Glossae Scripturae Sacrae-electronicae (Gloss-e)

Catena aurea

Biblia communis

Capitulum 19

Numérotation du verset Io. 19,1

Tunc ergo¹

¹ ergo] om. P14417

apprehendit Pilatus² Iesum et flagellavit.

² apr. Pil. Ω^LΩ^S P14417 Rusch Weber ] inv. Ω^R

Numérotation du verset Io. 19,2

Et milites plectentes coronam de spinis

imposuerunt capiti eius et veste purpurea³ circumdederunt eum.

³ veste purpurea Ω^L P28 Rusch ] vestem purpuream Wordsworth (D b c P17225 δ aur. Bentley) Ω^R

Numérotation du verset Io. 19,3

Et veniebant ad eum et dicebant⁴: Ave rex Iudeorum et dabant ei alapas.

⁴ et veniebant ad eum et dicebant CorS1 Ω^R Ω^J Ω^L Ω^P Li449 Li449@ P28 Rusch Weber ] et dicebant Cor3 (greca littera non hab. ET VENIEBANT AD EUM sed ita omnia reliqua#) CorS1 (G’ .ul. non habet ET VENIEBANT AD EUM ET DICEBAT sed cetera omnia habet)

Numérotation du verset Io. 19,4

Exivit iterum Pilatus foras et dixit⁵ eis: Ecce adduco vobis eum⁶ foras

⁵ dixit Ω^R Ω^J Ω^S P28 ] dicit Ω^L Rusch Weber |

⁶ vobis eum Ω^J Ω^L Ω^S Rusch Weber ] inv. Ω^R Li449@ Li449 P28 |

Numérotation du verset Io. 19,5

ut cognoscatis quia nullam in eo causam invenio ⁷.

⁷ nullam in eo causam invenio Ω^R Ω^S Li449 P28 ] Nullam invenio in eo causam Rusch , in eo nullam causam invenio Ω^L Li449@ Weber

Exivit⁸ ergo Iesus

⁸ Exivit] exiit Ω^L

portans spineam coronam et purpureum vestimentum

et dicit eis:

Ecce

homo.

Numérotation du verset Io. 19,6

Cum ergo vidissent eum⁹ pontifices et¹⁰ ministri clamabant dicentes: Crucifige, crucifige eum¹¹. Dicit eis Pilatus: Accipite eum vos et crucifigite. Ego enim non invenio in eo causam.

⁹ eum Ω^L Ω^S Rusch Weber ] om. P28 |

¹⁰ et Ω^L Ω^S P28 Rusch ] + pharisei vel Ω^R |

¹¹ eum Ω^R Ω^L Ω^J Li449@ Li449 P28 Rusch ] om. Weber |

Numérotation du verset Io. 19,7

Responderunt¹² Iudei: Nos legem habemus et secundum legem debet mori quia filium Dei se fecit.

¹² Responderunt Weber (s) Li449@ Li449 Rusch ] om. Ω^R*, + igitur ei Ω^R², + ei Ω^L P28 Weber

Numérotation du verset Io. 19,8

Cum ergo audisset Pilatus¹³ hunc sermonem magis timuit

¹³ Pilatus Ω^RΩ^L Li449 P28 Rusch Weber ] om. Li449@

Numérotation du verset Io. 19,9

et ingressus est in¹⁴ pretorium iterum et dixit¹⁵ ad Iesum: Unde es tu? Iesus autem responsum non dedit ei.

¹⁴ in Ω^S P28 Rusch ] om. Ω^RΩ^L Li449@ Li449 Weber |

¹⁵ dixit Cava Ω^R Ω^L Ω^S P28 Clementina ] dicit Rusch Weber |

Numérotation du verset Io. 19,10

Dicit ergo ei Pilatus: Mihi non loqueris? Nescis quia potestatem habeo crucifigere te et potestatem habeo dimittere te?

Numérotation du verset Io. 19,11

Respondit Iesus: Non haberes potestatem adversum me ullam nisi tibi datum esset¹⁶ desuper.

¹⁶ datum esset Li449@ Li449 P28 ] datum fuisset Rusch , esset datum Ω^L Ω^S Weber , datum Ω^R

Propterea qui me tradidit¹⁷ tibi

¹⁷ me tradidit Ω^L Ω^S P28 Rusch ] inv. Weber

maius peccatum habet¹⁸.

¹⁸ peccatum habet Ω^L Ω^S Li449 P28 Rusch Weber ] inv. Li449@

Numérotation du verset Io. 19,12

Et¹⁹ exinde

¹⁹ Et exinde Ω^F² (?) Li449@ Li449 Ω^JΩ^P CorS2 ( al. apponunt ) Rusch Clementina ] exinde Ω^LΩ^S Ω^R P28 CorS2 ( al. corr. sine ET ) Weber , et inde Z

querebat Pilatus dimittere eum. Iudei autem clamabant²⁰ dicentes: Si hunc dimittis non es amicus Cesaris.

²⁰ clamabant Ω^L Ω^S P28 Rusch Weber ] clamaverunt Ω^R

Omnis enim²¹ qui se regem facit contradicit Cesari.

²¹ enim Li449@ Ω^R Ω^J P28 Rusch ] om. Ω^L Ω^P Weber

Numérotation du verset Io. 19,13

Pilatus ergo²² cum audisset hos sermones

²² ergo Ω^F CorS2 Li449@ Li449 Ω^JΩ^L Ω^P P28 Weber ] autem CorS2 (al.) Ω^S Ω^R Rusch Clementina

adduxit foras Iesum et sedit pro tribunali

in loco²³ qui dicitur Lithostrotos ²⁴

²³ loco Cava Φ Weber (s Z D) Ω^F Ω^J Ω^L Ω^PΩ^R Ω^S P28 Rusch Clementina ] locum Weber |

²⁴ Lithostrotos Li449@ Li449 Clementina ] scrips., Locostratos Ω^M, Licostratos Arsenal1170* Ω^F Ω^S Ω^J, Lithostratos , Lichostratos Sarum Rusch , Lycostratos Ω^P , Litostrathos Ω^L Ω^R, Lithostrotus Weber , Λιθόστρωτον |

hebraice autem Gabatha²⁵.

²⁵ Gabatha Ω^M Ω^F Ω^J Ω^L Ω^P Arsenal1170 Li449@ Li449 Rusch , Gabbatha P28 Ω^R CorS2 ( Parisiensis Senonensis* ) Clementina Weber ] Golgatha Ω^S CorS2 (Senonensis GOLGOTHA cor<rectio>ne sed prius GABBATHA et sic anti.)

Numérotation du verset Io. 19,14

Erat autem²⁶ Parasceve Pasche hora quasi sexta.

²⁶ autem Ω^L P28 ] om. Ω^R

Et dicit Iudeis: Ecce rex vester.

Numérotation du verset Io. 19,15

Illi autem clamabant²⁷: Tolle tolle, crucifige eum. Dicit eis²⁸ Pilatus: Regem vestrum crucifigam?

²⁷ clamabant P28 Ω^L Ω^PΩ^R Li449@ Li449 Rusch Weber ] + dicentes Ω^F Ω^S Ω^J* (rubr. cancel. et expunc.) P28² Cor2 |

²⁸ Dicit eis Cava Ω^F Ω^J Ω^P Ω^R Ω^S P28 Weber (s) Clementina ] Dixit eis Ω^L Li449@ Li449 Weber , Dixit autem Rusch |

Responderunt pontifices: Non²⁹ habemus regem nisi Cesarem.

²⁹ Non Ω^R Ω^L Ω^J CorS2 (al. sine NOS ) Linz449@ Li449 P28 Rusch Weber ] Nos praem. CorS2 (al. apponunt)

Numérotation du verset Io. 19,16

Tunc ergo tradidit eis illum³⁰ ut crucifigeretur.

³⁰ illum Ω^R Ω^J Ω^L Li449@ Li449 P28 Weber ] Iesum Rusch

Susceperunt autem Iesum et eduxerunt³¹.

³¹ eduxerunt Ω^J Ω^L Ω^R Li449@ Li449 P28 Weber ] + eum Rusch , duxerunt Amiatinus

Numérotation du verset Io. 19,17

Et baiulans sibi crucem

exivit in eum qui dicitur Calvarie locum³²

³² locum Ω^PΩ^S Li449 Clementina Rusch Weber ] locus Li449@ Ω^R Ω^J P28

hebraice³³ Golgotha

³³ hebraice Ω^L Ω^S Li449@ Li449 P28 Weber ] + autem Rusch

Numérotation du verset Io. 19,18

ubi eum crucifixerunt³⁴ et cum eo alios duos hinc et hinc³⁵.

³⁴ eum crucifixerunt Ω^L Ω^S Li449@ Li449 P28 Weber ] inv. Rusch |

³⁵ hinc² Ω^L P28* ] inde P28² (in ras.) |

Medium autem Iesum.

Numérotation du verset Io. 19,19

Scripsit autem et³⁶ titulum Pilatus et posuit super crucem.

³⁶ et Ω^L Li449@ Li449 P28 Weber ] om. Rusch

Erat autem scriptum: Iesus Nazarenus rex Iudeorum.

Numérotation du verset Io. 19,20

Hunc ergo titulum multi Iudeorum legerunt³⁷ quia prope civitatem erat locus ubi crucifixus est³⁸ Iesus. Et erat scriptum hebraice grece et latine.

³⁷ Iudeorum legerunt Ω^R Ω^S P28 ] inv. Ω^L Rusch Weber |

³⁸ est Ω^R Ω^L Li449@ Li449 P28 Weber ] erat Rusch |

Numérotation du verset Io. 19,21

Dicebant ergo Pilato pontifices Iudeorum:

Noli scribere rex Iudeorum sed quia ipse dixit rex sum Iudeorum.

Numérotation du verset Io. 19,22

Respondit Pilatus:

Quod scripsi scripsi.

Numérotation du verset Io. 19,23

Milites ergo

cum crucifixissent eum, acceperunt vestimenta eius et fecerunt quatuor partes

unicuique militi partem

et tunicam.

Erat autem tunica inconsutilis

desuper contexta per totum.

Numérotation du verset Io. 19,24

Dixerunt ergo ad invicem: Non scindamus eam³⁹ sed sortiamur de illa cuius sit. Ut Scriptura^a impleretur⁴⁰ dicens: Partiti sunt

⁰ Cf. Ps. 21, 19.

³⁹ eam Ω^L] illam Ω^R |

⁴⁰ impleretur Ω^R Ω^L Li449@ Li449 Rusch ] impleatur P28 Weber |

vestimenta mea sibi

et in vestem meam

miserunt sortem. Et milites quidem hec⁴¹ fecerunt.

⁴¹ hec Ω^L P28 ] hoc Ω^R

Numérotation du verset Io. 19,25

Stabant autem iuxta crucem Iesu mater eius et soror matris eius

Maria Cleophe

et Maria Magdalene.

Numérotation du verset Io. 19,26

Cum vidisset ergo Iesus matrem et discipulum stantem quem diligebat

dicit matri sue: Mulier, ecce filius tuus.

Numérotation du verset Io. 19,27

Deinde dicit discipulo: Ecce mater tua. Et ex illa hora⁴² accepit eam discipulus in suam⁴³.

⁴² hora Ω^R Ω^L Ω^S P28 Li449 Rusch Weber ] om. Li449@ |

⁴³ suam Weber ( Z D ) Li449@ Ω^R ( scilicet matrem dicit Ieronimus ) CorS1 (G’) P28 Rusch ] sua Ω^J Ω^L Li449 Weber (vel in sua scilicet officia dicit Augustinus) Cor3 (grec. SUA [ἴδια] pluralis numeri et neutri id est propria) CorS1 (vel Augustinus sic et est SUA pluralis numeri et neutri generis id est propria vel IN SUAM scilicet ‘curam’ secundum Anselmum [= Glossa interl .] et Beda [ ut ref. Catena aurea CIO19,24b-27_distinctio_8.12] vel secundum Augustinus (!) IN SUA scilicet propria); cf. AUGUSTINUS HIPPONENSIS , In Ioannis evangelium tractatus , tract. 119, § 3.21 sqq., CCSL 36: «suscepit ergo eam in sua, non praedia, quae nulla propria possidebat, sed officia, quae propria dispensatione exsequenda curabat ». |

Numérotation du verset Io. 19,28

Postea sciens Iesus quia iam⁴⁴ omnia consummata sunt⁴⁵,

⁴⁴ iam Li449@ Li449 Ω^L Ω^S P28 Weber cum graec.] om. Rusch Clementina , quoniam Ω^R |

⁴⁵ omnia - consummata sunt Ω^R Ω^L Ω^S P28 Rusch Weber ] inv. Li449@ Li449 |

ut consummaretur Scriptura^b dicit: Sitio .

⁰ Cf. Ps. 68, 22.

Numérotation du verset Io. 19,29

Vas autem⁴⁶ positum erat⁴⁷ aceto⁴⁸ plenum. Illi autem⁴⁹ spongiam plenam aceto hyssopo⁵⁰ circumponentes obtulerunt ori eius.

⁴⁶ autem Ω^S P28 Rusch ] ergo Ω^L (post erat) Li449@ Li449 Ω^R Weber |

⁴⁷ positum erat Li449 Ω^R Rusch Weber ] inv. Li449@ Ω^S P28 Clementina , erat ergo positum Ω^L |

⁴⁸ aceto Li449@ Ω^R Ω^S P28 Rusch Weber ] in praem. Li449 |

⁴⁹ autem Li449@ Li449 Ω^R Ω^L Ω^S P28 Weber ] ergo Rusch |

⁵⁰ spongiam - plenam aceto hyssopo Ω^L Rusch Weber ] inv. Ω^S P28 , plenam aceto ysopo spongiam |

Numérotation du verset Io. 19,30

Cum ergo accepisset⁵¹ Iesus acetum dixit: Consummatum est. Et inclinato capite tradidit spiritum.

