Glossae Scripturae Sacrae-electronicae (Gloss-e)

Catena aurea

Biblia communis

Capitulum 14

Numérotation du verset Io. 14,1

Et¹ ait² discipulis suis³: ⁴ Non turbetur

¹ Et] hic incipit capitulum 14: Ω^L Li449@ Li449 CorS2 (aliqui incipiunt capitulum sic: ET AIT DISCIPULIS SUIS NON TURBETUR etc. sed Parisinus non habet...) |

² ait ] + Ihesus Ω^P |

³ et … suis Ω^L Li449@ Li449 Ed1452 Rusch Weber ; chap. 13, ult. v. P696 Ω^P] om. Ω^J CorS2 ( Parisinus non habet hoc: ET AIT etc. ) Clementina Weber |

⁴ Non turbetur] Hic incip. cap. 14: ² P14447 Ω^JΩ^P Cor2 CorS2 ( Parisinus ) |

cor vestrum neque formidet⁵. Creditis⁶ in Deum et in me credite.

⁵ neque formidet Cas574 Ω^JΩ^P CorS2 ( aliqui non habent NEQUE FORMIDET sed alii apponunt corrective ) ² (quod interponebatur NEQUE FORMIDET cancellatum est in . .)] om. Ω^L Li449@ Li449 CorS2 ( aliqui) Rusch Clementina |

⁶ Creditis Cas574 Ω^J² ( corr. al. m. marg.) Ω^P Li449@ Li449 plerique codd. edd. Cor2 (grec. antiq.) Clementina Weber ] Credite Ω^J* Ω^L (πιστεύετε) |

Numérotation du verset Io. 14,2

In domo Patris mei

mansiones multe sunt.

quominus

dixissem vobis quia vado parare vobis⁷ locum.

⁷ parare vobis Cas574 P96 Ω^PΩ^L] inv. Ω^J

Numérotation du verset Io. 14,3

Et si abiero

et preparavero vobis locum iterum venio

et accipiam vos ad meipsum

ut ubi sum ego⁸ et vos sitis⁹.

⁸ sum ego] inv. Cas574 P696 |

⁹ sitis Cas574 P696 Ω^P Li449@ Li449 CorS2 ( sine ILLIC ) ] scitis Ω^J*Ω^L, + illic CorS2 ( al. habent ) |

Numérotation du verset Io. 14,4

Et quo ego vado

scitis¹⁰ et viam scitis.

¹⁰ scitis Cas574 P696 Ω^J Ω^P Ω^L Li449@ Clementina Weber ] sitis Li449, vos praem. Cas574 Rusch

Numérotation du verset Io. 14,5

Dicit ei Thomas:

Domine nescimus quo vadis et quomodo possumus¹¹ viam scire?

¹¹ possumus Cas574 P696 Ω^J Ω^P Ω^L Rusch Weber ] possimus Ω^J

Numérotation du verset Io. 14,6

Dicit ei Iesus: Ego¹² sum via

¹² Ego Cas574 P696 Ω^J Ω^P Ω^L CorS2 ( al. sine ET ) ] Et praem. CorS2

et¹³

¹³ et P696 ] om. Cas574

veritas et vita. Nemo

venit ad Patrem

nisi per me.

Numérotation du verset Io. 14,7

Si cognovissetis me

et Patrem meum utique cognovissetis et amodo cognoscetis¹⁴ eum et vidistis eum .

¹⁴ cognoscetis Cas574 P696 Ω^J Ω^P Ω^L Li449@ Li449 Rusch Clementina ] cognoscitis Weber

Numérotation du verset Io. 14,8

Dicit ei Philippus:

Domine, ostende nobis Patrem

et sufficit nobis.

Numérotation du verset Io. 14,9

Dicit ei Iesus: Tanto tempore vobiscum sum et non cognovistis¹⁵ me.

¹⁵ cognovistis Cas574 P696 Ω^P Ω^L Cor3 (grec.) Li449@ Li449 Rusch Weber ] novistis Ω^J

Philippe,

qui videt¹⁶ me

¹⁶ videt Weber (P) Cas574 P696 Ω^J Ω^P Ω^L Li449@ Li449 Rusch Clementina ] vidit Weber | tanto tempore... videt me CorS1 =Cor3 (grec.)

videt¹⁷ et Patrem.

¹⁷ videt Weber (P) Cas574 P696 Ω^P Ω^LLi449@ Li449 Ed1455 Rusch Clementina] vidit Weber

Quomodo tu dicis: Ostende nobis Patrem?

Numérotation du verset Io. 14,10

Non credis¹⁸

¹⁸ Non credis Cas574 P696 Ω^J Ω^P Ω^L Li449@ Li449 Ed1455 Rusch Wordsworth Weber ] Non creditis Amiatinus Cava Wordsworth (Δ S Y) Clementina , credite CorS1 (grec. [sic ad v. 10]) Catena aurea (CIO14d3.17.Hilarius)

quia ego in Patre et Pater in¹⁹ me est?

¹⁹ in Cas574 P696 Ω^J Ω^P Ω^L Li449@ ² (m. post.) Li449 CorS1 (grec.) Ed1455 Rusch Weber ] om. Li449@ *

Verba que ego loquor vobis a meipso

non loquor.

Pater autem in me manens ipse facit opera.

Numérotation du verset Io. 14,11

Non creditis quia ego in Patre et Pater in me est? ²⁰

²⁰ Non creditis Cas574 P696 Ω^J Ω^P Ω^L Li449@ Li449 Ed1455 Rusch Clementina Wordsworth Weber ] Credis Wordsworth (E J), Credite Cor3 (grec. [sic ad v. 11]) Wordsworth (vet. lat.) = πιστεύετέ

Numérotation du verset Io. 14,12

Alioquin propter opera ipsa credite.

Amen amen dico vobis, qui credit in me,

opera

que ego²¹ facio

²¹ ego P696 ] om. Cas574

et ipse faciet

et maiora

horum faciet quia ego ad Patrem vado.

Numérotation du verset Io. 14,13

Et quodcumque petieritis²² in nomine meo

²² petieritis Ω^L Li449@ Li449 CorS2 (Paris<inus> antiqui sine PATREM sed Senonensis apponit) Cor2² ( PATREM cancellatum est in . . ) Weber cum graeco ] + Patrem Cas574 P696 Ω^J Ω^P CorS2 ( Senonensis ) Cor2 ( grec. anti. glos. Augustinus ) Ed1455 Rusch Clementina

hoc faciam

ut glorificetur²³ Pater in Filio.

²³ glorificetur Cas574 P696 Ω^J Ω^P Ω^L CorS2 ( aliqui ) Rusch ] clarificetur CorS2

Numérotation du verset Io. 14,14

Si quid petieritis me²⁴ in nomine meo hoc faciam.

²⁴ me Cas574 P696 Ω^J Ω^P Cor2² (in . . non est PATREM sed ex<punctuatum>) Ed1455 Rusch Clementina Weber ] patrem Cor2 ( grec. anti. glos. et Augustinus ), om. Ω^L Li44 @ Li449 cum graec. aliq. (A D K L Q Ψ etc.)

Numérotation du verset Io. 14,15

Si diligitis me

mandata mea servate.

Numérotation du verset Io. 14,16

Et ego rogabo Patrem

et alium Paraclitum

dabit vobis ut maneat vobiscum in eternum.

Numérotation du verset Io. 14,17

Spiritum veritatis

quem mundus non potest accipere

quia non videt²⁵ eum

²⁵ videt Cas574 P696 ] vidit Ω^J

nec scit eum.

Vos autem cognoscetis²⁶ eum quia apud vos manebit et in vobis erit .

²⁶ cognoscetis Cas574 Ω^P Ω^L Li449@ Li449 Ed1455* (BnF-Vélins70) Rusch ] cognoscitis P696 Ω^J Ed1455² (BnF-Vélins70) Weber

Numérotation du verset Io. 14,18

Non relinquam vos orphanos.

Veniam ad vos.

Numérotation du verset Io. 14,19

Adhuc modicum

et mundus me iam non videt. Vos autem videbitis²⁷ me quia ego vivo et vos vivetis.

²⁷ videbitis Cas574 P696 Ω^P Ω^L Li449@ Li449 Cor2² Ed1455* Rusch ] videtis Ω^J Cor2 (grec. antiq. glos.) Ed1455² (BnF-Vélins70) Clementina Weber

Numérotation du verset Io. 14,20

In illo²⁸ die vos cognoscetis

²⁸ illo Cas574 P696 Ω^J Ω^P Ω^L CorS2 Li449 Rusch Clementina Weber ] illa Li449@

quia ego sum²⁹ in Patre meo

²⁹ sum Ω^J Ω^L CorS2 (aliqui) Rusch Clementina Weber ] om. Cava Cas574 P696 Ω^P CorS2 (aliqui trahunt) Weber (S Z D)

et vos in me

et ego in vobis.

Numérotation du verset Io. 14,21

Qui habet

mandata mea et servat ea ille est qui diligit me.

Qui autem diligit me

diligetur³⁰ a Patre meo et ego

³⁰ diligetur Cas574 Li449 Ω^J Ω^P Ω^L Rusch Weber ] diligitur P696 Li449@

diligam eum

et manifestabo ei meipsum.

Numérotation du verset Io. 14,22

Dicit ei Iudas non ille Scariothis:

Domine, quid factum est quia nobis manifestaturus es³¹ te ipsum et non mundo?

³¹ nobis – manifestaturus es Li449@ Li449 Rusch Weber ] inv. Cas574 P696 Ω^J Ω^P Ω^LEd1455 Clementina

Numérotation du verset Io. 14,23

Respondit Iesus et dixit ei³²: Si quis diligit me

³² ei P574 Clementina Weber ] eis P696

sermonem meum servabit

et Pater meus diliget³³ eum et ad eum veniemus

³³ diliget Clementina Weber ] diligit P574 P696

et mansionem³⁴

³⁴ mansionem Cas574 P696 Ω^J Ω^P Ω^L Li449@ Li449 Rusch Clementina ] mansiones Weber

apud eum faciemus.

Numérotation du verset Io. 14,24

Qui non diligit me sermones meos non servat.

Et sermonem³⁵ quem audistis non est meus sed eius qui misit me Patris.

³⁵ sermonem Cas574 P696 Ω^J Ω^P Ω^L Rusch Weber ] sermo CorS1 =Cor3 (grec. [ὁ λόγος])

Numérotation du verset Io. 14,25

Hec locutus sum vobis apud vos manens.

Numérotation du verset Io. 14,26

Paraclitus

autem Spiritus sanctus quem mittet Pater in nomine meo, ille vos docebit omnia

et suggeret vobis omnia quecumque dixero vobis.

Numérotation du verset Io. 14,27

Pacem relinquo vobis

pacem meam do vobis.

Non quomodo mundus dat ego do vobis.

Non turbetur

cor vestrum neque

formidet.

Numérotation du verset Io. 14,28

Audistis quia ego³⁶ dixi vobis:

³⁶ ego Cas574 P696 Ω^J Ω^P Ω^LLi449 Rusch Clementina Weber] om. Li449@

Vado

et venio ad vos.

Si diligeretis me

gauderetis utique

quia

vado ad Patrem quia Pater³⁷ maior

³⁷ Pater P574 Clementina Weber ] om. P696

est.

Numérotation du verset Io. 14,29

Et nunc

dixi vobis priusquam fiat ut cum factum fuerit credatis.

Numérotation du verset Io. 14,30

Iam non multa oquar vobiscum. Venit enim

princeps

mundi huius

et in me non habet quicquam.

Numérotation du verset Io. 14,31

Sed ut cognoscat mundus³⁸ quia diligo Patrem

³⁸ mundus Cas574 P696 Ω^J Ω^P Ω^L Li449 Rusch Weber ] om. Li449@

et sicut mandatum dedit mihi Pater sic facio³⁹.

³⁹ facio Cas696 P696 Ω^J Ω^L] facit ( cacogr.) | Hic desin. cap. 14 Cas574 Ω^L

⁴⁰ Surgite eamus hinc.

⁴⁰ Surgite... hinc] Hic incipit cap. 15 Ω^L iuxta correctorium Hugonis de Sancto Caro ( Cor1 A ) : « XIIII.g. SED UT COGNOSCAT etc. SIC FACIO ( facit Cor1 L ). SURGITE EAMUS HINC. Huc usque pendet locutio sicut [ut Cor1 L] patet in Glossa et est ordo: SED [ om. Ars. ] SURGITE etc. UT COGNOSCAT etc. sed in usu ecclesie terminatur evangelium ibi: SIC FACIO , et ita imperfecta est oratio vel locutio [loc. vel or. Cor1 L] [+ quia non Cor1 L] clauditur periodo idest fine sententie et hic est sensus: secundum hoc diabolus non habet in me quicquam quod me trahat ad mortem sed SIC FACIO scilicet quod ad mortem vado ut cognoscat etc. et SIC FACIO SICUT MANDATUM DEDIT MIHI PATER . Et hic statim debet incipere capitulum 15 » = HUGO DE SANCTO CARO , Postilla in Io. : « SURGITE EAMUS HINC : Hic incipit decimum quintum caput. Et melius est ut hic incipiatur quam infra quia ibi incisus est sermo Domini sed modo ad alium locum iverunt ubi sermonem consummavit et orationem fecit ad Patrem». [MM2022]

Capitulum 14

Numérotation du verset Io. 14,
distinctio 1

^prol.| [Io. 13, 16-14, 31 legitur in feria quinta in Cena Domini; cf. Ordinarium OP 652]

^marg.| {CIO14d1.1} AUGUSTINUS. ¹ − Ne discipuli mortem Christi tamquam homines timerent, et ideo turbarentur, consolatur eos, etiam Deum se esse contestans.
Unde dicitur :

¹ Augustinus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

Numérotation du verset Io. 14,1

Et ait discipulis suis : non turbetur cor vestrum. Creditis in Deum, et in me credite.

^marg.| Quasi dicat : Consequens est, si in Deum creditis, ut in me credere debeatis quod non esset consequens, si Christus non esset Deus. Mortem metuitis huic forme servi non turbetur cor vestrum; suscitabit illam forma Dei.^a ^A

^a ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 67, § 1.4-14, CCSL 36, p. 495 : «Ne mortem tamquam homines timerent, et ideo turbarentur, consolatur eos, etiam se Deum esse contestans. Credite , inquit, in Deum, et in me credite . Consequens est enim ut si in Deum creditis, et in me credere debeatis; quod non esset consequens, si Christus non esset Deus. Credite in Deum, et in eum credite cui natura est, non rapina, esse aequalem Deo; semetipsum enim exinaniuit; non tamen formam Dei amittens, sed formam serui accipiens. Mortem metuitis huic formae serui; non turbetur cor uestrum, suscitabit illam forma Dei». [FG2018]

^A ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

^marg.| {CIO14d1.2} CHRYSOSTOMUS. ²*{hom.72} − Ea etiam que in me est fides et in Patrem qui genuit, potentior est his que supervenient; et nihil contra eam potest prevalere difficilium. hoc etiam modo divinitatis virtutem ostendit, quia ea que in corde³* habebant ducit in medium dicens : Non turbetur cor vestrum .^B

^B ¶Codd. : Cbg133 Li449 Ed1953 {FG2023} {MM2023}

² Chrysostomus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

³ corde] mente Ed1953

^marg.| {CIO14d1.3} AUGUSTINUS . ⁴ − Quia igitur etiam sibi metuebant discipuli, cum Petro dictum esset fidentiori atque promptiori^b : « Non cantabit gallus, donec ter me neges », subiunxit :

^b Io. 13, 38.

⁴ Augustinus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

Numérotation du verset Io. 14,2

In domo Patris mei mansiones multe sunt

^marg.| per quod a turbatione recreantur, certi ac fidentes etiam post pericula temptationum, se apud Deum cum Christo esse mansuros. Quia etsi alius est alio fortior, sapientior, iustior, sanctior, nullus alienabitur ab illa domo ubi mansionem pro suo quisque accepturus est merito. Denarius quidem ille equalis est omnibus quem paterfamilias eis qui operati sunt in vinea, iubet dari quo utique denario vita significatur eterna, ubi amplius alio nemo vivit, quoniam vivendi non est diversitas in eternitate mansura; sed multe mansiones diversas meritorum in una vita eterna⁵ significant dignitates.^c ^C

^c ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 67, § 2.2-21, CCSL 36, p. 495-496 : «sed quid est quod sequitur : In domo Patris mei mansiones multae sunt, nisi quia et sibi metuebant? Vnde audire debuerunt : Non turbetur cor uestrum. Quis enim eorum non metueret, cum Petro dictum esset fidentiori atque promtiori : Non cantabit gallus donec ter me neges? Tamquam ergo essent ab illo perituri, merito turbabantur; sed cum audiunt : In domo Patris mei mansiones multae sunt; si quo minus, dixissem uobis quia uado parare uobis locum;a perturbatione recreantur, certi ac fidentes etiam post pericula tentationum se apud Deum cum Christo esse mansuros. Quia etsi alius est alio fortior, alius alio sapientior, alius alio iustior, alius alio sanctior, in domo Patris mansiones multae sunt; nullus eorum alienabitur ab illa domo, ubi mansionem pro suo quisque accepturus est merito. Denarius quidem ille aequalis est omnibus, quem paterfamilias eis qui operati sunt in uinea iubet dari omnibus, non in eo discernens qui minus et qui amplius laborarunt; quo utique denario uita significatur aeterna, ubi amplius alio nemo uiuit, quoniam uiuendi non est diuersa in aeternitate mensura. Sed multae mansiones, diuersas meritorum in una uita aeterna significant dignitates». [FG2018]

^C ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

⁵ vita eterna] inv. Li449

^marg.| {CIO14d1.4} GREGORIUS. Super Ezechielem. − Vel hac ratione conveniunt mansiones multe cum uno denario, quia etsi alter minus atque alius amplius exultat, omnes tamen unum gaudium conditoris sui visione letificat.^D ^d

^d ¶Fons : Gregorius Magnus , Homeliae in Ez., 2, hom. 4, § 6, p. 263.208-214 : «Qua itaque ratione conueniant mansiones multae cum uno denario, nisi quia diuersae quidem beatorum ciuium dignitates erunt, sed tamen una quies aeternae retributionis? Nam etsi dispar erit meritum singulorum, non erit diuersitas gaudiorum, quia etsi alter minus atque alius amplius exsultat, omnes tamen unum gaudium de conditoris sui uisione laetificat». [FG2015]*

^D ¶Codd. : Cbg133 Li449 Ed1953 {MM2022}

^marg.| {CIO14d1.5} AUGUSTINUS. ⁶ − Atque ita Deus erit « omnia in omnibus »^e ut, quoniam « Deus caritas est »^f, per caritatem fiat ut quod habent singuli, commune sit omnibus. Sic enim quisque etiam ipse habet, cum amat in altero quod ipse non habet. Non⁷* erit ita aliqua invidia imparis claritatis, quoniam regnabit in omnibus unitas caritatis.^E ^g

^e 1Cor. 15, 28.

^f 1Io. 4, 16.

^g ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 67, § 2.26-31, CCSL 36, p. 496 : «Tamquam stellae sancti diuersas mansiones diuersae claritatis, tamquam in caelo; sortiuntur in regno; sed propter unum denarium nullus separatur a regno; atque ita Deus erit omnia in omnibus, ut quoniam Deus caritas est, per caritatem fiat ut quod habent singuli, commune sit omnibus. Sic enim quisque etiam ipse habet, cum amat in altero quod ipse non habet. Non erit itaque aliqua inuidia imparis claritatis, quoniam regnabit in omnibus unitas caritatis». [FG2018]*

^E ¶Codd. : Cbg133 Li449 Ed1953 {MM2022}*

⁶ Augustinus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

⁷ Non] + enim Ed1953

^marg.| {CIO14d1.6} GREGORIUS. Ultimo Moralium. ⁸* − Eiusdem etiam disparilitatis damna non sentiunt quia tantum sibi unusquisque quantum perceperit⁹* sufficit.^F ^h

^h ¶Fons : Gregorius Magnus , Moralia in Iob , lib. 35 § 19, CCSL 143B, lin. 14 sqq. : «Apud patrem quippe mansiones multae sunt, quia in illa beatitudinis uita non dispari unusquisque iuxta dispar meritum, locum disparem percipit, sed eiusdem disparilitatis damna non sentit, quia tantum sibi quantum perceperit sufficit». <ex quo> = Alulfus sancti Martini Tornacensis, Liber gregorialis, pars III (Novum Testamentum : Io.), c. 33, PL 73, 1255.68 [MM2020]

^F ¶Codd. : Cbg133 Li449 Ed1953 {MM2022}

⁸ Ultimo] om. Ed1953

⁹ quantum perceperit] percepit quantum Ed1953

^marg.| {CIO14d1.7} AUGUSTINUS. ¹⁰ − [a] Respuendi autem sunt a corde christiano qui putant ideo dictum multas esse mansiones, quia extra regnum celorum erit aliquid ubi beati maneant¹¹* innocentes, cum sine baptismo ex hac vita emigrarunt¹²*, sine quo in regnum celorum intrare non possunt. [c] Absit autem ut cum omnis domus regnantium filiorum non sit alibi nisi in regno, ipsius regie domus pars aliqua non sit in regno. [b] Non enim ait Dominus : In beatitudine sempiterna mansiones multe sunt, sed : I n domo Patris mei .^G ⁱ

ⁱ ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 67, § 3.11-27, CCSL 36, p. 496 : «Proinde [a] respuendi sunt a corde christiano, qui putant ideo dictum multas esse mansiones, quia extra regnum caelorum erit aliquid, ubi maneant beati innocentes qui sine baptismo ex hac uita emigrarunt, quia sine illo in regnum caelorum intrare non poterunt. Haec fides non est fides, quoniam non est uera et catholica fides. Itane tandem stulti homines, et carnalibus cogitationibus excaecati, cum reprobandi essetis, si mansionem non dico Petri et Pauli uel cuiuslibet apostolorum, sed cuiuscumque paruuli baptizati a regno caelorum se pararetis; non uos putatis esse reprobandos, qui domum Dei Patris inde separatis? [b] Non enim ait Dominus : In uniuerso mundo, aut, in uniuersa creatura, aut, in uita uel beatitudine sempiterna mansiones multae sunt; sed : In domo, inquit, Patris mei mansiones multae sunt. Nonne ista est domus ubi aedificationem habemus ex Deo, domum non manufactam, aeternam in caelis? Nonne ista est domus de qua cantamus Domino : Beati qui habitant in domo tua; in saecula saeculorum laudabunt te? Ergone uos non domum cuiusque baptizati fratris, sed domum ipsius Dei Patris, cui omnes fratres dicimus : Pater noster, qui es in caelis, a regno separare caelorum, aut eam sic diuidere audebitis, ut aliquae mansiones eius sint in regno caelorum, aliquae autem extra regnum caelorum? [c] Absit, absit ut qui uolunt habitare in regno caelorum, in hac stultitia uelint habitare uobiscum; absit, inquam, ut cum omnis domus regnantium filiorum non sit alibi nisi in regno, ipsius regiae domus pars aliqua non sit in regno». [FG2018]*

^G ¶Codd. : Cbg133 Li449 Ed1953 {MM2022}

¹⁰ Augustinus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

¹¹ beati (beate Li449) maneant] inv. Ed1953

¹² migrarunt] emigraverint Ed1953

^marg.| {CIO14d1.8} CHRYSOSTOMUS. ¹³*{hom.72} . − Vel aliter continua. Quia Dominus supra dixerat Petro^j : « Quo ego vado, non potes me sequi modo, sequeris autem postea », ne estiment soli Petro hanc promissionem esse datam, dixit in domo Patris mei mansiones multe sunt. Hoc est : Et vos regio illa¹⁴ suscipiet que et Petrum. Copia enim est ibi multa mansionum et non est dicere quoniam preparatione indigent.^H
Et propter hoc subdit :

^j Io. 13, 36.

^H ¶Codd. : Cbg133 Li449 Ed1953 {MM2022}

¹³ Chrysostomus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

¹⁴ regio illa] inv. Cbg133

Si quo minus, dixissem vobis quia vado parare vobis locum.

^marg.| {CIO14d1.9} AUGUSTINUS. ¹⁵ − Ubi satis ostendit, ideo se hoc illis¹⁶ dixisse quia iam ibi sunt mansiones multe¹⁷*, et non est opus illi aliquam preparare.^I ^k

^k ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 68, § 1.6-7, CCSL 36, p. 497 : «In domo Patris mei mansiones multae sunt; si quo minus, dixissem uobis quia uado parare uobis locum, ubi satis ostendit ideo se hoc illis dixisse, quia iam ibi sunt mansiones multae, et non est opus aliquam praeparare; rursus dicit : Et si abiero, et praeparauero uobis locum; iterum uenio, et accipiam uos ad me ipsum, ut ubi ego sum et uos sitis». [FG2018]

^I ¶Codd. : Cbg133 Li449 Ed1953 {MM2022}

¹⁵ Augustinus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

¹⁶ illis] + non Cbg133 Li449

¹⁷ sunt – mansiones multe] inv. Ed1953

^marg.| {CIO14d1.10} CHRYSOSTOMUS.{hom.72}. − Quia vero dixerat^l : « Non potestis¹⁸* me modo sequi », ut non estiment se ab eo finaliter abscissos esse, subiungit

^l Io. 13, 36.

¹⁸ potestis La88² Li449 ] potes La88* Ed1953

Numérotation du verset Io. 14,3

Et si abiero et preparavero vobis locum, iterum venio¹⁹* et accipiam vos ad meipsum ut ubi ego sum et vos sitis.

¹⁹ venio La88 La88@ Li449 Li449@ ] veniam Ed1953

^marg.| ex quo ostendit quod oportet eos vehementer confidere.^J

^J ¶Codd. : La88 Li449 Ed1953 {FG2023}

^marg.| {CIO14d1.11} THEOPHYLACTUS . − Ac si dicat utrumque²⁰. Vos turbari non oportet, sive parate sint, sive non. Nam etsi parate non sint, ego cum omni solertia preparabo²¹ vobis illas.^m ^K

^m ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Ioannis, PG 124, 169 D 4-7. [CGC2014]

^K ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

²⁰ utrumque] utriumque ? Li449

²¹ preparabo] prepararem Li449

^marg.| {CIO14d1.12} AUGUSTINUS . ²² − Sed quomodo vadit et parat locum, si iam mansiones multe sunt? Sed nondum sunt sicut parande sunt; easdem enim mansiones quas predestinando preparavit²³, preparat operando. Iam ergo sunt in predestinatione, si quo minus dixisset : Ibo et preparabo, hoc est predestinabo. Sed quia nondum sunt in operatione, dicit : Et si abiero et preparavero vobis locum . Parat autem modo mansiones, mansionibus preparando mansores. Quippe cum dixit : In domo Patris mei mansiones multe sunt , quid putamus esse domum Dei, nisi templum Dei de quo Apostolus dicitⁿ : « Templum Dei sanctum est, quod estis vos ». Hec ergo domus Dei adhuc edificatur, adhuc preparatur²⁴. Sed quid est quod ut preparet abiit, cum nosipsos preparet; quod non faciet, si reliquerit? Sed illud significat, quia ut parentur iste mansiones, vivere debet “iustus ex fide”^o Si autem vides, non est fides. Eat ergo ne videatur, lateat ut credatur. Tunc enim locus paratur, si ex fide vivatur. Creditus desideretur, ut desideratus habeatur. Si bene intelligis²⁵, nec unde vadit²⁶, nec unde venit recedit²⁷. Vadit ergo latente eo²⁸, venit apparendo. Sed nisi maneat regendo, ut proficiamus bene vivendo, non parabitur locus ubi possimus manere perfruendo.^p ^L

ⁿ 1Cor. 3, 17.

