Capitulum 19
Numérotation du verset
Io. 19,1
Tunc ergo1
1 ergo] om. P14417
apprehendit Pilatus2 Iesum et flagellavit.
2 apr. Pil. ΩL ΩS
P14417
Rusch Weber
]
inv.
ΩR
Numérotation du verset
Io. 19,2
Et milites plectentes coronam de spinis
imposuerunt capiti eius et veste purpurea3 circumdederunt eum.
3 veste purpurea ΩL P28
Rusch
] vestem purpuream
Wordsworth
(D b c P17225 δ aur. Bentley) ΩR
Numérotation du verset
Io. 19,3
Et veniebant ad eum et dicebant4: Ave rex Iudeorum et dabant ei alapas.
4 et veniebant ad eum et dicebant
CorS1
ΩR ΩJ ΩL ΩP
Li449 Li449@ P28
Rusch Weber
] et dicebant
Cor3
(greca littera non hab.
ET VENIEBANT AD EUM
sed ita omnia reliqua#)
CorS1
(G’ .ul. non habet
ET VENIEBANT AD EUM ET DICEBAT
sed cetera omnia habet)
Numérotation du verset
Io. 19,4
Exivit iterum Pilatus foras et dixit5 eis: Ecce adduco vobis eum6 foras
5 dixit ΩR ΩJ ΩS
P28
] dicit ΩL
Rusch Weber
|
6 vobis eum ΩJ ΩL ΩS
Rusch Weber
]
inv.
ΩR
Li449@ Li449
P28
|
Numérotation du verset
Io. 19,5
ut cognoscatis quia nullam in eo causam invenio 7.
7 nullam in eo causam invenio ΩR ΩS
Li449 P28
] Nullam invenio in eo causam
Rusch
, in eo nullam causam invenio ΩL
Li449@ Weber
Exivit8 ergo Iesus
8 Exivit] exiit ΩL
portans spineam coronam et purpureum vestimentum
et dicit eis:
Ecce
homo.
Numérotation du verset
Io. 19,6
Cum ergo vidissent eum9 pontifices et10 ministri clamabant dicentes: Crucifige, crucifige eum11. Dicit eis Pilatus: Accipite eum vos et crucifigite. Ego enim non invenio in eo causam.
9 eum ΩL ΩS
Rusch Weber
]
om.
P28
|
10 et ΩL ΩS
P28
Rusch
] + pharisei vel ΩR
|
11 eum ΩR ΩL ΩJ
Li449@ Li449
P28
Rusch
]
om. Weber
|
Numérotation du verset
Io. 19,7
Responderunt12 Iudei: Nos legem habemus et secundum legem debet mori quia filium Dei se fecit.
12 Responderunt
Weber
(s)
Li449@ Li449 Rusch
]
om.
ΩR*, + igitur ei ΩR², + ei ΩL P28
Weber
Numérotation du verset
Io. 19,8
Cum ergo audisset Pilatus13 hunc sermonem magis timuit
13 Pilatus ΩR ΩL
Li449
P28
Rusch Weber
]
om. Li449@
Numérotation du verset
Io. 19,9
et ingressus est in14 pretorium iterum et dixit15 ad Iesum: Unde es tu? Iesus autem responsum non dedit ei.
14 in ΩS P28
Rusch
]
om.
ΩR ΩL
Li449@ Li449 Weber
|
15 dixit Cava ΩR ΩL ΩS P28
Clementina
] dicit
Rusch Weber
|
Numérotation du verset
Io. 19,10
Dicit ergo ei Pilatus: Mihi non loqueris? Nescis quia potestatem habeo crucifigere te et potestatem habeo dimittere te?
Numérotation du verset
Io. 19,11
Respondit Iesus: Non haberes potestatem adversum me ullam nisi tibi datum esset16 desuper.
16 datum esset
Li449@ Li449 P28
] datum fuisset
Rusch
, esset datum ΩL ΩS
Weber
, datum ΩR
Propterea qui me tradidit17 tibi
17 me tradidit ΩL ΩS P28
Rusch
]
inv. Weber
maius peccatum habet18.
18 peccatum habet ΩL ΩS
Li449
P28
Rusch Weber
]
inv. Li449@
Numérotation du verset
Io. 19,12
Et19 exinde
19 Et exinde ΩF² (?)
Li449@ Li449
ΩJ ΩP
CorS2 (
al. apponunt
)
Rusch Clementina
] exinde ΩL ΩS ΩR
P28 CorS2 (
al. corr. sine
ET
) Weber
, et inde
Z
querebat Pilatus dimittere eum. Iudei autem clamabant20 dicentes: Si hunc dimittis non es amicus Cesaris.
20 clamabant ΩL ΩS
P28 Rusch Weber
] clamaverunt ΩR
Omnis enim21 qui se regem facit contradicit Cesari.
21 enim
Li449@
ΩR ΩJ P28
Rusch
]
om.
ΩL ΩP
Weber
Numérotation du verset
Io. 19,13
Pilatus ergo22 cum audisset hos sermones
22 ergo ΩF
CorS2 Li449@ Li449
ΩJ ΩL ΩP P28
Weber
] autem
CorS2
(al.) ΩS ΩR
Rusch Clementina
adduxit foras Iesum et sedit pro tribunali
in loco23 qui dicitur Lithostrotos
24
23 loco Cava Φ
Weber
(s Z D) ΩF ΩJ ΩL ΩP ΩR ΩS P28
Rusch Clementina
] locum
Weber
|
24 Lithostrotos
Li449@ Li449 Clementina
]
scrips.,
Locostratos ΩM, Licostratos
Arsenal1170*
ΩF ΩS ΩJ, Lithostratos
,
Lichostratos
Sarum Rusch
, Lycostratos ΩP
,
Litostrathos ΩL ΩR, Lithostrotus
Weber
, Λιθόστρωτον
|
hebraice autem Gabatha25.
25 Gabatha ΩM ΩF ΩJ ΩL ΩP
Arsenal1170 Li449@ Li449
Rusch
, Gabbatha
P28
ΩR
CorS2 (
Parisiensis Senonensis*
) Clementina Weber
] Golgatha ΩS
CorS2
(Senonensis
GOLGOTHA
cor<rectio>ne sed prius
GABBATHA
et sic anti.)
Numérotation du verset
Io. 19,14
Erat autem26 Parasceve Pasche hora quasi sexta.
26 autem ΩL P28 ]
om.
ΩR
Et dicit Iudeis: Ecce rex vester.
Numérotation du verset
Io. 19,15
Illi autem clamabant27: Tolle tolle, crucifige eum. Dicit eis28 Pilatus: Regem vestrum crucifigam?
27 clamabant P28 ΩL ΩP ΩR
Li449@ Li449
Rusch Weber
] + dicentes ΩF ΩS ΩJ* (rubr. cancel. et expunc.)
P28² Cor2
|
28 Dicit eis Cava ΩF ΩJ ΩP ΩR ΩS P28
Weber
(s)
Clementina
] Dixit eis ΩL
Li449@
Li449
Weber
, Dixit autem
Rusch
|
Responderunt pontifices: Non29 habemus regem nisi Cesarem.
29 Non ΩR ΩL ΩJ
CorS2
(al. sine
NOS
) Linz449@
Li449
P28
Rusch Weber
] Nos
praem. CorS2
(al. apponunt)
Numérotation du verset
Io. 19,16
Tunc ergo tradidit eis illum30 ut crucifigeretur.
30 illum ΩR ΩJ ΩL
Li449@ Li449
P28
Weber
] Iesum
Rusch
Susceperunt autem Iesum et eduxerunt31.
31 eduxerunt ΩJ ΩL ΩR
Li449@ Li449
P28
Weber
] + eum
Rusch
, duxerunt Amiatinus
Numérotation du verset
Io. 19,17
Et baiulans sibi crucem
exivit in eum qui dicitur Calvarie locum32
32 locum ΩP ΩS
Li449 Clementina
Rusch Weber
] locus
Li449@
ΩR ΩJ P28
hebraice33 Golgotha
33 hebraice ΩL ΩS
Li449@ Li449
P28
Weber
] + autem
Rusch
Numérotation du verset
Io. 19,18
ubi eum crucifixerunt34 et cum eo alios duos hinc et hinc35.
34 eum crucifixerunt ΩL ΩS
Li449@ Li449
P28
Weber
]
inv.
Rusch
|
35 hinc² ΩL P28* ] inde P28² (in ras.)
|
Medium autem Iesum.
Numérotation du verset
Io. 19,19
Scripsit autem et36 titulum Pilatus et posuit super crucem.
36 et ΩL
Li449@ Li449
P28
Weber
]
om. Rusch
Erat autem scriptum: Iesus Nazarenus rex Iudeorum.
Numérotation du verset
Io. 19,20
Hunc ergo titulum multi Iudeorum legerunt37 quia prope civitatem erat locus ubi crucifixus est38 Iesus. Et erat scriptum hebraice grece et latine.
37 Iudeorum legerunt ΩR ΩS P28 ]
inv.
ΩL
Rusch Weber
|
38 est ΩR ΩL
Li449@ Li449
P28
Weber
] erat
Rusch
|
Numérotation du verset
Io. 19,21
Dicebant ergo Pilato pontifices Iudeorum:
Noli scribere rex Iudeorum sed quia ipse dixit rex sum Iudeorum.
Numérotation du verset
Io. 19,22
Respondit Pilatus:
Quod scripsi scripsi.
Numérotation du verset
Io. 19,23
Milites ergo
cum crucifixissent eum, acceperunt vestimenta eius et fecerunt quatuor partes
unicuique militi partem
et tunicam.
Erat autem tunica inconsutilis
desuper contexta per totum.
Numérotation du verset
Io. 19,24
Dixerunt ergo ad invicem: Non scindamus eam39 sed sortiamur de illa cuius sit. Ut Scripturaa impleretur40 dicens: Partiti sunt
0 Cf. Ps. 21, 19.
39 eam ΩL] illam ΩR
|
40 impleretur ΩR ΩL
Li449@ Li449 Rusch
] impleatur P28
Weber
|
vestimenta mea sibi
et in vestem meam
miserunt sortem. Et milites quidem hec41 fecerunt.
41 hec ΩL
P28
] hoc ΩR
Numérotation du verset
Io. 19,25
Stabant autem iuxta crucem Iesu mater eius et soror matris eius
Maria Cleophe
et Maria Magdalene.
Numérotation du verset
Io. 19,26
Cum vidisset ergo Iesus matrem et discipulum stantem quem diligebat
dicit matri sue: Mulier, ecce filius tuus.
Numérotation du verset
Io. 19,27
Deinde dicit discipulo: Ecce mater tua. Et ex illa hora42
accepit eam discipulus in suam43.
42 hora ΩR ΩL ΩS P28
Li449
Rusch Weber
]
om. Li449@
|
43 suam
Weber
(
Z D
)
Li449@
ΩR
(
scilicet matrem dicit Ieronimus
) CorS1
(G’)
P28 Rusch
] sua ΩJ ΩL
Li449
Weber
(vel in sua scilicet officia dicit Augustinus)
Cor3
(grec.
SUA
[ἴδια] pluralis numeri et neutri id est propria)
CorS1
(vel Augustinus sic et est
SUA
pluralis numeri et neutri generis id est propria vel
IN SUAM
scilicet ‘curam’ secundum Anselmum [=
Glossa interl
.] et Beda [
ut ref. Catena aurea
CIO19,24b-27_distinctio_8.12] vel secundum Augustinus (!)
IN SUA
scilicet propria); cf.
AUGUSTINUS HIPPONENSIS
,
In Ioannis evangelium tractatus
, tract. 119, § 3.21 sqq., CCSL 36: «suscepit ergo eam in sua, non praedia, quae nulla propria possidebat, sed officia, quae propria dispensatione exsequenda curabat ».
|
Numérotation du verset
Io. 19,28
Postea sciens Iesus quia iam44 omnia consummata sunt45,
44 iam
Li449@ Li449
ΩL ΩS P28
Weber
cum graec.]
om. Rusch Clementina
, quoniam ΩR
|
45 omnia - consummata sunt ΩR ΩL ΩS P28
Rusch Weber
]
inv. Li449@ Li449
|
ut consummaretur Scripturab dicit: Sitio
.
0 Cf. Ps. 68, 22.
Numérotation du verset
Io. 19,29
Vas autem46 positum erat47 aceto48 plenum. Illi autem49 spongiam plenam aceto hyssopo50 circumponentes obtulerunt ori eius.
46 autem ΩS P28
Rusch
] ergo ΩL (post erat)
Li449@ Li449
ΩR
Weber
|
47 positum erat
Li449
ΩR
Rusch Weber
]
inv. Li449@
ΩS P28
Clementina
, erat ergo positum ΩL
|
48 aceto
Li449@
ΩR ΩS P28
Rusch Weber
] in
praem. Li449
|
49 autem
Li449@ Li449
ΩR ΩL ΩS P28
Weber
] ergo
Rusch
|
50 spongiam - plenam aceto hyssopo ΩL
Rusch Weber
]
inv.
ΩS
P28
, plenam aceto ysopo spongiam
|
Numérotation du verset
Io. 19,30
Cum ergo accepisset51 Iesus acetum dixit: Consummatum est. Et inclinato capite tradidit spiritum.
51 accepisset ΩL
P28
Rusch Weber
] accepit ΩR
Numérotation du verset
Io. 19,31
Iudei ergo quoniam Parasceve erat ut non remanerent in cruce corpora sabbatoc, erat enim magnus dies ille sabbati52, rogaverunt Pilatum ut frangerentur eorum crura53
0 Cf. Dt. 21, 23.
52 sabbati
Li449@ Li449
ΩR ΩL P28
Weber
]
om. Rusch
|
53 eorum crura ΩL
]
inv.
ΩR
P28
|
et tollerentur.
Numérotation du verset
Io. 19,32
Venerunt ergo milites et primi quidem fregerunt crura et alterius qui crucifixus est cum eo.
Numérotation du verset
Io. 19,33
Ad Iesum autem cum venissent ut viderunt eum iam54 mortuum non fregerunt eius crura.
54 eum iam ΩL ΩS
Rusch Weber
] eum ΩR
,
iam
P28
Numérotation du verset
Io. 19,34
Sed unus militum lancea latus eius aperuit et continuo exivit sanguis et aqua.
Numérotation du verset
Io. 19,35
Et qui vidit testimonium perhibuit et verum est testimonium eius55 et ille scit quia vera dicit ut et56 vos credatis.
55 testimonium eius ΩR ΩS P28
Clementina
]
inv.
ΩL
Rusch Weber
|
56 ut et ΩL
Rusch Weber
]
inv.
P28
|
Numérotation du verset
Io. 19,36
Facta sunt enim hec ut Scripturad impleretur57: Os non comminuetis
0 Cf. Ex. 12, 46.
57 impleretur ΩR ΩL
P28
Rusch
] impleatur
Weber
ex eo.
Numérotation du verset
Io. 19,37
Et iterum alia Scriptura dicite:
0 Cf. Za. 12, 10.
Videbunt in quem transfixerunt.
Numérotation du verset
Io. 19,38
Post hec autem rogavit Pilatum Ioseph ab Arimathia eo quod esset discipulus58 Iesu, occultus autem propter metum Iudeorum, ut tolleret corpus Iesu. Et permisit Pilatus. Venit ergo et tulit corpus Iesu.
58 esset dis. ΩL
]
inv.
P28
Numérotation du verset
Io. 19,39
Venit autem et Nicodemus qui venerat ad Iesum nocte primumf
0 Cf. Io. 3, 1-2.
ferens mixturam myrrhe et aloes quasi libras centum.
Numérotation du verset
Io. 19,40
Acceperunt ergo corpus Iesu et ligaverunt eum59 linteis cum aromatibus sicut mos est Iudeis sepelire60.
59 eum
Li449@ Li449
ΩF ΩJ ΩL ΩP ΩS
CorS2
P28
Rusch Weber
] illud Cava ΩR
CorS2
(al.)
Clementina
|
60 est Iudeis sepelire ΩF ΩJ ΩL ΩP ΩR
Li449@ Li449 P28
] Iudaeis est sepelire
Weber
, est sepelire Iudaeis
Rusch
|
Numérotation du verset
Io. 19,41
Erat autem in loco ubi crucifixus est61 hortus, et in horto monumentum novum in quo nondum quisquam positus fuerat62.
61 est ΩF ΩL ΩR
Li449@ Li449
P28
Weber
] + Iesus
Rusch
|
62 fuerat
Li449@ Li449
ΩL ΩR
Rusch
] erat
Weber
|
Numérotation du verset
Io. 19,42
Ibi ergo propter Parascevem Iudeorum quia iuxta erat monumentum posuerunt Iesum.
Capitulum 19
Numérotation du verset
Io. 19,
prol.|
[Io. 18-19 legitur in feria VI in Parasceve; cf. Ordinarium OP 654 = Cist. = Auxerre = Rom.]
marg.|
{CIO19d1.1}
AUGUSTINUS.
1* − Cum Iudei clamassent, non Iesum sibi a Pilato dimitti2* velle per3* Pascha sed Barabbam latronem subditur :
1 Augustinus] + In Ioannem
Ed1953
2 a Pilato - dimitti]
inv. Ed1953
3 per] propter
Ed1953
Numérotation du verset
Io. 19,1
Tunc ergo apprehendit Pilatus Iesum et flagellavit.
marg.|
Hoc Pilatus non ob aliud fecisse credendus est nisi ut eius iniuriis Iudei satiati, sufficere sibi existimerent4* et usque ad eius mortem sevire desisterent. Ad hoc pertinet quod idem preses etiam cohortem suam permisit facere que sequuntur aut fortassis et iussit. Dixit enim quid deinde fecerint milites, Pilatum tamen id iussisse non dixit. A
a
Sequitur enim :
Sequitur enim :
a
¶Fons :
Augustinus Hipponensis,
In Iohannis evangelium tractatus, tract. 116, § 1.1-14, CCSL 36, p. 647 : «Cum Iudaei clamassent, non Iesum sibi a Pilato dimitti uelle per pascha, sed Barabbam latronem; non saluatorem, sed interfectorem; non datorem uitae, sed ademtorem : Tunc apprehendit Pilatus Iesum, et flagellauit. Hoc Pilatus non ob aliud fecisse credendus est, nisi ut eius iniuriis Iudaei satiati sufficere sibi existimarent, et usque ad eius mortem saeuire desisterent. Ad hoc pertinet quod idem praeses cohortem suam etiam permisit facere quae sequuntur; aut fortassis et iussit, quamuis hoc evangelista tacuerit. Dixit enim quid deinde fecerint milites; Pilatum tamen id iussisse non dixit. Et milites, inquit, plectentes coronam de spinis imposuerunt capiti eius, et ueste purpurea circumdederunt eum. Et ueniebant ad eum et dicebant : Aue, rex Iudaeorum. Et dabant ei alapas». [FG2018]
4 existimarent] estimarent
Ed1953
Numérotation du verset
Io. 19,2
Et milites plectentes coronam de spinis imposuerunt capiti eius5 et veste purpurea circumdederunt eum.
5 eius codd. La88@ Weber] om. Li449@
Numérotation du verset
Io. 19,3
Et veniebant ad eum et dicebant : Ave, rex Iudeorum et dabant ei alapas.
marg.|
{CIO19d1.2}
CHRYSOSTOMUS.
6*{hom.83} − Quia enim Pilatus dixit eum regem Iudeorum, schema7 ei contumelie de reliquo apponunt.B
6 Chrysostomus] + In Ioannem
Ed1953
7 schema] scema
codd.
marg.|
{CIO19d1.3}
BEDA. − [b]Nam pro diademate spineam illi imposuerunt coronam, et pro purpureo vestimento, quo reges veteres utebantur, vestem purpuream ei circumdant. Ubi non debet videri contrarium quod Mattheus dixit8* circumdedisse chlamydem coccineam, quia, ut Origenes refert, unius sunt materie coccus et purpura. Cocule9
enim inciduntur et, ex his, gutte sanguinis fluunt, ex quibus utriusque generis tingitur vestimentum. [a] Et quamvis hoc
10 milites illudendo facerent, nobis tamen operabantur mysteria. [c]
Nam per spineam coronam nostrorum designatur susceptio peccatorum11* que, sicut spinas, terra nostri corporis germinat. [d]
In vestimento purpureo caro eius12* passionibus obiecta13* signatur
14*. [e] Purpura etiam
15 vestitur, cum de triumphis sanctorum martyrum gloriatur.C
b
b
¶Fons :
Haimo Autissiodorensis,
In Io. 19:2-3 [RB-7229], Würzburg, Univ., M.p.th.f.15., f.
180v-181r17;
Utrecht, Univ., 76, f.
121rb
-121va : «[a] Et [Sed Utr] sciendum quia quamvis milites illudendo
haec
facerent [fecerunt Utr.] nobis tamen qui credidimus mysteria operabantur.
[b]
Nam pro diademate imposuerunt ei spineam coronam, pro sceptro regie dignitatis dederunt ei calamum, pro
purpura
qua
reges veteres utebantur,
circumdederunt eum. Roseo limbo ubi fortasse querit aliquis quomodo Ioannes dicat circumdederunt eum veste purpurea cum mattheus narret quia circumdederunt ei clamidem coccineam. Sed non debet contrarium videri
quoniam
ut Origenes
dicit utrumque [utriusque Utr.] id est et [om. Utr.] coccus et purpura unius materie
est.
Coclee namque marine cultris incise lacrimas producunt sanguineas quibus collectis tinguitur utriusque generis vestimentum. Hec [Hoc W] tantum a se differunt quod purpura precellit rubore coccus vero nitore. [c] Mystice per spineam coronam designatur
susceptio
nostrorum
peccatorum [pec. nostr. Utr.]. Tunc enim Dominus spineam coronam capite suscepit cum eius divinitas nostre carnis fragilitatem assumpsit. [...] [Utr. f.
121va
] [...] Quod autem in Scripturis per spinas peccata designentur, ostendit ipse Dominus cum in principio libri Geneseos peccanti homini dicit : Cum operatus fueris terram, spinas et tribulos germinabit tibi, quod quamvis possit [posset Utr.] intelligi de hac terra que ab agricolis colitur magis tamen de terra nostri corporis sentiendum est dictum. [...] [Utr. f. 121vb] [...] Purpura sive cocco vestitur, cum de martyrum triumphis gloriatur ».
<cuius fons> Cf. Beda Venerabilis , In Mc., lib. 4, c. 15, CCSL 120, p. 627.1265 sqq.: « [d] Mystice ergo in purpura qua indutus est dominus ipsa eius caro quam passionibus obiecit insinuatur de qua praemissa dixerat prophetia: quare ergo rubrum est indumentum tuum, et uestimenta tua quasi calcantium in torculari? [c] in corona uero quam portabat spinea nostrorum susceptio peccatorum pro qua mortalis fieri dignatus est ostenditur iuxta quod praecursor ipsius testimonium ei perhibens ait: ecce agnus dei ecce qui tollit peccatum mundi». Ut laudat : ¶Paral.: CMC15d3.8 [MM2024}
<cuius fons> Cf. Beda Venerabilis , In Mc., lib. 4, c. 15, CCSL 120, p. 627.1265 sqq.: « [d] Mystice ergo in purpura qua indutus est dominus ipsa eius caro quam passionibus obiecit insinuatur de qua praemissa dixerat prophetia: quare ergo rubrum est indumentum tuum, et uestimenta tua quasi calcantium in torculari? [c] in corona uero quam portabat spinea nostrorum susceptio peccatorum pro qua mortalis fieri dignatus est ostenditur iuxta quod praecursor ipsius testimonium ei perhibens ait: ecce agnus dei ecce qui tollit peccatum mundi». Ut laudat : ¶Paral.: CMC15d3.8 [MM2024}
8 dixit] dicit
Ed1953
9 Cocule]
scrips.,
coccule
codd.,
Cōctule
Bar484* (exp. :
Cōctule)
10 hec
La88
(ħ)
11 susceptio peccatorum]
inv. Ed1953
12 caro] + eius
Bar484 Li449
13 obiecta] subiecta
Ed1953
14 signatur]
sic codd.,
significatur
Ed1953
15 etiam] et
La88
marg.|
{CIO19d1.4}
CHRYSOSTOMUS.{hom.83} − Non autem iniunctio principis erat quod faciebant, sed ad gratiam iudaicam hoc faciebant quia neque circa initium ab illo iussi iverunt nocte, sed Iudeis pecuniarum gratia gratificantes omnia audebant16. Tot autem et talibus factis, ipse stabat silens. Tu vero audiens hec, in mente habe continue et regem orbis terrarum et angelorum Dominum, videns contumeliam patientem et omnia ferentem silentio imitare.D
16 audebant
La88 Ed1953
] audiebant
Li449
marg.|
{CIO19d1.5}
AUGUSTINUS.
17* − Sic enim implebantur que de se dixerat Christus; sic martyres informabantur ad omnia que persecutores libuit18 facere, perferenda; sic regnum quod de hoc mundo non erat, superbum mundum non atrocitate pugnandi, sed patiendi humilitate vincebat.c
E
c
¶Fons :
Augustinus Hipponensis,
In Iohannis evangelium tractatus, tract. 116, § 1.15-20, CCSL 36, p. 647 : «Sic implebantur quae de se
praedixerat
Christus; sic martyres informabantur ad omnia quae persecutores
libuisset
facere, perferenda; sic paulisper occultata tremenda potentia, commendabatur prius imitanda patientia; sic regnum quod de hoc mundo non erat, superbum mundum non atrocitate pugnandi, sed patiendi humilitate uincebat; sic illud granum multiplicandum seminabatur horribili contumelia, ut mirabili pullularet in gloria». [FG2018]
17 Augustinus
Li449
] + In Ioannem
Ed1953
18
libuit] libuisset
Li449
marg.|
{CIO19d1.6}
CHRYSOSTOMUS.{hom.83} − Ut autem convicium quod a militibus factum erat in eum, videntes respirent a passione, coronatum Iesum adduxit ad eos. F
marg.|
Unde sequitur :
Numérotation du verset
Io. 19,4
Exivit iterum Pilatus foras et dixit eis : Ecce adduco vobis eum19 foras ut cognoscatis quia nullam in eo causam invenio.
19
vobis eum Weber] inv. Li449@ Li449
marg.|
{CIO19d1.7}
AUGUSTINUS. − [c] Hinc apparet non ignorante Pilato hec a militibus facta, sive iusserit ea, sive permiserit, illa scilicet causa quam supra diximus, ut hec eius ludibria inimici libentissime viderent, et ulterius sanguinem non sitirent.
[a] Unde 20 sequitur :
[a] Unde 20 sequitur :
20
Unde] om. Li449
Numérotation du verset
Io. 19,5
Exiit 21 ergo Iesus portans spineam coronam et purpureum vestimentum.
21 Exiit] Exivit
Ed1953
marg.|
[d]
N
on clarus imperio, sed plenus opprobrio. [b]
Sequitur :
Et dicit eis : Ecce homo.
marg.|
Quasi dicat : [e] Si regi invidetis, iam parcite, quia abiectum22 videtis. Fervet ignominia, frigescat invidia.d
G
d
¶Fons :
Augustinus Hipponensis,
In Iohannis evangelium tractatus, tract. 116, § 2.1-14, CCSL 36, p. 647 : «Exiit iterum Pilatus foras, et dicit eis : Ecce adduco eum foras, ut cognoscatis quia in eo nullam causam inuenio. [a]
Exiit ergo Iesus portans spineam coronam et purpureum uestimentum. [b]
Et dicit eis : Ecce homo.
[c]
Hinc apparet non ignorante Pilato haec a militibus facta, siue iusserit ea, siue permiserit; illa scilicet causa, quam supra diximus, ut haec eius ludibria inimici libentissime biberent, et ulterius sanguinem non sitirent. Egreditur ad eos Iesus portans spineam coronam et purpureum uestimentum, [d]
non clarus imperio, sed plenus opprobrio; et dicitur eis : Ecce homo; [e]
si regi inuidetis, iam parcite, quia
deiectum
uidetis; flagellatus est, spinis coronatus est, ludibriosa ueste amietus est, amaris conuiciis illusus est, alapis caesus est; feruet ignominia, frigescat inuidia. Sed non frigescit, inardescit potius et increscit». [FG2018]
22
abiectum] deiectum
Li449
Numérotation du verset
Io. 19,
prol.|
[Io. 18-19 legitur in feria VI in Parasceve; cf. Ordinarium OP 654 = Cist. = Auxerre = Rom.]
marg.|
{CIO19d2.1}
AUGUSTINUS.
23* − Iudeorum invidia pro Christi ignominia non frigescit inardescit potius et increscit.H
e
e
¶Fons :
Augustinus Hipponensis,
In Iohannis evangelium tractatus, tract. 116, § 2.14-15, § 3.1-2, CCSL 36, p. 647 : «2. Egreditur ad eos Iesus portans spineam coronam et purpureum uestimentum, non clarus imperio, sed plenus opprobrio; et dicitur eis : Ecce homo; si regi inuidetis, iam parcite, quia deiectum uidetis; flagellatus est, spinis coronatus est, ludibriosa ueste amietus est, amaris conuiciis illusus est, alapis caesus est; feruet ignominia, frigescat inuidia. Sed non frigescit, inardescit potius et increscit. 3. Cum ergo uidissent eum pontifices et ministri, clamabant dicentes : Crucifige, crucifige eum. Dicit eis Pilatus : Accipite eum uos, et crucifigite; ego enim non inuenio in eo causam». [FG2018]
23 Augustinus
Li449
] + In Ioannem
Ed1953
prol.|
Unde dicitur :
Numérotation du verset
Io. 19,6
Cum ergo vidissent eum pontifices et ministri, clamabant dicentes : Crucifige, crucifige eum.
marg.|
{CIO19d2.2}
CHRYSOSTOMUS.
24*{hom.83} − Vidit ergo25 Pilatus omnia inaniter fieri.
Unde sequitur :
Unde sequitur :
24 Chrysostomus
Li449
] + In Ioannem
Ed1953
25 ergo] igitur
Li449
Dicit eis Pilatus : Accipite eum vos et crucifigite.
marg.|
Execrantis est hoc verbum, et ad rem non concessam eos impellentis. Ipsi enim ducebant eum ut cum presidis iudicio hoc fieret. Contigit autem contrarium, iudicio presidis eum magis absolvi.
Unde sequitur :
Unde sequitur :
Ego enim non invenio in eo causam.
marg.|
Continue enim eum ab accusationibus eruit. Unde manifestum est quoniam et priora propter illorum concessit insaniam sed Iudeos canes nil horum in verecundiam convertit.I
marg.|
Nam sequitur :
Numérotation du verset
Io. 19,7
Responderunt Iudei : Nos legem habemus et secundum legem debet mori quia Filium Dei se fecit.
marg.|
{CIO19d2.3}
AUGUSTINUS.