⁵¹ accepisset Ω^L P28 Rusch Weber ] accepit Ω^R

Numérotation du verset Io. 19,31

Iudei ergo quoniam Parasceve erat ut non remanerent in cruce corpora sabbato^c, erat enim magnus dies ille sabbati⁵², rogaverunt Pilatum ut frangerentur eorum crura⁵³

⁰ Cf. Dt. 21, 23.

⁵² sabbati Li449@ Li449 Ω^R Ω^L P28 Weber ] om. Rusch |

⁵³ eorum crura Ω^L ] inv. Ω^R P28 |

et tollerentur.

Numérotation du verset Io. 19,32

Venerunt ergo milites et primi quidem fregerunt crura et alterius qui crucifixus est cum eo.

Numérotation du verset Io. 19,33

Ad Iesum autem cum venissent ut viderunt eum iam⁵⁴ mortuum non fregerunt eius crura.

⁵⁴ eum iam Ω^L Ω^S Rusch Weber ] eum Ω^R , iam P28

Numérotation du verset Io. 19,34

Sed unus militum lancea latus eius aperuit et continuo exivit sanguis et aqua.

Numérotation du verset Io. 19,35

Et qui vidit testimonium perhibuit et verum est testimonium eius⁵⁵ et ille scit quia vera dicit ut et⁵⁶ vos credatis.

⁵⁵ testimonium eius Ω^R Ω^S P28 Clementina ] inv. Ω^L Rusch Weber |

⁵⁶ ut et Ω^L Rusch Weber ] inv. P28 |

Numérotation du verset Io. 19,36

Facta sunt enim hec ut Scriptura^d impleretur⁵⁷: Os non comminuetis

⁰ Cf. Ex. 12, 46.

⁵⁷ impleretur Ω^R Ω^L P28 Rusch ] impleatur Weber

ex eo.

Numérotation du verset Io. 19,37

Et iterum alia Scriptura dicit^e:

⁰ Cf. Za. 12, 10.

Videbunt in quem transfixerunt.

Numérotation du verset Io. 19,38

Post hec autem rogavit Pilatum Ioseph ab Arimathia eo quod esset discipulus⁵⁸ Iesu, occultus autem propter metum Iudeorum, ut tolleret corpus Iesu. Et permisit Pilatus. Venit ergo et tulit corpus Iesu.

⁵⁸ esset dis. Ω^L ] inv. P28

Numérotation du verset Io. 19,39

Venit autem et Nicodemus qui venerat ad Iesum nocte primum^f

⁰ Cf. Io. 3, 1-2.

ferens mixturam myrrhe et aloes quasi libras centum.

Numérotation du verset Io. 19,40

Acceperunt ergo corpus Iesu et ligaverunt eum⁵⁹ linteis cum aromatibus sicut mos est Iudeis sepelire⁶⁰.

⁵⁹ eum Li449@ Li449 Ω^F Ω^JΩ^L Ω^P Ω^S CorS2 P28 Rusch Weber ] illud Cava Ω^R CorS2 (al.) Clementina |

⁶⁰ est Iudeis sepelire Ω^F Ω^J Ω^L Ω^P Ω^R Li449@ Li449 P28 ] Iudaeis est sepelire Weber , est sepelire Iudaeis Rusch |

Numérotation du verset Io. 19,41

Erat autem in loco ubi crucifixus est⁶¹ hortus, et in horto monumentum novum in quo nondum quisquam positus fuerat⁶².

⁶¹ est Ω^F Ω^L Ω^R Li449@ Li449 P28 Weber ] + Iesus Rusch |

⁶² fuerat Li449@ Li449 Ω^L Ω^R Rusch ] erat Weber |

Numérotation du verset Io. 19,42

Ibi ergo propter Parascevem Iudeorum quia iuxta erat monumentum posuerunt Iesum.

Capitulum 19

Numérotation du verset Io. 19,

^prol.| [Io. 18-19 legitur in feria VI in Parasceve; cf. Ordinarium OP 654 = Cist. = Auxerre = Rom.]

^marg.| {CIO19d1.1} AUGUSTINUS. ¹* − Cum Iudei clamassent, non Iesum sibi a Pilato dimitti²* velle per³* Pascha sed Barabbam latronem subditur :

¹ Augustinus] + In Ioannem Ed1953

² a Pilato - dimitti] inv. Ed1953

³ per] propter Ed1953

Numérotation du verset Io. 19,1

Tunc ergo apprehendit Pilatus Iesum et flagellavit.

^marg.| Hoc Pilatus non ob aliud fecisse credendus est nisi ut eius iniuriis Iudei satiati, sufficere sibi existimerent⁴* et usque ad eius mortem sevire desisterent. Ad hoc pertinet quod idem preses etiam cohortem suam permisit facere que sequuntur aut fortassis et iussit. Dixit enim quid deinde fecerint milites, Pilatum tamen id iussisse non dixit. ^A ^a
Sequitur enim :

^a ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 116, § 1.1-14, CCSL 36, p. 647 : «Cum Iudaei clamassent, non Iesum sibi a Pilato dimitti uelle per pascha, sed Barabbam latronem; non saluatorem, sed interfectorem; non datorem uitae, sed ademtorem : Tunc apprehendit Pilatus Iesum, et flagellauit. Hoc Pilatus non ob aliud fecisse credendus est, nisi ut eius iniuriis Iudaei satiati sufficere sibi existimarent, et usque ad eius mortem saeuire desisterent. Ad hoc pertinet quod idem praeses cohortem suam etiam permisit facere quae sequuntur; aut fortassis et iussit, quamuis hoc evangelista tacuerit. Dixit enim quid deinde fecerint milites; Pilatum tamen id iussisse non dixit. Et milites, inquit, plectentes coronam de spinis imposuerunt capiti eius, et ueste purpurea circumdederunt eum. Et ueniebant ad eum et dicebant : Aue, rex Iudaeorum. Et dabant ei alapas». [FG2018]

^A ¶Codd. : La88 Li449 Ed1953 {MM2022}* {MM2024}

⁴ existimarent] estimarent Ed1953

Numérotation du verset Io. 19,2

Et milites plectentes coronam de spinis imposuerunt capiti eius⁵ et veste purpurea circumdederunt eum.

⁵ eius codd. La88@ Weber] om. Li449@

Numérotation du verset Io. 19,3

Et veniebant ad eum et dicebant : Ave, rex Iudeorum et dabant ei alapas.

^marg.| {CIO19d1.2} CHRYSOSTOMUS. ⁶*{hom.83} − Quia enim Pilatus dixit eum regem Iudeorum, schema⁷ ei contumelie de reliquo apponunt.^B

^B ¶Codd. : La88 Li449 * Ed1953 {MM2022} {MM2024}

⁶ Chrysostomus] + In Ioannem Ed1953

⁷ schema] scema codd.

^marg.| {CIO19d1.3} BEDA. − [b]Nam pro diademate spineam illi imposuerunt coronam, et pro purpureo vestimento, quo reges veteres utebantur, vestem purpuream ei circumdant. Ubi non debet videri contrarium quod Mattheus dixit⁸* circumdedisse chlamydem coccineam, quia, ut Origenes refert, unius sunt materie coccus et purpura. Cocule⁹ enim inciduntur et, ex his, gutte sanguinis fluunt, ex quibus utriusque generis tingitur vestimentum. [a] Et quamvis hoc ¹⁰ milites illudendo facerent, nobis tamen operabantur mysteria. [c] Nam per spineam coronam nostrorum designatur susceptio peccatorum¹¹* que, sicut spinas, terra nostri corporis germinat. [d] In vestimento purpureo caro eius¹²* passionibus obiecta¹³* signatur ¹⁴*. [e] Purpura etiam ¹⁵ vestitur, cum de triumphis sanctorum martyrum gloriatur.^C ^b

^b ¶Fons : Haimo Autissiodorensis, In Io. 19:2-3 [RB-7229], Würzburg, Univ., M.p.th.f.15., f. 180v-181r17; Utrecht, Univ., 76, f. 121rb -121va : «[a] Et [Sed Utr] sciendum quia quamvis milites illudendo haec facerent [fecerunt Utr.] nobis tamen qui credidimus mysteria operabantur. [b] Nam pro diademate imposuerunt ei spineam coronam, pro sceptro regie dignitatis dederunt ei calamum, pro purpura qua reges veteres utebantur, circumdederunt eum. Roseo limbo ubi fortasse querit aliquis quomodo Ioannes dicat circumdederunt eum veste purpurea cum mattheus narret quia circumdederunt ei clamidem coccineam. Sed non debet contrarium videri quoniam ut Origenes dicit utrumque [utriusque Utr.] id est et [om. Utr.] coccus et purpura unius materie est. Coclee namque marine cultris incise lacrimas producunt sanguineas quibus collectis tinguitur utriusque generis vestimentum. Hec [Hoc W] tantum a se differunt quod purpura precellit rubore coccus vero nitore. [c] Mystice per spineam coronam designatur susceptio nostrorum peccatorum [pec. nostr. Utr.]. Tunc enim Dominus spineam coronam capite suscepit cum eius divinitas nostre carnis fragilitatem assumpsit. [...] [Utr. f. 121va ] [...] Quod autem in Scripturis per spinas peccata designentur, ostendit ipse Dominus cum in principio libri Geneseos peccanti homini dicit : Cum operatus fueris terram, spinas et tribulos germinabit tibi, quod quamvis possit [posset Utr.] intelligi de hac terra que ab agricolis colitur magis tamen de terra nostri corporis sentiendum est dictum. [...] [Utr. f. 121vb] [...] Purpura sive cocco vestitur, cum de martyrum triumphis gloriatur ».
<cuius fons> Cf. Beda Venerabilis , In Mc., lib. 4, c. 15, CCSL 120, p. 627.1265 sqq.: « [d] Mystice ergo in purpura qua indutus est dominus ipsa eius caro quam passionibus obiecit insinuatur de qua praemissa dixerat prophetia: quare ergo rubrum est indumentum tuum, et uestimenta tua quasi calcantium in torculari? [c] in corona uero quam portabat spinea nostrorum susceptio peccatorum pro qua mortalis fieri dignatus est ostenditur iuxta quod praecursor ipsius testimonium ei perhibens ait: ecce agnus dei ecce qui tollit peccatum mundi». Ut laudat : ¶Paral.: CMC15d3.8 [MM2024}

^C ¶Codd. : Bar484 La88 Li449 * Ed1953 {MM2022} {MM2024}

⁸ dixit] dicit Ed1953

⁹ Cocule] scrips., coccule codd., Cōctule Bar484* (exp. : Cōctule)

¹⁰ hec La88 (ħ)

¹¹ susceptio peccatorum] inv. Ed1953

¹² caro] + eius Bar484 Li449

¹³ obiecta] subiecta Ed1953

¹⁴ signatur] sic codd., significatur Ed1953

¹⁵ etiam] et La88

^marg.| {CIO19d1.4} CHRYSOSTOMUS.{hom.83} − Non autem iniunctio principis erat quod faciebant, sed ad gratiam iudaicam hoc faciebant quia neque circa initium ab illo iussi iverunt nocte, sed Iudeis pecuniarum gratia gratificantes omnia audebant¹⁶. Tot autem et talibus factis, ipse stabat silens. Tu vero audiens hec, in mente habe continue et regem orbis terrarum et angelorum Dominum, videns contumeliam patientem et omnia ferentem silentio imitare.^D

^D ¶Codd. : Bar484 La88 Li449 Ed1953 {FG2023} {MM2024}

¹⁶ audebant La88 Ed1953 ] audiebant Li449

^marg.| {CIO19d1.5} AUGUSTINUS. ¹⁷* − Sic enim implebantur que de se dixerat Christus; sic martyres informabantur ad omnia que persecutores libuit¹⁸ facere, perferenda; sic regnum quod de hoc mundo non erat, superbum mundum non atrocitate pugnandi, sed patiendi humilitate vincebat.^c ^E

^c ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 116, § 1.15-20, CCSL 36, p. 647 : «Sic implebantur quae de se praedixerat Christus; sic martyres informabantur ad omnia quae persecutores libuisset facere, perferenda; sic paulisper occultata tremenda potentia, commendabatur prius imitanda patientia; sic regnum quod de hoc mundo non erat, superbum mundum non atrocitate pugnandi, sed patiendi humilitate uincebat; sic illud granum multiplicandum seminabatur horribili contumelia, ut mirabili pullularet in gloria». [FG2018]

^E ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

¹⁷ Augustinus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

¹⁸ libuit] libuisset Li449

^marg.| {CIO19d1.6} CHRYSOSTOMUS.{hom.83} − Ut autem convicium quod a militibus factum erat in eum, videntes respirent a passione, coronatum Iesum adduxit ad eos. ^F

^F ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

^marg.| Unde sequitur :

Numérotation du verset Io. 19,4

Exivit iterum Pilatus foras et dixit eis : Ecce adduco vobis eum¹⁹ foras ut cognoscatis quia nullam in eo causam invenio.

¹⁹ vobis eum Weber] inv. Li449@ Li449

^marg.| {CIO19d1.7} AUGUSTINUS. − [c] Hinc apparet non ignorante Pilato hec a militibus facta, sive iusserit ea, sive permiserit, illa scilicet causa quam supra diximus, ut hec eius ludibria inimici libentissime viderent, et ulterius sanguinem non sitirent.
[a] Unde ²⁰ sequitur :

²⁰ Unde] om. Li449

Numérotation du verset Io. 19,5

Exiit ²¹ ergo Iesus portans spineam coronam et purpureum vestimentum.

