoris pilatus occasiones dedit, primum latronem iusto conferens; deinde inferens: quid igitur faciam de iesu qui dicitur christus, hoc est qui rex uester est; cum que responderent: crucifigatur, non statim adquieuit sed iuxta suggestionem uxoris quae mandauerat: nihil tibi et iusto illi, ipse quoque respondens: quid enim mali fecit?» [FG2017]*

^H ¶Codd. : Li447 ( 83vb ) Md214 (261rb) Mt366 Urb26 Ed1953 .{MM2019}

¹² occasiones] occasionem Urb26

Numérotation du verset Mc. 15,6

Per diem autem¹³ festum dimittere solebat illis unum ex vinctis quemcumque petissent.

¹³ autem] om. Md214

^marg.| {CMC15d2.2} GLOSSA<TOR>. − Quod quidem solitus erat facere ut gratiam populi captaret et precipue in die festo, quando, de ¹⁴ tota provincia, Iudeorum populus Hierosolymam confluebat ¹⁵ et, ut maior Iudeorum probitas ¹⁶* appareat, describitur consequenter enormitas culpe latronis quem Iudei Christo pretulerunt.
Unde sequitur:

¹⁴ de] in V795

¹⁵ confluebat] confugebat V10650 , confluebant V794

¹⁶ probitas Li447 Md214 V795] improbitas Arag3 Mt366 Urb26 V794 V10650 Ed1470 Ed1953

Numérotation du verset Mc. 15,7

Erat autem qui dicebatur Barabbas qui, cum seditiosis vinctus erat, qui in seditione fecerat homicidium.

^marg.| In quo ostenditur et ex gravitate culpe notabilis ¹⁷ quia ¹⁸* homicidium fecerat, et ex modo faciendi quia cum ¹⁹ perturbatione civitatis hoc fecerat, seditionem concitando et etiam quia culpa eius manifesta erat. Nam et ²⁰ cum seditiosis fuerat vinctus ²¹ sequitur :

¹⁷ notabilis] vocabulis cacogr. V794

¹⁸ quia] quod Ed1470 Ed1953

¹⁹ quia cum] quia Arag3, quod cum V795

²⁰ et] om. V795

²¹ fuerat vinctus] vinctus erat Ed1953

Numérotation du verset Mc. 15,8

Et, cum ascendisset turba, cepit rogare sicut semper faciebat illis.^I ^k

^k ¶Fons: Nullus dehinc inventus nisi verissimiliter Glossator ipse, Thomas de Aquino.
<non hab.> Glossa ordinaria (Gloss-e); LLT; PL; Theophylactus
¶Nota 1: Nous retenons la leçon «probitas Iudeorum» des témoins de l’état primitif du texte, assez typique de certaines maladresses proprement thomasiennes. Ici très vite corrigée, cette lectio difficilior n’est cependant pas dénuée de pertinence. Thomas se place dans la perspective de l’évangéliste qui met en scène la tactique choisie par Pilate. Pour faire libérer le Christ sans se mettre les juifs à dos, il leur demande de choisir eux-mêmes entre Jésus et un plus grand criminel. Cette manoeuvre, pour réussir, supposait que Pilate estime les juifs “assez probes” pour préférer celui dont la culpabilité serait objectivement moindre. L’énormité de la faute du laron met en évidence la probité – supposée – des juifs, mais révèle aussi – a posteriori – leur improbitas. Le premier état de l’exemplar a retenu la première leçon qui a ensuite été corrigée pour plus de clarté. Thomas fait intervenir ici les catégories de probitas et de culpa enormis.
¶Nota 2: Le vocabulaire de la sentence semble conforme aux usages thomasiens mais révèle quelques particularités qui en situent la rédaction dans le domaine littéraire et juridique latin – il ne peut s’agir d’une traduction du grec – et à une période bien postérieure à la version anselmienne de la Glose ordinaire.
1. Le terme de probitas est totalement absent du vocabulaire propre de Thomas d’Aquin et n’apparaît dans son oeuvre que dans la Catena aurea et la Reportatio super Psalmos (Ps. 47). Improbitas est aussi chez Thomas un emprunt au vocabulaire de la Catena ou d’Augustin, à l’exception d’une occurrence dans la reportation sur Matthieu.
2. L’expression modus faciendi est rare chez Thomas (Qdl. 4, q. 10 a. 1 co.; Summ. theol., I-II, q. 100 a. 9 ad 1), tandis que gravitas culpae intervient plus souvent chez lui que chez des contemporains comme Albert le Grand, Bonaventure ou Alexandre de Halès (d’après LLT2019).
3. La notion d’enormitas culpae caractérise ici les fautes sortant de la norme, en raison et de leur gravité intrinsèque (gravitas culpe: l’homicide contraire au décalogue) et de leur mode d’exécution (modus faciendi: conséquence sur la société et caractère public). Le commentaire des Sentences (In IV Sent., d. 46 q. 2 a. 2 qa. 1, ad 2) fait allusion de façon incidente à la notion d’enormitas mais Thomas ne l’explicite que dans la Catena. Dans le contexte de l’émergence et de la transformation du concept juridique d’enormitas et de gravitas à cette période du Moyen Âge, cette glose de la Catena est à signaler à cause des précisions qu’elle apporte sur les caractéristiques formelles de l’enormitas, en particulier son rapport à la gravitas, présentée comme un élément de l’enormitas. L’acception attestée par la Catena semble conforme aux usages de l’expression analysés, à partir de sources diplomatiques et juridiques, par Julien Théry , «atrocitas/enormitas. Pour une histoire de la catégorie d’’’énormité’’ ou ‘’crime énorme’’ du moyen âge à l’époque moderne», Clio@Thémis – Revue électronique d’histoire du droit, n°4, 2011, p. 1-45. [MM2019] [rev. 2023]

^I ¶Codd. : Arag3 (142ra) Li447 ( 83vb ) Md214 (261rb) Mt366 Urb26 V794 V795 V10650 (65rb) Ed1470 Ed1953 .{MM2019}

^marg.| {CMC15d2.3} AUGUSTINUS. De consensu evangelistarum. − Nulla questio est quod Mattheus tacet ipsos petiisse ut aliquis eis dimitteretur, quod Marcus hic dicit. Nihil enim interest si alius aliud tacet quod alius commemorat.
Sequitur:

Numérotation du verset Mc. 15,9

Pilatus ergo respondit eis²²* et dixit: Vultis dimittam vobis regem Iudeorum?

²² eis] om. Ed1953

Numérotation du verset Mc. 15,10

Sciebat enim quod per invidiam tradidissent eum summi sacerdotes.

^marg.| Queri potest que verba Pilatus dixerit, utrum que a Mattheo, an que a Marco referuntur. Aliud enim videtur esse: « Quem vultis dimittam vobis: Barabbam an Iesum qui dicitur Christus? » ut Mattheus refert^l. Aliud: Vultis vobis dimittam regem Iudeorum ? ut hic dicitur. Sed quia christos reges dicebant, et qui dixit illum an illum, manifestum est eum quesisse an vellent dimitti sibi²³* regem Iudeorum, id est Christum. Nihil autem interest sententie quod hic tacuit Marcus de Barabba²⁴, hoc solum volens dicere quod ad Dominum pertinebat. Quandoquidem in eorum responsione satis et ipse ostendit quem sibi²⁵ dimitti voluerint. ^J ^m
Nam sequitur:

^l Mt. 27, 17.

^m ¶Fons: Augustinus Hipponensis , De consensu evangelistarum, lib. 3, c. 8, § 33, p. 310.12-17: «Nulla quaestio est quod tacet ipsos petisse, ut aliquis eis dimitteretur. Sed quaeri potest, quae uerba pilatus dixerit, utrum quae a mattheo an quae a marco referuntur. Aliud enim uidetur esse: quem uultis dimittam uobis, barabban an iesum, qui dicitur christus? aliud: uultis dimittam uobis regem iudaeorum? Sed quia christos reges dicebant, et qui dixit illum an illum, manifestum est eum quaesisse, an uellent dimitti sibi regem iudaeorum, id est christum, nihil interest sententiae, quod hic tacuit Marcus de barabba hoc solum uolens dicere quod ad dominum pertinebat, quando quidem in eorum responsione satis et ipse ostendit, quem sibi dimitti uoluerint: pontifices, inquit, concitauerunt turbam, ut magis barabban dimitteret eis». [MM2016]

^J ¶Codd. : Li447 ( 84ra ) Ed1953 .{MM2019}

²³ sibi] om. Ed1953

²⁴ Barabba] Barbara cacogr. Li447

²⁵ sibi] igitur cacogr. (gⁱ) Li447

Numérotation du verset Mc. 15,11

Pontifices autem concitaverunt turbam ut magis Barabbam²⁶ dimitteret eis.

²⁶ Barabbam Ed1953 ] bar. Li447

^marg.| {CMC15d2.4} BEDA. − [a] Heret Iudeis usque hodie sua petitio, quam tanto labore impetrarunt. Quia enim data sibi optione, pro Iesu latronem, pro salvatore interfectorem elegerunt, merito salutem perdiderunt et vitam et latrociniis se ac seditionibus²⁷* in tantum subdiderunt ut et²⁸* patriam regnumque suum, quod plus Christo amaverunt, perdiderint²⁹ et libertatem, corpus et animam numquam reciperent³⁰* . [c] Deinde aliam occasionem dat Pilatus liberandi salvatorem, cum sequitur: [b] ^K ⁿ

ⁿ ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 4, c. 15, CCSL 120, p. 626.1206-1217: «[a] Haeret iudaeis usque hodie sua petitio quam tanto labore impetrarunt. Quia enim data sibi optione pro iesu latronem pro saluatore interfectorem pro datore uitae elegerunt ademptorem merito salutem perdiderunt et uitam et latrociniis sese ac seditionibus in tantum subdiderunt ut et patriam regnum que suum quod plus christo amauere perdiderint et hactenus eam quam uendidere siue animae seu corporis libertatem recipere non meruerint. [b] Pilatus autem iterum respondens ait illis: quid ergo uultis ut faciam regi iudaeorum? at illi iterum clamauerunt: crucifige eum. Pilatus uero dicebat eis: quid enim mali fecit? [c] multas liberandi saluatorem pilatus occasiones dedit». [FG2017]
<Paral. Thomae de Aquino> [a]: CLC23d3.9 [MM2020]

^K ¶Codd. : Li447 ( 84rb ) Mt366 Ed1953 .{MM2019}

²⁷ se – ac seditionibus] inv. Ed1953

²⁸ et] om. Ed1953

²⁹ perdiderint] perdidert’ Li447

³⁰ reciperent] receperint Ed1953

Numérotation du verset Mc. 15,12

Pilatus autem iterum³¹* respondens ait illis: Quid ergo vultis faciam regi Iudeorum?

³¹ iterum Li447@ Li447 ] om. Ed1953

^marg.| {CMC15d2.5} AUGUSTINUS. De consensu evangelistarum. − Iam satis apparet quod id Marcus velit ostendere dicendo regem Iudeorum, quod Mattheus dicendo Christum. Non enim dicebantur Christi reges, nisi Iudeorum. In hoc enim loco secundum Mattheum dicitur^o: « Quid igitur faciam de Iesu qui dicitur Christus? ».^L ^p
Sequitur:

^o Mt. 27, 22.

^p ¶Fons: Augustinus Hipponensis , De consensu evangelistarum, lib. 3, c. 8, § 33, p. 311.4-9: «Unde iam satis apparet, quod id Marcus uelit ostendere dicendo: regem iudaeorum, quod Mattheus dicendo: christum. non enim dicebantur christi reges nisi iudaeorum; namque in eo etiam loco Mattheus ait: dicit illis Pilatus: quid igitur faciam de iesu, qui dicitur christus? ergo sequitur Marcus: at illi iterum clamauerunt: crucifige eum, quod ille ait: dicunt omnes: crucifigatur». [FG2014]

^L ¶Codd. : Li447 ( 84rb ) Ed1953 .{MM2019}

Numérotation du verset Mc. 15,13

At illi clamaverunt³²*: Crucifige eum.

³² clamaverunt] restit. iuxta Li447@ , cla. Li447 , clamabant Ed1953

^marg.| {CMC15d2.5} THEOPHYLACTUS. − Vide autem Iudeorum pravitatem et Pilati commensurationem, quamvis et ipse dignus sit condemnatione pro eo quod populo non resistebat. Illi namque clamabant crucifige; hic temptat humiliter ab illo preiudicio eruere Iesum. Et ideo rursus interrogat.
Unde sequitur:

Numérotation du verset Mc. 15,14

Pilatus autem dicebat eis: Quid enim mali³³* fecit?

³³ mali] om. Ed1953

^marg.| Occasionem namque ex hoc sumere volebat ut Christum solveret innocentem.^M ^q

^q ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 15, 5), PG 123, 664D4-12 . [MM2019]

^M ¶Codd. : Li447 ( 84rb ) Ed1953 .{MM2019}

^marg.| {CMC15d2.6} BEDA. ³⁴ − [1] Iudei vero insanie sue satisfacientes, interrogationi presidis non respondent.
[2] Unde sequitur:

³⁴ Beda] Iudei Md214

At illi³⁵* magis clamabant: Crucifige eum.

³⁵ illi] om. Ed1953

^marg.| Ut impleretur illud Ieremie^r: « Facta est mihi hereditas mea sicut leo in silva, dederunt super me vocem suam ».
Sequitur:

^r Ier. 12, 8.

Numérotation du verset Mc. 15,15

Pilatus autem, volens satisfacere populo, dimisit illis Barabbam et tradidit Iesum flagellis, cesum ut crucifigeretur.^N ^s

^s ¶Fons: [1] Glossa ordinaria (Mc. 15, 14) [Strasbourg, 1481, t. 4, facsim. p. 132b interl.], ed. Gloss-e : « Crucifige eum : insanie sue satisfacientes non interrogationi respondentes presidis».
<non hab.> Beda, LLT, PL [MM2019]
[2] Beda Venerabilis, In Mc., lib. 4, c. 15, CCSL 120, p. 626.1206-1217: «At illi magis clamabant: crucifige eum; ut impleretur quod in uicesimo primo psalmo dixerat: circumdederunt me canes multi, congregatio malignantium obsedit me; et illud hieremiae: facta est mihi hereditas mea sicut leo in silua, dederunt super me uocem suam; esaia quoque in hac sententia congruente: et expectaui ut facerent iudicium fecerunt autem iniquitatem et non iustitiam sed clamorem. Pilatus autem uolens populo satisfacere dimisit illis barraban et tradidit iesum flagellis caesum ut crucifigeretur». [FG2017]
<ex quo> Cf. Glossa ordinaria (Mc. 15, 14) [Strasbourg, 1481, t. 4, facsim. p. 132b marg.], ed. Gloss-e . [MM2019]

^N ¶Codd. : Li447 ( 84va ) Ed1953 .{MM2019}

^marg.| {CMC15d2.7} THEOPHYLACTUS. − Volebat quidem satisfacere populo, id est eorum facere voluntatem, et non quod erat placitum iustitie et Deo.^O ^t

^t ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 15, 15), PG 123, 665A5-6: «Ἠβούλετο γὰρ τὸ ἱκανὸν τῷ ὄχλῳ ποιῆσαι, τουτέστι τὸ ἀρεστὸν, τὸ ἐνδεχόμενον, οὐχὶ τὸ ἀρεστὸν τῷ δικαίῳ καὶ τῷ Θεῷ». [CGC2016] [VS2022]*

^O ¶Codd. : Li447 ( 84va ) Ed1953 .{MM2019}

^marg.| {CMC15d2.8} HIERONYMUS. − Hic duo hirci adsunt: unus apompeos³⁶, id est emissarius, cum peccato populi in desertum inferni absolutus dimittitur; alter pro peccatis absolutorum ut agnus occiditur. Pars Domini semper mactatur, pars diaboli, qui est magister eorum, quod sonat Barabbas, effrenata in tartarum precipitatur.^P ^u

^u ¶Fons: Hieronymus ( pseudo) , In Mc., CCSL 82, p.71.8-13: «Pontifices concitauerunt turbas ut peterent Barabban, et crucifigerent Iesum. Hic duo hirci adsunt; unus ἀποπομπαίος, ios, id est emissarius, cum peccato populi in desertum absolutus inferni dimittitur. Alter pro peccatis absolutorum ut agnus occiditur. Pars Domini semper mactatur; pars diaboli, qui est magister eorum, effrenata in tartarum praecipitatur». [FG2015]
<ex quo> = Glossa ordinaria (Mc. 15, 15) [Strasbourg, 1481, t. 4, facsim. p. 132b marg.], ed. Gloss-e . [MM2019]

^P ¶Codd. : Li447 ( 84va ) Ed1953 .{MM2019}

³⁶ apompeos] apompeius Li447

^marg.| {CMC15d2.9} BEDA. − Iesus autem flagellatus non ab alio quam ab ipso Pilato intelligendus est. Scribit namque Ioannes^v: « Apprehendit Pilatus Iesum et flagellavit ». Quod quidem ideo fecisse credendus est, ut satiati penis et³⁷* opprobriis eius, Iudei mortem³⁸ ultra sitire desisterent ».^Q ^w

^v Io. 19, 1.