26* − Ecce altera27* maior invidia. Parva quidem illa videbatur velut affectate illicito ausu regie potestatis, et tamen neutrum sibi Iesus mendaciter usurpavit sed utrumque verum est, et Unigenitus est Dei Filius, et “rex a Deo constitutus super Sion montem sanctum eius”f et utrumque nunc demonstraret, nisi quanto erat potentior, tanto mallet esse patientior.J
g
f Cf. Ps. 2, 6.
g
¶Fons :
Augustinus Hipponensis,
In Iohannis evangelium tractatus, tract. 116, § 3.6-12, CCSL 36, p. 648 : «Ecce altera maior inuidia. Parua quippe illa uidebatur, uelut affectatae illicito ausu, regiae potestatis; et tamen neutrum sibi Iesus mendaciter usurpauit, sed utrumque uerum est, et unigenitus est Dei Filius, et rex
ab eo
constitutus super Sion montem sanctum eius; et utrumque nunc
demonstraretur, nisi quanto erat potentior, tanto mallet esse patientior». [FG2018]
26 Augustinus
Li449
] + In Ioannem
Ed1953
27 altera] alia
Ed1953
marg.|
{CIO19d2.4}
CHRYSOSTOMUS
. {hom.83} − Ad invicem enim ipsis disputantibus silebat, implens propheticum illud quod28 « non aperuit os suum »h. In humilitate sua iudicium ei29 sublatum est.K
h Is. 53, 7.
28
quod] quoniam
Li449
29 ei] eius
Li449
marg.|
{CIO19d2.5}
AUGUSTINUS. De consensu evangelistarum. − Hoc autem potest congruere ei quod Lucas commemorati in accusatione Iudeorum dictum. Hunc invenimus subvertentem gentem nostram ut adiungatur quia Filium Dei se fecit. L
j
i Lc. 23, 2.
j
¶Fons : =
Augustinus Hipponensis,
De consensu evangelistarum , lib. 3, c. 8, § 35, p. 318.3-6 : «Hoc potest congruere ei quod lucas commemorat in accusatione iudaeorum dictum : hunc inuenimus subuertentem gentem nostram, ut adiungatur : quia filium dei se fecit». [FG2015]
marg.|
{CIO19d2.6}
CHRYSOSTOMUS.{hom.83} − Deinde Pilatus quidem timet ab ipsis auditis, et formidavit ne forte verum esset quod dicebatur, et videretur inique agere.
Unde sequitur : M
Unde sequitur : M
Numérotation du verset
Io. 19,8
Cum ergo audisset Pilatus30 hunc sermonem, magis timuit.
30 Pilatus ]
om. Li449@
marg.|
{CIO19d2.7}
BEDA. − Non timuit quia legem audivit, quia alienigena erat, sed magis timuit ne Filium Dei occideret.N
k
k
¶Fons : <revera>
Haimo Autissiodorensis,
In Io. 19:13 [RB-7229], Würzburg, Univ., M.p.th.f.15.,
f. 181v;
Utrecht, Univ., 76, f.
122rb
: «Sed querendum est pro quo sermone timuit.* Numquid quia audivit legem? Non utique, quia alienigena erat et legem Iudaeorum facile poterat [potuit Utr.] parvipendere. Timuit itaque quia audivit filium Dei. Timebat enim ne hominem crucifigendo Deum interficeret, et quia timuit idcirco, ut dicit [dixi Heiricus], ingressus est praetorium et interrogavit Iesum quis esset [om. Utr.] aut unde esset ».
*Sed querendum... timuit] om. Utrecht
<ex quo> = Heiricus Autissiodorensis , Homiliae per circulum anni, pars hiemalis, hom. 65, CCCM 116A, lin. 818 sqq. [MM2024}
*Sed querendum... timuit] om. Utrecht
<ex quo> = Heiricus Autissiodorensis , Homiliae per circulum anni, pars hiemalis, hom. 65, CCCM 116A, lin. 818 sqq. [MM2024}
marg.|
{CIO19d2.8}
CHRYSOSTOMUS. {hom.83} − Illi vero hoc dicentes non horruerunt sed interficiunt eum pro quibus oportuerat adorare.O
Numérotation du verset
Io. 19,
prol.|
[Io. 18-19 legitur in feria VI in Parasceve; cf. Ordinarium OP 654 = Cist. = Auxerre = Rom.]
marg.|
{CIO19d3.1}
CHRYSOSTOMUS.
31* {hom.83} − Pilatus timore concussus, rursus inquisitionem facit.
Unde dicitur :
Unde dicitur :
31 Chrysostomus
Li449
] + In Ioannem
Ed1953
Numérotation du verset
Io. 19,9
Et ingressus est pretorium iterum et dicit ad Iesum : Unde es tu ?
marg.|
Non autem ultra interrogat eum32*l :
Quid fecisti
?
Sequitur :
Sequitur :
l Io. 19, 35.
32 eum] om. Ed1953
Iesus autem responsum non dedit ei.
marg.|
Qui enim audivit, quoniam « in hoc natus sum et ad hoc veni »m , et quoniam : « regnum meum non est hinc »n , cum debuisset resistere et eripere eum, hoc quidem non fecit, sed secutus est iudaicum impetum. Propterea ergo nihil ei respondit, quoniam33 inaniter omnia interrogabat. Sed et aliter operibus testantibus ei, nolebat per sermones vincere, et excusationes componere, ostendens quoniam ad hoc venit.P
m Io. 19, 37.
n Io. 19, 36
33 quoniam] quia
Li449
marg.|
{CIO19d3.2}
AUGUSTINUS
.
34* − Hoc autem silentium Domini nostri35 Iesu Christi non semel factum, collatis omnium evangelistarum narrationibus reperitur, et apud principem sacerdotum, et apud Herodem, et apud ipsum Pilatum, ut non frustra de illo prophetia precesserit36*o : « Sicut agnus coram|pecia 37|
37 tondente fuit sine voce, sic non aperuit os suum ». Tunc utique quando interrogantibus non respondit. Quamvis enim quibusdam interrogantibus38 sepe responderit, tamen propter39 illa in quibus noluit respondere, ad hoc data est de agno similitudo, ut in suo silentio non reus, sed innocens haberetur, id est non sicut male sibi conscius, qui de peccatis convincebatur suis, sed sicut mansuetus qui pro peccatis immolabatur alienis.Q
p
o Is. 53, 7.
p
¶Fons :
Augustinus Hipponensis,
In Iohannis evangelium tractatus, tract. 116, § 4.4-17, CCSL 36, p. 648 : «Hoc silentium Domini nostri Iesu Christi non semel factum, collatis omnium evangelistarum narrationibus reperitur, et apud principes sacerdotum, et apud Herodem, quo eum, sicut Lucas indicat, miserat Pilatus audiendum, et apud ipsum Pilatum; ut non frustra de illo prophetia praecesserit : Sicut agnus coram tondente se fuit sine uoce, sic non aperuit os suum, tunc utique quando interrogantibus non respondit. Quamuis enim quibusdam interrogationibus saepe responderit, tamen propter illa in quibus noluit respondere, ad hoc data est de agno similitudo, ut in suo silentio non reus, sed innocens haberetur. Cum ergo iudicaretur, ubicumque non aperuit os suum, sicut agnus non aperuit; id est non sicut male sibi conscius qui de peccatis conuincebatur suis, sed sicut mansuetus qui pro peccatis immolabatur alienis». [FG2018]
34 Augustinus
Li449
] + In Ioannem
Ed1953
35
nostri] om. Li449
36 precesserit] processerit
Ed1953
37 sicut agnus coram] + xxxvii pecia marg.
Li449
(176vb1)
38
interrogantibus] interrogationibus
Li449
39 propter]
om. Li449
marg.|
{CIO19d3.3}
CHRYSOSTOMUS
.{hom.83} − Quia igitur siluit, sequitur :
Numérotation du verset
Io. 19,10
Dicit ergo ei Pilatus : Mihi non loqueris? Nescis quia potestatem habeo crucifigere te et potestatem habeo dimittere te?
marg.|
Vide qualiter seipsum condemnavit. Si enim in te totum positum est, cuius gratia nullam causam inveniens, non absolvis quia igitur adversus seipsum protulit.
Numérotation du verset
Io. 19,11
Respondit Iesus : Non haberes potestatem adversum me ullam, nisi tibi datum esset40* desuper,
40 tibi – datum esset]
inv. Ed1953
marg.|
ostendens quoniam non simpliciter et secundum aliorum consequentiam hoc fit, sed mystice consummatur. Ne igitur hoc audiens estimes eum ab omni erutum crimine, subdit :
propterea qui tradidit me tibi, peccatum maius41 habet.
41 peccatum - maius]
inv. Li449
Weber, maius habet peccatum
Li449@
marg.|
Et nimirum si datum erat, neque hic neque illi obnoxii sunt criminibus, inaniter dicis. Hoc enim datum est, id est concessum, ac si diceret permisit hoc42 fieri, neque43 tamen propterea extra nequitiam sunt.R
42 hoc] hec
Li449
43
neque] non
Li449
marg.|
{CIO19d3.4}
AUGUSTINUS
.
44* − [a] Ecce respondit. [c] Proinde ubi non respondebat, [b] non sicut reus, sive dolosus, [d] sed sicut ovis silebat; ubi respondebat, sicut pastor docebat. Discamus ergo quod dixit, quod et per Apostolum docuitq : « Quia non est potestas nisi a Deo » et quia plus peccat qui potestati innocentem occidendum livore tradit, quam potestas ipsa si eum timore alicuius45 maioris potestatis occidit. Talem quippe Deus dederat illi potestatem ut esset etiam sub Cesaris potestate, quapropter inquit :
Non haberes
46
adversum
47
me potestatem ullam
, id est quantulamcumque habes,
nisi
hoc ipsum, quidquid est
tibi esset datum desuper
. Sed quia48 scio quantum sit, non enim tantum est ut tibi omni modo liberum sit,
propterea qui tradidit me tibi, maius peccatum habet.
Ille quippe me tue potestati tradidit invidendo, tu vero eamdem potestatem in me exerciturus es metuendo. Nec timendo quidem, presertim innocentem hominem homo debet occidere; sed id zelando facere multo maius malum est quam timendo. Et ideo non ait :
qui me tibi tradidit
, ipse49 habet peccatum, tamquam ille non haberet sed ait :
Maius peccatum habet
, ut etiam se habere intelligeret.r
S
q Rm. 13, 1.
r
¶Fons :
Augustinus Hipponensis,
In Iohannis evangelium tractatus, tract. 116, § 5.6-28, CCSL 36, p. 648-649 : «[a]
Ecce respondit, et tamen ubicumque non respondit, [b]
non sicut reus siue dolosus, sed sicut agnus, hoc est, sicut simplex atque innocens non aperuit os suum. [c]
Proinde ubi non respondebat, [d]
sicut ouis silebat; ubi respondebat, sicut pastor docebat. Discamus ergo quod dixit, quod et per apostolum docuit, quia non est potestas nisi a Deo; et quia plus peccat qui potestati innocentem occidendum liuore tradit, quam potestas ipsa si eum timore alterius maioris potestatis occidit. Talem quippe Pilato Deus dederat potestatem, ut etiam esset sub Caesaris potestate. Quapropter non haberes, inquit, aduersum me potestatem ullam, id est quantulamcumque habes, nisi hoc ipsum quidquid est tibi esset datum desuper. Sed quoniam scio quantum sit, non enim tantum est, ut tibi omni modo liberum sit; propterea qui tradidit me tibi, maius peccatum habet. llle quippe me tuae potestati tradidit inuidendo, tu uero eamdem potestatem in me exserturus es metuendo. Nec timendo quidem, praesertim innocentem, homo hominem debet occidere; sed tamen id zelando facere multo magis malum est, quam timendo. Et ideo non ait uerax magister : Qui me tradidit tibi, ipse habet peccatum, tamquam ille non haberet; sed ait : maius habet peccatum, ut etiam se habere intellegeret. Neque enim propterea illud nullum est, quia hoc maius est». [FG2018]
S
¶Codd. :
Li449
44 Augustinus
Li449
] + In Ioannem
Ed1953
45
alicuius] alterius
Li449
46
Inquit- non haberes]
inv. Li449
47
adversum] adversus
Li449
48
quia] quoniam
Li449
49
ipse] non
Li449
marg.|
{CIO19d3.5}
THEOPHYLACTUS. − [b]
Dicit autem
qui tradidit me tibi
, id est Iudas vel etiam turba. [a] Cum ergo patens responsum Iesus ediderit quod
nisi ego memetipsum preberem et Pater concederet, non haberes potestatem in me. E
x hoc potius ipsum absolvere Pilatus satagebat. T
s
Unde sequitur :
Unde sequitur :
s
¶FonsG :
Theophylactus,
Enarratio in Evangelium Ioannis, PG 124,
268A5–B2
[CGC2014]* : «Ἐπειδὴ κατέπληξε τὸν Πιλάτον ὁ Κύριος διὰ τῶν ῥημάτων, [a]
καὶ σαφῆ παρέσχετο τὴν ἀπολογίαν, ὅτι Εἰ μὴ ἑκὼν ἐγὼ ἐμαυτὸν ἐδίδουν, καὶ ὁ Πατὴρ συνεχώρει, οὐκ εἶχες ἐξουσίαν κατ’ ἐμοῦ, καὶ ὅτι ἁμαρτίαν ἔχεις καὶ σύ, [b]
καὶ μείζονα Ἰούδας ὁ παραδιδούς με, ἢ καὶ ὁ λαός, διότι «Ἐπὶ τὸ ἄλγος τῶν τραυμάτων μου προσέθηκε, καὶ οὐκ ἐμνήσθη ποιῆσαι ἔλεος» ἀλλ’ εὑρών με ἀσυνηγόρητον καὶ ἀβοήθητον, σταυρῷ παρέδωκε, καὶ οὐδὲ τοσαῦτα δικαστήρια, ἐξ ὧν ἀνεύθυνος ἐξῆλθον, κατεδυσωπήθη, ἀλλ’ ἐβόα, «Σταύρωσον, σταύρωσον·» ἐπεὶ οὖν ταῦτα εἰπὼν ὁ Κύριος κατέπληξε τὸν Πιλάτον, «ἐζήτει ἐκ τούτου» μᾶλλον «ἀπολῦσαι τὸν Πιλάτον, «ἐζήτει ἐκ τούτου» μᾶλλον «ἀπολῦσαι αὐτόν.» Ἰουδαῖοι δέ, ἐπεὶ ὡς Θεὸν ποιοῦντα ἑαυτὸν διαβάλλοντες, καὶ τὸν νόμον προσενεγκόντες ἠλέγχθησαν (ὁ γὰρ Πιλάτος, ἐκ τούτου μᾶλλον ἐφοβήθη, καὶ ἐβούλετο ἀπολῦσαι αὐτόν, μήπως Θεῷ προσκρούσῃ)· πάλιν ἐπὶ τοὺς ἔξω νόμους καταφεύγουσι, καὶ
ὡς ψοφοδεῆ ἐκφοβοῦσι τὸν Πιλάτον». [MM2021]
ὡς ψοφοδεῆ ἐκφοβοῦσι τὸν Πιλάτον». [MM2021]
Numérotation du verset
Io. 19,12
Et exinde querebat Pilatus dimittere eum.
marg.|
{CIO19d3.6}
AUGUSTINUS.
50* − Lege superiora, et invenies iam dudum eum querere dimittere Iesum.
Exinde
itaque intelligendum est : Propter hoc, id est ex hac causa, ne haberet peccatum occidendo innocentem sibi traditum. U
t
t
¶Fons :
Augustinus Hipponensis,
In Iohannis evangelium tractatus, tract. 116, § 6.3-6, CCSL 36, p. 649 : «Exinde quaerebat Pilatus dimittere eum.Quid est hoc quod dictum est : exinde, quasi antea non quaerebat? Lege superiora, et inuenies iamdudum eum quaerere dimittere Iesum.
Exinde
itaque intellegendum est : Propter hoc, id est ex hac causa, ne haberet peccatum occidendo innocentem sibi traditum, quamuis minus peccans quam Iudaei, qui eum illi tradiderant occidendum. Exinde ergo, id est ideo ne hoc peccatum faceret, non nunc primum, sed ab initio quaerebat eum dimittere». [FG2018]
50 Augustinus
Li449
] + In Ioannem
Ed1953
Numérotation du verset
Io. 19,
prol.|
[Io. 18-19 legitur in feria VI in Parasceve; cf. Ordinarium OP 654 = Cist. = Auxerre = Rom.]
marg.|
{CIO19d4.1}
AUGUSTINUS.
51* − [b] Maiorem timorem se ingerere putaverunt Iudei Pilato terrendo de Cesare52 ut occideret Christum, quam superius ubi dixeruntu : « Nos legem habemus, et secundum legem debet mori, quia Filium Dei se fecit ». v
V
[a] Unde dicitur :
[a] Unde dicitur :
u Io. 19, 7.
v
¶Fons :
Augustinus Hipponensis,
In Iohannis evangelium tractatus, tract. 116, § 7.1-6, CCSL 36, p. 649 : «[a] Iudaei autem clamabant dicentes : Si hunc dimittis, non es amicus Caesaris. Omnis enim qui se regem facit, contradicit Caesari. [b]
Maiorem timorem se ingerere putauerunt Pilato, terrendo de Caesare, ut occideret Christum, quam superius ubi dixerunt
:
Nos legem habemus, et secundum legem debet mori, quia Filium Dei se fecit».
[FG2018]
51 Augustinus
Li449
] + In Ioannem
Ed1953
52 de Cesare] decessare
Li449
Iudei autem clamabant dicentes : Si hunc dimittis, non es amicus Cesaris. Omnis enim qui se regem facit, contradicit Cesari.
marg.|
{CIO19d4.2}
CHRYSOSTOMUS.
53*{hom.83
} − Sed unde habetis hoc demonstrare a purpura, a diademate, a curru, a militibus nonne solus semper cum duodecim discipulis incedebat, per omnia vilia transiens, et cibum et stolam et habitationem?W
53 Chrysostomus
Li449
] + In Ioannem
Ed1953
marg.|
{CIO19d4.3}
AUGUSTINUS. − Pilatus autem eorum legem non timuit ut occideret; sed magis Filium Dei timuit, ne occideret. Nunc vero non sic potuit contemnere Cesarem auctorem54 potestatis sue, quemadmodum legem gentis aliene.
Unde subditur :
Unde subditur :
54 auctorem]
om. La88
Numérotation du verset
Io. 19,13
Pilatus ergo55* cum audisset hos sermones, adduxit foras Iesum, et sedit pro tribunali in loco qui dicitur Lithostrotos56*, hebraice autem Gabbatha. X
w
w
¶Fons :
Augustinus Hipponensis,
In Iohannis evangelium tractatus, tract. 116, § 7.7-10, § 8.1-4, CCSL 36, p. 649 : «[§ 7]
Eorum legem quippe ille non timuit, ut occideret, sed magis Filium Dei timuit, ne occideret. Nunc uero non sic potuit contemnere Caesarem auctorem potestatis suae, quemadmodum legem gentis alienae.
[§ 8] Adhuc tamen evangelista sequitur, et dicit : Pilatus autem cum audisset hos sermones, adduxit foras Iesum, et sedit pro tribunali, in loco qui dicitur Lithostrotos, hebraice autem Gabbatha. Erat autem parasceue paschae, hora quasi sexta». [FG2018]
55 ergo
La88 La88@ Li449 Li449@
] autem
Ed1953
56 Lithostrotos
La88 La88@ Li449@ Li449
] Lithostratos
Ed1953
marg.|
{CIO19d4.4}
CHRYSOSTOMUS.{hom.83} − Exiit quidem, ut scrutaturus rem. Sedere enim pro tribunali, hoc ostendebat.Y
marg.|
{CIO19d4.5}
GLOSSA. − Sicut enim tribunal est iudicum, sic thronus vel solium regum57* cathedra doctorum.Z
x
x
¶Fons :
Glossa ordinaria (Mt. 27, 19) [Strasbourg, 1481, t. 4, facsim., p. 84b marg.],
ed. Gloss-e
: «PRO TRIBUNALI etc. Tribunal sedes iudicum, ut
solium regum cathedra doctorum». [MM2019]
<Non hab.> Gloss-e in Io. [MM2019]
<Non hab.> Gloss-e in Io. [MM2019]
57 regnum] + et
Ed1953
marg.|
{CIO19d4.6}
BEDA. − [b]
Lithostratos
58
autem dicitur59* quasi lapide stratum. [a] Erat60* locus sublimis.AA
y
y
¶Fons :
Haimo Autissiodorensis,
In Io. 19:13 [RB-7229], Würzburg, Univ., M.p.th.f.15., f.
182r;
Utrecht, Univ., 76, f.
122vb
: «[a] Litostratus locus erat sublimis habens pavimentem lapide [pavimentum lapideum Utr.] id est tessulis stratum. [b] Unde et [om. Utr.] litostratus dictus est
quasi lapide
stratus
.
Hebraice autem Gabbatha quod interpretatur sublimitas sive collis».
<ex quo> Heiricus Autissiodorensis , Homiliae per circulum anni, pars hiemalis, hom. 65, CCCM 116A, lin. 877 sqq : «Lithostrotos locus erat sublimis, habens pauimentum lapide , id est tessalis stratum, unde et Lithostrotos dictus est quasi lapide stratus , hebraice autem Gabbatha, quod interpretatur sublimitas siue collis ». [MM2024}
<ex quo> Heiricus Autissiodorensis , Homiliae per circulum anni, pars hiemalis, hom. 65, CCCM 116A, lin. 877 sqq : «Lithostrotos locus erat sublimis, habens pauimentum lapide , id est tessalis stratum, unde et Lithostrotos dictus est quasi lapide stratus , hebraice autem Gabbatha, quod interpretatur sublimitas siue collis ». [MM2024}
58 Lithostratos] Lithostrotos
La88 Li449
59 dicitur] + pavimentum
Ed1953
60 Erat] et
praem. Ed1953
marg.|
Sequitur :
Numérotation du verset
Io. 19,14
Erat autem Parasceve Pasche, hora quasi sexta.
marg.|
{CIO19d4.7}
ALCUINUS. − Parasceve, id est preparatio. Hoc nomine dicebatur sexta sabbati, in qua preparabant necessaria sabbato ut de manna dictum estz : « Sexta61 die colligetis duplum ». Quia enim sexta die homo est factus et in septima requievit Deus. Ideo sexto62* die pro homine patitur, sabbato quiescit in sepulcro.
Hora
autem erat
quasi sexta
. AB
aa
z Ex. 16, 26.
aa
¶Fons : <revera>
Anselmus Laudunensis,
Glosae super Io. (Io. 19, 14), CCCM 267, p. 325.70 sqq. : «ERAT AUTEM PARASCEVE, id est praeparatio. Hoc nomine dicebatur sexta sabbati in qua praeparabant necessaria sabbato, ut et de manna dictum est :
Sexta
die colligetis duplum, quia sexta die homo est factus, et in septima requieuit Deus. Ideo sexta die Iesus pro homine patitur. Sabbato quiescit in sepulchro».
¶Paral. CMT27d12.2 (Rabanus) [MM2019]
¶Paral. CMT27d12.2 (Rabanus) [MM2019]
61 sexta] sexto
Ed1470
62 sexto] sexta
Ed1470 Ed1953
marg.|
{CIO19d4.8}
AUGUSTINUS.
63* − Quid est ergo quod Marcus dicitab : « Erat hora tertia et64* crucifixerunt eum », nisi quia hora tertia crucifixus est Dominus linguis Iudeorum, hora sexta manibus militum? Ut intelligamus horam quintam iam fuisse transactam et aliquid de sexta ceptum quando sedit65 pro tribunali Pilatus, que dicta est66 a Ioanne
hora quasi sexta,
et cum duceretur et configeretur67* et iuxta eius crucem gererentur que gesta narrantur,
hora sexta
integra compleretur ex qua hora usque ad nonam sole obscurato, tenebras factas, trium evangelistarum, Matthei, Marci et Luce contestatur auctoritas. Sed, quoniam Iudei facinus interfecti Christi a se in Romanos, id est Pilatum et eius milites, transferre conati sunt, propterea Marcus, ea hora qua Christus a militibus crucifixus est pretermissa, tertiam68 potius horam recordatus expressit ut non tantum milites reperiantur crucifixisse Iesum, verum etiam Iudei qui, ut crucifigeretur, hora tertia clamaverunt. Est et alia huius solutio questionis ut non hic accipiatur hora69 sexta diei, quia nec70* Ioannes ait71 : ‘Erat hora diei quasi sexta’ sed ait :
Erat parasceve hora quasi sexta
. Parasceve autem latine preparatio est. « Pascha vero72* nostrum », sicut73* dicit Apostolusac, « immolatus est Christus ». Cuius Pasche preparationem si, ab hora noctis nona computemus74, quando videntur principes sacerdotum pronuntiasse Domini immolationem dicentesad : « Reus est mortis », usque ad horam diei tertiam qua crucifixum esse Christum Marcus Evangelista testatur, sex hore sunt tres nocturne et tres diurne. AC
ae
ab Mc. 15, 25.
ac 1Cor. 5, 7.
ad Mt. 26, 66.
ae
¶Fons :
Augustinus Hipponensis,
In Iohannis evangelium tractatus, tract. 117, § 1.5-24, § 2. 1-18, CCSL 36, p. 651-652 : «[§ 1] Iudicante atque damnante Pilato pro tribunali, Dominum Iesum Christum hora quasi sexta susceperunt, et eduxerunt. Et baiulans sibi crucem, exiit in eum qui dicitur Caluariae locum, hebraice Golgotha, ubi crucifixerunt eum. Quid est ergo quod Marcus evangelista dicit : Erat autem hora tertia, et crucifixerunt eum, nisi quia hora tertia crucifixus est Dominus linguis Iudaeorum, hora sexta manibus militum? Vt intellegamus horam quintam iam fuisse transactam, et aliquid de sexta coeptum quando sedit pro tribunali Pilatus, quae dicta est a Iohanne hora quasi sexta; et cum duceretur, et ligno cum duobus latronibus configeretur, et iuxta eius crucem gererentur quae gesta narrantur, hora sexta integra compleretur; ex qua hora usque ad nonam sole obscurato, tenebras factas trium evangelistarum, Matthaei, Marci et Lucae contestatur auctoritas. Sed quoniam Iudaei facinus interfecti Christi a se in Romanos, id est in Pilatum et eius milites transferre conati sunt, propterea Marcus
suppressa
ea hora qua Christus a militibus crucifixus est, quae agi sexta iam coeperat, tertiam potius horam recordatus expressit, qua hora intelleguntur apud Pilatum clamare potuisse : Crucifige, crucifige; ut non illi tantum reperiantur crucifixisse Iesum, id est milites qui eum ligno sexta hora suspenderunt, uerum etiam Iudaei, qui ut crucifigeretur, hora tertia clamauerunt.
[§ 2]
Est et alia huius solutio quaestionis, ut non hic accipiatur hora sexta diei, quia
nec
Iohannes ait : Erat autem hora diei quasi sexta, aut hora quasi sexta; sed ait : Erat autem parasceue paschae, hora quasi sexta. Parasceue autem latine praeparatio est; sed isto uerbo graeco libentius utuntur Iudaei in huiusmodi obseruationibus, etiam qui magis latine quam graece loquuntur. Erat ergo praeparatio Paschae. Pascha uero nostrum, sicut dicit apostolus, immolatus est Christus; cuius paschae praeparationem si ab hora noctis nona computemus (tunc enim
uidentur principes sacerdotum pronuntiasse immolationem Domini, dicentes : Reus est mortis; cum adhuc in domo pontificis audiretur, unde congruenter accipitur inde coepisse praeparationem ueri paschae, cuius umbra erat pascha Iudaeorum, id est immolationis Christi, ex quo a sacerdotibus pronuntiatus est immolandus), profecto ab ea noctis hora, quae tunc nona fuisse conicitur, usque ad horam diei tertiam qua crucifixum esse Christum Marcus evangelista testatur, sex horae sunt, tres nocturnae et tres diurnae». [FG2018]**
63 Augustinus
Li449
] + In Ioannem
Ed1953
64 et] quando
Ed1953
65 sedit] cedit
Li449
66 est
Li449 Ed1953
] fuerat
Mt366
67
configeretur] crucifigeretur Ed1953
68 tertiam
Li449 Ed1953
] tertius
Mt366
69 hora] iter. Li449
70 nec] neque
Ed1953
71 ait] at
cacogr. Mt366
72 vero] enim
Ed1953
73 sicut] ut
Ed1953
74 computemus] computamus
Mt366
marg.|
{CIO19d4.9}
THEOPHYLACTUS. − [a] Solvunt autem quidam quod ex peccato scriptoris contigerit apud Grecos. Nam quedam littera
75*, nomine
gamma
76, [c] cuius talis est figura Γ77*, [b] tertiam horam78 importat. [d] Quedam autem figura que ab eis vocatur episemon
79, que talis est ς80*, sextam horam importat. Ex negligentia ergo scriptorum, precedens figura cedere potuit in sequentem. AD
af
af
¶FonsG :
Theophylactus,
Enarratio in Evangelium Ioannis (Io. 19, 14), PG 124,
268C9
-269A1 : «Πῶς δὲ τοῦ Μάρκου λέγοντος τρίτην ὥραν εἶναι, ὅτε ὁ Χριστὸς ἐσταυροῦτο, ὁ Ἰωάννης ἕκτην φησί; [a]
Λύουσιν οὖν τοῦτο, τινὲς μέν, ὅτι γραφικὸν τὸ σφάλμα· τὸ μὲν γὰρ γάμμα
[b]
τὴν τρίτην ὥραν σημαίνει,
[c]
καὶ ἔστιν ὁ χαρακτὴρ αὐτοῦ τοιοῦτος, Γ·
[d]
τὸ δὲ καλούμενον ἐπίσημον, τὴν ἕκτην, καὶ ἔχει τὸν χαρακτῆρα τοιόνδε, ϛʹ. Εἰκὸς οὖν τὸ γάμμα στοιχεῖον ἀπὸ τῆς ἀπροσεξίας τῶν μεταγραφόντων κυρτωθείσης τῆς ἀποτεταμένης εὐθείας εἰς μῆκος, εἰς
τὸν τοῦ ἐπισήμου
μεταχωρῆσαι χαρακτῆρα, καὶ οὕτω τὴν πλάνην ταύτην γενέσθαι. [...] Τῶν γὰρ τριῶν εὐαγγελιστῶν, τοῦ τε Ματθαίου, καὶ τοῦ Μάρκου, καὶ τοῦ Λουκᾶ συμφώνως λεγόντων, ὡς ἀπὸ ἕκτης ὥρας σκότος ἐγένετο ἐφ’ ὅλην τὴν γῆν, ἕως ὥρας ἐννάτης, πρόδηλον, ὡς ὁ Κύριος ἡμῶν πρὸ τῆς ἕκτης ὥρας, πρὸ τοῦ γενέσθαι τὸ σκότος, ἐσταύρωτο, δηλαδὴ κατὰ τὴν τρίτην ὥραν, ὡς ὁ Μάρκος τε ἱστόρησε, καὶ ὁ Ἰωάννης ὁμοίως, εἰ καὶ ἡ πλάνη
τῶν γραφόντων
τὸ γάμμα
μετέθηκεν εἰς
τὸν τοῦ ἐπισήμου
χαρακτῆρα ». [CGC2014]* [MM202 transcr.]