²¹ Exiit] Exivit Ed1953

^marg.| [d] N on clarus imperio, sed plenus opprobrio. [b] Sequitur :

Et dicit eis : Ecce homo.

^marg.| Quasi dicat : [e] Si regi invidetis, iam parcite, quia abiectum²² videtis. Fervet ignominia, frigescat invidia.^d ^G

^d ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 116, § 2.1-14, CCSL 36, p. 647 : «Exiit iterum Pilatus foras, et dicit eis : Ecce adduco eum foras, ut cognoscatis quia in eo nullam causam inuenio. [a] Exiit ergo Iesus portans spineam coronam et purpureum uestimentum. [b] Et dicit eis : Ecce homo. [c] Hinc apparet non ignorante Pilato haec a militibus facta, siue iusserit ea, siue permiserit; illa scilicet causa, quam supra diximus, ut haec eius ludibria inimici libentissime biberent, et ulterius sanguinem non sitirent. Egreditur ad eos Iesus portans spineam coronam et purpureum uestimentum, [d] non clarus imperio, sed plenus opprobrio; et dicitur eis : Ecce homo; [e] si regi inuidetis, iam parcite, quia deiectum uidetis; flagellatus est, spinis coronatus est, ludibriosa ueste amietus est, amaris conuiciis illusus est, alapis caesus est; feruet ignominia, frigescat inuidia. Sed non frigescit, inardescit potius et increscit». [FG2018]

^G ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

²² abiectum] deiectum Li449

Numérotation du verset Io. 19,

^prol.| [Io. 18-19 legitur in feria VI in Parasceve; cf. Ordinarium OP 654 = Cist. = Auxerre = Rom.]

^marg.| {CIO19d2.1} AUGUSTINUS. ²³* − Iudeorum invidia pro Christi ignominia non frigescit inardescit potius et increscit.^H ^e

^e ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 116, § 2.14-15, § 3.1-2, CCSL 36, p. 647 : «2. Egreditur ad eos Iesus portans spineam coronam et purpureum uestimentum, non clarus imperio, sed plenus opprobrio; et dicitur eis : Ecce homo; si regi inuidetis, iam parcite, quia deiectum uidetis; flagellatus est, spinis coronatus est, ludibriosa ueste amietus est, amaris conuiciis illusus est, alapis caesus est; feruet ignominia, frigescat inuidia. Sed non frigescit, inardescit potius et increscit. 3. Cum ergo uidissent eum pontifices et ministri, clamabant dicentes : Crucifige, crucifige eum. Dicit eis Pilatus : Accipite eum uos, et crucifigite; ego enim non inuenio in eo causam». [FG2018]

^H ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2022}

²³ Augustinus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

^prol.| Unde dicitur :

Numérotation du verset Io. 19,6

Cum ergo vidissent eum pontifices et ministri, clamabant dicentes : Crucifige, crucifige eum.

^marg.| {CIO19d2.2} CHRYSOSTOMUS. ²⁴*{hom.83} − Vidit ergo²⁵ Pilatus omnia inaniter fieri.
Unde sequitur :

²⁴ Chrysostomus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

²⁵ ergo] igitur Li449

Dicit eis Pilatus : Accipite eum vos et crucifigite.

^marg.| Execrantis est hoc verbum, et ad rem non concessam eos impellentis. Ipsi enim ducebant eum ut cum presidis iudicio hoc fieret. Contigit autem contrarium, iudicio presidis eum magis absolvi.
Unde sequitur :

Ego enim non invenio in eo causam.

^marg.| Continue enim eum ab accusationibus eruit. Unde manifestum est quoniam et priora propter illorum concessit insaniam sed Iudeos canes nil horum in verecundiam convertit.^I

^I ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2022}

^marg.| Nam sequitur :

Numérotation du verset Io. 19,7

Responderunt Iudei : Nos legem habemus et secundum legem debet mori quia Filium Dei se fecit.

^marg.| {CIO19d2.3} AUGUSTINUS. ²⁶* − Ecce altera²⁷* maior invidia. Parva quidem illa videbatur velut affectate illicito ausu regie potestatis, et tamen neutrum sibi Iesus mendaciter usurpavit sed utrumque verum est, et Unigenitus est Dei Filius, et “rex a Deo constitutus super Sion montem sanctum eius”^f et utrumque nunc demonstraret, nisi quanto erat potentior, tanto mallet esse patientior.^J ^g

^f Cf. Ps. 2, 6.

^g ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 116, § 3.6-12, CCSL 36, p. 648 : «Ecce altera maior inuidia. Parua quippe illa uidebatur, uelut affectatae illicito ausu, regiae potestatis; et tamen neutrum sibi Iesus mendaciter usurpauit, sed utrumque uerum est, et unigenitus est Dei Filius, et rex ab eo constitutus super Sion montem sanctum eius; et utrumque nunc demonstraretur, nisi quanto erat potentior, tanto mallet esse patientior». [FG2018]

^J ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2022}

²⁶ Augustinus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

²⁷ altera] alia Ed1953

^marg.| {CIO19d2.4} CHRYSOSTOMUS . {hom.83} − Ad invicem enim ipsis disputantibus silebat, implens propheticum illud quod²⁸ « non aperuit os suum »^h. In humilitate sua iudicium ei²⁹ sublatum est.^K

^h Is. 53, 7.

^K ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2022}

²⁸ quod] quoniam Li449

²⁹ ei] eius Li449

^marg.| {CIO19d2.5} AUGUSTINUS. De consensu evangelistarum. − Hoc autem potest congruere ei quod Lucas commemoratⁱ in accusatione Iudeorum dictum. Hunc invenimus subvertentem gentem nostram ut adiungatur quia Filium Dei se fecit. ^L ^j

ⁱ Lc. 23, 2.

^j ¶Fons : = Augustinus Hipponensis, De consensu evangelistarum , lib. 3, c. 8, § 35, p. 318.3-6 : «Hoc potest congruere ei quod lucas commemorat in accusatione iudaeorum dictum : hunc inuenimus subuertentem gentem nostram, ut adiungatur : quia filium dei se fecit». [FG2015]

^L ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2022}

^marg.| {CIO19d2.6} CHRYSOSTOMUS.{hom.83} − Deinde Pilatus quidem timet ab ipsis auditis, et formidavit ne forte verum esset quod dicebatur, et videretur inique agere.
Unde sequitur : ^M

^M ¶Codd. : Bar484 Li449 * Ed1953 {MM2022} {MM2024}

Numérotation du verset Io. 19,8

Cum ergo audisset Pilatus³⁰ hunc sermonem, magis timuit.

³⁰ Pilatus ] om. Li449@

^marg.| {CIO19d2.7} BEDA. − Non timuit quia legem audivit, quia alienigena erat, sed magis timuit ne Filium Dei occideret.^N ^k

^k ¶Fons : <revera> Haimo Autissiodorensis, In Io. 19:13 [RB-7229], Würzburg, Univ., M.p.th.f.15., f. 181v; Utrecht, Univ., 76, f. 122rb : «Sed querendum est pro quo sermone timuit.* Numquid quia audivit legem? Non utique, quia alienigena erat et legem Iudaeorum facile poterat [potuit Utr.] parvipendere. Timuit itaque quia audivit filium Dei. Timebat enim ne hominem crucifigendo Deum interficeret, et quia timuit idcirco, ut dicit [dixi Heiricus], ingressus est praetorium et interrogavit Iesum quis esset [om. Utr.] aut unde esset ».
*Sed querendum... timuit] om. Utrecht
<ex quo> = Heiricus Autissiodorensis , Homiliae per circulum anni, pars hiemalis, hom. 65, CCCM 116A, lin. 818 sqq. [MM2024}

^N ¶Codd. : Bar484 Li449 * Ed1953 {MM2022} {MM2024}

^marg.| {CIO19d2.8} CHRYSOSTOMUS. {hom.83} − Illi vero hoc dicentes non horruerunt sed interficiunt eum pro quibus oportuerat adorare.^O

^O ¶Codd. : Bar484 Li449 * Ed1953 {MM2022} {MM2024}

Numérotation du verset Io. 19,

^prol.| [Io. 18-19 legitur in feria VI in Parasceve; cf. Ordinarium OP 654 = Cist. = Auxerre = Rom.]

^marg.| {CIO19d3.1} CHRYSOSTOMUS. ³¹* {hom.83} − Pilatus timore concussus, rursus inquisitionem facit.
Unde dicitur :

³¹ Chrysostomus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

Numérotation du verset Io. 19,9

Et ingressus est pretorium iterum et dicit ad Iesum : Unde es tu ?

^marg.| Non autem ultra interrogat eum³²*^l : Quid fecisti ?
Sequitur :

^l Io. 19, 35.

³² eum] om. Ed1953

Iesus autem responsum non dedit ei.

^marg.| Qui enim audivit, quoniam « in hoc natus sum et ad hoc veni »^m , et quoniam : « regnum meum non est hinc »ⁿ , cum debuisset resistere et eripere eum, hoc quidem non fecit, sed secutus est iudaicum impetum. Propterea ergo nihil ei respondit, quoniam³³ inaniter omnia interrogabat. Sed et aliter operibus testantibus ei, nolebat per sermones vincere, et excusationes componere, ostendens quoniam ad hoc venit.^P

^m Io. 19, 37.

ⁿ Io. 19, 36

^P ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2022}

³³ quoniam] quia Li449

^marg.| {CIO19d3.2} AUGUSTINUS . ³⁴* − Hoc autem silentium Domini nostri³⁵ Iesu Christi non semel factum, collatis omnium evangelistarum narrationibus reperitur, et apud principem sacerdotum, et apud Herodem, et apud ipsum Pilatum, ut non frustra de illo prophetia precesserit³⁶*^o : « Sicut agnus coram^{|pecia 37|} ³⁷ tondente fuit sine voce, sic non aperuit os suum ». Tunc utique quando interrogantibus non respondit. Quamvis enim quibusdam interrogantibus³⁸ sepe responderit, tamen propter³⁹ illa in quibus noluit respondere, ad hoc data est de agno similitudo, ut in suo silentio non reus, sed innocens haberetur, id est non sicut male sibi conscius, qui de peccatis convincebatur suis, sed sicut mansuetus qui pro peccatis immolabatur alienis.^Q ^p

^o Is. 53, 7.

^p ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 116, § 4.4-17, CCSL 36, p. 648 : «Hoc silentium Domini nostri Iesu Christi non semel factum, collatis omnium evangelistarum narrationibus reperitur, et apud principes sacerdotum, et apud Herodem, quo eum, sicut Lucas indicat, miserat Pilatus audiendum, et apud ipsum Pilatum; ut non frustra de illo prophetia praecesserit : Sicut agnus coram tondente se fuit sine uoce, sic non aperuit os suum, tunc utique quando interrogantibus non respondit. Quamuis enim quibusdam interrogationibus saepe responderit, tamen propter illa in quibus noluit respondere, ad hoc data est de agno similitudo, ut in suo silentio non reus, sed innocens haberetur. Cum ergo iudicaretur, ubicumque non aperuit os suum, sicut agnus non aperuit; id est non sicut male sibi conscius qui de peccatis conuincebatur suis, sed sicut mansuetus qui pro peccatis immolabatur alienis». [FG2018]

^Q ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2020}

³⁴ Augustinus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

³⁵ nostri] om. Li449

³⁶ precesserit] processerit Ed1953

³⁷ sicut agnus coram] + xxxvii pecia marg. Li449 (176vb1)

³⁸ interrogantibus] interrogationibus Li449

³⁹ propter] om. Li449

^marg.| {CIO19d3.3} CHRYSOSTOMUS .{hom.83} − Quia igitur siluit, sequitur :

Numérotation du verset Io. 19,10

Dicit ergo ei Pilatus : Mihi non loqueris? Nescis quia potestatem habeo crucifigere te et potestatem habeo dimittere te?

^marg.| Vide qualiter seipsum condemnavit. Si enim in te totum positum est, cuius gratia nullam causam inveniens, non absolvis quia igitur adversus seipsum protulit.

Numérotation du verset Io. 19,11

Respondit Iesus : Non haberes potestatem adversum me ullam, nisi tibi datum esset⁴⁰* desuper,

⁴⁰ tibi – datum esset] inv. Ed1953

^marg.| ostendens quoniam non simpliciter et secundum aliorum consequentiam hoc fit, sed mystice consummatur. Ne igitur hoc audiens estimes eum ab omni erutum crimine, subdit :

propterea qui tradidit me tibi, peccatum maius⁴¹ habet.