^w ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 4, c. 15, CCSL 120, p. 626.1231-627.1240: «Iesus autem flagellatus non ab alio quam ab ipso pilato intellegendus est. Scribit namque aperte iohannes: clamauerunt rursum omnes dicentes, non hunc sed barraban, erat autem barrabas latro; tunc ergo adprehendit pilatus iesum et flagellauit; ac deinde subiungit: et milites plectentes coronam de spinis inposuerunt capiti eius, et cetera. Quod quidem ideo fecisse atque ideo credendus est militibus eum inludendum tradidisse ut satiati poenis et opprobriis eius iudaei mortem eius ultra sitire desisterent». [FG2017]
<ex quo> Cf. Glossa ordinaria (Mc. 15, 15) [Strasbourg, 1481, t. 4, facsim. p. 132b marg.], ed. Gloss-e . (diff.) [MM2019]

^Q ¶Codd. : Li447 ( 84va ) Ed1953 .{MM2019}

³⁷ et] ac Ed1953

³⁸ mortem] + eius Li447

Numérotation du verset Mc. 15,
distinctio 3

^marg.| {CMC15d3.1} THEOPHYLACTUS. − Militaris vana gloria semper inordinatis gaudens et opprobriis, sibi propria ostendebat.
Unde dicitur:

Numérotation du verset Mc. 15,16

Milites autem duxerunt eum intro³⁹* in atrium⁴⁰ pretorii et convocant totam cohortem,

³⁹ intro] om. Ed1953 cum Clementina

⁴⁰ atrium Li447@ Ed1953 ] atrio Li447

^marg.| id est totum ordinem militie;

Numérotation du verset Mc. 15,17

Et induunt eum purpura,

^marg.| sicut regem.^R ^x

^x ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 15, 16-17), PG 123, 665B3-10. [CGC2016]

^R ¶Codd. : Li447 ( 84va ) Ed1953 .{MM2019}

^marg.| {CMC15d3.2} BEDA. − Quia enim rex Iudeorum fuerat appellatus, et hoc ei scribe et sacerdotes crimen obiecerant, quod sibi in populo israelitico usurparet imperium⁴¹; illudentes hoc faciunt, ut nudatum pristinis vestibus induant purpura, qua reges veteres utebantur.^S ^y ^z

^y ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 4, c. 15, CCSL 120, p. 627.1247-1251: «Milites quidem quia rex iudaeorum fuerat appellatus et hoc ei scribae et sacerdotes crimen obiecerant quod sibi in populo israhel usurparet imperium inludentes hoc faciunt ut nudatum pristinis uestibus induant purpura quo reges ueteres utebantur et pro diademate ponant ei coronam spineam pro sceptro regali dent calamum ut matheus scribit et adorent quasi regem».
<cuius fons> = Hieronymus, In Mt., lib. 4, CCSL 77, p. 268.1626-1630 ut ref.:
<ex quo> Cf. Glossa ordinaria (Mc. 15, 17) [Strasbourg, 1481, t. 4, facsim. p. 132a marg.], ed. Gloss-e (diff.). [MM2019]

^z <Paral. Thomae de Aquino> CMT27d5 (Hieronymus) [FG2017]*

^S ¶Codd. : Li447 ( 84vb ) Ed1953 .{MM2019}

⁴¹ imperium] impium cacogr. Li447

^marg.| {CMC15d3.3} AUGUSTINUS. De consensu evangelistarum. − Intelligitur autem quod Mattheus ait ^aa: « Chlamydem coccineam circumdederunt ei », hic Marcum dixisse indutum purpura. Pro regia enim purpura chlamys illa coccinea ab illudentibus adhibita erat; et est rubra quedam purpura cocco simillima. Potest etiam fieri ut purpuram etiam Marcus commemoraverit, quam chlamys habebat, quamvis esset coccinea.^T ^ab

^aa Mt. 27, 28.

^ab ¶Fons: Augustinus Hipponensis , De consensu evangelistarum, lib. 3, c. 9, § 36, p. 320.6-12: «Intellegitur itaque quod Mattheus ait: clamydem coccineam circumdederunt ei, hoc marcum dixisse: induunt purpuram. pro regia enim purpura clamys illa coccinea ab inludentibus adhibita erat, et est rubra quaedam purpura cocco simillima. potest etiam fieri, ut purpuram etiam Marcus commemorauerit, quam clamys habebat, quamuis esset coccinea». [FG2014]

^T ¶Codd. : Li447 ( 84vb ) Ed1953 .{MM2019}

^marg.| {CMC15d3.4} BEDA. − [1] Pro diademate autem ponunt ei coronam spineam.
Unde sequitur:

Et imponunt ei plectentes spineam coronam.

^marg.| Pro sceptro autem regali dant calamum, ut Mattheus scribit^ac: « Et adorant quasi regem ».
Unde sequitur:

^ac Mt. 27, 29.

Numérotation du verset Mc. 15,18

Et ceperunt salutare eum dicentes⁴²* : Ave, rex Iudeorum.

⁴² dicentes] om. Ed1953 cum Clementina

^marg.| [2] Et quod milites eum, quasi qui Deum seipsum falso⁴³ dixisset, adorabant illudentes⁴⁴.
[3] Patet ex hoc quod subditur:

⁴³ falso] falsum Li447

⁴⁴ illudentes] + quod Li447 Mt366

Numérotation du verset Mc. 15,19

Et percutiebant caput eius arundine, et conspuebant eum, et ponentes genua adorabant eum,

^marg.| quasi falso dixisset se⁴⁵* Deum.^U ^ad

^ad ¶Fons: [1] Beda Venerabilis, In Mc., lib. 4, c. 15, CCSL 120, p. 627.1247-1251: «Milites quidem quia rex iudaeorum fuerat appellatus et hoc ei scribae et sacerdotes crimen obiecerant quod sibi in populo israhel usurparet imperium inludentes hoc faciunt ut nudatum pristinis uestibus induant purpura quo reges ueteres utebantur et pro diademate ponant ei coronam spineam pro sceptro regali dent calamum ut matheus scribit et adorent quasi regem».
<cuius fons> Cf. Hieronymus, In Mt., lib. 4, CCSL 77, p. 268.1630-1632 sqq.
<ex quo> Cf. Glossa ordinaria (Mc. 15, 17) [Strasbourg, 1481, t. 4, facsim. p. 132a marg.], ed. Gloss-e (diff.). [MM2019]
[2] Beda Venerabilis, In Mc., lib. 4, c. 15, CCSL 120, lin. 1305 sqq.: «Et quidem milites eum quasi qui deum se ipse falso dixisset inludentes adorabant». [FG2017] [MM2019]
[3] <ex quo> Glossa ordinaria (Mc. 15, 19) [Strasbourg, 1481, t. 4, facsim. p. 132a marg.], ed. Gloss-e : «ADORABANT EUM. Quasi falso se dixisset Deum». [MM2019]

^U ¶Codd. : Li447 ( 85ra ) Mt366 Ed1953 .{MM2019}

⁴⁵ dixisset se] dixisse se Li447, inv. Ed1953

^marg.| {CMC15d3.5} HIERONYMUS. − Opprobria autem eius nostrum abstulere opprobrium. Vincula eius nos liberos fecerunt; corona spinea capitis eius, diadema regni adepti sumus. Vulneribus eius sumus sanati.^V ^ae

^ae ¶Fons: Hieronymus ( pseudo) , In Mc., CCSL 82, p. 69.246-248: «Obprobria eius nostrum abstulere obprobrium; uincula eius nos liberos fecerunt; corona spinea capitis eius diadema regni adepti sumus; uulneribus eius sumus sanati; sepultura eius resurgimus; descensione eius ad inferos nos ascendimus ad caelos. Hic inuenitur mel"in ore leonis" mortui. Haec omnia praeuidens propheta ait,"quid retribuam Domino pro omnibus quae retribuit mihi?"». [FG2014]*

^V ¶Codd. : Li447 ( 85ra ) Ed1953 .{MM2019}

^marg.| {CMC15d3.6} AUGUSTINUS. De consensu evangelistarum. − Apparet autem Mattheum et Marcum recapitulando ista commemorasse⁴⁶*, non quo⁴⁷* tunc factum sit, cum eum Pilatus iam crucifigendum tradidisset. Ioannes enim apud Pilatum dicit hec gesta.
Hoc autem quod sequitur:

⁴⁶ commemorasse] posuisse Ed1953

⁴⁷ quo] quod Ed1953

Numérotation du verset Mc. 15,20

Et postquam illuserunt ei, exuerunt eum purpura, et induerunt⁴⁸ eum vestimentis suis,

⁴⁸ induerunt Weber ] induebant Li447@, indu. Li447

^marg.| in fine factum intelligitur, cum iam duceretur⁴⁹* ad crucifigendum.^W ^af

^af ¶Fons: Augustinus Hipponensis, De consensu evangelistarum, lib. 3, c. 9, § 36, p. 320.19-321.5: «Unde apparet mattheum et marcum recapitulando istud commemorasse, non quo tunc factum sit, cum eum Pilatus iam crucifigendum tradidisset. iohannes enim aput Pilatum dicit haec gesta satis euidenter, unde isti quod praeterierant recoluerunt. ad hoc pertinet etiam quod consequenter dicit Mattheus: et expuentes in eum acceperunt harundinem et percutiebant caput eius. et postquam inluserunt ei, exuerunt eum clamydem et induerunt eum uestimentis eius et duxerunt eum, ut crucifigerent, hoc, quod exuerunt clamydem et induerunt eum uestimentis eius, in fine factum intellegitur, cum iam duceretur». [FG2014]*

^W ¶Codd. : Li447 ( 85ra ) Ed1953 .{MM2019}

⁴⁹ duceretur] adduceretur Ed1953

^marg.| {CMC15d3.7} HIERONYMUS. − Mystice autem vestimentis suis nudatur Iesus, id est Iudeis; purpura induitur, id est gentili Ecclesia, que de scopulis collecta est. Item ea exutus in fine scandalizante, iudaica rursum induitur plebe ^ag: « Cum enim intraverit plenitudo gentium, tunc omnis Israel salvus erit ».^X ^ah

^ag Rm. 11, 25.

^ah ¶Fons: Hieronymus ( pseudo) , In Mc., CCSL 82, p.71.1-13: «Milites induunt Iesum purpura et reliqua. Vestimentis suis nudatur, id est Iudaeis; purpura induitur, id est gentili ecclesia, quae de scopulis collecta est maris. Item, ea exutus, in fine scandalizante Iudaica rursum induitur plebe.Cum enim intrauerit"plenitudo gentium" tunc et"omnis Israhel saluus" erit». [FG2015]*

^X ¶Codd. : Li447 ( 85ra ) Ed1953 .{MM2019}

^marg.| {CMC15d3.8} BEDA. − Vel in purpura qua indutus est Dominus, ipsa eius⁵⁰ caro quam passionibus obiecit, insinuatur. In corona vero quam portabat spinea, nostrorum⁵¹ susceptio peccatorum.^Y ^ai

^ai ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 4, c. 15, CCSL 120, p. 627.1265-1269: «Mystice ergo in purpura qua indutus est dominus ipsa eius caro quam passionibus obiecit insinuatur de qua praemissa dixerat prophetia: quare ergo rubrum est indumentum tuum, et uestimenta tua quasi calcantium in torculari? in corona uero quam portabat spinea nostrorum susceptio peccatorum pro qua mortalis fieri dignatus est ostenditur iuxta quod praecursor ipsius testimonium ei perhibens ait: ecce agnus dei ecce qui tollit peccatum mundi». [FG2017]*

^Y ¶Codd. : Li447 ( 85ra ) Mt366 Ed1953 .{MM2019}

⁵⁰ eius] est Li447 * (al. m. corr.)

⁵¹ nostrorum] nostro cacogr. Li447

^marg.| {CMC15d3.9} THEOPHYLACTUS. − Induamus⁵² et nos purpuram stolam regalem quia ut reges ambulare debemus calcantes super serpentes et scorpiones, et suppeditantes peccatum. Christiani namque dicimur, id est uncti, sicut et tunc reges uncti dicebantur. Sumamus et coronam spineam, id est festinemus coronari vita arcta et abstinentiis et puritate.^Z ^aj

^aj ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 15, 17), PG 123, 665C8-D3. [CGC2016]

^Z ¶Codd. : Li447 ( 85ra ) Mt366 Ed1953 .{MM2019}

⁵² Induamus] Induamur Li447

^marg.| {CMC15d3.10} BEDA. − Caput autem Christi percutiunt qui eum verum Deum esse negant. Et quia per arundinem scriptura solet confici, quasi arundine caput Christi feriunt qui divinitati illius contradicentes, errorem suum confirmare auctoritate sacre Scripture conantur. Spuunt in faciem eius qui eius⁵³* gratie presentiam verbis execrandis respuunt. Sunt et hodie qui eum certa fide ut Deum verum adorant; sed perversis actibus verba eius quasi fabulosa despiciunt, ac promissa verbi illius temporalibus illecebris postponunt. Sicut autem Caiphas nescius dixit ^ak: « Oportet unum hominem mori pro populo, sic milites⁵⁴ nescientes faciunt ».^AA ^al

^ak Io. 11, 50.

^al ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 4, c. 15, CCSL 120, p. 628.1298-1269: «Quia enim caput christi deus caput eius percutiunt qui eum deum esse uerum denegant. Et quia per harundinem scriptura solet confici quasi harundine caput christi feriunt qui diuinitati illius contradicentes errorem suum confirmare auctoritate sacrae scripturae conantur. Spuunt in faciem eius qui eius praesentiam gratiae uerbis execrandis ex interna caecae mentis insania conceptis respuunt et iesum christum in carne uenisse denegant. Et quidem milites eum quasi qui deum se ipse falso dixisset inludentes adorabant. Sed sunt hodie quod est grauioris uesaniae qui eum certa fide ut deum uerum adorant sed peruersis actibus mox uerba eius quasi fabulosa despiciunt ac promissa regni illius temporalibus illecebris longe postponunt». [FG2017]

^AA ¶Codd. : Li447 ( 85ra ) Ed1953 .{MM2019}

⁵³ eius] om. Ed1953

⁵⁴ milites] + omnia Li447

Numérotation du verset Mc. 15,
distinctio 4

^marg.| {CMC15d4.1} GLOSSA<TOR>. − Post condemnationem Christi et contumelias condemnato illatas, ad crucifixionem eius narrandam evangelista accedit dicens:

Et educunt eum⁵⁵ ut crucifigerent eum.^AB ^am

^am ¶Fons: Nullus dehinc inventus nisi verissimiliter Glossator ipse, Thomas de Aquino.
<non hab.> Glossa ordinaria (Mc. 15); LLT; PL [MM2019]

^AB ¶Codd. : Li447 ( 85rb ) Ed1470 Ed1953 {MM2017}

⁵⁵ eum Li447 Ed1470 Weber] illum Li447@ Li447 Ed1953

^marg.| {CMC15d4.2} HIERONYMUS. − Hic educitur Abel in agrum⁵⁶ a fratre ut perimatur; hic adest Isaac cum lignis et Abraham cum ariete vepribus herente. Hic etiam Ioseph cum fasce somniato et tunica talari sanguine lita. Hic adest Moyses cum virga et serpente suspenso in ligno⁵⁷. Hic adest botrus in ligno portatus.⁵⁸ Hic adest Eliseus cum ligno ad querendam⁵⁹ securem⁶⁰* que in imo demersa est, et natavit⁶¹ ad lignum, id est genus humanum, quod a ligno vetito in infernum decidit, per lignum crucis Christi, et per baptismum aque ad⁶² paradisum natavit. Hic adest Ionas de ligno sortis⁶³* in mare ventremque⁶⁴ ceti triduo missus.^AC ^an
Sequitur:

^an ¶Fons: Hieronymus ( pseudo) , In Mc., CCSL 82, p.72.20-30: «Et educunt illum ut crucifigerent eum. Hic educitur Abel in agrum a fratre ut perimatur. Hic adest Isaac cum lignis, et Abraham cum ariete in sabek herente; hic adest Ioseph cum gremio somniato et tunica talari sanguine lita; hic adest Moyses cum uirga et serpente suspenso in ligno; hic adest botrus in ligno portata; hic adest Heliseus cum ligno ad quaerendam securem quae in ima demersa est et natauit ad lignum; id est genus humanum quod, a ligno uetito in infernum cecidit, per lignum crucis Christi et per baptismum aquae ad paradisum natauit; hic adest Ionas de ligno sortis in mare, in uentrem que ceti triduo missus».[FG2015]

^AC ¶Codd. : Li447 ( 85rb ) Md214 (262vb) Ed1953 {MM2019}

⁵⁶ in agrum] magistrum cacogr. Md214

⁵⁷ ligno] ligna Md214

⁵⁸ Hic adest... portatus] om. hom. Md214

⁵⁹ querendam] querendum Li447

⁶⁰ securem] securim Ed1953

⁶¹ natavit] narravit cacogr. Md214

⁶² ad] a Md214

⁶³ sortis] fortis Mt366 forti Ed1953

⁶⁴ que] qui Md214

Numérotation du verset Mc. 15,21

Et angariaverunt quempiam pretereuntem Simonem Cyreneum venientem de villa, patrem Alexandri et rufi, ut tolleret crucem eius.