¶Paral. Thomas de Aquino, Summae theologiae Tertia pars, q. 46, a. 9, ad 2 : «Ab illa ergo hora noctis usque ad Christi crucifixionem occurrit hora parasceve sexta, secundum Ioannem; et hora diei tertia, secundum Marcum. Quidam tamen dicunt quod haec diversitas ex peccato scriptoris contingit apud Graecos, nam figurae quibus tria et sex repraesentantur, satis sunt propinquae apud eos».
¶Nota 1 : La traduction de πλάνη ou σφάλμα par peccatum pour désigner une simple erreur de copie vient soit de la banalisation vernaculaire du mot en italien courant : peccato, soit de l’influence de la littérature latine classique : cf. Pseudacronis scholia in Horatium, scholia in De arte poetica, v. 352-354, ed. O. Keller, Teubner, 1905, p. 364.25 : «Nam duobus modis fit, ut aliqua uitia nascantur in poemate: aut neglegentia, aut natura, quia hominum natura fragilis est et omnia facere bene non potest. 353. § Quid ergo est, quod moneo? Si poeta itidem peccat, ut librarius s<a>epe monitus, caret uenia. 354. § <Si peccat idem l(ibrarius)>] Si in eodem peccat 'scriptor librarius', idest naturalis». Dans les deux cas, l’expression surprendrait sous la plume d’un traducteur latin. Elle désigne plutôt quelqu’un pour qui le latin courant n’est pas une langue aussi familière que le grec. Elle a suffisamment frappé Thomas d’Aquin pour qu’il la reprenne comme telle dans le traité de la Passion du Christ de la Tertia pars.
¶Nota 2 : Le grec utilise des lettres de l’alphabet pour écrire les nombres. Le chiffre trois (3) se transcrit par la lettre gamma (γ’) et le chiffre six (6) par l’ἐπίσημον ou digamma (ϝʹ). Cette lettre archaïque, composée de deux gamma majuscules (Γ) superposés, a survécu dans l’usage pour désigner le chifffre 6. Dans les systèmes graphiques grecs médiévaux, son tracé (ϛ) est proche de celui du sigma final (ς), ce qui a souvent conduit à le confondre avec le sigma (σ) et à le translittérer par un .s. long latin (.ſ.), comme l’attestent les manuscrits de la Catena, alors que le digamma note plutôt le son /w/. Théophylacte suggère que la divergence des évangiles synoptiques ici discutée serait due à une confusion entre gamma (3) et digamma (6) par l’omission du trait qui distingue les deux lettres. La dernière phrase résume fortement le passage grec. [MM2024]
¶Paral. Thomas de Aquino, Summae theologiae Tertia pars, q. 46, a. 9, ad 2 : «Ab illa ergo hora noctis usque ad Christi crucifixionem occurrit hora parasceve sexta, secundum Ioannem; et hora diei tertia, secundum Marcum. Quidam tamen dicunt quod haec diversitas ex peccato scriptoris contingit apud Graecos, nam figurae quibus tria et sex repraesentantur, satis sunt propinquae apud eos».
¶Nota 1 : La traduction de πλάνη ou σφάλμα par peccatum pour désigner une simple erreur de copie vient soit de la banalisation vernaculaire du mot en italien courant : peccato, soit de l’influence de la littérature latine classique : cf. Pseudacronis scholia in Horatium, scholia in De arte poetica, v. 352-354, ed. O. Keller, Teubner, 1905, p. 364.25 : «Nam duobus modis fit, ut aliqua uitia nascantur in poemate: aut neglegentia, aut natura, quia hominum natura fragilis est et omnia facere bene non potest. 353. § Quid ergo est, quod moneo? Si poeta itidem peccat, ut librarius s<a>epe monitus, caret uenia. 354. § <Si peccat idem l(ibrarius)>] Si in eodem peccat 'scriptor librarius', idest naturalis». Dans les deux cas, l’expression surprendrait sous la plume d’un traducteur latin. Elle désigne plutôt quelqu’un pour qui le latin courant n’est pas une langue aussi familière que le grec. Elle a suffisamment frappé Thomas d’Aquin pour qu’il la reprenne comme telle dans le traité de la Passion du Christ de la Tertia pars.
¶Nota 2 : Le grec utilise des lettres de l’alphabet pour écrire les nombres. Le chiffre trois (3) se transcrit par la lettre gamma (γ’) et le chiffre six (6) par l’ἐπίσημον ou digamma (ϝʹ). Cette lettre archaïque, composée de deux gamma majuscules (Γ) superposés, a survécu dans l’usage pour désigner le chifffre 6. Dans les systèmes graphiques grecs médiévaux, son tracé (ϛ) est proche de celui du sigma final (ς), ce qui a souvent conduit à le confondre avec le sigma (σ) et à le translittérer par un .s. long latin (.ſ.), comme l’attestent les manuscrits de la Catena, alors que le digamma note plutôt le son /w/. Théophylacte suggère que la divergence des évangiles synoptiques ici discutée serait due à une confusion entre gamma (3) et digamma (6) par l’omission du trait qui distingue les deux lettres. La dernière phrase résume fortement le passage grec. [MM2024]
75 littera] + greca
Bar484 Ed1953
76 nomine gamma
Bar484 Ed1953
] nomine gama
Li449 Mt366,
gama
Ka6
77 .Γ.] scrips., .t. Bar484 Ka6 Li449, om. Mt366, γ. Ed1953.
78 .Γ. ... horam] que ab eis
Mt366
79 episemon] epysimon
Bar484 Li449 Mt366
80 .ς. ] scrips., .ſ. Ka6 Li449 Ed1953, .i. Mt366 , ς Ed1953
marg.|
{CIO19d4.10}
CHRYSOSTOMUS.
81 − Pilatus ergo, ut scrutaturus exiens, nullam tamen scrutationem faciens, tradit82 eum, estimans83 movendos esse eos.
Unde sequitur : AE
Unde sequitur : AE
81 Chrysostomus] + In Ioannem
Ed1953
82 tradit
Mt366
] tradidit
La88
83 estimans
La88
] extimans
Mt366
Et dicit84* Iudeis : Ecce rex vester.
84 dicit codd. codd@] dixit Ed1953
marg.|
{CIO19d4.11}
THEOPHYLACTUS. − Quasi dicat : Ecce qualem hominem fatemini quod imperium vestrum capesceret85*, humilis ut86 nihil tale possit temptare.AF
ag
ag
¶FonsG :
Theophylactus,
Enarratio in Evangelium Ioannis (Io. 19, 14-18), PG 124,
272A6-8
: « Ἴδε,
ποῖον ἄνθρωπον λέγετε, ὅτι βασιλεύσειν ἐπεχείρει ὑμῖν, εὐτελῆ δηλαδή, καὶ οὐκ ἂντοιούτοις ἐπιχειρήσοντα ». [CGC2014] [MM2024 transcr.]
85 capesceret] capesseret
Ed1953
86 ut] et
T46
marg.|
{CIO19d4.12}
CHRYSOSTOMUS.
87− Et nimirum que88 dicta sunt erant sufficientia ut facerent eos de cetero ab ira cessare sed trepidabant ne dimissus rursus turbam ducat89. Amor etenim principatus versutum quid ? Est et animam90 sufficiens perdere. Propterea magis insistunt.
Unde sequitur :
Unde sequitur :
87 Chrysostomus]
om. Ka6 Li449
88 que] quedam
La88
89 ducat] dicat
cacogr. Mt366
90 animam] animum
Ed1953
Numérotation du verset
Io. 19,15
Illi autem clamabant : Tolle, tolle.
marg.|
Interficere enim eum conantur et91* exprobratissima morte.
Unde subdunt :
Unde subdunt :
91 et] om. Ed1953
Crucifige eum,
marg.|
formidantes, ne aliqua eius post ipsum fiat memoria.AG
ah
ai
ah
¶Fons :
Chrysostomus
, In Io., hom. 84.2.28-31, Burgundionis versio, BnF, lat. 15284, f.
150rb
:«Et nimirum que dicta erant sufficientia cessare
facere
ab ira eos de
reliquo, et
trepidabant ne rursus dimissus turbam ducat et omnia pro hoc agebant. 84.2.29 Versutum
enim
amor principatus, versutum est et animam sufficiens perdere. Propterea numquam eum audiebant. 2.30 Sed Pilatus quidem a nudis verbis volebat dimittere. Hii vero iniacent, dicentes ei:
Crucifige. Et quid utique eum interficere conantur? 84.2.31 Exprobrabitissima hec mors erat. Formidantes igitur ne aliqua eius post ipsum fiat memoria, student et ad supplicium ducere maledictum, nescientes quoniam per prohibitiones, elevatur veritas ».
<cuius fons> Chrysostomus , In Io., hom. 84 (al. 83), § 2, PG 59, 457 : «Καίτοι τὰ λεγόμενα ἱκανὰ παῦσαι τῆς ὀργῆς αὐτοὺς λοιπόν. Ἀλλ’ ἐδεδοίκεσαν, μὴ πάλιν ἀφεθεὶς ὀχλαγωγήσῃ, καὶ πάντα ὑπὲρ τούτου ἔπραττον. Δεινὸν γὰρ ἡ φιλαρχία, δεινὸν καὶ ψυχὴν ἱκανὸν ἀπολέσαι. Διὰ τοῦτο οὐδέποτε αὐτοῦ ἤκουσαν. Ἀλλ’ ὁ μὲν Πιλᾶτος ἀπὸ ψιλῶν ῥημάτων ἐβούλετο ἀφεῖναι· οὗτοι δὲ ἔγκεινται λέγοντες, Σταύρωσον. Καὶ τί δήποτε οὕτως ἀνελεῖν αὐτὸν ἐπεχείρουν; Ἐπονείδιστος οὗτος ὁ θάνατος ἦν. Δεδοικότες οὖν μή τις αὐτοῦ μετὰ ταῦτα γένηται μνήμη, σπουδάζουσι καὶ ἐπὶτιμωρίαν ἀγαγεῖν τὴν ἐπάρατον, οὐκ εἰδότες, ὅτι διὰ τῶν κωλυμάτων αἴρεται ἡ ἀλήθεια».
<Non hab.>
<cuius fons> Chrysostomus , In Io., hom. 84 (al. 83), § 2, PG 59, 457 : «Καίτοι τὰ λεγόμενα ἱκανὰ παῦσαι τῆς ὀργῆς αὐτοὺς λοιπόν. Ἀλλ’ ἐδεδοίκεσαν, μὴ πάλιν ἀφεθεὶς ὀχλαγωγήσῃ, καὶ πάντα ὑπὲρ τούτου ἔπραττον. Δεινὸν γὰρ ἡ φιλαρχία, δεινὸν καὶ ψυχὴν ἱκανὸν ἀπολέσαι. Διὰ τοῦτο οὐδέποτε αὐτοῦ ἤκουσαν. Ἀλλ’ ὁ μὲν Πιλᾶτος ἀπὸ ψιλῶν ῥημάτων ἐβούλετο ἀφεῖναι· οὗτοι δὲ ἔγκεινται λέγοντες, Σταύρωσον. Καὶ τί δήποτε οὕτως ἀνελεῖν αὐτὸν ἐπεχείρουν; Ἐπονείδιστος οὗτος ὁ θάνατος ἦν. Δεδοικότες οὖν μή τις αὐτοῦ μετὰ ταῦτα γένηται μνήμη, σπουδάζουσι καὶ ἐπὶτιμωρίαν ἀγαγεῖν τὴν ἐπάρατον, οὐκ εἰδότες, ὅτι διὰ τῶν κωλυμάτων αἴρεται ἡ ἀλήθεια».
<Non hab.>
ai
¶Note : Il apparaît ici clairement que que Thomas a corrigé Burgundio d’après le grec: Ἀλλ’ ἐδεδοίκεσαν ...
ἔγκεινται ; Burgundio : et
trepidabant... iniacent ; Catena : sed trepidabant ... insistunt [MM2024]
marg.|
{CIO19d4.13}
AUGUSTINUS.
92* − Adhuc autem Pilatus terrorem quem de Cesare ingesserant superare conatur.
Unde subditur :
Unde subditur :
92 Augustinus] + In Ioannem
Ed1953
Dixit eis Pilatus regem vestrum crucifigam?
marg.|
De ignominia eorum volens eos frangere quos de ignominia Christi mitigare non potuit.
Sequitur :
Sequitur :
Responderunt pontifices non habemus regem nisi Cesarem.AH
aj
aj
¶Fons :
Augustinus Hipponensis,
In Iohannis evangelium tractatus, tract. 116, § 8.13-17, § 9.1-2, CCSL 36, p. 650 : «[§ 8] Dixit eis pilatus : regem uestrum crucifigam? adhuc terrorem quem de caesare ingesserant, superare conatur, de ignominia eorum uolens eos frangere dicendo : regem uestrum crucifigam, quos de ignominia christi mitigare non potuit; sed timore mox uincitur. [§ 9]
responderunt enim pontifices : non habemus regem nisi caesarem». [FG2018]
marg.|
{CIO19d4.14}
CHRYSOSTOMUS.{hom.83} − Volentes seipsos submiserunt supplicio; propterea et Deus tradidit eos; quia enim concorditer negaverunt regnum Dei, dimisit eos in suum iudicium incidere. Regnum enim Christi refutantes, id quod Cesaris est super seipsos vocabant.AI
marg.|
{CIO19d4.15}
AUGUSTINUS.
93* − Sed Pilatus timore mox vincitur.
Unde sequitur :
Unde sequitur :
93 Augustinus] + In Ioannem
Ed1953
Numérotation du verset
Io. 19,16a
Tunc ergo tradidit eis illum ut crucifigeretur.
marg.|
Apertissime quidem
94
* contra Cesarem venire videretur, si regem se non habere nisi Cesarem profitentibus, alium regem vellet ingerere, dimittendo impunitum quem propter hos ausus ei tradiderunt occidendum. Non autem dictum est : T
radidit eis illum
ut crucifigerent eum95*, sed
ut crucifigeretur
, scilicet iudicio ac potestate presidis. Sed ideo illis traditum dixit evangelista, ut eos crimine implicatos, a quo alieni esse96 conabantur, ostenderet. Non enim faceret hoc Pilatus, nisi ut id quod eos cupere cernebat97, impleret.ak
AJ
ak
¶Fons :
Augustinus Hipponensis,
In Iohannis evangelium tractatus, tract. 116, § 8.16-17, § 9.1-22, CCSL 36, p. 650 : «[§ 8] Adhuc terrorem quem de Caesare ingesserant, superare conatur, de ignominia eorum uolens eos frangere dicendo : Regem uestrum crucifigam, quos de ignominia Christi mitigare non potuit; sed timore mox uincitur. [§ 9] Responderunt enim pontifices : Non habemus regem nisi Caesarem. Tunc ergo tradidit eis illum ut crucifigeretur . Apertissime quippe contra Caesarem uenire uideretur, si regem se non habere nisi Caesarem profitentibus alium regem uellet ingerere dimittendo impunitum, quem propter hos ausus ei tradiderant occidendum. Tradidit ergo eis illum ut crucifigeretur. Sed numquid aliud et ante cupiebat quando dicebat : Accipite eum uos, et crucifigite; uel etiam superius : Accipite eum uos, et secundum legem uestram iudicate eum? Cur autem illi tantopere noluerunt, dicentes : Nobis non licet interficere quemquam, et omni modo instantes, ut non ab eis, sed a praeside occideretur, et ideo eum occidendum accipere recusantes, si nunc eum accipiunt occidendum? Aut si hoc non fit, cur dictum est : Tunc ergo tradidit eis illum ut crucifigeretur? An aliquid interest? Plane interest. Non est enim dictum : Tunc ergo tradidit eis illum ut crucifigerent eum; sed : ut crucifigeretur , id est ut iudicio ac potestate praesidis crucifigeretur. Sed ideo illis traditum dixit evangelista, ut eos
crimini
implicatos, a quo alieni esse conabantur, ostenderet; non enim faceret hoc Pilatus, nisi ut id quod eos cupere cernebat, impleret». [FG2018]
94
quidem] enim Ed1953
95 eum] illum
Ed1953
96 esse] esset
Mt366 (cacogr.)
97 cernebat] gerebat
Mt366
Numérotation du verset
Io. 19,
**distinctio 5
**distinctio 5
prol.|
[Io. 18-19 legitur feria VI in Parasceve; cf. Ordinarium OP 654 = Cist. = Auxerre = Rom.]
marg.|
{CIO19d5.1}
GLOSSA<TOR>.98 − Ad mandatum presidis, milites Christum suscipiunt
99* crucifigendum
AK
al
al
¶Fons : Nullus dehinc inventus nisi verissimiliter Glossator ipse, Thomas de Aquino. Cf.
Hugo de S. Caro
, Postille in Io. 19, 16, ed. Venetiis, t. 6, p.
393r.m
: «Susceperunt autem Iesum appariotes scilicet presidis, vel potest etiam de Iudeis intelligi. Milites enim susceperunt facto, Iudei voto qui totum fecerunt quicquid ut fieret extorserunt». <Non hab.> Glossa ordinaria; LLT; PL. [MM2020]
98 Glossa] Chrysostomus
Mt366
99 suscipiunt] susceperunt
Ed1953
marg.|
Unde dicitur :
Numérotation du verset
Io. 19,16b
Susceperunt autem Iesum et eduxerunt.
marg.|
{CIO19d5.2}
AUGUSTINUS.
100* − Potest enim hoc iam referri ad milites apparitores presidis. Nam postea evidentius dicituram :
Milites ergo cum crucifixissent
101
eum
quamvis evangelista, etiam si totum Iudeis tribuit, merito facit. Ipsi enim fecerunt quicquid102* ut fieret extorserunt.an
AL
am Io. 19, 23.
an
¶Fons :
Augustinus Hipponensis,
In Iohannis evangelium tractatus, tract. 116, § 9.22-28, CCSL 36, p. 650 : «Quod autem sequitur : Susceperunt autem Iesum, et eduxerunt, potest ad milites iam referri apparitores praesidis. Nam postea euidentius dicitur : Milites ergo cum crucifixissent eum; quamuis evangelista etiamsi totum Iudaeis tribuit, merito facit; ipsi enim susceperunt quod auidissime flagitauerunt, et ipsi fecerunt quidquid ut fieret extorserunt». [FG2018]*
100 Augustinus] + In Ioannem
Ed1953
101 crucifixissent
Ka6 La88 Mt366 Ed1953
] crucifixent
Li449
102 quicquid
codd.
] quidquid
Ed1953
marg.|
{CIO19d5.3}
CHRYSOSTOMUS.
103* − [b]
Sed quia lignum ut profanum104 vitabant et105* neque106 tangere ipsum sustinebant. [a] Crucem Iesu ut condemnato imponunt.
Unde sequitur :
Unde sequitur :
103 Chrysostomus
Ka6 Li449
] Theophylactus
Mt366,
+ In Ioannem
Ed1953
104 profanum]
scrips.,
prophanum
codd. Ed1470
105 vitabant et] putabant et
praem. Ed1470 Ed1953
106 neque] nec
Ka6
Numérotation du verset
Io. 19,17
Et baiulans sibi crucem, exiit107* in eum qui dicitur Calvarie locum108, hebraice109* Golgotha,
107 exiit
Bar484 Ka6 La88 Li449
] exivit
Ed1953
108 locum
Bar484 Ka6
(locū)
Li449 Weber
] locus
La88 La88@ Li449@
109 hebraice
Ka6 La88 Li449@ Li449 Weber
] + autem
Ed1953
Numérotation du verset
Io. 19,18
ubi eum crucifixerunt.
marg.|
[c] Ita et in typo factum est. Isaac etenim ligna portavit. Sed tunc quidem usque ad Patris beneplacitum res processit. Nunc autem et110* in rebus effectum obtinuit. Veritas enim erat.AM
ao
ap
ao
¶Fons :
Chrysostomus
, In Io. hom. 85.1.7-9, Burgundionis versio, BnF, lat. 15284, f.
151ra ;
Arras, BM, 1089, f.
68ra
: «
7
. Sed nullo horum factus est melior, neque ad celum respexit, sed tradidit eum.
[a]
Hii vero
imposuerunt ei
crucem ut condempnato
de reliquo.
[b]
8
. Etenim lignum ut prophanum vitabant omnes [om. Arras] et neque [om. Arras] tangere sustinebant.
[c]
Ita et in typo factum est; etenim Isaac ligna portavit.
9
. Sed tunc quidem usque ad
patrem est
res. Typus enim erat. Nunc autem et in rebus exivit. Veritas enim erat ».
<cuius fons> Chrysostomus , In Io., hom. 85, § 1 (In Io. 19:17-18), PG 59, 459 .48-54 : «Οἱ δὲ ἐπέθηκαν αὐτῷ τὸν σταυρὸν ὡς καταδίκῳ λοιπόν. Καὶ γὰρ τὸ ξύλον οἰωνίζοντο, καὶ οὐδὲ θιγεῖν ἠνείχοντο. Οὕτω καὶ ἐν τῷ τύπῳ γέγονε· καὶ γὰρ ὁ Ἰσαὰκ τὰ ξύλα ἐβάστασεν. Ἀλλὰ τότε μὲν μέχρι τῆς γνώμης τοῦ πατρὸς ἔστη τὸ πρᾶγμα (τύπος γὰρ ἦν)· νῦν δὲ καὶ ἐπὶ τῶν ἔργων ἐξῆλθεν· ἀλήθεια γὰρ ἦν».
<vel> = Cordier , Catena graecorum patrum in Io. 19:17-18, [CPG C145], p. 437.
<cuius fons> Chrysostomus , In Io., hom. 85, § 1 (In Io. 19:17-18), PG 59, 459 .48-54 : «Οἱ δὲ ἐπέθηκαν αὐτῷ τὸν σταυρὸν ὡς καταδίκῳ λοιπόν. Καὶ γὰρ τὸ ξύλον οἰωνίζοντο, καὶ οὐδὲ θιγεῖν ἠνείχοντο. Οὕτω καὶ ἐν τῷ τύπῳ γέγονε· καὶ γὰρ ὁ Ἰσαὰκ τὰ ξύλα ἐβάστασεν. Ἀλλὰ τότε μὲν μέχρι τῆς γνώμης τοῦ πατρὸς ἔστη τὸ πρᾶγμα (τύπος γὰρ ἦν)· νῦν δὲ καὶ ἐπὶ τῶν ἔργων ἐξῆλθεν· ἀλήθεια γὰρ ἦν».
<vel> = Cordier , Catena graecorum patrum in Io. 19:17-18, [CPG C145], p. 437.
ap
¶Nota 1 :
Vitare ut profanum traduit le verbe οἰωνίζοντο qui désigne le fait de réagir face à un présage ou de considérer quelque chose comme un augure. Ailleurs, en accord avec Burgundio, le(s) traducteur(s) de Théophylacte et de la chaîne de Nicétas traduisent des termes grecs similaires par “profanus” avec le sens de “sinistre”, ou “de mauvais augure”, attesté par les lexicographes latins [sur profanum dans la Catena, voir les notes sur
CLC1d11.6
,
CLC17d5.13
,
CIO18d9.16,
CIO19d5.3
].
¶Nota 2 : L’ajout de beneplacitum, absent des trois manuscrits de la traduction de Burgundio, suppose un probable recours au grec et traduit γνώμης qui a ici le sens quasi juridique d’une décision ou approbation émise par le détenteur de l’autorité. De même l’expression ἐπὶ τῶν ἔργων ἐξέρχομαι (produire un effet ; Burgundio : “in rebus exivit”) suppose un recours au grec pour être rendue intelligible par la locution “in rebus effectum obtinuit” qui glose légèrement ἐξέρχομαι. [MM2024]
¶Nota 2 : L’ajout de beneplacitum, absent des trois manuscrits de la traduction de Burgundio, suppose un probable recours au grec et traduit γνώμης qui a ici le sens quasi juridique d’une décision ou approbation émise par le détenteur de l’autorité. De même l’expression ἐπὶ τῶν ἔργων ἐξέρχομαι (produire un effet ; Burgundio : “in rebus exivit”) suppose un recours au grec pour être rendue intelligible par la locution “in rebus effectum obtinuit” qui glose légèrement ἐξέρχομαι. [MM2024]
110 et]
om. Ed1470 Ed1953
marg.|
{CIO19d5.4}
THEOPHYLACTUS.
111 − Sed quodammodo, ut illic Isaac dimissus est et mactatus est aries, sic et hic divina natura manet impassibilis, sed humanitas, secundum quam aries dicitur tamquam errantis arietis Ade filius, hic mactata est. Sed qualiter alius evangelista dicit quod angariaverunt Simonem ut crucem portaret? AN
aq
aq
¶FonsG :
Theophylactus,
Enarratio in Evangelium Ioannis (Io. 19:17-18), PG 124,
272D8
–273A2 : «Τάχα δέ, ὥσπερ ἐκεῖ ὁ Ἰσαὰκ ἀφείθη, ὁ δὲ ἀμνὸς ἐτύθη· οὕτω κἀνταῦθα ἡ θεία φύσις ἀπαθής, τὸ δὲ ἀνθρώπινον, ὃ καὶ Ἀμνὸς λέγεται, ὡς τοῦ Ἀδὰμ τοῦ πλανηθέντος προβάτου υἱός, τοῦτό ἐστιν ὃ ἐτύθη. Πῶς δὲ ἄλλος εὐαγγελιστής φησιν, ὅτι
«
Τὸν Σίμωνα ἠγγάρευσαν, ἵνα ἄρῃ τὸν σταυρόν;» [CGC2014] [MM2024 transcr.]
111 Theophylactus
La88²
]
lac. La88*
marg.|
{CIO19d5.5}
AUGUSTINUS. De consensu evangelistarum. − [b] Utrumque factum invenimus primo id quod Ioannes dixit112*, deinde quod ceteri tres. [a] Unde intelligitur quod ipse sibi portabat crucem, cum exiret in locum memoratum.ar
AO
ar
¶Fons :
Augustinus Hipponensis,
De consensu evangelistarum , lib. 3, c. 10, § 37, p. 322.2-6 : «[a]
Unde intellegitur, quod ipse sibi portabat crucem, cum exiret in locum memoratum. simon autem ille in itinere angariatus est, de quo tres commemorant, cui postea data est portanda crux usque ad locum. ita [b]
utrumque factum inuenimus, primo id quod iohannes dixit, deinde quod ceteri tres». [FG2015]*
112 dixit] dicit
Ed1953
marg.|
{CIO19d5.6}
AUGUSTINUS. Super Ioannem
113
* − Grande spectaculum sed, si spectet impietas, grande ludibrium, si pietas, grande mysterium. Videt impietas regem pro virga regni114 lignum sui portare supplicii. Videt pietas regem baiulantem lignum ad semetipsum
115* figendum, quod fixurus fuerat etiam116 in frontibus regum, spernendum oculis impiorum, in quo erant glorificatura
117* corda sanctorum. Ipsam crucem suam gestans humero commendabat et lucerne arsure que sub modio ponenda non erat, candelabrum ferebat.as
AP
as
¶Fons :
Augustinus Hipponensis,
In Iohannis evangelium tractatus, tract. 117, § 3.5-16, CCSL 36, p. 652-653 : «Ibat ergo ad locum ubi fuerat crucifigendus, portans crucem suam Iesus. Grande spectaculum ! sed si spectet impietas, grande ludibrium; si pietas, grande mysterium; si spectet impietas, grande ignominiae documentum; si pietas, grande fidei munimentum; si spectet impietas, ridet regem pro uirga regni lignum sui portare supplicii; si pietas, uidet regem baiulantem lignum ad semetipsum figendum, quod fixurus fuerat etiam in frontibus regum; in eo spernendus
oculis impiorum, in quo erant
gloriatura
corda sanctorum. Dicturo enim Paulo : Mihi autem absit gloriari, nisi in cruce Domini nostri Iesu Christi, ipsam crucem suam suo gestans humero commendabat, et lucernae arsurae quae sub modio ponenda non erat, candelabrum ferebat». [FG2018]*
113 Super Ka6 Li449 Mt366] In Ed1953
114 regni Ka6 Li449 Ed1953] regi Mt366
115 semetipsum
Ka6 Li449 Mt366
] seipsum
Ed1953
116 etiam Mt366 Ed1953] et Ka6 Li449
117 glorificatura
Ka6 Li449 Mt366
] gloriatura
Ed1953
marg.|
{CIO19d5.7}
CHRYSOSTOMUS. − [d] Et sicut victores, ita et ipse in humeris portavit118* victorie signum.
[b] Quidam autem dicunt [a]
quod, in loco illo119* qui Calvarie dicebatur, [c] Adam mortuum esse et sepultum
120* ut in loco ubi mors regnavit, illic et Iesus tropheum statuerit.AQ
at
at
¶Fons :
Chrysostomus
, In Io. hom. 85.1.9-11, Burgundionis versio, BnF, lat. 15284, f.
151ra ;
Ottob. lat. 227,
f. 150va;
Arras, BM, 1089, f.
68ra
: «[a] Et venit in
eum
qui dicebatur [Arras, dicitur P15284 Ottob.] Calvarie
locum.