⁴¹ peccatum - maius] inv. Li449 Weber, maius habet peccatum Li449@

^marg.| Et nimirum si datum erat, neque hic neque illi obnoxii sunt criminibus, inaniter dicis. Hoc enim datum est, id est concessum, ac si diceret permisit hoc⁴² fieri, neque⁴³ tamen propterea extra nequitiam sunt.^R

^R ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2020}

⁴² hoc] hec Li449

⁴³ neque] non Li449

^marg.| {CIO19d3.4} AUGUSTINUS . ⁴⁴* − [a] Ecce respondit. [c] Proinde ubi non respondebat, [b] non sicut reus, sive dolosus, [d] sed sicut ovis silebat; ubi respondebat, sicut pastor docebat. Discamus ergo quod dixit, quod et per Apostolum docuit^q : « Quia non est potestas nisi a Deo » et quia plus peccat qui potestati innocentem occidendum livore tradit, quam potestas ipsa si eum timore alicuius⁴⁵ maioris potestatis occidit. Talem quippe Deus dederat illi potestatem ut esset etiam sub Cesaris potestate, quapropter inquit : Non haberes ⁴⁶ adversum ⁴⁷ me potestatem ullam , id est quantulamcumque habes, nisi hoc ipsum, quidquid est tibi esset datum desuper . Sed quia⁴⁸ scio quantum sit, non enim tantum est ut tibi omni modo liberum sit, propterea qui tradidit me tibi, maius peccatum habet. Ille quippe me tue potestati tradidit invidendo, tu vero eamdem potestatem in me exerciturus es metuendo. Nec timendo quidem, presertim innocentem hominem homo debet occidere; sed id zelando facere multo maius malum est quam timendo. Et ideo non ait : qui me tibi tradidit , ipse⁴⁹ habet peccatum, tamquam ille non haberet sed ait : Maius peccatum habet , ut etiam se habere intelligeret.^r ^S

^q Rm. 13, 1.

^r ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 116, § 5.6-28, CCSL 36, p. 648-649 : «[a] Ecce respondit, et tamen ubicumque non respondit, [b] non sicut reus siue dolosus, sed sicut agnus, hoc est, sicut simplex atque innocens non aperuit os suum. [c] Proinde ubi non respondebat, [d] sicut ouis silebat; ubi respondebat, sicut pastor docebat. Discamus ergo quod dixit, quod et per apostolum docuit, quia non est potestas nisi a Deo; et quia plus peccat qui potestati innocentem occidendum liuore tradit, quam potestas ipsa si eum timore alterius maioris potestatis occidit. Talem quippe Pilato Deus dederat potestatem, ut etiam esset sub Caesaris potestate. Quapropter non haberes, inquit, aduersum me potestatem ullam, id est quantulamcumque habes, nisi hoc ipsum quidquid est tibi esset datum desuper. Sed quoniam scio quantum sit, non enim tantum est, ut tibi omni modo liberum sit; propterea qui tradidit me tibi, maius peccatum habet. llle quippe me tuae potestati tradidit inuidendo, tu uero eamdem potestatem in me exserturus es metuendo. Nec timendo quidem, praesertim innocentem, homo hominem debet occidere; sed tamen id zelando facere multo magis malum est, quam timendo. Et ideo non ait uerax magister : Qui me tradidit tibi, ipse habet peccatum, tamquam ille non haberet; sed ait : maius habet peccatum, ut etiam se habere intellegeret. Neque enim propterea illud nullum est, quia hoc maius est». [FG2018]

^S ¶Codd. : Li449

⁴⁴ Augustinus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

⁴⁵ alicuius] alterius Li449

⁴⁶ Inquit- non haberes] inv. Li449

⁴⁷ adversum] adversus Li449

⁴⁸ quia] quoniam Li449

⁴⁹ ipse] non Li449

^marg.| {CIO19d3.5} THEOPHYLACTUS. − [b] Dicit autem qui tradidit me tibi , id est Iudas vel etiam turba. [a] Cum ergo patens responsum Iesus ediderit quod nisi ego memetipsum preberem et Pater concederet, non haberes potestatem in me. E x hoc potius ipsum absolvere Pilatus satagebat. ^T ^s
Unde sequitur :

^s ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Ioannis, PG 124, 268A5–B2 [CGC2014]* : «Ἐπειδὴ κατέπληξε τὸν Πιλάτον ὁ Κύριος διὰ τῶν ῥημάτων, [a] καὶ σαφῆ παρέσχετο τὴν ἀπολογίαν, ὅτι Εἰ μὴ ἑκὼν ἐγὼ ἐμαυτὸν ἐδίδουν, καὶ ὁ Πατὴρ συνεχώρει, οὐκ εἶχες ἐξουσίαν κατ’ ἐμοῦ, καὶ ὅτι ἁμαρτίαν ἔχεις καὶ σύ, [b] καὶ μείζονα Ἰούδας ὁ παραδιδούς με, ἢ καὶ ὁ λαός, διότι «Ἐπὶ τὸ ἄλγος τῶν τραυμάτων μου προσέθηκε, καὶ οὐκ ἐμνήσθη ποιῆσαι ἔλεος» ἀλλ’ εὑρών με ἀσυνηγόρητον καὶ ἀβοήθητον, σταυρῷ παρέδωκε, καὶ οὐδὲ τοσαῦτα δικαστήρια, ἐξ ὧν ἀνεύθυνος ἐξῆλθον, κατεδυσωπήθη, ἀλλ’ ἐβόα, «Σταύρωσον, σταύρωσον·» ἐπεὶ οὖν ταῦτα εἰπὼν ὁ Κύριος κατέπληξε τὸν Πιλάτον, «ἐζήτει ἐκ τούτου» μᾶλλον «ἀπολῦσαι τὸν Πιλάτον, «ἐζήτει ἐκ τούτου» μᾶλλον «ἀπολῦσαι αὐτόν.» Ἰουδαῖοι δέ, ἐπεὶ ὡς Θεὸν ποιοῦντα ἑαυτὸν διαβάλλοντες, καὶ τὸν νόμον προσενεγκόντες ἠλέγχθησαν (ὁ γὰρ Πιλάτος, ἐκ τούτου μᾶλλον ἐφοβήθη, καὶ ἐβούλετο ἀπολῦσαι αὐτόν, μήπως Θεῷ προσκρούσῃ)· πάλιν ἐπὶ τοὺς ἔξω νόμους καταφεύγουσι, καὶ
ὡς ψοφοδεῆ ἐκφοβοῦσι τὸν Πιλάτον». [MM2021]

^T ¶Codd. : Li449 * Ed1953 {MM2021}

Numérotation du verset Io. 19,12

Et exinde querebat Pilatus dimittere eum.

^marg.| {CIO19d3.6} AUGUSTINUS. ⁵⁰* − Lege superiora, et invenies iam dudum eum querere dimittere Iesum. Exinde itaque intelligendum est : Propter hoc, id est ex hac causa, ne haberet peccatum occidendo innocentem sibi traditum. ^U ^t

^t ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 116, § 6.3-6, CCSL 36, p. 649 : «Exinde quaerebat Pilatus dimittere eum.Quid est hoc quod dictum est : exinde, quasi antea non quaerebat? Lege superiora, et inuenies iamdudum eum quaerere dimittere Iesum. Exinde itaque intellegendum est : Propter hoc, id est ex hac causa, ne haberet peccatum occidendo innocentem sibi traditum, quamuis minus peccans quam Iudaei, qui eum illi tradiderant occidendum. Exinde ergo, id est ideo ne hoc peccatum faceret, non nunc primum, sed ab initio quaerebat eum dimittere». [FG2018]

^U ¶Codd. : La88 Li449 Ed1953 {FG2022} {MM2024}

⁵⁰ Augustinus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

Numérotation du verset Io. 19,

^prol.| [Io. 18-19 legitur in feria VI in Parasceve; cf. Ordinarium OP 654 = Cist. = Auxerre = Rom.]

^marg.| {CIO19d4.1} AUGUSTINUS. ⁵¹* − [b] Maiorem timorem se ingerere putaverunt Iudei Pilato terrendo de Cesare⁵² ut occideret Christum, quam superius ubi dixerunt^u : « Nos legem habemus, et secundum legem debet mori, quia Filium Dei se fecit ». ^v ^V
[a] Unde dicitur :

^u Io. 19, 7.

^v ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 116, § 7.1-6, CCSL 36, p. 649 : «[a] Iudaei autem clamabant dicentes : Si hunc dimittis, non es amicus Caesaris. Omnis enim qui se regem facit, contradicit Caesari. [b] Maiorem timorem se ingerere putauerunt Pilato, terrendo de Caesare, ut occideret Christum, quam superius ubi dixerunt : Nos legem habemus, et secundum legem debet mori, quia Filium Dei se fecit». [FG2018]

^V ¶Codd. : La88 Li449 Ed1953 {FG2022} {MM2024}

⁵¹ Augustinus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

⁵² de Cesare] decessare Li449

Iudei autem clamabant dicentes : Si hunc dimittis, non es amicus Cesaris. Omnis enim qui se regem facit, contradicit Cesari.

^marg.| {CIO19d4.2} CHRYSOSTOMUS. ⁵³*{hom.83 } − Sed unde habetis hoc demonstrare a purpura, a diademate, a curru, a militibus nonne solus semper cum duodecim discipulis incedebat, per omnia vilia transiens, et cibum et stolam et habitationem?^W

^W ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2022}

⁵³ Chrysostomus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

^marg.| {CIO19d4.3} AUGUSTINUS. − Pilatus autem eorum legem non timuit ut occideret; sed magis Filium Dei timuit, ne occideret. Nunc vero non sic potuit contemnere Cesarem auctorem⁵⁴ potestatis sue, quemadmodum legem gentis aliene.
Unde subditur :

⁵⁴ auctorem] om. La88

Numérotation du verset Io. 19,13

Pilatus ergo⁵⁵* cum audisset hos sermones, adduxit foras Iesum, et sedit pro tribunali in loco qui dicitur Lithostrotos⁵⁶*, hebraice autem Gabbatha. ^X ^w

^w ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 116, § 7.7-10, § 8.1-4, CCSL 36, p. 649 : «[§ 7] Eorum legem quippe ille non timuit, ut occideret, sed magis Filium Dei timuit, ne occideret. Nunc uero non sic potuit contemnere Caesarem auctorem potestatis suae, quemadmodum legem gentis alienae. [§ 8] Adhuc tamen evangelista sequitur, et dicit : Pilatus autem cum audisset hos sermones, adduxit foras Iesum, et sedit pro tribunali, in loco qui dicitur Lithostrotos, hebraice autem Gabbatha. Erat autem parasceue paschae, hora quasi sexta». [FG2018]

^X ¶Codd. : La88 Li449 Ed1953 {FG2022} {MM2024}

⁵⁵ ergo La88 La88@ Li449 Li449@ ] autem Ed1953

⁵⁶ Lithostrotos La88 La88@ Li449@ Li449 ] Lithostratos Ed1953

^marg.| {CIO19d4.4} CHRYSOSTOMUS.{hom.83} − Exiit quidem, ut scrutaturus rem. Sedere enim pro tribunali, hoc ostendebat.^Y

^Y ¶Codd. : La88 Li449 * Ed1953 {MM2020} {MM2024}

^marg.| {CIO19d4.5} GLOSSA. − Sicut enim tribunal est iudicum, sic thronus vel solium regum⁵⁷* cathedra doctorum.^Z ^x

^x ¶Fons : Glossa ordinaria (Mt. 27, 19) [Strasbourg, 1481, t. 4, facsim., p. 84b marg.], ed. Gloss-e : «PRO TRIBUNALI etc. Tribunal sedes iudicum, ut solium regum cathedra doctorum». [MM2019]
<Non hab.> Gloss-e in Io. [MM2019]

^Z ¶Codd. : La88 Li449 * Ed1953 {MM2020} {MM2024}

⁵⁷ regnum] + et Ed1953

^marg.| {CIO19d4.6} BEDA. − [b] Lithostratos ⁵⁸ autem dicitur⁵⁹* quasi lapide stratum. [a] Erat⁶⁰* locus sublimis.^AA ^y

^y ¶Fons : Haimo Autissiodorensis, In Io. 19:13 [RB-7229], Würzburg, Univ., M.p.th.f.15., f. 182r; Utrecht, Univ., 76, f. 122vb : «[a] Litostratus locus erat sublimis habens pavimentem lapide [pavimentum lapideum Utr.] id est tessulis stratum. [b] Unde et [om. Utr.] litostratus dictus est quasi lapide stratus . Hebraice autem Gabbatha quod interpretatur sublimitas sive collis».
<ex quo> Heiricus Autissiodorensis , Homiliae per circulum anni, pars hiemalis, hom. 65, CCCM 116A, lin. 877 sqq : «Lithostrotos locus erat sublimis, habens pauimentum lapide , id est tessalis stratum, unde et Lithostrotos dictus est quasi lapide stratus , hebraice autem Gabbatha, quod interpretatur sublimitas siue collis ». [MM2024}

^AA ¶Codd. : La88 Li449 * Ed1953 {MM2020} {MM2024}

⁵⁸ Lithostratos] Lithostrotos La88 Li449

⁵⁹ dicitur] + pavimentum Ed1953

⁶⁰ Erat] et praem. Ed1953

^marg.| Sequitur :

Numérotation du verset Io. 19,14

Erat autem Parasceve Pasche, hora quasi sexta.

^marg.| {CIO19d4.7} ALCUINUS. − Parasceve, id est preparatio. Hoc nomine dicebatur sexta sabbati, in qua preparabant necessaria sabbato ut de manna dictum est^z : « Sexta⁶¹ die colligetis duplum ». Quia enim sexta die homo est factus et in septima requievit Deus. Ideo sexto⁶²* die pro homine patitur, sabbato quiescit in sepulcro. Hora autem erat quasi sexta . ^AB ^aa

^z Ex. 16, 26.