^marg.| {CMC15d4.3} THEOPHYLACTUS. − Ioannes autem ait quod ipsemet baiulabat sibi crucem^ao. Utrumque enim fuit. Nam ipse quidem⁶⁵ primo⁶⁶ baiulavit sibi crucem, donec preteriit quidam quem angariaverunt, et tunc⁶⁷ ille portabat. Dixit autem quorum filiorum erat pater ad maiorem fidem et affirmationem. Nam homo ille adhuc⁶⁸* vivebat qui poterat omnia que circa crucem facta sunt enarrare.^AD ^ap

^ao Cf. Io. 19, 17.

^ap ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 15, 21), PG 123, 665B15-C8 : «ἄλλος εὐαγγελιστής φησίν ὅτι βαστάζων...» [CGC2016] [MM2019]

^AD ¶Codd. : Li447 ( 85va ) Md214 (262vb) Mt366 Ed1953 {MM2017} {MM2019}

⁶⁵ quidem] quidam Md214

⁶⁶ primo Md214 Ed1953] post ! Li447

⁶⁷ tunc] nunc Md214

⁶⁸ adhuc] om. Ed1953

^marg.| {CMC15d4.4} HIERONYMUS. − Cum autem alii per merita patrum suorum commemorentur, alii per merita filiorum suorum; hic Simon qui crucem in angaria portat, meritis filiorum suorum, qui erant discipuli, commemoratur. De hoc nos in presenti vita admonemur, parentes adiuvari per natorum suorum sapientiam vel merita ut populus iudaicus propter patriarcharum et prophetarum et apostolorum merita semper commemoratur. Simon autem iste qui portat crucem in angaria, ipse est qui laborat pro laude humana. Cogunt enim homines hunc laborare, quem non cogit timor et dilectio Dei.^AE ^aq

^aq ¶Fons: Hieronymus ( pseudo) , In Mc., CCSL 82, p.72.31-73.54: «Et angarizauerunt praetereuntem quendam Simonem uenientem de uilla patrem Alexandri et Rufi et reliqua. Alii per merita patrum suorum commemorantur; alii per merita filiorum suorum. Hic autem Simon, qui crucem in angaria portat, meritis filiorum suorum qui erant discipuli, commemoratur. De hoc nos in praesenti uita ammonemur, parentes adiuuari per natorum suorum sapientiam, ut populus Iudaicus propter patriarcharum et prophetarum et apostolorum merita semper commemoratur. De amaritudine enim radicis surgit dulcedo oliuae. Unde per Hieremiam ad Iudaeam dicitur,"oliuam uberem, pulchram, fructiferam, speciosam uocauit Dominus nomen tuum". Dum legerent maledictus omnis"qui pendet in ligno", factus est maledictus ut tolleret maledictionem. Simon qui portat crucem in angaria ipse est qui laborat pro laude humana. Cogunt eum homines huic labori quem non cogit timor et dilectio Dei. Ipsa species crucis, quid est nisi forma quadrata mundi? Oriens 'de uertice fulget'; 'arcton dextra tenet'; auster leua consistit; occidens sub plantis firmatur. Unde apostolus dicit ut sciamus quae sit"altitudo", et"latitudo","longitudo", et"profundum". Aues quando uolant ad ethera formam crucis assumunt. Homo natans per aquas uel orans forma crucis uehitur. Nauis transiens maria antenna crucis simulata sufflatur. T tau littera signum salutis et crucis describitur». [FG2015]

^AE ¶Codd. : Li447 ( 85va ) Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CMC15d4.5} BEDA. − Vel quia Simon iste non Israelita⁶⁹* sed Cyreneus esse perhibetur. Cyrene enim Lybie civitas est. Recte per eum populi gentium designantur, qui quondam peregrini et hospites testamentorum, nunc obediendo “heredes sunt Dei, coheredes autem Christi”^ar. Unde apte Simon ‘obediens’, Cyreneum ⁷⁰* ‘heres’ interpretatur. De villa autem venisse refertur. Villa enim grece pagus dicitur.^{|pecia 19|} ⁷¹ Unde paganos appellamus eos quos⁷² a civitate Dei alienos videmus. De pago igitur ⁷³ Simon egrediens* ⁷⁴ crucem portat post Iesum, cum populus nationum, paganis ritibus derelictis, vestigia dominice passionis obedienter amplectitur.
Sequitur:

^ar Rm. 8, 17.

⁶⁹ Israelita] Hierosolymita Ed1953

⁷⁰ Cyrenem] Cyrenes Ed1953

⁷¹ dicitur] hic incipit « xix pecia » penna mutata Li447 (85vb). « Finis .x<VIII>. » praem. CbG132.

⁷² quos] qui Mt366

⁷³ igitur Li447² ( al. m. )] mu Li447*

⁷⁴ Simon egrediens] inv. Ed1953

Numérotation du verset Mc. 15,22

Et perducunt eum⁷⁵* in golgotha locum quod est interpretatum calvarie locus⁷⁶.

⁷⁵ perducunt] restit. iuxta Li447@ Mt366@, perdu. codd., perduxerunt Ed1953

⁷⁶ calvarie locus Mt366 Ed1953 ] inv. Li447

^marg.| Extra urbem et foris portam loca sunt in quibus truncantur capita damnatorum et⁷⁷* calvarie, id est decollatorum, sumpsere nomen. Propterea autem ibi crucifixus est Dominus, ut ibi prius erat area damnatorum, ibi erigerentur vexilla martyrii.^AF ^as

^as ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 4, c. 15, CCSL 120, p. 629.1322-1340: «Et quia simon iste non hierosolimita sed cyreneus esse perhibetur, cyrene enim lybiae ciuitas est ut in actibus apostolorum legimus, recte per eum populi gentium designantur qui quondam peregrini et hospites testamentorum nunc oboediendo ciues sunt et domestici dei et sicut alibi dicitur heredes quidem dei coheredes autem christi. Vnde apte simon oboediens cyrene heres interpretatur. Nec praetereundum quod idem simon de uilla uenisse refertur. Villa enim graece πᾶγος dicitur, unde paganos appellamus eos quos a ciuitate dei alienos et quasi urbanae conuersationis esse uidemus expertes. Sed de pago simon egrediens crucem portat post iesum cum populus nationum paganis ritibus derelictis uestigia dominicae passionis oboedienter amplectitur. Et perducunt illum in golgotha locum quod est interpretatum caluariae locus. Extra urbem et foris portam loca sunt in quibus truncantur capita damnatorum et caluariae, id est decollatorum, sumpsere nomen. Propterea autem ibi crucifixus est dominus ut ubi prius erat area damnatorum erigerentur uexilla martyrii et quo modo pro nobis maledictum crucis factus est et flagellatus et crucifixus sic pro omnium salute quasi noxius inter noxios crucifigitur». [FG2017]*
<ex quo> Cf. Glossa ordinaria (Mc. 15, 20) [Strasbourg, 1481, t. 4, facsim. p. 132b-133a marg.], ed. Gloss-e . (diff.) [MM2019]

^AF ¶Codd. : Li447 ( 85vb ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

⁷⁷ et] om. Ed1953

^marg.| {CMC15d4.6} HIERONYMUS. − Tradunt autem Iudei quod in hoc montis loco immolatus est aries pro Isaac; et ibi decalvatur Christus; id est a carne sua, carnali videlicet Iudea, separatur.^AG ^at
Sequitur:

^at ¶Fons: Hieronymus ( pseudo) , In Mc., CCSL 82, p. 73.55-58: «Et perducunt eum in Golgotha quod interpretatur"caluaria". Tradunt Iudaei quod in hoc montis loco immolatus est aries pro Isaac. Et ibi decollatur, id est Christus a carne sua, carnali uidelicet Iudaea, separatur». [FG2014]

^AG ¶Codd. : Li447 ( 85vb ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

Numérotation du verset Mc. 15,23

Et dabant ei bibere myrrhatum vinum.

^marg.| {CMC15d4.7} AUGUSTINUS. De consensu evangelistarum. − Hoc intelligendum est Mattheum dixisse: « Cum felle mixtum »^au. Fel quippe pro amaritudine posuit. Et myrrhatum enim⁷⁸* vinum amarissimum est quamquam⁷⁹ fieri possit ut et fel et myrrha vinum amarissimum redderent.^AH ^av

^au Mt. 27, 34.

^av ¶Fons: Augustinus Hipponensis , De consensu evangelistarum, lib. 3, c. 11, § 38, p. 322.15-17: «Hoc intellegendum est mattheum dixisse: cum felle mixtum. fel quippe pro amaritudine posuit, et murratum enim uinum amarissimum est, quamquam fieri possit, ut et felle et murra uinum amarissimum redderent. quod ergo ait Marcus: non accepit, intellegitur non accepit, ut biberet. gustauit autem, sicut Mattheus testis est, ut quod idem Mattheus ait: noluit bibere, hoc Marcus dixerit: non accepit, tacuerit autem, quod gustauerit». [FG2015]

^AH ¶Codd. : Li447 ( 86ra ) Ed1953 {MM2019}

⁷⁸ enim] om. Ed1953

⁷⁹ quamquam] quemquam Li447* (al. m. corr.)

^marg.| {CMC15d4.8} THEOPHYLACTUS. − Vel in⁸⁰* ordinatione quadam⁸¹ existente, alii alia offerebant⁸²* . Quidam acetum et fel, quidam vinum myrrhatum.^AI ^aw

^aw ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 15, 23), PG 123, 668B1-3. [CGC2016]

^AI ¶Codd. : Li447 ( 86ra ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

⁸⁰ in] om. Ed1953

⁸¹ quadam] quidam Mt366

⁸² offerebant] afferebant Ed1953

^marg.| {CMC15d4.9} HIERONYMUS. − Vel myrrhatum vinum, hoc est acetum. Per hoc sucus lethalis pomi abstergitur.^AJ ^ax

^ax ¶Fons: Hieronymus ( pseudo) , In Mc., CCSL 82, p. 74.59-60: «Et dabant ei bibere murratum uinum. Hoc aceto sucus loetalis pomi abstergitur». [FG2014]

^AJ ¶Codd. : Li447 ( 86ra ) Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CMC15d4.10} BEDA. − Amara vitis amarum vinum fecit quo⁸³* propinat Dominum Iesum ut impleatur quod scriptum est^ay: « Dederunt in cibum meum fel et in siti mea potaverunt me aceto ».^AK ^az

^ay Ps. 68, 22.

^az ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 4, c. 15, CCSL 120, p. 629.1346-1349: «Amara uitis amarum uinum facit quod propinat domino iesu ut impleatur quod scriptum est: dederunt in cibum meum fel et in siti mea potauerunt me aceto. Quod autem dicitur, et non accepit, uel secundum matheum, cum gustasset noluit bibere, hoc indicat quod gustauerit quidem pro nobis mortis amaritudinem sed tertia die resurrexit». [FG2017]*

^AK ¶Codd. : Li447 ( 86ra ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

⁸³ quo] de praem. Ed1953

^marg.| {CMC15d4.11} AUGUSTINUS. De consensu evangelistarum. − Quod autem subditur:

Et non accepit,

^marg.| intelligitur non accepit ut biberet; gustavit autem, sicut⁸⁴* Mattheus testis est, ut quod⁸⁵* idem Mattheus ait^ba: « Noluit bibere », hoc Marcus dixerit⁸⁶* non accepit tacuerit⁸⁷* autem quod gustavit.^AL ^bb

^ba Mt. 27, 34.

^bb ¶Fons: Augustinus Hipponensis , De consensu evangelistarum, lib. 3, c. 11, § 38, p. 322.18-21: «Quod ergo ait Marcus: non accepit, intellegitur non accepit, ut biberet. gustauit autem, sicut Mattheus testis est, ut quod idem Mattheus ait: noluit bibere, hoc Marcus dixerit: non accepit, tacuerit autem, quod gustauerit». [FG2015]

^AL ¶Codd. : Li447 ( 86ra ) Ed1953 {MM2019}

⁸⁴ sicut] ut Ed1953

⁸⁵ ut quod] et sicut Ed1953

⁸⁶ dixerit] dixit et Ed1953

⁸⁷ tacuerit] tacuit Ed1953

^marg.| {CMC15d4.12} HIERONYMUS. − [c] Non accepit etiam id pro quo patitur. Unde de eo dicitur^bc: « Que non rapui, tunc exsolvebam ».
Sequitur:

^bc Ps. 68, 5.

Numérotation du verset Mc. 15,24

Et, crucifigentes eum, diviserunt vestimenta sua, mittentes sortem super eis, quid quis⁸⁸* tolleret.

⁸⁸ quid quis] quid quisque Mt366, inv. Ed1953

^marg.| Hoc loco figitur⁸⁹* salus⁹⁰* . Lignum primum lignum⁹¹* scientie boni et mali fuit, secundum lignum boni tantum nobis et vite lignum est. Extensio manus prime ad lignum mortem apprehendit. Extensio autem secunde, vitam que perierat invenit. Ligno hoc vehimur per mare undosum ad terram viventium. [a] Cruce enim sua Christus cruciatum nostrum absolvit et morte sua mortem nostram necavit. Cum forma serpentis serpentem necat quia serpente de virga facto, alii absorbentur serpentes. [b] Ipsa autem species crucis, quid est nisi forma quadrata mundi? Oriens de vertice fulget, arctosdexteram⁹² tenet, auster leva consistit, occidens sub plantis firmatur. Unde Apostolus: « Ut sciamus que sit altitudo et latitudo⁹³*, longitudo et profundum ». Aves, quando volant ad ethera, formam crucis sumunt. Homo natans per aquas, forma crucis vehitur. Navis marina⁹⁴* antenna crucis⁹⁵ simulata⁹⁶*, sufflatur. Tau littera, signum salutis et crucis describitur.^AM ^bd

^bd ¶Fons: [a] Hieronymus ( pseudo) , In Mc., CCSL 82, p. 69.235-252: «Quo reatu suo reatum nostrum solueret; et uelamine faciei suae uelamen cordium nostrorum auferret; et sputaminibus susceptis faciem animae nostrae lauaret; et colaphis quibus in caput percussus est caput humani generis, quod est Adam, sanaret; et alapis quibus est expalmatus, maxima laus eius a nostris manibus labiis que plauderet, ut dicitur,"omnes gentes plaudite manibus"; et cruce sua cruciatum nostrum absolueret; et morte sua mortem nostram necaret cum forma serpentis serpentem necat, quia, serpente de uirga facto, alii absorbeuntur serpentes. Unde propheta ipse dicit,"ero mors tua, o mors, et morsus tuus, o inferne"; obprobria eius nostrum abstulere obprobrium; uincula eius nos liberos fecerunt; corona spinea capitis eius diadema regni adepti sumus; uulneribus eius sumus sanati; sepultura eius resurgimus; descensione eius ad inferos nos ascendimus ad caelos». [b] Hieronymus ( pseudo) , In Mc., CCSL 82, p. 73.42-54: «Dum legerent maledictus omnis"qui pendet in ligno", factus est maledictus ut tolleret maledictionem. Simon qui portat crucem in angaria ipse est qui laborat pro laude humana. Cogunt eum homines huic labori quem non cogit timor et dilectio Dei. Ipsa species crucis, quid est nisi forma quadrata mundi? Oriens 'de uertice fulget'; 'arcton dextra tenet'; auster leua consistit; occidens sub plantis firmatur. Unde apostolus dicit ut sciamus quae sit"altitudo", et"latitudo","longitudo", et"profundum". Aues quando uolant ad ethera formam crucis assumunt. Homo natans per aquas uel orans forma crucis uehitur. Nauis transiens maria antenna crucis simulata sufflatur. T tau littera signum salutis et crucis describitur». [c] Hieronymus ( pseudo) , In Mc., CCSL 82, p. 74.61-68: «Et non accepit. Id est pro quo patitur. Unde de eo dicitur,"quae non rapui tunc exsoluebam". Et crucifigunt eum. Huic ligno figitur salus; ligno primo infixa est mors. Lignum primum lignum scientiae boni et mali est; secundum lignum boni tantum nobis et uitae lignum est. Extensio manus primae ad lignum mortem adpraehendit; extensio autem secundae uitam quae perierat inuenit. Ligno hoc uehimur per mare undosum ad"terram uiuentium"». [FG2015]*
<ex quo> Cf. Glossa ordinaria (Mc. 15, 20) [Strasbourg, 1481, t. 4, facsim. p. 132b marg.], ed. Gloss-e . (diff.) [MM2019]