[b] 10. Quidam
aiunt
[c] illic Adam mortuum esse et
positum,
et Iesum in loco ubi mors regnavit, illic et tropheum
statuisse. Etenim tropheum exivit portans crucem eius adversus mortis tyrannidem. [d] 11. Et sicut victores, ita et ipse in humeris portavit victorie
notam. Quid enim etsi alia mente hec agebant Iudei? [+ et rel<iqua> Ottob.] »
<cuius fons> Chrysostomus , In Io., hom. 85, § 1 (In Io. 19:17-18), PG 59, 459 .54-61: « [a] Καὶ ἦλθεν εἰς τὸν Κρανίου τόπον. [b] Τινές φασιν [c] ἐκεῖ τὸν Ἀδὰμ τετελευτηκέναι καὶ κεῖσθαι · καὶ τὸν Ἰησοῦν ἐν τῷ τόπῳ, ἔνθα ὁ θάνατος ἐβασίλευσεν, ἐκεῖ καὶ τὸ τρόπαιον στῆσαι. Καὶ γὰρ τρόπαιον ἐξῄει βαστάζων τὸν σταυρὸν κατὰ τῆς τοῦ θανάτου τυραννίδος·[d] καὶ καθάπερ οἱ νικηταὶ, οὕτω καὶ αὐτὸς ἐπὶ τῶν ὤμων ἔφερε τὸ τῆς νίκης σύμβολον. Τί γὰρ, εἰ καὶ ἑτέρᾳ γνώμῃ ἐπέταττον ταῦτα οἱ Ἰουδαῖοι; ».
<vel> = Cordier , Catena graecorum patrum in Io. 19:17-18, [CPG C145], p. 439. [MM2024]
<cuius fons> Chrysostomus , In Io., hom. 85, § 1 (In Io. 19:17-18), PG 59, 459 .54-61: « [a] Καὶ ἦλθεν εἰς τὸν Κρανίου τόπον. [b] Τινές φασιν [c] ἐκεῖ τὸν Ἀδὰμ τετελευτηκέναι καὶ κεῖσθαι · καὶ τὸν Ἰησοῦν ἐν τῷ τόπῳ, ἔνθα ὁ θάνατος ἐβασίλευσεν, ἐκεῖ καὶ τὸ τρόπαιον στῆσαι. Καὶ γὰρ τρόπαιον ἐξῄει βαστάζων τὸν σταυρὸν κατὰ τῆς τοῦ θανάτου τυραννίδος·[d] καὶ καθάπερ οἱ νικηταὶ, οὕτω καὶ αὐτὸς ἐπὶ τῶν ὤμων ἔφερε τὸ τῆς νίκης σύμβολον. Τί γὰρ, εἰ καὶ ἑτέρᾳ γνώμῃ ἐπέταττον ταῦτα οἱ Ἰουδαῖοι; ».
<vel> = Cordier , Catena graecorum patrum in Io. 19:17-18, [CPG C145], p. 439. [MM2024]
118 portavit] portabat
Ed1953
119 loco illo]
inv. Ed1953
120 mortuum esse et sepultum] mortuus est et sepultus
Ed1953
marg.|
{CIO19d5.8}
HIERONYMUS. Super Mattheum.
121 − Favorabilis interpretatio et mulcens aurem populi nec tamen vera. Extra urbem enim et foris portam loca sunt in quibus truncantur capita damnatorum et Calvarie, id est122* decollatorum, sumpsere nomen. Adam vero sepultum iuxta Ebron et Arbee123 in Iesu Filii124* Nave125 volumine legimus.AR
au
au
¶Fons :
Hieronymus,
In Mt. 27, lib. 4, CCSL 77, p. 270.1671-1685 sqq. : «Fauorabilis interpretatio et mulcens aurem populi nec tamen uera. extra urbem enim et
foras
portam loca sunt in quibus truncantur capita damnatorum et caluariae, id est decollatorum, sumpsere nomen. propterea autem ibi crucifixus est dominus ut ubi prius erat area damnatorum, ibi erigerentur uexilla martyrii; et quomodo pro nobis maledictum crucis factus est et flagellatus et crucifixus, sic pro omnium salute quasi noxius inter noxios crucifigitur. sin autem quispiam contendere uoluerit ideo ibi dominum crucifixum ut sanguis ipsius super adam tumulum distillaret, interrogemus eum quare et alii latrones in eodem loco crucifixi sint. ex quo apparet caluariae non sepulchrum primi hominis sed locum significare decollatorum, ut ubi abundauit peccatum superabundet gratia. adam uero sepultum iuxta
chebron
et arbe in iesu filii naue uolumine legimus». [FG2013]*
¶Paral. CMT27d6.13 CIO19d5.8 [MM2020]
¶Paral. CMT27d6.13 CIO19d5.8 [MM2020]
121 Hieronymus. Super Mattheum
Li449 La88² Ed1953
] Hieronymus
Mt366, lac. La88*
122 id est] quasi
Ed1953
123 Arbee
Li449 Mt366 Ed1953
] Arboe iuxta ductum letterae ‘e1’ in
Li449
qui tamen ‘e’ et non ‘o’ legit
Ka6
124 Filii
Mt366 Ed1953
]
om. Ka6 Li449
125 Nave] Nava
Mt366
marg.|
{CIO19d5.9}
CHRYSOSTOMUS. −[a] Crucifigunt126* autem eum cum latronibus.
Unde sequitur :
Unde sequitur :
126 Crucifigunt ] Crucifigāt
La88,
Crucifigebant
Ed1953
Et cum eo127 alios duos hinc et inde medium autem Iesum.
127 eo] illo
La88
marg.|
In hoc prophetiam implentes, [c] quoniam «cum iniquis reputatus est »av. [b] Que enim conviciantes faciebant, hec128 veritati conferebant. [d] Volebat enim demon quod fiebat obumbrare sed non valuit. Tribus enim in cruce affixis miracula que fiebant nullus129* ascripsit nisi soli Iesu. Itaque
130* inanes131 diaboli artes facte sunt. Nec solum non obfuit glorie eius sed et132* contulit non parum. Nam latronem in cruce convertere et in paradisum inducere non133 minus fuit quam concutere petras.AS
aw
av Is. 53, 12.
aw
¶Fons :
Chrysostomus
, In Io. hom. 85.1.12-17, Burgundionis versio, BnF, lat. 15284, f.
151rb ;
Ottob. lat. 227,
f. 150va;
Arras, BM, 1089, f.
68ra-rb
: «[a]
12
Crucifigunt autem eum et cum latronibus*, inviti et in hoc prophetiam implentes.
[b]
Que enim conviciantes faciebant hii, hec veritati conferebant ut discas quanta eius virtus. [c] 13. Etenim [Arras, Et in P15284 Ottob.] hoc desuper predixit propheta quoniam cum iniquis reputatus [deputatus P15284 Ottob.] est.
[d]
Volebat enim
coobumbrare
quod fiebat demon, sed non valuit.
14
. Nam crucifixi quidem sunt tres, claruit vero solus Iesus. Ut discas enim quoniam** omne virtus eius operata est.
15
. Et nimirum tribus in cruce affixis, miracula ita fiebant. Sed tamen nullus aliquid eorum que fiebant inscripsit alicui illorum sed
soli Iesu.
Ita
inanes diaboli facte sunt
insidie, et in suum omne circumversum est caput.
16
. Etenim ex duobus hiis salvatus est unus. Non
solum igitur non obfuit glorie eius qui crucifixus est, sed et contulit non parum. 17. Nam latronem in cruce
transmutare
et in paradisum inducere, non minus fuit quam concutere petras».
*eum et cum latronibus] cum latronibus eum Ottob. | **enim quoniam] qui Ottob.
<cuius fons> Chrysostomus , In Io., hom. 85, § 1 (In Io. 19:17-18), PG 59, 460.1-42 : « [a] Σταυροῦσι δὲ αὐτὸν καὶ μετὰ λῃστῶν, ἄκοντες καὶ ἐν τούτῳ τὴν προφητείαν πληροῦντες. [b] Ἃ γὰρ ὑβρίζοντες ἐποίουν οὗτοι, ταῦτα τῇ ἀληθείᾳ συνετέλει· ἵνα μάθῃς ὅση αὐτῆς ἡ δύναμις. [c] Καὶ γὰρ καὶ τοῦτο ἄνωθεν προεῖπεν ὁ προφήτης, ὅτι Μετὰ ἀνόμων ἐλογίσθη. [d] Ἐβούλετο τοιγαροῦν συσκιάσαι τὸ γινόμενον ὁ δαίμων· ἀλλ’ οὐκ ἴσχυσεν. Ἐσταυρώθησαν μὲν γὰρ οἱ τρεῖς, ἔλαμψε δὲ μόνος ὁ Ἰησοῦς· ἵνα μάθῃς, ὅτι ἡ δύναμις αὐτοῦ τὸ πᾶν εἰργάσατο. Καίτοι τῶν τριῶν ἐπὶ τοῦ σταυροῦ προσηλωμένων, τὰ θαύματα οὕτως ἐγένετο· ἀλλ’ ὅμως οὐδεὶς οὐδὲν τῶν γινομένων ἐπέτρεψεν οὐδενὶ ἐκείνων, ἀλλ’ ἢ μόνῳ τῷ Ἰησοῦ· οὕτως ἕωλος ἡ τοῦ διαβόλου ἐπιβουλὴ γέγονε, καὶ εἰς τὴν αὐτοῦ τὸ πᾶν περιετράπη κεφαλήν. Καὶ γὰρ ἐκ τῶν δύο τούτων διεσώθη εἷς. Οὐ μόνον τοίνυν οὐκ ἐπηρέασε τῇ δόξῃ τοῦ σταυρουμένου, ἀλλὰ καὶ συνετέλεσεν οὐ μικρόν· τοῦ γὰρ κλονῆσαι τὰς πέτρας οὐκ ἔλαττον ἦν τὸ λῃστὴν ἐν σταυρῷ μεταβαλεῖν, καὶ εἰς παράδεισον εἰσαγαγεῖν».
<potius quam> Cf. Cordier , Catena graecorum patrum in Io. 19:17-18, [CPG C145], p. 439. [MM2024]
*eum et cum latronibus] cum latronibus eum Ottob. | **enim quoniam] qui Ottob.
<cuius fons> Chrysostomus , In Io., hom. 85, § 1 (In Io. 19:17-18), PG 59, 460.1-42 : « [a] Σταυροῦσι δὲ αὐτὸν καὶ μετὰ λῃστῶν, ἄκοντες καὶ ἐν τούτῳ τὴν προφητείαν πληροῦντες. [b] Ἃ γὰρ ὑβρίζοντες ἐποίουν οὗτοι, ταῦτα τῇ ἀληθείᾳ συνετέλει· ἵνα μάθῃς ὅση αὐτῆς ἡ δύναμις. [c] Καὶ γὰρ καὶ τοῦτο ἄνωθεν προεῖπεν ὁ προφήτης, ὅτι Μετὰ ἀνόμων ἐλογίσθη. [d] Ἐβούλετο τοιγαροῦν συσκιάσαι τὸ γινόμενον ὁ δαίμων· ἀλλ’ οὐκ ἴσχυσεν. Ἐσταυρώθησαν μὲν γὰρ οἱ τρεῖς, ἔλαμψε δὲ μόνος ὁ Ἰησοῦς· ἵνα μάθῃς, ὅτι ἡ δύναμις αὐτοῦ τὸ πᾶν εἰργάσατο. Καίτοι τῶν τριῶν ἐπὶ τοῦ σταυροῦ προσηλωμένων, τὰ θαύματα οὕτως ἐγένετο· ἀλλ’ ὅμως οὐδεὶς οὐδὲν τῶν γινομένων ἐπέτρεψεν οὐδενὶ ἐκείνων, ἀλλ’ ἢ μόνῳ τῷ Ἰησοῦ· οὕτως ἕωλος ἡ τοῦ διαβόλου ἐπιβουλὴ γέγονε, καὶ εἰς τὴν αὐτοῦ τὸ πᾶν περιετράπη κεφαλήν. Καὶ γὰρ ἐκ τῶν δύο τούτων διεσώθη εἷς. Οὐ μόνον τοίνυν οὐκ ἐπηρέασε τῇ δόξῃ τοῦ σταυρουμένου, ἀλλὰ καὶ συνετέλεσεν οὐ μικρόν· τοῦ γὰρ κλονῆσαι τὰς πέτρας οὐκ ἔλαττον ἦν τὸ λῃστὴν ἐν σταυρῷ μεταβαλεῖν, καὶ εἰς παράδεισον εἰσαγαγεῖν».
<potius quam> Cf. Cordier , Catena graecorum patrum in Io. 19:17-18, [CPG C145], p. 439. [MM2024]
128 hec] hoc
Mt366
129 nullus]
coniec.,
null’s
codd.,
nulli
Ed1953
130 Itaque
Ka6 Li449
] Ita
Bar484 La88 Mt366 Ed1953
131 inanes] in ante
cacogr. Ka6
132 et ]
om. Ed1953
133 non]
iter. Li449
marg.|
{CIO19d5.10}
AUGUSTINUS. − Tamen et ipsa crux, si attendas, tribunal fuit. In medio enim134 iudice constituto, unus latro qui credidit liberatus, alter qui insultavit damnatus est. Iam significabat quod facturus est de vivis et mortuis, alios positurus ad dexteram, alios135* ad sinistram136. AT
ax
ax
¶Fons :
Augustinus Hipponensis,
In Iohannis evangelium tractatus, tract. 31, § 11.37-41, CCSL 36, p. 300 : «Non enim ab impiis Christus est discretus, sed cum impiis iudicatus; de illo enim dictum est : Inter iniquos reputatus est. Latro euasit, Christus damnatus est. Accepit in dulgentiam criminosus, damnatus est qui omnium crimina confitentium relaxauit. Tamen et ipsa crux, si adtendas, tribunal fuit : in medio enim iudice constituto, unus latro qui credidit liberatus, alter qui insultauit damnatus est. Iam significabat quod facturus est de uiuis et mortuis : alios positurus ad dexteram, alios ad sinistram; similis ille latro futuris ad sinistram, similis alter futuris ad dexteram. Iudicabatur, et iudicium minabatur». [FG2018]*
134 enim]
om. Mt366
135 alios] + vero
Ed1953
136 Sinistram] + Scripsit autem etc.
Ka6 (= Io. 19:19)
Numérotation du verset
Io. 19,
distinctio 6
distinctio 6
prol.|
[Io. 18-19 legitur in feria VI in Parasceve; cf. Ordinarium OP 654 = Cist. = Auxerre = Rom.]
marg.|
{CIO19d6.1}
CHRYSOSTOMUS.
137* − [e] Sicut in tropheo littere ponuntur victoriam ostendentes, [a]
ita Pilatus titulum cruci Christi inscripsit
138.
Unde dicitur :
Unde dicitur :
137 Chrysostomus] + In Ioannem
Ed1953
138 inscripsit
Li449 Mt366 Ed1953
] ascripsit
Ka6
Numérotation du verset
Io. 19,19
Scripsit autem et139 titulum Pilatus et posuit super crucem.
139 et] om. T3
marg.|
[c] Simul quidem pro140 Christo respondens ut eum a communione latronum discerneret. [b] Simul autem et de Iudeis ulciscens, [d] ostendens scilicet ipsorum malitiam, dum in suum regem insurrexerunt141.AU
ay
ay
¶Fons :
Chrysostomus
, In Io. hom. 85.1.18-19, Burgundionis versio, BnF, lat. 15284, f.
151rb ;
Arras, BM, 1089, f.
68rb
: « 17. [...] [a]
Scripsit autem et titulum Pilatus;
[b]
simul
quidem
in
Iudeis ulciscens,
[c]
simul quidem respondens pro Christo. 18. Quia enim ut nequam tradiderunt et sententiam a communione latronum
certiorare conabantur, ut nulli de reliquo eorum liceat perniciosas inferre causas, et accusare ut nequam aliquem et [om. Arras P15284* ] perniciosum, obstruens et [om. Arras] eorum ora et omnium eorum qui accusare volebant.
[d] 19. Et
ostendens
quoniam proprio regi
insurrexerunt;
[e]
sicut in tropheo aliquo, ita litteras imposuit, claram emittentes vocem et victoriam ostendentes, et regnum preconiis annuntiantes, etsi non integrum».
<cuius fons> Chrysostomus , In Io., hom. 85, § 1 (In Io. 19:19), PG 59, 460 .43-54 : «[a] Ἔγραψε δὲ καὶ τίτλον ὁ Πιλᾶτος, [b] ὁμοῦ μὲν τοὺς Ἰουδαίους ἀμυνόμενος, [c] ὁμοῦ δὲ ἀπολογούμενος ὑπὲρ τοῦ Χριστοῦ. Ἐπειδὴ γὰρ ὡς φαῦλον ἐξέδωκαν, καὶ τὴν ψῆφον ταύτην τῇ κοινωνίᾳ τῶν λῃστῶν βεβαιῶσαι ἐπεχείρουν, ἵνα μηδενὶ λοιπὸν ἐξῇ πονηρὰς ἐπιφέρειν αἰτίας καὶ κατηγορεῖν ὡς φαύλου τινὸς καὶ πονηροῦ, ἐμφράττων αὐτῶν τὰ στόματα, καὶ πάντων τῶν κατηγορεῖν βουλομένων, [d] καὶ δεικνὺς ὅτι τῷ οἰκείῳ βασιλεῖ ἐπανέστησαν, [e] ὥσπερ ἐπὶ τροπαίου τινὸς, οὕτω τὰ γράμματα ἔθηκεν, λαμπρὰν ἀφιέντα φωνὴν, καὶ τὴν νίκην δηλοῦντα, καὶ τὴν βασιλείαν ἀνακηρύττοντα, εἰ καὶ μὴ ὁλόκληρον».
<non hab.> Cordier , Catena graecorum patrum in Io. 19:17-18, [CPG C145], p. 440-441. [MM2024]
<cuius fons> Chrysostomus , In Io., hom. 85, § 1 (In Io. 19:19), PG 59, 460 .43-54 : «[a] Ἔγραψε δὲ καὶ τίτλον ὁ Πιλᾶτος, [b] ὁμοῦ μὲν τοὺς Ἰουδαίους ἀμυνόμενος, [c] ὁμοῦ δὲ ἀπολογούμενος ὑπὲρ τοῦ Χριστοῦ. Ἐπειδὴ γὰρ ὡς φαῦλον ἐξέδωκαν, καὶ τὴν ψῆφον ταύτην τῇ κοινωνίᾳ τῶν λῃστῶν βεβαιῶσαι ἐπεχείρουν, ἵνα μηδενὶ λοιπὸν ἐξῇ πονηρὰς ἐπιφέρειν αἰτίας καὶ κατηγορεῖν ὡς φαύλου τινὸς καὶ πονηροῦ, ἐμφράττων αὐτῶν τὰ στόματα, καὶ πάντων τῶν κατηγορεῖν βουλομένων, [d] καὶ δεικνὺς ὅτι τῷ οἰκείῳ βασιλεῖ ἐπανέστησαν, [e] ὥσπερ ἐπὶ τροπαίου τινὸς, οὕτω τὰ γράμματα ἔθηκεν, λαμπρὰν ἀφιέντα φωνὴν, καὶ τὴν νίκην δηλοῦντα, καὶ τὴν βασιλείαν ἀνακηρύττοντα, εἰ καὶ μὴ ὁλόκληρον».
<non hab.> Cordier , Catena graecorum patrum in Io. 19:17-18, [CPG C145], p. 440-441. [MM2024]
140 quidem pro] de
T3
141 insurrexerunt] resurrexerunt
Mt366
Erat autem scriptum ‘Iesus Nazarenus rex Iudeorum’.
marg.|
{CIO19d6.2}
BEDA. − In quo monstrabatur iam tunc142* regnum ipsius, non143, ut ipsi putabant, destructum sed potius augmentatum. AV
142 tunc] tum
Ed1953
143 non] quo<modo>
Ka6
marg.|
{CIO19d6.3}
AUGUSTINUS.
144* − Sed145 Iudeorum tantum rex Christus est, an et146* gentium ? Immo et gentium. Cum enim dixissetaz : « Ego autem constitutus sum147* rex ab eo super Sion montem sanctum eius », subiecitba : « Postula a me, et dabo tibi gentes hereditatem tuam ». Magnum ergo volumus intelligi in hoc titulo sacramentum quia scilicet oleaster factus est particeps pinguedinis olee, non olea particeps facta est amaritudinis oleastri. Rex ergo Iudeorum Christus, sed148* Iudeorum circumcisionem149* cordis, non littera sed150 spiritu.AW
bb
Sequitur :
Sequitur :
az Ps. 2, 6.
ba Ps. 2, 8.
bb
¶Fons :
Augustinus Hipponensis,
In Iohannis evangelium tractatus, tract. 117, § 5.16-39, CCSL 36, p. 653-654 : «Sed Iudaeorum tantum rex est Christus, an et gentium? Immo et gentium. Cum enim dixisset in prophetia : Ego autem constitutus sum rex ab eo super Sion montem sanctum eius, praedicans praeceptum Domini, ne propter montem Sion solis Iudaeis cum regem quisquam diceret constitutum, continuo subiecit : Dominus dixit ad me : Filius meus es tu, ego hodie genui te; postula a me, et dabo tibi gentes hereditatem tuam, et possessionem tuam terminos terrae. Vnde et ipse iam per os proprium loquens apud Iudaeos : Habeo, inquit, alias oues quae non sunt de hoc ouili; oportet me et ipsas adducere, et uocem meam audient, et erit unus grex et unus pastor. Cur ergo magnum uolumus intellegi in hoc titulo sacramentum, in quo scriptum erat : Rex Iudaeorum, si rex est Christus et gentium? Quia scilicet oleaster factus est particeps pinguedinis oleae, non olea particeps facta est amaritudinis oleastri. Nam in eo quod de Christo ueraciter scriptus est titulus : Rex Iudaeorum, qui sunt intellegendi Iudaei, nisi semen Abrahae, filii promissionis, qui sunt etiam filii Dei? Quoniam non qui filii carnis, ait apostolus, hi filii Dei; sed qui filii promissionis, deputantur in semine. Et gentes erant quibus dicebat : Si autem uos Christi, ergo Abrahae semen estis, secundum promissionem heredes. Rex ergo Iudae orum Christus, sed Iudaeorum circumcisione cordis, spiritu, non littera, quorum laus non ex hominibus, sed ex Deo est, pertinentium ad Ierusalem liberam matrem nostram aeternam in caelis, Saram spiritalem, ancillam et filios eius de domo libertatis eicientem. Ideo enim Pilatus quod scripsit, scripsit, quia Dominus quod dixit, dixit». [FG2018]
144 Augustinus] + In Ioannem
Ed1953
145 Sed] Si
cacogr.
Ka6
146 est an et Cbg133 Li449² (interl. pr. m.) Mt366] est an Li449*, an et T3, est an etiam Ed1470 Ed1521 Ed1953
147 constitutus sum] inv. Ed1470 Ed1521 Ed1953
148 sed codd.] secundum Ed1470 Ed1521 Ed1953
149 circumcisionem
codd. Ed1470
] + non carnis sed
Ed1521 Ed1953
150 sed ] om. Li449
Numérotation du verset
Io. 19,20
Hunc ergo titulum multi legerunt151* Iudeorum152 quia prope civitatem erat locus ubi crucifixus est Iesus.
151 legerunt codd. codd@ cum Weber ] legebant Ed1953
152 legerunt – Iudeorum]
inv. T3
marg.|
{CIO19d6.4}
CHRYSOSTOMUS.{hom.84} . − Credibile autem est multos gentiles simul cum Iudeis propter festum convenisse. Et ideo ut nullus ignoraret, non in una lingua sed in tribus scripsit.AX
marg.|
Unde subditur :
Et erat scriptum hebraice, grece et latine.
marg.|
{CIO19d6.5}
AUGUSTINUS.
153* − He quippe tres lingue ibi pre ceteris eminebant : hebrea propter Iudeos154 in Dei lege155* gloriantes, greca propter gentium sapientes, latina propter Romanos multis ac156* pene omnibus tunc gentibus157 imperantes.bc
AY
bc
¶Fons :
Augustinus Hipponensis,
In Iohannis evangelium tractatus, tract. 117, § 4.6-10, CCSL 36, p. 653 : «Hae quippe tres linguae ibi prae ceteris eminebant : hebraea, propter Iudaeos in Dei lege gloriantes; graeca, propter gentium sapientes; latina, propter Romanos multis ac pene omnibus iam tunc gentibus imperantes». [FG2018]*
153 Augustinus] + In Ioannem
Ed1953
154 Iudeos
T3
] Iudeis
Mt366
155 in Dei lege Li449] iudei lege Cbg133 Mt366 T3, in lege Dei inv. Ed1470 Ed1475b Ed1521 Ed1953
156 ac ] et Ed1470 Ed1475b Ed1521 Ed1953
157 tunc gentibus
Ed1475b
] tunc gentes
T3,
gentibus
Ed1470
marg.|
{CIO19d6.6}
THEOPHYLACTUS. − Signat158* autem superscriptio159, triplici sermone figurata, Dominum esse regem practice, physice necnon et160* theologice philosophie161*. Nam per latinas litteras figuratur practica, eo quod Romanorum imperium potentissimum, satisque officiosum in expeditionibus fuerit. Per grecas vero162* physica163 figuratur. Greci namque erga naturalium speculationem insudaverunt164. Demum per hebraicas theologia protenditur
165*, dum Iudeis est credita rerum divinarum agnitio. AZ
bd
bd
¶FonsG :
Theophylactus,
Enarratio in Evangelium Ioannis, PG 124,
276A15–B9
: «Αἰνίττεται δὲ καί τι ὑψηλότερον ἡ ἐπιγραφὴ τρισσοῖς γράμμασιν ἐπιγραφεῖσα· δηλοῖ τὸν Κύριον βασιλέα εἶναι πρακτικῆς, καὶ φυσικῆς, καὶ θεολογικῆς φιλοσοφίας· διὰ μὲν τῶν Ῥωμαϊκῶν γραμμάτων τῆς πρακτικῆς τυπουμένης· ἡ γὰρ τῶν Ῥωμαίων ἀρχὴ ἀνδρειοτάτη καὶ πρακτικωτάτη τὰ κατὰ πόλεμον. Διὰ δὲ τῶν Ἑλληνικῶν, τῆς φυσικῆς·οἱ γὰρ Ἕλληνες περὶ τὴν φυσικὴν ἠσχολήθησαν. Διὰ δὲ τῶν Ἑβραϊκῶν τῆς θεολογικῆς· οἱ γὰρ Ἑβραῖοι
τὴν θείαν ἐπιστεύθησαν γνῶσιν». [CGC2014] [MM2024 transcr.]
¶Nota : sermo est pris au sens classique d’idiome (Cicéron), practica désigne les savoirs pratiques ordonnés à l’action. La division des savoirs entre science pratique, physique et philosophie théologique est une réminiscence de Maxime le Confesseur traduit par Jean Scott Eriugène. La formule de Théophylacte est à l’origine de nombreuses erreurs d’abréviations de la tradition textuelle. Elle est en effet peu familière à l’école thomiste qui lui préfère la trilogie aristotélicienne des mathématiques, de la physique, et de la théologie première (métaphysique). Cf. v. g. Maximus Confessor secundum interpretationem quam fecit Iohannes Scotus seu Eriugena, Ambigua ad Iohannem, § 33, CCSG 18, p. 171.55 sqq. : « [...] practica, physica, theologica philosophia [...]» ; p. 174.128 : «Congregantur itaque priores quidem quinque modi, secundum ipsam in ipsis multimodam theoriam, in practicam et physicam et theologicam philosophiam» . [MM2024]
¶Nota : sermo est pris au sens classique d’idiome (Cicéron), practica désigne les savoirs pratiques ordonnés à l’action. La division des savoirs entre science pratique, physique et philosophie théologique est une réminiscence de Maxime le Confesseur traduit par Jean Scott Eriugène. La formule de Théophylacte est à l’origine de nombreuses erreurs d’abréviations de la tradition textuelle. Elle est en effet peu familière à l’école thomiste qui lui préfère la trilogie aristotélicienne des mathématiques, de la physique, et de la théologie première (métaphysique). Cf. v. g. Maximus Confessor secundum interpretationem quam fecit Iohannes Scotus seu Eriugena, Ambigua ad Iohannem, § 33, CCSG 18, p. 171.55 sqq. : « [...] practica, physica, theologica philosophia [...]» ; p. 174.128 : «Congregantur itaque priores quidem quinque modi, secundum ipsam in ipsis multimodam theoriam, in practicam et physicam et theologicam philosophiam» . [MM2024]
158 Signat !
Ka6
, sigat:
Bar484 Cbg133 La88 Mt366 T3
] Significat
Li449 Ed1470 Ed1475b Ed1953
159 superscriptio] subscriptio
Mt366
160 necnon et
Bar484 Ka6 La88 Li449 T3
] necnon
Mt366 Ed1521 Ed1953,
et
Ed1470 Ed1475b
161 theologice ph<ilosoph>ie
Bar484² T3 cum gr.
] theologice ph<ys>ice
Bar484* (expunct.
‘c’)
Cbg133 Li449 Mt366
, theologie ph<ys>ice
Cbg133,
theologice
Ed1475b Ed1521,
theologiae
Ed1953
162 vero] pro Li449, + litteras Ed1470 Ed1475b Ed1521 Ed1953
163 physica] proph<et>ica
Li449
164 insudaverunt] insudavit
Bar484
165 protenditur] pretenditur Ed1470 Ed1475b Ed1521 Ed1953
marg.|
{CIO19d6.7}
CHRYSOSTOMUS.{hom.84} . − Iudei autem crucifixo invidebant.
Unde sequitur :
Unde sequitur :
Numérotation du verset
Io. 19,21
Dicebant ergo Pilato pontifices Iudeorum : Noli scribere ‘Rex Iudeorum’ sed : Quia166* dixit ‘rex sum Iudeorum’.
166 Quia Ka6 Li449 Li449@] + ipse Ed1953 cum Weber
marg.|
Nam hec quidem enuntiatio est et communis sententia. Si vero adiciatur quoniam ipse dixit, ipsius petulantie et extollentie ostenderetur167 crimen esse. Sed Pilatus in priori stetit mente. BA
167 ostenderetur] ostendetur
T3
marg.|
Unde sequitur :
Numérotation du verset
Io. 19,22
Respondit Pilatus : Quod scripsi scripsi.
marg.|
{CIO19d6.8}
AUGUSTINUS.