^aa ¶Fons : <revera> Anselmus Laudunensis, Glosae super Io. (Io. 19, 14), CCCM 267, p. 325.70 sqq. : «ERAT AUTEM PARASCEVE, id est praeparatio. Hoc nomine dicebatur sexta sabbati in qua praeparabant necessaria sabbato, ut et de manna dictum est : Sexta die colligetis duplum, quia sexta die homo est factus, et in septima requieuit Deus. Ideo sexta die Iesus pro homine patitur. Sabbato quiescit in sepulchro».
¶Paral. CMT27d12.2 (Rabanus) [MM2019]

^AB ¶Codd. : Li449 Mt366 Ed1470 Ed1953 {MM2022}

⁶¹ sexta] sexto Ed1470

⁶² sexto] sexta Ed1470 Ed1953

^marg.| {CIO19d4.8} AUGUSTINUS. ⁶³* − Quid est ergo quod Marcus dicit^ab : « Erat hora tertia et⁶⁴* crucifixerunt eum », nisi quia hora tertia crucifixus est Dominus linguis Iudeorum, hora sexta manibus militum? Ut intelligamus horam quintam iam fuisse transactam et aliquid de sexta ceptum quando sedit⁶⁵ pro tribunali Pilatus, que dicta est⁶⁶ a Ioanne hora quasi sexta, et cum duceretur et configeretur⁶⁷* et iuxta eius crucem gererentur que gesta narrantur, hora sexta integra compleretur ex qua hora usque ad nonam sole obscurato, tenebras factas, trium evangelistarum, Matthei, Marci et Luce contestatur auctoritas. Sed, quoniam Iudei facinus interfecti Christi a se in Romanos, id est Pilatum et eius milites, transferre conati sunt, propterea Marcus, ea hora qua Christus a militibus crucifixus est pretermissa, tertiam⁶⁸ potius horam recordatus expressit ut non tantum milites reperiantur crucifixisse Iesum, verum etiam Iudei qui, ut crucifigeretur, hora tertia clamaverunt. Est et alia huius solutio questionis ut non hic accipiatur hora⁶⁹ sexta diei, quia nec⁷⁰* Ioannes ait⁷¹ : ‘Erat hora diei quasi sexta’ sed ait : Erat parasceve hora quasi sexta . Parasceve autem latine preparatio est. « Pascha vero⁷²* nostrum », sicut⁷³* dicit Apostolus^ac, « immolatus est Christus ». Cuius Pasche preparationem si, ab hora noctis nona computemus⁷⁴, quando videntur principes sacerdotum pronuntiasse Domini immolationem dicentes^ad : « Reus est mortis », usque ad horam diei tertiam qua crucifixum esse Christum Marcus Evangelista testatur, sex hore sunt tres nocturne et tres diurne. ^AC ^ae

^ab Mc. 15, 25.

^ac 1Cor. 5, 7.

^ad Mt. 26, 66.

^ae ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 117, § 1.5-24, § 2. 1-18, CCSL 36, p. 651-652 : «[§ 1] Iudicante atque damnante Pilato pro tribunali, Dominum Iesum Christum hora quasi sexta susceperunt, et eduxerunt. Et baiulans sibi crucem, exiit in eum qui dicitur Caluariae locum, hebraice Golgotha, ubi crucifixerunt eum. Quid est ergo quod Marcus evangelista dicit : Erat autem hora tertia, et crucifixerunt eum, nisi quia hora tertia crucifixus est Dominus linguis Iudaeorum, hora sexta manibus militum? Vt intellegamus horam quintam iam fuisse transactam, et aliquid de sexta coeptum quando sedit pro tribunali Pilatus, quae dicta est a Iohanne hora quasi sexta; et cum duceretur, et ligno cum duobus latronibus configeretur, et iuxta eius crucem gererentur quae gesta narrantur, hora sexta integra compleretur; ex qua hora usque ad nonam sole obscurato, tenebras factas trium evangelistarum, Matthaei, Marci et Lucae contestatur auctoritas. Sed quoniam Iudaei facinus interfecti Christi a se in Romanos, id est in Pilatum et eius milites transferre conati sunt, propterea Marcus suppressa ea hora qua Christus a militibus crucifixus est, quae agi sexta iam coeperat, tertiam potius horam recordatus expressit, qua hora intelleguntur apud Pilatum clamare potuisse : Crucifige, crucifige; ut non illi tantum reperiantur crucifixisse Iesum, id est milites qui eum ligno sexta hora suspenderunt, uerum etiam Iudaei, qui ut crucifigeretur, hora tertia clamauerunt. [§ 2] Est et alia huius solutio quaestionis, ut non hic accipiatur hora sexta diei, quia nec Iohannes ait : Erat autem hora diei quasi sexta, aut hora quasi sexta; sed ait : Erat autem parasceue paschae, hora quasi sexta. Parasceue autem latine praeparatio est; sed isto uerbo graeco libentius utuntur Iudaei in huiusmodi obseruationibus, etiam qui magis latine quam graece loquuntur. Erat ergo praeparatio Paschae. Pascha uero nostrum, sicut dicit apostolus, immolatus est Christus; cuius paschae praeparationem si ab hora noctis nona computemus (tunc enim uidentur principes sacerdotum pronuntiasse immolationem Domini, dicentes : Reus est mortis; cum adhuc in domo pontificis audiretur, unde congruenter accipitur inde coepisse praeparationem ueri paschae, cuius umbra erat pascha Iudaeorum, id est immolationis Christi, ex quo a sacerdotibus pronuntiatus est immolandus), profecto ab ea noctis hora, quae tunc nona fuisse conicitur, usque ad horam diei tertiam qua crucifixum esse Christum Marcus evangelista testatur, sex horae sunt, tres nocturnae et tres diurnae». [FG2018]**

^AC ¶Codd. : Li449 Mt366 Ed1953 {FG2022} {MM2024}

⁶³ Augustinus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

⁶⁴ et] quando Ed1953

⁶⁵ sedit] cedit Li449

⁶⁶ est Li449 Ed1953 ] fuerat Mt366

⁶⁷ configeretur] crucifigeretur Ed1953

⁶⁸ tertiam Li449 Ed1953 ] tertius Mt366

⁶⁹ hora] iter. Li449

⁷⁰ nec] neque Ed1953

⁷¹ ait] at cacogr. Mt366

⁷² vero] enim Ed1953

⁷³ sicut] ut Ed1953

⁷⁴ computemus] computamus Mt366

^marg.| {CIO19d4.9} THEOPHYLACTUS. − [a] Solvunt autem quidam quod ex peccato scriptoris contigerit apud Grecos. Nam quedam littera ⁷⁵*, nomine gamma ⁷⁶, [c] cuius talis est figura Γ⁷⁷*, [b] tertiam horam⁷⁸ importat. [d] Quedam autem figura que ab eis vocatur episemon ⁷⁹, que talis est ς⁸⁰*, sextam horam importat. Ex negligentia ergo scriptorum, precedens figura cedere potuit in sequentem. ^AD ^af

^af ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Ioannis (Io. 19, 14), PG 124, 268C9 -269A1 : «Πῶς δὲ τοῦ Μάρκου λέγοντος τρίτην ὥραν εἶναι, ὅτε ὁ Χριστὸς ἐσταυροῦτο, ὁ Ἰωάννης ἕκτην φησί; [a] Λύουσιν οὖν τοῦτο, τινὲς μέν, ὅτι γραφικὸν τὸ σφάλμα· τὸ μὲν γὰρ γάμμα [b] τὴν τρίτην ὥραν σημαίνει, [c] καὶ ἔστιν ὁ χαρακτὴρ αὐτοῦ τοιοῦτος, Γ· [d] τὸ δὲ καλούμενον ἐπίσημον, τὴν ἕκτην, καὶ ἔχει τὸν χαρακτῆρα τοιόνδε, ϛʹ. Εἰκὸς οὖν τὸ γάμμα στοιχεῖον ἀπὸ τῆς ἀπροσεξίας τῶν μεταγραφόντων κυρτωθείσης τῆς ἀποτεταμένης εὐθείας εἰς μῆκος, εἰς τὸν τοῦ ἐπισήμου μεταχωρῆσαι χαρακτῆρα, καὶ οὕτω τὴν πλάνην ταύτην γενέσθαι. [...] Τῶν γὰρ τριῶν εὐαγγελιστῶν, τοῦ τε Ματθαίου, καὶ τοῦ Μάρκου, καὶ τοῦ Λουκᾶ συμφώνως λεγόντων, ὡς ἀπὸ ἕκτης ὥρας σκότος ἐγένετο ἐφ’ ὅλην τὴν γῆν, ἕως ὥρας ἐννάτης, πρόδηλον, ὡς ὁ Κύριος ἡμῶν πρὸ τῆς ἕκτης ὥρας, πρὸ τοῦ γενέσθαι τὸ σκότος, ἐσταύρωτο, δηλαδὴ κατὰ τὴν τρίτην ὥραν, ὡς ὁ Μάρκος τε ἱστόρησε, καὶ ὁ Ἰωάννης ὁμοίως, εἰ καὶ ἡ πλάνη τῶν γραφόντων τὸ γάμμα μετέθηκεν εἰς τὸν τοῦ ἐπισήμου χαρακτῆρα ». [CGC2014]* [MM202 transcr.]
¶Paral. Thomas de Aquino, Summae theologiae Tertia pars, q. 46, a. 9, ad 2 : «Ab illa ergo hora noctis usque ad Christi crucifixionem occurrit hora parasceve sexta, secundum Ioannem; et hora diei tertia, secundum Marcum. Quidam tamen dicunt quod haec diversitas ex peccato scriptoris contingit apud Graecos, nam figurae quibus tria et sex repraesentantur, satis sunt propinquae apud eos».
¶Nota 1 : La traduction de πλάνη ou σφάλμα par peccatum pour désigner une simple erreur de copie vient soit de la banalisation vernaculaire du mot en italien courant : peccato, soit de l’influence de la littérature latine classique : cf. Pseudacronis scholia in Horatium, scholia in De arte poetica, v. 352-354, ed. O. Keller, Teubner, 1905, p. 364.25 : «Nam duobus modis fit, ut aliqua uitia nascantur in poemate: aut neglegentia, aut natura, quia hominum natura fragilis est et omnia facere bene non potest. 353. § Quid ergo est, quod moneo? Si poeta itidem peccat, ut librarius s<a>epe monitus, caret uenia. 354. § <Si peccat idem l(ibrarius)>] Si in eodem peccat 'scriptor librarius', idest naturalis». Dans les deux cas, l’expression surprendrait sous la plume d’un traducteur latin. Elle désigne plutôt quelqu’un pour qui le latin courant n’est pas une langue aussi familière que le grec. Elle a suffisamment frappé Thomas d’Aquin pour qu’il la reprenne comme telle dans le traité de la Passion du Christ de la Tertia pars.
¶Nota 2 : Le grec utilise des lettres de l’alphabet pour écrire les nombres. Le chiffre trois (3) se transcrit par la lettre gamma (γ’) et le chiffre six (6) par l’ἐπίσημον ou digamma (ϝʹ). Cette lettre archaïque, composée de deux gamma majuscules (Γ) superposés, a survécu dans l’usage pour désigner le chifffre 6. Dans les systèmes graphiques grecs médiévaux, son tracé (ϛ) est proche de celui du sigma final (ς), ce qui a souvent conduit à le confondre avec le sigma (σ) et à le translittérer par un .s. long latin (.ſ.), comme l’attestent les manuscrits de la Catena, alors que le digamma note plutôt le son /w/. Théophylacte suggère que la divergence des évangiles synoptiques ici discutée serait due à une confusion entre gamma (3) et digamma (6) par l’omission du trait qui distingue les deux lettres. La dernière phrase résume fortement le passage grec. [MM2024]

^AD ¶Codd. : Bar484 Ka6 Li449 Mt366 {FG2022} {MM2024}

⁷⁵ littera] + greca Bar484 Ed1953

⁷⁶ nomine gamma Bar484 Ed1953 ] nomine gama Li449 Mt366, gama Ka6

⁷⁷ .Γ.] scrips., .t. Bar484 Ka6 Li449, om. Mt366, γ. Ed1953.

⁷⁸ .Γ. ... horam] que ab eis Mt366

⁷⁹ episemon] epysimon Bar484 Li449 Mt366

⁸⁰ .ς. ] scrips., .ſ. Ka6 Li449 Ed1953, .i. Mt366 , ς Ed1953

^marg.| {CIO19d4.10} CHRYSOSTOMUS. ⁸¹ − Pilatus ergo, ut scrutaturus exiens, nullam tamen scrutationem faciens, tradit⁸² eum, estimans⁸³ movendos esse eos.
Unde sequitur : ^AE

^AE ¶Codd. : Ka6 La88 Li449 Mt366 Ed1953 {FG2022} {MM2024}

⁸¹ Chrysostomus] + In Ioannem Ed1953

⁸² tradit Mt366 ] tradidit La88

⁸³ estimans La88 ] extimans Mt366

Et dicit⁸⁴* Iudeis : Ecce rex vester.

⁸⁴ dicit codd. codd@] dixit Ed1953

^marg.| {CIO19d4.11} THEOPHYLACTUS. − Quasi dicat : Ecce qualem hominem fatemini quod imperium vestrum capesceret⁸⁵*, humilis ut⁸⁶ nihil tale possit temptare.^AF ^ag

^ag ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Ioannis (Io. 19, 14-18), PG 124, 272A6-8 : « Ἴδε, ποῖον ἄνθρωπον λέγετε, ὅτι βασιλεύσειν ἐπεχείρει ὑμῖν, εὐτελῆ δηλαδή, καὶ οὐκ ἂντοιούτοις ἐπιχειρήσοντα ». [CGC2014] [MM2024 transcr.]