^o Cf. Rm. 1, 17.

^p ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 68, § 1.6-7, § 2.1-28, § 3.1-26, CCSL 36, p. 497-499 : «[§ 1] Quomodo uadit, et parat locum, si iam multae mansiones sunt? Si quo minus, dixisset : Vado parare. Aut si adhuc parandus est, cur non merito dixisset : Vado parare? An istae mansiones et sunt, et parandae sunt? Si quo minus enim essent, dixisset : Vado parare. Et tamen quia ita sunt ut parandae sint, non eas uadit parare sicut sunt; sed si abierit et parauerit sicut futurae sunt, iterum ueniens accipiet suos ad seipsum, ut ubi est ipse, sint etiam ipsi. Quomodo ergo mansiones in domo Patris non aliae, sed ipsae, et sine dubio iam sunt sicut parandae non sunt, et nondum sunt sicut parandae sunt? [...] Sic et mansiones praeparauit et praeparat; nec alias, sed quas praeparauit, has praeparat, qui fecit quae futura sunt; quas praeparauit praedestinando, praeparat operando. Iam ergo sunt in praedestinatione; si quo minus, dixisset : Ibo et parabo , id est praedestinabo. Sed quia nondum sunt in operatione : Et si abiero, inquit, et praeparauero uobis locum; iterum uenio, et accipiam uos ad meipsum. [§ 2] Parat autem quodammodo mansiones, mansionibus parando mansores. Quippe cum dixerit : In domo Patris mei mansiones multae sunt, quid putamus esse domum Dei, nisi templum Dei? Quod autem sit, interrogetur apostolus, et respondeat : Templum enim Dei sanctum est, quod estis uos. [...] Haec ergo domus Dei, hoc templum Dei, hoc regnum Dei, regnumque caelorum aedificatur, adhuc fabricatur, adhuc paratur, adhuc congregatur. In illo erunt mansiones, sicut eas adhuc parat Dominus; in illo iam sunt, sicut praedestinauit iam Dominus [...]. [§ 3] Sed quid est quod ut praepararet abiit, cum prefecto nos ipsos praepararet, quod non faciet si reliquerit? Agnosco, Domine, ut possum : nimirum illud significas, quia ut parentur istae mansiones, uiuere debet iustus ex fide. Qui enim a Domino peregrinatur, opus habet ex fide uiuere, quia per hanc ad speciem contemplandam paratur. Beati enim, mundo corde, quia ipsi Deum uidebunt; et, Fide mundat corda eorum. Illud in evangelio, hoc in apostolorum Actibus legitur. Fides autem, qua eorum qui Deum uisuri sunt, quamdiu peregrinantur, corda mundantur, quod non uidet credit; nam si uides, non est fides. Credenti colligitur meritum, uidenti redditur praemium. Eat ergo Dominus et paret locum; eat ne uideatur, lateat ut credatur. Tunc enim locus paratur, si ex fide uiuatur. Creditus desideretur, ut desideratus habeatur; desiderium dilectionis, praeparatio est mansionis. Ita, Domine, para quod paras; nos enim tibi paras, et te nobis paras, quoniam locum paras, et tibi in nobis, et in te nobis. Tu enim dixisti : Manete in me, et ego in uobis. Quantum quisque fuerit particeps tui, alius minus, alius amplius, haec erit diuersitas praemiorum pro diuersitate meritorum; haec erit multitudo mansionum pro disparilitate mansorum, sed tamen omnium in aeternitate uiuorum, et sine fine beatorum. Quid est quod uadis? quid est quod uenis? Si bene te intellego, nec unde uadis nec unde uenis, recedis : uadis latendo, uenis apparendo. Sed nisi maneas regendo, ut proficiamus bene uiuendo, quomodo parabitur locus ubi possimus manere perfruendo? Haec de uerbis quae recitata sunt evangelicis, satis dicta sint, quo usque ait Dominus : Herum uenio, et accipiam uos ad meipsum». [FG2018]

^L ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

²² Augustinus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

²³ predestinando preparavit] inv. Li449

²⁴ preparatur] paratur Li449

²⁵ intelligis] intelligendo Li449

²⁶ vadit] vadis Li449

²⁷ venit recedit] venis recedis Li449

²⁸ latente eo] latendo Li449

^marg.| {CIO14d1.13} ALCUINUS. − Dicit ergo si abiero , per carnis absentiam, iterum veniam , per divinitatis presentiam; vel iterum veniam iudicare vivos et mortuos. Et quia sciebat eos interrogaturos quo iret, vel per quam viam iret, subiungit :

Numérotation du verset Io. 14,4

Et quo ego vado scitis²⁹,

²⁹ scitis] sitis Li449

^marg.| scilicet ad Patrem,

et viam scitis,

^marg.| scilicet per meipsum.^M

^M ¶Codd. : Li449 Mt366 Ed1953 {FG2023} {MM2024}

^marg.| {CIO14d1.14} CHRYSOSTOMUS.{hom.72} . − Hoc autem dicens, desiderium quod in eorum mente erat, ostendit et dat eis desiderium interrogandi.^N

^N ¶Codd. : Li449 * Mt366 Ed1953 {MM2020}

Numérotation du verset Io. 14,
distinctio 2

^marg.| {CIO14d2.1} CHRYSOSTOMUS. {hom.72} − Si³⁰ Iudei volentes a Christo separari, querebant quo iturus esset, multo magis discipuli numquam ab eo separari volentes, hoc discere cupiebant, et interrogant eum ex multa dilectione et timore. Et ideo dicitur^O :

^O ¶Codd. : Li449 (138ra) Mt366 (286vb) Ed1953 {MM2020}

³⁰ Si] om. Li449

Numérotation du verset Io. 14,5

Dicit ei Thomas : Domine, nescimus quo vadis et quomodo possumus³¹ viam scire?

³¹ possumus] possimus Mt366

^marg.| {CIO14d2.2} AUGUSTINUS. ³² − Utrumque illos Dominus dixerat scire, utrumque dixit³³* iste nescire sed nescit ille mentiri. Ergo isti sciebant et se scire nesciebant. Convincit igitur ³⁴* eos hoc scire.^P ^q
Unde subditur :

^q ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 69, § 1.19-23, CCSL 36, p. 500 : «Vtrumque illos Dominus dixerat scire, utrumque dicit iste nescire, et locum quo itur, et uiam qua itur. Sed nescit ille mentiri; ergo isti sciebant, et scire se nesciebant. Conuincat eos iam scire, quod se putant adhuc usque nescire. Dicit ei Iesus : Ego sum uia, et ueritas, et uita». [FG2018]

^P ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2020}

³² Augustinus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

³³ dixit] dicit Ed1953

³⁴ igitur Li449

Numérotation du verset Io. 14,6

Dicit ei Iesus : Ego sum via, veritas et vita.

^marg.| {CIO14d2.3} AUGUSTINUS. De verbis Domini. – [1] Tamquam diceret³⁵* : Qua vis ire? Ego sum via. Quo vis ire ? Ego sum veritas. Ubi vis permanere? Ego sum vita. [2] Veritatem et vitam omnis homo capit sed viam non omnis invenit. Deum esse quamdam vitam eternam, veritatem scibilem, etiam huius seculi philosophi³⁶ viderunt. Verbum ergo Dei, qui³⁷* apud Patrem est³⁸ veritas et vita, assumendo hominem, factum est via. Ambula per hominem et pervenis³⁹* ad Deum⁴⁰. Melius enim est in via claudicare quam preter viam fortiter ambulare.^Q ^r ^s ^t

^r ¶Fons : [1] Augustinus Hipponensis, Sermones, sermo 142 (De verbis Domini 54), c. 1, PL 38, 778 = sermo 142 auctus auctus par. 1, Sancti Augustini Sermones post Maurinos reperti, ed. G. Morin , in Miscellanea Agostiniana, vol. 1, Rome, 1930, p. 695.7 : «Erigunt nos divinae lectiones, ne desperatione frangamur: et rursus terrent, ne superbia ventilemur. Tenere autem viam mediam, veram, rectam, tanquam inter sinistram desperationis et dexteram praesumptionis, difficillimum esset nobis, nisi Christus diceret, Ego sum, inquit, via, et veritas, et vita. Tanquam diceret, Qua vis ire? Ego sum via. Quo vis ire? Ego sum veritas. Ubi vis permanere? Ego sum vita. Securi ergo ambulemus in via: sed insidias timeamus iuxta viam ». <Diff.> Zacharias Chrysopolitanus, In unum ex quatuor, lib. 4, c. 157, PL 186, 513 : « Ego sum, inquit, via, veritas et vita, quasi diceret: Qua vis ire, ego sum via; quo vis ire, ego sum ibi veritas. Ubi vis permanere? ego sum vita».
[2] Augustinus Hipponensis, Sermones, sermo 141 (De verbis Domini 55), c. 1 et 4, PL 38, 776 : « Inter caetera, cum sanctum Evangelium legeretur, audistis quod ait Dominus Jesus: Ego sum via, et veritas, et vita. Veritatem et vitam omnis homo cupit : sed viam non omnis homo invenit. Deum esse quamdam vitam aeternam, immutabilem, intelligibilem, intelligentem, sapientem, sapientes facientem, nonnulli etiam hujus saeculi philosophi viderunt. Veritatem fixam, stabilem, indeclinabilem, ubi sunt omnes rationes rerum omnium creatarum, viderunt quidem, sed de longinquo; viderunt, sed in errore positi: et idcirco ad eam tam magnam et ineffabilem et beatificam possessionem, qua via perveniretur, non invenerunt. Nam quia viderunt etiam ipsi (quantum videri ab homine potest) creatorem per creaturam, factorem per facturam, fabricatorem mundi per mundum, Paulus apostolus testis est, cui utique debent credere Christiani. [...] 4. Christus factus via. Christus autem, quia ipse est apud Patrem veritas et vita, Verbum Dei, de quo dictum est, Vita erat lux hominum : quia ergo ipse est apud Patrem veritas et vita, et non habebamus qua iremus ad veritatem; Filius Dei qui semper in Patre veritas et vita est, assumendo hominem factus est via. Ambula per hominem, et pervenis ad Deum. Per ipsum vadis, ad ipsum vadis. Noli quaerere qua ad illum venias, praeter ipsum. Si enim via esse ipse noluisset, semper erraremus. Factus ergo via est qua venias. Non tibi dico, quaere viam. Ipsa via ad te venit: surge et ambula. Ambula moribus, non pedibus. Multi enim bene ambulant pedibus, et male ambulant moribus. Aliquando enim ipsi bene ambulantes, praeter viam currunt. Invenies quippe homines bene viventes, et non christianos. Bene currunt: sed in via non currunt. Quanto plus currunt, plus errant; quia a via recedunt. Si autem tales homines perveniant ad viam, et teneant viam, o quanta securitas est, quia et bene [778] ambulant, et non errant! Si autem non tenent viam, quantumvis bene ambulent, heu quam dolendum est! Melius est enim in via claudicare, quam praeter viam fortiter ambulare. Haec satis sint Charitati vestrae. Conversi ad Dominum, etc.

^s ¶Paral. Thomas de Aquino, In Io., c. 14, lec. 2, Marietti, n° 1870 : « Item non potest decipi, quia ipse est veritas, et docet omnem veritatem; infra xviii, 37: in hoc natus sum, et ad hoc veni, ut testimonium perhibeam veritati.

^tItem non potest perturbari, quia ipse est vita et vitam dans; supra x, 10: ego veni ut vitam habeant, et abundantius habeant. Nam, ut Augustinus dicit, dominus dicit ego sum via, veritas et vita, tamquam diceret qua vis ire ? Ego sum via. Quo vis ire ? Ego sum veritas. Ubi vis permanere ? Ego sum vita. Non enim, ut Hilarius dicit, in erratica ducit ille qui est via, nec illudit per falsa qui veritas est, neque in mortis relinquit errore qui vita est ». [MM2022]

^Q ¶Codd. : La88 Li449 Ed1953 {MM2020} {MM2022}

³⁵ Tamquam diceret] Quasi dicat Ed1953

³⁶ ph<ilosoph>i La88 ] Ph’<ari>sei Li449

³⁷ qui] quod Ed1953

³⁸ est] et Li449

³⁹ pervenis] pervenies Ed1953

⁴⁰ Deum] eum Li449

^marg.| {CIO14d2.4} HILARIUS. Septimo de Trinitate. ⁴¹* − Non enim vos in erratica atque in invia deducit ille qui via est neque illudit per falsa qui veritas est neque in mortis relinquit⁴² errore qui vita est.^R ^u

^u ¶Fons : Hilarius Pictaviensis , De Trinitate, lib. 7, CCSL 62, c. 33.15 sqq. : «Non nos in erratica adque in inuia deducit ille qui uia est, neque inludit per falsa qui ueritas est, neque in mortis relinquit errore qui uita est».
¶Paral. Cf. Thomas de Aquino, In Io., 14, lect. 2, Marietti, n° 1870 : «Non enim, ut Hilarius dicit, in erratica ducit ille qui est via, nec illudit per falsa qui veritas est, neque in mortis relinquit errore qui vita est.». [MM2020]

^R ¶Codd. : La88 Li449 Ed1953 {MM2020} {MM2022}

⁴¹ .VII. de Trinitate] om. La88, De Trinitate Ed1953

⁴² relinquit] reliquit Li449

^marg.| {CIO14d2 .5} THEOPHYLACTUS. − Cum itaque activam exerces, fit tibi Christus via . Cum autem in contemplativa perseveras, efficitur tibi veritas . Adiecta autem vita est activo et contemplativo. Decet enim ire et predicare pro futuro seculo⁴³.^S ^v

^v ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Ioannis, PG 124, 172C4-5, 11-14 : [CGC2014]* [MM2022] ¶Nota 1. La traduction est exacte et littérale mais elle abrège drastiquement le grec. Théophylacte explique que l’évangile ajoute « et la vie » à l’encontre de ceux qui suivraient la « voie » et enseigneraient la « vérité » pour leur propre gloire et non pour la vie éternelle qui est le but de l’action et de la contemplation.
¶Nota 2. Le commentaire marginal de Nicolaï a donné lieu à une vive discussion avec Combefis concernant les rapports entre vie active et vie contemplative, empreinte du climat de la controverse janséniste en cours. Sans arrière pensée, pour en exprimer le sens littéral, Nicolaï avait jugé utile de retraduire πρακτικὴν μετέρχῃ (activam exerces) par practicen praetergrederis, qu’il entend au sens obvie d’un verbe de mouvement. Un lapsus révélateur de Combefils (Bibliotheca concionatoria, t. 6, 1662, p. 465) dénonce cette lecture en remplaçant de manière tendancieuse praetergederis par transgrederis dont la connotation morale suggère que Nicolaï admettrait une ‘transgression’ de la pratique morale, voire y inciterait. L’accusation de Combefils est explicite : « Non est virtutem colere sed deserere, nec in ea Christum viam habere sed ab ea diabolum ». Il qualifie en outre Nicolaï de « doctor Sorbonicus », titre qui désigne clairement à l’époque les adversaires des Jansénistes (Combefis, Prolusio, § 38, 1668, p. 42-43). Nicolaï se défend d’avoir ainsi fait état de ce que nous pourrions appeler aujourd’hui une sorte de pré-quiétisme moral. Cf. Nicolai , In Catenam auream, 1669, discussio 40, p. 146-157. [MM2022]

^S ¶Codd. : Li449 Ed1657 Ed1953 {MM2020} {MM2022}

⁴³ Seculo] om. Ed1657

^marg.| {CIO14d2.6} AUGUSTINUS. ⁴⁴ − [a] Sciebant ergo viam, quia sciebant ipsum qui est via. Quid autem opus erat ut adderet : V eritas et vita , cum⁴⁵ restaret nosse quo iret⁴⁶ quia⁴⁷ ad veritatem ibat et ad vitam. Ibat ergo ad seipsum per seipsum. [c] Sed numquid, o Domine, ut venires ad nos, reliqueras te? Scio quidem quod “formam servi accepisti”^w et in carne⁴⁸ venisti, manens ubi eras et per hanc rediisti, non relinquens quo veneras. Si ergo per hanc et venisti et rediisti; per hanc nobis non solum⁴⁹ qua veniremus ad te, verum etiam tibi qua venires et redires via fuisti. Cum vero ad vitam, quod es ipse, ivisti, eamdem carnem tuam de morte ad vitam duxisti. [f] Itaque dum⁵⁰ caro de⁵¹ morte venit ad vitam, Christus venit ad vitam. Et quia Verbum est vita, Christus venit ad seipsum; [e] quoniam utrumque est Christus, una persona, [d] scilicet Verbum⁵² caro. [g] Venerat etiam⁵³ per carnem Deus ad homines, veritas ad mendaces : « Est enim Deus verax, omnis autem homo mendax »^x . Cum itaque se ab hominibus abstulit, atque illuc ubi nemo mentitur, carnem suam levavit, idem ipse, qua⁵⁴ : « Verbum caro factum est »^y , per seipsum, id est per carnem suam, ad veritatem, quod est ipse, remeavit. Quam quidem veritatem, quamvis inter mendaces, etiam in morte servavit. [h] Ecce ego ipse, si loquor vobis quod intelligatis, quodammodo ad vos procedo, nec me relinquo. Cum autem tacuero, quodammodo ad me redeo, et vobiscum maneo, si tenueritis quod audistis. Si hoc potest imago quam fecit Deus, quid potest ex Deo nata imago? [b] Ac per hoc et ipse per seipsum, et ad seipsum, et ad Patrem, et nos per ipsum, et ad ipsum, et ad Patrem imus.^z ^T

^w Cf. Phil. 2, 7.

^x Rm. 3, 4.

^y Io. 1, 14.

^z ¶Fons : [a] Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 69, § 2.3-17, CCSL 36, p. 500 : «Et ecce cognouimus quod sciebant uiam, quia sciebant ipsum qui est uia; sed uia est qua itur; numquid 5 uia est et quo itur? Vtrumque autem illos dixerat scire, et quo uadit, et uiam. Opus ergo erat ut diceret : Ego sum uia, ut ostenderet eos qui eum scirent, uiam scire quam putauerant se nescire; quid autem opus erat ut diceret : Ego sum uia, et ueritas, et uita, cum uia cognita qua iret, restaret nosse quo iret, nisi quia ibat ad ueritatem, ibat ad uitam? Ibat ergo ad seipsum, per seipsum. Et nos quo imus, nisi ad ipsum? et qua imus, nisi per ipsum? Ipse igitur ad seipsum per se ipsum; nos ad ipsum per ipsum; immo uero et ad Patrem et ipse et nos. Nam et de seipso alibi dicit : Ad Patrem uado; et hoc loco propter nos : Nemo, inquit, uenit ad Patrem, nisi per me. [b] Ac per hoc et ipse per seipsum et ad seipsum et ad Patrem, et nos per ipsum et ad ipsum et ad Patrem». Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 69, § 3.7-35, CCSL 36, p. 501 : «Thomas apostolus ut te interrogaret, habuit te ante se, nec tamen intellegeret te, nisi haberet in se; ego interrogo te, quia te scio esse super me; interrogo autem inquantum possum super me effundere animam meam, ubi non sonantem et tamen docentem audiam te. Dic mihi, obsecro, quomodo uadis ad te? [c] Numquidnam ut uenires ad nos, reliqueras te; maxime quia non a teipso uenisti, sed Pater te misit? Scio quidem quod te exinanisti; sed quia formam serui accepisti, non quia formam Dei uel ad quam redires demisisti, uel quam reciperes amisisti; et tamen uenisti, et non solum usque ad carnales oculos, uerum etiam usque ad manus hominum peruenisti. Quomodo, nisi in carne? Per hanc uenisti manens ubi eras, per hanc redisti non relinquens quo ueneras. Si ergo per hanc uenisti et redisti, per hanc procul dubio non solum nobis es qua ueniremus ad te, uerum etiam tibi qua uenires et redires, uia fuisti. Cum uero ad uitam, quod es ipse, isti; eamdem prefecto carnem tuam de morte ad uitam duxisti. Aliud quippe Deus Verbum est, aliud homo; sed [d] Verbum caro factum est, id est homo. Non itaque alia Verbi, alia est hominis persona, [e] quoniam utrumque est Christus una persona; ac per hoc quemadmodum caro cum mortua est, Christus est mortuus, et cum caro sepulta est, Christus est sepultus (sic enim corde credimus ad iustitiam, sic ore confessionem facimus ad salutem, [f] ita cum caro a morte uenit ad uitam, Christus uenit ad uitam. Et quia Verbum Dei Christus est, Christus est uita. Ita miro quodam et ineffabili modo, qui numquam demisit uel amisit seipsum, uenit ad seipsum. [g] Venerat autem, ut dictum est, per carnem Deus ad homines, ueritas ad mendaces : Deus enim uerax, omnis autem homo mendax. Cum itaque ab hominibus abstulit, atque illuc ubi nemo mentitur, carnem suam leuauit, idem ipse, quia Verbum caro factum est, per seipsum, id est per carnem, ad ueritatem, quid est ipse, remeauit. Quam quidem ueritatem, quamuis inter mendaces, et in morte seruauit; aliquando enim Christus fuit mortuus, sed numquam fuit falsus». [h] Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 69, § 4.3-11, CCSL 36, p. 502 : «Ecce ego ipse, quantum adtinet ad animum meum, cum hoc sim quod estis et uos, si taceo, apud meipsum sum; si autem loquor uobis quod intellegatis, quodammodo ad uos procedo, nec me relinquo, sed et ad uos accedo, et non recedo unde procedo. Cum autem tacuero, quodammodo ad me redeo; et quodammodo uobiscum maneo, si tenueritis quod audistis in sermone quem dico. Si hoc potest imago quam fecit Deus, quid potest non a Deo facta, sed ex Deo nata imago Dei Deus; cuius illud, quo ad nos egressus est, et in quo a nobis regressus est, corpus, non sicut meus elapsus est sonus, sed manet ibi ubi iam non moritur, et mors ei ultra non dominabitur? Multa de his evangelicis uerbis adhuc dici fortasse poterant et debebant; sed non sunt corda uestra spiritalibus cibis quamlibet suauibus oneranda; maxime quia spiritus promptus est, caro autem infirma». [FG2018]

^T ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

⁴⁴ Augustinus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

⁴⁵ cum] + iam via cognita per quam iret Ed1657

⁴⁶ iret] + nisi Ed1657 Ed1876 (iuxta P615 P616 P639 P15760)

⁴⁷ quia] nisi praem. Li449

⁴⁸ in carne] per carnem Li449

⁴⁹ Nobis-non solum] inv. Li449

⁵⁰ dum] cum Li449

⁵¹ de] a Li449

⁵² Verbum] et + Li449

⁵³ etiam] et Li449

⁵⁴ qua] quia Li449

^marg.| {CIO14d2.7} CHRYSOSTOMUS.{hom.72} . − Si enim (dicit) ego sum Dominus ducendi ad Patrem, omnino venietis illuc neque enim est possibile alia venire via. cum autem supra dixerit^aa : « Nemo potest venire ad me, nisi Pater traxerit⁵⁵ illum », nunc dicens quoniam nullus potest venire ad Patrem nisi per me, exequat seipsum ei qui genuit. Qualiter autem dixerit^ab : Quo vado scitis et viam scitis , ostendit subdens :

^aa Io. 6, 44.

^ab Io. 14, 4.

⁵⁵ traxerit] tinxerit cacogr. Li449

Numérotation du verset Io. 14,7

Si cognovissetis me, et Patrem meum utique cognovissetis;

^marg.| quasi dicat si sciretis meam substantiam et dignitatem, et eam que Patris est⁵⁶ sciretis. Noverant quidem eum, sed non ita ut oportebat postea autem spiritus veniens perfectam in eis construxit cognitionem et propter hoc subditur :

⁵⁶ est] om. Li449

Amodo cognoscetis eum

^marg.| Dicit autem eam que secundum mentem cognitionem.

Et vidistis eum

^marg.| s cilicet per me ostendens quoniam qui videt eum⁵⁷, et Patrem videt⁵⁸. viderunt autem eum, non in nuda substantia, sed carne indutum.^U

^U ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

⁵⁷ videt eum] eum vidit Li449

⁵⁸ videt] vidit Li449

^marg.| {CIO14d2.8} BEDA. − Sed querendum est quomodo nunc dicat Dominus : Si cognovissetis me etc.⁵⁹* cum premiserit supra^ac : Quo ego vado scitis et viam scitis . Datur ergo intelligi quia quidam eorum sciebant, quidam vero nesciebant, quorum unus erat Thomas.^V

^ac Io. 14, 4.

^V ¶Codd. : Cbg133 Li449 Ed1953 {MM2022}

⁵⁹ etc.] + et Patrem meum utique cognovissetis Ed1953

^marg.| {CIO14d2.9} HILARIUS. Septimo de Trinitate. ⁶⁰* − Vel aliter continua. Cum iter ad Patrem per Filium sit, querendum est utrum hoc per doctrine admonitionem, an per nature fidem sit. Intelligentie igitur sensum in consequentibus requiramus. Nam sequitur : Si cognovissetis me et Patrem meum utique cognovissetis ⁶¹. In sacramento enim assumpti corporis divinitatis paterne naturam confirmans, hunc ordinem tenuit. Tempus autem visionis separavit a tempore cognitionis. Nam quem cognoscendum ait, eumdem iam dixit et visum, ut nature iam pridem in se conspecte scientiam ex tempore nunc huius revelationis acciperent.^W ^ad

^ad ¶Fons : Hilarius Pictaviensis , De Trinitate, lib. 7, CCSL 62, c. 33.22 sqq. : «Et quia haec benigna ad salutem nostram dispensationis suae nomina ipse constituit, ut nos tamquam uia in ueritatem deduceret et ueritas constitueret in uita, cognoscendum est, quod illud obtinendae uitae sacramentum esse demonstret. Nemo uenit ad Patrem nisi per me. Iter ad Patrem per Filium est. Et quaerendum est utrum hoc per doctrinae admonitionem an per naturae fidem sit, quia uideri possimus per doctrinam Fili potius ad Patrem, quam per confessionem paternae in eo diuinitatis uenire. Intellegentiae igitur sensum in consequentibus requiramus. Non enim fides ex arbitrio nostro, sed ex dictorum est ineunda uirtutibus. Nam hoc sequitur : Si scitis me, et Patrem meum scitis. Homo Iesus Christus cernitur. Et quomodo si ipse cognitus sit, erit cognitus Pater, cum naturae suae, id est hominis in eo, habitum apostoli recognoscant, et liber a corporali Deus carne non in hac corporalis carnis infirmitate noscendus sit? Sed in sacramento adsumpti corporis diuinitatis paternae naturam in se Dominus confirmans, hunc ordinem tenuit : Si scitis me, et Patrem meum scitis, et amodo scietis eum et uidistis eum. Tempus uisionis separauit a tempore cognitionis. Nam quem cognoscendum ait, eundem iam dixit et uisum, ut naturae iam pridem in se conspectae scientiam ex tempore nunc huius reuelationis acciperent. Sed commouit apostolum Philippum nouitas dictorum». [MM2020]

^W ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2020}

⁶⁰ .VII.] om. Ed1953

⁶¹ cognovissetis] + et amodo cognoscetis (cognoscitis Weber ) eum et vidistis eum Li449@ Weber

Numérotation du verset Io. 14,
distinctio 3

^prol.| [Io. 13, 16-14, 31 legitur in feria quinta in Cena Domini; cf. Ordinarium OP 652]

^marg.| {CIO14d3.1} HILARIUS. Septimo de Trinitate. ⁶²* − Commovit apostolum Philippum novitas dictorum. Homo cernitur, Dei se Filium confitetur, cognito se cognoscendum Patrem fatetur, Patrem visum esse dicit. Prorupit igitur apostolica familiaritas Dominum interrogans.
Unde dicitur :

⁶² .VII.] om. Li449

Numérotation du verset Io. 14,8

Dicit ei Philippus : Domine, ostende nobis Patrem et sufficit nobis.