168
* - O ineffabilem169 vim divine operationis etiam170 in cordibus ignorantium. Nonne occulta vox quedam Pilato intus quodam, si dici potest, clamoso silentio personabat quod tanto171 ante in Psalmorum litteris prophetatum estbe: “Ne corrumpas172 tituli inscriptionem”. Sed173 quid loquimini, insani pontifices? Numquid enim propterea non erit verum quia Iesus ait : ‘Rex sum Iudeorum’? Si corrumpi non potest quod Pilatus scripsit, corrumpi potest174 quod Veritas dixit? Ideo enim Pilatus quod scripsit scripsit175 quia Dominus quod dixit dixit.BB
bf
bg
bh
bi
be Cf. Ps. 56, 1 ; 57, 1 ; 58, 1 ; 71, 1 (Biblia communis)
bf
¶Fons :
Augustinus Hipponensis,
In Iohannis evangelium tractatus, tract. 117, § 5.4-16, 6.42-43, CCSL 36, p. 653-654 : «o ineffabilem uim diuinae operationis, etiam in cordibus ignorantium! nonne occulta uox quaedam pilato intus quodam, si dici potest, clamoso silentio personabat, quod tanto ante in psalmorum litteris prophetatum est: ne corrumpas tituli inscriptionem? ecce tituli inscriptionem non corrumpit; quod scripsit, scripsit. sed etiam pontifices qui hoc corrumpi uolebant, quid dicebant? noli scribere, inquiunt, rex iudaeorum; sed quia ipse dixit: rex sum iudaeorum. quid loquimini, insani? quid fieri contradicitis, quod mutare nullo pacto potestis? numquid enim propterea non erit uerum, quia iesus ait: rex sum iudaeorum? si corrumpi non potest quod pilatus scripsit, corrumpi potest quod ueritas dixit? sed iudaeorum tantum rex est christus, an et gentium? immo et gentium. [...] ideo enim pilatus quod scripsit, scripsit, quia dominus quod dixit, dixit ». Cf.
Augustinus Hipponensis,
De consensu evangelistarum, lib. 1, c. 3, § 5, p. 4.24 sqq. dominus enim iesus christus, unus uerus rex et unus uerus sacerdos, illud ad regendos nos, illud ad expiandos, has duas personas aput patres singillatim commendatas suam figuram egisse declarauit siue titulo illo, qui cruci eius superfixus erat, rex iudaeorum, unde arcano instinctu pilatus respondit: quod scripsi scripsi, praedictum quippe erat in psalmis: ne corrumpas tituli inscriptionem, siue, quod ad personam sacerdotis adtinet, in eo quod nos offerre adque accipere docuit, unde prophetiam de se praemisit dicentem: tu es sacerdos in aeternum secundum ordinem melchisedech».
bg
<ex quo>
differt :
Alcuinus,
Commentaria in sancti Iohannis Evangelium, PL, col. : 981, linea : 31
bh
<ex quo>
differt :
Anselmus Laudunensis,
Glosae super Iohannem (Io. 19:22), p. 328.137
bi
<ex quo>
differt :
Zacharias Chrysopolitanus
, In unum ex quatuor.
lib 4, c. 170, PL 186, 578. [MM2024]
168 Augustinus
codd. Ed1475A Ed1571 Ed1657
]
om. Ed1470 Ed1475b Ed1569 Ed1746 Ed1953
169 ineffabilem] inestimabilem
Ka6 Li449
170 etiam
Bar484 La88 Ed1953
] et
Ka6 Li449
171 tanto] + tempore
T3 (expunct. ?)
172 corrumpas] rumpas
La88,
corrumpatis
Ka6
, corrumpans
Li449
173 sed] si
La88
174 quod Pilatus…potest]
om. Ka6 Li449
175 scripsit²]
om. T3
Numérotation du verset
Io. 19,
distinctio 7
distinctio 7
prol.|
[Io. 18-19 legitur in feria VI in Parasceve; cf. Ordinarium OP 654 = Cist. = Auxerre = Rom.]
marg.|
{CIO19d7.1}
AUGUSTINUS.
176* − [a] Iudicante Pilato, milites qui177
ei parebant crucifixerunt Iesum.
Unde dicitur :
Unde dicitur :
176 Augustinus
Li449
] + In Ioannem
Ed1953
177 qui] quia
Ed1470
Numérotation du verset
Io. 19,23
Milites ergo, cum crucifixissent eum, acceperunt vestimenta eius.
marg.|
Et tamen si voluntates, si clamores178 eorum cogitemus, Iudei magis crucifixerunt. Sed de partitione sortitioneque179 vestimentorum eius, ceteri evangeliste brevius et clause; iste vero apertissime locutus est.
[c] Nam sequitur :
[c] Nam sequitur :
178 clamores] clamo
cacogr. Li449
179 et sortitione
Li449
] sorteque
Ed1470,
sortioneque
Ed1521,
sortitioneque
Ed1953
Et fecerunt quatuor partes, unicuique militi partem.
marg.|
[b] Unde apparet quatuor fuisse milites qui in eo crucifigendo presidi paruerunt.
[d] Sequitur :
[d] Sequitur :
Et tunicam.
marg.|
Subaudiendum est : ‘Acceperunt’ ut iste sit sensus : ‘Acceperunt autem et tunicam’. Et sic locutus est ut de ceteris vestimentis nullam sortem missam esse videamus, sed de tunica quam simul cum ceteris acceperunt sed non similiter diviserunt. De hac enim sequitur exponens :
Erat autem tunica inconsutilis, desuper contexta per totum. BC
bj
bj
¶Fons :
Augustinus Hipponensis,
In Iohannis evangelium tractatus, tract. 118, § 1.10-14, § 2.1-22, CCSL 36, p. 654-655 : «[§ 1] [a] Factum est quod uoluerunt Iudaei : non ipsi, sed milites qui parebant Pilato, iudicante ipso, crucifixerunt Iesum; et tamen si uoluntates, si insidias, si operam, si traditionem, postremo si extorquentes clamores eorum cogitemus, magis utique Iudaei crucifixerunt Iesum. [§ 2]
Sed de partitione
et
sortitione uestimentorum eius non est praetereunter loquendum. Quamuis enim omnes evangelistae quatuor huius rei meminerint, ceteri tamen breuius quam Iohannes; et clause illi, iste uero apertissime. Nam Matthaeus ait : Postquam autem crucifixerunt eum, diuiserunt uestimenta eius, sortem mittentes. Marcus : Et crucifigentes eum, diuiserunt uestimenta eius, mittentes sortem super eis, quis quid tolleret. Lucas : Diuidentes uero uestimenta eius, miserunt sortes. Iohannes autem et quot partes de uestimentis eius fecerint, dixit, id est quatuor, ut singulas tollerent. [b]
Vnde apparet quatuor fuisse milites qui in eo crucifigendo praesidi paruerunt. Manifeste quippe ait : Milites ergo cum crucifixissent eum, acceperunt uestimenta eius, [c]
et fecerunt quatuor partes, unicuique militi partem, [d]
et tunicam; subaudiendum est : acceperunt; ut iste sit sensus : Acceperunt uestimenta eius, et fecerunt quatuor partes, unicuique militi partem; acceperunt et tunicam. Et sic locutus est, ut de ceteris uestimentis nullam sortem missam esse uideamus; sed de tunica quam simul cum ceteris acceperunt, sed non similiter diuiserunt. De hac enim sequitur exponens : Erat autem tunica inconsutilis, desuper contexta per totum». [FG2018]
marg.|
{CIO19d7.2}
CHRYSOSTOMUS.
180* − Ipsam speciem tunice evangelista historice designat. Quia enim in Palestina duos pannos connectentes181 subtexunt182 indumenta, ostendit Ioannes quod talis erat tunica Iesu, occulte vilitatem vestimentorum insinuans.BD
bk
bk
¶Fons :
Chrysostomus
, In Io., hom. 85, Burgundionis versio, BnF, lat. 15284, f.
151va
: «Quidam autem ipsam speciem tunice aiunt evangelista [corr., evangelistam perpera P15284] hystorice
designare. Quia enim in Palestina duos pannos
committentes, ita subtexunt indumenta, ostendens
Iohannes
quoniam
talis erat tunica ex hiis desuper subtexta. Hoc autem michi videtur dicere enigmatice
insinuans vilitatem vestimentorum».
<cuius fons> Chrysostomus , In Io., hom. 85, § 2, PG 59, 462 : «Τινὲς δὲ αὐτὸ τὸ εἶδος τοῦ χιτωνίσκου φασὶ τὸν εὐαγγελιστὴν ἱστορεῖν. Ἐπειδὴ γὰρ ἐν Παλαιστίνῃ δύο ῥάκη συμβάλλοντες, οὕτως ὑφαίνουσι τὰ ἱμάτια, δηλῶν ὁ Ἰωάννης, ὅτι τοιοῦτος ἦν ὁ χιτωνίσκος, φησὶν, Ἐκ τῶν ἄνωθεν ὑφαντός. Τοῦτο δὲ ἐμοὶ δοκεῖ λέγειν, αἰνιττόμενος τὸ εὐτελὲς τῶν ἱματίων, καὶ ὅτι καθάπερ ἐν τοῖς ἄλλοις ἅπασιν, οὕτω καὶ ἐν τῇ στολῇ τὸ λιτὸν ἐδίωκε σχῆμα».
¶Paral. Cf. Thomas de Aquino, In Io., 19, lect. 4, n° 2428, p. 451 : «Chrysostomus vero e contrario dicit, quod hoc dicens Evangelista, occulte vestis vilitatem insinuat. Nam in Palestina est quoddam genus vestium propter pauperes ex multis pannis contextum quasi unus pannus super alium : ii cor. 8:9 : scimus enim gratiam domini nostri Iesu Christi : quia cum dives esset in omnibus propter nos egenus factus est. Mystice autem potest referri ad corpus Christi mysticum; et sic vestimenta dividuntur in quatuor partes quia Ecclesia per quatuor partes mundi diffusa est».
¶Nota : Sur cette sentence, cf. C. G. Conticello, «Théophylacte de Bulgarie, source de Thomas d’Aquin (Catena aurea in Ioannem)», dans Philomathestatos : Studies in Greek and Byzantine. éd. B. Janssens, B. Roosen, P. van Deun, Leuven-Paris-Dudley, MA, 2004, p. 72-73. [MM2019]
<cuius fons> Chrysostomus , In Io., hom. 85, § 2, PG 59, 462 : «Τινὲς δὲ αὐτὸ τὸ εἶδος τοῦ χιτωνίσκου φασὶ τὸν εὐαγγελιστὴν ἱστορεῖν. Ἐπειδὴ γὰρ ἐν Παλαιστίνῃ δύο ῥάκη συμβάλλοντες, οὕτως ὑφαίνουσι τὰ ἱμάτια, δηλῶν ὁ Ἰωάννης, ὅτι τοιοῦτος ἦν ὁ χιτωνίσκος, φησὶν, Ἐκ τῶν ἄνωθεν ὑφαντός. Τοῦτο δὲ ἐμοὶ δοκεῖ λέγειν, αἰνιττόμενος τὸ εὐτελὲς τῶν ἱματίων, καὶ ὅτι καθάπερ ἐν τοῖς ἄλλοις ἅπασιν, οὕτω καὶ ἐν τῇ στολῇ τὸ λιτὸν ἐδίωκε σχῆμα».
¶Paral. Cf. Thomas de Aquino, In Io., 19, lect. 4, n° 2428, p. 451 : «Chrysostomus vero e contrario dicit, quod hoc dicens Evangelista, occulte vestis vilitatem insinuat. Nam in Palestina est quoddam genus vestium propter pauperes ex multis pannis contextum quasi unus pannus super alium : ii cor. 8:9 : scimus enim gratiam domini nostri Iesu Christi : quia cum dives esset in omnibus propter nos egenus factus est. Mystice autem potest referri ad corpus Christi mysticum; et sic vestimenta dividuntur in quatuor partes quia Ecclesia per quatuor partes mundi diffusa est».
¶Nota : Sur cette sentence, cf. C. G. Conticello, «Théophylacte de Bulgarie, source de Thomas d’Aquin (Catena aurea in Ioannem)», dans Philomathestatos : Studies in Greek and Byzantine. éd. B. Janssens, B. Roosen, P. van Deun, Leuven-Paris-Dudley, MA, 2004, p. 72-73. [MM2019]
180 Chrysostomus] + In Ioannem
Ed1953
181 connectentes
Ott199 Ed1953
] subnectentes
Ka6,
subuectentes
Li449
182 subtexunt
Ka6 Li449 Mt366 Ott199 Ed1953
] subtexerunt Bar484 Cbg133
marg.|
{CIO19d7.3}
THEOPHYLACTUS. − Alii vero dicunt quoniam183* apud Palestinam telas contexunt non velut apud nos texuntur184 (existente superius stamine, inferius vero texentibus ut sic185* versus partem supremam textura procedat186*) sed e contra.BE
bl
bl
¶FonsG :
Theophylactus,
Enarratio in Evangelium Ioannis (Io. 19:23-24), PG 124,
276D13
–277A3. [CGC2014]
¶Nota Les éditions ont introduit une lectio facilior qui conduit à un contre sens : Thomas traduit exactement Théophylacte : “En Palestine, on tisse les toiles non pas comme chez nous (avec le métier placé au-dessus et les fils qui se croisent en dessous, de sorte que la toile avance vers la partie supérieure) mais à l’inverse”. [MM2019]
¶Nota Les éditions ont introduit une lectio facilior qui conduit à un contre sens : Thomas traduit exactement Théophylacte : “En Palestine, on tisse les toiles non pas comme chez nous (avec le métier placé au-dessus et les fils qui se croisent en dessous, de sorte que la toile avance vers la partie supérieure) mais à l’inverse”. [MM2019]
183 quoniam] quod
Ed1470 Ed1521 Ed1953
184 texuntur] contexuntur
Ed1470
185 sic] + non
Ed1470 Ed1953
186 procedat
Ed1470
] protendat
Ed1953
marg.|
{CIO19d7.4}
AUGUSTINUS.
187* − Cur autem de illa sortem miserint188 narrat, dicens :
187 Augustinus] + In Ioannem
Ed1953
188 miserint Bar484 Ka6 Li446 Mt366 Ed1953 ] miserunt Ka6
Numérotation du verset
Io. 19,24
Dixerunt ergo ad invicem : Non scindamus eam sed sortiamur de illa cuius sit.
marg.|
Apparet itaque in aliis vestibus189* equales eos190* habuisse partes, ut sortiri necesse non fuerit. In illa vero una non eos habere potuisse singulas partes nisi scinderetur, ut pannos eius inutiliter tollerent; quod ne facerent, ad unum eam pervenire sortitione maluerunt. Huius evangeliste narrationi consonat etiam191* propheticum testimonium. BF
bm
bm
¶Fons :
Augustinus Hipponensis,
In Iohannis evangelium tractatus, tract. 118, § 2.22-32, CCSL 36, p. 655 : «Cur autem de illa sortem miserunt
narrans : Dixerunt ergo, inquit, ad inuicem : Non scindamus eam, sed sortiamur de illa cuius sit. Apparet itaque in aliis uestibus aequales eos habuisse partes, ut sortiri necesse non fuerit; in illa uero una non eos habere potuisse singulas partes, nisi scinderetur, ut pannos eius inutiliter tollerent; quod ne facerent, ad unum eam peruenire sortitione maluerunt. Huius evangelistae narrationi consonat etiam propheticum testimonium, quod et ipse continuo subiungens : Vt scriptura, inquit, impleretur dicens : Partiti sunt uestimenta mea sibi, et super uestem meam miserunt sortem». [FG2018]
189 vestibus] vestimentis
Ed1953
190 eos] se
Ed1953
191 etiam] et
Ed1953
marg.|
Unde subiungit :
Ut Scriptura impleretur192 dicens193 : “Partiti sunt vestimenta mea sibi et in vestem meam miserunt sortem”.
192 Scriptura - impleretur]
inv. Mt366
193 Cf. Ps. 21, 19.
marg.|
{CIO19d7.5}
CHRYSOSTOMUS
.{hom.84} − Intuere prophetie certitudinem. Non enim que partiti sunt solum sed et que non194 partiti sunt dixit propheta. Igitur195* vestimenta quidem diviserunt sed vestem sorti concesserunt.BG
194 non] om. Li449
195 Igitur
Li449 Mt366
] + et
Mt366,
Nam Ed1953
marg.|
{CIO19d7.6}
AUGUSTINUS. − [a] Mattheus autem
196* dicendobn : « Diviserunt vestimenta eius sortem mittentes197 », ad198* totam divisionem vestimentorum voluit intelligi, etiam
199
*
illam
tunicam pertinere, de qua sortem miserunt. Tale est quod etiam ait Lucasbo : « Dividentes vestimenta eius, miserunt sortes ». Dividentes enim venerunt ad tunicam, de qua facta
200* est sortitio. Dicendo autem sortes, pluralem pro singulari numero201* posuit. Marcus autem solus videtur intulisse aliquam questionem dicendo enimbp : « Mittentes sortem super eis, quis quid202 tolleret ». Tamquam super omnibus vestimentis, non super sola tunica
203, sors missa sit, locutus videatur. Sed etiam hic204* brevitas obscuritatem facit. Sic205 enim dictum estbq : « Mittentes sortem super eis » ac si diceretur206 : Mittentes sortem cum dividerentur. Quid
207
* autem dicit
br : « Quis208 quid tolleret », id est quis tunicam tolleret, tamquam si totum ita diceretur209: ‘Mittentes sortem super eis, quis tunicam que partibus equalibus superfuerat tolleret ?’ Quadripartita autem vestis Domini210* Iesu Christi, quadripartitam figuravit eius Ecclesiam, quatuor scilicet partibus in orbe diffusam211, et in eisdem equaliter, id est concorditer, distributam. Tunica vero illa sortita, omnium partium significat212 unitatem que caritatis vinculo continetur. Si autem213 caritas et supereminentiorem habet viam, et supereminet scientie, et214 super omnia precepta est, secundum illud
bs : « Super omnia215* hec caritatem habete ». Merito, vestis qua216 significatur, desuper contexta perhibetur. [c]
Et addidit : Per totum217
quia nemo eius est expers qui pertinere invenitur ad totum, a quo toto218 catholica vocatur Ecclesia. [b] Inconsutilis autem ne aliquando219 dissuatur, et ad unum pervenit220* quia in unum omnes colligit. [d] In sorte autem Dei gratia commendata est. Cum enim sors mittitur, non persone cuiusque, vel meritis, sed occulto iudicio Dei ceditur221. BH
bt
bn Mt. 27, 35.
bo Lc. 23, 34.
bp Mc. 15, 24.
bq Mc. 15, 24.
br Mc. 15, 24.
bs Col. 3, 14.
bt
¶Fons :
Augustinus Hipponensis,
In Iohannis evangelium tractatus, tract. 118, § 3.1-32, § 4.2-34, CCSL 36, p. 655-657 : «[§ 3] [a]
Matthaeus
enim
dicendo : Diuiserunt uestimenta eius, sortem mittentes, ad totam diuisionem uestimentorum uoluit intellegi etiam tunicam pertinere, de qua sortem miserunt; quia utique omnes uestes diuidendo, in quibus et illa fuit, de ipsa sortiti sunt. Tale est etiam quod ait Lucas : Diuidentes uestimenta eius, miserunt sortes; diuidentes enim uenerunt ad tunicam, de qua facta est sortitio, ut inter eos uniuersa uestimentorum eius diuisio compleretur. Quid autem interest utrum dicatur : Diuidentes miserunt sortes, quod ait Lucas : an : Diuiserunt, sortem mittentes, quod ait Matthaeus, nisi quod Lucas dicendo sortes, pluralem pro singulari numero posuit; quae locutio scripturis sanctis insolita non est, quamuis nonnulli codices sortem reperiantur habere non sortes? Marcus itaque solus uidetur aliquam intulisse quaestionem; dicendo enim : Mittentes sortem super eis, quis quid tolleret, tamquam super omnibus uestimentis, non super sola tunica sors missa sit, locutus uidetur. Sed etiam hic breuitas obscuritatem facit; sic enim dictum est : Mittentes sortem super eis, ac si diceretur : Mittentes sortem cum diuiderentur; quod et factum est. Omnium quippe uestimentorum eius diuisio completa non esset, nisi sorte claruisset quis etiam illam tunicam tolleret, ut sic contentio diuidentium finiretur, uel nulla potius oriretur. Quod
ergo ait :
Quis quid tolleret, quandoquidem hoc sorti deputatur, non ad omnia quae diuisa sunt uestimenta referendum est; sors enim missa est, quis illam tunicam tolleret, de qua quoniam narrare praetermisit qualis fuerit, et quemadmodum aequalibus factis partibus sola remanserit, quae ne conscinderetur, ueniret in sortem; propterea positum est quod ait : Quis quid tolleret, id est quis
eam
tolleret; tamquam si totum ita diceretur : Diuiserunt uestimenta eius, mittentes sortem super eis, quis tunicam quae partibus aequalibus superfuerat, tolleret. [§ 4] Quaerat forte aliquis, quid significet in tot partes uestimentorum facta diuisio.et de tunica illa sortitio. Quadripartita uestis Domini Iesu Christi, quadripartitam figurauit eius ecclesiam, toto scilicet, qui quatuor partibus constat, terrarum orbe diffusam, et omnibus eisdem partibus aequaliter, id est concorditer distributam. Propter quod alibi dicit missurum se angelos suos, ut colligant electos eius a quatuor uentis; quod quid est nisi a quatuor partibus mundi, Oriente, Occidente, Aquilone et Meridie? Tunica uero illa sortita, omnium partium significat unitatem, quae caritatis uinculo continetur. De caritate autem locuturus apostolus : Supereminentem, inquit, uiam uobis demonstro; et alio loco ait : Cognoscere etiam supereminentem scientiae cantatem Christi; itemque alibi : Super omnia autem haec caritatem, quae est uinculum perfectionis. Si ergo caritas et supereminentiorem habet uiam, et supereminet scientiae, et super omnia praecepta est, merito uestis qua significatur, desuper contexta perhibetur. [b]
Inconsutiles
autem, ne aliquando dissuatur; et ad unum peruenit, quia in unum omnes colligit. Sicut in apostolis cum esset etiam ipse numerus duodenarius, id est quadripartitus in ternos, et omnes essent interrogati, solus Petrus respondit : Tu es Christus Filius Dei uiui; et ei dicitur : Tibi dabo claues regni caelorum, tamquam ligandi et soluendi solus acceperit potestatem; cum et illud unus pro omnibus dixerit, et hoc cum omnibus tamquam personam gerens ipsius unitatis acceperit; ideo unus pro omnibus, quia unitas est in omnibus. Vnde et hic cum dixisset : desuper contexta, [c]
addidit : per totum. Quod si referamus ad id quod significat, nemo eius est expers qui pertinere inuenitur ad totum; a quo toto, sicut graeca indicat lingua, catholica uocatur ecclesia. [d]
In sorte autem quid, nisi Dei gratia commendata est? Sic quippe in uno ad omnes peruenit, cum sors omnibus placuit, quia et Dei gratia in unitate ad omnes peruenit; et cum sors mittitur, non personae cuiusque uel meritis, sed occulto iudicio Dei ceditur». [FG2018]
196 autem]
om. Ed1953
197 sortem mittentes]
inv. Ka6 Li449
198 ad] om. Ed1953
199 etiam Bar484 Cbg133 Mt366] et Ka6 Li449 Ed1450, et ad Ed1953
200 facta Cbg133 Li449 ] om. Ed1953
201 pro singulari numero
Bar484 Cbg133 Li449
] numerum pro singulari
Ed1953
202 quid] que
Ed1470
203 non super sola tunica]
om. Ed1470
204 etiam hic
Bar484 Li449
] etiam hinc Cbg133, hec Ed1470 Ed1953
205 Sic] Sicut
Ed1470
206 diceretur] diceret
Mt366 Ed1470
207 Quid]
coniec.
: Q’d
Bar484 Cbg133 Li449,
Q/
Mt366
] Cum
Ed1470 Ed1953
¶Nota : Li449 écrit quid Q’d ou Qid. Augustin écrit “Quod ergo ait : Quis quid tolleret” et il en donne une longue explication que Thomas abrège, malgré la sentence “brevitas obscuritatem facit”. Garder la leçon Quod rendrait grammaticalement incompréhensible le reste du passage. Intentionnellement Thomas a réécrit la clausule introductive : “Quid autem dicit” : “Mais pourquoi dit-il : Celui qui prélèverait quelque chose...” [MM2024]
¶Nota : Li449 écrit quid Q’d ou Qid. Augustin écrit “Quod ergo ait : Quis quid tolleret” et il en donne une longue explication que Thomas abrège, malgré la sentence “brevitas obscuritatem facit”. Garder la leçon Quod rendrait grammaticalement incompréhensible le reste du passage. Intentionnellement Thomas a réécrit la clausule introductive : “Quid autem dicit” : “Mais pourquoi dit-il : Celui qui prélèverait quelque chose...” [MM2024]
208
Quis] q
i
d
Li449
209 ita - diceretur]
inv. Mt366
210 Domini
Bar484 Cbg133 Li449 Mt366 Ed1470
] + nostri Ed1953
211 diffusam] diffusa
Mt366
212 significat] signat
Bar484 Cbg133
213
autem
Mt366 Ed1953
] aut
Li449
214 et
Bar484 Cbg133 Mt366 Ed1953
] om. Li449
215 omnia] + autem
Ed1470 Ed1953
216 vestis – qua
Bar484 Li449 Mt366 Ed1953
] inv. Cbg133, vestis que
Ed1470
217 addidit : Per totum] additum
Mt366
218 toto
Li449 Mt366 Ed1953
] tota
Bar484 Cbg133
219 aliquando] aliqu<a>m
Mt366
220 pervenit
Bar484 Cbg133 Li449 Mt366
] provenit
Ed1953
221 ceditur] creditur
Ed1470
marg.|
{CIO19d7.7}
CHRYSOSTOMUS.{hom.84} . − Vel, sicut quidam dicunt, tunica inconsutilis desuper contexta per totum, secundum allegoriam ostendit quoniam non simpliciter homo erat qui crucifixus est, sed et desuper deitatem habebat.BI
marg.|
{CIO19d7.8}
THEOPHYLACTUS
. − Vel aliter. Vestis inconsutilis denotat corpus Christi, quod a superiori222 parte contextum est."Spiritus enim sanctus supervenit et virtus altissimi virgini obumbravit”bu. Hoc ergo223 sacrosanctum Christi corpus indivisibile constat. Nam, etsi dividatur per singulos, sanctificans uniuscuiusque animam simul et corpus, integre tamen et indivisibiliter consistit in omnibus. At, quoniam ex quatuor elementis mundus consistit, intelligendum224* est pro225* Christi vestimentis226* visibilem creaturam227*, quam inter se dividunt demones, quoties morti tradunt Verbum Dei quod habitat in nobis, ac228 satagunt nos sue partis efficere per mundanas illecebras.bv
BJ
bu Cf. Lc. 1, 35.
222 superiori] superiore
Ed1470
223 ergo] igitur
Li449
224 intelligendum] intelligenda
Ed1953
225 pro] per
Ed1953
226 vestimentis] vestimenta
Ed1953
227 visibilem creaturam] visibilis creatura
Ed1953
228 ac Li449 Ed1953] + si La88
marg.|
{CIO19d7.9}
AUGUSTINUS.
229* − Hec230* ideo ista non aliquid boni significasse quis dixerit, quia per malos facta sunt. Quid enim de ipsa cruce dicturi sumus, que similiter ab impiis facta est? Et tamen ea significari recte intelligitur quod ait Apostolusbw : « Que sit latitudo et231* longitudo, altitudo et profundum ». Lata est quippe in transverso ligno, quo extenduntur pendentes manus, et significat opera bona in latitudine caritatis. Longa est a transverso ligno usque ad terram, et significat perseverantiam in longitudine temporis. Alta est in cacumine, quo transversum lignum sursum versus exceditur232*, et significat supernum finem quo cuncta opera referuntur. Profunda est in ea parte que in terra figitur; ibi quippe occulta est, sed cuncta eius apparentia inde consurgunt, sicut bona nostra de profunditate gratie Dei, que comprehendi non potest, universa procedunt. Sed etsi crux Christi hoc solum significet quod ait Apostolusbx : « Qui Christi sunt, carnem suam crucifixerunt cum passionibus et concupiscentiis », quam magnum bonum est. Postremo quid est signum Christi nisi crux Christi? Quod signum nisi adhibeatur sive frontibus credentium, sive ipsi aque ex qua regenerantur, sive oleo quo chrismate unguntur, sive sacrificio quo aluntur, nihil eorum vite perficitur233*.BK
by
bw Eph. 3, 18
bx Gal. 5, 24.
by
¶Fons :
Augustinus Hipponensis,
In Iohannis evangelium tractatus, tract. 118, § 5.1-30, CCSL 36, p. 657 : «Nec
ideo ista non aliquid boni significasse quis dixerit, quia per malos facta sunt, non scilicet per eos qui Christum secuti, sed qui sunt persecuti. Quid enim de ipsa cruce dicturi sumus, quae certe similiter ab inimicis atque impiis Christo facta et impacta est? Et tamen ea significari recte intellegitur quod ait apostolus : Quae sit latitudo, et longitudo, et altitudo, et profundum. Lata est quippe in transuerso ligno, quo extenduntur
pendentis
manus, et significat opera bona, in latitudine caritatis : longa est a transuerso ligno usque ad terram, ubi dorsum pedesque figuntur; et significat perseuerantiam in longitudine temporis usque in finem; alta est in cacumine, quo transuersum lignum sursum uersus exceditur; et significat supernum finem, quo cuncta opera referuntur; quoniam cuncta quae latitudine ac longitudme bene ac perseueranter fiunt, propter altitudinem diuinorum facienda sunt praemiorum; profunda est in ea parte qua in terra figitur; ibi quippe et occulta est, nec uideri potest, sed cuncta eius apparentia et eminentia inde consurgunt, sicut bona nostra de profunditate gratiae Dei, quae comprehendi ac diudicari non potest, uniuersa procedunt. Sed etsi crux Christi hoc solum significet quod ait apostolus : Qui autem Iesu Christi sunt, carnem suam crucifixerunt cum passionibus et concupiscentiis, quam magnum bonum est? Nec tamen facit hoc, nisi concupiscens aduersus carnem spiritus bonus, cum illam crucem Christi fecerit inimicus, id est spiritus malus. Postremo quid est quod omnes nouerunt, signum Christi, nisi crux Christi? Quod signum nisi adhibeatur siue frontibus credentium, siue ipsi aquae ex qua regenerantur, siue oleo quo chrismate unguuntur, siue sacrificio quo aluntur, nihil eorum rite perficitur». [FG2018]
229 Augustinus] + In Ioannem
Ed1953
230 Hec] Nec
Ed1953
231 et] om. Ed1953
232 exceditur] excedit
Ed1953
233 perficitur] proficitur
Ed1953
Numérotation du verset
Io. 19,
prol.|
[Io. 18-19 legitur in feria VI in Parasceve; cf. Ordinarium OP 654 = Cist. = Auxerre = Rom.]
marg.|
{CIO19d8.1}
THEOPHYLACTUS.