^AF ¶Codd. : Ka6 La88 Li449 Mt366 T46 (317rb) Ed1953 {MM2020} {MM2024}

⁸⁵ capesceret] capesseret Ed1953

⁸⁶ ut] et T46

^marg.| {CIO19d4.12} CHRYSOSTOMUS. ⁸⁷− Et nimirum que⁸⁸ dicta sunt erant sufficientia ut facerent eos de cetero ab ira cessare sed trepidabant ne dimissus rursus turbam ducat⁸⁹. Amor etenim principatus versutum quid ? Est et animam⁹⁰ sufficiens perdere. Propterea magis insistunt.
Unde sequitur :

⁸⁷ Chrysostomus] om. Ka6 Li449

⁸⁸ que] quedam La88

⁸⁹ ducat] dicat cacogr. Mt366

⁹⁰ animam] animum Ed1953

Numérotation du verset Io. 19,15

Illi autem clamabant : Tolle, tolle.

^marg.| Interficere enim eum conantur et⁹¹* exprobratissima morte.
Unde subdunt :

⁹¹ et] om. Ed1953

Crucifige eum,

^marg.| formidantes, ne aliqua eius post ipsum fiat memoria.^AG ^ah ^ai

^ah ¶Fons : Chrysostomus , In Io., hom. 84.2.28-31, Burgundionis versio, BnF, lat. 15284, f. 150rb :«Et nimirum que dicta erant sufficientia cessare facere ab ira eos de reliquo, et trepidabant ne rursus dimissus turbam ducat et omnia pro hoc agebant. 84.2.29 Versutum enim amor principatus, versutum est et animam sufficiens perdere. Propterea numquam eum audiebant. 2.30 Sed Pilatus quidem a nudis verbis volebat dimittere. Hii vero iniacent, dicentes ei: Crucifige. Et quid utique eum interficere conantur? 84.2.31 Exprobrabitissima hec mors erat. Formidantes igitur ne aliqua eius post ipsum fiat memoria, student et ad supplicium ducere maledictum, nescientes quoniam per prohibitiones, elevatur veritas ».
<cuius fons> Chrysostomus , In Io., hom. 84 (al. 83), § 2, PG 59, 457 : «Καίτοι τὰ λεγόμενα ἱκανὰ παῦσαι τῆς ὀργῆς αὐτοὺς λοιπόν. Ἀλλ’ ἐδεδοίκεσαν, μὴ πάλιν ἀφεθεὶς ὀχλαγωγήσῃ, καὶ πάντα ὑπὲρ τούτου ἔπραττον. Δεινὸν γὰρ ἡ φιλαρχία, δεινὸν καὶ ψυχὴν ἱκανὸν ἀπολέσαι. Διὰ τοῦτο οὐδέποτε αὐτοῦ ἤκουσαν. Ἀλλ’ ὁ μὲν Πιλᾶτος ἀπὸ ψιλῶν ῥημάτων ἐβούλετο ἀφεῖναι· οὗτοι δὲ ἔγκεινται λέγοντες, Σταύρωσον. Καὶ τί δήποτε οὕτως ἀνελεῖν αὐτὸν ἐπεχείρουν; Ἐπονείδιστος οὗτος ὁ θάνατος ἦν. Δεδοικότες οὖν μή τις αὐτοῦ μετὰ ταῦτα γένηται μνήμη, σπουδάζουσι καὶ ἐπὶτιμωρίαν ἀγαγεῖν τὴν ἐπάρατον, οὐκ εἰδότες, ὅτι διὰ τῶν κωλυμάτων αἴρεται ἡ ἀλήθεια».
<Non hab.>

^ai ¶Note : Il apparaît ici clairement que que Thomas a corrigé Burgundio d’après le grec: Ἀλλ’ ἐδεδοίκεσαν ... ἔγκεινται ; Burgundio : et trepidabant... iniacent ; Catena : sed trepidabant ... insistunt [MM2024]

^AG ¶Codd. : Ka6 La88 Li449 Mt366 T46 Ed1953 {MM2020} {MM2024}

^marg.| {CIO19d4.13} AUGUSTINUS. ⁹²* − Adhuc autem Pilatus terrorem quem de Cesare ingesserant superare conatur.
Unde subditur :

⁹² Augustinus] + In Ioannem Ed1953

Dixit eis Pilatus regem vestrum crucifigam?

^marg.| De ignominia eorum volens eos frangere quos de ignominia Christi mitigare non potuit.
Sequitur :

Responderunt pontifices non habemus regem nisi Cesarem.^AH ^aj

^aj ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 116, § 8.13-17, § 9.1-2, CCSL 36, p. 650 : «[§ 8] Dixit eis pilatus : regem uestrum crucifigam? adhuc terrorem quem de caesare ingesserant, superare conatur, de ignominia eorum uolens eos frangere dicendo : regem uestrum crucifigam, quos de ignominia christi mitigare non potuit; sed timore mox uincitur. [§ 9] responderunt enim pontifices : non habemus regem nisi caesarem». [FG2018]

^AH ¶Codd. : La88 Li449 Mt366 Ed1953 {FG2022} {MM2024}

^marg.| {CIO19d4.14} CHRYSOSTOMUS.{hom.83} − Volentes seipsos submiserunt supplicio; propterea et Deus tradidit eos; quia enim concorditer negaverunt regnum Dei, dimisit eos in suum iudicium incidere. Regnum enim Christi refutantes, id quod Cesaris est super seipsos vocabant.^AI

^AI ¶Codd. : La88 Li449 Mt366 Ed1953 {FG2022} {MM2024}

^marg.| {CIO19d4.15} AUGUSTINUS. ⁹³* − Sed Pilatus timore mox vincitur.
Unde sequitur :

⁹³ Augustinus] + In Ioannem Ed1953

Numérotation du verset Io. 19,16a

Tunc ergo tradidit eis illum ut crucifigeretur.

^marg.| Apertissime quidem ⁹⁴ * contra Cesarem venire videretur, si regem se non habere nisi Cesarem profitentibus, alium regem vellet ingerere, dimittendo impunitum quem propter hos ausus ei tradiderunt occidendum. Non autem dictum est : T radidit eis illum ut crucifigerent eum⁹⁵*, sed ut crucifigeretur , scilicet iudicio ac potestate presidis. Sed ideo illis traditum dixit evangelista, ut eos crimine implicatos, a quo alieni esse⁹⁶ conabantur, ostenderet. Non enim faceret hoc Pilatus, nisi ut id quod eos cupere cernebat⁹⁷, impleret.^ak ^AJ

^ak ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 116, § 8.16-17, § 9.1-22, CCSL 36, p. 650 : «[§ 8] Adhuc terrorem quem de Caesare ingesserant, superare conatur, de ignominia eorum uolens eos frangere dicendo : Regem uestrum crucifigam, quos de ignominia Christi mitigare non potuit; sed timore mox uincitur. [§ 9] Responderunt enim pontifices : Non habemus regem nisi Caesarem. Tunc ergo tradidit eis illum ut crucifigeretur . Apertissime quippe contra Caesarem uenire uideretur, si regem se non habere nisi Caesarem profitentibus alium regem uellet ingerere dimittendo impunitum, quem propter hos ausus ei tradiderant occidendum. Tradidit ergo eis illum ut crucifigeretur. Sed numquid aliud et ante cupiebat quando dicebat : Accipite eum uos, et crucifigite; uel etiam superius : Accipite eum uos, et secundum legem uestram iudicate eum? Cur autem illi tantopere noluerunt, dicentes : Nobis non licet interficere quemquam, et omni modo instantes, ut non ab eis, sed a praeside occideretur, et ideo eum occidendum accipere recusantes, si nunc eum accipiunt occidendum? Aut si hoc non fit, cur dictum est : Tunc ergo tradidit eis illum ut crucifigeretur? An aliquid interest? Plane interest. Non est enim dictum : Tunc ergo tradidit eis illum ut crucifigerent eum; sed : ut crucifigeretur , id est ut iudicio ac potestate praesidis crucifigeretur. Sed ideo illis traditum dixit evangelista, ut eos crimini implicatos, a quo alieni esse conabantur, ostenderet; non enim faceret hoc Pilatus, nisi ut id quod eos cupere cernebat, impleret». [FG2018]

^AJ ¶Codd. : La88 Li449 Mt366 Ed1953 {FG2022} {MM2024}

⁹⁴ quidem] enim Ed1953

⁹⁵ eum] illum Ed1953

⁹⁶ esse] esset Mt366 (cacogr.)

⁹⁷ cernebat] gerebat Mt366

Numérotation du verset Io. 19,
**distinctio 5

^prol.| [Io. 18-19 legitur feria VI in Parasceve; cf. Ordinarium OP 654 = Cist. = Auxerre = Rom.]

^marg.| {CIO19d5.1} GLOSSA<TOR>.⁹⁸ − Ad mandatum presidis, milites Christum suscipiunt ⁹⁹* crucifigendum ^AK ^al

^al ¶Fons : Nullus dehinc inventus nisi verissimiliter Glossator ipse, Thomas de Aquino. Cf. Hugo de S. Caro , Postille in Io. 19, 16, ed. Venetiis, t. 6, p. 393r.m : «Susceperunt autem Iesum appariotes scilicet presidis, vel potest etiam de Iudeis intelligi. Milites enim susceperunt facto, Iudei voto qui totum fecerunt quicquid ut fieret extorserunt». <Non hab.> Glossa ordinaria; LLT; PL. [MM2020]

^AK ¶Codd. : La88 Li449 Mt366 Ed1953 {MM2020} {MM2024}

⁹⁸ Glossa] Chrysostomus Mt366

⁹⁹ suscipiunt] susceperunt Ed1953

^marg.| Unde dicitur :

Numérotation du verset Io. 19,16b

Susceperunt autem Iesum et eduxerunt.

^marg.| {CIO19d5.2} AUGUSTINUS. ¹⁰⁰* − Potest enim hoc iam referri ad milites apparitores presidis. Nam postea evidentius dicitur^am : Milites ergo cum crucifixissent ¹⁰¹ eum quamvis evangelista, etiam si totum Iudeis tribuit, merito facit. Ipsi enim fecerunt quicquid¹⁰²* ut fieret extorserunt.^an ^AL

^am Io. 19, 23.

^an ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 116, § 9.22-28, CCSL 36, p. 650 : «Quod autem sequitur : Susceperunt autem Iesum, et eduxerunt, potest ad milites iam referri apparitores praesidis. Nam postea euidentius dicitur : Milites ergo cum crucifixissent eum; quamuis evangelista etiamsi totum Iudaeis tribuit, merito facit; ipsi enim susceperunt quod auidissime flagitauerunt, et ipsi fecerunt quidquid ut fieret extorserunt». [FG2018]*

^AL ¶Codd. : Ka6 La88 Li449 Mt366 Ed1953 {FG2022} {MM2024}

¹⁰⁰ Augustinus] + In Ioannem Ed1953

¹⁰¹ crucifixissent Ka6 La88 Mt366 Ed1953 ] crucifixent Li449

¹⁰² quicquid codd. ] quidquid Ed1953

^marg.| {CIO19d5.3} CHRYSOSTOMUS. ¹⁰³* − [b] Sed quia lignum ut profanum¹⁰⁴ vitabant et¹⁰⁵* neque¹⁰⁶ tangere ipsum sustinebant. [a] Crucem Iesu ut condemnato imponunt.
Unde sequitur :

¹⁰³ Chrysostomus Ka6 Li449 ] Theophylactus Mt366, + In Ioannem Ed1953

¹⁰⁴ profanum] scrips., prophanum codd. Ed1470

¹⁰⁵ vitabant et] putabant et praem. Ed1470 Ed1953

¹⁰⁶ neque] nec Ka6

Numérotation du verset Io. 19,17

Et baiulans sibi crucem, exiit¹⁰⁷* in eum qui dicitur Calvarie locum¹⁰⁸, hebraice¹⁰⁹* Golgotha,

¹⁰⁷ exiit Bar484 Ka6 La88 Li449 ] exivit Ed1953

¹⁰⁸ locum Bar484 Ka6 (locū) Li449 Weber ] locus La88 La88@ Li449@

¹⁰⁹ hebraice Ka6 La88 Li449@ Li449 Weber ] + autem Ed1953

Numérotation du verset Io. 19,18

ubi eum crucifixerunt.

^marg.| [c] Ita et in typo factum est. Isaac etenim ligna portavit. Sed tunc quidem usque ad Patris beneplacitum res processit. Nunc autem et¹¹⁰* in rebus effectum obtinuit. Veritas enim erat.^AM ^ao ^ap

^ao ¶Fons : Chrysostomus , In Io. hom. 85.1.7-9, Burgundionis versio, BnF, lat. 15284, f. 151ra ; Arras, BM, 1089, f. 68ra : « 7 . Sed nullo horum factus est melior, neque ad celum respexit, sed tradidit eum. [a] Hii vero imposuerunt ei crucem ut condempnato de reliquo. [b] 8 . Etenim lignum ut prophanum vitabant omnes [om. Arras] et neque [om. Arras] tangere sustinebant. [c] Ita et in typo factum est; etenim Isaac ligna portavit. 9 . Sed tunc quidem usque ad patrem est res. Typus enim erat. Nunc autem et in rebus exivit. Veritas enim erat ».
<cuius fons> Chrysostomus , In Io., hom. 85, § 1 (In Io. 19:17-18), PG 59, 459 .48-54 : «Οἱ δὲ ἐπέθηκαν αὐτῷ τὸν σταυρὸν ὡς καταδίκῳ λοιπόν. Καὶ γὰρ τὸ ξύλον οἰωνίζοντο, καὶ οὐδὲ θιγεῖν ἠνείχοντο. Οὕτω καὶ ἐν τῷ τύπῳ γέγονε· καὶ γὰρ ὁ Ἰσαὰκ τὰ ξύλα ἐβάστασεν. Ἀλλὰ τότε μὲν μέχρι τῆς γνώμης τοῦ πατρὸς ἔστη τὸ πρᾶγμα (τύπος γὰρ ἦν)· νῦν δὲ καὶ ἐπὶ τῶν ἔργων ἐξῆλθεν· ἀλήθεια γὰρ ἦν».
<vel> = Cordier , Catena graecorum patrum in Io. 19:17-18, [CPG C145], p. 437.