^marg.| Non visum negavit, sed ostendi sibi rogavit neque ostensionem veluti corporalis contemplationis⁶³* desideravit, sed demonstrationem intelligendi eius qui visus est postulavit. Filium enim in habitu hominis viderat, sed quomodo per id Patrem⁶⁴ viderit, nescit. Nam ut ostensio illa intelligendi potius esset demonstratio quam videndi subiecit : Et sufficit nobis .^X ^ae

^ae ¶Fons : Hilarius Pictaviensis , De Trinitate, lib. 7, CCSL 62, c. 35.1 sqq. : «Sed commouit apostolum Philippum nouitas dictorum. Homo cernitur, Dei se Filium confitetur; cognito se cognoscendum Patrem fatetur; Patrem uisum esse dicit, et per id cognoscendum esse quia uisus sit. Humani istud animi infirmitas non capit nec fidem sumit tam diuersarum rerum professio : ut qui tunc uisus sit, nunc cognoscendus sit, cum uidisse cognitio sit; ut si Filius cognitus sit, et Pater cognitus sit, cum cognitionem Fili ipse secundum hominem corporalis et uisus et tactus ingesserit, cognitionem autem ex eo Patris ipsa illa differens ab eo conspecti hominis natura non praestet, et frequenter Filius Patrem a nemine uisum esse testatus sit. Prorupit igitur apostolica familiaritate et constantia Dominum interrogans : Domine, ostende nobis Patrem, et sufficit nobis. Non fides nunc periclitatur, sed ignorationis hic error est. Visum enim iam et amodo cognoscendum Dominus Patrem dixerat, sed uisum esse apostolus non intellexerat. Denique non uisum negauit, sed ostendi sibi rogauit. Neque ostensionem ueluti corporalis contemplationis desiderauit, sed demonstrationem intellegendi eius qui uisus est postulauit. Filium enim in habitu hominis uiderat, sed quomodo per id Patrem uiderit nescit. Nam ad id quod dixerat : Domine, ostende nobis Patrem, ut ostensio illa intellegendi potius esset demonstratio quam uidendi, subiecit : et sufficit nobis. Non adempta est fides dicto, sed cognoscendi demonstratio est postulata, quae sufficeret ad fidem dicti : quia per Domini professionem auctoritas esset non incerta credendi. Hinc autem ostendendi Patris petitio orta est, quia dictus esset uisus esse et per hoc noscendus esse, quia uisus sit». [MM2020]

^X ¶Codd. : Li449 Mt366 Ed1953 {MM2020}

⁶³ contemplationis] + intuitum Ed1953

⁶⁴ per id – Patrem] inv. Li449

^marg.| {CIO14d3.2} AUGUSTINUS. Primo de Trinitate. ⁶⁵* − Illa enim letitia qua nos adimplebit cum vultu suo, ^af nihil amplius requiretur quod bene intellexerat Philippus, ut diceret : Domine, ostende nobis Patrem, et sufficit nobis. Sed nondum intellexerat eo quoque modo ad ipsum se potuisse dicere Domine, ostende nobis te et sufficit nobis. Ut enim hoc intelligeret, responsum est ei a Domino. ^Y ^ag

^af Cf. Ps. 15, 10 : « Adimplebis me lætitia cum vultu tuo ».

^ag ¶Fons : Augustinus Hipponensis, De Trinitate, lib. 1, c. 8, CCSL 50, lin. 103 : «illa laetitia nihil amplius requiretur quia nec erit quod amplius requiratur. ostendetur enim nobis pater et sufficiet nobis. quod bene intellexerat philippus ut diceret: domine, ostende nobis patrem [te Eugip.] et sufficit nobis. sed nondum intellexerat eo quoque modo idipsum se potuisse dicere: 'domine, ostende nobis te et sufficit nobis'. ut enim hoc intellegeret, responsum est ei a domino: tanto tempore uobis cum sum et non cognouistis me?». <diff.> Eugippius, Excerpta ex operibus s. Augustini, cap. 226, sectio 246 (De trin. I), CSEL 9, p. 734.13 sqq. [MM2020]

^Y ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2022}

⁶⁵ Primo] om. Ed1953

^marg.| Unde sequitur :

Numérotation du verset Io. 14,9

Dixit⁶⁶ ei Iesus : Tanto tempore vobiscum sum et non cognovistis me?

⁶⁶ Dixit] dicit Li449@ #Li449 Weber

^marg.| {CIO14d3.3} AUGUSTINUS. Super Ioannem. ⁶⁷ − Sed quomodo hoc dicit, cum et quo iret scirent et viam⁶⁸ scirent, non ob aliud nisi quod ipsum scirent? Sed facile ista questio solvitur, si dicamus, quod eum aliqui eorum sciebant, aliqui nesciebant, de ⁶⁹ quibus erat Philippus.^Z ^ah

^ah ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 70, § 2.14-19, CCSL 36, p. 503 : «Quomodo nunc dicit : Tanto tempore uobiscum sum, et non cognouistis me, cum profecto, et quo iret, et uiam scirent, non ob aliud nisi quod ipsum utique scirent? Sed facile ista soluitur quaestio, si dicamus quod eum aliqui eorum sciebant, aliqui nesciebant, atque in his qui nesciebant et Philippus erat, ut quod ait : Et quo ego uado scitis, et uiam scitis, illis dixisse intellegatur qui sciebant, non Philippo cui dictum est : Tanto tempore uobiscum sum, et non cognouistis me, Philippe? His ergo qui Filium iam nouerant, etiam illud de Patre dictum est : Et amodo cognoscetis eum, et uidistis eum; dictum est enim propter omnimodam similitudinem quae illi cum Patre est, ut ideo amodo dicerentur nosse Patrem, quia nouerant similem Filium». [FG2018]

^Z ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2022}

⁶⁷ super Li449 ] in Ed1953

⁶⁸ et viam] om. Li449

⁶⁹ de] in Li449

^marg.| {CIO14d3.4} HILARIUS. Septimo de Trinitate. ⁷⁰* {lib.7} . − Arguit Apostoli ergo ⁷¹* in cognoscendo se ignorationem⁷²*. Cum enim ea que gereret, propria Deo essent, calcare undas, iubere ventis, peccata dimittere, mortuis vitam reddere; hinc querele omnis orta conquestio est, quod in homine assumpto Dei non intellecta natura est. Et ideo postulanti ut sibi Patrem ostenderet, ait : ^AA ^ai

^ai ¶Fons : Hilarius Pictaviensis , De Trinitate, lib. 7, CCSL 62, c. 36.1-8 sqq. : «Arguit apostoli in cognoscendo se ignorationem, quia superius se cognito Patrem quoque cognitum esse dixisset. Sed quid illud est quod quaeritur se tanto tempore cognitum non fuisse? Scilicet quia se cognito paternae in se naturae esset intellegenda diuinitas. Cum enim ea quae gereret propria Deo essent, calcare undas, iubere uentis, inintellecta demutatione uini incremento que panium cum gestorum fide gerere, fugare daemonas, morbos depellere, damna corporum rependere, emendare uitia natiuitatis, peccata dimittere, uitam mortuis reddere; et haec agere carnalem et Dei se Filium inter ista profitentem, hinc quaerellae omnis orta conquaestio est, quod in sacramento natiuitatis humanae gessisse haec in homine adsumpto Dei non intellecta natura est. Et idcirco arguens cur cum haec tanto tempore gereret agnitus non fuisset, postulantibus ut sibi Patrem ostenderet ait : Qui me uidit, uidit et Patrem». [MM2020]

^AA ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2020]

⁷⁰ .VII.] om. Ed1953

⁷¹ Apostoli ergo] ergo Apostolum Ed1953

⁷² ignorationem] ignorantem Ed1953

Philippe, qui videt me, videt et Patrem⁷³.

⁷³ Patrem] quomodo tu dicis ostende nobis Patrem + Li449@ Weber

^marg.| {CIO14d3.5} AUGUSTINUS. ⁷⁴ − [a] Solemus enim de simillimis duobus ita loqui. [c] Vidistis istum [b] vidistis illum⁷⁵*. [d] Sic ergo dictum est : Qui videt me, videt et Patrem. N on quod ipse sit Pater et Filius sed quod a Patris similitudine in nullo prorsus discrepet Filius.^AB ^aj

^aj ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 70, § 2.14-19, CCSL 36, p. 504 : «[a] Solemus enim de simillimis duobus ita loqui eis qui unum illorum uident, et qualis est alius uolunt nosse, ut dicamus : [b] Vidistis istum, [c] illum uidistis. [d] Sic ergo dictum est : Qui me uidet, uidet et Patrem; non utique ut ipse sit Pater qui Filius, sed quod a Patris similitudine in nullo prorsus discrepet Filius». [FG2018]*

^AB ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2022]

⁷⁴ Augustinus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

⁷⁵ istum... illum] illum .... istum Ed1953

^marg.| {CIO14d3.6} HILARIUS . Septimo de Trinitate. ⁷⁶* − Non autem hic ille⁷⁷* visum oculorum carnalium significat. Non enim hoc quod ex partu virginis carnale est, ad contemplandam in eo Dei formam et imaginem proficit. Sed intellectus Dei Filius id prestat ut intellectus et Pater sit, dum ita imago est ut non differat genere, sed significet auctorem⁷⁸. Non enim solitarium sermo significat et indifferentem; tamen naturam professio docet. Cum enim dicitur ad ⁷⁹* Patrem, exclusa est singularis atque unici intelligentia. Et quid reliquum est nisi⁸⁰* per nature unicam similitudinem Pater per Filium visus sit?^AC ^ak

^ak ¶Fons : Hilarius Pictaviensis , De Trinitate, lib. 7, CCSL 62, c. 37.3-19, c. 38.15 sqq. : «Non hic ille nunc contemplationem corpoream et uisum oculorum carnalium significat, sed eorum de quibus dixerat : Nonne uos dicitis, quoniam adhuc quattuor menses sunt, et messis uenit? Ecce dico uobis : Leuate oculos uestros et aspicite regiones, quia albae sunt ad messem. Nec tempus patitur nec albentium ad messem regionum significatio permittit, aliquid hic terrenum et corporeum intellegi. Sed ad perfectorum fructuum beatitudinem contuendam intellegentiae iussit oculos eleuari, ut nunc dicens : Qui me uidit, uidit et Patrem. Non enim hoc quod ex partu uirginis carnale est ad contemplandam in eo Dei formam et imaginem proficit, neque ad incorporalis Dei naturam uidendam adsumpti hominis species in exemplo est. Sed agnitus in eo Deus est, si quibus tamen ipse agnitus est, ex uirtute naturae. Et intellectus Deus Filius id praestat, ut intellectus et Pater sit, dum ita imago est, ut non differat genere, sed significet auctorem. Imagines enim ceterae ex diuersis aut metallis aut fucis aut generibus aut artibus reddunt eorum species quorum sunt imagines institutae, sed numquid ut imagines uerae sint exaequari possunt inanima uiuentibus et uel picta uel sculpta uel fusa natiuis? Filius autem Patri non secundum haec imago est, quia uiuentis uiuens imago est; et ex eo natus non habet naturae diuersitatem; et in nullo diuersus tenet naturae eius ex qua non diuersus est potestatem. Quod ergo imago est eo proficit, ut Patrem Deum unigeniti Dei significet natiuitas, significet autem ut forma ipse et imago inuisibilis Dei. Et per hoc non amittit naturae unitam similitudinem, quia nec careat uirtutem naturae. [c. 38] Et hinc illud est : Tanto tempore uobis cum sum, et non nostis me, Philippe? Qui me uidit, uidit et Patrem. Quomodo tu dicis : Ostende nobis Patrem? Non creditis mihi, quoniam ego in Patre et Pater in me est? Non relictus est hominum eloquiis de Dei rebus alius praeterquam Dei sermo. Omnia reliqua et arta et conclusa et inpedita sunt et obscura. Si quis aliis uerbis demonstrare hoc quam quibus a Deo dictum est uolet, aut ipse non intellegit, aut legentibus non intellegendum relinquit. Dominus dixit, cum rogaretur ut ostenderet Patrem : Qui me uidit, uidit et Patrem. Hoc demutare Antechristi est, hoc negare Iudaei est, hoc nescire gentilis est. Sed forte intellegentiae sensus in crimine sit. Sit in fide nostra uitium, si in dictis Dei resedit obscuritas. Nam nec solitarium sermo significat, et indifferentem tamen naturam professio docet. Visum enim in Filio et Patrem, nec singularis potest esse nec disparis, quia per hunc ille uisus, neque non unum sunt in sacramenti professione neque unus. Et quaero, quid significasse in eo Dominus credetur cum dicit : Qui me uidit, uidit et Patrem. Non tenes unionem, ubi per coniunctionem ipsam paterni nominis significatur adiectio. Cum enim dicitur et Patrem, exclusa est singularis adque unici intellegentia. Et quid reliquum est, nisi per naturae unitam similitudinem Pater per Filium uisus sit? Et ne hoc incertum nobis ad fidem relinqueretur, Dominus subiecit : Quomodo tu dicis : Ostende nobis Patrem?»
¶Nota La différence paléographique entre unitam et unicam est mineure en raison de l’indifférentiation fréquente du c et du t dans les écritures minuscules. Il peut donc s’agir aussi bien d’un accident de copie non imputable à Thomas que d’un accident de lecture révélateur de sa forma mentis. [MM2020]

^AC ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2020]

⁷⁶ .VII.] om. Ed1953

⁷⁷ hic ille] inv. Ed1953

⁷⁸ auctorem] auctoritatem Li449

⁷⁹ ad] et Li449

⁸⁰ nisi] + ut Ed1953

^marg.| {CIO14d3.7} AUGUSTINUS. ⁸¹ − [b] Sed numquid obiurgandus⁸² est qui cum similem viderat, etiam illum cui⁸³ est similis, vult videre? [c] Sed ideo discipulum Dominus arguebat quoniam cor postulantis videbat. Tamquam enim melior esset Pater quam Filius, ita Philippus Patrem nosse cupiebat; et ideo nec Filium sciebat, quo alium⁸⁴ meliorem esse credebat. Ad hunc ergo sensum corrigendum⁸⁵ dictum est :

⁸¹ Augustinus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

⁸² obiurgandus] obiurgandum Li449

⁸³ cui] cuius Li449

⁸⁴ alium] aliquo Li449

⁸⁵ corrigendum] contingendum Li449

Numérotation du verset Io. 14,10

Non credis quia ego in Patre et Pater in me est?

^marg.| Quasi dicat : [a] Si ad te multum est hoc videre, saltem quod non vides crede.^AD ^al

^al ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 70, § 3.4-23, CCSL 36, p. 504 : «Quod [a] si ad te multum est hoc uidere, saltem quod non uides hoc crede. Quomodo enim dicis, inquit : Ostende nobis Patrem? Si me uidisti qui omnímodo similis sum, uidisti illum cui similis sum. Quod si uidere non potes, non saltem credis quia ego in Patre, et Pater in me est? Poterat hic dicere Philippus : Video quidem te, et credo simillimum esse Patri; [b] sed numquid arguendus et obiurgandus est qui cum similem uidet, etiam illum cui similis est uult uidere? Similem quidem noui, sed adhuc alterum sine altero noui; non mihi sufficit, nisi et illum cuius est iste similis nouerim. Ostende itaque nobis Patrem, et sufficit nobis. [c] Sed ideo magister discipulum arguebat, quoniam cor postulantis uidebat. Tamquam enim melior esset Pater quam Filius, ita Philippus Patrem nosse cupiebat; et ideo nec Filium sciebat, quo melius esse aliquid credebat. Ad hunc sensum corrigendum dictum est : Qui uidet me, uidet et Patrem. Quomodo tu dicis : Ostende nobis Patrem? Video quomodo tu dicas I non alterum quaeris uidere similem, sed illum putas esse meliorem. Non credis quia ego in Patre, et Pater in me est? Cur in similibus distantiam cupis cernere? cur inseparabiles separatim desideras nosse? Deinde non ad solum Philippum, sed ad eos pluraliter loquitur, quae non sunt in angustias coartanda, ut adiuuante ipso diligentius exponantur». [FG2018]

^AD ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2022]

^marg.| {CIO14d3.8} HILARIUS. De Trinitate. ⁸⁶* − Que enim ignorandi Patrem aut ostendendi ignorantibus necessitas relinquebatur, cum Pater in Filio visus esset ex proprietate nature, dum ex indifferentia unitatis unum sint natus et generans, ut hic sermo Domini⁸⁷ sequeretur : Non credis quia ego in Patre, et Pater in me est ? ^AE ^am

^am ¶Fons : Hilarius Pictaviensis , De Trinitate, lib. 7, CCSL 62, c. 38.27 sqq. : «Quae enim ignorandi Patrem aut ostendendi ignorantibus necessitas relinquebatur, cum Pater in Filio uisus esset? Visus autem adeo est ex proprietate naturae, dum ex indifferentia adque in genere ueritatis unum sunt natus et generans, ut hic Domini sermo sequeretur : Non creditis, quoniam ego in Patre et Pater in me?» [MM2020]

^AE ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2020]

⁸⁶ De Trinitate] om. Li449

⁸⁷ Domini Li449 ² (sec. m.)] om. Li449 *

^marg.| {CIO14d3.9} AUGUSTINUS. Primo de Trinitate. ⁸⁸* − Volebat enim eum ex fide vivere, antequam illud posset videre. Et ideo dicit : Non credis ? Contemplatio quippe merces est fidei. Cui mercedi per fidem corda mundantur.^AF ^an

^an ¶Fons : Augustinus Hipponensis, De Trinitate, lib. 1, c. 8, CCSL 50, lin. 111 : «sed quia uolebat eum ex fide uiuere antequam illud posset uidere, secutus est et ait : non credis quia ego in patre et pater in me? quamdiu enim sumus in corpore, peregrinamur a domino. per fidem enim ambulamus, non per speciem. contemplatio quippe merces est fidei, cui mercedi per fidem corda mundantur, sicut scriptum est : mundans fide corda eorum». <ex quo> = Eugippius, Excerpta ex operibus s. Augustini, cap. 226, sectio 246 (De trin. I), CSEL 9, p. 734.22 sqq. [MM2020]

^AF ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2020}

⁸⁸ Primo] om. Ed1953

^marg.| {CIO14d3.10} HILARIUS. Septimo de Trinitate. ⁸⁹* {lib.7} . − Pater autem in Filio est et Filius in Patre, non per duplicem convenientium generum coniunctionem, neque per insitivam⁹⁰* capacioris substantie naturam; quia per corporalem necessitatem exteriora fieri his quibus continentur interiora non possunt, sed per nativitatem viventis nature ex vivente, dum non aliud ex Deo quam Deus nascitur.^AG ^ao

^ao ¶Fons : Hilarius Pictaviensis , De Trinitate, lib. 7, CCSL 62, c. 39.26 sqq. : «Pater igitur in Filio est et Filius in Patre, Deus in Deo. Non per duplicem conuenientium generum coniunctionem; neque per insitiuam capaciori substantiae naturam, quia per corporalem necessitatem exteriora fieri his quibus continentur interiora non possunt; sed per natiuitatem uiuentis ex uiuente naturae : dum res non differt, dum naturam Dei non degenerat natiuitas, dum non aliud aliquid quam in Deum ex Deo Deus nascitur, dum nihil in his nouum est nihil alienum nihil separabile, dum in Patre et Filio credere deos duos inpium est, dum Patrem et Filium singularem Deum praedicare sacrilegum est, dum Deum ex Deo quod in similitudine generis unum sint negare blasfemum est».
<cuius fons> Cf. Petrus Lombardus, Sententiae, lib. 1, d. 19, c. 4, § 3, ed. I. Brady, p. 162 (diff.) : «Fateamur ergo quod pater est in filio et filius in patre, deus in deo, ut idem hilarius ait in uii libro de trinitate, non per duplicem conuenientium generum coniunctionem, nec per insitiuam capacioris substantiae naturam; sed per naturae unitam similitudinem, per natiuitatem uiuentis ex uiuente naturae : Dum res non differt, dum naturam dei non degenerat natiuitas, dum non aliud aliquid ex deo quam deus nascitur, dum nihil in his nouum est, nihil alienum, nihil separabile. Ecce his uerbis, prout humana permittit infirmitas, ex quo sensu christus dixerit se esse in patre et patrem in se». [MM2020]

^AG ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2020}

⁸⁹ .VII.] om. Ed1953

⁹⁰ insitivam] insitam Ed1953

^marg.| {CIO14d3.11} HILARIUS. Quinto de Trinitate. ⁹¹* − Naturam enim suam, ut ita dicam, sequitur : indemutabilis Deus, indemutabilem gignens Deum nec naturam suam deserit ex indemutabili Deo indemutabilis Dei perfecta nativitas. Subsistentem igitur in eo Dei naturam intelligimus, cum in Deo Deus sit⁹²; nec preter eum qui est Deus, quisquam alius Deus sit.^AH ^ap

^ap ¶Fons : <revera> Petrus Lombardus, Sententiae, lib. 1, d. 5, c. 1, § 11, ed. I. Brady, p. 84.27-32 : «Unde idem hilarius addit in u libro : Eandem naturam habet genitus quam ille qui genuit, ita tamen ut natus non sit ille qui genuit : Nam quomodo erit ipse cum genitus sit? Sed in his ipsis subsistat ille qui genitus est, in quibus totus est ipse qui genuit, quia non est aliunde qui genitus est. Et ideo non refertur ad aliud quod in uno subsistit ex uno. Ac sic in generatione filii et naturam suam , ut ita dicam, sequitur indemutabilis deus indemutabilem gignens deum; nec naturam suam deserit ex indemutabili deo indemutabilis dei perfecta natiuitas . Subsistentem igitur in eo dei naturam intelligamus, cum in deo deus insit, nec praeter eum qui est deus quisquam deus alius sit, quia ipse deus et in eo deus. Naturae ergo dei patris ueritas in deo filio esse docetur, cum in eo deus intelligitur esse qui deus est. Est enim unus in uno et unus ab uno. Quod legitur : Pater de sua substantia genuisse filium et filius substantiae patris. Dicitur quoque, et frequenter in scriptura sacra legitur, pater de substantia sua genuisse filium».
<cuius fons> Hilarius Pictaviensis , De Trinitate, lib. 5, CCSL 62, c. 37.15 sqq. : «Ac sic in generatione Fili et naturam suam sequitur incorporalis adque indemutabilis Deus, incorporalem adque indemutabilem Deum gignens; nec naturam suam deserit ex incorporali adque indemutabili Deo incorporalis et indemutabilis Dei perfecta natiuitas. Per hoc itaque subsistentis ex Deo Dei sacramentum haec ita unigenitus Deus per sanctum Moysen testatur : Videte, uidete, quoniam ego sum Dominus, et non est Deus praeter me. Non est enim natura diuinitatis alia, ut praeter se Deus ullus sit. Nam cum ipse Deus sit, tamen etiam per naturae uirtutem in eo Deus est».
¶Paral. Thomas de Aquino, Summae theologiae prima pars, q. 42a. 5 co. : «Respondeo dicendum quod in patre et filio tria est considerare, scilicet essentiam, relationem et originem; et secundum quodlibet istorum filius est in patre, et e converso. Secundum essentiam enim pater est in filio, quia pater est sua essentia, et communicat suam essentiam filio, non per aliquam suam transmutationem, unde sequitur quod, cum essentia patris sit in filio, quod in filio sit pater. Et similiter, cum filius sit sua essentia, sequitur quod sit in patre, in quo est eius essentia. Et hoc est quod Hilarius dicit, v de trin., naturam suam, ut ita dicam, sequitur immutabilis Deus, immutabilem gignens Deum. Subsistentem ergo in eo Dei naturam intelligimus, cum in Deo Deus insit. Secundum etiam relationes, manifestum est quod unum oppositorum relative est in altero secundum intellectum. Secundum originem etiam manifestuest quod processio verbi intelligibilis non est ad extra, sed manet in dicente. Id etiam quod verbo dicitur, in verbo continetur. Et eadem ratio est de spiritu sancto». <cuius fons> Thomas de Aquino, In I Sent. d. 5 q. 3 a. 1, expositio textus : «Sed non sequitur : quia ipse est unigenitus patris, et per generationem totam naturam patris accepit : et hoc est quod dicit : in naturam unigenitam subsistat. Non est aliunde, idest ab alio quam a patre : et ideo non refertur ad aliud, idest ad aliam personam quam ad patrem, inquantum filius est : quia ad spiritum sanctum refertur, inquantum spirans est. Vel aliter : aliunde, scilicet quam de essentia patris. Ad aliud similiter quantum ad essentiam vel naturam, quasi non habens divinam naturam, sed aliam. In uno subsistit, in unitate naturae divinae : ex uno, idest ex patre, vel ex unitate naturae patris. Ac sic in generatione filii naturam suam (ut ita dicam) sequitur indemutabilis Deus indemutabilem Deum gignens. Vult ostendere quomodo filius sit in patre, et e converso, hoc modo. Pater per generationem dat naturam suam filio. Ergo, cum pater sit immutabilis, non amittit naturam, sed sequitur eam : quia ubi est natura sua, est et ipse : unde, cum natura sua sit in filio, ipse est in eo». [MM2020]

^AH ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2020}

⁹¹ .V.] om. Ed1953

⁹² insit Li449

^marg.| {CIO14d3.12} CHRYSOSTOMUS. ⁹³*{hom.73} . − Vel aliter totum. Philippus hic corporeis oculis Patrem volebat videre, quia et ipsum Filium ita se existimabat vidisse, fortassis⁹⁴ a prophetis audiens, quoniam : « vidi Dominum »^aq , et ideo dixit ostende nobis Patrem. Etenim Iudei interrogaverunt⁹⁵ quis est Pater tuus et Petrus et Thomas, quo iret et nullus didicit⁹⁶ manifeste. ut ergo non videatur onerosus esse Philippus, et ipse interrogans ostende nobis Patrem, adiungit et sufficit nobis; id est nihil plus querimus. Dominus autem non dixit ei impossibile petis; sed ostendit quoniam neque ipsum Filium vidit nam si hunc potuisset videre, et illum vidisset; et ideo dicit tanto tempore vobiscum sum, et non cognovistis me ⁹⁷? Non dixit non vidistis me, sed non cognovistis me, quantum ad hoc scilicet quod Filius hoc manens quod Pater, decenter in seipso ostendit eum qui genuit. Deinde dividens hypostases, ait qui videt me, videt et Patrem ne quis dicat, quod ipse est Pater, ipse Filius. Ostendit autem per hoc quoniam neque Filium visu corporeo vidit. si autem aliquis hic visum cognitionem dicere velit, non contradico; quasi dicat qui cognovit me, cognovit et Patrem. sed non dixit hoc; sed consubstantialitatem representare volens, dixit qui meam substantiam vidit, vidit et eam que Patris. unde patet quod non est creatura creaturam enim videntes, Deum nesciunt omnes Philippus etiam⁹⁸ substantiam Patris videre querebat. si ergo alterius substantie esset, non diceret qui videt me, videt et Patrem . sed nec aliquis in argento auri substantiam videre potest non enim alia per aliam apparet naturam.^AI

^aq Is. 6, 1.