234 – [b] Cum milites que ad propriam spectabant secordiam235* prosequebantur236, ipse237* genitricis cura sollicitus est.
[a] Unde dicitur :
[a] Unde dicitur :
234 Theophylactus] Theophylus
Fi309
, Chrysostomus
Urb26
235 secordiam] socordiam
Ed1570 Ed1611 Ed1657 Ed1861 Ed1953
236 prosequebantur] prosequebatur
cacogr. Mt366
, persequebantur Fi309 Urb26 Ed1861
237 ipse] ipso
Ott199 Urb26
, + de
Ed1657 Ed1861 Ed1953
Et milites quidem hec238 fecerunt.
238 hec] hoc
Mt366
Numérotation du verset
Io. 19,25
Stabant239 autem iuxta crucem Iesu mater eius et soror matris eius240, Maria Cleophe et Maria Magdalene241.BL
bz
bz
¶FonsG :
Theophylactus,
Enarratio in Evangelium Ioannis (Io. 19:2),
277B14-C8 :
«[a]
Οἱ μὲν οὖν στρατιῶται ταῦτα ἐποίησαν. Εἱστήκεισαν δὲ παρὰ τῷ σταυρῷ τοῦ Ἰησοῦ ἡ μήτηρ αὐτοῦ, καὶ ἡ ἀδελφὴ τῆς μητρὸς αὐτοῦ Μαρία ἡ τοῦ Κλοπᾶ, καὶ Μαρία ἡ Μαγδαληνή. [...] Οἱ μὲν οὖν στρατιῶται τὰ τῆς οἰκείας ἀνοησίας ἐποίουν· αὐτὸς δὲ τῆς μητρὸς φροντίζει, διδάσκων ἡμᾶς ἄχρι καὶ τῆς τελευταίας ἀναπνοῆς πᾶσαν ποιεῖσθαι ἐπιμέλειαν τῶν γεγεννηκότων ». [CGC2014]* [MM2024 transcr.]
BL
¶Codd. :
Bar484
Cbg133
Fi263
Fi309
La88
Li449
*
Md446
(122va)
Mt366
(
304ra
)
Ott199
(326vb)
Urb26
(289vb)
T46
(319va)
V796
(310vb)
Ed1470
Ed1475b
Ed1570
Ed1657
Ed1611
Ed1861
Ed1953
{MM2019} {MM2024}
239 Stabant
Li449 etc.
] Stabat
Ed1475b
240 et soror matris eius
Bar484 Li449 etc.
]
om. La88
241 mater eius et soror matris... Magdalene] etc.
Ed1611,
mater eius etc.
Ed1657
marg.|
{CIO19d8.1bis}
[sententia apocrypha]
AMBROSIUS. In epistolis.
242
– Maria mater Domini ante crucem stabat Filii. Nullus me hoc docuit nisi sanctus Ioannes evangelista. Mundum alii concussum in passione Domini conscripserunt, celum tenebris obductum, refugisse solem, in paradisum latronem, sed post piam243 confessionem, receptum. Ioannes docuit quod alii non docuerunt, quemadmodum in cruce positus matrem appellaverit. Pluris putavit244 quod victor suppliciorum, pietatis officia matri exhibebat, quam quod regnum celeste donabatur vite eterne245. Nam si religiosum est quod latroni246 donatur vita247, multo uberioris pietatis est quod a Filio mater tanto affectu honoratur. Ecce, inquit, Filius tuus. Ecce mater tua. Testabatur de cruce Christus, et inter matrem atque discipulum dividebat pietatis officia. Condebat Dominus non solum publicum, sed etiam domesticum testamentum. Et hoc eius testamentum significabat248* Ioannes, dignus tanto testatore testis. Bonum testamentum non pecunie, sed vite eterne, quod non atramento scriptum est, sed spiritu Dei vivi : « Lingua mea calamus scribe velociter scribentis »ca . Sed nec Maria minor quam matrem Christi decebat, fugientibus apostolis, ante crucem stabat, et piis spectabat oculis Filii vulnera, quia exspectabat249 non
in
pignoris mortem, sed250* mundi salutem; aut fortasse quia cognoverat per Filii mortem mundi redemptionem, aula regalis etiam sua morte putabat se aliquid publico addituram251 muneri. Sed Iesus non egebat adiutore ad redemptionem omnium, qui omnes sine adiutore servavit. Unde et dicitcb : « Factus sum homo sine adiutorio inter mortuos liber ». Suscepit quidem affectum252 parentis, sed non quesivit alterius auxilium. Hanc imitamini, matres sancte, que in unico Filio dilectissimo tantum materne virtutis exemplum dedit neque enim vos dulciores liberos habetis, neque illud virgo querebat solacium, ut alium posset generare Filium.BM
cc
ca Ps. 44, 2.
cb Ps. 87, 5.
cc
¶Fons :
Ambrosius
, Epistulae extra collectionem traditae, ep. 14, § 109-111, CSEL 82/3, p. 293.1122-294.1156 : «Maria, domini mater, ante crucem filii stabat; nullus me hoc docuit nisi sanctus Iohannes evangelista. Mundum alii concussum in passione domini conscripserunt, caelum tenebris obductum, refugisse solem, in paradisum latronem sed post piam confessionem receptum; Iohannes docuit, quod alii non docuerunt, quemadmodum in cruce positus matrem appellaverit, pluris
putans
quod victor suppliciorum pietatis officia matri exhibebat quam quod regnum caeleste
donabat. Nam si religiosum est quod latroni donatur venia, multo uberioris pietatis est quod a filio mater tanto affectu honoratur : Ecce, inquit, filius tuus, ecce mater tua. Testabatur de cruce Christus et inter matrem atque discipulum dividebat pietatis officia. Condebat dominus non solum publicum sed etiam domesticum testamentum et hoc eius testamentum signabat Iohannes dignus tanto testatore testis. Bonum testamentum non pecuniae sed vitae aeternae, quod non atramento scriptum est sed spiritu dei vivi : Lingua mea calamus scribae velociter scribentis. 110. Sed nec Maria minor quam matrem Christi decebat. Fugientibus apostolis ante crucem stabat et piis spectabat oculis filii vulnera, quia
exspectabat
non pignoris mortem sed mundi salutem aut fortasse quia cognoverat per filii mortem mundi redemptionem aula regalis, etiam sua morte putabat se aliquid publico addituram muneri. Sed Iesus non egebat adiutore ad redemptionem omnium qui omnes sine adiutore servavit. Unde et dicit : Factus sum sicut homo sine adiutorio inter mortuos liber. Suscepit quidem affectum parentis, sed non quaesivit alterius auxilium. 111. Hanc imitamini, matres sanctae, quae in unico filio dilectissimo tantum maternae virtutis exemplum
edidit; neque enim vos dulciores liberos habetis neque illud virgo quaerebat solatium
quod
alium posset generare filium».
¶Nota : Sentence introduite dans la tradition imprimée à partir de l’édition princeps (Ed1470). [MM2020]*
¶Nota : Sentence introduite dans la tradition imprimée à partir de l’édition princeps (Ed1470). [MM2020]*
BM
¶Codd. :
om.
Bar484
Cbg133
Fi263
Fi309
La88
Li449
Md446
Mt366
(
304ra
)
Ott199
T46
Urb26
(289vb)
V796
(310vb);
in
apparatu
reiect.
Ed1876;
def.
V797
Ed1470
Ed1475A
Ed1570
Ed1611
Ed1637
Ed1657
Ed1861
Ed1953
{MM2019} {MM2020}
242 In epistolis] (in epistolis)
Ed1953
243 piam] iam
cacogr. Ed1570
244 putavit] putans
Ed1657
245 donabatur vite eterne] donabat
Ed1657
246 latroni] latro
Ed1470 Ed1475A
247 vita] venia
Ed1657
248 significabat
Ed1470 Ed1475A Ed1611 Ed1637
] signabat
Ed1861 Ed1953
249 exspectabat
Ed1470 Ed1475A Ed1611 Ed1657
] spectabat
Ed1861 Ed1953
250 sed
Ed1470 Ed1475A Ed1611 Ed1657
] + in
Ed1861 Ed1953
251 addituram] adiuturam
Ed1570
252 affectum] affectu
Ed1470 Ed1570
marg.|
{CIO19d8.2}
HIERONYMUS. Contra Helvidium.
253 − Maria ista, que in Marco et Mattheo, Iacobi et Ioseph mater dicitur, fuit uxor Alphei et soror Marie matris Domini quam Mariam Cleophe nunc Ioannes cognominat, a Patre, sive a gentilitate familie, aut quacumque254 alia causa ei nomen imponens. Si autem inde tibi alia atque alia255 videtur, quod alibi256 dicatur257* Iacobi minoris mater, et hic Maria Cleophe, disce Scripture consuetudinem, eumdem hominem diversis nominibus appellari.BN
cd
cd
¶Fons :
Hieronymus
, Adversus Helvidum de Mariae virginitate perpetua, § 13, PL 23,
206A3-13
[=Chadwickcol.196A-B] : «restat conclusio, ut maria ista quae iacobi minoris scribitur
mater,
fuerit
uxor alphaei, et soror mariae matris domini, quam mariam cleophae ioannes euangelista cognominat, siue a patre, siue gentilitate familiae aut quacunque alia causa ei nomen imponens. si autem inde tibi alia atque alia uidetur, quod alibi dicatur : maria iacobi minoris mater : et hic maria cleophae : disce scripturae consuetudinem, eumdem hominem diuersis nominibus
nuncupari». [MM2019]
BN
¶Codd. :
Bar484
Cbg133
Fi263
Fi309
La88
Li449
*
Md446
(122va)
Mt366
Ott199
T46
(319va)
Urb26
(289vb)
V796
(310vb)
Ed1570
Ed1953
{MM2019} {MM2020} {MM2024}
253 Contra Helvidium
Ed1953
]
om. Bar484 Fi263 Fi309 La88
254 quacumque] quecumque
Ott199
255 atque alia]
om. T46
256 quod alibi]
inv. Cbg133
257
dicatur
Li449
Md446
Mt366 Ott199 T46
] + Maria
Bar484 Cbg133 Fi309 Fi263 Fi309
La88
Urb26
Ed1570 Ed1953
marg.|
{CIO19d8.3}
CHRYSOSTOMUS.
258* − [b] Et considera quod imbecillius genus, scilicet mulierum, virilius apparuit [a] iuxta crucem stando, fugientibus discipulis.
BO
ce
ce
¶Fons :
Chrysostomus
, In Io., hom. 85.2.15, Burgundionis versio, BnF, lat. 15284, f.
151va
; Ottob. lat. 227,
f. 151rb;
Arras, BM, 1089, f.
68v
: «Mulieres autem [a]
assistebant cruci.
[b]
Et quod imbecillius genus virilius apparuit tunc. Ita omnia transponebantur de reliquo.
Ipse vero matrem committens, ait: Vide filius tuus
».
<cuius fons> Chrysostomus , In Io., hom. 85, § 2, PG 59, 462.19-21 : « Αἱ δὲ γυναῖκες παρειστήκεισαν τῷ σταυρῷ καὶ τὸ ἀσθενέστερον γένος ἀνδρειότερον ἐφάνη τότε οὕτω πάντα μετεσκευάζετο λοιπόν. Αὐτὸς δὲ τὴν μητέρα παραθέμενος, φησίν· Ἴδε ὁ υἱός σου». [MM2024]
<cuius fons> Chrysostomus , In Io., hom. 85, § 2, PG 59, 462.19-21 : « Αἱ δὲ γυναῖκες παρειστήκεισαν τῷ σταυρῷ καὶ τὸ ἀσθενέστερον γένος ἀνδρειότερον ἐφάνη τότε οὕτω πάντα μετεσκευάζετο λοιπόν. Αὐτὸς δὲ τὴν μητέρα παραθέμενος, φησίν· Ἴδε ὁ υἱός σου». [MM2024]
BO
¶Codd. :
Bar484
Fi263
La88
Li449
Md446
(122vb)
Mt366
(
304ra
)
T46
(319va)
Ed1470
Ed1953
{MM2019}
258 Chrysostomus]
om. Md446,
+ In Ioannem
Ed1953
marg.|
{CIO19d8.4}
AUGUSTINUS. De consensu evangelistarum. − [b] Nisi autem Mattheus et Lucas Mariam Magdalene nominassent, potuissemus dicere alias a longe, alias iuxta crucem fuisse. Nullus enim eorum preter Ioannem matrem Domini commemoravit. Nunc ergo quomodo intelligitur eadem Maria Magdalene, et a longe stetisse cum aliis mulieribus, sicut Mattheus et Lucas dicunt, et iuxta crucem fuisse, sicut Ioannes dicit, nisi quia in tanto intervallo erant ut et259* iuxta dici possent, quia in conspectu eius presto aderant, et a longe in conspectu turbe propinquius circumstantis cum centurione et militibus? Possumus etiam intelligere quod ille que simul aderant cum matre Domini, postquam eam discipulo commendavit, abire iam ceperant, ut a densitate turbe se eruerent, et cetera que facta sunt, longius intuerentur; ut ceteri evangeliste, qui post mortem Domini eas260 commemoraverunt, iam longe stantes commemorarent. [a] Quid autem interest ad veritatem quod quasdam mulieres pariter omnes, quasdam singuli nominaverunt?cf
BP
cf
¶Fons :
Augustinus Hipponensis,
De consensu evangelistarum, lib. 3, c. 21, § 58, p. 347.4-348.15 : «[a]
Quid
enim
interest ad ueritatem, quod quasdam mulieres pariter, quasdam singuli nominauerunt? [b] [...] Qua in re nisi apertissime mattheus quoque et lucas mariam Magdalenen nominassent,
possemus
dicere, alias a longe, alias iuxta crucem fuisse. nullus enim eorum praeter iohannem matrem Domini commemorauit. nunc ergo quomodo intellegitur eadem maria Magdalene et a longe stetisse cum aliis mulieribus, sicut mattheus et lucas dicunt, et iuxta crucem fuisse, sicut iohannes dicit, nisi quia in tanto interuallo erant, ut et iuxta dici possent, quia in conspectu eius praesto aderant, et a longe in
conparatione
turbae propinquius circumstantis cum centurione et militibus? possumus etiam intellegere, quod illae quae simul aderant cum matre Domini, postquam eam discipulo commendauit, abire iam coeperant, ut a densitate turbae se
exuerent, et cetera quae facta sunt longius intuerentur, ut ceteri evangelistae qui post mortem Domini eas commemorauerunt iam longe stantes commemorarent». [FG2015]
259 et ]
om. Ed1953
260 eas] ea
Li449
marg.|
{CIO19d8.5}
CHRYSOSTOMUS. − Et cum alie mulieres astarent, nullius alterius meminit nisi matris, docens nos plus aliquid matribus prebere. Sicut enim parentes circa spiritualia adversantes neque nosse oportet ita, quando nihil impediunt, omnia decet eis prebere et aliis preferre. BQ
cg
Unde subditur :
Unde subditur :
cg
¶Fons :
Chrysostomus
, In Io., hom. 85.2.19-20, Burgundionis versio, BnF, lat. 15284, f.
151vb
; BAV, Ott. lat. 227, f.
151rb
; Arras, BM, 1089, f.
68v
: «19. Propter quid enim
nullius alterius meminit
mulieris
et nimirum
et alia stabat
,
docens [Arras; dicens Ott227 P15284] nos plus aliquid prebere matribus
? 20
. Sicut enim adversantes genitores [Arras, mulieres Ott227 P15284] circa
[
sic Ott227 P15284
]
spiritualia neque nosse oportet, ita quando nihil impediunt,
omne decens
est utique
prebere eis et
ante [om. Arras] alios
eos
ponere
pro quibus genuerunt, pro quibus aluerunt [abluerunt
Ott227 P15284
], pro quibus decem milia sustinuerunt versuta».
<cuius fons> Chrysostomus , In Io., hom. 85, § 2 (Io. 19:27), PG 59, 462.29-35 : « Διατί γὰρ μηδεμιᾶς ἄλλης ἐμνημόνευσε γυναικὸς, καίτοι καὶ ἑτέρα εἰστήκει; Διδάσκων ἡμᾶς πλέον τι νέμειν ταῖς μητράσιν. Ὥσπερ γὰρ ἐναντιουμένοις τοῖς γονεῦσι περὶ τὰ πνευματικὰ, οὐδὲ εἰδέναι χρή· οὕτως ὅταν μηδὲν ἐμποδίζωσιν, ἅπαν τὸ εἰκὸς ἀπονέμειν αὐτοῖς δεῖ, καὶ πρὸ τῶν ἄλλων αὐτοὺς τιθέναι, ἀνθ’ ὧν ἔτεκον, ἀνθ’ ὧν ἀνέθρεψαν, ἀνθ’ ὧν μυρία ὑπέστησαν δεινά». [MM2024]
<cuius fons> Chrysostomus , In Io., hom. 85, § 2 (Io. 19:27), PG 59, 462.29-35 : « Διατί γὰρ μηδεμιᾶς ἄλλης ἐμνημόνευσε γυναικὸς, καίτοι καὶ ἑτέρα εἰστήκει; Διδάσκων ἡμᾶς πλέον τι νέμειν ταῖς μητράσιν. Ὥσπερ γὰρ ἐναντιουμένοις τοῖς γονεῦσι περὶ τὰ πνευματικὰ, οὐδὲ εἰδέναι χρή· οὕτως ὅταν μηδὲν ἐμποδίζωσιν, ἅπαν τὸ εἰκὸς ἀπονέμειν αὐτοῖς δεῖ, καὶ πρὸ τῶν ἄλλων αὐτοὺς τιθέναι, ἀνθ’ ὧν ἔτεκον, ἀνθ’ ὧν ἀνέθρεψαν, ἀνθ’ ὧν μυρία ὑπέστησαν δεινά». [MM2024]
Numérotation du verset
Io. 19,26
Cum vidisset ergo Iesus matrem et discipulum stantem quem diligebat, dicit matri sue : Mulier ecce Filius tuus.
marg.|
{CIO19d8.6}
BEDA.
261 − Dilectionis indicio evangelista suam demonstrat personam non quod, exceptis ceteris, solus sed pre ceteris familiarius propter privilegium castitatis a Domino amabatur quoniam, virgo ab eo vocatus, virgo permansit in evum.BR
ch
ch
¶Fons :
Haimo Autissiodorensis,
In Io. 19:26 [RB-7229], Würzburg, Univ., M.p.th.f.15., f.
185v
; Utrecht, Univ., 76, f.
125vb
: «Sciendum est quia maluit beatus Ioannes
dilectionis indicio
,
quam proprio vocabulo suam
demonstrare
personam. Quod autem dicit : Quem diligebat Iesus, non intellegendum est quod exceptis ceteris eum solum diligeret, sed quod pre ceteris familiarius
unum; et hoc quidem ad
privilegium pertinet sue virginitatis : virgo namque a domino
electus est et virgo in evum permansit [om. Utrecht]; virgo autem ideo electus est, ut ei dominus virginem matrem commendaret».
<ex quo> = Heiricus Autissiodorensis , Homiliae per circulum anni, pars hiemalis, hom. 65, CCCM 116B, lin. 1187 sqq.
<cuius fons> Cf. Beda Venerabilis , Homeliarum evangelii libri, lib. 1, hom. 9, CCSL 122, lin. 55 sqq. : «Diligebat autem eum iesus non exceptis ceteris singulariter solum sed prae ceteris quos diligebat familiarius unum quem specialis praerogatiua castitatis ampliori dilectione fecerat dignum. Omnes quippe se diligere probat quibus ante passionem loquitur : sicut dilexit me pater, et ego dilexi uos; manete in dilectione mea. Sed hunc prae omnibus diligit qui uirgo electus ab ipso uirgo in aeuum permansit».
¶Nota : Haimo ou l’homéliaire d’Eric justifient le texte de la sentence dont le noyau seul vient de Bède. On retrouve des expressions similaires dans d’autres passages du commentaires d’Haimon : Haimo Autissiodorensis, In Io. 21:20 [RB-7229], ed. M. Gorman , RevBen 115 (2007), p. 104.1059-105.1262 : «Diligebat autem eum Iesus non exceptis ceteris singulariter solum , sed prae ceteris familiarius unum. Omnes quippe se diligere probat quibus ante passionem loquitur dicens, Sicut dilexit me pater, et ego dilexi uos. Sed hunc prae ceteris dilexit, qui uirgo electus uirgo permansit in aeuum». Haimo Autissiodorensis, In Io. 21:24 [RB-7229], ed. M. Gorman , RevBen 115 (2007), p. 110.1238 : «Hinc est discipulus gui testimonium perhibet de his et scripsit haec. Ecce beatus Iohannes suam personam designat ex officio quam superius proprio uitauit designare uocabulo. Attamen sciendum quia superius duplici indicio [+ suam personam ostendit dilectionis scilicet et retributionis hic autem solo officio Ut76], sed non praetereunter est intuendum quod dicit, Qui testimonium perhibet de his et scripsit haec». [MM2020]
<ex quo> = Heiricus Autissiodorensis , Homiliae per circulum anni, pars hiemalis, hom. 65, CCCM 116B, lin. 1187 sqq.
<cuius fons> Cf. Beda Venerabilis , Homeliarum evangelii libri, lib. 1, hom. 9, CCSL 122, lin. 55 sqq. : «Diligebat autem eum iesus non exceptis ceteris singulariter solum sed prae ceteris quos diligebat familiarius unum quem specialis praerogatiua castitatis ampliori dilectione fecerat dignum. Omnes quippe se diligere probat quibus ante passionem loquitur : sicut dilexit me pater, et ego dilexi uos; manete in dilectione mea. Sed hunc prae omnibus diligit qui uirgo electus ab ipso uirgo in aeuum permansit».
¶Nota : Haimo ou l’homéliaire d’Eric justifient le texte de la sentence dont le noyau seul vient de Bède. On retrouve des expressions similaires dans d’autres passages du commentaires d’Haimon : Haimo Autissiodorensis, In Io. 21:20 [RB-7229], ed. M. Gorman , RevBen 115 (2007), p. 104.1059-105.1262 : «Diligebat autem eum Iesus non exceptis ceteris singulariter solum , sed prae ceteris familiarius unum. Omnes quippe se diligere probat quibus ante passionem loquitur dicens, Sicut dilexit me pater, et ego dilexi uos. Sed hunc prae ceteris dilexit, qui uirgo electus uirgo permansit in aeuum». Haimo Autissiodorensis, In Io. 21:24 [RB-7229], ed. M. Gorman , RevBen 115 (2007), p. 110.1238 : «Hinc est discipulus gui testimonium perhibet de his et scripsit haec. Ecce beatus Iohannes suam personam designat ex officio quam superius proprio uitauit designare uocabulo. Attamen sciendum quia superius duplici indicio [+ suam personam ostendit dilectionis scilicet et retributionis hic autem solo officio Ut76], sed non praetereunter est intuendum quod dicit, Qui testimonium perhibet de his et scripsit haec». [MM2020]
261 Beda]
lac. La88
marg.|
{CIO19d8.7}
CHRYSOSTOMUS. − [b] Pape262, quanto discipulum honoravit honore ! [a]
Sed ipse seipsum occultat, moderata263* sapiens. Si enim vellet gloriari et causam utique adiecisset propter quam amabatur. Etenim conveniens est
264 magnam quamdam et mirabilem esse causam. Ideo autem nihil aliud Ioanni loquitur, neque consolatur tristantem, quoniam tempus non erat verborum consolatione265. Sed neque parum erat honorari eum266 tali honore267. [d] Quia vero conveniens erat matrem existentem dolere et268* procurationem querere, [c] quia ipse aberat, discipulo qui diligebatur tradidit diligentiam habituro.
Unde sequitur :
Unde sequitur :
262 Pape] Cape
cacogr. Mt366
263 moderata
Bar484 La88 Li449 Ott199 Ed1475A etc.
] moderate
Mt366 Ed1571 Ed1657
Ed1953
264 est]
om. Mt366
265 consolatione] consolationi opportunum
Ed1657
266 eum] eam
Ed1571
267 honore] honorace
Ott199
268 dolere et
Ed1475A etc.
] dolore oppressam
Ed1571 Ed1657 Ed1953
Numérotation du verset
Io. 19,27
Deinde dicit discipulo : Ecce mater tua. BS
ci
ci
¶Fons :
Chrysostomus
, In Io., hom. 85.2.5-6, 16-17, Burgundionis versio, BnF, lat. 15284, f.
151va
; Arras, BM, 1089, f.
68va
: «
[a] [5] Rursus seipsum occultat moderata sapiens [sapere
Ott227 P15284]. Si enim vellet gloriari et causam utique adiecisset, propter quam amabatur. Etenim
decens
quamdam magnam esse et [esse et : Arras, om. Ott. P15284] mirabilem. [6] Cuius autem gratia
nihil aliud Ioanni loquitur neque consolatur eum tristantem? Quoniam tempus non [om. Arras] erat verborum horum consolatio,
sed et aliter, neque parvum erat honorari [honorare Ott227 P15284] eum honore tali, et cum matre assessionis accipere mercedem. [...] [15] [...] Ipse vero matrem committens, ait: Vide filius tuus. [b] [16] Pape, de honore quanto discipulum honoravit honore!
[c]
Quia enim ipse
abibat, de reliquo discipulo tradidit diligentiam habituro. [d] [17] Quia
enim decens
erat seu matrem existentem dolere et procurationem querere, decenter eam committit ei qui diligebatur. Et huic ait: Vide
mater tua».
<cuius fons> Chrysostomus , In Io., hom. 85, § 2, PG 59, 461-462 : «[a] Πάλιν ἑαυτὸν κρύπτει ὁ Ἰωάννης μετριάζων· εἰ γὰρ ἐβούλετο κομπάζειν, καὶ τὴν αἰτίαν ἂν ἐνέθηκε, δι’ ἢν ἠγαπᾶτο· καὶ γὰρ εἰκὸς ἦν μεγάλην τινὰ εἶναι καὶ θαυμαστήν. Τίνος δὲ ἕνεκεν οὐδὲν ἕτερον τῷ Ἰωάννῃ διαλέγεται, οὐδὲ παραμυθεῖται αὐτὸν κατηφοῦντα; Ὅτι καιρὸς οὐκ ἦν τῆς τῶν ῥημάτων παρακλήσεως. Καὶ ἄλλως δὲ, οὐ μικρὸν ἦν τὸ τιμηθῆναι αὐτὸν τιμῇ τοιαύτῃ, καὶ τῆς παραμονῆς λαβεῖν τὸν μισθόν. [...] Αὐτὸς δὲ τὴν μητέρα παραθέμενος, φησίν· Ἴδε ὁ υἱός σου. [b] Βαβαὶ τῆς τιμῆς! ὅσῃ τὸν μαθητὴν ἐτίμησε τιμῇ! . [c] Ἐπειδὴ γὰρ αὐτὸς ἀπῄει λοιπὸν, τῷ μαθητῇ παρέδωκε τημελήσοντι. [d] Ἐπειδὴ γὰρ εἰκὸς ἦν, ἅτε μητέρα οὖσαν, ἀλγεῖν καὶ τὴν προστασίαν ζητεῖν, εἰκότως αὐτὴν ἐγχειρίζει τῷ ποθουμένῳ. Τούτῳ φησίν· Ἴδε ἡ μήτηρ σου. Ταῦτα δὲ ἔλεγε, συνάπτων αὐτοὺς εἰς ἀγάπην· ὅπερ οὖν καὶ ὁ μαθητὴς συνιεὶς, εἰς τὰ ἴδια αὐτὴν ἔλαβε».
¶Nota: Le grec indique que l’évangéliste Jean, “par modération” (en étant modéré), évite de se désigner par son nom. L’usage du participe présent μετριάζων laisse deux possibilités d’interprétation: il peut être associé adverbialement au verbe κρύπτει (cacher), ou associé en apposition au sujet du verbe : Jean. Au lieu de traduire ὁ Ἰωάννης μετριάζων, Burgundio utilise selon son habitude la locution infinitive à la place du participe : sapere moderata, en éludant Jean, sujet du verbe κρύπτει. C’est ce sens adverbial, associé à occultat qu’exprime la leçon moderate, restituée par la branche de la tradition imprimée de la Catena issue de Ed1475C, suivie par Antoine de Sienne (Ed1571 etc.) et Nicolaï (Ed1657). Bien qu’elle soit sans fondement dans la tradition latine de la Catena, cette leçon a été retenue par la Secunda Veneta (Ed1746 => Marietti => Index thomisticus => Corpus thomisticum) qui, fréquemment retiennent les mauvaises leçons de Nicolaï et rejettent les bonnes. Plus fidèle au grec, la tradition manuscrite primitive de la Catena avait restitué la forme participiale moderata sapiens : “<Jean> goûtant les choses modérées, se tient caché”. [MM2024]
<cuius fons> Chrysostomus , In Io., hom. 85, § 2, PG 59, 461-462 : «[a] Πάλιν ἑαυτὸν κρύπτει ὁ Ἰωάννης μετριάζων· εἰ γὰρ ἐβούλετο κομπάζειν, καὶ τὴν αἰτίαν ἂν ἐνέθηκε, δι’ ἢν ἠγαπᾶτο· καὶ γὰρ εἰκὸς ἦν μεγάλην τινὰ εἶναι καὶ θαυμαστήν. Τίνος δὲ ἕνεκεν οὐδὲν ἕτερον τῷ Ἰωάννῃ διαλέγεται, οὐδὲ παραμυθεῖται αὐτὸν κατηφοῦντα; Ὅτι καιρὸς οὐκ ἦν τῆς τῶν ῥημάτων παρακλήσεως. Καὶ ἄλλως δὲ, οὐ μικρὸν ἦν τὸ τιμηθῆναι αὐτὸν τιμῇ τοιαύτῃ, καὶ τῆς παραμονῆς λαβεῖν τὸν μισθόν. [...] Αὐτὸς δὲ τὴν μητέρα παραθέμενος, φησίν· Ἴδε ὁ υἱός σου. [b] Βαβαὶ τῆς τιμῆς! ὅσῃ τὸν μαθητὴν ἐτίμησε τιμῇ! . [c] Ἐπειδὴ γὰρ αὐτὸς ἀπῄει λοιπὸν, τῷ μαθητῇ παρέδωκε τημελήσοντι. [d] Ἐπειδὴ γὰρ εἰκὸς ἦν, ἅτε μητέρα οὖσαν, ἀλγεῖν καὶ τὴν προστασίαν ζητεῖν, εἰκότως αὐτὴν ἐγχειρίζει τῷ ποθουμένῳ. Τούτῳ φησίν· Ἴδε ἡ μήτηρ σου. Ταῦτα δὲ ἔλεγε, συνάπτων αὐτοὺς εἰς ἀγάπην· ὅπερ οὖν καὶ ὁ μαθητὴς συνιεὶς, εἰς τὰ ἴδια αὐτὴν ἔλαβε».