^AM ¶Codd. : Li447 ( 86ra ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

⁸⁹ figitur] figuratur Ed1953

⁹⁰ salus] + per lignum Ed1953

⁹¹ Lignum primum lignum] Primum lignum Ed1953

⁹² arctos dexteram] scrips., archos dexteram Li447, arthos dexteram Mt366, arctos dextra Ed1953

⁹³ latitudo] + et Ed1953

⁹⁴ marina] per maria Ed1953

⁹⁵ antenna crucis] autenta crucis cacogr. Li447, antenta crucis Mt366, antenna cruci Ed1953

⁹⁶ simulata] simul’ata Mt366, similata Ed1953

^marg.| {CMC15d4.13} BEDA. − [b] Vel in transverso ligno crucis, ubi figuntur manus, gaudium spei significatur⁹⁷* ; per manus enim opera, per latitudinem⁹⁸ hilaritatem operantis intelligimus quia tristitia facit angustias. Per altitudinem, cui caput adiungitur, exspectationem retributionis de sublimi iustitia Dei. Per longitudinem qua totum corpus extenditur, tolerantiam unde longanimes dicuntur. Per profundum quod terre est infixum, ipsum sacramenti⁹⁹* secretum. [a] Quamdiu ergo id¹⁰⁰* agunt opera¹⁰¹* nostra ut destruatur corpus peccati, tempus nobis est crucis.^AN ^be

^be ¶Fons: <revera> Glossa ordinaria (Mc. 15, 27) [Strasbourg, 1481, t. 4, facsim. p. 133b marg.], ed. Gloss-e .: «Beda [a] Sicut dicit Apostolus: ‘Vetus homo noster simul cum illo crucifixus est ut destruatur corpus peccati, ut ultra non dominetur super nos peccatum'. Quamdiu ergo id agunt opera nostra ut evacuetur corpus peccati , quamdiu exterior homo corrumpitur ut interior renovetur, tempus est crucis . Hec quidem etiam sunt bona opera, tamen adhuc laboriosa quorum merces requies eius. Sed ideo dicitur: «spe gaudentes», ut requiem futuram cum hilaritate expectemus in laboribus. [b] Hanc hilaritatem significat crucis latitudo in transverso ligno, ubi figuntur manus. Per manus enim opera, per latitudinem hilaritatem operantis intelligimus, quia tristitia facit angustias. Per altitudinem cui caput adiungitur expectationem retributionis de sublimi iustitia Dei. Per longitudinem qua totum corpus extenditur tolerantiam unde longanimes dicuntur. Per profundum quod terre est infixum ipsum sacramenti secretum . Unde Apostolus: ‘Ut in caritate radicati et fundati possitis comprehendere cum omnibus sanctis que sit latitudo longitudo sublimitas et profundum'«. [MM2019]
<cuius fons> Beda Venerabilis, In Mc., lib. 4, c. 15, CCSL 120, p. 629.1346-1349: «[a] Et quia sicut dicit apostolus, vetus homo noster simul crucifixus est cruci cum illo ut euacuetur corpus peccati ut ultra non seruiamus peccato, quamdiu id agunt opera nostra ut euacuetur corpus peccati quamdiu exterior homo corrumpitur ut interior renouetur de die in diem tempus est crucis. Haec sunt etiam bona opera quidem tamen adhuc laboriosa quorum merces requies est. Sed ideo dicitur, spe gaudentes, ut requiem futuram cum hilaritate in laboribus operemur. [b] Hanc hilaritatem significat crucis latitudo in transuerso ligno ubi figuntur manus. Per manus enim opera intellegimus per latitudinem hilaritatem operantis quia tristitia facit angustias. Per altitudinem autem cui caput adiungitur expectatio retributionis de sublimi iustitia dei qui reddet unicuique secundum opera sua his quidem secundum tolerantiam boni operis gloriam et honorem et incorruptionem quaerentibus uitam aeternam. Itaque etiam longitudo qua totum corpus extenditur ipsam tolerantiam significat unde longanimes dicuntur qui tolerant. Profundum autem quod terrae infixum est secretum sacramenti praefigurat». [FG2017]*
¶Nota La Catena cite Bède ici d’après la version de la Glose ordinaire. [MM2019]

^AN ¶Codd. : Li447 ( 86rb ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

⁹⁷ significatur] signatur Ed1953

⁹⁸ latitudinem Li447² Mt366 Ed1953] altitudinem Li447* (al. m. corr.)

⁹⁹ sacramenti] sacramentum Ed1953

¹⁰⁰ id] hic Ed1953

¹⁰¹ opera] corpora Ed1953

^marg.| {CMC15d4.14} THEOPHYLACTUS. − [1] Quod autem ponebant sortem super vestimenta eius, etiam¹⁰²* hoc illudentes fecerunt, quasi regis vestimenta dividentes: etenim vilia erant et¹⁰³* non valde pretiosa.
[2] Hoc autem Ioannes Evangelista plenius exponit quia scilicet milites cetera in¹⁰⁴ quatuor partes iuxta suum numerum dividentes, de tunica, que inconsutilis erat, desuper contexta per totum, sortem miserunt.^AO ^bf

^bf ¶Fons: [1] Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 15, 24), PG 123, 668B12-15 . [CGC2016]
[2] <revera> Beda Venerabilis, In Mc., lib. 4, c. 15, CCSL 120, lin. 1361 sqq. = Beda Venerabilis, In Lc., lib. 6, c. 23, CCSL 120, lin. 1601 sqq.: «Haec iohannes euangelista plenius exponit quia scilicet milites cetera in quattuor partes iuxta suum numerum diuidentes de tunica quae inconsutilis erat desuper contexta per totum sortem miserunt». [MM2019]
<non hab.> Theophylactus, in op. cit. [CGC2016]; Gloss-e [MM2019]

^AO ¶Codd. : Li447 ( 86rb ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

¹⁰² etiam] et Ed1953

¹⁰³ et] om. Ed1953

¹⁰⁴ in] inter Mt366

^marg.| {CMC15d4.15} HIERONYMUS. − Vestimenta autem Domini eius mandata sunt quibus tegitur “corpus eius quod¹⁰⁵* est Ecclesia”^bgque dividunt inter se milites gentium, ut sint quatuor ordines cum una fide, id est coniugati et viduati, prepositi et separati. Sortiti sunt tunicam indivisam, que est pax et unitas.
Sequitur:

^bg Cf. Col. 1, 24.

¹⁰⁵ quod] id Ed1953

Numérotation du verset Mc. 15,25

Erat autem hora tertia et crucifixerunt eum.

^marg.| Hoc vere et proprie Marcus tulit¹⁰⁶* . Nam sexta hora tenebre suffuderunt terram ut non quis¹⁰⁷* potuisset movere caput.^AP ^bh

^bh ¶Fons: Hieronymus ( pseudo) , Expositio Evangelii secundum Marcum, CCSL 82, p. 74.69-8: «Diuiserunt uestimenta et reliqua. Uestimenta Domini eius mandata sunt quibus tegitur corpus eius"quod est ecclesia"; quae diuiduntur inter milites gentium ut sunt quattuor ordines cum una fide, id est coniugati et uiduati, praepositi et separati. Sortita tunica indiuisa, pax et unitas, inconsutilis in modum anuli regalis. Erat autem hora tertia et crucifixerunt eum. Hoc uere et proprie Marcus tulit. Nam sexta hora tenebrae suffuderunt terram ut non quis potuisset mouere caput. A tricesimo namque fructu Marcus ascendit ad centesimum, id est a tertia hora crucis usque ad tertiam resurrectionis post tres dies. Tricesimus fructus est in cruce, sexagesimus in inferno, centesimus in paradise». [FG2014]*

^AP ¶Codd. : Li447 ( 86rb ) Ed1953 {MM2019}

¹⁰⁶ tulit] intulit Ed1953

¹⁰⁷ quis] quisquam Ed1953

^marg.| {CMC15d4.16} AUGUSTINUS. De consensu evangelistarum. ¹⁰⁸ − [1] Si autem ¹⁰⁹* hora quasi sexta Pilato sedente pro tribunali traditus est Iesus crucifigendus Iudeis, ut Ioannes refert, quomodo hora tertia crucifixus est? Sicut verba Marci non intelligentes quidam putaverunt? Prius ergo qua hora crucifigi potuerit videamus, deinde videbimus cur hora tertia crucifixum dixerit Marcus. Hora erat quasi sexta cum traditus est crucifigendus a Pilato sedente pro tribunali ut dictum est. Non enim iam plena sexta erat sed quasi sexta, id est peracta quinta et aliquid etiam de sexta esse ceperat. Ut peracta quinta et inchoata sexta, gererentur hec que narrata sunt in crucifixione Domini nostri, donec completa sexta, illo pendente fierent¹¹⁰* tenebre. [2] Queramus autem iam cur dixerit Marcus. Erat¹¹¹* hora tertia et crucifixerunt eum. Iam certe dixerat: Et crucifigentes eum ¹¹² , diviserunt vestimenta eius. S ic etiam ceteri attestantur quod eo crucifixo vestimenta divisa sunt. Si enim rei geste tempus voluit commemorare Marcus, sufficeret dicere. Erat autem hora tertia. U t quid adiunxit: Et crucifixerunt eum ? Nisi quia voluit aliquid recapitulando significare quod quesitum¹¹³ inveniretur cum scriptura ipsa¹¹⁴ illis temporibus legeretur, quibus universe Ecclesie¹¹⁵ notum erat¹¹⁶ qua hora Dominus ligno suspensus est. Unde posset huiusmodi vel error tolli vel mendacium refutari. Sed quia sciebat a militibus suspensum Dominum, non¹¹⁷ a Iudeis, sicut Ioannes apertissime¹¹⁸ dicit; occulte ostendere voluit eos magis crucifixisse quia¹¹⁹* clamaverunt ut crucifigeretur, quam illos qui ministerium principi suo secundum suum officium prebuerunt. Intelligitur ergo fuisse hora tertia, cum clamaverunt Iudei ut Dominus crucifigeretur; et veracissime¹²⁰* demonstratur tunc eos crucifixisse quando clamaverunt. [3] In conatibus autem Pilati ad eripiendum Dominum, et in tumultu Iudeorum contra nitentium¹²¹* consumptum tempus duarum horarum intelligimus, et circa horam fuisse sextam, qua nondum terminata, gesta sunt que ab eo tempore quo Pilatus Dominum tradidit usque ad tenebras factas narrantur. [4] Facile autem videbit qui sine impietatibus duritie¹²²* voluerit attendere, quam opportuno loco Marcus hoc de tertia hora¹²³ posuerit, ubi scilicet factum ministrorum militum commemoratum est. Ergo ne quisquam cogitationem¹²⁴ tanti criminis aversus¹²⁵ a Iudeis in milites illos converteret. Erat , inquit, hora tertia et crucifixerunt eum ut illi eum potius crucifixisse inveniantur quos hora tertia ut crucifigeretur clamare potuisse diligens inquisitor inveniet, cum adverterit hoc quod a militibus factum est, hora sexta factum esse.^AQ ^bi

^bi ¶Fons: [1] Augustinus Hipponensis , De consensu evangelistarum, lib. 3, c. 13, § 40-41, p. 324.14-325.14: «Si igitur hora quasi sexta Pilato sedente pro tribunali traditus est crucifigendus iudaeis, quomodo hora tertia crucifixus est, sicut uerba marci non intellegentes quidam putauerunt? prius enim, qua hora crucifigi potuerit, uideamus, deinde uidebimus, cur hora tertia crucifixum dixerit Marcus. hora erat quasi sexta, cum traditus est crucifigendus Pilato sedente, ut dictum est, pro tribunali. non enim iam plena sexta erat, sed quasi sexta, id est peracta quinta et aliquid etiam de sexta esse coeperat. numquam autem isti dicerent quinta et quadrans aut quinta et trien aut quinta semis aut aliquid huiusmodi. habent enim istum morem scripturae, ut a parte totum ponant, maxime in temporibus, sicut de octo illis diebus, post quos eum dicunt ascendisse in montem, quorum medios intuentes Mattheus et Marcus dixerunt: post dies sex. praesertim quia tam moderate idem iohannes locutus est, ut non diceret sexta, sed quasi sexta. quod si ita non diceret, sed tantum modo sextam diceret, possemus nos ita intellegere, quemadmodum loqui scripturae solent, sicut dixi, a parte totum, ut peracta quinta et inchoata sexta gererentur haec quae narrata sunt in crucifixione domini nostri, donec conpleta sexta illo pendente fierent tenebrae, quibus tres evangelistae adtestantur, Mattheus, Marcus et Lucas. [2] Augustinus Hipponensis , De consensu evangelistarum, lib. 3, c. 13, § 42, p. 325.15: «Quaeramus iam consequenter, cur Marcus, cum commemorasset, quod crucifigentes eum diuiserunt uestimenta eius mittentes sortes super eis, quis quid tolleret, secutus adiunxerit: erat autem hora tertia et crucifixerunt eum. iam certe dixerat: et crucifigentes eum diuiserunt uestimenta eius. sic etiam ceteri adtestantur, quod eo crucifixo uestimenta diuisa sunt. si eius rei gestae tempus uoluit commemorare Marcus, sufficeret dicere: erat autem hora tertia. ut quid adiunxit: et crucifixerunt eum, nisi quia uoluit aliquid recapitulando significare, quod quaesitum inueniretur, cum scriptura ipsa illis temporibus legeretur, quibus uniuersae ecclesiae notum erat, qua hora dominus ligno suspensus sit, unde posset huius uel error corrigi uel mendacium refutari? sed quia sciebat a militibus suspensum dominum, non a iudaeis, sicut iohannes apertissime dicit, occulte ostendere uoluit eos magis crucifixisse qui clamauerunt, ut crucifigeretur, quam illos qui ministerium principi suo secundum suum officium praebuerunt. intellegitur ergo hora fuisse tertia, cum clamauerunt iudaei, ut dominus crucifigeretur, et ueracissime demonstratur tunc eos crucifixisse, quando clamauerunt, maxime quia nolebant uideri se hoc fecisse et propterea eum Pilato tradiderant, quod eorum uerba satis indicant secundum iohannem. cum enim dixisset eis pilatus: quam accusationem adfertis aduersus hominem hunc? responderunt et dixerunt ei: si non esset hic malefactor, non tibi tradidissemus eum. dixit eis Pilatus: accipite eum uos et secundum legem uestram iudicate eum. dixerunt ergo iudaei: nobis non licet interficere quemquam. quod ergo maxime uideri fecisse nolebant hoc eos hora tertia fecisse Marcus ostendit uerissime iudicans magis fuisse domini necatricem linguam iudaeorum quam militum manus». [3] Augustinus Hipponensis , De consensu evangelistarum, lib. 3, c. 13, § 44, p. 328.15-21: «Quod autem Mattheus sequitur et narrat: uidens autem Pilatus, quia nihil proficeret, sed magis tumultus fieret, et in conatibus Pilati ad eripiendum dominum et in tumultu iudaeorum contra nitentium consumtum tempus duarum horarum intellegimus et coeptam fuisse sextam, qua nondum terminata gesta sunt quae ab eo tempore, quo Pilatus dominum tradidit, usque ad tenebras factas narrantur». [4] Augustinus Hipponensis , De consensu evangelistarum, lib. 3, c. 13, § 49, p. 335.11-16: «Facile autem uidebit qui sine impietatis duritia uoluerit adtendere, quam oportuno loco Marcus hoc de tertia hora posuerit, ut quisque ibi recordetur, qua hora iudaei crucifixerint dominum, qui uolebant in romanos uel principes uel milites transferre ipsum facinus, ubi factum ministrorum militum commemoratum est. ait enim: et crucifigentes eum diuiserunt uestimenta eius mittentes sortes super eis, quis quid tolleret. qui hoc, nisi milites, sicut iohannes manifestat? ergo ne quisquam cogitationem tanti criminis auersus a iudaeis in milites illos conuerteret, erat autem, inquit, hora tertia et crucifixerunt eum, ut illi eum potius crucifixisse inueniantur quos hora tertia, ut crucifigeretur, clamare potuisse diligens inquisitor inueniet, cum aduerterit hoc quod a militibus factum est hora sexta factum esse». [FG2015]*

^AQ ¶Codd. : Li447 (86vb ) Md214 (263ra) Mt366 Ed1953 {MM2019}

¹⁰⁸ De consensu evangelistarum] om. Md214

¹⁰⁹ autem] om. Ed1953

¹¹⁰ fierent] flerent cacogr. Li447 , + he que dicuntur Ed1953

¹¹¹ Erat] + autem Ed1953

¹¹² eum] om. Md214

¹¹³ quesitum] aliquid Li447

¹¹⁴ ipsa] illa Mt366

¹¹⁵ Ecclesie] om. Li447 * (corr. marg. plumbato stylo)