^AI ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

⁹³ Chrysostomus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

⁹⁴ fortassis] fortasse Li449

⁹⁵ Etenim Iudei interrogaverunt] Et Iudei enim interrogaverant Li449

⁹⁶ didicit] dicit Li449

⁹⁷ cognovistis me] cognovisti me Philippe Li449

⁹⁸ etiam] iter. Li449

^marg.| {CIO14d3.13} AUGUSTINUS. ⁹⁹ − [a] Deinde non ad solum Philippum, sed ad omnes pluraliter loquitur, [b] dicens :

⁹⁹ Augustinus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

Verba que ego loquor vobis, a meipso non loquor.

^marg.| Quid est a meipso non loquor , nisi a meipso non sum, qui loquor? Ei quippe tribuit quod facit de quo est ipse qui facit.^ar ^AJ

^ar ¶Fons : [a] Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 70, § 3.25-26, CCSL 36, p. 504 : «Deinde non ad solum Philippum, sed ad eos pluraliter loquitur, quae non sunt in angustias coartanda, ut adiuuante ipso diligentius exponantur». [b] Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 71, § 1.3-9, CCSL 36, p. 505 : «Audite auribus, accipite mentibus, dilectissimi, loquentibus quidem nobis, sed ipso docente qui non recedit a nobis. Dominus dicit, quod modo cum legeretur audistis : Verba quae ego loquor uobis, a meipso non loquor; Pater autem in me manens ipse facit opera. Ergo et uerba opera sunt? Plane ita est. Nam profecto qui proximum loquendo aedificat, bonum opus operatur. Sed quid est a me ipso non loquor, nisi, a meipso non sum qui loquor? Ei quippe tribuit quod facit, de quo est ipse qui facit. Pater enim Deus non est de aliquo, Filius autem Deus est quidem Patri aequalis, sed de Patre Deo. Ideo ille Deus, sed non de Deo; et lumen, sed non de lumine; iste uero Deus de Deo, lumen de lumine». [FG2018]

^AJ ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

^marg.| {CIO14d3.14} HILARIUS . Septimo de Trinitate. ¹⁰⁰* − Unde neque se Filium negavit ¹⁰¹, nec naturam in se paterne virtutis abscondit. Nam dum loquitur, ipse in substantia manens loquitur. Dum autem non a se loquitur, nativitatem in se Dei a Deo testatur.^as ^AK

^as ¶Fons : Hilarius Pictaviensis , De Trinitate, lib. 7, CCSL 62, c. 40.11 sqq. : «Cum enim ait : Verba quae ego loquor uobis non a me loquor, non exemit personam, neque se Filium denegauit, nec naturam in se paternae uirtutis abscondit. Nam dum loquitur ipse, in substantia manens loquitur; dum autem non ab se loquitur, natiuitatem in se Dei ex Deo Patre testatur : ipse inseparabilis ab eo adque indissimilis unitate naturae, quia quamuis ab eo loquatur, ipse tamen loquitur». [MM2020]

^AK ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

¹⁰⁰ .VII.] om. Ed1953

¹⁰¹ negavit] denegavit Li449

^marg.| {CIO14d3.15} CHRYSOSTOMUS . {hom.73 } − Vide autem abundantiam¹⁰²* unius substantie demonstrationem nam subditur :

¹⁰² abundantiam Ed1657 Ed1876 (iuxta P615 P616 P639 P15760)] abundantem Ed1861, superabundantem Ed1953 , super + Li449

Pater autem in me manens, ipse facit opera.

^marg.| Quasi dicat nequaquam aliter facit Pater et aliter ego; sicut et alibi ait^at : « Si non facio opera Patris mei, non credatis mihi ». Sed quomodo a verbis incipiens, ad opera venit conveniens enim erat dicere ipse loquitur verba; sed duo ponit de doctrina et signis; aut quia et verba opera erant.^AL

^at Io. 10, 37.

^AL ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

^marg.| {CIO14d3.16} AUGUSTINUS . ¹⁰³ − Nam qui proximum loquendo edificat, bonum opus operatur. In his duabus sententiis diversi nobis adversantur heretici. Ariani dicunt : Ecce inequalis est¹⁰⁴ Patri Filius non a seipso loquitur. Dicunt Sabelliani ecce qui Pater est, ipse est Filius. Quid est Pater in me manens ipse facit , nisi in me maneo ego qui facio?^au ^AM

^au ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 71, § 1.3-9, § 2.1-9, CCSL 36, p. 505 : «[§ 1] Ergo et uerba opera sunt? Plane ita est. Nam profecto qui proximum loquendo aedificat, bonum opus operatur. Sed quid est a me ipso non loquor, nisi, a meipso non sum qui loquor? Ei quippe tribuit quod facit, de quo est ipse qui facit. Pater enim Deus non est de aliquo, Filius autem Deus est quidem Patri aequalis, sed de Patre Deo. Ideo ille Deus, sed non de Deo; et lumen, sed non de lumine; iste uero Deus de Deo, lumen de lumine. [§ 2] Nam in his duabus sententiis, una qua dictum est : Non a meipso loquor, alia qua dictum est : Pater autem in me manens, ipse facit opera, singulas tenentes, diuersi nobis aduersantur heretici, qui non ex una parte, sed in contraria conantes, a uia ueritatis exorbitant. Ariani quippe dicunt : Ecce inaequalis est Patri Filius, a seipso non loquitur. Dicunt sabelliani contra, id est patripassiani : Ecce qui Pater est ipse et Filius; quid enim est : Pater in me manens, ipse facit opera, nisi : in me maneo ego qui facio? Contraria dicitis; sed non eo modo sicut est falsum contrarium uero, sed sicut sunt inter se duo falsa contraria». [FG2018]

^AM ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

¹⁰³ Augustinus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

¹⁰⁴ est] et Li449

^marg.| {CIO14d3.17} HILARIUS. Septimo de Trinitate. ¹⁰⁵* − [1] Sed manere in Filio Patrem, non est singularis atque unici. Operari vero per Filium Patrem, non est differentis aut exteri. Sicut non unius est, non a se loqui qui¹⁰⁶ loquitur, neque rursus alieni ac separabilis loqui per loquentem. Et quia in se Patrem loqui et operari docuerat, perfecte huius unitatis fidem statuit dicens : Credite mihi quia ego in Patre et Pater in me est, ne scilicet per virtutis efficientiam, et non per nature, que secundum nativitatem est, proprietatem, Pater in Filio et operari crederetur et loqui. [2] Sic enim habetur in greco. Nostra littera habet : ^AN ^av ^aw

^av ¶Fons : [1] Hilarius Pictaviensis , De Trinitate, lib. 7, CCSL 62, c. 41.1 sqq. : «Subiecit enim : Sed Pater qui in me manet, ipse facit opera sua. Manere in Filio Patrem, non est singularis adque unici; operari uero per Filium Patrem, non est differentis aut exteri. Sicuti non unius est, non ab se loqui quae loquatur, neque rursum alieni ac separabilis sit, loqui per loquentem. Sed hoc eorum sacramentum est, qui unum sunt, qui uterque non aliud sunt, qui per naturae proprietatem in sese sunt : quorum haec unitas est, ut loquens non ab se loquatur, neque qui non ab se loquitur non loquatur. Et quia in se Patrem et loqui et operari docuerat, perfectae huius unitatis fidem statuit dicens : Sed Pater qui in me manet, ipse facit opera sua. Credite mihi, quoniam ego in Patre et Pater in me; sin autem, uel propter opera ipsa credite. Pater operatur in Filio, sed et Filius opus Patris operatur. Ne ergo per uirtutis efficientiam et non per naturae quae secundum natiuitatem est proprietatem Pater in Filio et operari crederetur et loqui, ait : Credite mihi, quoniam ego in Patre et Pater in me. Quid est istud, rogo, Credite mihi? Certe ad id refertur quod dictum est : Ostende nobis Patrem. Fides confirmatur ex credendi praecepto, et ea fides quae Patrem ostendi sibi poposcerat».

^aw [2] in greco : cf. Correctorium biblicum fratrum Praedicatorum Sancti Iacobi Parisiensis (Cor3), Paris, BnF, lat. 16722 (Ω^J), f. 115va marg. (Io. 14, 11); Correctorium biblicum Sorbonicum 1, Paris, BnF, lat. 15554, f. 133v (perpera in Io. 14, 10) : «greco : credite...» = Wordsworth (vet. lat.) πιστεύετέ littera nostra : Ω^J Ω^P Ω^L Gutenberg Ed1455 Rusch Clementina Wordsworth Weber etc.
¶Paral. Cf. Thomas de Aquino, In Io., 14, lect. 3, n° 1894, p. 356.6 : «In Graeco habetur : ‘credite, scilicet mihi, quia ego in patre et pater in me est’».
¶Nota Le segment [2] est une glose thomasienne, étrangère au texte d’Hilaire, destinée à justifier la nouveauté de la Vulgate des écoles du 13^e siècle. La leçon biblique d’Hilaire est commune à la plupart des versions ‘vieille latine’ (Wordsworth). Elle constitue encore le lemme principal des Gloses d’Anselme de Laon sur Jean [ Anselmus Laudunensis, Glosae super Io. (Io. 14, 11), CCCM 267, p. 250.137]. La littera nostra de Thomas est le texte commun aux manuscrits de la Vulgate et de la Bible Glosée (v. g. Cas574) du 13^e siècle qui s’écarte du textus receptus encore en usage dans la Glose du 12^e siècle. Thomas s’appuie ici sur les correctoires bibliques dominicains : celui de la bible de Saint-Jacques de Paris (Cor3) et son parent le Correctoire «Sorbonne 1» provenant de la bibliothèque de Pierre de Limoges (CorS1). Ni le second correctoire de Sorbonne (CorS2), ni le correctoire attribué à Guillaume de Mara ne mentionnent cette leçon. Ce type de remarque est exceptionnel dans la Catena alors qu’il est un normal dans les commentaires scolaires. Sur 28 occurrences de l’expression «nostra littera» dans la LLT, 11 viennent du corpus thomasien, 5 de celui de Pierre Jean Olivi. Le souci de la comparaison des différentes versions du texte biblique est un marqueur de la seconde période de l’exégèse des ordres mendiants, caractérisée par la recherche de l’établissement d’une littera communis à l’aide des correctoires bibliques. Cet effort est allé croissant tout au long des deux derniers tiers du 13^e siècle. On peut se demander si la remarque, ici commune à la Catena et à la Reportatio du commentaire scolaire de Thomas sur Jean, n’est pas la conséquence d’une contamination par la Reportatio in Iohannem et un indice du caractère très tardif de la diffusion de la Catena in Iohannem. [MM2020] (1 juin 2020)

^AN ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2020}

¹⁰⁵ .VII.] om. Ed1953

¹⁰⁶ qui] que Li449

Numérotation du verset Io. 14,11

Non creditis quia ego in Patre, et Pater in me est ?

^marg.| {CIO14d3.18} AUGUSTINUS. ¹⁰⁷ − Antea solus Philippus arguebatur. ^AO ^ax

^ax ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 71, § 2.43, CCSL 36, p. 506 : «Antea solus Philippus arguebatur, nunc autem non ibi eum solum fuisse qui esset arguendus ostenditur». [FG2018]

^AO ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2020}

¹⁰⁷ Augustinus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

^marg.| {CIO14d3.19} CHRYSOSTOMUS.{hom.73} . − Si vero non sufficit hoc ad ostendendum consubstantialitatem, saltem ab operibus discite.
Unde subditur :

Numérotation du verset Io. 14,12a

Alioquin propter opera ipsa credite.

^marg.| Vidistis enim signa cum auctoritate, et omnia que deitatis erant propria, et que solus Pater operatur peccata soluta, mortem recedentem, et huiusmodi.^AP

^AP ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

^marg.| {CIO14d3.20} AUGUSTINUS. − Hoc ergo propter opera credite quia ego in Patre et Pater in me est , neque enim, si separati essemus, inseparabiliter operari ulla ratione possemus.^AQ ^ay

^ay ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 71, § 2.45-47, CCSL 36, p. 506 : « Propter opera , inquit, ipsa credite quia ego in Patre, et Pater in me est ; neque enim si separati essemus, inseparabiliter operari ulla ratione possemus». [FG2018]

^AQ ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2018}

Numérotation du verset Io. 14,
distinctio 4

^prol.| [Io. 13, 16-14, 31 legitur in feria quinta in Cena Domini; cf. Ordinarium OP 652]

^marg.| {CIO14d4.1} CHRYSOSTOMUS. ¹⁰⁸* − Quia Dominus dixerat^az : Propter opera credite , ostendens quoniam non hoc solum potest, sed multo maiora, et, quod est mirabilius, aliis potest dare, adiunxit :

^az Io. 14, 11.

¹⁰⁸ Chrysostomus] om. Li449 , + In Ioannem Ed1953

Numérotation du verset Io. 14,12b

Amen, amen, dico vobis : Qui credit in me, opera que ego facio et ipse faciet et maiora horum faciet

^marg.| {CIO14d4.2} AUGUSTINUS . ¹⁰⁹ − [a] Sed que sunt ista maiora? An forte quod egros ipsis transeuntibus etiam eorum umbra sanabat? Maius est enim quod¹¹⁰ sanet umbra quam fimbria. Verumtamen quando ista dicebat, verborum suorum facta et opera commendabat. Cum enim dixit^ba : Pater in me manens, ipse facit opera , que opera tunc dicebat nisi verba¹¹¹ que loquebatur? Et eorum verborum fructus erat fides illorum. Verumtamen evangelizantibus discipulis non tam pauci quam illi erant, sed gentes etiam crediderunt. [b] Nonne ab ore ipsius dives ille tristis abscessit et tamen postea quod ab illo auditum non fecit unus, fecerunt multi, cum per discipulos loqueretur. Ecce maiora fecit predicatus a credentibus, quam locutus audientibus. Verum, hoc adhuc movet quod hic maiora per apostolos fecit. Non autem ipsos tantum significans ait : Qui credit in me . Numquid inter credentes in Christum non est computandus qui non fecerit¹¹² opera maiora quam Christus? Durum est nisi intelligatur. Apostolus dicit^bb : « Credenti in eum qui iustificat impium, reputatur¹¹³ fides ad iustitiam ». In hoc opere faciemus opera Christi, quia et ipsum credere in Christum, opus est Christi. Hoc operatur in nobis, non utique sine nobis. Audi ergo qui : Credit in me, opera que ego facio et ipse faciet . Prius ego facio, deinde et ipse¹¹⁴ faciet quia facio ut faciat. Que opera, nisi ut ex impio iustus fiat? Quod utique in illo, sed non sine illo Christus operatur. Prorsus hoc maius¹¹⁵ esse dixerim quam creare celum et terram. Celum enim et terra transibunt¹¹⁶ predestinatorum autem salus et iustificatio permanebit. Sed in celis angeli opera sunt Christi numquid etiam his operibus maiora facit qui cooperatur Christo ad suam iustificationem. Iudicet qui potest utrum maius sit iustos creare quam impios iustificare. Certe si equalis sit utrumque potentie, hoc maioris est misericordie. Sed omnia opera intelligere¹¹⁷ Christi, ubi ait : Maiora horum faciet , nulla necessitas cogit. Horum enim forsitan dixit que illa hora faciebat; tunc autem verba fidei faciebat; et utique minus est verba iustitie predicare, quod fecit preter nos, quam impios iustificare, quod ita facit in nobis ut faciamus et nos. [c] Magnam autem spem Dominus suis promisit orantibus, dicens quia ego ad Patrem vado.^bc ^AR

^ba Io. 14, 10.

^bb Rm. 4, 5.

^bc ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 71, § 3.12-22, CCSL 36, p. 506 : «Sed quae sunt tandem ista maiora ? An forte quod aegros ipsis transeuntibus, etiam eorum umbra sanabat ? Maius est enim ut sanet umbra quam fimbria. Illud per se, hoc per ipsos, sed tamen utrumque ipse. Veramtamen quando ista dicebat, uerborum suorum opera commendabat; sic enim dixerat : Verba quae ego loquor uobis, a meipso non loquor; Pater autem in me manens, ipse facit opera. Quae opera tunc dicebat, nisi uerba quae loquebatur ? Audiebant et credebant illi, et eorumdem uerborum fructus erat fides illorum; uerumtamen euangelizantibus discipulis, non tam pauci quam illi erant, sed gentes etiam crediderunt; haec sunt sine dubitatione maiora». [b] Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 72, § 1.36-42, § 2.1-26, § 3.3-28, CCSL 36, p. 508-509 : «Nonne ab ore illius diues ille tristis abscessit, quando uitae aeternae consilium quaesiuit ? Audiuit, abiecit, et tamen postea quod ab illo auditum non fecit unus, fecerunt multi, cum loqueretur per discipulos magister bonus; contemtibilis ei quem diuitem per seipsum monuit, amabilis eis quos ex diuitibus pauperes per pauperes fecit. Ecce maiora fecit praedicatus a credentibus, quam locutus audientibus. [§ 2] Verum hoc adhuc mouet, quod haec maiora per apostolos fecit; non autem ipsos tantum significans ait : Opera quae ego facto et uos facietis, et maiora horum facietis; sed omnes ad suam familiam pertinentes intellegi uolens : Qui credit in me, inquit, opera quae ego facio, et ipse faciet, et maiora horum fa ciet. Si ergo qui credit faciet, non credit utique qui non faciet; sicuti est : Qui diligit me, mandata mea custodit; unde profecto qui non custodit, non diligit. Item alio loco : Qui audit, inquit, uerba mea haec et facit ea, similabo eum uiro prudenti qui aedificat domum suam supra petram; qui ergo non est similis huic uiro prudenti, procul dubio aut uerba haec audit et non facit, aut omnino nec audit. Qui credit, inquit, in me, licet moriatur, uiuet; qui ergo non uiuet, non utique credit. Tale etiam hoc est : Qui credit in me, faciet; non utique credit qui non faciet. Quid est hoc, fratres ? Numquid inter credentes in Christum non est computandus, qui non fecerit opera maiora quam Christus ? Durum est, absurdum est, ferri non potest; non toleratur nisi intellegatur. Apostolum igitur audiamus : Credenti, inquit, in eum qui iustificat impium, deputatur fides eius ad iustitiam. In hoc opere faciamus opera Christi, quia et ipsum credere in Christum, opus est Christi. Hoc operatur in nobis, non utique sine nobis. Audi ergo iam, et intellege : Qui credit in me, opera quae ego facio, et ipse faciet; prius ego facio, deinde et ipse faciet, quia facio ut faciat. Quae opera, nisi ut ex impio iustus fiat ? [...] [§ 3] Quod utique in illo, sed non sine illo Christus operatur. Prorsus maius hoc esse dixerim, quam est caelum et terra, et quaecumque cernuntur in caelo et in terra. Et caelum enim et terra transibit; praedestinatorum autem, id est eorum quos praescit, salus et iustificatio permanebit. In illis tantum opera Dei, in his autem etiam est imago Dei. Sed et in caelis. Sedes, Dominationes, Principatus, Potestates, Archangeli, Angeli opera sunt Christi; numquid etiam his operibus maiora facit, qui operante in se Christo, cooperatur aeternam salutem ac iustificationem suam ? Non hic audeo praecipitare sententiam; intellegat qui potest, iudicet qui potest, utrum maius sit iustos creare quam impios iustificare. Certe enim si aequalis est utrumque potentiae, hoc maioris est misericordiae. Hoc est enim magnum pietatis sacramentum, quod manifestatum est in carne, iustificatum est in Spiritu, apparuit Angelis, praedicatum est in gentibus, creditum est in mundo, assumtum est in gloria. Sed omnia opera Christi intellegere ubi ait : Maiora horum faciet, nulla nos necessitas cogit. Horum enim forsitan dixit, quae in illa hora faciebat; tunc autem uerba fidei faciebat, et de his operibus fuerat praelocutus dicens : Verba quae ego loquor uobis, a meipso non loquor; Pater autem in me manens, ipse facit opera. Tunc igitur uerba eius erant opera eius. Et utique minus est uerba iustitiae praedicare, quod fecit praeter nos, quam impios iustificare, quod ita facit in nobis, ut faciamus et nos». [c] Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 73, § 1.1-2, CCSL 36, p. 508-509 : «Magnam spem Dominus suis promisit sperantibus, dicens : Quia ego ad Patrem uado, et quodcumque petieritis in nomine meo, hoc faciam». [FG2018]

^AR ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

¹⁰⁹ Augustinus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

¹¹⁰ quod] om. Li449

¹¹¹ verba] per praem. Li449

¹¹² fecerit] fecit Li449

¹¹³ reputatur] deputatur Li449

¹¹⁴ et ipse] om. Li449

¹¹⁵ hoc maius] inv. Li449

¹¹⁶ transibunt] transibit Li449

¹¹⁷ opera intelligere] inv. Li449

^marg.| {CIO14d4.3} CHRYSOSTOMUS.{hom.73} . − Hoc est, non pereo, sed in propria manebo dignitate, et in celis ero. vel hoc dicit, ac si diceret vestrum est de cetero miracula facere; ego enim vado.^AS

^AS ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

^marg.| {CIO14d4.4} AUGUSTINUS. ¹¹⁸ − [b] Et ne quisquam hoc sibi tribueret ut etiam illa opera maiora seipsum facere ostenderet, adiecit :

¹¹⁸ Augustinus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

Numérotation du verset Io. 14,13

Et quodcumque petieritis Patrem¹¹⁹ in nomine meo, hoc faciam.

¹¹⁹ Patrem] om. Li449@ #Li449 Weber

^marg.| [a] Qui dixerat^bd : F aciet, post ait : F aciam , tamquam diceret : Non vobis hoc impossibile videatur. Non enim poterit esse maior me qui credit in me; sed ego sum facturus et tunc maiora quam nunc; maiora per eum qui credit in me, quam nunc per me. Quod non est defectio, sed dignatio.^be ^AT

^bd Io. 14, 11.

^be ¶Fons : [a] Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 72, § 1.24-32, CCSL 36, p. 507 : «Qui dixerat faciet, post ait faciam, tamquam diceret : Non uobis impossibile hoc uideatur; non enim poterit esse maior me qui credit in me, sed ego facturus sum et tunc maiora quam nunc; maiora per eum qui credit in me, quam praeter eum per me; ego tamen ipse praeter eum, ego ipse per eum; sed quando praeter eum, non faciet ipse; quando autem per eum, quamuis non per semetipsum, faciet et ipse. Porro autem maiora facere per eum quam praeter eum, non est defectio, sed dignatio». [b] Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 73, § 2.7-10, CCSL 36, p. 510 : «Et ne quisquam hoc sibi tribueret, ut etiam illa opera maiora seipsum facere ostenderet, adiecit, atque ait : Quia ego ad Patrem uado; et quodcumque petieritis in nomine meo, hoc faciam ». [FG2018]*

^AT ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

^marg.| {CIO14d4.5} CHRYSOSTOMUS. ¹²⁰*{hom.73} . − Dicit autem : in nomine meo quia et apostoli dicebant : « In nomine Christi Iesu surge et ambula ». Omnia enim signa que fecerunt, ipse faciebat et manus Domini erat cum illis.^AU

^AU ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2022}

¹²⁰ Chrysostomus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

^marg.| {CIO14d4.6} THEOPHYLACTUS. − Exponit autem nobis per hoc miraculorum doctrinam. Nam per orationem ac invocationem sui nominis potest quis exercere prodigia.^AV ^bf

^bf ¶Fons : Theophylactus ,» PG 123, 177A11-16. [CGC2014]

^AV ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2018}

^marg.| {CIO14d4.7} AUGUSTINUS . ¹²¹ − [1] Sed quid est : Quodcumque petieritis , cum videamus plerumque fideles eius petere et non accipere? An forte propterea quia male petunt? Male enim usurus eo quod vult accipere, Deo potius miserante non accipit. [2] Quomodo ergo intelligendum est : Quodcumque petieritis, hoc faciam , si Deus aliqua petentibus fidelibus etiam¹²² consulendo non facit? An forte solis apostolis hoc dictum debemus accipere? Absit. Superius enim dixerat :

¹²¹ Augustinus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

¹²² Etiam] et Li449

Qui credit in me, opera que ego facio, et ipse faciet.

^marg.| Ipsos quoque si cogitemus apostolos, inveniemus¹²³ eum qui plus omnibus laboravit rogasse ut ab eo discederet angelus Satane, nec tamen quod rogaverat accepisse. [3] Sed audi quod illic¹²⁴ positum est : In nomine meo , quod est Christus Iesus. Christus regem, Iesus salvatorem significat¹²⁵ et¹²⁶ per hoc quodcumque petimus adversus utilitatem salutis, non petimus in nomine salvatoris. Et tamen ipse salvator est, non solum quando facit quod petimus, verum etiam quando non facit, quoniam quod videt peti contra salutem, non faciendo se exhibet salvatorem. Novit enim medicus quid pro sua, quid contra suam salutem poscat egrotus; et ideo contraria poscentis non facit voluntatem ut faciat sanitatem. [4] Sane quedam quamvis in nomine eius petamus, non tunc quando petimus facit, sed tamen facit. Differt¹²⁷ enim quod petimus, non negatur. Continuo autem subiecit :

¹²³ inveniemus] invenimus Li449

¹²⁴ illic] illuc Li449

¹²⁵ salvatorem significat] inv. Li449

¹²⁶ et] ac Li449

¹²⁷ Differt Li449 ] differtur Ed1953

Ut glorificetur Pater in Filio,

Numérotation du verset Io. 14,14

Si quid petieritis in nomine meo, ^{pecia 30} ¹²⁸ hoc faciam.