^ap ¶Nota 1 : Vitare ut profanum traduit le verbe οἰωνίζοντο qui désigne le fait de réagir face à un présage ou de considérer quelque chose comme un augure. Ailleurs, en accord avec Burgundio, le(s) traducteur(s) de Théophylacte et de la chaîne de Nicétas traduisent des termes grecs similaires par “profanus” avec le sens de “sinistre”, ou “de mauvais augure”, attesté par les lexicographes latins [sur profanum dans la Catena, voir les notes sur CLC1d11.6 , CLC17d5.13 , CIO18d9.16, CIO19d5.3 ].
¶Nota 2 : L’ajout de beneplacitum, absent des trois manuscrits de la traduction de Burgundio, suppose un probable recours au grec et traduit γνώμης qui a ici le sens quasi juridique d’une décision ou approbation émise par le détenteur de l’autorité. De même l’expression ἐπὶ τῶν ἔργων ἐξέρχομαι (produire un effet ; Burgundio : “in rebus exivit”) suppose un recours au grec pour être rendue intelligible par la locution “in rebus effectum obtinuit” qui glose légèrement ἐξέρχομαι. [MM2024]

^AM ¶Codd. : Bar484 Ka6 La88 Li449 Mt366 Ed1470 Ed1953 {FG2022} {MM2024}

¹¹⁰ et] om. Ed1470 Ed1953

^marg.| {CIO19d5.4} THEOPHYLACTUS. ¹¹¹ − Sed quodammodo, ut illic Isaac dimissus est et mactatus est aries, sic et hic divina natura manet impassibilis, sed humanitas, secundum quam aries dicitur tamquam errantis arietis Ade filius, hic mactata est. Sed qualiter alius evangelista dicit quod angariaverunt Simonem ut crucem portaret? ^AN ^aq

^aq ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Ioannis (Io. 19:17-18), PG 124, 272D8 –273A2 : «Τάχα δέ, ὥσπερ ἐκεῖ ὁ Ἰσαὰκ ἀφείθη, ὁ δὲ ἀμνὸς ἐτύθη· οὕτω κἀνταῦθα ἡ θεία φύσις ἀπαθής, τὸ δὲ ἀνθρώπινον, ὃ καὶ Ἀμνὸς λέγεται, ὡς τοῦ Ἀδὰμ τοῦ πλανηθέντος προβάτου υἱός, τοῦτό ἐστιν ὃ ἐτύθη. Πῶς δὲ ἄλλος εὐαγγελιστής φησιν, ὅτι « Τὸν Σίμωνα ἠγγάρευσαν, ἵνα ἄρῃ τὸν σταυρόν;» [CGC2014] [MM2024 transcr.]

^AN ¶Codd. : Ka6 Li449 Mt366 Ed1953 {FG2022} {MM2024}

¹¹¹ Theophylactus La88² ] lac. La88*

^marg.| {CIO19d5.5} AUGUSTINUS. De consensu evangelistarum. − [b] Utrumque factum invenimus primo id quod Ioannes dixit¹¹²*, deinde quod ceteri tres. [a] Unde intelligitur quod ipse sibi portabat crucem, cum exiret in locum memoratum.^ar ^AO

^ar ¶Fons : Augustinus Hipponensis, De consensu evangelistarum , lib. 3, c. 10, § 37, p. 322.2-6 : «[a] Unde intellegitur, quod ipse sibi portabat crucem, cum exiret in locum memoratum. simon autem ille in itinere angariatus est, de quo tres commemorant, cui postea data est portanda crux usque ad locum. ita [b] utrumque factum inuenimus, primo id quod iohannes dixit, deinde quod ceteri tres». [FG2015]*

^AO ¶Codd. : Li449 Mt366 Ed1953 {FG2023} {MM2024}

¹¹² dixit] dicit Ed1953

^marg.| {CIO19d5.6} AUGUSTINUS. Super Ioannem ¹¹³ * − Grande spectaculum sed, si spectet impietas, grande ludibrium, si pietas, grande mysterium. Videt impietas regem pro virga regni¹¹⁴ lignum sui portare supplicii. Videt pietas regem baiulantem lignum ad semetipsum ¹¹⁵* figendum, quod fixurus fuerat etiam¹¹⁶ in frontibus regum, spernendum oculis impiorum, in quo erant glorificatura ¹¹⁷* corda sanctorum. Ipsam crucem suam gestans humero commendabat et lucerne arsure que sub modio ponenda non erat, candelabrum ferebat.^as ^AP

^as ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 117, § 3.5-16, CCSL 36, p. 652-653 : «Ibat ergo ad locum ubi fuerat crucifigendus, portans crucem suam Iesus. Grande spectaculum ! sed si spectet impietas, grande ludibrium; si pietas, grande mysterium; si spectet impietas, grande ignominiae documentum; si pietas, grande fidei munimentum; si spectet impietas, ridet regem pro uirga regni lignum sui portare supplicii; si pietas, uidet regem baiulantem lignum ad semetipsum figendum, quod fixurus fuerat etiam in frontibus regum; in eo spernendus oculis impiorum, in quo erant gloriatura corda sanctorum. Dicturo enim Paulo : Mihi autem absit gloriari, nisi in cruce Domini nostri Iesu Christi, ipsam crucem suam suo gestans humero commendabat, et lucernae arsurae quae sub modio ponenda non erat, candelabrum ferebat». [FG2018]*

^AP ¶Codd. : Ka6 Li449 Mt366 Ed1953 {FG2022} {MM2024}

¹¹³ Super Ka6 Li449 Mt366] In Ed1953

¹¹⁴ regni Ka6 Li449 Ed1953] regi Mt366

¹¹⁵ semetipsum Ka6 Li449 Mt366 ] seipsum Ed1953

¹¹⁶ etiam Mt366 Ed1953] et Ka6 Li449

¹¹⁷ glorificatura Ka6 Li449 Mt366 ] gloriatura Ed1953

^marg.| {CIO19d5.7} CHRYSOSTOMUS. − [d] Et sicut victores, ita et ipse in humeris portavit¹¹⁸* victorie signum. [b] Quidam autem dicunt [a] quod, in loco illo¹¹⁹* qui Calvarie dicebatur, [c] Adam mortuum esse et sepultum ¹²⁰* ut in loco ubi mors regnavit, illic et Iesus tropheum statuerit.^AQ ^at

^at ¶Fons : Chrysostomus , In Io. hom. 85.1.9-11, Burgundionis versio, BnF, lat. 15284, f. 151ra ; Ottob. lat. 227, f. 150va; Arras, BM, 1089, f. 68ra : «[a] Et venit in eum qui dicebatur [Arras, dicitur P15284 Ottob.] Calvarie locum. [b] 10. Quidam aiunt [c] illic Adam mortuum esse et positum, et Iesum in loco ubi mors regnavit, illic et tropheum statuisse. Etenim tropheum exivit portans crucem eius adversus mortis tyrannidem. [d] 11. Et sicut victores, ita et ipse in humeris portavit victorie notam. Quid enim etsi alia mente hec agebant Iudei? [+ et rel<iqua> Ottob.] »
<cuius fons> Chrysostomus , In Io., hom. 85, § 1 (In Io. 19:17-18), PG 59, 459 .54-61: « [a] Καὶ ἦλθεν εἰς τὸν Κρανίου τόπον. [b] Τινές φασιν [c] ἐκεῖ τὸν Ἀδὰμ τετελευτηκέναι καὶ κεῖσθαι · καὶ τὸν Ἰησοῦν ἐν τῷ τόπῳ, ἔνθα ὁ θάνατος ἐβασίλευσεν, ἐκεῖ καὶ τὸ τρόπαιον στῆσαι. Καὶ γὰρ τρόπαιον ἐξῄει βαστάζων τὸν σταυρὸν κατὰ τῆς τοῦ θανάτου τυραννίδος·[d] καὶ καθάπερ οἱ νικηταὶ, οὕτω καὶ αὐτὸς ἐπὶ τῶν ὤμων ἔφερε τὸ τῆς νίκης σύμβολον. Τί γὰρ, εἰ καὶ ἑτέρᾳ γνώμῃ ἐπέταττον ταῦτα οἱ Ἰουδαῖοι; ».
<vel> = Cordier , Catena graecorum patrum in Io. 19:17-18, [CPG C145], p. 439. [MM2024]

^AQ ¶Codd. : Li449 Mt366 Ed1953 {FG2022} {MM2024}

¹¹⁸ portavit] portabat Ed1953

¹¹⁹ loco illo] inv. Ed1953

¹²⁰ mortuum esse et sepultum] mortuus est et sepultus Ed1953

^marg.| {CIO19d5.8} HIERONYMUS. Super Mattheum. ¹²¹ − Favorabilis interpretatio et mulcens aurem populi nec tamen vera. Extra urbem enim et foris portam loca sunt in quibus truncantur capita damnatorum et Calvarie, id est¹²²* decollatorum, sumpsere nomen. Adam vero sepultum iuxta Ebron et Arbee¹²³ in Iesu Filii¹²⁴* Nave¹²⁵ volumine legimus.^AR ^au

^au ¶Fons : Hieronymus, In Mt. 27, lib. 4, CCSL 77, p. 270.1671-1685 sqq. : «Fauorabilis interpretatio et mulcens aurem populi nec tamen uera. extra urbem enim et foras portam loca sunt in quibus truncantur capita damnatorum et caluariae, id est decollatorum, sumpsere nomen. propterea autem ibi crucifixus est dominus ut ubi prius erat area damnatorum, ibi erigerentur uexilla martyrii; et quomodo pro nobis maledictum crucis factus est et flagellatus et crucifixus, sic pro omnium salute quasi noxius inter noxios crucifigitur. sin autem quispiam contendere uoluerit ideo ibi dominum crucifixum ut sanguis ipsius super adam tumulum distillaret, interrogemus eum quare et alii latrones in eodem loco crucifixi sint. ex quo apparet caluariae non sepulchrum primi hominis sed locum significare decollatorum, ut ubi abundauit peccatum superabundet gratia. adam uero sepultum iuxta chebron et arbe in iesu filii naue uolumine legimus». [FG2013]*
¶Paral. CMT27d6.13 CIO19d5.8 [MM2020]

^AR ¶Codd. : Ka6 La88 Li449 Mt366 Ed1953 {MM2020} {FG2022} {MM2024}

¹²¹ Hieronymus. Super Mattheum Li449 La88² Ed1953 ] Hieronymus Mt366, lac. La88*

¹²² id est] quasi Ed1953

¹²³ Arbee Li449 Mt366 Ed1953 ] Arboe iuxta ductum letterae ‘e¹’ in Li449 qui tamen ‘e’ et non ‘o’ legit Ka6

¹²⁴ Filii Mt366 Ed1953 ] om. Ka6 Li449

¹²⁵ Nave] Nava Mt366

^marg.| {CIO19d5.9} CHRYSOSTOMUS. −[a] Crucifigunt¹²⁶* autem eum cum latronibus.
Unde sequitur :

¹²⁶ Crucifigunt ] Crucifigāt La88, Crucifigebant Ed1953

Et cum eo¹²⁷ alios duos hinc et inde medium autem Iesum.

¹²⁷ eo] illo La88

^marg.| In hoc prophetiam implentes, [c] quoniam «cum iniquis reputatus est »^av. [b] Que enim conviciantes faciebant, hec¹²⁸ veritati conferebant. [d] Volebat enim demon quod fiebat obumbrare sed non valuit. Tribus enim in cruce affixis miracula que fiebant nullus¹²⁹* ascripsit nisi soli Iesu. Itaque ¹³⁰* inanes¹³¹ diaboli artes facte sunt. Nec solum non obfuit glorie eius sed et¹³²* contulit non parum. Nam latronem in cruce convertere et in paradisum inducere non¹³³ minus fuit quam concutere petras.^AS ^aw

^av Is. 53, 12.