¹¹⁶ notum erat] inv. Li447

¹¹⁷ non] ut Md214

¹¹⁸ apertissime] aptissime Md214

¹¹⁹ quia] qui Ed1953

¹²⁰ veracissime] verissime Ed1953

¹²¹ contra nitentium] contra uicencium Li447 Ed1953

¹²² impietatibus duritie Md214 ] impietatis duritie cacogr. Arag3 Li447 Md214 Mt366 , impietatis duritia Ed1953

¹²³ hora] om. Li447

¹²⁴ cogitationem] cogitationi Md214 Mt366

¹²⁵ aversus] adversus Li447

^marg.| {CMC15d4.17} AUGUSTINUS. De questionibus Veteris et Novi Testamenti. ¹²⁶ − Iudeorum ergo sententiam de crucifixione Christi tertia hora datam vult intelligi. Omnis enim qui morti addicitur¹²⁷, ex eo iam mortuus computatur, quo sententiam excepit. Manifestavit ergo Marcus quia non¹²⁸ iudicis sententia salvator crucifixus est. Difficile est enim innocentem probare eum qui sententia iudicis punitur.^AR ^bj

^bj ¶Fons: <revera> Ambrosiaster, Quaestiones Veteris et Novi Testamenti, qu. 65, § 2, CSEL 50, p. 115.1-12; PL 35, 2261: «Denique praemoniti sunt, inquit, a principibus sacerdotum, ut dicerent: crucifigatur. hanc sententiam tertia hora datam uult intellegi. in qua assiduis uocibus perdurantes, interuallo tamen horarum fere trium, quibus itum et reditum est ab Herode, cruci fixerunt saluatorem. omnis enim qui addicitur, ex eo iam mortuus conputatur, quo sententiam excipit. manifestauit igitur Marcus, quia non iudicis sententia cruci fixus saluator est. difficile est enim innocentem probare eum, qui sententia iudicis punitur». [MM2017]

^AR ¶Codd. : Arag3 (146va) Li447 (86vb ) Md214 (263rb) Mt366 Ed1470 Ed1953 {MM2017} {MM2019}

¹²⁶ De questionibus ... Testamenti Arag3 Ed1470 ( V. et N.) Mt366 Ed1953 ( N. et V.) ] om. Md214, De qô. e. V794 , De consensu evangelistarum Li447

¹²⁷ addicitur Ed1953 ] adicitur Li447 Md214 Mt366 , adducitur Arag3, aducitur Ed1470

¹²⁸ non] + a Md214

^marg.| {CMC15d4.18} AUGUSTINUS. De consensu evangelistarum. − [a] Quamquam non desint qui Parasceve, quam Ioannes commemorat dicens: « Erat autem Parasceve, hora¹²⁹ quasi sexta »^bk, horam diei tertiam velint intelligi. Dicunt enim, die quidem illo, quem dies sabbati sequebatur, parasceven¹³⁰* fuisse Pasche Iudeorum, quod ab eodem sabbato iam inciperet azyma; sed tamen verum Pascha, quod iam in passione Domini celebratur, non Iudeorum sed Christianorum cepisse preparari, id est parasceven habere, ab¹³¹* hora noctis nona, in eo quod Dominus a Iudeis occidendus preparabatur. Parasceven¹³²* quippe interpretatur preparatio. Ab illa ergo hora noctis usque ad eius crucifixionem occurrit hora Parasceven¹³³* sexta secundum Ioannem, et hora diei tertia secundum Marcum. Quis fidelis non huic faveat solutioni questionis si modo possit aliquis articulus conici, unde ab hora nona noctis cepisse Parasceven¹³⁴* Pasche nostre, id est preparationem mortis Christi, congruenter intelligamus. Si enim dicamus eam cepisse quando a Iudeis apprehensus¹³⁵ est Dominus, adhuc noctis partes prime erant. Sed quando ad domum perductus est soceri Caiphe, ubi et auditus est a principibus, adhuc gallus non cantaverat. Si autem quando Pilato traditus est iam mane fuisse apertissime scriptum est. Restat ergo ut intelligamus tunc cepisse preparationem mortis Domini quando omnes principes sacerdotum dixerunt: « Reus est mortis »^bl. [c] Non enim absurde conicitur¹³⁶* eo tempore nonam horam noctis esse potuisse, [b] ut recapitulando intelligatur de Petri negatione postea dictum esse quod antea¹³⁷* factum erat.^AS ^bm
Sequitur:

^bk Io. 19, 31.

^bl Mt. 26, 66.

^bm ¶Fons: Augustinus Hipponensis , De consensu evangelistarum, lib. 3, c. 13, § 50, p. 336.3-337.16: «[a] Quamquam non desint qui parasceues - quam iohannes commemorauit dicens: erat autem parasceue hora fere sexta - horam diei tertiam uelint intellegi, qua sedit Pilatus pro tribunali, ut eadem tertia conpleta uideatur, quando crucifixus est, adque illo iam pendente in ligno aliae tres horae peractae sint et reddiderit spiritum, ut ab ea hora, qua defunctus est, id est diei sexta, tenebrae fierent usque ad nonam. dicunt enim die quidem illo, quem dies sabbati sequebatur, parasceuen fuisse paschae iudaeorum, quod ab eodem sabbato iam inciperent azyma; sed tamen uerum pascha, quod iam in passione domini gerebatur, non iudaeorum, sed christianorum, coepisse praeparari, id est parasceuen habere, ab hora noctis nona in eo quod dominus a iudaeis occidendus praeparabatur. parasceue quippe interpretatur praeparatio. ab illa ergo nona hora noctis usque ad eius crucifixionem occurrit hora parasceues sexta secundum iohannem et hora diei tertia secundum marcum, ut non Marcus horam illam recordatam recapitulando commemorauerit, qua clamauerunt iudaei: crucifige, crucifige, sed eam prorsus horam tertiam dixerit, qua dominus est fixus in ligno. quis fidelis non huic faueat solutioni quaestionis, si modo possit aliquis articulus conici ab hora nona noctis, unde coepisse parasceuen paschae nostrae, id est praeparationem mortis christi, congruenter intellegamus? si enim dicamus eam coepisse, quando a iudaeis adprehensus est dominus, adhuc noctis primae partes erant; si, quando ad domum perductus est soceri caifae, ubi et auditus est a principibus sacerdotum, adhuc gallus non cantauerat. quod ex Petri negatione colligimus, quae, cum iam audiretur, facta est; si autem, quando Pilato traditus est, iam mane fuisse apertissime scriptum est. restat ergo, ut intellegamus tunc coepisse istam parasceuen paschae, id est praeparationem mortis domini, quando responderunt omnes principes sacerdotum, aput quos primo audiebatur, et dixerunt: reus est mortis, quod aput mattheum et marcum inuenitur, [b] ut recapitulando intellegantur de Petri negatione postea dixisse quod antea factum erat. [c] non enim absurde conicitur eo tempore, quando, ut dixi, reum mortis pronuntiauerunt, nonam horam noctis esse potuisse, ex qua hora usque ad horam, qua sedit Pilatus pro tribunali, quasi sexta hora fuit, non diei, sed parasceues, id est immolationis domini, quod uerum pascha est, ut plena sexta eiusdem parasceues, quae plena diei tertia occurrebat, dominus suspenderetur in ligno». [FG2014]

^AS ¶Codd. : Li447 (86vb ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

¹²⁹ hora] horo cacogr. Li447

¹³⁰ parasceven] parascevem Ed1953

¹³¹ ab] + ea Ed1953

¹³² parasceven] parasceve Ed1953

¹³³ parasceven] parasceve Ed1953

¹³⁴ parasceven] parasceve Ed1953

¹³⁵ apprehensus] deprehensus Li447

¹³⁶ conicitur] coniciunt Ed1953

¹³⁷ antea] ante Ed1953

Numérotation du verset Mc. 15,26

Et erat titulus cause eius inscriptus: Rex Iudeorum.

^marg.| {CMC15d4.19} THEOPHYLACTUS. − Scripserunt autem hunc titulum, scilicet causam propter quam crucifixus est, quasi vituperantes eius opinionem qui regem seipsum faciebat, ut sic pretereuntes misereri non valerent, sed magis ei improperarent tamquam tyranno.^AT ^bn

^bn ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 15, 26), PG 123, 668C1-6. [CGC2016]

^AT ¶Codd. : Li447 (87ra ) Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CMC15d4.20} HIERONYMUS. − Scripserunt autem hoc tribus linguis¹³⁸ hebraice ‘malchus Iudeorum’¹³⁹*, grece ‘basileos exomolyson’ ¹⁴⁰*, latine ‘rex confessorum’. He tres lingue ad principatum in crucis titulo consecrate sunt, ut omnis lingua commemoret¹⁴¹* perfidiam Iudeorum.^AU ^bo

^bo ¶Fons: Hieronymus ( pseudo) , In Mc., CCSL 82, p. 75.82-87: «Et erat titulus causae eius inscriptus: Rex Iudaeorum. Quod in titulis praenotatur psalmorum:"in finem ne corrumpas". Et hoc tribus linguis: malchus Iudaeorum, basilius exomologesson, rex confessorum. Hae tres linguae ad principatum in Christi crucis titulo consecratae sunt ut omnis lingua commemoret perfidiam Iudaeorum». [FG2014]*

^AU ¶Codd. : Arag3 (147ra) Li447 (87ra ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

¹³⁸ linguis] lignis cacogr. Li447

¹³⁹ malchus iudeorum] melech Ieudim Ed1953

¹⁴⁰ basileos exomolyson] basilios exomoloseon Arg3, basileus exomologyton Ed1953

¹⁴¹ commemoret] commemoraret Ed1953

^marg.| {CMC15d4.21} BEDA. − Titulus autem hic positus supra crucem illud ostendit, quia nec occidendo efficere potuerunt¹⁴²* ut eum regem non haberent qui eis secundum sua opera redditurus est.^AV ^bp
Sequitur:

^bp ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 4, c. 15, CCSL 120, p. 632.1430-1434: «Titulus positus supra crucem eius in quo scriptum erat, rex iudaeorum, illud ostendit quia nec occidendo efficere potuerunt ut eum regem non haberent qui eis manifestissima et eminentissima potestate secundum sua opera redditurus est». [FG2017]

^AV ¶Codd. : Li447 (87ra ) Ed1953 {MM2019}

¹⁴² efficere potuerunt] inv. Ed1953

Numérotation du verset Mc. 15,27

Et cum eo crucifigunt duos latrones, unum a dextris et unum a sinistris eius.

^marg.| {CMC15d4.22} THEOPHYLACTUS. − Ut scilicet homines pravam opinionem contra eum conciperent quod et¹⁴³* ipse latro et maleficus esset. Hoc autem dispensative factum est¹⁴⁴ ad implendum Scripturam.^AW ^bq
Unde sequitur:

^bq ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 15, 27), PG 123, 668C12-14. [CGC2016]

^AW ¶Codd. : Li447 (87ra ) Md214 (263va) Mt366 Ed1953 {MM2019}

¹⁴³ et] om. Ed1953

¹⁴⁴ est] + ut Li447 * (al. m. corr.) Md214

Numérotation du verset Mc. 15,28

Et impleta est Scriptura que dicit: Et cum iniquis deputatus¹⁴⁵* est.

¹⁴⁵ deputatus] reputatus Ed1953

^marg.| {CMC15d4.23} HIERONYMUS. − Cum iniquis veritas deputata unum reliquit sinistrum, alterum assumit dexterum, sicut in die iudicii faciet et¹⁴⁶* simili crimine tam dissimiles sortiuntur vias¹⁴⁷* . Alter antecedit Petrum in paradisum, alter Iudam in infernum. Confessio brevis vitam acquisivit longam et blasphemia finita, pena plectitur eterna.^AX ^br

^br ¶Fons: Hieronymus ( pseudo) , In Mc., CCSL 82, p. 75.88-98: «Et cum eo duos latrones et reliqua. Cum iniquis"ueritas deputata". Unum reliquit sinistrum, alterum adsumit dextrum. Sicut in die iudicii facit; ex simili crimine uitam dissimilem sortiuntur. Alter antecedit Petrum in paradisum, alter Iudam in infernum. Confessio breuis uitam adquisiuit longam, et blasphemia finita pena plectatur aeterna. Hic pullus Iudae ligatur ad uitem; hic ἀναβολαίον tinguitur in sanguine uuae; hic lacerant haedi uineam, blasphemantes eum et"mouentes capita sua". Et mittitur in capita iniquorum mors quando excitantur uincula inferni usque Adae ceruicem qui est ceruix generis humani». [FG2015]

^AX ¶Codd. : Li447 (87ra ) Md214 (263va) Mt366 Ed1953 {MM2019}

¹⁴⁶ et Li447 Md214] ex Ed1953

¹⁴⁷ vias Li447 Md214] fines Ed1953

^marg.| {CMC15d4.24} BEDA. − Mystice autem latrones qui cum Domino crucifixi sunt, significant eos qui sub fide et confessione Christi, vel agonem martyrii, vel quelibet arctioris discipline instituta subeunt. Sed qui hoc pro eterna gloria gerunt, dexteri latronis fide designantur. Qui vero humane laudis intuitu, sinistri latronis mentem imitantur et actus.^AY ^bs

^bs ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 4, c. 15, CCSL 120, p. 632.1443-1450: «Et cum eo crucifigunt duos latrones unum a dextris et alium a sinistris eius. Latrones qui cum domino sunt hinc inde crucifixi significant eos qui sub fide et confessione christi uel agonem martyrii uel quaelibet continentiae artioris instituta subeunt. Sed quicumque haec pro aeterna solum caelesti que gloria gerunt hi profecto dextri latronis merito ac fide designantur. At qui siue humanae laudis intuitu seu qualibet minus digna intentione mundo abrenuntiant non immerito blasphematoris ac sinistri latronis mentem imitantur et actus de qualibus dicit apostolus: si tradidero corpus meum ut ardeam, si dedero omnes facultates meas in cibos pauperum, si alia plura aut pietatis opera facere aut dona gratiae spiritalis accepisse uidear, caritatem autem non habeam, nihil mihi prodest». [FG2017]

^AY ¶Codd. : Li447 (87ra ) Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CMC15d4.25} THEOPHYLACTUS. − Vel aliter. Indicium erant duo latrones duorum populorum, scilicet iudaici et gentilis. Ambo namque iniqui. Gentilis quidem tamquam legem naturalem pretergrediens, iudaicus vero scriptam legem quam ei tradiderat Dominus. Sed gentilis penitens, iudaicus usque in finem blasphemus in quorum medio crucifigitur Dominus. Ipse enim est lapis angularis nos coniungens.^AZ ^bt

^bt ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 15, 27-28), PG 123, 668D2-669A5. [CGC2016]

^AZ ¶Codd. : Li447 (87rb ) Ed1953 {MM2019}

Numérotation du verset Mc. 15,
distinctio 5

^marg.| {CMC15d5.1} HIERONYMUS. − Pullo Iudee¹⁴⁸ ligato ad vitem, et eius pallio in sanguine uve intincto¹⁴⁹, lacerant hedi vineam, blasphemantes Christum, et moventes capita sua.^BA ^bu
Unde dicitur:

^bu ¶Fons: Hieronymus ( pseudo) , In Mc., CCSL 82, p. 75.88-98: «Et cum eo duos latrones et reliqua. Cum iniquis"ueritas deputata". Unum reliquit sinistrum, alterum adsumit dextrum. Sicut in die iudicii facit; ex simili crimine uitam dissimilem sortiuntur. Alter antecedit Petrum in paradisum, alter Iudam in infernum. Confessio breuis uitam adquisiuit longam, et blasphemia finita pena plectatur aeterna. Hic pullus Iudae ligatur ad uitem; hic ἀναβολαίον tinguitur in sanguine uuae; hic lacerant haedi uineam, blasphemantes eum et"mouentes capita sua". Et mittitur in capita iniquorum mors quando excitantur uincula inferni usque Adae ceruicem qui est ceruix generis humani». [FG2015]

^BA ¶Codd. : Li447 (87rb ) Ed1953 {MM2019}

¹⁴⁸ Iudee] inde Li447

¹⁴⁹ intincto] tincto Li447

Numérotation du verset Mc. 15,29

Et pretereuntes blasphemabant eum, moventes capita sua et dicentes: Vah qui destruis templum Dei etc.¹⁵⁰

¹⁵⁰ etc.] om. Ed1953

Numérotation du verset Mc. 15,30

^marg.| {CMC15d5.2} THEOPHYLACTUS. − [a] Transeuntes enim Christum blasphemabant, exprobrantes ei tamquam seductori. [c] Diabolus autem movebat illos ad dicendum quod a ¹⁵¹* cruce descenderet. Quia enim noverat quod salus fiebat per crucem, rursus ingerebat se ad temptandum Christum, ut si a cruce descenderet, certus fieret quod non est vere Filius Dei, et sic salus que per crucem est, destrueretur. Sed ipse Dei verus existens Filius non descendit. Si enim descendere debuisset, non illuc a principio ascendisset. Sed quia videbat quod per hunc modum salutem fieri oportebat, sustinuit crucifigi et multa alia pati, et perficere opus suum.
Sequitur:

¹⁵¹ a] de Ed1953

Numérotation du verset Mc. 15,31

Similiter et summi sacerdotes illudentes ad alterutrum cum scribis dicebant: Alios salvos fecit, se ipsum non potest salvum facere.