¹²⁸ hoc faciant ... filius faciat] + « xxx pecia » marg. Li449 ( 140rb2 )

^marg.| Nullo modo igitur sine Patre Filius facit, quandoquidem, ut in illo Pater glorificetur, propterea facit.^bg ^AW

^bg ¶Fons : [1] Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 73, § 1.5-10, § 2.1-17, § 3.1-14, § 4.1-19, CCSL 36, p. 509-512 : «Sed quid est : quodcumque petieritis, cum uideamus plerumque fideles eius petere, et non accipere? An forte propterea quia male petunt? Nam hoc exprobrauit apostolus Iacobus dicens : Petitis, et non accipitis, eo quod male petatis, ut in concupiscentiis uestris insumatis. Male ergo usurus eo quod uult accipere, Deo potius miserante non accipit [...]». Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 73, CCSL 36, p. 510 : «[2] Quomodo ergo intellegendum est : Quodcumque petieritis, hoc faciam, si Deus aliqua petentibus fidelibus etiam consulendo non facit? An forte solis apostolis dictum debemus accipere? Absit. Vnde enim ad hoc uenit ut diceret, superius dixerat : Qui credit in me, opera quae ego facio, faciet, et maiora horum faciet; de qua re pristino sermone tractauimus. Et ne quisquam hoc sibi tribueret, ut etiam illa opera maiora seipsum facere ostenderet, adiecit, atqueait : Quia ego ad Patrem uado; et quodcumque petieritis in nomine meo, hoc faciam. Numquid in eum soli apostoli crediderunt? Ad eos itaque loquebatur dicendo : Qui credit in me, in quibus eo donante etiam nos sumus, qui utique non quodcumque petierimus accipimus. Ipsos quoque beatissimos si cogitemus apostolos, inuenimus eum qui plus omnibus laborauit, non autem ipse, sed gratia Dei cum ipso, ter Dominum rogasse ut ab eo discederet angelus satanae, nec tamen quod rogauerat accepisse [...]. [3] Euigila igitur, homo fidelis, et uigilanter audi quod illic positum est, in nomine meo; ipsum enim quodcumque, non ait, petieritis utcumque, sed, in nomine meo. Qui promisit ergo tam magnum beneficium, quid uocatur? Vtique Christus Iesus : Christus significat regem, Iesus significat Saluatorem; non utique nos saluos faciet, quicumque rex, sed rex Saluator; ac per hoc quodcumque petimus aduersus utilitatem salutis, non petimus in nomine Saluatoris. Et tamen ipse Saluator est, non solum quando facit quod petimus, uerum etiam quando non facit; quoniam quod uidet peti contra salutem, non faciendo potius se exhibet Saluatorem. Nouit enim medicus quid pro sua, quid contra suam salutem poscat aegrotus, et ideo contraria poscentis non facit uoluntatem, ut faciat sanitatem [...]. [4] Sane quaedam quamuis in nomine eius petamus, id est secundum Saluatorem et secundum magistrum petamus; non tunc quando petimus faci, sed tamen facit. Neque enim quia et illud petimus ut ueniat regnum Dei, propterea non facit quod petimus, quia non statim cum illo in aeternitate regnamus; differtur enim quod petimus, non negatur. Verumtamen orantes tamquam seminantes non deficiamus; tempore enim proprio metemus. Et simul petamus quando bene petimus, ut non faciat quod non bene petimus; quia et ad hoc pertinet quod in eadem oratione dominica dicimus : Ne nos inferas in tentationem. Neque enim parua est tentatio, si contra tuam sit causam tua postulatio. Non autem negligenter audiendum est, quod Dominus, ne quisquam eum putaret quod se promisit facere petentibus, sine Patre esse facturum , cum dixisset : Quodcumque petieritis in nomine meo, hoc faciam, continuo subiecit : Vt glorificetur Pater in Filio, si quid petieritis in nomine meo, hoc faciam. Nullo modo igitur sine Patre hoc Filius facit, quandoquidem ut in illo Pater glorificetur, propterea facit. Facit ergo Pater in Filio, ut Filius glorificetur in Patre; et facit Filius in Patre, ut Pater glorificetur in Filio; uqoniam unum sunt Pater et Filius». [FG2018]

^AW ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

^marg.| {CIO14d4.8} CHRYSOSTOMUS.{hom.73} . − Cum enim Filius ostendatur magna potens, glorificabitur ille qui genuit. Ideo autem secundo id ponit, ut certificet sui ipsius sermonem.^AX

^AX ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CIO14d4.9} THEOPHYLACTUS. − Attende etiam seriem paterne glorificationis. In nomine Iesu facta sunt signa per que credebant apostolorum sermonibus et sic dum ad notitiam Patris pervenirent, glorificabatur Pater in Filio.^AY ^bh

^bh ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Ioannis, PG 124, 177 B 6-11. [CGC2014]

^AY ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2020}

Numérotation du verset Io. 14,
distinctio 5

^prol.| [Io. 13, 16-14, 31 legitur in feria quinta in Cena Domini; cf. Ordinarium OP 652]
[Io. 14, 15-21 legitur in vigilia Pentecostes; cf. Ordinarium OP 684 = Cist. 86 = Rom.]

^marg.| {CIO14d5.1} CHRYSOSTOMUS. ¹²⁹*{hom.74} . − Quia Dominus dixerat^bi : Quodcumque petieritis, hoc faciam , ut non estiment omnem simpliciter petitionem¹³⁰ valere, induxit :

^bi Io. 14, 13.

¹²⁹ Chrysostomus] + In Ioannem Ed1953

¹³⁰ Petitionem] estimacionem pr.m. et del. La88

Numérotation du verset Io. 14,15

Si diligitis me, mandata mea servate.

^marg.| Quasi dicat : tunc faciam quod petitis. Vel quia audientes quoniam ad Patrem vado ^bj , consequens erat eos turbari, dicit non est hoc me amare ut turbemini, sed ut faciatis mandata mea hoc est enim amor, obedire et credere ei qui diligitur. Quia vero consequens erat eos vehementer inquirere carnis presentiam, et illam habere consolationem quam prius habuerunt, subiungit :^AZ

^bj Io. 14, 12.

^AZ ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

Numérotation du verset Io. 14,16

Et ego rogabo Patrem et alium paraclitum dabit vobis.

^marg.| {CIO14d5.2} AUGUSTINUS. ¹³¹ − In quo ostendit et seipsum esse Paraclitum. Paraclitus autem latine dicitur ‘advocatus’ et dictum est de Christo^bk : « Advocatum habemus ad ¹³²* Patrem Ihesum Christum iustum ».^BA ^bl

^bk 1Io. 2, 1.

^bl ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 74, § 4.2-5, CCSL 36, p. 514 : «Quod uero ait : Rogabo Patrem, et alium Paracletum dabit uobis, ostendit et seipsum esse paracletum. Paracletus enim latine dicitur aduocatus; et dictum est de Christo : Aduocatum habemus ad Patrem, Iesum Christum iustum». [FG2018]

^BA ¶Codd. : La88 Li449 Ed1953 {MM2018} {MM2021}

¹³¹ Augustinus Li449 La88 ] + In Ioannem Ed1953

¹³² ad] apud Li449 Ed1953

^marg.| {CIO14d5.3} ALCUINUS. − Vel Paraclitum, id est consolatorem, habebant enim et tunc unum consolatorem, qui miraculorum dulcedine et predicatione eos erigere et confortare solebat.^BB

^BB ¶Codd. : La88 Li449 Ed1953 {MM2021}

^marg.| {CIO14d5.4} DIDYMUS. De Spiritu Sancto. − Sed Spiritum sanctum alium paraclitum nominavit, non iuxta nature differentiam, sed iuxta operationis diversitatem. Cum enim salvator mediatoris et legati personam habebat, ex qua pontifex deprecetur¹³³* pro peccatis nostris, Spiritus Sanctus, secundum aliam significantiam¹³⁴* paraclitus ab eo quod consolatur in tristitia positos, nuncupatus est. Verum noli ex Filii et Spiritus Sancti operatione diversa varias estimare naturas. Siquidem in alio loco reperitur paraclitus spiritus legati apud Patrem persona fungi, ut ibi ^bm : « Ipse spiritus interpellat pro nobis ». Salvator quoque consolationem operatur in cordibus eorum qui indigent. Scriptum est enim^bn : « Et humiles populi sui consolatus est ».^BC ^bo

^bm Rm. 8, 26.

^bn 1Mcc. 14, 14.

^bo ¶Fons : Didymus Alexandrinus , De Spiritu sancto, 27-28, PL 23, 127C-128A = PG 39, 1038A3-B9 : «Quem alium paraclitum nominavit, non iuxta nature differentiam, sed iuxta operationis diversitatem. Cum enim salvator mediatoris et legati personam habebat, et [ex Reg. ms.] qua pontifex deprecetur pro peccatis nostris, salvans in sempiternum eos qui per ipsum accesserunt ad Deum quia semper vivens interpellat pro eis [ms. nobis] Patrem. Spiritus sanctus secundum aliam significationem paraclitus, ab eo quod consolatur in tristitia positos, nuncupatus est. Verum noli ex Filii et Spiritus sancti operatione diversa varias estimare naturas siquidem in alio loco reperitur paraclitus spiritus legati apud Patrem persona fungi, ut in illo : «Quid enim oremus iuxta id quod oportet, nescimus, sed ipse Spiritus interpellat pro nobis gemitibus inenarrabilibus. Qui autem scrutatur corda scit quid desideret Spiritus. quomodo secundum Deum postulat pro sanctis’». 28. Salvator quoque consolationem a qua Spiritus sanctus paracletus nuncupatus est, operatur in cordibus eorum qui ea indigent; scriptum est enim : ‘Et humiles populi sui consolatus est’». [MM2019]

^BC ¶Codd. : La88 Li449 Ed1953 {MM2021}

¹³³ deprecetur] deprecaretur Ed1953

¹³⁴ significantiam] significationem Ed1953

^marg.| {CIO14d5.5} CHRYSOSTOMUS . {hom.74} . − Ait autem rogabo Patrem, ut fide dignum faciat eis sermonem quoniam si dixisset ego mittam, non simpliciter¹³⁵ credidissent.^BD

^BD ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

¹³⁵ similiter La88 Li449

^marg.| {CIO14d5.6}* AUGUSTINUS. Contra Arianos. − Qui tamen ut inseparabilia sua et Patris opera demonstraret, alibi ait^bp : « Cum abiero mittam eum ad vos ».^BE ^bq

^bp Io. 16, 7.

^bq Augustinus Hipponensis, Contra sermonem Arianorum, c. 19.9, CCSL 87A, p. 223.8 : «Qui tamen, ut inseparabilia sua et Patris opera demonstraret, ait : Cum ipse iero, mittam eum ad uos, quamuis alio loco dicat : Quem mittit Pater in nomine meo ». [MM2021]

^BE ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2021}

^marg.| {CIO14d5.7} CHRYSOSTOMUS.{hom.74} . − Quid autem apostolis plus haberet, si Patrem solum rogaret ut Spiritum aliis daret quoniam illi multoties¹³⁶ et sine oratione ostenduntur hoc facientes.^BF

^BF ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

¹³⁶ Multoties] multotiens La88 Li449

^marg.| {CIO14d5.8} ALCUINUS. − Rogabo igitur dicit, ut inferior secundum humanitatem, Patrem meum , cui sum equalis et consubstantialis secundum divinam naturam.^BG

^BG ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

^marg.| {CIO14d5.9} CHRYSOSTOMUS . {hom.74} . − Dicit autem :

ut maneat vobiscum¹³⁷ in eternum,

¹³⁷ vobiscum] nobiscum Li449

^marg.| quoniam neque post mortem recedit. Per hoc etiam occulte insinuat, quod Spiritus Sanctus non patietur mortem ut ipse, neque abibit. Ne autem Paraclitum audientes, rursus incarnationem aliam suspicentur, et oculis putent eum videre, subiungit :^BH

^BH ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

Numérotation du verset Io. 14,17

Spiritum veritatis, quem mundus non potest accipere, quia non videt eum nec scit eum.

^marg.| {CIO14d5.10} AUGUSTINUS. ¹³⁸ − Hic est utique in Trinitate Spiritus Sanctus, quem Patri et Filio consubstantialem et coeternum fides catholica profitetur.^BI ^br

^br ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 74, § 1.19-21, CCSL 36, p. 512 : «Hic est utique in Trinitate Spiritus sanctus, quem Patri et Filio consubstantialem et coaeternum fides catholica confitetur; ipse est de quo dicit apostolus : Caritas Dei diffusa est in cordibus nostris per Spiritum sanctum, qui datus est nobis». [FG2018]

^BI ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2018}

¹³⁸ Augustinus L449 La88 ] + In Ioannem Ed1953

^marg.| {CIO14d5.11} CHRYSOSTOMUS. ¹³⁹* {hom.74} . − Spiritum autem veritatis eum vocat per hoc quod figuras veteris Testamenti manifestat. Mundum autem hic malos dicit; visionem autem certissimam cognitionem dicit¹⁴⁰, quia visus est apertior sensus.^BJ

^BJ ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

¹³⁹ Chrysostomus La88 ] + In Ioannem Ed1953

¹⁴⁰ Dicit] adicit La88

^marg.| {CIO14d5.12} BEDA. − Nota etiam quod¹⁴¹ cum Spiritum sanctum, spiritum veritatis dicit, Spiritum sanctum esse spiritum suum¹⁴² ostendit. Deinde cum a Patre eum dari narrat, Patris etiam eum spiritum esse declarat; ac per hoc Spiritus Sanctus a Patre procedit et Filio.^BK

^BK ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

¹⁴¹ Quod] quia La88 Li449

¹⁴² esse spiritum suum] suum esse spiritum Li449

^marg.| {CIO14d5.13} GREGORIUS . Quinto Moralium. ¹⁴³* − Spiritus autem sanctus omnem quem repleverit, ad desideranda invisibilia accendit; et quoniam mundana corda solum¹⁴⁴ visibilia diligunt, hunc mundus non accipit, quia ad diligenda invisibilia non assurgit. Seculares etenim mentes quanto se foras per desideria dilatant, tanto ad receptionem illius, sinum cordis angustant.^bs ^BL

^bs ¶Fons : Gregorius Magnus , Moralia in Iob, lib. 5, § 28, CCSL 143, lin. 19 sqq : «Sicut enim isdem paraclitus, id est post mediatoris ascensum, alius humani generis consolator in semetipso inuisibilis est, ita omnem quem repleuerit, ad desideranda inuisibilia accendit. Et quoniam mundana corda sola uisibilia diligunt, hunc mundus non accipit quia ad diligenda inuisibilia non assurgit. Saeculares etenim mentes quanto se foras per desideria dilatant, tanto ad receptionem illius sinum cordis angustant».
<ex quo> = Alulfus sancti Martini Tornacensis, Liber gregorialis, pars III (Novum Testamentum : Io.), c. 34, PL 73, 1258.15-22 [MM2020]

^BL ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

¹⁴³ .V.] om. Ed1953

¹⁴⁴ solum] sola Li449

^marg.| {CIO14d5.14} AUGUSTINUS . ¹⁴⁵ − [a] Sic autem mundum, [d] id est mundi dilectores, [b] dicit non posse accipere Spiritum sanctum, [c] velut si dicamus : Iniustitia iusta esse non potest. [e] Mundus ergo , [d] id est mundi dilectores, [f] non potest eum accipere , quia non¹⁴⁶ videt eum. Non enim habet invisibiles oculos mundana dilectio, per quos videri Spiritus Sanctus nisi invisibiliter non potest. [g] Sequitur :

¹⁴⁵ Augustinus Li449 La88 ] + In Ioannem Ed1953

¹⁴⁶ quia non] inv. La88

Vos autem cognoscetis eum, quia apud vos manebit.

^marg.| Sed ne putarent quod dictum est : A pud vos manebit , ita dictum quemadmodum apud¹⁴⁷ hospes visibiliter manere consuevit, adiecit : ^bt ^BM

^bt ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 74, § 4.5-16, CCSL 36, p. 514-515 : «Quod uero ait : Rogabo Patrem, et alium Paracletum dabit uobis, ostendit et seipsum esse paracletum. Paracletus enim latine dicitur aduocatus; et dictum est de Christo : Aduocatum habemus ad Patrem, Iesum Christum iustum. [a] Sic autem mundum [b] dixit non posse accipere Spiritum sanctum, sicut etiam dictum est : Prudentia carnis inimica est in Deum : legi enim Dei non est subiecta; nec enim potest, [c] uelut si dicamus : Iniustitia iusta esse non potest. Mundum quippe ait hoc loco, [d] mundi significans dilectores, quae dilectio non est a Patre. Et ideo dilectioni huius mundi, de qua satis agimus ut minuatur et consumatur in nobis, contraria est dilectio Dei, quae diffunditur in cordibus nostris per Spiritum sanctum qui datus est nobis. [e] Mundus ergo [f] eum accipere non potest, quia non uidet eum, neque scit eum. Non enim habet inuisibiles oculos mundana dilectio, per quos uideri Spiritus sanctus, nisi inuisibiliter non potest». [g] Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 74, § 5.1-7, CCSL 36, p. 515 : «Vos autem, inquit, cognoscetis eum, quia apud uos manebit, et in uobis erit. Erit in eis ut maneat, non manebit ut sit; prius est enim esse alicubi, quam manere. Sed ne putarent quod dictum est : apud uos manebit, ita dictum quemadmodum apud hominem hospes uisibiliter manere consueuit; exposuit quid dixerit : apud uos manebit, cum adiunxit et dixit : in uobis erit». [FG2018]

^BM ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

¹⁴⁷ apud] hominem + La88 Li449.

In¹⁴⁸ vobis erit.

¹⁴⁸ In] et praem. Li449@ #Li449 Weber

^marg.| {CIO14d5.15} CHRYSOSTOMUS. {hom.74} . − Quasi dicat : non ita apud vos manebit sicut ego sed in vestris habitabit animabus.^BN

^BN ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CIO14d5.16} AUGUSTINUS . ¹⁴⁹ − Prius autem est esse alicubi¹⁵⁰, post manere. Sed exposuit quod dixerat : A pud vos , cum adiunxit : I n vobis . Si enim non sit in vobis, non potest esse in vobis eius scientia. Sic enim a vobis videtur in vobis et vestra¹⁵¹ conscientia.^bu ^BO

^bu ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 74, § 5.3-9, CCSL 36, p. 515 : «Erit in eis ut maneat, non manebit ut sit; prius est enim esse alicubi, quam manere. Sed ne putarent quod dictum est : apud uos manebit, ita dictum quemadmodum apud hominem hospes uisibiliter manere consueuit; exposuit quid dixerit : apud uos manebit, cum adiunxit et dixit : in uobis erit. Ergo inuisibiliter uidetur; nec si non sit in nobis, potest esse in nobis eius scientia. Sic enim a nobis uidetur in nobis et nostra conscientia; nam faciem uidemus alterius, nostram uidere non possumus; conscientiam uero nostram uidemus, alterius non uidemus». [FG2018]

^BO ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

¹⁴⁹ Augustinus Li449 La88 ] + In Ioannem Ed1953

¹⁵⁰ Alicubi] alicui La88 Li449

¹⁵¹ vestra] nostra Li449

^marg.| {CIO14d5.17} GREGORIUS . Secundo Moralium. ¹⁵²* − [b] Si autem Spiritus Sanctus in discipulis manet, quomodo iam singulare signum erit quod in mediatore permanet [a] secundum illud ^bv : « Super¹⁵³* quem videris spiritum descendentem et manentem, hic est qui baptizat ». [c] Quod tamen citius¹⁵⁴ cognoscimus, si dona eiusdem spiritus discernamus. In his enim donis sine quibus ad vitam perveniri non potest, Spiritus Sanctus in electis omnibus semper manet. In illis autem quibus non nostra vita servatur, sed aliorum queritur, nequaquam semper manet. Aliquando enim se a signorum ostensionibus subtrahit, ut eo humilius virtutes eius habeamus¹⁵⁵. Christus autem in cunctis eum et semper habet presentem. ^BP ^bw

^bv Io. 1, 33;

^bw ¶Fons : Gregorius Magnus , Moralia in Iob, lib. 2, § 56, CCSL 143A, lin. 34-68 sqq : «[a] Vnde bene et in euangelio scriptum est : super quem uideris spiritum descendentem et manentem super eum, hic est qui baptizat. In cunctis namque [om. Liber Gregorialis] fidelibus spiritus uenit, sed in solo mediatore singulariter permanet quia eius humanitatem numquam deseruit, ex cuius diuinitate procedit. In illo igitur manet qui solus et omnia et semper potest. Nam fideles, qui hunc accipiunt cum signorum dona habere semper ut uolunt, non possunt hunc se accepisse quasi in transitus ostensione testantur. Sed cum rursum de eodem spiritu ueritatis ore discipulis dicitur : apud uos manebit et in uobis erit; quid est quod diuina uoce mediatoris signum haec eadem sancti spiritus mansio declaratur cum dicitur : super quem uideris spiritum descendentem et manentem super eum? [b] Si igitur iuxta magistri uocem et in discipulis manet, quomodo singulare iam signum erit quod in mediatore permanet? [c] Quod tamen citius cognoscimus si dona eiusdem spiritus discernamus. Alia namque sunt dona illius sine quibus ad uitam nequaquam pertingitur, alia quibus uitae sanctitas pro aliorum utilitate declaratur. Mansuetudo namque, humilitas, patientia, fides, spes, caritas, dona eius sunt sed ea sine quibus ad uitam homines peruenire nequaquam possunt. Prophetiae autem, uirtus curationum, genera linguarum, interpretatio sermonum, dona eius sunt sed quae uirtutis eius praesentiam pro correctione intuentium ostendunt. In his igitur donis sine quibus ad uitam perueniri non potest, sanctus spiritus siue in praedicatoribus suis, seu in electis omnibus semper manet; in illis autem quibus per ostensionem illius non nostra uita seruatur sed aliorum quaeritur, nequaquam semper in praedicatoribus permanet quia semper quidem eorum cordi ad bene uiuendum praesidet, nec tamen per eos uirtutum signa semper ostendit. Sed aliquando se eis a signorum ostensionibus subtrahit ut eo humilius uirtutes eius habeantur, quo habitae teneri non possunt. Mediator autem dei et hominum homo christus iesus in cunctis eum et semper et continue habet praesentem, quia et ex illo isdem spiritus per substantiam profertur».
<ex quo> = Alulfus sancti Martini Tornacensis, Liber gregorialis, pars III (Novum Testamentum : Io.), c. 3, PL 73, 1241.24-59.
¶Paral. CIO1d22.5 (idem textus, alia excerptio) [MM2020]

^BP ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2020}*

¹⁵² .II.] .XI. cacogr. Li449 (chiffres romains de l’apographe : lu comme un chiffre arabe par l’exemplar : lu comme un chiffre romain par le copiste : .II. => 11 => XI.), om. Ed1953

¹⁵³ Super] Supra Ed1953

¹⁵⁴ Citius] scitius La88

¹⁵⁵ habeamus] habeantur Li449

^marg.| {CIO14d5.18} CHRYSOSTOMUS. {hom.74} . − Hic autem sermo oppositas hereses velut uno ictu sustulit nam dicere alium^bx ostendit eius, id est Spiritus, hypostaseos differentiam; dicere vero Paraclitum, substantie cognitionem.^BQ

^bx Io. 14, 16.

^BQ ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

^marg.| {CIO14d5.19} AUGUSTINUS. Contra sermonem Arianorum. ¹⁵⁶* − Consolatorem enim (quod officium tamquam persone infime in Trinitate Spiritui sancto deputant) Deum dicit Apostolus, secundum illud ^by : « Is qui consolatur humiles, consolatus est nos Deus ». Deus est itaque Spiritus Sanctus qui consolatur humiles. Aut si hoc de Patre vel Filio dictum ab Apostolo volunt accipi, desinant¹⁵⁷ consolationis tamquam munere proprio separare a Patre et Filio Spiritum sanctum.^BR ^bz

^by 2Cor. 7, 6.

^bz Augustinus Hipponensis, Contra sermonem Arianorum, c. 19.9, CCSL 87A, p. 224.27-34 sqq. : «Consolatorem uero, quod officium tamquam personae infimae in illa Trinitate isti Spiritui sancto deputant, Deum dicit apostolus, sicut in epistula eius legimus ad Corinthios : Is qui consolatur humiles, consolatus est nos Deus in praesentia Titi. Sanctorum ergo Deus est consolator. Ipsi quippe sunt humiles; unde tres illi uiri in camino dicunt : Benedicite sancti et humiles corde Dominum. Deus est itaque Spiritus sanctus qui consolatur humiles. Proinde isti, aut quod nolunt fateantur Deum esse Spiritum sanctum, aut si hoc de Patre uel de Filio dictum ab apostolo uolunt accipi, desinant consolationis tamquam munere proprio separare a Patre et Filio personam Spiritus sancti». [MM2021]

^BR ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2021}

¹⁵⁶ Contra sermonem Arrianorum La88 Li449 ] Contra Arrianos Ed1953

¹⁵⁷ Desinant] designant La88

^marg.| {CIO14d5.20} AUGUSTINUS . Super Ioannem. ¹⁵⁸* − Sed ¹⁵⁹ cum « caritas Dei diffusa sit in cordibus nostris per Spiritum sanctum, qui datus est nobis »^ca . Quomodo diligemus et mandata Christi servabimus, ut¹⁶⁰ eum accipiamus quem nisi habuerimus, diligere et mandata servare non possumus? An forte precedit in nobis caritas qua diligamus¹⁶¹ Christum, ut diligendo Christum eiusque¹⁶² faciendo mandata, mereamur accipere Spiritum sanctum, ut caritas Dei Patris diffundatur in cordibus nostris. Perversa est ista sententia. Qui enim se Filium Dei diligere credit, et Patrem non diligit, profecto nec¹⁶³ Filium diligit; sed quod sibi ipsi videtur confinxit. Restat ergo ut intelligamus, Spiritum sanctum habere qui diligit, et habendo mereri ut plus habeat, et plus habendo plus diligat. Iam itaque habebant¹⁶⁴ Spiritum discipuli, quem Dominus promittebat; sed dandus eis erat amplius. Habebant occulte, accepturi erant¹⁶⁵ manifeste. Proinde non solum non habenti, verum etiam habenti non incassum¹⁶⁶ promittitur; non habenti quidem, ut habeatur; habenti autem, ut amplius habeatur.^BS ^cb

^ca Rm. 5, 5.