¶Nota: Le grec indique que l’évangéliste Jean, “par modération” (en étant modéré), évite de se désigner par son nom. L’usage du participe présent μετριάζων laisse deux possibilités d’interprétation: il peut être associé adverbialement au verbe κρύπτει (cacher), ou associé en apposition au sujet du verbe : Jean. Au lieu de traduire ὁ Ἰωάννης μετριάζων, Burgundio utilise selon son habitude la locution infinitive à la place du participe : sapere moderata, en éludant Jean, sujet du verbe κρύπτει. C’est ce sens adverbial, associé à occultat qu’exprime la leçon moderate, restituée par la branche de la tradition imprimée de la Catena issue de Ed1475C, suivie par Antoine de Sienne (Ed1571 etc.) et Nicolaï (Ed1657). Bien qu’elle soit sans fondement dans la tradition latine de la Catena, cette leçon a été retenue par la Secunda Veneta (Ed1746 => Marietti => Index thomisticus => Corpus thomisticum) qui, fréquemment retiennent les mauvaises leçons de Nicolaï et rejettent les bonnes. Plus fidèle au grec, la tradition manuscrite primitive de la Catena avait restitué la forme participiale moderata sapiens : “<Jean> goûtant les choses modérées, se tient caché”. [MM2024]
marg.|
{CIO19d8.8}
AUGUSTINUS.
269* − Hec nimirum est illa hora de qua Iesus aquam conversurus in vinum dixerat matricj : « Quid mihi et tibi est, mulier? Nondum venit hora mea ». Tunc enim divina facturus, non divinitatis sed270* infirmitatis271 matrem velut incognitam repellebat. Nunc autem humana iam patiens, ex qua fuerat factus272* homo, affectu commendabat humano. Moralis igitur insinuatur locus, et exemplo suo instruit preceptor bonus, ut a filiis piis impendatur cura parentibus tamquam lignum illud ubi erant fixa membra morientis, etiam cathedra fuerit magistri docentis.ck
BT
cj Io. 2, 4.
ck
¶Fons :
Augustinus Hipponensis,
In Iohannis evangelium tractatus, tract. 119, § 1.10-19, § 2.1-5, CCSL 36, p. 658 : «[§ 1]
Haec nimirum est illa hora de qua Iesus aquam conuersurus in uinum, dixerat matri : Quid mihi et tibi est, mulier? nondum uenit hora mea. Hanc itaque horam praedixerat quae tunc nondum uenerat, in qua deberet agnoscere moriturus, de qua fuerat mortaliter natus. Tunc ergo diuina facturus, non diuinitatis, sed infirmitatis matrem uelut incognitam repellebat; nunc autem humana iam patiens, ex qua fuerat factus homo, affectu commendabat humano. Tunc enim qui Mariam creauerat, innotescebat uirtute; nunc uero quod Maria pepererat, pendebat in cruce. [§ 2]
Moralis igitur insinuatur locus. Facit quod faciendum admonet, et exemplo suo suos instruxit
praeceptor bonus, ut a filiis piis impendatur cura parentibus; tamquam lignum illud ubi erant fixa membra morientis, etiam cathedra fuerit magistri docentis». [FG2018]*
269 Augustinus] + In Ioannem
Ed1953
270 sed] + humanitatis vel
Ed1953
271 infirmitatis
La88 Ed1953
] infinitatis
Li449
272 fuerat factus
Li449
]
inv. La88 Ed1953,
factus est
Ed1475A
marg.|
{
CIO19d8.9}
CHRYSOSTOMUS.
273* − [b] Ita etiam et274* Marcionis obstruit inverecundiam. Si enim non genitus est secundum carnem, neque matrem habuit; cuius gratia tantam circa eam solam facit providentiam. [a] Intuere autem qualiter cum crucifigeretur, universa imperturbate agebat, discipulo loquens de matre, prophetias implens, latroni bonam spem tribuens. Ante autem quam275* crucifigeretur, trepidans videtur. Nam illic quidem nature imbecillitas demonstrata est, hic autem virtutis superabundantia ostendebatur. Sed et nos per hoc erudit ; si autem276* adversa conturbamur: non propterea desistere; cum in277* agonem ingressi fuerimus : omnia sustinere ut facilia et levia.BU
cl
cl
¶Fons :
Chrysostomus
, In Io., hom. 85.2.7-9, 21, Burgundionis versio, BnF, lat. 15284, f.
151va
; Arras, BM, 1089, f.
68va
: «[a]
7
. Tu vero mihi intuere qualiter et cum crucifigeretur universa imperturbate agebat, discipulo loquens de matre prophetias implens, latroni
benignam substituens
spem, quamvis antequam crucifigeretur videtur sudans, agoniam patiens trepidans.
8. Quid umquam igitur [igitur umq. : Ott227 P15284] hoc est? Nihil anxium, nihil immanifestum. Nam illic quidem [Ott227 P15284, om. Arras] nature imbecillitas demonstrata, hic autem virtutis superabundantia ostendebatur [Arras, demonstrabatur Ott227 P15284]. 9.
Aliter autem
et nos per utraque hec
erudit,
etsi ante versuta tumultuamur,
non propterea desistere a versutiis. Cum vero in agonem ingressi fuerimus omnia facilia et levia. [...] [b] 21.
Ita et Marcionis obstruit inverecundiam. Si enim non genitus est secundum carnem, neque matrem habuit, cuius gratia tantam circa eam solam facit providentiam?»
<cuius fons> Chrysostomus , In Io., hom. 85, § 2 (Io. 19:27), PG 59, 461.53-462.63, 36-39 : «[a] Σὺ δέ μοι σκόπει πῶς καὶ ἐσταυρωμένος ἅπαντα ἀταράχως ἔπραττε, τῷ μαθητῇ διαλεγόμενος περὶ τῆς μητρὸς, προφητείας πληρῶν, τῷ λῃστῇ χρηστὰς ὑποτείνων ἐλπίδας. Καίτοι γε πρὶν ἢ σταυρωθῆναι φαίνεται ἱδρῶν, ἀγωνιῶν, δεδοικώς. Τί ποτε οὖν τοῦτό ἐστιν; Οὐδὲν ἄπορον, οὐδὲν ἀσαφές. Ἐκεῖ μὲν γὰρ ἡ τῆς φύσεως ἀσθένεια ἐδείχθη· ἐνταῦθα δὲ ἡ τῆς δυνάμεως περιουσία ἐδείκνυτο. Ἄλλως δὲ, καὶ ἡμᾶς δι’ ἀμφοτέρων παιδεύει τούτων, κἂν πρὸ τῶν δεινῶν θορυβώμεθα, μὴ διὰ τοῦτο ἀφίστασθαι τῶν δεινῶν· ἐπειδὰν δὲ εἰς τὸν ἀγῶνα ἐμβῶμεν, πάντα ῥᾷστα καὶ εὔκολα ἡγεῖσθαι. [...] [b] Οὕτω καὶ Μαρκίωνος ἐπιστομίζει τὴν ἀναισχυντίαν. Εἰ γὰρ μὴ ἐγεννήθη κατὰ σάρκα, μηδὲ μητέρα ἔσχε, τίνος ἕνεκεν τοσαύτην περὶ αὐτὴν μόνην ποιεῖται πρόνοιαν;».[MM2024]
<cuius fons> Chrysostomus , In Io., hom. 85, § 2 (Io. 19:27), PG 59, 461.53-462.63, 36-39 : «[a] Σὺ δέ μοι σκόπει πῶς καὶ ἐσταυρωμένος ἅπαντα ἀταράχως ἔπραττε, τῷ μαθητῇ διαλεγόμενος περὶ τῆς μητρὸς, προφητείας πληρῶν, τῷ λῃστῇ χρηστὰς ὑποτείνων ἐλπίδας. Καίτοι γε πρὶν ἢ σταυρωθῆναι φαίνεται ἱδρῶν, ἀγωνιῶν, δεδοικώς. Τί ποτε οὖν τοῦτό ἐστιν; Οὐδὲν ἄπορον, οὐδὲν ἀσαφές. Ἐκεῖ μὲν γὰρ ἡ τῆς φύσεως ἀσθένεια ἐδείχθη· ἐνταῦθα δὲ ἡ τῆς δυνάμεως περιουσία ἐδείκνυτο. Ἄλλως δὲ, καὶ ἡμᾶς δι’ ἀμφοτέρων παιδεύει τούτων, κἂν πρὸ τῶν δεινῶν θορυβώμεθα, μὴ διὰ τοῦτο ἀφίστασθαι τῶν δεινῶν· ἐπειδὰν δὲ εἰς τὸν ἀγῶνα ἐμβῶμεν, πάντα ῥᾷστα καὶ εὔκολα ἡγεῖσθαι. [...] [b] Οὕτω καὶ Μαρκίωνος ἐπιστομίζει τὴν ἀναισχυντίαν. Εἰ γὰρ μὴ ἐγεννήθη κατὰ σάρκα, μηδὲ μητέρα ἔσχε, τίνος ἕνεκεν τοσαύτην περὶ αὐτὴν μόνην ποιεῖται πρόνοιαν;».[MM2024]
273 Chrysostomus] + In Ioannem
Ed1953
274 Ita etiam et
La88 Mt366 Li449
] Itaque etiam
Ed1470 Ed1953
275 ante autem quam] antequam autem
Ed1953
276 autem
Li449 Mt366
] ante
Ed1953
277 in
Li449 Mt366
] vero
Ed1953
marg.|
{CIO19d8.10}
AUGUSTINUS.
278* − Quia ergo matri quam279 relinquebat, alterum pro se filium quodammodo providebat, cur hoc fecerit ostenditur
280
* in hoc quod subditur :
278 Augustinus]
om. Bar484*,
+ In Ioannem
Ed1953
279 quam
Cbg133 Ed1953
] qa<m>
Bar484 La88 Li449
280 ostenditur] ostendit
Ed1953
Et ex illa hora281 accepit eam discipulus in sua282.
281 hora
La88 La88@ Li449 Weber
]
om. Li449@
282 sua
Bar484 Li449 Weber
] suam
Cbg133@ La88 La88@ Li449@,
s.
Cbg133
marg.|
Sed
in
que
sua
Ioannes matrem Domini accepit? Neque enim non ex eis erat qui dixerant283 eicm : « Ecce nos dimisimus omnia et secuti sumus te ». Suscepit ergo
eam in sua,
non predia284 que nulla propria possidebat, sed officia que propria dispensatione exequenda curabat.BV
cn
cm Mt. 19, 27.
cn
¶Fons :
Augustinus Hipponensis,
In Iohannis evangelium tractatus, tract. 119, § 2.12-15, § 3.1-23, CCSL 36, p. 658-659 : «[§ 2] Quid autem tam cuique domesticum quam parentes filiis, aut parentibus filii? Huius itaque saluberrimi praecepti ipse magister sanctorum de seipso constituebat exemplum, quando non ut famulae Deus quam creauerat ec regebat, sed ut matri homo de qua creatus fuerat et quam relinquebat, alterum pro se quodammodo filium prouidebat. Nam cur hoc fecerit, quod
sequitur indicat; ait enim evangelista :
Et
ex
illa
hora
accepit
eam
discipulus
in
sua
,
de seipso dicens. Sic quippe commemorare se solet, quod eum diligebat Iesus; qui utique omnes, sed ipsum prae ceteris et familiarius diligebat, ita ut in conuiuio super pectus suum discumbere faceret; credo ut istius evangelii, quod per eum fuerat praedicaturus, diuinam excellentiam hoc modo altius commendaret. [§ 3]
Sed in quae sua Iohannes matrem Domini accepit? Neque enim non ex eis erat qui
dixerunt
ei : Ecce nos dimisimus omnia, et secuti sumus te. Sed ibi quoque audierat : Quicumque ista dimiserit propter me, accipiet in hoc saeculo centies tantum. Habebat ergo ille discipulus centupliciter plura quam dimiserat, in quae susciperet eius matrem qui illa donauerat. [...]
Suscepit ergo eam in sua, non praedia, quae nulla propria possidebat, sed officia, quae propria dispensatione exsequenda curabat». [FG2018]
283 dixerant] dixerat
cacogr. Li449
284 predia] media
La88
marg.|
{CIO19d8.11}
BEDA. − Alia littera habet
Accepit eam discipulus in suam
, quidam volunt
‘
in suam matrem’ sed congruentius subauditur ‘in suam curam’.BW
co
co
¶Fons : <revera>
Haimo Autissiodorensis,
In Io. [RB-7229], Würzburg, Univ., M.p.th.f.15., f.
186r20-23
; Utrecht, Univ., 76, f.
125vb
: <ex quo> =
Heiricus Autissiodorensis
, Homiliae per circulum anni, pars hiemalis, hom. 65, CCCM 116B, lin. 1212 sqq. : «Ex illa hora
accepit eam discipulus in suam
. Hoc loco
quidam
[quidem
Haimo (Wu15)
]
uolunt
subaudiri
matrem sed congruentius subauditur curam*».
* Hoc... curam] om. Haimo (Ut76)
<potius quam> Petrus Comestor , Historia scolastica (evangelica), c. 174, PL 198, 1631B-C : «Et ex illa hora accepit eam discipulus in suam, quasi suam habens matrem, vel in suam, quasi potestatem, vel in communionem rerum suarum. Tamen nil creditur habuisse proprium, sed cum esset beata Virgo cum apostolis, iste specialem ejus curam habebat». Cf. Glossa ordinaria (Io. 19, 27) [Strasbourg, 1481, t. 4, facsim., p. 267b interl.], ed. Gloss-e : «In suam : matrem».
<Non hab.> Beda (PL LLT) [MM2019]
* Hoc... curam] om. Haimo (Ut76)
<potius quam> Petrus Comestor , Historia scolastica (evangelica), c. 174, PL 198, 1631B-C : «Et ex illa hora accepit eam discipulus in suam, quasi suam habens matrem, vel in suam, quasi potestatem, vel in communionem rerum suarum. Tamen nil creditur habuisse proprium, sed cum esset beata Virgo cum apostolis, iste specialem ejus curam habebat». Cf. Glossa ordinaria (Io. 19, 27) [Strasbourg, 1481, t. 4, facsim., p. 267b interl.], ed. Gloss-e : «In suam : matrem».
<Non hab.> Beda (PL LLT) [MM2019]
Numérotation du verset
Io. 19,
distinctio 9
distinctio 9
marg.|
{CIO19d9.1}
AUGUSTINUS.
285* − Patiebatur hec omnia qui apparebat homo, et idem ipse286* disponebat hec omnia qui latebat Deus.
Unde dicitur :
Unde dicitur :
285 Augustinus
Li449
] + In Ioannem
Ed1953
286 idem ipse]
inv. Ed1953
Numérotation du verset
Io. 19,28
Postea sciens Iesus quia iam consummata sunt omnia287* ut consummaretur Scriptura,
287 Iesus... omnia] Iesus quia omnia consummata sunt
La88 Mt366,
quoniam omnia consummata sunt
Ed1953
marg.|
id est quod Scriptura predixeratcp : « Et in siti mea potaverunt me aceto »,
cp Ps. 68, 22.
dicit288* : Sitio,
288 dicit codd. codd@] dixit Ed1953 cum Weber
marg.|
tamquam diceret : Hoc minus fecistis date quod estis. Iudei quippe ipsi erant acetum, degenerantes a vino patriarcharum et prophetarum289.
289 et prophetarum]
om. Mt366
Numérotation du verset
Io. 19,29
Vas ergo positum erat290* in291 aceto plenum
290 positum erat]
inv. codd@
291 in Li449 Mt366] om. La88 codd@ Ed1953 cum Clementina Weber
marg.|
tamquam enim de pleno vase, de iniquitate mundi huius impletum cor habentes, velut spongia, cavernosis quodammodo atque tortuosis latibulis fraudulentum.
Unde sequitur :
Unde sequitur :
Illi autem spongiam plenam aceto, hyssopo circumponentes, obtulerunt ori eius.BX
cq
cq
¶Fons :
Augustinus Hipponensis,
In Iohannis evangelium tractatus, tract. 119, § 4.12-22, CCSL 36, p. 659-660 : «Homo namque apparebat qui Deus latebat; patiebatur haec omnia qui apparebat, et idem ipse disponebat haec omnia qui latebat. Vidit ergo quia consummata sunt omnia quae oportebat ut fierent antequam acciperet acetum et traderet spiritum; atque ut hoc etiam consummaretur quod scriptura praedixerat : Et in siti mea potauerunt me aceto, Sitio, inquit; tamquam diceret : Hoc minus fecistis, date quod estis. Iudaei quippe ipsi erant acetum, degenerantes a uino patriarcharum et prophetarum; et tamquam de pleno uase, de iniquitate mundi huius
impleti, cor habentes uelut
spongiam, cauernosis quodammodo atque tortuosis latibulis fraudulentum». [FG2018]*
marg.|
{CIO19d9.2}
CHRYSOSTOMUS.
292*{hom.84} . − Neque enim ex his que videbant facti sunt mansueti, sed seviebant magis, et eum potabant, condemnatorum293 pocula offerentes propterea enim hyssopus appositus erat.BY
292 Chrysostomus] + In Ioannem
Ed1953
293 condempnatorum] condempnaturum
Mt366
marg.|
{CIO19d9.3}
AUGUSTINUS.
294 − Hyssopum autem, cui circumposuerunt spongiam aceto plenam, quoniam herba est295 humilis et pectus purgat, Christi humilitatem congruenter accipimus296, quam circumdederunt et se circumvenisse putaverunt. Christi297 namque humilitate mundamur. Nec298* moveat quomodo spongiam299 ori eius potuerint300* admovere qui in cruce “fuerat exaltatus a terra”cr. Sicut enim apud alios evangelistas legitur, quod hic pretermisit, in arundine est factum301* ut in spongia talis potus ad crucis sublimia levaretur.cs
BZ
cr Cf. Io. 12, 32.
cs
¶Fons :
Augustinus Hipponensis,
In Iohannis evangelium tractatus, tract. 119, § 4.22-28, § 5.1-4, CCSL 36, p. 660 : «[§ 4]
Hyssopum autem cui circumposuerunt spongiam aceto plenam, quoniam herba est humilis, et pectus purgat, ipsius Christi humilitatem congruenter accipimus, quam circumdederunt, et se circumuenisse putauerunt. Vnde est illud in psalmo : Asperges me hyssopo, et mundabor. Christi namque humilitate mundamur; quia nisi humiliasset semetipsum, factus obediens usque ad mortem crucis, non utique sanguis eius in peccatorum remissionem, hoc est, in nostram mundationem fuisset effusus. [§ 5]
Nec moueat quomodo
spongia
ori eius
potuerit admoueri, qui in cruce fuerat exaltatus a terra. Sicut enim apud alios evangelistas legitur, quod hic praetermisit, in arundine est factum, ut in spongia talis potus ad crucis sublimia leuaretur». [FG2018]
294 Augustinus
Li449
(marg.)] + In Ioannem
Ed1953
295 est] sunt
Li449
296 accipimus] accepimus
Mt366
297 humilitatem ... putaverunt Christi]
om. hom. Mt366
298 nec Li449 ] ne Ed1953
299 spongiam] spogiam
cacogr. Li449
300 potuerint
Mt366
301 estfactum]
inv. Ed1953
marg.|
{CIO19d9.4}
THEOPHYLACTUS. − Quidam vero hyssopum dicunt vocari arundinem. Nam frondes habet arundini consimiles.CA
ct
Sequitur :
Sequitur :
ct
¶FonsG :
Theophylactus,
Enarratio in Evangelium Ioannis (Io. 19, 29), PG 124,
280D3-5
: «Τινὲς δὲ ὕσσωπόν φασιν ὀνομάζεσθαι τὸν κάλαμον· ἡ γὰρ τοῦ καλάμου κόμη τοιαύτη». [CGC2014] [MM2024 transcr.]
Numérotation du verset
Io. 19,30
Cum ergo accepisset Iesus acetum dixit : Consummatum est.
marg.|
{CIO19d9.5}
AUGUSTINUS.
302* − Quid nisi quod prophetia tanto ante predixerat?CB
cu
cu
¶Fons :
Augustinus Hipponensis,
In Iohannis evangelium tractatus, tract. 119, § 6.2-3, CCSL 36, p. 660 : «Cum ergo accepisset Iesus acetum, dixit : Сonsummatum est. Quid, nisi quod prophetia tanto ante praedixerat? Deinde quia nihil remanserat quod antequam moreretur fieri adhuc oporteret, tamquam ille qui potestatem habebat ponendi animam suam, et iterum sumendi eam, peractis omnibus quae ut peragerentur exspectabat : Inclinato capite tradidit spiritum». [FG2018]*
302 Augustinus
Li449
] + In Ioannem
Ed1953
marg.|
{CIO19d9.6}
BEDA. − Hic queri potest quomodo303 hic dicatur304*
Cum accepisset acetum
, cum alius Evangelista dicatcv : « Noluit bibere »? Sed hoc facile solvitur quoniam non305 accepit ut biberet sed306* quod scriptum erat impleret.CC
cw
cv Mt. 27, 34.
cw
¶Fons :
Haimo Autissiodorensis,
In Io. [RB-7229], Würzburg, Univ., M.p.th.f.15., f.
187r2-5
; Utrecht, Univ., 76, f.
126ra
: «Hic
oritur questio : Quomodo Iohannes dicat : Cum accepisset acetum [+ dixit consummatum est Ut76] cum alius evangelista dicat noluit bibere. Quomodo enim [om. Heiricus] accepit si noluit bibere ? Sed
nulla contrarietas debet videri. Accepit enim non ut biberet sed ut quod scriptum erat impleret [impleretur Ut76] unde alius euangelista dicit : Et cum gustasset, noluit bibere».
<ex quo> = <vel> Heiricus Autissiodorensis , Homiliae per circulum anni, pars hiemalis, hom. 65, CCCM 116B, lin. 1282-1283 sqq.. [MM2020]
<Non hab.> Glossa ordinaria (Gloss-e). [MM2020]
<ex quo> = <vel> Heiricus Autissiodorensis , Homiliae per circulum anni, pars hiemalis, hom. 65, CCCM 116B, lin. 1282-1283 sqq.. [MM2020]
<Non hab.> Glossa ordinaria (Gloss-e). [MM2020]
303 quomodo] qro
cacogr. Mt366
304 dicatur] dicitur
Ed1657
, dicit
Ed1953
305 non]
om. Mt366
306 sed] +°ut
Ed1657 Ed1953
marg.|
{CIO19d9.7}
AUGUSTINUS.
307* − [a] Deinde, quia nihil remanserat quod antequam moreretur308 fieri adhuc oporteret.
[d] Sequitur :
[d] Sequitur :
307 Augustinus] + In Ioannem
Ed1953
308 moreretur] morere
Li449
Et inclinato capite tradidit spiritum.
marg.|
[c] Peractis omnibus que ut peragerentur exspectabat, [b] tamquam ille309 qui potestatem habebat ponendi animam suam et iterum sumendi eamcx .CD
cy
cx Cf. Io. 10, 18.
cy
¶Fons :
Augustinus Hipponensis,
In Iohannis evangelium tractatus, tract. 119, § 6.3-5, CCSL 36, p. 660 : «Cum ergo accepisset Iesus acetum, dixit : Сonsummatum est. Quid, nisi quod prophetia tanto ante praedixerat? [a]
Deinde quia nihil remanserat quod antequam moreretur fieri adhuc oporteret, [b]
tamquam ille qui potestatem habebat ponendi animam suam, et iterum sumendi eam, [c]
peractis omnibus quae ut peragerentur exspectabat : [d]
Inclinato capite tradidit spiritum». [FG2018]
309 ille]
om. Li449
marg.|
{CIO19d9.8}
GREGORIUS. Undecimo Moralium.
310* − Spiritus autem hic pro anima ponitur. Si enim aliud spiritum quam animam evangelista diceret, exeunte spiritu anima remansisset.CE
cz
cz
¶Fons :
Gregorius Magnus
, Moralia in Iob, lib. 11, § 5, CCSL 143A, lin. 17 : «Pro anima namque spiritus
dicitur, sicut de nostro ipso capite scriptum est : inclinato capite, tradidit spiritum. Si enim aliud spiritum quam animam euangelista diceret, exeunte utique spiritu, anima remansisset». [MM2020]
310 .XI.] .IX.
Mt366
,
om. Ed1953
marg.|
{CIO19d9.9}
CHRYSOSTOMUS. {hom.84} . − Non autem quoniam exspiravit, inclinavit caput, sed quia inclinavit caput, tunc exspiravit; per que omnia indicavit evangelista quoniam omnium Dominus ipse erat.CF
marg.|
{CIO19d9.10}
AUGUSTINUS. − Quis enim ita dormit quando voluerit, sicut Iesus mortuus est quando voluit? Quanta speranda vel timenda potestas est iudicantis, si apparuit tanta morientis?da
CG
da
¶Fons :
Augustinus Hipponensis,
In Iohannis evangelium tractatus, tract. 119, § 6.7-12, CCSL 36, p. 660 : «Quis ita dormit quando uoluerit, sicut Iesus mortuus est quando uoluit? Quis ita uestem ponit quando uoluerit, sicut se carne exuit quando uoluit? Quis ita cum uoluerit abit, quomodo cum uoluit obiit? Quanta speranda uel timenda potestas est iudicantis, si apparuit tanta morientis?». [FG2018]*
marg.|
{CIO19d9.11}
THEOPHYLACTUS. − Tradidit autem Dominus spiritum Deo311 Patri, ostendens quod nequaquam sanctorum anime conversantur in tumulis, immo deveniunt ad manus Patris omnium, peccatoribus ad locum penarum delatis, videlicet ad infernum.db
CH
db
¶FonsG :
Theophylactus,
Enarratio in Evangelium Ioannis, PG 124, 281B5-10. [CGC2014]
311
Deo] et +
Li449
Numérotation du verset
Io. 19,
distinctio 10
distinctio 10
prol.|
[Io. 18-19 legitur in feria VI in Parasceve; cf. Ordinarium OP 654 = Cist. = Auxerre = Rom.]
marg.|
{CIO19d10.1}
CHRYSOSTOMUS.
312*{hom.84} . − Iudei qui camelum transglutiebant, culicem autem colabant, cum tantam fuissent operati audaciam, de die diligenter ratiocinantur
Unde dicitur :
Unde dicitur :
312 Chrysostomus
Li449
] + In Ioannem
Ed1953
Numérotation du verset
Io. 19,31
Iudei ergo, quoniam Parasceve erat, ut non remanerent in cruce corpora sabbato.
marg.|
{CIO19d10.2}
BEDA. − Parasceve, id est preparatio, dicta est sexta feria quia eo die duplices sibi cibos Filii Israel preparabant.
Erat enim magnus dies ille sabbati;
marg.|
scilicet propter solemnitatem paschalem.CI
dc
dc
¶Fons : Cf.
Haimo Autissiodorensis,
In Io. [RB-7229], Würzburg, Univ., M.p.th.f.15., f.
187r18-19
: «Sequitur : Iudaei ergo quoniam parasceue erat, ut non remanerent in cruce corpora sabbato (erat enim magnus dies ille [inv. Heiricus] sabbati [+ et reliqua Haimo]). Parasceve
dicebatur
sexta feria id est preparatio quia eo die
Iudaei
duplices sibi preparabant cibos. Quia ergo dies ille sabbati
magne
erat festivitatis idcirco ut narrat evangelia accesserunt Iudei ad Pilatum et rogaverunt eum ut frangerentur eorum crura et tollerentur».
<ex quo> = Cf. Heiricus Autissiodorensis , Homiliae per circulum anni, pars hiemalis, hom. 65, CCCM 116B, lin. 1302 sqq. [MM2020]
<ex quo> = Cf. Heiricus Autissiodorensis , Homiliae per circulum anni, pars hiemalis, hom. 65, CCCM 116B, lin. 1302 sqq. [MM2020]
Rogaverunt Pilatum ut frangerentur crura eorum313.
313
eorum] et tollerentur +
Li449@
marg.|
{CIO19d10.3}
AUGUSTINUS
.
314* − Non crura tollerentur, sed hi quibus ideo frangebantur ut morerentur, auferrentur ex ligno, ne pendentes in crucibus315 magnum diem festum sui diurni cruciatus horrore fedarent.dd
CJ
dd
¶Fons :
Augustinus Hipponensis,
In Iohannis evangelium tractatus, tract. 120, § 1.8-10, CCSL 36, p. 661 : «Non crura tollerentur, sed hi quibus ideo frangebantur ut morerentur, et auferrentur ex ligno; ne pendentes in crucibus magnum diem festum sui diurni cruciatus horrore foedarent». [FG2018]
CJ
¶Codd. :
Li449
314 Augustinus
Li449
] + In Ioannem
Ed1953
315
crucibus] cruribus
Li449
marg.|
{CIO19d10.4}
THEOPHYLACTUS
. − Sic enim iubebatur316 in lege, non occidere solem in hominis supplicio vel quia noluerunt317 in die festo tortores aut homicide censeri.de
CK
de
¶FonsG :
Theophylactus,
Enarratio in Evangelium Ioannis, PG 124, 281 C 2-5. [CGC2014]
CK
¶Codd. :
Li449
316
iubebatur] videbantur
Li449
317
noluerunt] volebant
Li449
marg.|
{CIO19d10.5}
CHRYSOSTOMUS.{hom.84} . − Vide autem qualiter valida est veritas per eorum enim studia prophetia completur.CL
Unde subditur :
Unde subditur :
CL
¶Codd. :
Li449
Numérotation du verset
Io. 19,32
Venerunt ergo milites et primi quidem fregerunt crura, et alterius qui crucifixus est cum eo.