^marg.| [b] Hec dicebant¹⁵² eius miracula abolentes, quasi ab eo secundum apparentiam perpetrata fuissent. Operans namque miracula multos salvavit¹⁵³* .^BB ^bv

^bv ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 15, 29), PG 123, [a] 669B1-5 , [b] 669B5-8 . [c] 669B8-C4 . [CGC2016] [MM2019]

^BB ¶Codd. : Li447 (87rb ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

¹⁵² dicebant Mt366 Ed1953 ] dicentes Li447

¹⁵³ salvavit] salvabat Ed1953

^marg.| {CMC15d5.3} BEDA. − Sic etiam nolentes confitentur quod alios salvos fecerit¹⁵⁴* . Itaque vos vestra condemnat sententia. Qui enim alios salvos fecit, seipsum salvare poterat.^BC ^bw
Sequitur:

^bw ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 4, c. 15, CCSL 120, p. 632.1460-1462: «Etiam nolentes confitentur scribae et pontifices quod alios saluos fecerit. Itaque uos uestra condemnat sententia. Qui enim alios saluos fecit utique, si uellet, se ipsum saluare poterat». [FG2017]*
<Paral. Thomae de Aquino> CMC15d5.3 CLC23d6.11. [MM2021]

^BC ¶Codd. : Li447 Ed1953 {MM2019}

¹⁵⁴ fecerit] fecit Ed1953

Numérotation du verset Mc. 15,32

Christus rex Israel descendat nunc de cruce ut videamus et credamus.

^marg.| {CMC15d5.4} HIERONYMUS. − [1] Et viderunt postea resurgentem de sepulcro, quem de crucis descendere non credebant posse patibulo. Ubi est, Iudei¹⁵⁵*, infidelitas vestra? Vos ipsos consulo, vos ipsos iudicium¹⁵⁶* peto. Quanto mirabilius est mortuum posse resurgere, quam adhuc vivum de cruce velle descendere. Parva petistis, dum maiora provenerint¹⁵⁷. Sed infidelitas vestra non potuit sanari signis multo fortioribus quam petistis. [2] « Hic omnes declinaverunt, simul inutiles facti sunt »^bx.^BD ^by
Unde ¹⁵⁸ sequitur:

^bx Ps. 13, 3.

^by ¶Fons: [1] <revera> Cassiodorus , Expositio Psalmorum (Ps. 63), CCSL 97, p. 559.164-560.171: «Et uiderunt postea resurgentem de sepulcro, quem de crucis descendere non credebant posse patibulo. Vbi est, iudaei, infidelitas uestra? adhuc de uiuo dicebatis: si rex Israel est, descendat de cruce. Vosipsos consulo, uosipsos iudicium peto; quanto mirabilius est mortuum posse resurgere, quam adhuc uiuum de cruce uelle descendere! parua petistis, dum maiora prouenerint. Sed infidelitas uestra non potuit sanari signis multo fortioribus quam petistis». [2] Hieronymus ( pseudo) , In Mc., CCSL 82, p. 75.100-101: «Descende de cruce. Ne faceret salutem quam inchoauit. Hic"omnes declinauerunt simul inutiles facti sunt" et reliqua.». [FG2015]

^BD ¶Codd. : Li447 (87va ) Md214 (263vb) Mt366 Ed1953 {MM2019}

¹⁵⁵ Iudei] O praem. Ed1953

¹⁵⁶ iudicium] iudices Ed1953

¹⁵⁷ provenerint] pervenerint Li447

¹⁵⁸ Unde] + et Li447

Et qui cum eo crucifixi erant, conviciabantur¹⁵⁹ ei.

¹⁵⁹ conviciabantur Mt366@ Ed1953 ] convi. Li447 Mt366

^marg.| {CMC15d5.5} AUGUSTINUS. De consensu evangelistarum. − Quomodo hoc verum est, quandoquidem unus eorum conviciatus est, secundum Luce testimonium, alter et compescuit eum, et in Deum credidit; nisi intelligamus Mattheum et Marcum breviter perstringentes hunc locum, pluralem numerum pro singulari posuisse.^BE ^bz

^bz ¶Fons: Augustinus Hipponensis , De consensu evangelistarum, lib. 3, c. 16, § 53, p. 340.2-12: «Quomodo ergo, sicut Mattheus dicit, latrones, qui fixi erant cum eo, inproperabant ei, uel, sicut Marcus dicit, et qui cum eo crucifixi erant conuiciabantur ei, quando quidem unus eorum conuiciatus est secundum lucae testimonium, alter et conpescuit eum et in dominum credidit, nisi intellegamus mattheum et marcum breuiter perstringentes hunc locum pluralem numerum pro singulari posuisse, sicut in epistula ad hebraeos legimus pluraliter dictum: cluserunt ora leonum, cum solus danihel significari intellegatur, et pluraliter dictum: secti sunt, cum de solo esaia tradatur?». [FG2015]

^BE ¶Codd. : Li447 (87va ) Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CMC15d5.} THEOPHYLACTUS. − Vel duo a principio conviciabantur ei. Deinde unus cognoscens ipsum esse¹⁶⁰* innocentem, increpat alterum blasphemantem.^BF ^ca

^ca ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 15, 32), PG 123, 669C4-7. [CGC2016]

^BF ¶Codd. : Li447 (87vb ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

¹⁶⁰ esse] om. Ed1953

Numérotation du verset Mc. 15,
distinctio 6

^marg.| {CMC15d6.1} BEDA. − Clarissimum lumen mundo retraxit radios suos, ne aut pendentem videret Dominum, aut impii blasphemantes sua luce fruerentur.^BG ^cb
Unde dicitur:

^cb ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 4, c. 15, CCSL 120, p. 632.1460-1462: «Clarissimum mundi lumen retraxit radios suos ne aut pendentem uideret dominum aut impii blasphemantes sua luce fruerentur». <ex quo> Cf. Hieronymus, In Mt., lib. 4, CCSL 77, p. 273.1762-274.1765: «Videtur que mihi clarissimum lumen mundi, hoc est luminare maius, retraxisse radios suos ne aut pendentem uideret dominum aut impii blasphemantes sua luce fruerentur». [FG2017]

^BG ¶Codd. : Li447 (87vb ) Mt366 Ed1953 {MM2019} {MM2023}

Numérotation du verset Mc. 15,33

Et facta hora sexta tenebre facte sunt per totam terram usque in horam nonam.

^marg.| {CMC15d6.2} AUGUSTINUS. De consensu evangelistarum. − Addidit autem Lucas unde facte sunt tenebre, id est solem obscuratum.^BH ^cc

^cc ¶Fons: Augustinus Hipponensis , De consensu evangelistarum, lib. 3, c. 17, § 54, p. 341.7: «Sequitur mattheus et dicit: a sexta autem hora tenebrae factae sunt super uniuersam terram usque ad horam nonam. hoc et duo alii contestantur; addit autem Lucas etiam, unde factae sint tenebrae, id est solem obscuratum. sequitur mattheus: et circa horam nonam clamauit iesus uoce magna dicens: heli, heli, lema sabacthani? hoc est: deus meus, deus meus, ut quid dereliquisti me? quidam autem illic stantes et audientes dicebant: helian uocat iste. Marcus paene ad eadem uerba, ad eandem tamen sententiam non paene, sed omnino consentit». [FG2014]*

^BH ¶Codd. : Li447 (87vb ) Mt366 Ed1953 {MM2019} {MM2023}

^marg.| {CMC15d6.3} THEOPHYLACTUS. − Si autem tempus eclipsis fuisset, posset quis dicere quod naturalis fuisset hec passio. Sed tunc decima quarta erat luna, cum naturalis eclipsis fieri nequit.^BI ^cd
Sequitur:

^cd ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 15, 33), PG 123, 669D6-8. [CGC2016]

^BI ¶Codd. : Li447 (87vb ) Ed1953 {MM2019}

Numérotation du verset Mc. 15,34

Et hora nona clamavit¹⁶¹* Iesus voce magna dicens: Eli, Eli¹⁶².

¹⁶¹ clamavit Li447 Mt366 ] exclamavit Li447@ Mt366@ Ed1953

¹⁶² Eli Eli] scrips., Heloy Heloy Li447@ Li447 Mt366 Mt366@

^marg.| {CMC15d6.4} HIERONYMUS. − Nona hora invenitur, eversa domo, decima drachma que perierat.^BJ ^ce

^ce ¶Fons: Hieronymus ( pseudo) , In Mc., CCSL 82, p. 76.111-112: «Hora nona clamauit Iesus uoce magna, Heloi, Heloi, lama sabacthani. Hoc est, Deusmeus Deus meus, quare dereliquisti me? Inde scribitur psalmus iste,"pro adsumptione matutina", qua Christus ad crucem ducitur. Uerba propria sunt filii hominis. Unde sequitur iuxta Lucam,"Pater in manus tuas commendo spiritum meum". Nona hora inuenitur, euersa domo, decima dragma quae perierat». [FG2015]*

^BJ ¶Codd. : Li447 (87vb ) Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CMC15d6.5} BEDA. − [b] Nam et Adam peccante, scriptum est quod ^cf: « Audiverit vocem domini Dei ambulantis in paradiso ad auram post meridiem » et qua hora primus Adam peccando mortem huic mundo invexit, eadem hora secundus Adam mortem moriendo destruxit. [a] Et notandum quod recedente a centro mundi sole, crucifixus sit¹⁶³* Dominus. Oriente autem sole, resurrectionis sue mysteria celebravit quia « mortuus est propter peccata nostra, et resurrexit propter iustificationem nostram »^cg. [c] Nec mireris verborum humilitatem, querimonias derelicti, cum formam servi scias¹⁶⁴, scandalum crucis videas. Sicut enim esurire et sitire et fatigari, non erant propria deitatis, sed corporales passiones; ita et¹⁶⁵* quod dicitur ut quid dereliquisti me? Corporalis vocis erat proprium quia solet secundum naturam corpus nullatenus velle a sibi coniuncta vita fraudari. Licet enim ipse salvator dicebat hoc; sed proprie ostendebat corporis fragilitatem ut homo ergo loquitur in eos circumferens motus, quod in periculis positi a Domino deseri nos putamus¹⁶⁶* .^BK ^ch

^cf Gn. 3, 8.

^cg Rm. 4, 25.

^ch ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 4, c. 15, CCSL 120, p. 634.1508-1539: «[a] Et notandum quod dominus sexta hora, hoc est recessuro a centro mundi sole, crucifixus sit diluculo autem, hoc est oriente iam sole, resurrectionis suae mysteria celebrarit. Statu enim temporis signauit quod effectu operis exhibuit quia mortuus est propter peccata nostra et resurrexit propter iustificationem nostram. [b] Nam et adam peccante scriptum est quod audierit uocem domini dei deambulantis in paradiso ad auram post meridiem, post meridiem namque inclinata luce fidei, ad auram uero refrigescente feruore caritatis, deambulans autem audiebatur quia ab homine peccante recesserat. Rationis igitur immo diuinae pietatis ordo poscebat ut eodem temporis articulo quo tunc adae praeuaricanti obcluserat nunc latroni dominus paenitenti ianuam paradisi reseraret et qua hora primus adam peccando mortem huic mundo inuexit eadem hora secundus adam mortem moriendo destrueret. Et hora nona exclamauit iesus uoce magna dicens: heloi heloi lama sabacthani, quod est interpretatum, deus meus deus meus ut quid dereliquisti me. Principio uicesimi primi psalmi abusus est. Illud quod in medio uersiculi legitur, respice in me, superfluum est; legitur enim in hebraeo, deus meus deus meus quare me dereliquisti. [c] Nec mireris uerborum humilitatem querimonias derelicti cum formam serui sciens scandalum crucis uideas. Sicut enim esurire et sitire et fatigari non erant propria diuinitatis sed corporalis passionis ita et quod dicitur, ut quid me dereliquisti, corporalis uocis erat proprium quia solet secundum naturam corpus nullatenus uelle a sibi coniuncta uita fraudari. Licet enim et ipse saluator dicebat hoc sed proprie ostendebat corporis fragilitatem manens uirtus et sapientia dei. Vt homo ergo loquitur meos circumferens motus quod in periculis positi a deo deseri nos putamus ut homo turbatur ut homo flet ut homo crucifigitur». [FG2017]

^BK ¶Codd. : Li447 (88ra ) Ed1953 {MM2019}

¹⁶³ sit] est Ed1953

¹⁶⁴ scias] sciens Li447

¹⁶⁵ et] om. Ed1953

¹⁶⁶ putamus] putemus Ed1953

^marg.| {CMC15d6.6} THEOPHYLACTUS. − Vel hoc loquitur homo crucifixus Deo pro me. Nos enim homines sumus derelicti, ipse numquam a Patre derelictus fuit. Audi enim quid dicit¹⁶⁷* ^ci: « Non sum solus quia¹⁶⁸* Pater mecum est ». Etsi etiam hoc pro Iudeis dixerit quasi et ipse secundum carnem Iudeus existens ac si diceret: Ut quid Hebraicum populum dereliquisti ut tuum crucifigerent Filium? Sicut enim aliquando consuevimus dicere quod¹⁶⁹* Deus induit me, id est meam naturam, scilicet humanam. Sic et hic, Dereliquisti me , oportet intelligere humanam naturam vel Iudaicum populum.^BL ^cj
Sequitur:

^ci Io. 16, 32.

^cj ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 15, 33-34), PG 123, 669D13-A10. [CGC2016]

^BL ¶Codd. : Li447 (88ra ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

¹⁶⁷ dicit] + Iohannes Ed1953

¹⁶⁸ quia] sed Ed1953

¹⁶⁹ quod] om. Ed1953

Numérotation du verset Mc. 15,35

Et quidam de circumstantibus audientes dicebant: Ecce Eliam vocat.

^marg.| {CMC15d6.7} BEDA. − Quos¹⁷⁰* arbitror milites fuisse Romanos, non intelligentes sermonis hebraici proprietatem; sed ex eo quod dixit: Heloy¹⁷¹* putantes ab eo Eliam vocatum. Sin¹⁷²* autem Iudeos qui hoc dixerunt intelligere volueris. Hoc faciunt ut Dominum¹⁷³* imbecillitatis infament, quod Elie auxilium deprecetur.
Sequitur:

¹⁷⁰ Quos] Sed hos Ed1953

¹⁷¹ Heloy] E li Eli Ed1953

¹⁷² Sin] Si Ed1953

¹⁷³ Dominum] eum Ed1953

Numérotation du verset Mc. 15,36

Currens autem unus et implens¹⁷⁴ spongiam aceto etc.

¹⁷⁴ implens Li447 (in.) Ed1953 ] adimplens Li447@ Mt366 Mt366@

^marg.| Quam ob causam Domino acetum sit potui datum, Ioannes plenius ostendit dicens quod ^ck: « Iesus, ut consummaretur Scriptura, dicit¹⁷⁵* : Sitio. Illi autem spongiam plenam aceto obtulerunt ori eius ».^BM ^cl

^ck Io. 19, 28-29.

^cl ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 4, c. 15, CCSL 120, p. 634.1541-635.1554: «Non omnes sed quidam Quos arbitror milites fuisse romanos non intellegentes sermonis hebraici proprietatem sed ex eo quod dixit, heli heli, putantes heliam ab eo inuocatum; sin autem iudaeos qui hoc dixerint intellegere uolueris, et hoc more sibi solito faciunt ut dominum imbecillitate infament qui heliae auxilium deprecetur . Currens autem unus et implens spongiam aceto circumponens que calamo potum dabat ei dicens: sine uideamus si ueniat helias ad deponendum eum. Quam ob causam domino acetum sit potui datum iohannes ostendit plenius dicens: postea sciens iesus quia iam omnia consummata sunt ut consummaretur scriptura dicit: sitio. Vas ergo positum erat aceto plenum; illi autem spongiam plenam aceto hysopo circumponentes obtulerunt ori eius». [FG2017]

^BM ¶Codd. : Li447 (88rb ) Mt366 Ed1953 {MM2019} {MM2023}

¹⁷⁵ dicit] dixit Ed1953

^marg.| {CMC15d6.8} HIERONYMUS. − Invenit¹⁷⁶* autem hic Iudeorum similitudinem spongiam scilicet cavam¹⁷⁷* infirmam, aridam, ignibus aptam. Implet¹⁷⁸* aceto, hoc est malitia et dolo.^BN ^cm

^cm ¶Fons: Hieronymus ( pseudo) , In Mc., CCSL 82, p. 76.1113-117: «Currens autem unus ex eis inuenit similitudinem eorum, spongiam cauam, infirmam, aridam, ignibus aptam. Implet aceto, hoc est, malitia et dolo. De quo dicitur"plantaui te uineam" Sorech et quomodo"conuersa es in amaritudinem" uitis alienae; et expectaui"ut faceret uuas", fecit autem spinas». [FG2014]*

^BN ¶Codd. : Li447 (88rb ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

¹⁷⁶ Invenit] Innuit Ed1953

¹⁷⁷ scilicet cavam] super cannam Ed1953

¹⁷⁸ Implet] Implent Ed1953

^marg.| {CMC15d6.9} AUGUSTINUS. De consensu evangelistarum. − De Elia vero non ipsum qui obtulit spongiam cum aceto sed ceteros dixisse Mattheus narravit. Unde intelligimus et illum et ceteros hoc dixisse.^BO ^cn

^cn ¶Fons: Augustinus Hipponensis , De consensu evangelistarum, lib. 3, c. 17, § 54, p. 341.20-342.2: «Quod quidem de helia non ipsum qui obtulit spongeam cum aceto, sed ceteros dixisse Mattheus narrauit. ait enim: ceteri uero dicebant: sine, uideamus, an ueniat helias liberans eum, unde intellegimus et illum et ceteros hoc dixisse». [FG2015]*

^BO ¶Codd. : Li447 (88rb ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CMC15d6.10} HIERONYMUS. − Infirmata autem carne, vox invaluit divina, que dicit^co: « Aperite mihi portas iustitie ».
Unde sequitur:

^co Ps. 117, 19.