^cb ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 74, § 1.21-37, § 2.1-32, CCSL 36, p. 512-514 : «[§ 1] Hic est utique in Trinitate Spiritus sanctus, quem Patri et Filio consubstantialem et coaeternum fides catholica confitetur; ipse est de quo dicit apostolus : Caritas Dei diffusa est in cordibus nostris per Spiritum sanctum, qui datus est nobis. Quomodo ergo Dominus dicit : Si diligitis me, mandata mea seruate; et ego rogabo Patrem, et alium Paracletum dabit uobis, cum hoc dicat de Spiritu sancto, quem nisi habeamus, nec diligere Deum possumus, nec eius mandata seruare? Quomodo diligimus ut eum accipiamus, quem nisi habeamus, diligere non ualemus? Aut quomodo mandata seruabimus ut eum accipiamus, quem nisi habeamus, mandata seruare non possumus? An forte praecedit in nobis caritas, qua diligimus Christum, ut diligendo Christum eiusque mandata faciendo, mereamur accipere Spiritum sanctum, ut caritas non Christi, quae iam praecesserat, sed Dei Patris diffundatur in cordibus nostris per Spiritum sanctum qui datus est nobis? Peruersa est ista sententia. Qui enim se Filium diligere credit, et Patrem non diligit, profecto nec Filium diligit, sed quod sibi ipse confinxit [...]. [§ 2] Restat ergo ut intellegamus Spiritum sanctum habere qui diligit, et habendo mereri ut plus habeat, et plus habendo plus diligat. Iam itaque habebant Spiritum discipuli, quem Dominus promittebat, sine quo eum Dominum non dicebant; nec tamen eum adhuc habebant, sicut eum Dominus promittebat. Et habebant ergo, et non habebant, qui quantum habendus fuerat, nondum habebant. Habebant itaque minus, dandus erat eis amplius. Habebant occulte, accepturi fuerant manifeste; quia et hoc ad maius donum sancti Spiritus pertinebat, ut eis innotesceret quod habebant. [...] Proinde non solum non habenti, uerum etiam habenti, non incassum promittitur : non habenti quidem, ut habeatur; habenti autem, ut amplius habeatur. Nam nisi ab alio minus, ab alio amplius haberetur, sanctus Elisaeus sancto Eliae non diceret : Spiritus qui est in te, duplo sit in me». [FG2018]

^BS ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2020}

¹⁵⁸ Super Ioannem Li449 ] om. La88 , In Ioannem Ed1953

¹⁵⁹ Sed] si La88 Li449

¹⁶⁰ Ut] super versum La88

¹⁶¹ diligamus] diligimus Li449

¹⁶² Eiusque] ex praem. La88 * (exp.)

¹⁶³ Nec] ut La88 * (corr.)

¹⁶⁴ habebant] habeant Li449

¹⁶⁵ Erant] fuerant La88 Li449

¹⁶⁶ incassum] in casum Li449

^marg.| {CIO14d5.21} CHRYSOSTOMUS. {hom.74} . − Quando igitur discipulos purgaverat per sacrificium passionis, et peccatum solutum erat, et ipsi ad pericula et agones mittebantur, oportebat Spiritum sanctum venire abundanter. Non autem statim post resurrectionem, ut in multo eius constituti desiderio, cum multa eum suscipiant gratia.^BT

^BT ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2020}

Numérotation du verset Io. 14,
distinctio 6

^prol.| [Io. 13, 16-14, 31 legitur in feria quinta in Cena Domini; cf. Ordinarium OP 652]
[Io. 14, 15-21 legitur in vigilia Pentecostes; cf. Ordinarium OP 684 = Cist. 86 = Rom.]

^marg.| {CIO14d6.1} AUGUSTINUS. ¹⁶⁷ − Ne quisquam putaret quod ita Spiritum sanctum Dominus daturus fuerat, velut per seipsum non et ipse esset futurus cum eis, adiecit atque¹⁶⁸* ait :

¹⁶⁷ Augustinus Li449 La88 ] + In Ioannem Ed1953

¹⁶⁸ atque La88 Li449 ] et Ed1953

Numérotation du verset Io. 14,18

Non relinquam vos orphanos.

^marg.| Orphani pupilli sunt. Illud enim est grecum, hoc latinum¹⁶⁹. Quamvis ergo nos Filius Dei suo Patri adoptaverit¹⁷⁰* filios, tamen in hoc etiam ipse erga nos paternum ostendit affectum.^BU ^cc

^cc ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 75, § 1.1-10, CCSL 36, p. 515 : «Post promissionem Spiritus sancti, ne quisquam putaret quod ita eum Dominus daturus fuerat uelut pro seipso, ut non et ipse cum eis esset futurus, adiecit atque ait : Non relinquam uos orphanos; ueniam ad uos. Orphani, pupilli sunt. Illud enim graecum eiusdem rei nomen est, hoc latinum; nam et in psalmo ubi legimus : Pupillo tu eris adiutor, graecus habet orphano. Quamuis ergo nos Filius Dei suo Patri adoptauerit filios, et eumdem Patrem nos uoluerit habere per gratiam, qui eius Pater est per naturam, tamen etiam ipse circa nos paternum affectum quodammodo demonstrat, cum dicit : Non relinquam uos orphanos; ueniam ad uos». [FG2018]

^BU ¶Codd. : Li449 (114vb) Ed1953 {MM2020}

¹⁶⁹ latinum] tinum ! cacogr. Li449

¹⁷⁰ adoptaverit Li449 ] adoptavit Ed1953

^marg.| {CIO14d6.2} CHRYSOSTOMUS. ¹⁷¹* {hom.74} . − Et quidem a principio dixerat venietis quo ego vado; sed quia hoc longum tempus erat, promisit spiritum. Et quia nesciebant quid est hoc¹⁷², promittit eis suam presentiam, quam maxime querebant, cum dicit : V eniam ad vos . Ne tamen rursus eamdem querant presentiam, qualem et prius habuerunt, occulte hoc excludit, cum subdit :

¹⁷¹ Chrysostomus La88 ] + In Ioannem Ed1953

¹⁷² Est hoc] inv. La88 Li449

Numérotation du verset Io. 14,19

Adhuc modicum, et mundus me iam non videt; vos autem videtis¹⁷³ me.

¹⁷³ Videtis Weber ] videbitis Li449@ #Li449

^marg.| Ac si diceret : veniam quidem ad vos, non tamen ut prius vobiscum per unamquamque diem consistens. Et ne dicant qualiter igitur Iudeis dixisti : A modo non videbitis me ? Solvit opinionem dicens ad vos solos veniam.^BV

^BV ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

^marg.| {CIO14d6.3} AUGUSTINUS . ¹⁷⁴ − Videbat¹⁷⁵ enim tunc eum mundus carneis oculis in carne conspicuum; non autem videbat quod in carne Verbum latebat. Sed quoniam post resurrectionem etiam carnem suam, quam non solum videndam, verum etiam contrectandam¹⁷⁶ demonstravit suis, noluit demonstrare non suis; hinc dictum est : A dhuc modicum, et mundus iam me ¹⁷⁷ non videt; vos autem videbitis me . Sed quoniam in iudicio eum mundus videbit, quo nomine significati sunt a regno eius alieni; melius intelligitur illud etiam tempus significare voluisse, quando in fine seculi auferetur ab oculis damnatorum, ut eum de cetero videant diligentes. Modicum autem dixit, quia id quod prolixum videtur hominibus, brevissimum est ante oculos Dei. ^cd ^BW
Sequitur :

^cd ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 75, § 2.6-14, § 3.7-18, CCSL 36, p. 515-519 : «[§ 2] Videbat eum plane mundus carneis oculis in carne conspicuum, non autem uidebat quod in carne Verbum latebat; uidebat hominem, non uidebat Deum; uidebat indumentum, non uidebat indutum. Sed quoniam post resurrectionem etiam ipsam carnem suam, quam non solum uidendam, uerum etiam contrectandam demonstrauit suis, noluit demonstrare non suis, hinc fortasse intellegendum est esse dictum : Adhuc modicum, et mundus me iam non uidet; uos autem uidebitis me; quia ego uiuo, et uos uiuetis [...]. [§ 3] Sed quoniam dictum est testantibus angelis : sic ueniet quemadmodum uidistis eum euntem in caelum, nec aliud credimus quam eum in eodem corpore ad iudicium uiuorum et mortuorum esse uenturum; procul dubio tunc eum uidebit mundus, quo nomine significati sunt a regno eius alieni. ac per hoc longe melius intellegitur iam illud tempus significare uoluisse, in eo quod ait : adhuc modicum, et mundus me iam non uidet, quando in fine saeculi auferetur ab oculis damnatorum, ut illi eum de cetero uideant, apud quos diligentes eum facit pater atque ipse mansionem. modicum autem dixit, quia et id quod prolixum uidetur hominibus, breuissimum est ante oculos dei; de hoc quippe modico iste ipse iohannes evangelista : filioli, inquit, nouissima hora est. [FG2018]

^BW ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

¹⁷⁴ Augustinus Li449 La88 ] + In Ioannem Ed1953

¹⁷⁵ videbat] videbant Li449

¹⁷⁶ contrectandam] contractandam Li449

¹⁷⁷ Iam me] inv. La88 Li449

Quia ego vivo, et vos vivetis.

^marg.| {CIO14d6.4} THEOPHYLACTUS. − Quasi dicat : et si mortem subiero, tamen resurgo. Vos quoque vivetis; hoc est, cum videritis me, letabimini, et tamquam mortui reviviscetis in apparitione mea.^ce ^BX

^ce ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Ioannis, PG 124, 181 C 13–D 3. [CGC2014]

^BX ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

^marg.| {CIO14d6.5} CHRYSOSTOMUS. {hom.74} . − Mihi autem videtur vitam non presentem dicere, sed futuram; ac si dicat : mors crucis non distare faciet vos a me in finem, sed momento¹⁷⁸ parvo occultabit me¹⁷⁹ a vobis.^BY

^BY ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

¹⁷⁸ Momento] monito La88

¹⁷⁹ occultabit me] inv. Li449

^marg.| {CIO14d6.6} AUGUSTINUS . ¹⁸⁰ − [a] Cur autem de presenti se dixit¹⁸¹* vivere, illos autem de futuro esse victuros, nisi quia et¹⁸² vitam carnis resurgentis qualis in ipso precedebat, et illis est pollicitus secuturam? Et quia ipsius mox futura erat resurrectio, presentis temporis ponit verum¹⁸³, propter significandam celeritatem¹⁸⁴. Illorum autem, quoniam seculi differtur in finem, non ait vivitis, sed vivetis . Quia vero vivit¹⁸⁵ ille, ideo et nos vivemus. Per hominem quippe mors, et per hominem resurrectio mortuorum.
Sequitur :

¹⁸⁰ Augustinus Li449 La88 ] + In Ioannem Ed1953

¹⁸¹ dixit La88 ] dixerit Ed1953

¹⁸² Et] om. La88

¹⁸³ Verum] verbum La88 Li449

¹⁸⁴ Celeritatem] sceleritatem La88

¹⁸⁵ Vivit] vivet La88 Li449

Numérotation du verset Io. 14,20

In illo¹⁸⁶ die.

¹⁸⁶ illo #Li449 Weber] illa Li449@

^marg.| De quo scilicet ait : [c] E t vos vivetis, vos cognoscetis, [e] contemplando, [d] quamvis¹⁸⁷ et nunc credendo noverimus, quia : [b] E go sum in Patre ¹⁸⁸ , et vos in me, et ego in vobis : quia [f] quando vivemus ea vita qua mors absorbetur¹⁸⁹, tunc perficietur hoc ipsum quod nunc inchoatum est iam per ipsum, ut sit in nobis, et nos in ipso.^cf ^BZ

^cf ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 75, § 3.1-13, CCSL 36, p. 516 : «Quid est : quia ego uiuo, et uos uiuetis? [a] Cur de praesenti se dixit uiuere, illos autem de futuro esse uicturos, nisi quia uitam etiam carnis utique resurgentis, qualis in ipso praecedebat, et illis est pollicitus secuturam? Et quia ipsius mox futura erat resurrectio, praesentis posuit temporis uerbum propter significandam celeritatem; illorum autem quoniam saeculi differtur in finem, non ait : uiuitis, sed : uiuetis. Duas ergo resurrectiones, suam scilicet mox futuram et nostram in saeculi fine uenturam, duobus uerbis praesentis temporis et futuri, eleganter breuiterque promisit. Quia ego, inquit, uiuo, et uos uiuetis; quia ille uiuit, ideo et nos uiuemus. Per hominem quippe mors, et per hominem resurrectio mortuorum. Sicut enim in Adam omnes moriuntur, sic in Christo omnes uiuificabuntur. Quoniam nemo ad mortem nisi per illum, nemo ad uitam nisi per Christum. Quia nos uiximus, mortui sumus; quia uiuit ipse, uiuemus nos. Mortui sumus illi, quando uiximus nobis; quia uero mortuus ille pro nobis, et sibi uiuit et nobis. Quia enim uiuit ille, et nos uiuemus. Nam sicut per nos mortem habere potuimus, non sic et uitam per nos habere possumus». Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 75, § 4.1-19, CCSL 36, p. 516-517 : «In illo die, inquit, uos cognoscetis quia [b] ego sum in Patre meo, et uos in me, et ego in uobis. In quo die, nisi de quo ait : [c] et uos uiuetis? Tunc enim erit ut possimus uidere quod credimus. Nam et nunc est in nobis, et nos in illo; sed hoc nunc credimus, tunc etiam cognoscemus, [d] quamuis et nunc credendo nouerimus, sed tunc [e] contemplando noscemus. Quamdiu enim sumus in corpore quale nunc est, id est corruptibile quod aggrauat animam, peregrinamur a Domino; per fidem enim ambulamus, non per speciem. Tunc ergo per speciem, quoniam uidebimus cum sicuti est. Nam si etiam nunc Christus in nobis non esset, non diceret apostolus : Si autem Christus in nobis, corpus quidem mortuum est propter peccatum, spiritus autem uita est propter iustitiam. Quia uero et nos etiam nunc in illo sumus, satis ostendit, ubi dicit : Ego sum uitis, uos palmites. In illo ergo die, [f] quando uiuemus ea uita qua mors absorbebitur, cognoscemus quia ipse in Patre, et nos in ipso, et ipse in nobis; quia tunc perficietur hoc ipsum quod et nunc inchoatum est iam per ipsum, ut sit in nobis et nos in ipso». [FG2018]

^BZ ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

¹⁸⁷ Quamvis] quando La88

¹⁸⁸ patre] meo + Li449@ #Li449 Weber

¹⁸⁹ absorbetur] absorbebitur Li449

^marg.| {CIO14d6.7} CHRYSOSTOMUS. {hom.74} . − Vel in illo die cum resurgam, cognoscetis, quia cum viderunt eum resurrexisse et esse cum eis, tunc certissimam fidem didicerunt. Magna enim erat virtus Spiritus Sancti, que omnia eos¹⁹⁰ docebat. Quod¹⁹¹ autem dictum est : E go sum in Patre , humilitatis est; quod autem dicit et vos in me et ego in vobis , humanitatis est, et auxilii quod est a Deo. Consuevit enim scriptura multoties¹⁹² eisdem verbis in Deo et hominibus positis non similiter uti.^CA

^CA ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

¹⁹⁰ Eos] deos pr.m. et corr. per exp. La88

¹⁹¹ Quod] quoniam La88

¹⁹² Multoties] multotiens La88 Li449

^marg.| {CIO14d6.8} HILARIUS. Octavo de Trinitate. ¹⁹³* − [1] Vel hoc dicit ut cum ille in Patre per naturam divinitatis esset, nos contra¹⁹⁴* in eo per corporalem eius nativitatem; et ille rursum¹⁹⁵* in nobis per sacramenti inesse mysterium ¹⁹⁶* crederetur. [2] Ipse enim testatus est^cg : « Qui edit carnem meam et bibit sanguinem meum, in me manet et ego in eo ».^CB ^ch

^cg Io. 6, 56.

^ch ¶Fons : [1] Hilarius Pictaviensis , De Trinitate, lib. 8, CCSL 62A, c. 15.17 sqq. : «Nisi ut cum ille in Patre per naturam diuinitatis esset, nos contra in eo per corporalem eius natiuitatem, et ille rursum in nobis per sacramentorum inesse mysterium crederetur; ac sic perfecta per mediatorem unitas doceretur, cum nobis in se manentibus ipse maneret in Patre, et in Patre manens maneret in nobis; et ita ad unitatem Patris proficeremus, cum qui in eo naturaliter secundum natiuitatem inest, nos quoque in eo naturaliter inessemus, ipso in nobis naturaliter permanente?» [2] Hilarius Pictaviensis , De Trinitate, lib. 8, CCSL 62A, c. 16.1 sqq. : «Quam autem naturalis in nobis haec unitas sit, ipse ita testatus est : Qui edet carnem meam et bibet sanguinem meum, in me manet et ego in eum». [MM2020]

^CB ¶Codd. : La88 Li449 Ed1953 {MM2020}

¹⁹³ .VIII.] .VII. La88 , om. Ed1953

¹⁹⁴ contra] autem Ed1953

¹⁹⁵ rursum] rursus Ed1953

¹⁹⁶ inesse mysterium] inv. Ed1953

^marg.| {CIO14d6.9} ALCUINUS. − Per dilectionem autem et observantiam mandatorum eius, tunc perficietur hoc ipsum quod nunc inchoatum est per ipsum, ut sit in nobis, et nos in ipso. Et ut omnibus, non solum¹⁹⁷* apostolis, hanc promisisse beatitudinem¹⁹⁸* videatur, adiungit : ^CC

^CC ¶Codd. : La88 Li449 Ed1953 {MM2020}

¹⁹⁷ solum] tantum Ed1953

¹⁹⁸ promisisse beatitudinem] inv. Ed1953

Numérotation du verset Io. 14,21

Qui habet mandata mea et servat ea, ille est qui diligit me.

^marg.| {CIO14d6.10} AUGUSTINUS. ¹⁹⁹ − Qui habet in memoria et ²⁰⁰ servat in vita; qui habet in sermonibus et servat in operibus; qui habet audiendo et servat faciendo, qui habet faciendo et servat perseverando, ipse est qui diligit me . Opere est demonstranda dilectio, ne sit infructuosa nominis appellatio.^ci ^CD

^ci ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 75, § 5.2-6, CCSL 36, p. 517 : «Qui habet, inquit, mandata mea et seruat ea, ille est qui diligit me. Qui habet in memoria, et seruat in uita; qui habet in sermonibus, et seruat in moribus; qui habet audiendo et seruat faciendo; aut qui habet faciendo, et seruat perseuerando, ipse est, inquit, qui diligit me. Opere est demonstranda dilectio, ne sit infructuosa nominis appellatio». [FG2018]

^CD ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

¹⁹⁹ Augustinus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

²⁰⁰ Et] om. La88

^marg.| {CIO14d6.11} THEOPHYLACTUS. − Ac si dicat : vos putatis quod ex affectione quadam tristamini de morte mea; sed ego signum dilectionis reputo mandata mea servari. Qualem autem prerogativam obtineat qui diligit, ostendit subdens : ^cj ^CE

^cj ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Ioannis, PG 124, 184 C 9-14. [CGC2014]

^CE ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

Qui autem diligit me, diligetur²⁰¹ a Patre meo, et ego diligam eum.

²⁰¹ diligetur #Li449 ] diligitur Li449@

^marg.| {CIO14d6.12} AUGUSTINUS. ²⁰² − Sed [a] quid est : D iligam , tamquam nunc non diligat? Exponit per id quod sequitur :

²⁰² Augustinus Li449 La88 ] + In Ioannem Ed1953

Et manifestabo ei meipsum;

^marg.| id est ad hoc diligam ut manifestem, [d] et ipsam visionem mercedem fidei capiamus. [b] Nunc enim ad hoc nos dilexit ut credamus; [c] tunc ad hoc ut videamus; [e] quia et nos nunc diligimus credendo quod videbimus; tunc autem diligemus videndo quod credidimus.^ck ^CF

^ck ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 75, § 5.2-6, CCSL 36, p. 517 : «[a] Quid est : diligam, tamquam tunc dilecturus sit, et nunc non diligat? Absit. Quomodo enim nos Pater sine Filio, aut Filius sine Patre diligeret? Quomodo cum inseparabiliter operentur, separabiliter diligunt? Sed ad hoc dixit : diligam eum, ad quod sequitur : Et manifestabo ei meipsum. Diligam, et manifestabo, id est ad hoc diligam, ut manifestem. [b] Nunc enim ad hoc dilexit, ut credamus, et mandatum fidei teneamus; [c] tunc ad hoc diliget, ut uideamus, [d] et ipsam uisionem mercedem fidei capiamus. [e] Quia et nos nunc diligimus, credendo quod uidebimus; tunc autem diligemus, uidendo quod credimus». [FG2018]

^CF ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

^marg.| {CIO14d6.13} AUGUSTINUS. Ad Paulinam de videndo Deo ²⁰³ . {cap.1} . − Sic autem promisit ostensurum seipsum dilectoribus suis cum Patre Deum unum, non quomodo in hoc seculo in corpore visus est²⁰⁴* et a malis.^CG ^cl

^cl ¶Fons : Augustinus Hipponensis, Epistulae, ep. 147 § 11, CSEL 44, p. 302.3-9 : «Et quae est uita aeterna, nisi quod ipsa uita alibi dicit : haec est autem uita aeterna, ut cognoscant te unum deum uerum et, quem misisti, iesum christum, sed sic, quo modo promisit ostensurum se ipsum dilectoribus suis cum patre unum deum, non quo modo in hoc saeculo in corpore uisus est a bonis et a malis?» [MM2019]

^CG ¶Codd. : Li449 (142vb ) Ed1953 {MM2019}

²⁰³ Ad…Deo Li449 Ed1953] om. La88

²⁰⁴ in corpore - visus est Li449 ] inv. Ed1953

^marg.| {CIO14d6.14} THEOPHYLACTUS . − Vel quia post resurrectionem appariturus illis erat in corpore magis representante divinitatem, ne credant ipsum spiritum fore, seu phantasma, ob hoc predixit²⁰⁵ illis; ut tunc videntes illum non diffidant, sed reminiscantur quia propter mandatorum suorum custodiam apparet eis atque ideo tenentur²⁰⁶ semper custodire illa, ut perpetuo eis appareat.^cm ^CH

^cm ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Ioannis, PG 124, 184 D 7–185 A 3. [CGC2014]

^CH ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

²⁰⁵ ob hoc predixit] ad hoc predicit Li449

²⁰⁶ tenentur] conentur Li449

Numérotation du verset Io. 14,
distinctio 7

^prol.| [Io. 13, 16-14, 31 legitur in feria quinta in Cena Domini; cf. Ordinarium OP 652]

^prol.| [Io. 14, 23-31 legitur in die Pentecostes; cf. Ordinarium OP 686 = Cist. 87 = Rom.]

^marg.| {CIO14d7.1} AUGUSTINUS . ²⁰⁷ − Quia Dominus²⁰⁸ dixerat^cn : « Adhuc modicum, et mundus me iam non videt; vos autem videbitis me », interrogavit eum de hoc ipse Iudas, non ille traditor eius qui Scariothis cognominatus est, sed cuius epistola inter scripturas canonicas legitur.
Unde dicitur :

^cn Io. 14, 19.

²⁰⁷ Augustinus Li449 ] + In Ioannem La88 # Ed1953

²⁰⁸ Dominus] iter. La88

Numérotation du verset Io. 14,22

Dicit ei Iudas non ille Scariothis : Domine, quid factum est, quia nobis manifestaturus es teipsum, et non mundo.

^marg.| Causam quesivit quare non se²⁰⁹ mundo, sed suis manifestaturus esset. Dominus autem exponit quare suis se manifestaturus est, non alienis quia scilicet hi²¹⁰ diligunt, illi vero non diligunt.
Unde sequitur :

²⁰⁹ non se] inv. Li449

²¹⁰ hi] qui + Li449

Numérotation du verset Io. 14,23

Respondit Iesus et dixit ei : Si quis diligit me, sermonem meum servabit²¹¹ ^CI. ^co

^co ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 76, § 1.3-13, § 2.1-7, CCSL 36, p. 517-518 : «[§ 1] Interrogantibus discipulis et eis magistro respondente Iesu, etiam nos tamquam cum illis discimus, quando sanctum evangelium uel legimus uel audimus. Quia ergo dixerat Dominus : Adhuc modicum, et mundus me iam non uidet, uos autem uidebitis me, interrogauit eum de hoc ipso Iudas, non ille traditor eius qui Iscariotes cognominatus est, sed cuius epistola inter scripturas canonicas legitur : Domine, quid factum est, quia nobis manifestaturus es teipsum, et non mundo? Simus cum ipsis tamquam interrogantes discipuli, communemque magistrum audiamus et nos. Iudas enim sanctus, non immundus, nec insectator Domini, sed sectator, causam quaesiuit quare se non mundo, sed suis manifestaturus esset Iesus; quare adhuc modicum et mundus non uideret eum, ipsi autem uiderent eum. [§ 2] Respondit Iesus, et dixit ei : Si quis diligit me, sermonem meum seruabit; et Pater meus diliget eum, et ad eum ueniemus, et mansionem apud eum faciemus. Qui non diligit me, sermones meos non seruat. Ecce exposita est causa quare se suis manifestaturus est, non alienis, quos mundi nomine appellat; et ipse est causa quod hi diligant, illi non diligant». [FG2018]

^CI ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

²¹¹ servabit] et Pater meus diligent eum + Li449@ Weber

^marg.| {CIO14d7.2} GREGORIUS . In homeliario. ²¹²* − [a] Probatio enim dilectionis, exhibitio est operis. [b] Numquam amor Dei est²¹³ otiosus operatur enim²¹⁴ magna, si est; si vero operari renuerit²¹⁵, amor²¹⁶ non est.^cp ^CJ

^cp ¶Fons : [a] Gregorius Magnus , Homiliae in evangelia, lib. 2, homilia 30, § 1, p. 256.14-15 : «In ipso autem lectionis exordio audistis quod Veritas dixit : Si quis diligit me sermonem meum seruabit. Probatio ergo dilectionis exhibitio est operis». [b] Gregorius Magnus , Homiliae in evangelia, lib. 2, homilia 30, § 2, p. 257.43-45 : «Nec tamen sibi aliquis credat quidquid sibi animus sine operis attestatione responderit. De dilectione conditoris lingua, mens et uita requiratur. Numquam est Dei amor otiosus. Operatur etenim magna, si est; si uero operari renuit, amor non est. Et sermonem quem audistis non est meus sed eius qui misit me Patris». [FG2015]

^CJ ¶Codd. : Li449

²¹² homeliario] scrips., homelia La88 , homel’ Li449 , evangeliis Ed1953

²¹³ amor Dei est] est Dei amor Li449

²¹⁴ Enim] etenim La88 Li449

²¹⁵ renuerit] renuit Li449

²¹⁶ Amor] Dei + La88

^marg.| {CIO14d7.3} AUGUSTINUS. ²¹⁷ − [a] Dilectio autem sanctos discernit a mundo, que facit unanimes habitare in domo. In qua facit Pater et Filius mansionem; qui donant et ipsam dilectionem, quibus in fine donabunt suam manifestationem. Est enim quedam Dei²¹⁸ manifestatio interior, quam prorsus impii non noverunt quibus Dei Patris et Spiritus Sancti manifestatio nulla est. Filii vero esse potuit, sed in carne; que nec talis est qualis illa, nec semper illis adesse potest, sed ad modicum tempus; et hoc ad iudicium, non ad gaudium; ad supplicium, non ad premium.
[b] Unde sequitur :

²¹⁷ Augustinus Li449 ] + In Ioannem Li88# Ed1953

²¹⁸ Dei] mg. La88

Et ad eum veniemus.