Numérotation du verset
Io. 19,33
Ad Iesum autem cum venissent, ut viderunt eum iam mortuum, non fregerunt eius crura
Numérotation du verset
Io. 19,34
sed unus militum lancea latus eius aperuit.
marg.|
{CIO19d10.6}
THEOPHYLACTUS. − Ut Iudeis complaceant, lanceant Christum, circa corpus exanime contumelias inferentes; sed contumelia in signum prodiit sanguinem enim de corpore extincto manare miraculosum est.CM
df
df
¶FonsG :
Theophylactus,
Enarratio in Evangelium Ioannis, PG 281 C 9-13. [CGC2014]
¶Nota Sur cette sentence et son utilisation par Thomas dans la Reportatio in Io., cf. Conticello 2004 , p. 74-75 : «A la suite d’Origène, en polémique avec les Arméniens, celui-ci [Théophylacte] interprète ce jaillissement comme un fait miraculeux. Thomas omes l’allusion à la cntroverse gréco-arménienne et fait la synthèse des deux passages allégués dans la Catena». [MM2019]
¶Nota Sur cette sentence et son utilisation par Thomas dans la Reportatio in Io., cf. Conticello 2004 , p. 74-75 : «A la suite d’Origène, en polémique avec les Arméniens, celui-ci [Théophylacte] interprète ce jaillissement comme un fait miraculeux. Thomas omes l’allusion à la cntroverse gréco-arménienne et fait la synthèse des deux passages allégués dans la Catena». [MM2019]
marg.|
{CIO19d10.7}
AUGUSTINUS
.
318* − Vigilanti verbo evangelista usus est, ut non diceret :
Latus eius
percussit, aut vulneravit, sed
aperuit
, ut illic quodammodo vite ostium panderetur319, unde sacramenta Ecclesie manaverunt, sine quibus ad vitam que vere vita est, non intratur.
Unde sequitur :
Unde sequitur :
318 Augustinus
Li449
] + In Ioannem
Ed1953
319
panderetur] pranderetur
cacogr.
Li449
Et continuo exivit sanguis et aqua.
marg.|
Ille sanguis in remissionem fusus est peccatorum; aqua illa salutare temperat poculum; hoc et lavacrum prestat et potum. Hoc prenuntiabat quod Noedg in latere arce ostium facere iussus est, quo320 intrarent animalia que non erant diluvio peritura, quibus prefigurabatur Ecclesia. Propter hoc prima mulier facta est de viri latere dormientisdh; et hic secundus Adam inclinato capite in cruce dormivit, ut inde formaretur ei coniux per id quod de latere dormientis effluxit. O mors, unde mortui reviviscunt. Quid isto sanguine mundius, quid isto vulnere salubrius?di
CN
dg Cf. Gn. 6, 16.
dh Cf. Gn. 2, 22.
di
¶Fons :
Augustinus Hipponensis,
In Iohannis evangelium tractatus, tract. 120, § 2.6-21, CCSL 36, p. 661 : «Vigilanti uerbo evangelista usus est, ut non diceret : Latus eius percussit, aut uulnerauit, aut quid aliud; sed : aperuit; ut illic quodammodo uitae ostium panderetur, unde sacramenta ecclesiae manauerunt, sine quibus ad uitam quae uera uita est, non intratur. Ille sanguis in remissionem fusus est peccatorum; aqua illa salutare temperat poculum; haec
et lauacrum praestat, et potum. Hoc praenuntiabat quod Noe in latere arcae ostium facere iussus est, qua
intrarent animalia quae non erant diluuio peritura, quibus praefigurabatur ecclesia. Propter hoc prima mulier facta est de latere uiri dormientis, et appellata est uita materque uiuorum. Magnum quippe significauit bonum, ante magnum praeuaricationis malum. Hic secundus Adam inclinato capite in cruce dormiuit, ut inde formaretur ei coniux, quod de latere dormientis effluxit. O mors unde mortui reuiuiscunt ! Quid isto sanguine mundius? Quid uulnere isto salubrius?». [FG2018]
CN
¶Codd. :
Li449
320
quo] qua
Li449
marg.|
{CIO19d10.8}
CHRYSOSTOMUS
.{hom.84} . − Et quia hinc suscipiunt principium321 sacra mysteria, cum accesseris ad tremendum calicem, ut ab ipsa bibiturus Christi costa, ita accedas.CO
CO
¶Codd. :
Li449
321
principium]
om. Li449
marg.|
{CIO19d10.9}
THEOPHYLACTUS. − Erubescant igitur322 qui vinum in sacris non limphant mysteriis videntur enim non credere quod aqua de latere fluxerit. Potest tamen quis calumniose dicere, quod aliqua virtus vitalis erat in corpore, et ideo sanguis effluxit; aqua vero manans inexpugnabile signum fuit; et ideo evangelista subiungitCP
322 igitur] ergo
Li449
Numérotation du verset
Io. 19,35
Et qui vidit, testimonium perhibuit.dj
dj
¶FonsG :
Theophylactus,
Enarratio in Evangelium Ioannis, PG 124, 284 A10-15, 281D1-3. [CGC2014]
marg.|
{CIO19d10.11}
CHRYSOSTOMUS. − Quasi dicat323 : Non ab aliis audivit324 sed ipse presens vidit.
323 dicat
sic Li449
324 audivi
Li449
marg.|
Quod convenienter subiungit, convicium Christi enarrans, non magnum aliquod et admirabile326 signum, ut sic suspectus sermo redderetur. Sed ipse hoc dixit, hereticorum ora precludens, et futura personans mysteria, et eum qui latebat in eis inspiciens thesaurum.CQ
326
mirabile
Li449
admirabile Ed1953
Et ille scit quia vera dicit ut et vos credatis.
marg.|
{CIO19d10.12}
AUGUSTINUS. − [a] Scit enim qui vidit, cuius credat testimonio qui non vidit. [c] Duo autem testimonia de Scripturis reddidit singulis rebus quas factas fuisse narravit. Nam quia dixeratdk : Non fregerunt crura Iesu, subdidit : [b]
dk Io. 19, 33.
Numérotation du verset
Io. 19,36
Facta sunt enim hec ut Scriptura impleretur : Os non comminuetis ex eo.
marg.|
Q
uod preceptum est eis qui celebrare Pascha iussi sunt ovis immolatione in veteri lege, que Dominice passionis umbra precesserat. Item quia subiunxeratdl :
Unus militum lancea latus eius aperuit
, ad hoc pertinet alterum testimonium quod subdit dicens :
dl Io. 19, 34.
Numérotation du verset
Io. 19,37
Et iterum alia Scriptura dicit : Videbunt in quem transfixerunt327
327
transfixerunt
Li449@ Weber
] con<fixerunt>
#Li449
marg.|
ubi promissus est Christus in ea qua crucifixus est carne venturus328*.dm
CR
dm
¶Fons :
Augustinus Hipponensis,
In Iohannis evangelium tractatus, tract. 120, § 3.4-22, CCSL 36, p. 661-662 : «Non dixit : ut et uos sciatis; sed ut credatis; [a]
scit enim qui uidit, cuius credat testimonio qui non uidit. Magis autem ad fidem credere pertinet quam uidere. Nam quid est aliud credere, quam fidem accommodare? [b]
Facta sunt enim haec, inquit, ut scriptura impleretur. Os non comminuetis ex eo. Et iterum alia scriptura dicit : Videbunt in quem confixerunt. [c]
Duo testimonia de scriptum reddidit singulis rebus quas factas fuisse narrauit. Nam quia dixerat : Ad Iesum autem cum uenissent, ut uiderunt eum iam mortuum, non fregerunt eius crura, ad hoc pertinet testimonium : Os non comminuetis ex eo; quod praeceptum est eis qui celebrare pascha iussi sunt ouis immolatione in ueteri lege, quae Dominicae passionis umbra praecesserat. Vnde Pascha nostrum immolatus est Christus; de quo et Isaias propheta praedixerat : Sicut ouis ad immolandum ductus est. Item quia subiunxerat dicens : Sed unus militum lancea latus eius aperuit, ad hoc pertinet alterum testimonium : Videbunt in quem
confixerunt
, ubi promissus est Christus, in ea qua crucifixus est carne uenturus». [FG2018]
328 venturus] futurus
Ed1953
marg.|
{CIO19d10.13}
HIERONYMUS. − Hoc autem testimonium sumptum est de Zachariadn.CS
do
dp
CT
dn Za. 12, 10.
do
¶Fons :
Hieronymus,
Epistolae, ep. 57, § 7, CSEL 54, p. 513.22-514.1 : «Veniamus ad aliud eiusdem zachariae
testimonium, quod iohannes euangelista sumpsit iuxta hebraicam ueritatem : uidebunt, in quem
conpunxerunt, pro quo in septuaginta legimus : καὶ ἐπιβλέψονται πρός με, ἀνθ' ὧν ἐνωρχήσαντο, quod interpretati sunt latini : et aspicient ad me pro his, quae inluserunt siue insultauerunt».
dp
<Non hab.> Glossa ordinaria (Gloss-e) [MM2020]
Numérotation du verset
Io. 19,
distinctio 11
distinctio 11
prol.|
[Io. 18-19 legitur in feria VI in Parasceve; cf. Ordinarium OP 654 = Cist. = Auxerre = Rom.]
marg.|
{CIO19d11.1}
CHRYSOSTOMUS.
329*{hom.84} − Estimans Ioseph extinctum esse Iudeorum furorem Christo crucifixo, cum fiducia accessit ut330 funus331 procuraret.CU
Unde dicitur :
Unde dicitur :
329 Chrysostomus] + In Ioannem
Ed1953
330 ut] + deponendum
Ed1953
331 funus] futura
La88
Numérotation du verset
Io. 19,38
Post hec autem rogavit Pilatum Ioseph ab Arimathea.
marg.|
{CIO19d11.2}
BEDA. − [1]
Arimathea
332, ipsa est Ramatha civitas Helcane et Samuelis333. [2] Celitus autem provisum est ut esset dives ut ad presidem posset accedere, et ut esset iustus ut corpus Domini accipere mereretur.CV
dq
Unde sequitur :
Unde sequitur :
dq
¶Fons : [1] Cf.
Haimo Autissiodorensis,
In Io. [RB-7229], Würzburg, Univ., M.p.th.f.15., f.
188r4-5
; Utrecht, Univ., 76, f.
127rb
: «Ab [om. Ut76] Arimathia ipsa est et [om. Ut76] Ramatha civitas Elcanae et Samuelis. Querendum est autem quomodo dicat evangelista quod esset discipulis Domini occultus. [...]». <ex quo> = Cf.
Heiricus Autissiodorensis
, Homiliae per circulum anni, pars hiemalis, hom. 65, CCCM 116B, lin. 1372 sqq.
[2] Cf. Haimo Autissiodorensis, In Io. [RB-7229], Würzburg, Univ., M.p.th.f.15., f. 188r23-26 ;; Utrecht, Univ., 76, f. 127rb : «Et sciendum quia divinitus procuratum est ut iste Ioseph dives esset. Aliter enim nec ad presidem accedere nec corpus Domini impetrare potuisset. Celitus etiam actum est ut esset et iustus quoniam aliter ut [non Ut76] corpus eius sepeliret non [nec Ut76] mereretur accipere». <ex quo> = Cf. Heiricus Autissiodorensis , Homiliae per circulum anni, pars hiemalis, hom. 65, CCCM 116B, lin. 1393 sqq. [MM2020]
[2] Cf. Haimo Autissiodorensis, In Io. [RB-7229], Würzburg, Univ., M.p.th.f.15., f. 188r23-26 ;; Utrecht, Univ., 76, f. 127rb : «Et sciendum quia divinitus procuratum est ut iste Ioseph dives esset. Aliter enim nec ad presidem accedere nec corpus Domini impetrare potuisset. Celitus etiam actum est ut esset et iustus quoniam aliter ut [non Ut76] corpus eius sepeliret non [nec Ut76] mereretur accipere». <ex quo> = Cf. Heiricus Autissiodorensis , Homiliae per circulum anni, pars hiemalis, hom. 65, CCCM 116B, lin. 1393 sqq. [MM2020]
332 Arimathea] Arimathia
La88 Li449
333 Samuelis] lac.
La88
Ut tolleret corpus Iesu334 eo quod esset discipulus Iesu.
334
ut tolleret corpus Iesu]
post
metum Iudeorum
Li449@ Weber
marg.|
{CIO19d11.3}
CHRYSOSTOMUS
.{hom.84} . − Non ex duodecim, sed ex septuaginta335 quoniam336 nullus ex duodecim accesserit337. et si timorem Iudeorum quis pro causa assumpserit, hic eodem detinebatur timore
Unde dicitur :
Unde dicitur :
335
septuaginta] hoc
Li449
336
quoniam] set
praem. Li449
337
accesserit] accessit
Li449
Occultus autem propter metum Iudeorum.
marg.|
Sed valde insignis erat, et Pilato notus; unde et gratiam accepit; et hoc est quod subditur :
Et permisit Pilatus.
marg.|
Et sepelit de reliquo, non ut condemnatum, sed ut magnum quemdam et mirabilem.
Unde subditur :
Unde subditur :
Venit ergo et tulit corpus Iesu. CW
CW
¶Codd. :
Li449
marg.|
{CIO19d11.4}
AUGUSTINUS
. De consensu evangelistarum. − In extremo enim illo officio funeri exhibendo, minus curavit de338 Iudeis, quamvis soleret in Domino audiendo eorum inimicitias devitare.dr
CX
dr
¶Fons :
Augustinus Hipponensis,
De consensu evangelistarum, lib. 3, c. 22, § 59, p. 349.25-350.2 : «In extremo
autem
illo officio funeri exhibendo minus curasse de iudaeis, quamuis soleret in Domino audiendo eorum inimicitias deuitare». [FG2015]*
CX
¶Codd. :
Li449
338
de] ex
Li449
marg.|
{CIO19d11.5}
BEDA. − Sedata enim utcumque eorum sevitia, eo quod se adversus Christum prevaluisse gaudebant, corpus Christi petiit, quoniam non videbatur causa339 discipulatus sed pietatis venisse, ut funeri officium impenderet quod homines non solum bonis sed etiam malis solent impendere. Adiungitur autem ei et Nicodemus.CY
ds
Unde sequitur :
Unde sequitur :
ds
¶Fons : Cf.
Haimo Autissiodorensis,
In Io. [RB-7229], Würzburg, Univ., M.p.th.f.15., f.
188r13-18
: «Sedata
vero
utcumque dementia Iudeorum cumque tempus comperit quo parvipendere eorum scandalum posset accessit et petivit
corpus
Domini. Accepit et sepelivit. Non enim tunc discipulatus causa venisse putabatur sed pietatis ut debitum funeri
obsequium preberet
quod homines
tam
bonis
quam
malis
facere
solent. Interpretatur autem Ioseph auctus sive augmentatus. Et pulchre quidem quoniam pro actioni [per actionem Heiricus] boni operis augmentatus est quod corpus Domini accipere ac sepelire promeruit».
<ex quo> = Cf. Heiricus Autissiodorensis , Homiliae per circulum anni, pars hiemalis, hom. 65, CCCM 116B, lin. 1377 sqq. [MM2020]
<ex quo> = Cf. Heiricus Autissiodorensis , Homiliae per circulum anni, pars hiemalis, hom. 65, CCCM 116B, lin. 1377 sqq. [MM2020]
339 causa] eam
cacogr. Li449
Numérotation du verset
Io. 19,39
Venit autem et Nicodemus, qui venerat ad Iesum nocte primum, ferens mixturam myrrhe et aloes quasi libras centum.
marg.|
{CIO19d11.6}
AUGUSTINUS.
340* − Non ita distinguendum est ut dicamus :
Primum ferens mixturam myrrhe
, sed ut quod dictum est
primum
, ad superiorem sensum pertineat. Venerat enim ad Iesum Nicodemus
nocte primum,
quod idem Ioannesdt narravit in prioribus evangelii sui partibus. Hic ergo intelligendum est, ad Iesum non tunc solum, sed tunc primum venisse Nicodemum; venisse autem postea, ut fieret audiendo discipulus341*.du
CZ
dt Cf. Io. 3, 1-2.
du
¶Fons :
Augustinus Hipponensis,
In Iohannis evangelium tractatus, tract. 120, § 4.7-14, CCSL 36, p. 662 : «Non ita distinguendum est, ut dicamus : primum ferens mixturam myrrhae; sed ut quod dictum est : primum, ad superiorem sensum pertineat. Venerat enim Nicodemus ad Iesum nocte primum, quod idem Iohannes narrauit in prioribus evangelii sui partibus. Hic ergo intellegendum est ad Iesum, non tunc solum, sed tunc primum uenisse Nicodemum; uentitasse
autem postea ut fieret audiendo discipulus; quod certe modo in reuelatione corporis beatissimi Stephani fere omnibus gentibus declaratur». [FG2018]
340 Augustinus
Li449
] + In Ioannem
Ed1953
341 discipulus] + Christi
Ed1953
marg.|
{CIO19d11.7}
CHRYSOSTOMUS.
342* − Ferunt autem pigmenta, que maxime corpus apta sunt quam plurimum conservare, et non permittere cito subici corruptioni. Adhuc enim ut de nudo homine disponebant, sed tamen multam dilectionem demonstrabant.DA
dv
dv
¶Fons :
Chrysostomus
, In Io., hom. 85.3.19, Burgundionis versio, BnF, lat. 15284, f.
152
: « Et deinde ferunt pigmenta que maxime corpus apta sunt quam
multum
conservare, et non
concedere
cito subici corruptioni. Quod nihil magnum de eo imaginantium erant, verumptamen
multam dilectionem demonstrabant».
<cuius fons> Chrysostomus , In Io., hom. 84, PG 59, 464B.6-10 . Cf. Theophylactus, Enarratio in Evangelium Ioannis (Io. 19, 38-42), PG 124, 285C . [FG2018]
<cuius fons> Chrysostomus , In Io., hom. 84, PG 59, 464B.6-10 . Cf. Theophylactus, Enarratio in Evangelium Ioannis (Io. 19, 38-42), PG 124, 285C . [FG2018]
342 Chrysostomus]
om. Ed1953
marg.|
{CIO19d11.8}
BEDA. − Notandum est autem quod simplex unguentum fuerit quia ex diversis aromatibus licentiam conficiendi non habent343*.DB
dw
Sequitur :
Sequitur :
dw
¶Fons : Cf.
Haimo Autissiodorensis,
In Io. [RB-7229],
Würzburg, Univ., M.p.th.f.15.
, f.
188v11
: «Et nota
quod hoc unguentum simplex
fuit quoniam
ex diversis aromatibus licentiam conficiendi non
habuit».
<ex quo> = Heiricus Autissiodorensis , Homiliae per circulum anni, pars hiemalis, hom. 65, CCCM 116B, lin. 1414 sqq. [MM2020]
<ex quo> = Heiricus Autissiodorensis , Homiliae per circulum anni, pars hiemalis, hom. 65, CCCM 116B, lin. 1414 sqq. [MM2020]
343 habent] habñt
Li449
, haberent
Ed1953
Numérotation du verset
Io. 19,40
Acceperunt ergo corpus Iesu et ligaverunt eum linteis cum aromatibus, sicut mos est Iudeis sepelire.
marg.|
{CIO19d11.9}
AUGUSTINUS
.
344* − [a]
In quo evangelista admonuit in huiusmodi officiis que mortuis exhibentur, morem cuiusque345 gentis esse servandum. [b] Erat autem illius gentis consuetudo, ut mortuorum corpora variis aromatibus condirentur, ut diutius servarentur illesa.dx
DC
dx
¶Fons : [a]
Augustinus Hipponensis,
In Iohannis evangelium tractatus, tract. 120, § 4.19-21, CCSL 36, p. 662 : «Non mihi uidetur evangelista frustra dicere uoluisse : sicut mos est Iudaeis sepelire; ita quippe, nisi fallor, admonuit in huiusmodi officiis quae mortuis exhibentur, morem cuiusque gentis esse seruandum».
¶Paral. CMT26; Thomas de Aquino, Summae theologiae tertia pars, q. 51 art. 2 ad 2 : «Ad secundum dicendum quod in hoc quod Evangelista dicit quod sepelierunt eum sicut mos est Iudaeis sepelire, sicut Augustinus dicit, super Ioan. [a] admonuit in huiusmodi officiis quae mortuis exhibentur, morem cuiusque gentis esse servandum. [b] Erat autem illius gentis consuetudo ut mortuorum corpora variis aromatibus condirentur, ut diutius servarentur illaesa». [FG2018]
<Non hab.> [b] Augustinus Hipponensis, In Io.; Glossa ordinaria; Theophylacte [MM2019] [FG2018]
¶Paral. CMT26; Thomas de Aquino, Summae theologiae tertia pars, q. 51 art. 2 ad 2 : «Ad secundum dicendum quod in hoc quod Evangelista dicit quod sepelierunt eum sicut mos est Iudaeis sepelire, sicut Augustinus dicit, super Ioan. [a] admonuit in huiusmodi officiis quae mortuis exhibentur, morem cuiusque gentis esse servandum. [b] Erat autem illius gentis consuetudo ut mortuorum corpora variis aromatibus condirentur, ut diutius servarentur illaesa». [FG2018]
<Non hab.> [b] Augustinus Hipponensis, In Io.; Glossa ordinaria; Theophylacte [MM2019] [FG2018]
DC
¶Codd. :
Li449
344 Augustinus
Li449
] + In Ioannem
Ed1953
345
cuiusque] uniuscuiusque
Li449
marg.|
{CIO19d11.10}
AUGUSTINUS
. De consensu evangelistarum. − Neque autem hic Ioannes aliis repugnat neque enim illi qui Nicodemum346 tacuerunt, affirmaverunt a solo Ioseph Dominum sepultum347, quamvis solius commemorationem fecerint aut quia illi una sindone a Ioseph involutum dixerunt, propterea prohibuerunt intelligi, et alia lintea potuisse afferri a Nicodemo, et superaddi; ut verum narret Ioannes, quod non uno linteo, sed linteis involutus sit quamvis et propter sudarium quod capiti adhibeatur348, et institas quibus corpus totum alligatum est, quia omnia de lino erant, etiam si una sindon349 ibi fuit, veracissime350 dici potuit ligaverunt eum linteis. Lintea quippe generaliter dicuntur que lino texuntur.dy
DD
dy
¶Fons :
Augustinus Hipponensis,
De consensu evangelistarum , lib. 3, c. 23, § 60, p. 350.26-351.9 : «Neque enim illi, qui de nicodemo tacuerunt, adfirmauerunt a solo ioseph Dominum sepultum, quamuis solius commemorationem fecerint, aut quia illi una sindone ioseph inuoluisse dixerunt, propterea prohibuerunt intellegi et alia lintea potuisse adferri a nicodemo et superaddi, ut uerum narraret iohannes, quod non uno linteo, sed linteis inuolutus sit, quamuis et propter sudarium, quod capiti adhibebatur, et institas, quibus totum corpus alligatum est, quia omnia de lino erant, etiamsi una sindo ibi fuit, uerissime dici potuit : ligauerunt eum linteis. lintea quippe generaliter dicuntur quae lino texuntur». [FG2015]
DD
¶Codd. :
Li449
346
Nicodemum] de Nicodemo
Li449
347
sepultum] sepultu
cacogr.
Li449
348
adhibeatur] adhibebaatur
Li449
349
sindon] sindo
cacogr.
Li449
350
veracissime] verissime
Li449
marg.|
{CIO19d11.11}
BEDA. − Hinc351 Ecclesie consuetudo descendit ut corpus Domini non in sericis et auro textis consecretur sed in sindone munda.DE
dz
dz
¶Fons : Cf.
Haimo Autissiodorensis,
In Io. [RB-7229],
Würzburg, Univ., M.p.th.f.15.
, f.
188v28
: «Hinc Ecclesie consuetudo descendit ut sacrosanctum Domini corpus non in purpura non in holo sericis vestibus sive
auro textis sed in sindone munda consecretur quod et a papa Silvestro institutum prohibetur».
<cuius fons> Cf. Liber pontificalis, 34.7, ed. L. Duchesne , t. 1, p. 171.13-15 : «Hic constituit ut sacrificium altaris non in siricum neque in pannum tinctum celebraretur, nisi tantum in lineum terrenum procreatum, sicut corpus Domini nostri Iesus Christi in sindonem lineam mundam sepultus est; sic missas caelebrarentur». [MM2020]
<cuius fons> Cf. Liber pontificalis, 34.7, ed. L. Duchesne , t. 1, p. 171.13-15 : «Hic constituit ut sacrificium altaris non in siricum neque in pannum tinctum celebraretur, nisi tantum in lineum terrenum procreatum, sicut corpus Domini nostri Iesus Christi in sindonem lineam mundam sepultus est; sic missas caelebrarentur». [MM2020]
351 Hinc] Hnc
cacogr.
Li449
marg.|
{CIO19d11.12}
CHRYSOSTOMUS
.
352*{hom.84} . − Quia vero brevitate temporis urgebantur nona enim hora mortuo Christo, deinde accedentibus ad Pilatum et deponentibus Christi corpus, vespera imminebat. Ideo ponunt eum in proximo monumento353.
Unde subditur :
Unde subditur :
352 Chrysostomus
Li449
] + In Ioannem
Ed1953
353
proximo monumento] proximum monumentum
Li449
Numérotation du verset
Io. 19,41
Erat autem in loco ubi crucifixus est hortus et in horto monumentum novum, in quo nondum quisquam positus fuerat.
marg.|
Quod dispensatione factum est, ne alterius alicuius, qui cum eo iaceret, estimaretur resurrectio facta esse.DF
DF
¶Codd. :
Li449
marg.|
{CIO19d11.13}
AUGUSTINUS.
354* − Sicut etiam in Marie Virginis utero nemo ante illum, nemo post illum conceptus est, ita in hoc monumento nemo ante illum, nemo post illum sepultus est.ea
DG
ea
¶Fons :
Augustinus Hipponensis,
In Iohannis evangelium tractatus, tract. 120, § 5.3-5, CCSL 36, p. 662 : «Sicut in Mariae uirginis utero nemo ante illum, nemo post illum conceptus est, ita in hoc monumento nemo ante illum, nemo post illum sepultus est». [FG2018]
354 Augustinus
Li449
] + In Ioannem
Ed1953
marg.|
{CIO19d11.14}
THEOPHYLACTUS. − Per hoc etiam quod novum fuit sepulcrum, mystice datur intelligi quod per Christi sepulturam omnes innovamur, morte et corruptione destructa. attende etiam abundantiam pro nobis suscepte paupertatis nam qui domum in vita non habuit, post mortem quoque in alieno sepulcro reconditur, et nudus existens, a Ioseph operitur.eb
DH
Sequitur :
Sequitur :
eb
¶FonsG :
Theophylactus,
Enarratio in Evangelium Ioannis, PG 124, 285D11–287A7. [CGC2014]
Numérotation du verset
Io. 19,42
Ibi ergo propter Parasceven Iudeorum, quia iuxta erat monumentum, posuerunt Iesum.
marg.|
{CIO19d11.15}
AUGUSTINUS
.
355* − Acceleratam vult intelligi sepulturam, ne advesperasceret356, quando iam propter Parasceven, quam cenam puram Iudei latine usitatius apud nos vocant, facere tale aliquid non licebat.ec
DI
ec
¶Fons :
Augustinus Hipponensis,
In Iohannis evangelium tractatus, tract. 120, § 5.7-10, CCSL 36, p. 663 : «Acceleratam uult intellegi sepulturam, ne aduesperasceret; quando iam propter parasceuen, quam coenam puram Iudaei latine usitatius apud
uos
uocant, facere tale aliquid non licebat». [FG2018]
355 Augustinus
Li449
] + In Ioannem
Ed1953
356
advesperasceret] advesperasset
Li449
marg.|
{CIO19d11.16}
CHRYSOSTOMUS.{hom.84} . − Propinquum autem fuit sepulcrum, ut discipuli possent cum facilitate accedere, et consideratores fieri eorum que eveniebant, prope existente loco; et ut sepulture testes essent etiam inimici custodientes sepulcrum, et ut falsus ostenderetur is qui de furto sermo.DJ
marg.|
{CIO19d11.17}
BEDA. − Mystice autem Ioseph interpretatur aptus
357 pro acceptione
358 boni operis; ad quod monemur ut corpus Domini digne percipere mereamur.DK
ed
ed
¶Fons : Cf.
Haimo Autissiodorensis,
In Io. [RB 7229],
Würzburg, Univ., M.p.th.f.15.
, f.
188r18
: «Interpretatur
autem
Ioseph
auctus sive augmentatus. Et pulchre quidem quoniam pro actioni boni operis augmentatus est quod corpus Domini accipere ac sepelire promeruit. Nos vero monemur ut Ioseph esse studeamus quatenus
corpus et sanguinem Domini digne
accipere in cordis habitaculo recondere mereamur».
<cuius fons> Beda Venerabilis , In Lc., lib. 1, c. 2, CCSL 120, lin. 1174 sqq. : «Unde et bene ioseph auctus interpretatur indicans nimirum hoc uocabulo quod instantia magistri loquentis nil ualet, si non augmentum superni iuuaminis ut audiatur acceperit».
¶Nota Aptus est certainement une faute de l’antigraphe, conséquence du développement erroné d’une abréviation paléographique trop concise. Celle-ci, une fois de plus, suppose un jambage trop court conduisant à la lecture d’un p au lieu d’un u. [MM2020]
<cuius fons> Beda Venerabilis , In Lc., lib. 1, c. 2, CCSL 120, lin. 1174 sqq. : «Unde et bene ioseph auctus interpretatur indicans nimirum hoc uocabulo quod instantia magistri loquentis nil ualet, si non augmentum superni iuuaminis ut audiatur acceperit».
¶Nota Aptus est certainement une faute de l’antigraphe, conséquence du développement erroné d’une abréviation paléographique trop concise. Celle-ci, une fois de plus, suppose un jambage trop court conduisant à la lecture d’un p au lieu d’un u. [MM2020]
357 aptus] + scilicet
T46
, auctus
Ed1657
358 pro acceptione] per acceptionem
Ed1470 Ed1475A Ed1637
Ed1657 (prius inepte legebatur
), per augmentum
Ed1657
marg.|
{CIO19d11.18}
THEOPHYLACTUS
. − Nunc etiam quodammodo Christus apud avaros mortificatur in paupere famem patiente. Esto ergo Ioseph, et tege Christi nuditatem non semel sed359* in tuo tumulo spirituali considerando reconde et360* cooperi, et misce myrrham et aloem amaricantia, considerando vocem illamee : « Ite, maledicti, in ignem eternum, qua nihil amarius estimo ».ef
DL
ee Mt. 25, 41.
ef
¶FonsG :
Theophylactus,
Enarratio in Evangelium Ioannis, PG 124, 283A7–B 5. [CGC2014]
359 sed] + iugiter
Ed1953
360 et] om. Ed1953
Comment citer cette page ?
Martin Morard et alii, ed., Thomas de Aquino. Catena aurea (Io. Capitulum 19 ), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 16/10/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=catena&numLivre=58&chapitre=58_19)
Martin Morard et alii, ed., Thomas de Aquino. Catena aurea (Io. Capitulum 19 ), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 16/10/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=catena&numLivre=58&chapitre=58_19)
Notes :