Numérotation du verset Mc. 15,37

Iesus autem emissa voce magna exspiravit.

^marg.| Cum ima voce, sive sine voce, nos morimur qui de terra sumus, ille vero, cum exaltata voce exspiravit qui de celo descendit.^BP ^cp

^cp ¶Fons: Hieronymus ( pseudo) , In Mc., CCSL 82, p. 76.118-77.126: «Infirmata etenim carne, uox inualuit diuina, quae dicit,"aperite mihi portas iustitiae, et ingressus in eas confitebor Domino". Cum ima uoce siue sine uoce nos morimur, qui de terra sumus; ille uero cum exaltata uoce exspirauit qui de coelo descendit."Velum templi" scinditur, id est coelum aperitur. Centurio ait, uere"Dei filius erat"."Nouissimi primi" nunc efficiuntur. Gentilis confitetur populus; Iudaea caecata negat ut fiat eis"error peior priore"«. [FG2015]

^BP ¶Codd. : Li447 (88rb ) Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CMC15d6.11} THEOPHYLACTUS. − Et qui morti dominatur et precipit, sicut Dominus potestative exspirat. Qualis autem hec vox fuerit, Lucas declarat ^cq: « Pater, inquit, in manus tuas commendo spiritum meum ». Etenim Christus ex tunc per hoc nobis voluit declarare quod sanctorum anime in manus Dei ascendunt. Nam prius ab inferis omnium anime tenebantur, donec venit qui predicavit captivis remissionem.^BQ ^cr

^cq Lc. 23, 46.

^cr ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 15, 37), PG 123, 672A12-B5. [CGC2016]

^BQ ¶Codd. : Li447 (88rb ) Ed1953 {MM2019}

Numérotation du verset Mc. 15,
distinctio 7

^marg.| {CMC15d7.1} GLOSSA<TOR>. − Postquam narravit evangelista passionem et mortem Christi, nunc prosequitur de his que post mortem Christi¹⁷⁹* contigerunt.
Unde dicitur:

¹⁷⁹ Christi] Domini Ed1953

Numérotation du verset Mc. 15,38

Et velum templi scissum est in duo a summo usque deorsum.^BR ^cs

^cs ¶Fons: Thomas Aquinas. <non hab.> Glossa ordinaria (Mc. 15); LLT; PL [MM2019]

^BR ¶Codd. : Li447 (88va ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CMC15d7.2} HIERONYMUS. − Velum templi scinditur, id est celum aperitur.^BS ^ct

^ct ¶Fons: Hieronymus ( pseudo) , In Mc., CCSL 82, p. 77.123: «Infirmata etenim carne, uox inualuit diuina, quae dicit,"aperite mihi portas iustitiae, et ingressus in eas confitebor Domino". Cum ima uoce siue sine uoce nos morimur, qui de terra sumus; ille uero cum exaltata uoce exspirauit qui de coelo descendit."Uelum templi" scinditur, id est coelum aperitur. Centurio ait, uere"Dei filius erat"."Nouissimi primi" nunc efficiuntur. Gentilis confitetur populus; Iudaea caecata negat ut fiat eis"error peior priore"». [FG2014]

^BS ¶Codd. : Li447 (88va ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CMC15d7.3} THEOPHYLACTUS. − Scissum est etiam velum, innuente Deo quod¹⁸⁰ Spiritus sancti gratia a templo recedit et scinditur et¹⁸¹* sancta sanctorum ab omnibus videnda essent et quod templum lugebit in Iudeis, cum calamitates deplorabunt et vestimenta scindent. Hoc etiam et templum animatum, scilicet corpus Christi, ostendit, in cuius passione vestimentum eius laceratum est, scilicet caro. Et aliud etiam significat. Caro namque velum est nostri templi, scilicet mentis nostre. Virtus autem carnis scissa est in Christi passionibus a summo usque deorsum, scilicet ab Adam usque ad ultimos homines. Nam et Adam effectus est sanus per passionem Christi, et eius caro non manet sub maledicto, neque digna est corruptione sed omnes incorruptione honorati sumus.
Sequitur: ¹⁸²*

¹⁸⁰ quod] quia Mt366

¹⁸¹ et] ut Ed1953

¹⁸² Sequitur] om. Ed1953

Numérotation du verset Mc. 15,39

Videns autem centurio etc.¹⁸³*

¹⁸³ etc.] om. Ed1953

^marg.| Centurio dicitur ‘centum¹⁸⁴* militum princeps’. Videns autem quod ita potestative et dominabiliter exspirasset, miratus est et confessus est.^BT ^cu

^cu ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 15, 38-39), PG 123, 672B15-D6. [CGC2016]

^BT ¶Codd. : Li447 (88va ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

¹⁸⁴ centum] qui centum est Ed1953

^marg.| {CMC15d7.4} BEDA. − Manifesta enim¹⁸⁵* causa miraculi centurionis exponitur quod, videns Dominum sic exspirasse, id est spiritum emisisse, dixerit:

¹⁸⁵ enim] autem Ed1953

Vere homo hic filius Dei erat.

^marg.| Nullus enim habet potestatem mittendi¹⁸⁶ spiritum nisi qui animarum conditor est.^BU ^cv

^cv ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 4, c. 15, CCSL 120, p. 636.1595-1599: «Manifesta causa miraculi centurionis exponitur quod uidens dominum sic exspirasse, hoc est spiritum emisisse, dixerit: vere homo hic filius dei erat. Nullus enim habet potestatem emittendi spiritum nisi qui animarum conditor est». [FG2017]

^BU ¶Codd. : Li447 (88vb ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

¹⁸⁶ mittendi] emittendi Mt366

^marg.| {CMC15d7.5} AUGUSTINUS. Quarto de Trinitate. ¹⁸⁷ − [b] Et¹⁸⁸ hoc maxime miratus est quod post illam vocem, in qua figuram peccati nostri edidit, continuo tradidit spiritum. [a] Demonstravit enim spiritus mediatoris quod nulla pena peccati usque ad mortem carnis eius accesserit quia non eam deseruit invitus sed quomodo voluit, [c] quippe Dei Verbo ad unitatem persone coniunctus.^BV ^cw

^cw ¶Fons: Augustinus Hipponensis , De Trinitate, lib. 4, c. 13, CCSL 50, lin. 8-13 sqq.: «[a] Quapropter cum spiritus corpori praeponatur mors que sit spiritus a deo deseri, mors autem corporis ab spiritu deseri ea que sit poena in morte corporis ut quia spiritus uolens deseruit deum, deserat corpus inuitus ut cum spiritus deum deseruerit quia uoluit, deserat corpus etiamsi noluerit nec deserat cum uoluerit nisi aliquam sibi uim qua ipsum corpus perimatur intulerit, demonstrauit spiritus mediatoris quam nulla poena peccati usque ad mortem carnis accesserit quia non eam deseruit inuitus sed quia uoluit, quando uoluit, quomodo uoluit. quippe dei uerbo ad unitatem commixtus hinc ait: potestatem habeo ponendi animam meam et potestatem habeo iterum sumendi eam. nemo tollit eam a me, sed ego pono eam a me, et iterum sumo eam. [b] et hoc maxime mirati sunt sicut evangelium loquitur qui praesentes erant cum post illam uocem in qua figuram peccati nostri edidit, continuo tradidit spiritum. longa enim morte cruciabantur ligno suspensi». [c] Augustinus Hipponensis , De Trinitate, lib. 4, c. 20, CCSL 50, lin. 149 sqq.: «uerbo itaque dei ad unitatem personae copulatus, et quodam modo commixtus est homo cum ueniente plenitudine temporis missus est in hunc mundum factus ex femina filius dei ut esset et filius hominis propter filios hominum».
<Paral. Thomae de Aquino> CIO10d4. [MM2019]

^BV ¶Codd. : Li447 (88vb ) Ed1953 {MM2019}

¹⁸⁷ Quarto] om. Ed1953

¹⁸⁸ Et] Ex Li447

^marg.| {CMC15d7.6} HIERONYMUS. − Novissimi autem¹⁸⁹ nunc primi efficiuntur. Gentilis confitetur populus, Iudea cecata negat ne¹⁹⁰* fiat eis error peior priore.^BW ^cx

^cx ¶Fons: Hieronymus ( pseudo) , In Mc., CCSL 82, p. 77.124-126: «Infirmata etenim carne, uox inualuit diuina, quae dicit,"aperite mihi portas iustitiae, et ingressus in eas confitebor Domino". Cum ima uoce siue sine uoce nos morimur, qui de terra sumus; ille uero cum exaltata uoce exspirauit qui de coelo descendit."Uelum templi" scinditur, id est coelum aperitur. Centurio ait, uere"Dei filius erat". "Nouissimi primi" nunc efficiuntur. Gentilis confitetur populus; Iudaea caecata negat ut fiat eis"error peior priore"». [FG2015]

^BW ¶Codd. : Li447 (88vb ) Md214 (264vb) Mt366 Ed1953 {MM2019}

¹⁸⁹ Novissimi autem] Novissimam cacogr. Li447

¹⁹⁰ ne] ut Ed1953

^marg.| {CMC15d7.7} THEOPHYLACTUS. − Et sic ordo convertitur, dum Iudei occidunt et Gentilis confitetur; discipuli fugiunt et mulieres exspectant.
Sequitur enim:

Numérotation du verset Mc. 15,40

Erant autem et mulieres de longe aspicientes, inter quas erat Maria Magdalene et Maria Iacobi minoris et Ioseph mater et Salome.

^marg.| Salome dicta est mater filiorum Zebedei.^BX ^cy

^cy ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 15, 39-40), PG 123, 672D6-11 , 673A1-2 . [CGC2016] [MM2019]

^BX ¶Codd. : Li447 (88vb ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CMC15d7.8} ORIGENES. ¹⁹¹* − Opinatus autem sum hoc videns apud Mattheum et Marcum¹⁹²*, tres precipuas mulieres nominatas et duas quidem uterque evangelista exponit, Mariam Magdalene, et Mariam Iacobi. Tertia autem a Mattheo dicitur mater filiorum Zebedei, a Marco autem tertia illa Salome appellatur.^BY ^cz

^cz ¶Fons: Origenes , Commentariorum series (latine), § 141 (Mt 27, 55-56), GCS 38, p. 295: «Opinatus sum autem hoc, videns apud Matthaeum et Marcum tres praecipuas mulieres nominatas, de quibus praesens sermo habetur, et duas quidem esse praesens evangelista exponit Mariam Magdalenamet Mariam Iacobi, tertiam autem matrem diei filiorum Zebedaei; apud Marcum autem tertia illa Salome appellatur». [CGC2017]

^BY ¶Codd. : Li447 ( 88vb ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

¹⁹¹ Origenes] + In Mattheum Ed1953

¹⁹² Marcum] + hic Ed1953

^marg.| {CMC15d7.9} BEDA. − Iacobum autem minorem dicit Iacobum Alphei, qui et frater Domini dicebatur, eo quod esset filius Marie matertere Domini, cuius meminit Ioannes dicens^da: « Stabant iuxta crucem Iesu mater eius et soror matris eius Maria Cleophe et Maria Magdalene¹⁹³». Mariam autem Cleophe videtur eam dicere a patre sive a cognatione. Vocabatur autem minor Iacobus ad distinctionem maioris Iacobi, videlicet filii Zebedei, qui inter primos apostolos vocatus est a Domino. Consuetudinis autem iudaice fuit, nec inducebatur¹⁹⁴* in culpam more gentis antiquo ut mulieres¹⁹⁵ de substantia sua¹⁹⁶* victum atque vestitum preceptoribus ministrarent.
Unde sequitur:

^da Io. 19, 25.

¹⁹³ Maria Magdalene] om. Li447

¹⁹⁴ inducebatur] ducebatur Ed1953

¹⁹⁵ mulieres] muliere Li447* (al. m. corr.)

¹⁹⁶ substantia sua] inv. Ed1953

Numérotation du verset Mc. 15,41

Et cum esset in Galilea, sequebantur eum et ministrabant ei.

^marg.| Ministrabant quidem Domino¹⁹⁷* de substantia sua ut meteret earum carnalia, cuius ille metebant spiritualia, et ut typum ostenderet magistrorum, quod victu atque vestitu ex discipulis deberent esse contenti. Sed videamus quales comites habuerit¹⁹⁸.^BZ ^db
Sequitur enim:

^db ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 4, c. 15, CCSL 120, p. 636.1609-637.1627: «Iacobum minorem dicit iacobum alphei qui et frater domini dicebatur eo quod esset filius mariae materterae domini cuius in evangelio suo meminit iohannes dicens: stabant autem iuxta crucem iesu mater eius et soror matris eius maria cleophae. Mariam autem cleophae uidetur eam dicere a patre siue a cognatione. Vocabatur uero minor iacobus ad distinctionem maioris iacobi uidelicet filii Zebedei qui inter primos apostolos uocatus est et electus a domino. Consuetudinis autem iudaicae fuit nec ducebatur in culpam more gentis antiquo ut mulieres de substantia sua uictum atque uestitum praeceptoribus ministrarent. Hoc quia scandalum facere poterat in nationibus paulus abiecisse se memorat: numquid non habemus potestatem sorores mulieres circumducendi sicut et ceteri apostoli faciunt? ministrabant autem domino de substantia sua ut meteret eorum carnalia cuius illae metebant spiritalia non quo indigeret cibis dominus creaturarum sed ut typum ostenderet magistrorum quod uictu atque uestitu ex discipulis deberent esse contenti. Sed uideamus quales comites habuerit mariam magdalenam a qua septem daemonia eiecerat et mariam iacobi et ioseph matrem materteram suam et alias quas in ceteris evangeliis legimus». [FG2017]
<Paral. Thomae de Aquino> CMT27d10.16 CMC15d7.9 CLC8d1.9 [MM2020]

^BZ ¶Codd. : Li447 ( 89ra ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

¹⁹⁷ quidem Domino] inv. Ed1953

¹⁹⁸ habuerit] habuerint Li447

Et alie multe, que simul ascenderant cum eo¹⁹⁹* Hierosolymam.

¹⁹⁹ ascenderant – cum eo] inv. Ed1953

^marg.| {CMC15d7.10} HIERONYMUS. − Sicut non excluditur muliebris sexus a salute per Mariam virginem, ita non repellitur a mysterii crucis scientia et resurrectionis per viduam Magdalenam Mariam²⁰⁰* et ceteras²⁰¹ matres.^CA ^dc

^dc ¶Fons: Hieronymus ( pseudo) , In Mc., CCSL 82, p. 77.128-130: «Erant autem et mulieres de longe aspicientes et reliqua. Sicut non cluditur muliebris sexus a salute per Mariam uirginem iam non repellitur a mysterii crucis scientia et resurrectionis per uiduam Magdalenam Mariam et ceteras matres. Ioseph uenit, sero parasceue,"ab Arimathia" quae interpretatur"deponens", ad deponendum in monumentum;"nobilis decurio" expectans et ipse regnum Dei». [FG2015]

^CA ¶Codd. : Li447 ( 89ra ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

²⁰⁰ Magdalenam Mariam] inv. Ed1953

²⁰¹ ceteras] ceteros cacogr. Mt366

Numérotation du verset Mc. 15,
distinctio 8

^marg.| {CMC15d8.1} GLOSSA<TOR>. − Post passionem et mortem Christi, evangelista sepulturam eius narrat²⁰² dicens:

²⁰² narrat] enarrat Li447

Numérotation du verset Mc. 15,42

Et cum iam sero esset factum, quia erat parasceve, quod est ante sabbatum, venit Ioseph ab Arimathea.^CB ^dd

^dd ¶Fons: Thomas Aquinas.
<non hab.> Glossa ordinaria (Mc. 15) [Strasbourg, 1481, t. 4, facsim. p. 135a-137b], ed. Gloss-e ; LLT; PL [MM2019]

^CB ¶Codd. : Li447 ( 89ra ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CMC15d8.2} BEDA. − [b] Parasceve grece, latine preparatio dicitur. Quo nomine Iudei qui inter grecos morabantur sextam sabbati appellabant, eo quod in illo ea que requiei sabbati necessaria essent preparare solerent. Quia ergo sexta die homo factus est^de, septima autem die conditor ab²⁰³* opere suo requievit^df; recte salvator sexta die crucifixus humane restaurationis implevit arcanum. Sabbato autem in sepulcro quiescens, resurrectionis, que octava die ventura erat, exspectabat eventum. Sic et nos in hac quidem seculi etate mundo necesse est crucifigi. In septima vero²⁰⁴*, id est cum mortis quis debitum solvit²⁰⁵, corpora quidem in tumulis, animas autem secreta in pace cum Domino post bona opera oportet quiescere, donec octava etate etiam corpora ipsa resurrectione glorificata cum animabus incorruptionem accipiant. Talem autem esse decebat qui corpus Domini sepeliret, qui et²⁰⁶* per iustitiam meritorum tali ministerio dignus esset, et per nobilitatem potentie secularis facultatem posset obtinere ministrandi. [a] Et ideo dicitur quod:

^de Gn. 1, 27.