^marg.| Veniunt quidem ad nos dum venimus ad eos; veniunt subveniendo, venimus obediendo; veniunt illuminando, venimus intuendo; veniunt implendo, venimus capiendo; ut sit nobis eorum non extranea visio, sed interna; et in nobis eorum non transitoria mansio, sed eterna.^cq
Unde sequitur :

^cq ¶Fons : [a] Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 76, § 2.16-29, CCSL 36, p. 518 : «Dilectio sanctos discernit a mundo, quae facit unanimes habitare in domo. In qua domo facit Pater et Filius mansionem; qui donant et ipsam dilectionem, quibus donent in fine etiam ipsam suam manifestationem, de qua discipulus magistrum interrogauit, ut non solum illi qui tunc audiebant per os eius, sed etiam nos per evangelium eius hoc nosse possemus. Quaesierat enim de Christi manifestatione, et audiuit de dilectione atque mansione. Est ergo quaedam Dei manifestatio interior, quam prorsus impii non nouerunt, quibus Dei Patris et Spiritus sancti manifestatio nulla est; Filii uero potuit esse, sed in carne; quae nec talis est qualis illa, nec semper illis adesse potest qualiscumque sit, sed ad modicum tempus; et hoc ad iudicium, non ad gaudium; ad supplicium, non ad praemium». [b] Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 76, § 4.8-13, CCSL 36, p. 519 : «Deus Trinitas, Pater et Filius et Spiritus sanctus, ueniunt ad nos, dum uenimus ad eos : ueniunt subueniendo, uenimus obediendo; ueniunt illuminando, uenimus intuendo; ueniunt implendo, uenimus capiendo, ut sit nobis eorum non extraria uisio, sed interna; et in nobis eorum non transitoria mansio, sed aeterna». [FG2018]

Et mansionem apud eum faciemus ^CK.

^CK ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

^marg.| {CIO14d7.4} GREGORIUS . In homeliario. ²¹⁹* − In quorumdam etenim corda venit, et mansionem non facit, quia per compunctionem quidem respectum Dei percipiunt, sed temptationis tempore hoc ipsum quod compuncti fuerant obliviscuntur, sicque ad perpetranda peccata redeunt ac si hec minime planxissent. Qui ergo Deum vere diligit, in eius corde Dominus et venit et mansionem facit quia²²⁰ sic eum divinitatis amor penetrat ut ab hoc amore temptationis tempore non recedat. Ille enim vere amat cuius mentem delectatio prava ex consensu non superat.^cr ^CL

^cr ¶Fons : Gregorius Magnus , Homiliae in evangelia, lib. 2, homilia 30, § 2, p. 257.28-37 : «Sed uidete quid Veritas dicat : Veniemus et mansionem apud eum faciemus. In quorumdam etenim corda uenit et mansionem non facit, quia per compunctionem quidem Dei respectum percipiunt, sed temptationis tempore hoc ipsum quod compuncti fuerant obliuiscuntur, sic que ad perpetranda peccata redeunt, ac si haec minime planxissent. Qui ergo Deum uere diligit, qui eius mandata custodit, in eius corde Dominus et uenit et mansionem facit, quia sic eum diuinitatis amor penetrat, ut ab hoc amore temptationis tempore non recedat. Ille ergo uere amat, cuius uidelicet mentem delectatio praua ex consensu non superat. Nam tanto quisque a superno amore disiungitur, quanto inferius delectatur». [FG2015]

^CL ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

²¹⁹ homeliario] scrips., homelia La88 , homel’ Li449 , evangeliis Ed1953

²²⁰ quia] qui Li449

^marg.| {CIO14d7.5} AUGUSTINUS. Primo de Trinitate. ²²¹* − An forte putabitur²²², mansionem in dilectore suo facientibus Patre et Filio, exclusus esse ab hac mansione Spiritus Sanctus? Quid est ergo quod superius ait de Spiritu sancto^cs : « Apud vos manebit et in vobis erit », nisi forte quisquam sic absurdus est ut arbitretur, cum²²³ Pater et Filius venerint, discessurum inde Spiritum sanctum, tamquam locum daturum maioribus? Sed et²²⁴ huic carnali cogitationi²²⁵ occurrit²²⁶ Scriptura, cum dicit²²⁷ ^ct : « Ut maneat vobiscum in eternum ». In eadem ergo mansione cum ipsis erit in eternum quia nec ille sine ipsis venit, nec illi sine eo. Sed propter insinuationem Trinitatis, personis singulis nominatis, dicuntur quedam, non tamen aliis separatis intelliguntur, propter eiusdem Trinitatis unam²²⁸ substantiam.^CM ^cu

^cs Io. 14, 17.

^ct Io. 14, 16.

^cu ¶Fons : Augustinus Hipponensis, De Trinitate, lib. 1, c. 9, CCSL 50, p. 55.36-57.54 : «An forte putabitur mansionem in dilectore suo facientibus patre et filio exclusus esse ab hac mansione spiritus sanctus? Quid est ergo quod superius ait de spiritu sancto : Quem hie mundus accipere non potest quoniam non uidet illum; nostis illum uos quia uobiscum manet et in uobis est? Non itaque ab hac mansione separatus est de quo dictum est, uobiscum mane! et in uobis est. Nisi forte quisquam sic absurdus est ut arbitretur cum pater et filius uenerint ut mansionem faciant apud dilectorem suum, discessurum inde spiritum sanctum et tamquam locum daturum esse maioribus. Sed et huic carnali cogitationi occurrit scriptura; paulo quippe superius ait : Et ego rogabo patrem, et alium aduocatum dabit uobis ut uobiscum sit in aeternum. Non ergo discedet patre et filio uenientibus, sed in eadem mansione cum ipsis erit in aeternum quia nec ille sine ipsis uenit nec illi sine illo. Sed propter insinuationem trinitatis personis etiam singulis nominatis dicuntur quaedam; non tamen aliis separatis intelleguntur propter eiusdem trinitatis unitatem unamque substantiam atque deitatem patris et filii et spiritus sancti». [FG2018] [MM2019]

^CM ¶Codd. : La88 Li449 (143rb) T46 (290rb) Ed1953 {SD2013} {FG2018} {MM2018}

²²¹ Augustinus ... Trinitate Li449 T46 ] om. La88 , + primo praem. Li449 , + (ut supra) [=In Ioannem] Ed1953

²²² Putabitur Li449 T46 Ed1953 ] putabit La88

²²³ cum La88 T46 Ed1953] om. Li449

²²⁴ et La88 Li449 Ed1953] om. T46

²²⁵ cogitationi T46 ² Ed1953 ] cogitationis La88 Li449 T46 * (eras. -s)

²²⁶ occurrit La88 Li449 Ed1953 ] cocurrit cacogr. T46

²²⁷ Scriptura – cum d. T46 Ed1953 ] inv. Li466

²²⁸ unam Li449 La88 T46 ] om. Ed1953

^marg.| {CIO14d7.6} GREGORIUS. In homeliario. ²²⁹* − Tanto autem quisque a superno amore disiungitur, quanto inferius delectatur. Unde subditur :

²²⁹ homeliario] scrips., homelia La88 , homel’ Li449 , evangeliis Ed1953

Numérotation du verset Io. 14,24

Qui non diligit me, sermones meos non servat.

^marg.| De dilectione ergo conditoris, lingua, mens et vita requiratur.^cv ^CN

^cv ¶Fons : Gregorius Magnus , Homiliae in evangelia, lib. 2, homilia 30, § 2, p. 257.37-43 : «Ille ergo uere amat, cuius uidelicet mentem delectatio praua ex consensu non superat. Nam tanto quisque a superno amore disiungitur, quanto inferius delectatur. Vnde et adhuc subditur : Qui non diligit me sermones meos non seruat. Ad uosmetipsos ergo, fratres carissimi, introrsus redite, si Deum uere amatis exquirite. Nec tamen sibi aliquis credat quidquid sibi animus sine operis attestatione responderit. De dilectione conditoris lingua, mens et uita requiratur». [FG2015]

^CN ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

^marg.| {CIO14d7.7} CHRYSOSTOMUS . ²³⁰*²³¹ {hom.74} . − Vel aliter totum. Estimavit Iudas sicut mortuos videmus in somno, ita et se eum esse visuros; unde querit quid est quod debes te manifestare nobis²³², et non mundo quasi dicat : ve nobis, quoniam morieris, et ut mortuus debes nobis assistere. Ne igitur hoc suspicentur, dicit ego et Pater ad eum veniemus, quasi dicat : sicut Pater manifestat seipsum, ita et ego et mansionem apud eum faciemus ; quod somniorum non est.
Sequitur :

²³⁰ Chrysostomus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

²³¹ In Ioannem] om. La88

²³² Manifestare nobis] inv. La88 Li449

Et sermo²³³ quem audistis non est meus, sed eius qui misit me Patris.

²³³ sermo] sermonem Li449@ #Li449 Weber

^marg.| Q uasi dicat : non me solum, sed neque Patrem amat qui hunc non audit sermonem. Dicit autem hoc, quoniam²³⁴ nihil extra Patrem loquitur, neque preter id quod illi videtur.^CO

^CO ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

²³⁴ Quoniam] om. La88

^marg.| {CIO14d7.8} AUGUSTINUS . ²³⁵ − Et fortasse propter aliquam distinctionem, ubi suos dixit, pluraliter sermones dixit²³⁶, dicens : Q ui non diligit me, sermones meos non servat . Ubi autem sermonem, hoc est Verbum, non suum esse dixit, sed Patris, seipsum intelligi voluit. Non enim²³⁷ suum, sed Patris est Verbum; quomodo nec sua imago, sed Patris; nec suus Filius, sed Patris. Recte igitur auctori²³⁸ tribuit quod facit equalis, a quo habet hoc ipsum quod illi est indifferens²³⁹ et²⁴⁰ equalis.^cw ^CP

^cw ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 76, § 5.8-16, CCSL 36, p. 519 : «Et fortasse propter aliquam distinctionem, ubi suos dixit, dixit pluraliter, hoc est sermones; ubi autem sermonem, hoc est Verbum, non suum dixit esse, sed Patris, seipsum intellegi uoluit. In principio enim erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum. Non utique suum, sed Patris est Verbum, quomodo nec sua imago, sed Patris; nec suus Filius idem ipse, sed Patris. Recte igitur tribuit auctori quidquid facit aequalis, a quo habet hoc ipsum quod illi est indifferenter aequalis». [FG2018]

^CP ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

²³⁵ Augustinus Li449 ] + In Ioannem La88 # Ed1953

²³⁶ Sermones dixit] inv. La88

²³⁷ Enim] om. La88

²³⁸ auctori] actori Li449

²³⁹ Indifferens] in differentia La88 , indifferenter Li449

²⁴⁰ Et] om. La88 Li449

^marg.| {CIO14d7.9} CHRYSOSTOMUS. {hom.74} . − Quia vero eorum que dixerat, quedam manifesta erant et quedam non intellexerunt, ut non turbarentur, subiungit :^CQ

^CQ ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

Numérotation du verset Io. 14,25

Hec locutus sum vobis apud vos manens.

^marg.| {CIO14d7.10} AUGUSTINUS. ²⁴¹ − Alia est illa mansio quam promisit futuram, alia vero hec quam presentem esse testatur. Illa spiritualis est, atque intrinsecus mentibus redditur²⁴²; hec corporalis forinsecus oculis atque auribus adhibetur²⁴³.^cx ^CR

^cx ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 77, § 1.8-12, CCSL 36, p. 520 : «Illa itaque mansio alia est, quam promisit futuram; haec uero alia, quam praesentem esse testatur. Illa spiritalis est, atque intrinsecus mentibus redditur, haec corporalis forinsecus oculis atque auribus exhibetur». [FG2018]

^CR ¶Codd. : Li449

²⁴¹ Augustinus Li449 La88 ] + In Ioannem Ed1953

²⁴² Redditur] reddatur La88

²⁴³ Adhibetur] exhibetur La88

^marg.| {CIO14d7.11} CHRYSOSTOMUS . ²⁴⁴*{hom.74} . − Ut autem eius corporalem recessum facilius sustinerent, preparat eos, promittens quod eius recessus²⁴⁵ magnorum eis esset futura causa bonorum quia donec ipse apud eos corporaliter manebat²⁴⁶ et spiritus non venerat, nihil magnum poterant²⁴⁷ scire.^CS
Unde sequitur :

^CS ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

²⁴⁴ Chrysostomus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

²⁴⁵ recessus] recessio Li449

²⁴⁶ Manebat] maneat La88 Li449

²⁴⁷ poterant] poterunt Li449

Numérotation du verset Io. 14,26

Paraclitus autem Spiritus Sanctus quem mittet Pater in nomine meo, ille vos docebit omnia, et suggeret vobis omnia quecumque dixero vobis.

^marg.| {CIO14d7.12} GREGORIUS. ²⁴⁸* − Greca locutione ‘paraclitus’, latina ‘advocatus’ dicitur vel ‘consolator’. Qui idcirco ‘advocatus’ dicitur, quia pro errore delinquentium apud iustitiam Patris intervenit. Dum eos quos repleverit, exorantes facit. Consolator autem idem spiritus vocatur, quia de peccati perpetratione merentibus, dum spem venie preparat, ab afflictione tristitie mentem levat.^cy ^CT

^cy ¶Fons : Gregorius Magnus , Homiliae in evangelia, lib. 2, homilia 30, § 3, p. 258.58-70 : «Nostis plurimi, fratres mei, quod graeca locutione paraclitus latina aduocatus dicitur uel consolator. Qui idcirco aduocatus dicitur, quia pro errore delinquentium apud iustitiam Patris interuenit. Qui unius substantiae cum Patre et Filio exorare pro delinquentibus perhibetur, quia eos quos repleuerit exorantes facit. Vnde et Paulus dicit : Ipse enim Spiritus postulat pro nobis gemitibus inenarrabilibus. Minor uero est qui postulat quam qui postulatur. Quomodo ergo Spiritus postulare dicitur, qui minor non est? Sed ipse Spiritus postulat, qui ad postulandum eos quos repleuerit inflammat. Consolator autem idem Spiritus uocatur, quia de peccati perpetratione maerentibus, dum spem ueniae praeparat, ab afflictione tristitiae mentem leuat. De quo recte promittitur : Ipse uos docebit omnia. Quia nisi idem Spiritus cordi adsit audientis, otiosus est sermo doctoris». [FG2015]

^CT ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

²⁴⁸ Gregorius] + In Evang. Ed1953

^marg.| {CIO14d7.13} CHRYSOSTOMUS. {hom.74} . − Continue autem eum paraclitum vocat propter continentes eos tribulationes.^CU

^CU ¶Codd. : La88 Li449 Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CIO14d7.14} DIDYMUS . De Spiritu Sancto. − Spiritum autem sanctum a Patre in suo mitti nomine, Salvator affirmat, cum proprie nomen salvatoris sit Filius; siquidem nature consortium, et, ut ita dicam, proprietas personarum ex ista voce signatur²⁴⁹*. Filii quippe tantummodo est²⁵⁰ in nomine Patris venire, salva proprietate Filii ad Patrem²⁵¹*. Nullus autem alius venit in nomine Patris sed, verbi gratia, in nomine Domini Dei, et²⁵² omnipotentis. Quomodo igitur servi qui in nomine Domini veniunt, per hoc ipsum quod subiecti sunt et serviunt, indicant Dominum, servi quippe sunt Domini; sic et Filius qui venit²⁵³ in nomine Patris, portat²⁵⁴ eius nomen²⁵⁵ per hoc quod unigenitus Dei Filius approbatur. Quia ergo Spiritus Sanctus in nomine Filii a Patre mittitur, ostendit quia unitate sit iunctus ad Filium; unde et Filii dictus est Spiritus, per adoptionem suam filios faciens eos qui se recipere voluissent. Iste autem Spiritus Sanctus, qui venit in nomine Filii missus a Patre, docebit²⁵⁶ omnia eos qui in fide Christi perfecti sunt. Omnia autem illa que spiritualia sunt et intellectualia veritatis et sapientie sacramenta. Docebit vero, non sicut qui artes aliquas et sapientiam studio industriaque didicere; sed quasi ipse²⁵⁷* ars atque doctrina et sapientia, veritatis spiritus invisibiliter menti insinuat scientiam divinorum.^CV ^cz

^cz ¶Fons : Didymus Alexandrinus , De Spiritu sancto, 30-31, PL 23, 129C-130D : «Spiritum sanctum a Patre in suo mitti nomine, Salvator affirmat, cum proprie Salvatoris nomen sit Filius : si quidem naturae consortium, et (ut ita dicam) proprietas personarum, ex ista voce signatur. [129D] In qua appellatione Filii, missus a Patre Spiritus sanctus, non servus, non alius, nec disiunctus a Filio intelligatur. Et quomodo Filius in Patris appellatione venit, dicens : Ego veni in nomine Patris mei [Io. 5, 43] : Filii quippe tantummodo est in nomine Patris venire, salva proprietate Filii ad Patrem, et Patris ad Filium : sic e contrario, nullus alius venit in nomine Patris, sed verbi gratia, in Domini, et Dei, et omnipotentis. [...] 31. Quomodo ergo servi qui in nomine Domini veniunt, per hoc ipsum quod subiecti sunt, et serviunt, indicant Dominum, proprietatem eius referentes : servi quippe sunt Domini : sic et Filius qui venit in nomine Patris, proprietatem Patris portat et nomen, et per haec unigenitus Dei Filius approbatur [Al. appellatus]. Quia ergo Spiritus Sanctus in nomine Filii a Patre mittitur, habens Filii proprietatem, secundum quod Deus est, non tamen filieitatem, ut Filius eius sit, ostendit quia unitate sit iunctus ad Filium. Unde et Filii dictus est Spiritus, per adoptionem faciens filios eos, qui se recipere voluissent. Qui enim, inquit, estis filii Dei, misit Pater Spiritum Filii sui in corda nostra, clamantem abba pater (Rm. 8, 15) . Iste autem Spiritus sanctus, qui venit in nomine Filii, missus a patre : docebit omnia eos, qui in fide Christi perfecti sunt. Omnia autem illa quae spiritualia sunt et intellectualia : et ut breviter universa concludam, omnia veritatis et sapientiae sacramenta. [130D] Docebit vero, non quasi doctor et magister disciplinae, quam aliunde est consecutus : siquidem hoc eorum est, qui sapientiam et artes aliquas studio industriaque didicere; sed quasi ipse [Al. ipsa] ars atque doctrina et sapientia veritatisque Spiritus, invisibiliter [Al. invisibili] menti insinuat scientiam divinorum». [MM2019]*

^CV ¶Codd. : La88 Li449 Ed1953 {MM2021}

²⁴⁹ signatur codd. abrv. sig^atur] significatur Ed1953

²⁵⁰ est] om. La88

²⁵¹ Patrem Ed1876 (iuxta P615 P616 P639 P15760)] + et Patris ad Filium Ed1861 Ed1953

²⁵² et] om. Li449

²⁵³ qui venit] veniens La88

²⁵⁴ portat] portati La88

²⁵⁵ nomen] nomine La88* (cancel.) Li449

²⁵⁶ docebit] docebat Li449

²⁵⁷ ipse] ipsa Ed1953

^marg.| {CIO14d7.15} GREGORIUS . ²⁵⁸* − Nisi autem idem spiritus cordi adsit audientis, otiosus est sermo doctoris. Nemo ergo docenti homini tribuat quod ex ore docentis intelligitur²⁵⁹ quia nisi intus sit²⁶⁰ qui doceat, doctoris lingua exterius in vacuum laborat. Sed et ipse conditor non ad eruditionem hominis loquitur, si eidem homini per unctionem Spiritus non loquatur.^da ^CW

^da ¶Fons : Gregorius Magnus , Homiliae in evangelia, lib. 2, homilia 30, § 3, p. 258.71-259.85 : «Quia nisi idem Spiritus cordi adsit audientis, otiosus est sermo doctoris. Nemo ergo docenti homini tribuat quod ex ore docentis intelligit, quia nisi intus sit qui doceat, doctoris lingua exterius in uacuum laborat. Ecce unam loquentis uocem omnes pariter auditis, nec tamen pariter sensum auditae uocis percipitis. Cum ergo uox dispar non sit, cur in cordibus uestris dispar est uocis intelligentia, nisi quia per hoc quod uox loquentis communiter admonet, est magister interior qui de uocis intelligentia quosdam specialiter docet? De hac unctione Spiritus rursus per Iohannem dicitur : Sicut unctio eius docet uos de omnibus. Per uocem ergo non instruitur, quando mens per Spiritum non ungitur. Sed cur ista de doctrina hominum loquimur, quando et ipse conditor non ad eruditionem hominis loquitur, si eidem homini per unctionem Spiritus non loquatur? Certe Cain priusquam fratricidium opere perpetraret audiuit : Peccasti, quiesce». [FG2015]*

^CW ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

²⁵⁸ Gregorius] + In Evangelia Ed1953

²⁵⁹ intelligitur] intelligit Li449

²⁶⁰ Sit] + ut La88

^marg.| {CIO14d7.16} AUGUSTINUS. ²⁶¹ − Numquid autem dicit Filius et docet Spiritus Sanctus, ut dicente Filio verba capiamus, docente autem Spiritu sancto, eadem verba intelligamus? Omnis igitur et dicit et docet Trinitas; sed nisi etiam sigillatim commendaretur, eam nullo modo humana capere utcumque posset infirmitas.^db ^CX

^db ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 77, § 2.4-23, CCSL 36, p. 520-521 : «Numquidnam dicit Filius et docet Spiritus sanctus, ut dicente Filio uerba capiamus, docente autem Spiritu sancto eadem uerba intellegamus? Quasi dicat Filius sine Spiritu sancto, aut Spiritus sanctus doceat sine Filio; aut uero non et Filius doceat et Spiritus sanctus dicat, et cum Deus aliquid dicit et docet, Trinitas ipsa dicat et doceat? Sed quoniam Trinitas est, oportebat eius singulas insinuare personas, eamque nos distincte audire, inseparabiliter intellegere. [...] Omnis igitur et dicit et docet Trinitas; sed nisi etiam singillatim commendaretur, eam nullo modo humana capere utique posset infirmitas». [FG2018]

^CX ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

²⁶¹ Augustinus La88 Li449 ] + In Iohannem Ed1953

^marg.| {CIO14d7.17} GREGORIUS. ²⁶²* − Requirendum vero nobis est cur de eodem Spiritu dicatur : S uggeret vobis omnia , cum suggerere soleat esse minoris. Sed quia suggerere aliquando dicimus subministrare, invisibilis spiritus suggerere dicitur, non quod nobis scientiam ab imo inferat, sed ab occulto.^dc ^CY

^dc ¶Fons : Gregorius Magnus , Homiliae in evangelia, lib. 2, homilia 30, § 3, p. 259.89-93 : «Sed quia culpis suis exigentibus uoce est admonitus non unctione, audire Dei uerba potuit, sed seruare contempsit. Requirendum uero nobis est cur de eodem Spiritu dicatur : Suggeret uobis omnia, cum suggerere esse soleat minoris? Sed quia suggerere aliquando dicimus subministrare, inuisibilis Spiritus suggerere dicitur, non quod nobis scientiam ab imo inferat, sed ab occulto. Pacem relinquo uobis, pacem meam do uobis. Hic relinquo, illic do. Sequentibus relinquo, peruenientibus do». [FG2015]

^CY ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

²⁶² Gregorius] + In Evangelia Ed1953

^marg.| {CIO14d7.18} AUGUSTINUS. ²⁶³ − Vel quod addit : S uggeret , id est commemorabit vos , intelligere debemus etiam, quod iubemur non oblivisci, saluberrima monita ad gratiam pertinere que nos commemorat Christus.^dd ^CZ

^dd ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 77, § 2.4-23, CCSL 36, p. 520-521 : «Quod uero addidit : commemorabit uos, intellegere debemus etiam, quod iubemur non obliuisci saluberrimos monitus ad gratiam pertinere, quam nos commemorat Spiritus [Christus R = Roma, Valliceliana A.14, saec. 8-9 circa]». [FG2018]

^CZ ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

²⁶³ Augustinus La88 Li449 ] + In Iohannem Ed1953

^marg.| {CIO14d7.19} THEOPHYLACTUS. − Spiritus itaque sanctus et docuit et commemoravit. Docuit quidem quecumque non dixerat eis²⁶⁴ Christus, tamquam non valentibus portare; commemoravit vero quecumque Dominus dixerat; sed obscuritatis causa vel intellectus tarditate, commendare memorie nequiverunt.^de ^DA

^de ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Ioannis, PG 124, 188 D 7-12. [CGC2014]

^DA ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

²⁶⁴ eis] iter. Li449

^marg.| {CIO14d7.20} CHRYSOSTOMUS .. {hom.74} . − Quia vero et hec audientes turbantur²⁶⁵, excogitantes odia et prelia sibi imminere post eius²⁶⁶ recessum, rursus eos consolatur, dicens :

²⁶⁵ Turbantur] turbabantur La88 Li449

²⁶⁶ Eius] eorum La88

Numérotation du verset Io. 14,27

Pacem relinquo vobis, pacem meam do vobis.^DB

^DB ¶Codd. : La88 Li449 Ed1953 {SD2013}

^marg.| {CIO14d7.21} AUGUSTINUS . ²⁶⁷ − [a] Pacem nobis reliquit in hoc seculo, [c] in qua manentes hostem vincimus, [e] et ut etiam hic invicem diligamus²⁶⁸; pacem suam nobis dabit [b] in futuro seculo, [d] quando sine hoste regnabimus, [f] ubi numquam dissentire possimus. [g] Pax autem nobis ipse est²⁶⁹, et cum credimus quia est, et cum « videbimus eum sicuti est »^df . [h] Sed quid est quod ubi dicit : Pacem relinquo vobis , non addit : M eam ; ubi vero ait : D o vobis , ibi²⁷⁰ dixit meam? Utrum subaudiendum est : Meam et ubi dictum non est; an forte et hic aliquid latet. Pacem enim suam eam voluit intelligi qualem habet ipse; pax vero ista quam nobis reliquit²⁷¹ in hoc seculo, nostra potius dicenda est quam ipsius. Illi quippe nihil repugnat in seipso, quia nullum habet omnino peccatum; nos autem talem pacem nunc habemus in qua adhuc dicamus^dg : « Dimitte nobis debita nostra ». Itemque inter nos ipsos est nobis pax, quia²⁷² invicem nobis credimus quod invicem diligamus. Sed nec ipsa plena est, quia cogitationes cordis nostri invicem non videmus. Nec ignoro ista Domini verba etiam sic accipi posse, ut eiusdem sententie repetitio videatur. [i] Quod vero Dominus adiunxit :

^df 1Io. 3, 2.

^dg Mt. 6, 12.