^df Gn. 2, 1-2.

²⁰³ ab] + omni Ed1953

²⁰⁴ vero] + die Ed1953

²⁰⁵ debitum solvit] inv. Li447

²⁰⁶ et] etiam Ed1953

Numérotation du verset Mc. 15,43

Erat nobilis decurio exspectans regnum Dei.

^marg.| Decurio vocatur quod sit de ordine curie, et officium curie administraret, qui etiam curialis a procurando munera civilia solet appellari. Arimathea²⁰⁷ autem ipsa est Ramathain civitas Helcane et Samuelis.^CC ^dg

^dg ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 4, c. 15, CCSL 120, p. 637.1630-638.1664: «[a] Decurio uocatur quod sit de ordine curiae et officium curiae administret qui etiam curialis a procurando munera ciuilia solet appellari. Arimathia autem ipsa est ramathaim ciuitas helcanae et samuhelis in regione thamnitica iuxta diospolim. [b] Parasceue uero graece latine praeparatio dicitur. Quo nomine iudaei qui inter graecos morabantur sextam sabbati appellabant eo quod in illo ea quae requiei sabbati necessaria essent praeparare solerent iuxta hoc quod de manna quondam praeceptum est: sexta autem die colligetis duplum, et cetera. Quia ergo sexta die homo factus et tota est mundi creatura perfecta septima autem conditor ab opere suo requieuit unde et hanc sabbatum, hoc est requiem, uoluit appellari recte saluator eadem sexta die crucifixus humanae restaurationis impleuit archanum ideo que cum accepisset acetum dixit, consummatum est, hoc est sexti diei quod pro mundi refectione suscepi iam totum est opus expletum. Sabbato autem in sepulchro requiescens resurrectionis quae octaua die uentura erat expectabat euentum. Vbi nostrae simul deuotionis ac beatae retributionis praelucet exemplum quos in hac quidem sexta saeculi aetate pro domino pati et uelut mundo necesse est crucifigi in septima uero aetate, id est cum leti quis debitum soluit, corpora quidem in tumulis animas autem secreta in pace cum domino manere et post bona oportet opera quiescere donec octaua tandem ueniente aetate etiam corpora ipsa resurrectione glorificata cum animabus simul incorruptionem aeternae hereditatis accipiant. Venit, inquit, ioseph ab arimathia nobilis decurio. Qui et ipse erat expectans regnum dei et audacter introiuit ad pilatum et petiit corpus iesu. Magnae quidem ioseph iste dignitatis ad saeculum sed maioris apud deum meriti fuisse laudatur. Talem namque existere decebat eum qui corpus domini sepeliret qui et per iustitiam meritorum tali ministerio dignus esset et per nobilitatem potentiae saecularis facultatem posset obtinere ministrandi. Non enim quilibet ignotus aut mediocris ad praesidem accedere et crucifixi corpus poterat impetrare». [FG2017]
<Paral. Thomae de Aquino> CLC23d10.6 (Beda in Lc.). [MM2022]

^CC ¶Codd. : Li447 ( 89va ) Ed1953 {MM2019}

²⁰⁷ Arimathea] Arimathia Li447

^marg.| {CMC15d8.3} HIERONYMUS. − Que interpretatur deponens, de qua fuit Ioseph , qui venit ad deponendum corpus Christi de monumento²⁰⁸* .^CD ^dh
Sequitur:

^dh ¶Fons: Hieronymus ( pseudo) , In Mc., CCSL 82, p. 77.131-132: «Ioseph uenit, sero parasceue,"ab Arimathia" quae interpretatur"deponens", ad deponendum in monumentum;"nobilis decurio" expectans et ipse regnum Dei». [FG2015]

^CD ¶Codd. : Li447 ( 89va ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

²⁰⁸ monumento] cruce Ed1953

Et audacter introivit ad Pilatum et petiit corpus Iesu.

^marg.| {CMC15d8.3} THEOPHYLACTUS. − Audet ausum laudabilem. Non enim excogitavit a divitiis²⁰⁹ decidam et expellar a Iudeis, si corpus petam eius qui est pro blasphemis²¹⁰* condemnatus.
Sequitur:

²⁰⁹ a divitiis] ad initiis cacogr. Li447

²¹⁰ pro blasphemis] blasphemus Ed1953

Numérotation du verset Mc. 15,44

Pilatus autem mirabatur si iam obiisset.

^marg.| Putabat enim quod diu viveret in cruce, sicut et latrones in patibulo vivebant diu.
Sequitur:

Et accersito centurione, interrogavit eum si iam mortuus esset,

^marg.| scilicet ante horam qua²¹¹ ceteri mori consueverant²¹²* .
Sequitur:

²¹¹ qua] que Li447

²¹² consueverant] consueverunt Ed1953

Numérotation du verset Mc. 15,45

Et cum cognovisset a centurione,

^marg.| scilicet quod mortuus esset,

donavit corpus Ioseph.^CE ^di

^di ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 15, 43-46), PG 123, 673B3-C1. [CGC2016]

^CE ¶Codd. : Li447 ( 89va ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CMC15d8.4} BEDA. − Non autem quilibet ignotus aut mediocris ad presidem accedere, et crucifixi corpus poterat impetrare.^CF ^dj

^dj ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 4, c. 15, CCSL 120, p. 638.1664-1666: «Non enim quilibet ignotus aut mediocris ad praesidem accedere et crucifixi corpus poterat impetrare». [FG2017]

^CF ¶Codd. : Li447 ( 89va ) Ed1953 {MM2019}

Sequitur:

Numérotation du verset Mc. 15,46

Ioseph autem mercatus sindonem et deponens eum, involvit in sindone.

^marg.| {CMC15d8.5} THEOPHYLACTUS. − Pretiosum corpus pretiose sepeliens. Cum enim esset discipulus Domini, sciebat qualiter Dominus²¹³* honorari deberet.^CG ^dk

^dk ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 15, 46), PG 123, 673C1-4. [CGC2016]

^CG ¶Codd. : Li447 Mt366 Ed1953 {MM2019}

²¹³ Dominus] corpus domini Ed1953

^marg.| {CMC15d8.6} BEDA. − [a] Possumus autem secundum ²¹⁴ intelligentiam spiritualem hoc sentire, quod corpus Domini non auro, non gemmis et serico, sed linteamine puro obvolvendum sit. [c] Hinc Ecclesie mos obtinuit ut sacrificium altaris, non in serico, neque in panno tincto, sed in lino terreno celebretur, sicut corpus est Domini in sindone munda sepultum iuxta quod in gestis pontificalibus a beato Silvestro papa²¹⁵* legimus esse statutum²¹⁶. [b] Quamquam et hoc significet, quod ille in²¹⁷* sindone munda involvit Iesum qui pura eum²¹⁸* mente susceperit.
[d] Sequitur:

²¹⁴ secundum] om. Li447* (corr. al. m.)

²¹⁵ papa] om. Li447

²¹⁶ statutum Mt366 Ed1953 ] statuendum Li447

²¹⁷ in] om. Ed1953

²¹⁸ eum] om. Ed1953

Et posuit eum in monumento quod erat excisum de²¹⁹* petra et advolvit lapidem ad ostium monumenti.

²¹⁹ de Li447 ] in Ed1953

^marg.| Dicitur quod monumentum Domini domus rotunda fuit, de subiacente rupe excisa, tante altitudinis ut homo rectus existens vix extenta²²⁰ manu culmen possit²²¹* attingere; et habet introitum ab oriente, cui lapis magnus involutus atque impositus est. In eius parte aquilonari ipsum sepulcrum, id est locus dominici²²² corporis, de eadem petra factus²²³* est, septem habens pedes longitudinis, trium palmorum mensura a pavimento altius eminens, qui scilicet locus non desuper²²⁴ sed a latere meridiano per totum patet, unde corpus inferebatur. Color autem monumenti et loculi albo et rubeo dicitur esse permixtus.^CH ^dl

^dl ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 4, c. 15, CCSL 120, p. 638.1669-1692: «[a] Possumus autem iuxta intellegentiam spiritalem hoc sentire quod corpus domini non auro non gemmis et serico sed linteamine puro obuoluendum sit [b] quamquam et hoc significet quod ille in sindone munda inuoluat iesum qui pura eum mente susceperit. [c] Hinc ecclesiae mos obtinuit ut sacrificium altaris non in serico neque in panno tincto sed in lino terreno celebretur sicut corpus est domini in sindone munda sepultum iuxta quod in gestis pontificalibus a beato papa siluestro legimus esse statutum. [d] Et posuit eum in monumento quod erat excisum de petra et aduoluit lapidem ad ostium monumenti. De monumento domini ferunt qui nostra aetate de hierosolimis brittaniam uenere quod domus fuerit rotunda de subiacente rupe excisa tantae altitudinis ut intro consistens homo uix manu extenta culmen possit attingere quae habet introitum ab oriente cui lapis ille magnus aduolutus atque impositus est. In cuius monumenti parte aquilonali sepulchrum ipsum, hoc est locus dominici corporis de eadem petra factus est septem habens pedes longitudinis trium uero palmorum mensura cetero pauimento altius eminens. Qui uidelicet locus non desuper sed a latere meridiano per totum patulus est unde corpus inferebatur. Color autem eiusdem monumenti ac loculi rubicundo et albo dicitur esse permixtus». [FG2017]

^CH ¶Codd. : Li447 Mt366 Ed1953 {MM2019} {MM2023}

²²⁰ extenta] extanta Li447* (corr. sec. m.)

²²¹ possit] posset Ed1953

²²² dominici] domini (dñi) Li447

²²³ factus] factum Ed1953

²²⁴ desuper] super Li447

^marg.| {CMC15d8.7} HIERONYMUS. − Sepultura autem Christi resurgimus, descensione eius ad inferos nos ascendimus ad celos. Hic invenitur mel in ore leonis mortui.^CI ^dm

^dm ¶Fons: Hieronymus ( pseudo) , In Mc., CCSL 82, p. 69.249-251: «Unde propheta ipse dicit,"ero mors tua, o mors, et morsus tuus, o inferne"; obprobria eius nostrum abstulere obprobrium; uincula eius nos liberos fecerunt; corona spinea capitis eius diadema regni adepti sumus; uulneribus eius sumus sanati; sepultura eius resurgimus; descensione eius ad inferos nos ascendimus ad caelos. Hic inuenitur mel"in ore leonis" mortui. Haec omnia praeuidens propheta ait,"quid retribuam Domino pro omnibus quae retribuit mihi?"». [FG2015]

^CI ¶Codd. : Li447 ( 89vb ) Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CMC15d8.8} THEOPHYLACTUS. − Imitemur autem et nos Ioseph, recipientes Christi corpus per unitatem, et ponentes²²⁵* illud in monumento exciso de petra, id est in anima memorante, et non obliviscente Deum. Illa enim anima est ex petra excisa, id est ex Christo, qui est petra, que²²⁶* continet firmitatem. Involvere etiam debemus ipsum in sindone, id est in corpore puro suscipere. Sindon namque est corpus quod est anime indumentum. Decet enim non solum pura anima corpus Christi suscipere sed in corpore puro. Involvere autem oportet sed non aperire²²⁷* . Nam secretum clausum est et occultum.^CJ ^dn
Sequitur:

^dn ¶Fons^G: Theophylactus, Enarratio in Evangelium Marci (Mc. 15, 46-47), PG 123, 673C12-D14. [CGC2016]

^CJ ¶Codd. : Li447 ( 89vb ) Mt366 Ed1953 {MM2019}

²²⁵ ponentes] ponamus Ed1953

²²⁶ que] quia Ed1953

²²⁷ aperire] operire Ed1953

Numérotation du verset Mc. 15,47

Maria autem Magdalene et Maria Ioseph aspiciebant ubi poneretur.

^marg.| {CMC15d8.9} BEDA. − In Luca legimus, quod stabant noti eius a longe, et mulieres que secute erant eum. His ergo notis Iesu post depositum eius corpus ad sua remeantibus, sole mulieres, que arctius amabant, funus subsecute, quomodo poneretur respicere curabant, ut ei²²⁸* tempore congruo munus possent devotionis offerre. Die etiam²²⁹* Parasceves²³⁰ sancte mulieres, id est anime humiles, idem faciunt, cum amore salvatoris ferventes, passionis eius vestigiis in hoc seculo, quo preparanda est requies futura, diligenter obsequuntur; et si forte valeant imitari, pia curiositate quo ordine sit eius passio completa perpendunt.^CK ^do

^do ¶Fons: Beda Venerabilis, In Mc., lib. 4, c. 15, CCSL 120, p. 638.1694-639.1705: «In luca legimus quia stabant omnes noti eius a longe et mulieres quae secutae erant eum. His ergo notis iesu post depositum eius corpus ad sua remeantibus solae mulieres quae artius amabant funus subsecutae quomodo poneretur inspicere curabant ut ei tempore congruo munus possent deuotionis offerre. Sed et hactenus sanctae mulieres die parasceues, id est praeparationis, idem faciunt cum animae humiles et quo maioris sibi consciae fragilitatis eo maiori saluatoris amore feruentes passionis eius uestigiis in hoc saeculo quo requies est praeparanda futura diligenter obsequuntur, et si forte ualeant imitari, pia curiositate quo ordine sit eadem passio completa perpendunt». [FG2017]

^CK ¶Codd. : Li447 ( 90ra ) Ed1953 {MM2019}

²²⁸ ei] om. Ed1953

²²⁹ etiam] autem Ed1953

²³⁰ Parasceves] preparationis + Li447

^marg.| {CMC15d8.10} HIERONYMUS. − Hec etiam congruunt ad populum iudaicum in fine credentem, qui nobilitatur fide, ut Abrahe sit filius, deponit desperationem, exspectat regnum Dei, intrat ad Christianos ut baptizetur quod significat nomen Pilati, id est malleatoris, id est qui domat ferreas gentes, ut regat eas in virga ferrea; et petit sacrificium quod donatur penitentibus in fine viaticum, et corde mundo et peccatis mortuo involvit in²³¹* munimine fidei stabilitum²³² operculo spei per opera caritatis concludit^dp: « Finis enim precepti est caritas »; aspicientibus a longe electis, qui sunt stelle maris, quando²³³* si fieri potest, scandalizabuntur etiam electi.^CL ^dq

^dp 1 Tm 1, 5.

^dq ¶Fons: Hieronymus ( pseudo) , In Mc., CCSL 82, p. 77.137-147: «Haec omnia congruunt ad populum Iudaicum in fine credentem qui nobilitatur fide ut Abrahae sit filius. Deponit desperationem,"expectans regnum Dei". Intrat ad Christianos ut baptizetur. Quid significat nomen Pilati? Id est"malleatoris", id est qui domat ferreas gentes, ut regat eas"in uirga ferrea". Et petit sacrificium quod donatur paenitentibus in fine tamquam uiaticum. Et corde mundo et peccatis mortuo inuoluit in munimine fidei, stabilitum operculo spei, per opera caritatis concludit."Finis" enim"praecepti est caritas" aspicientibus a longe electis, qui sunt"stillae maris". Quando "si fieri potest", scandalizabuntur"etiam electi"«. [FG2015]

^CL ¶Codd. : Li447 ( 90ra ) Ed1953 {MM2019}

²³¹ in] om. Ed1953

²³² stabilitum] + et Ed1953

²³³ quando] quoniam Ed1953

Comment citer cette page ?
Martin Morard et alii, ed., Thomas de Aquino. Catena aurea (Mc. Capitulum 15 ), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 03/05/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=catena&numLivre=56&chapitre=56_15)

Signaler un complément d'information

Notes :

<56. - Marci evangelium**>

Capitulum 15

<56. Catena aurea in Marcum>

Capitulum 15