²⁶⁷ Augustinus La88 Li449 ] + In Iohannem Ed1953

²⁶⁸ Diligimus] diligamus pr.m. et corr. per exp. La88 Li449

²⁶⁹ nobis ipse est] ipse nobis Li449

²⁷⁰ Ibi] ubi La88

²⁷¹ reliquit] relinquit Li449

²⁷² Quia] pax La88

Non quomodo mundus dat, ego do vobis,

^marg.| quid est aliud, nisi non quomodo homines dant qui diligunt mundum qui propterea sibi dant pacem, ut sine molestia mundo perfruantur et quando iustis dant pacem ut non eos persequantur, pax esse non potest vera ubi non est vera concordia, quia disiuncta sunt²⁷³ corda.^dh ^DC

^dh ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 77, § 3.4-18, CCSL 36, p. 521 : «Pacem, inquit, relinquo uobis, pacem meam do nobis. Hoc est quod legimus apud prophetam : Pacem super pacem; pacem nobis relinquit iturus, pacem suam nobis dabit in fine uenturus. [a] Pacem nobis relinquit in hoc saeculo, pacem suam nobis dabit [b] in futuro saeculo. Pacem suam nobis relinquit, [c] in qua manentes hostem uincimus; pacem suam nobis dabit, [d] quando sine hoste regnabimus. Pacem relinquit nobis, [e] ut etiam hic inuicem diligamus; pacem suam nobis dabit, [f] ubi numquam dissentire possimus. Pacem relinquit nobis, ne de occultis nostris inuicem iudicemus, cum in hoc sumus mundo; pacem suam dabit nobis, cum manifestabit cogitationes cordis, et tunc laus erit unicuique a Deo. In illo tamen atque ab illo nobis est pax, siue quam nobis relinquit iturus ad Patrem, siue quam nobis dabit nos perducturus ad Patrem. Quid autem nobis relinquit adscendens a nobis, nisi seipsum, dum non recedit a nobis? Ipse est enim pax nostra, qui fecit utraque unum. [g] Pax ergo ipse nobis est, et cum credimus quia est, et cum uidebimus eum sicuti est». [h] Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 77, § 4.1-28, CCSL 36, p. 521-522 : «Sed quid est quod ubi ait : Pacem relinquo uobis, non addidit : Meam; ubi uero ait : do uobis, ibi dixit meam? Vtrum subaudiendum est meam, et ubi dictum non est, quia potest referri ad utrumque etiam quod semel dictum est? An forte et hic aliquid latet quod petendum est et quaerendum, et ad quod pulsantibus aperiendum? Quid si enim pacem suam eam uoluit intellegi qualem habet ipse? Pax uero ista quam nobis relinquit in hoc saeculo, nostra est potius dicenda quam ipsius. Illi quippe nihil repugnat in seipso, qui nullum habet omnino peccatum; nos autem talem pacem nunc habemus, in qua adhuc dicamus : Dimitte nobis debita nostra. Est ergo nobis pax aliqua, quoniam condelectamur legi Dei secundum interiorem hominem; sed non est plena, quia uidemus aliam legem in membris nostris, repugnantem legi mentis nostrae. Itemque inter nos ipsos est nobis pax, quia inuicem nobis credimus quod inuicem diligamus; sed nec ipsa plena est, quia cogitationes cordis nostri inuicem non uidemus, et quaedam de nobis quae non sunt in nobis, uel in melius inuicem uel in deterius opinamur. Itaque ista etiamsi ab illo nobis relicta est, pax nostra est; nisi enim ab illo, non haberemus et talem, sed ipse non habet talem. Si tenuerimus usque in finem qualem accepimus, qualem habet habebimus, ubi nihil nobis repugnet ex nobis, et nihil nos inuicem lateat in cordibus nostris. Nec ignoro ista Domini uerba etiam sic accipi posse, ut eiusdem sententiae repetitio uideatur : Pacem relinquo uobis, pacem meam do uobis; ut quod dixerat : pacem, hoc repetierit dicens : pacem meam; et quod dixerat : relinquo uobis, hoc repetierit dicens : do uobis, Vt uolet quisque accipiat; me tamen delectat, credo et uos, fratres mei dilecti, sic tenere istam pacem, ubi aduersarium concorditer uincimus, ut desideremus pacem, ubi aduersarium non habebimus». [i] Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 77, § 4.1-28, CCSL 36, p. 521-522 : «Quod uero Dominus adiunxit, atque ait : Non quomodo mundus dat, ego do uobis, quid est aliud, nisi, non quomodo homines dant qui diligunt mundum, ita do uobis? Qui propterea dant sibi pacem, ut sine molestia litium atque bellorum, non Deo, sed amico suo mundo perfruantur; et quando iustis dant pacem ut non eos persequantur, pax non potest esse uera, ubi non est uera concordia, quia disiuncta sunt corda». [FG2018]

^DC ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

²⁷³ sunt] sint Li449

^marg.| {CIO14d7.22} CHRYSOSTOMUS. ²⁷⁴* {hom.74}. − Pax etiam exterior ad malum fit multoties et eis qui habent eam nihil prodest.^DD

^DD ¶Codd. : La88 Li449 (144rb ) Ed1953 {MM2019}

²⁷⁴ Chrysostomus] Gregorius La88

^marg.| {CIO14d7.23} AUGUSTINUS . De verbis Domini. {serm.59}. − Est autem²⁷⁵ pax²⁷⁶ serenitas mentis, tranquillitas animi, simplicitas cordis, amoris vinculum, consortium caritatis. Nec poterit ad hereditatem Domini pervenire qui testamentum pacis noluerit²⁷⁷ observare; nec potest concordiam habere cum Christo qui discors voluerit esse cum Christiano.^DE

^DE ¶Codd. : La88 Li449 Ed1953 {MM2019}

²⁷⁵ autem] aut Li449

²⁷⁶ pax Li449 Ed1953] om. La88

²⁷⁷ noluerit Ed1953 ] noluit Li449 , voluerit La88

Numérotation du verset Io. 14,
distinctio 8

^prol.| [Io. 13, 16-14, 31 legitur in feria quinta in Cena Domini; cf. Ordinarium OP 652]
[Io. 14, 23-31 legitur in die Pentecostes; cf. Ordinarium OP 686 = Cist. 87 = Rom.]

^marg.| {CIO14d8.1} CHRYSOSTOMUS. ²⁷⁸* {hom.74} . − Quia dixerat^di : Pacem relinquo vobis , quod erat recedentis et hoc²⁷⁹* poterat eos conturbare, ideo ait²⁸⁰* :

^di Io. 14, 27.

²⁷⁸ Chrysostomus La88 Li449 ] + In Iohannem Ed1953

²⁷⁹ et] om. Ed1953

²⁸⁰ ait] dicit Ed1953

Non turbetur cor vestrum neque formidet.

^marg.| Quoniam hec quidem ex dilectione, illa vero ex formidine patiebantur.^DF

^DF ¶Codd. : La88 (227va) Li449 (144va ) Ed1953 {MM2021}

Numérotation du verset Io. 14,28

^marg.| {CIO14d8.2} AUGUSTINUS. ²⁸¹ − [b] Hinc autem turbari et formidare poterat cor illorum, quod ibat ab eis, quamvis venturus ad eos, ne forsitan gregem lupus hoc intervallo invaderet pastoris absentia.
[a] Unde sequitur :

²⁸¹ Augustinus Li449 La88 ] + In Ioannem Ed1953

Audistis quia ego dixi vobis vado et venio ad vos.

^marg.| [c] Ibat autem per id quod homo erat, et manebat per id quod Deus erat. Cur itaque turbaretur et formidaret cor, quando sic deserebat oculos ut non desereret cor²⁸². Ut autem intelligerent secundum id quod homo erat, eum dixisse : Vado, et venio ad vos , subiecit atque ait :

²⁸² Cor] om. La88

Si diligeretis me, gauderetis utique quia vado ad Patrem quia Pater maior est.

^marg.| Per quod ergo Filius non est equalis Patri, per hoc erat iturus ad Patrem, a quo et venturus est, iudicaturus vivos et mortuos; per illud autem in quo est equalis gignenti, numquam recedit a Patre, sed cum illo est ubique totus pari divinitate, quam nullus continet locus. [e] Ipse ergo Filius Dei equalis Patri in forma Dei, quia semetipsum exinanivit, non formam Dei amittens, sed formam servi accipiens^dj, maior est etiam seipso quia maior est forma Dei, que amissa non est, quam forma servi, que accepta est²⁸³. [d] Hec igitur est forma servi, in qua Dei Filius minor est non Patre solo²⁸⁴, sed etiam Spiritu sancto : [f] secundum hanc « formam servi »^dk puer Christus etiam parentibus minor erat, quando parvus maioribus, sicut scriptum est^dl, subditus erat. [g] Agnoscamus igitur geminam substantiam Christi; divinam scilicet, qua equalis est Patri; et ²⁸⁵ humanam, qua maior est Pater. Utrumque autem simul, non duo, sed unus est²⁸⁶ Christus, ne sit quaternitas sed Trinitas Deus. Ideo ergo dixit : Si diligeretis me, gauderetis utique, quia vado ad Patrem quia nature humane gratulandum est, eo quod sic assumpta est a Verbo unigenito ut immortalis constitueretur in celo, atque ita fieret terra sublimis, ut incorruptibilis pulvis sederet ad dexteram Patris. Quis non hinc gaudeat, qui sic diligit Christum, ut et²⁸⁷* suam naturam iam immortalem gratuletur in Christo, atque ipsum speret futurum esse per Christum?^dm ^DG

^dj Cf. Phil. 2, 7.

^dk Cf. Phil. 2, 7.

^dl Cf. Lc. 2, 51.

^dm ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 78, § 1.5-25, CCSL 36, p. 523 : «Accepimus, fratres, uerba Domini dicentis ad discipulos suos : Non turbetur cor uestrum, neque formidet. [a] Audistis quia ego dixi uobis : Vado, et uenio ad uos; si diligeretis me, gauderetis utique, quia ego uado ad Patrem, quia Pater maior me est. [b] Hinc ergo turbari et formidare poterat cor illorum, quod ibat ab eis, quamuis uenturus ad eos, ne forsitan gregem lupus hoc interuallo inuaderet, pastoris absentia. Sed a quibus homo abscedebat, Deus non derelinquebat, et idem ipse Christus homo et Deus. Ergo et [c] ibat per id quod homo erat, et manebat per id quod Deus erat, ibat per id quod uno loco erat, manebat per id quod ubique erat. Cur itaque turbaretur et formidaret cor, quando ita deserebat oculos, ut non desereret cor? Quamuis Deus etiam qui nullo continetur loco, discedat ab eorum cordibus, qui eum relinquunt moribus, non pedibus, et ueniat ad eos qui conuertuntur ad eum non facie, sed fide, et accedunt ad eum mente, non carne. Vt autem intellegerent secundum id quod homo erat eum dixisse, Vado et uenio ad uos, adiecit, atque ait : Si diligeretis me, gauderetis utique, quia ego uado ad Patrem, quia Pater maior me est. Per quod ergo Filius non est aequalis Patri, per hoc iturus erat ad Patrem, a quo uenturus est uiuos iudicaturus et mortuos; per illud autem in quo aequalis est Gignenti Vnigenitus, numquam recedit a Patre, sed cum illo est ubique totus pari diuinitate, quam nullus continet locus». Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 78, § 2.2-24, CCSL 36, p. 523 : «Hoc adtendat arianus, et adtentione sit sanus, ne contentione sit uanus, aut, quod est peius, insanus. [d] Haec est enim forma serui, in qua Dei Filius minor est, non Patre solo, sed etiam Spiritu sancto; neque id tantum, sed etiam seipso, quia idem ipse in forma Dei maior est seipso. Neque enim homo Christus non dicitur Filius Dei, quod etiam sola caro eius in se pulcro meruit appellari. Nam quid aliud confitemur, cum dicimus credere nos in unigenitum Dei Filium, qui sub Pontio Pilato crucifixus est et sepultus? Et quid eius nisi caro sepulta est sine anima? Ac per hoc cum credimus in Dei Filium qui sepultus est, profecto Filium Dei dicimus et carnem quae sola sepulta est. [e] Ipse ergo Christus Filius Dei, aequalis Patri in forma Dei, quia semetipsum exinaniuit, non formam Dei amittens, sed formam serui accipiens, maior est et seipso; quia maior est forma Dei quae amissa non est, quam serui quae accepta est. Quid itaque mirum, uel quid indignum, si secundum hanc formam serui loquens, ait Dei Filius : Pater maior me est, et secundum Dei formam loquens, ait idem ipse Dei Filius : Ego et Pater unum sumus? Vnum sunt enim, secundum id quod Deus erat Verbum; maior est Pater, secundum id quod Verbum caro factum est. Dicam etiam quod ariani et eunomiani negare non possunt : [f] secundum hanc formam serui puer Christus etiam parentibus suis minor erat, quando paruus maioribus, sicut scriptum est, subditus erat». [g] Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 78, § 3.4-30, CCSL 36, p. 524-525 : Agnoscamus geminam substantiam Christi, diuinam scilicet qua aequalis est Patri, humanam qua maior est Pater. Vtrumque autem simul non duo, sed unus est Christus, ne sit quaternitas, non Trinitas Deus. Sicut enim unus est homo anima rationalis et caro, sic unus est Christus Deus et homo; ac per hoc Christus, est Deus anima rationalis et caro. Christum in his omnibus, Christum in singulis confitemur. Quis est ergo per quem factus est mundus? Christus Iesus, sed in forma Dei. Quis est sub Pontio Pilato crucifixus? Christus Iesus, sed in forma serui. Item de singulis quibus homo constat. Quis non est derelictus in inferno? Christus Iesus, sed in anima sola. Quis resurrecturus triduo iacuit in sepulcro? Christus Iesus, sed in carne sola. Dicitur ergo et in his singulis Christus. Verum haec omnia non duo, uel tres, sed unus est Christus. Ideo ergo dixit : Si diligeretis me, gauderetis utique, quia uado ad Patrem, quia naturae humanas gratulandum est, eo quod sic assumpta est a Verbo unigenito, ut immortalis constitueretur in caelo, atque ita fieret terra sublimis, ut incorruptibilis puluis sederet ad dexteram Patris. Hoc enim modo se iturum dixit ad Patrem. Nam profecto ad illum ibat qui cum illo erat. Sed hoc erat ire ad eum et recedere a nobis, mutare atque immortale facere quod mortale suscepit ex nobis, et leuare in caelum per quod fuit in terra pro nobis. Quis non hinc gaudeat, qui sic diligit Christum, ut et suam naturam iam immortalem gratuletur in Christo, atque id se speret futurum esse per Christum?». [FG2018]

^DG ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

²⁸³ Est] om. La88

²⁸⁴ Patre solo] inv. Li449

²⁸⁵ et] om. Li449

²⁸⁶ est] om. Li449

²⁸⁷ et La88 Li449] om. Ed1953

^marg.| {CIO14d8.3} HILARIUS. Nono de Trinitate. ²⁸⁸ − Vel aliter. Si donantis auctoritate Pater maior me ²⁸⁹* est, numquid per doni confessionem minor Filius est ? Maior itaque donans est, sed minor iam non est cui unum esse donatur.^DH ^dn

^dn ¶Fons : Hilarius Pictaviensis , De Trinitate, lib. 9, CCSL 62A, c. 54.24 sqq. : «Si igitur donantis auctoritate Pater maior est, numquid per doni confessionem minor Filius est? Maior utique donans est, sed minor iam non est, cui unum esse donatur». [MM2020]

^DH ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2020}

²⁸⁸ IX° La88 Li449] om. Ed1953

²⁸⁹ me La88 Li449 ] om. Ed1953

^marg.| {CIO14d8.4} CHRYSOSTOMUS.{hom.74 } − Vel aliter. Nondum noverant apostoli quid sit resurrectio quam predixerat dicens : Vado et venio ad vos. Neque qualem oportebat de eo opinionem, habebant; Patrem vero magnum esse estimabant. Dicit igitur eis : Etsi de me formidatis ut non sufficiente michi ipsi assistere neque²⁹⁰ confiditis quod post crucem rursus vos videbo²⁹¹* tamen audientes quoniam ad Patrem vado oportebat letari de reliquo²⁹² quoniam ad maiorem vado, et potentem omnia versuta dissolvere. Hec autem omnia ad imbecillitatem discipulorum dicebantur. ^DI
Et ideo subdidit :

^DI ¶Codd. : La88 Li449 Ed1876 Ed1953 {MM2020}* {MM2023}

²⁹⁰ ut non... neque La88 Li449 Ed1876 (iuxta P615 P616 P639 P15760) ] quod me defendere nequeam nec Ed1876 Ed1953

²⁹¹ rursus vos videbo La88 Li449] rursus vos videam Ed1876 Ed1953, iterum vos videbo Ed1876 (iuxta P615 P616 P639 P15760)

²⁹² oportebat... de reliquo Ed1876 (iuxta P615 P616 P639 P15760)] letandum vobis est Ed1876 Ed1953

Numérotation du verset Io. 14,29

Et nunc dixi vobis : Priusquam fiat, ut cum factum fuerit, credatis.

^marg.| {CIO14d8.5} AUGUSTINUS. ²⁹³ − Quid est hoc, cum magis credere homo debeat antequam fiat id quod credendum est? Hec est enim laus fidei, si quod creditur non videtur. Nam et ille cui dictum est ^do : « Quia vidisti, credidisti », aliud vidit aliud credidit. Vidit hominem, credidit Deum. Sed si dicunt ²⁹⁴* credi que videntur, sicut dicit²⁹⁵ unusquisque oculis suis se credidisse, non tamen ipsa est que in nobis edificatur fides; sed ex rebus que videntur, agitur²⁹⁶* in nobis, ut ea credantur que non videntur. Illud itaque dicit : Cum factum fuerit, quod eum post mortem visuri erant viventem et ad Patrem ascendentem; quo viso, fuerant credituri quod ipse esset Christus Filius Dei, qui hoc potuit et ²⁹⁷* facere et predicere antequam faceret. Credituri autem hoc, non fide nova, sed aucta; aut certe cum mortuus esset; defecta; cum resurrexisset, refecta.^dp ^DJ

^do Io. 20, 29.

^dp ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 79, § 1.7-40, CCSL 36, p. 525-526 : «Quid est hoc, cum magis homo credere debeat antequam fiat id quod credendum est? Haec est enim laus fidei, si quod creditur non uidetur. Nam quid magnum est si creditur quod uidetur, secundum illam eiusdem Domini sententiam, quando discipulum arguit dicens : Quia uidisti, credidisti; beati qui non uident et credunt? Et nescio utrum credere dicendus est quisque quod uidet; nam ipsa fides in epistola quae scribitur ad Hebraeos, ita est definita : Est autem fides sperantium substantia, conuictio rerum quae non uidentur. Quapropter si fides est rerum quae creduntur, eademque fides earum est quae non uidentur, quid sibi uult quod Dominus ait : Et nunc dixi uobis priusquam fiat, ut cum factum fuerit, credatis? Nonne potius dicendum fuit : Et nunc dixi uobis priusquam fiat, ut credatis, quod cum factum fuerit, uideatis? Nam et ille cui dictum est : Quia uidisti, credidisti, non hoc credidit quod uidit, sed aliud uidit, aliud credidit; uidit enim hominem, credidit Deum. Cernebat quippe atque tangebat carnem uiuentem, quam uiderat morientem, et credebat Deum in carne ipsa latentem. Credebat ergo mente quod non uidebat, per hoc quod sensibus corporis apparebat. Sed etsi dicuntur credi quae uidentur, sicut dicit unusquisque oculis suis se credidisse, non tamen ipsa est quae in nobis aedificatur fides; sed ex rebus quae uidentur, agitur in nobis ut ea credantur quae non uidentur. Quocirca, dilectissimi, unde nunc mihi sermo est, quod Dominus ait : Et nunc dixi uobis prius quam fiat, ut cum factum fuerit, credatis, illud utique dicit : cum factum fuerit, quod eum uisuri erant post mortem uiuentem, et ad Patrem adscendentem; quo uiso illud fuerant credituri, quod ipse esset Christus Filius Dei uiui, qui potuit hoc facere cum praedixisset, et praedicere ante quam faceret; credituri autem hoc non fide noua, sed aucta, aut certe cum mortuus esset defecta, cum resurrexisset refecta». [FG2018]*

^DJ ¶Codd. : La88 Li449 Ed1953 {FG2023} {MM2023}

²⁹³ Augustinus] + In Ioannem Ed1953

²⁹⁴ dicunt] dicuntur Ed1953

²⁹⁵ dicit] dicut cacogr. La88

²⁹⁶ agitur] acquiritur Ed1953

²⁹⁷ et] om. Ed1953

^marg.| {CIO14d8.6} HILARIUS. Nono de Trinitate. ²⁹⁸* − Glorie autem resumende meritum continuo subiecit dicens : ^DK ^dq

^dq ¶Fons : Hilarius Pictaviensis , De Trinitate, lib. 9, CCSL 62A, c. 55.3 sqq. : «Et gloriae huius resumendae meritum continuo subiecit dicens : Venit enim princeps huius mundi, et in me non habet nihil». [MM2020]

^DK ¶Codd. : Li449 Ed1876 Ed1953 {MM2020}

²⁹⁸ .IX.] om. Ed1953

Numérotation du verset Io. 14,30

Iam non multa loquar vobiscum.

^marg.| {CIO14d8.7} BEDA. − Ideo hoc dicebat, quoniam iam instabat tempus ut comprehenderetur, et ad mortem²⁹⁹ traderetur.^DL

^DL ¶Codd. : La88 Li449 Ed1953 {MM2018}

²⁹⁹ et-ad mortem] inv. Li449

Venit enim princeps mundi huius.

^marg.| {CIO14d8.8} AUGUSTINUS. ³⁰⁰ − Quis nisi diabolus? Non autem creaturarum sed peccatorum princeps est diabolus. Unde Apostolus cum dixisset^dr : « Adversus rectores mundi » sequenti verbo³⁰¹ exposuit quid dixisset mundi, cum subiungit : « tenebrarum harum », id est hominum impiorum.

^dr Eph. 6, 12.

³⁰⁰ Augustinus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

³⁰¹ verbo] vero Li449

Et in me non habet quidquam.

^marg.| Quia neque cum peccato Deus venerat, nec eius carnem de peccati propagine virgo pepererat. Et tamquam ei diceretur : Cur ergo morieris³⁰², si non habes peccatum, cui debetur mortis supplicium? Continuo subiungit :

³⁰² morieris] moreris Li449

Numérotation du verset Io. 14,31

Sed ut cognoscat mundus³⁰³ quia diligo Patrem, et sicut mandatum dedit³⁰⁴ Pater, sic facio; surgite, eamus hinc.

³⁰³ mundus #Li449] om. Li449@

³⁰⁴ dedit] mihi + Li449@ #Li449 Weber

^marg.| Discumbens enim discumbentibus loquebatur. E amus autem dixit ad illum locum unde fuerat tradendus ad mortem qui nullum habebat meritum mortis, sed habebat, ut moreretur, mandatum Patris.^ds ^DM

^ds ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 79, § 2.2-42, CCSL 36, p. 526-527 : «Deinde quid dicit? Iam non multa loquar uobiscum; uenit enim princeps mundi huius; quis, nisi diabolus? Et in me non habet quidquam; nullum scilicet omnino peccatum. Sic enim ostendit non creaturarum, sed peccatorum, principem diabolum, quos nunc nomine mundi huius appellat. [...] Quemadmodum autem sit intellegendus princeps mundi diabolus, euidentius aperuit Paulus apostolus, qui cum dixisset : Non est nobis colluctatio aduersus carnem et sanguinem, id est aduersus homines, subiecit, atque ait : sed aduersus principes et potestates et rectores mundi tenebrarum harum. Sequenti enim uerbo exposuit quid dixisset : mundi, cum subiecit : tenebrarum harum, ne quisquam mundi nomine intellegeret uniuersam creaturam, cuius nullo modo sunt rectores angeli desertores. Tenebrarum, inquit, harum, id est mundi istius amatorum, ex quibus tamen electi sunt, non per suum meritum, sed per Dei gratiam, quibus dicit : Fuistis enim aliquando tenebrae; nunc autem lux in Domino. Omnes enim fuerunt sub rectoribus tenebrarum harum, id est hominum impiorum, tamquam tenebrae sub tenebris; sed gratias Deo, qui eruit nos, sicut dicit idem apostolus, de potestate tenebrarum, et transtulit in regnum Filii caritatis suae. In quo princeps huius mundi, hoc est tenebrarum harum, non habebat quidquam, quia neque cum peccato Deus uenerat, nec eius carnem de peccati propagine uirgo pepererat. Et tamquam ei diceretur : Cur ergo moreris, si non habes peccatum cui debeatur mortis supplicium? continuo subiecit : Sed ut cognoscat mundus quia diligo Patrem, et sicut mandatum dedit mihi Pater, sic facio; surgite, eamus hinc. Discumbens enim discumbentibus loquebatur. Eamus autem dixit, quo, nisi ad illum locum unde fuerat tradendus ad mortem, qui nullum habebat meritum mortis? Sed habebat ut moreretur mandatum Patris, tamquam ille de quo praedictum erat : Quae non rapui, tunc exsoluebam; mortem sine debito soluturus, et nos a morte debita redemturus. Rapuerat autem Adam peccatum, quando manum in arborem praesumtione deceptus extendit, ut incommunicabile nomen inconcessae diuinitatis inuaderet, quam Filio Dei natura contulerat, non rapina». [FG2018]

^DM ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

^marg.| {CIO14d8.9} AUGUSTINUS. Contra Arianos. − Quod autem voluntati et precepto Patris obediens est Filius nec in hominibus demonstrat diversam imparemque naturam Patris precipientis et Filii obedientis. Huc accedit quod Christus non tantum Deus est, qua natura equalis est Patri, sed etiam homo³⁰⁵, qua natura maior est Pater³⁰⁶*.^DN ^dt

^dt ¶Fons : Augustinus Hipponensis, Contra sermonem Arianorum, c. 11.9, CCSL 87A, p. 204.23-25 sqq. : «Quod enim uoluntati et praecepto Patris oboediens est Filius, nec in hominibus demonstrat diuersam imparem que naturam, patris praecipientis et filii oboedientis. Huc accedit quod Christus non tantum Deus est qua natura aequalis est Patri, sed etiam homo qua natura maior est Pater, cuius etiam non solum Pater, uerum et Dominus est». [MM2021]

^DN ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2021}

³⁰⁵ etiam homo] inv. Li449

³⁰⁶ maior est Pater L449] minor est Patre Ed1953

^marg.| {CIO14d8.10} CHRYSOSTOMUS. {hom.75} − Vel hoc quod dicit surgite, eamus hinc , principium est alterius sententie. Consequens enim erat eos formidare et a tempore et a loco, in villa manifeste existentes etenim nox profunda erat; et erat consequens eos non attendere his que dicebantur; sed semper circumvolvere oculos, et imaginari eos qui aggressuri eos erant, et maxime audientes^du : « Adhuc modicum vobiscum sum », et^dv :

^du Io. 7, 33.

^dv Io. 14, 30.

Venit princeps mundi huius.

^marg.| Quia igitur hec et huiusmodi audientes, turbabantur, ut mox capiendi, ducit eos in locum alium, ut estimantes se in cautela esse, cum otio de reliquo audiant magna enim dogmata erant audituri.^DO

^DO ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

Comment citer cette page ?
Martin Morard et alii, ed., Thomas de Aquino. Catena aurea (Io. Capitulum 14 ), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 23/11/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=catena&numLivre=58&chapitre=58_14)

Signaler un complément d'information

Notes :

<58. - Ioannis evangelium>

Capitulum 14

<58. Catena aurea in Ioannem>

Capitulum 14