^aw ¶Fons : Chrysostomus , In Io. hom. 85.1.12-17, Burgundionis versio, BnF, lat. 15284, f. 151rb ; Ottob. lat. 227, f. 150va; Arras, BM, 1089, f. 68ra-rb : «[a] 12 Crucifigunt autem eum et cum latronibus*, inviti et in hoc prophetiam implentes. [b] Que enim conviciantes faciebant hii, hec veritati conferebant ut discas quanta eius virtus. [c] 13. Etenim [Arras, Et in P15284 Ottob.] hoc desuper predixit propheta quoniam cum iniquis reputatus [deputatus P15284 Ottob.] est. [d] Volebat enim coobumbrare quod fiebat demon, sed non valuit. 14 . Nam crucifixi quidem sunt tres, claruit vero solus Iesus. Ut discas enim quoniam** omne virtus eius operata est. 15 . Et nimirum tribus in cruce affixis, miracula ita fiebant. Sed tamen nullus aliquid eorum que fiebant inscripsit alicui illorum sed soli Iesu. Ita inanes diaboli facte sunt insidie, et in suum omne circumversum est caput. 16 . Etenim ex duobus hiis salvatus est unus. Non solum igitur non obfuit glorie eius qui crucifixus est, sed et contulit non parum. 17. Nam latronem in cruce transmutare et in paradisum inducere, non minus fuit quam concutere petras».
*eum et cum latronibus] cum latronibus eum Ottob. | **enim quoniam] qui Ottob.
<cuius fons> Chrysostomus , In Io., hom. 85, § 1 (In Io. 19:17-18), PG 59, 460.1-42 : « [a] Σταυροῦσι δὲ αὐτὸν καὶ μετὰ λῃστῶν, ἄκοντες καὶ ἐν τούτῳ τὴν προφητείαν πληροῦντες. [b] Ἃ γὰρ ὑβρίζοντες ἐποίουν οὗτοι, ταῦτα τῇ ἀληθείᾳ συνετέλει· ἵνα μάθῃς ὅση αὐτῆς ἡ δύναμις. [c] Καὶ γὰρ καὶ τοῦτο ἄνωθεν προεῖπεν ὁ προφήτης, ὅτι Μετὰ ἀνόμων ἐλογίσθη. [d] Ἐβούλετο τοιγαροῦν συσκιάσαι τὸ γινόμενον ὁ δαίμων· ἀλλ’ οὐκ ἴσχυσεν. Ἐσταυρώθησαν μὲν γὰρ οἱ τρεῖς, ἔλαμψε δὲ μόνος ὁ Ἰησοῦς· ἵνα μάθῃς, ὅτι ἡ δύναμις αὐτοῦ τὸ πᾶν εἰργάσατο. Καίτοι τῶν τριῶν ἐπὶ τοῦ σταυροῦ προσηλωμένων, τὰ θαύματα οὕτως ἐγένετο· ἀλλ’ ὅμως οὐδεὶς οὐδὲν τῶν γινομένων ἐπέτρεψεν οὐδενὶ ἐκείνων, ἀλλ’ ἢ μόνῳ τῷ Ἰησοῦ· οὕτως ἕωλος ἡ τοῦ διαβόλου ἐπιβουλὴ γέγονε, καὶ εἰς τὴν αὐτοῦ τὸ πᾶν περιετράπη κεφαλήν. Καὶ γὰρ ἐκ τῶν δύο τούτων διεσώθη εἷς. Οὐ μόνον τοίνυν οὐκ ἐπηρέασε τῇ δόξῃ τοῦ σταυρουμένου, ἀλλὰ καὶ συνετέλεσεν οὐ μικρόν· τοῦ γὰρ κλονῆσαι τὰς πέτρας οὐκ ἔλαττον ἦν τὸ λῃστὴν ἐν σταυρῷ μεταβαλεῖν, καὶ εἰς παράδεισον εἰσαγαγεῖν».
<potius quam> Cf. Cordier , Catena graecorum patrum in Io. 19:17-18, [CPG C145], p. 439. [MM2024]

^AS ¶Codd. : Bar484 Ka6 La88 Li449 Mt366 Ed1953 {FG2022} {MM2024}

¹²⁸ hec] hoc Mt366

¹²⁹ nullus] coniec., null’s codd., nulli Ed1953

¹³⁰ Itaque Ka6 Li449 ] Ita Bar484 La88 Mt366 Ed1953

¹³¹ inanes] in ante cacogr. Ka6

¹³² et ] om. Ed1953

¹³³ non] iter. Li449

^marg.| {CIO19d5.10} AUGUSTINUS. − Tamen et ipsa crux, si attendas, tribunal fuit. In medio enim¹³⁴ iudice constituto, unus latro qui credidit liberatus, alter qui insultavit damnatus est. Iam significabat quod facturus est de vivis et mortuis, alios positurus ad dexteram, alios¹³⁵* ad sinistram¹³⁶. ^AT ^ax

^ax ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 31, § 11.37-41, CCSL 36, p. 300 : «Non enim ab impiis Christus est discretus, sed cum impiis iudicatus; de illo enim dictum est : Inter iniquos reputatus est. Latro euasit, Christus damnatus est. Accepit in dulgentiam criminosus, damnatus est qui omnium crimina confitentium relaxauit. Tamen et ipsa crux, si adtendas, tribunal fuit : in medio enim iudice constituto, unus latro qui credidit liberatus, alter qui insultauit damnatus est. Iam significabat quod facturus est de uiuis et mortuis : alios positurus ad dexteram, alios ad sinistram; similis ille latro futuris ad sinistram, similis alter futuris ad dexteram. Iudicabatur, et iudicium minabatur». [FG2018]*

^AT ¶Codd. : Ka6 Li449 * Mt366 T3 (frag.) Ed1953 {MM2020} {MM2024}

¹³⁴ enim] om. Mt366

¹³⁵ alios] + vero Ed1953

¹³⁶ Sinistram] + Scripsit autem etc. Ka6 (= Io. 19:19)

Numérotation du verset Io. 19,
distinctio 6

^prol.| [Io. 18-19 legitur in feria VI in Parasceve; cf. Ordinarium OP 654 = Cist. = Auxerre = Rom.]

^marg.| {CIO19d6.1} CHRYSOSTOMUS. ¹³⁷* − [e] Sicut in tropheo littere ponuntur victoriam ostendentes, [a] ita Pilatus titulum cruci Christi inscripsit ¹³⁸.
Unde dicitur :

¹³⁷ Chrysostomus] + In Ioannem Ed1953

¹³⁸ inscripsit Li449 Mt366 Ed1953 ] ascripsit Ka6

Numérotation du verset Io. 19,19

Scripsit autem et¹³⁹ titulum Pilatus et posuit super crucem.

¹³⁹ et] om. T3

^marg.| [c] Simul quidem pro¹⁴⁰ Christo respondens ut eum a communione latronum discerneret. [b] Simul autem et de Iudeis ulciscens, [d] ostendens scilicet ipsorum malitiam, dum in suum regem insurrexerunt¹⁴¹.^AU ^ay

^ay ¶Fons : Chrysostomus , In Io. hom. 85.1.18-19, Burgundionis versio, BnF, lat. 15284, f. 151rb ; Arras, BM, 1089, f. 68rb : « 17. [...] [a] Scripsit autem et titulum Pilatus; [b] simul quidem in Iudeis ulciscens, [c] simul quidem respondens pro Christo. 18. Quia enim ut nequam tradiderunt et sententiam a communione latronum certiorare conabantur, ut nulli de reliquo eorum liceat perniciosas inferre causas, et accusare ut nequam aliquem et [om. Arras P15284* ] perniciosum, obstruens et [om. Arras] eorum ora et omnium eorum qui accusare volebant. [d] 19. Et ostendens quoniam proprio regi insurrexerunt; [e] sicut in tropheo aliquo, ita litteras imposuit, claram emittentes vocem et victoriam ostendentes, et regnum preconiis annuntiantes, etsi non integrum».
<cuius fons> Chrysostomus , In Io., hom. 85, § 1 (In Io. 19:19), PG 59, 460 .43-54 : «[a] Ἔγραψε δὲ καὶ τίτλον ὁ Πιλᾶτος, [b] ὁμοῦ μὲν τοὺς Ἰουδαίους ἀμυνόμενος, [c] ὁμοῦ δὲ ἀπολογούμενος ὑπὲρ τοῦ Χριστοῦ. Ἐπειδὴ γὰρ ὡς φαῦλον ἐξέδωκαν, καὶ τὴν ψῆφον ταύτην τῇ κοινωνίᾳ τῶν λῃστῶν βεβαιῶσαι ἐπεχείρουν, ἵνα μηδενὶ λοιπὸν ἐξῇ πονηρὰς ἐπιφέρειν αἰτίας καὶ κατηγορεῖν ὡς φαύλου τινὸς καὶ πονηροῦ, ἐμφράττων αὐτῶν τὰ στόματα, καὶ πάντων τῶν κατηγορεῖν βουλομένων, [d] καὶ δεικνὺς ὅτι τῷ οἰκείῳ βασιλεῖ ἐπανέστησαν, [e] ὥσπερ ἐπὶ τροπαίου τινὸς, οὕτω τὰ γράμματα ἔθηκεν, λαμπρὰν ἀφιέντα φωνὴν, καὶ τὴν νίκην δηλοῦντα, καὶ τὴν βασιλείαν ἀνακηρύττοντα, εἰ καὶ μὴ ὁλόκληρον».
<non hab.> Cordier , Catena graecorum patrum in Io. 19:17-18, [CPG C145], p. 440-441. [MM2024]

^AU ¶Codd. : Cbg133 Ka6 Li449 Mt366 T3 Ed1470 Ed1521 Ed1953 {FG2022} {MM2024}

¹⁴⁰ quidem pro] de T3

¹⁴¹ insurrexerunt] resurrexerunt Mt366

Unde sequitur :

Erat autem scriptum ‘Iesus Nazarenus rex Iudeorum’.

^marg.| {CIO19d6.2} BEDA. − In quo monstrabatur iam tunc¹⁴²* regnum ipsius, non¹⁴³, ut ipsi putabant, destructum sed potius augmentatum. ^AV

^AV ¶Codd. : Cbg133 Ka6 Li449 * Mt366 T3 Ed1470 Ed1521 Ed1953 {MM2020} {MM2024}

¹⁴² tunc] tum Ed1953

¹⁴³ non] quo<modo> Ka6

^marg.| {CIO19d6.3} AUGUSTINUS. ¹⁴⁴* − Sed¹⁴⁵ Iudeorum tantum rex Christus est, an et¹⁴⁶* gentium ? Immo et gentium. Cum enim dixisset^az : « Ego autem constitutus sum¹⁴⁷* rex ab eo super Sion montem sanctum eius », subiecit^ba : « Postula a me, et dabo tibi gentes hereditatem tuam ». Magnum ergo volumus intelligi in hoc titulo sacramentum quia scilicet oleaster factus est particeps pinguedinis olee, non olea particeps facta est amaritudinis oleastri. Rex ergo Iudeorum Christus, sed¹⁴⁸* Iudeorum circumcisionem¹⁴⁹* cordis, non littera sed¹⁵⁰ spiritu.^AW ^bb
Sequitur :

^az Ps. 2, 6.

^ba Ps. 2, 8.

^bb ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 117, § 5.16-39, CCSL 36, p. 653-654 : «Sed Iudaeorum tantum rex est Christus, an et gentium? Immo et gentium. Cum enim dixisset in prophetia : Ego autem constitutus sum rex ab eo super Sion montem sanctum eius, praedicans praeceptum Domini, ne propter montem Sion solis Iudaeis cum regem quisquam diceret constitutum, continuo subiecit : Dominus dixit ad me : Filius meus es tu, ego hodie genui te; postula a me, et dabo tibi gentes hereditatem tuam, et possessionem tuam terminos terrae. Vnde et ipse iam per os proprium loquens apud Iudaeos : Habeo, inquit, alias oues quae non sunt de hoc ouili; oportet me et ipsas adducere, et uocem meam audient, et erit unus grex et unus pastor. Cur ergo magnum uolumus intellegi in hoc titulo sacramentum, in quo scriptum erat : Rex Iudaeorum, si rex est Christus et gentium? Quia scilicet oleaster factus est particeps pinguedinis oleae, non olea particeps facta est amaritudinis oleastri. Nam in eo quod de Christo ueraciter scriptus est titulus : Rex Iudaeorum, qui sunt intellegendi Iudaei, nisi semen Abrahae, filii promissionis, qui sunt etiam filii Dei? Quoniam non qui filii carnis, ait apostolus, hi filii Dei; sed qui filii promissionis, deputantur in semine. Et gentes erant quibus dicebat : Si autem uos Christi, ergo Abrahae semen estis, secundum promissionem heredes. Rex ergo Iudae orum Christus, sed Iudaeorum circumcisione cordis, spiritu, non littera, quorum laus non ex hominibus, sed ex Deo est, pertinentium ad Ierusalem liberam matrem nostram aeternam in caelis, Saram spiritalem, ancillam et filios eius de domo libertatis eicientem. Ideo enim Pilatus quod scripsit, scripsit, quia Dominus quod dixit, dixit». [FG2018]

^AW ¶Codd. : Cbg133 Li449 Mt366 T3 Ed1470 Ed1521 Ed1953 {FG2022} {MM2024}

¹⁴⁴ Augustinus] + In Ioannem Ed1953

¹⁴⁵ Sed] Si cacogr. Ka6

¹⁴⁶ est an et Cbg133 Li449² (interl. pr. m.) Mt366] est an Li449*, an et T3, est an etiam Ed1470 Ed1521 Ed1953

¹⁴⁷ constitutus sum] inv. Ed1470 Ed1521 Ed1953

¹⁴⁸ sed codd.] secundum Ed1470 Ed1521 Ed1953

¹⁴⁹ circumcisionem codd. Ed1470 ] + non carnis sed Ed1521 Ed1953

¹⁵⁰ sed ] om. Li449

Numérotation du verset Io. 19,20

Hunc ergo titulum multi legerunt¹⁵¹* Iudeorum¹⁵² quia prope civitatem erat locus ubi crucifixus est Iesus.

¹⁵¹ legerunt codd. codd@ cum Weber ] legebant Ed1953

¹⁵² legerunt – Iudeorum] inv. T3

^marg.| {CIO19d6.4} CHRYSOSTOMUS.{hom.84} . − Credibile autem est multos gentiles simul cum Iudeis propter festum convenisse. Et ideo ut nullus ignoraret, non in una lingua sed in tribus scripsit.^AX

^AX ¶Codd. : Cbg133 Li449 Mt366 T3 Ed1470 Ed1521 Ed1953 {FG2023} {MM2024}

^marg.| Unde subditur :

Et erat scriptum hebraice, grece et latine.

^marg.| {CIO19d6.5} AUGUSTINUS. ¹⁵³* − He quippe tres lingue ibi pre ceteris eminebant : hebrea propter Iudeos¹⁵⁴ in Dei lege¹⁵⁵* gloriantes, greca propter gentium sapientes, latina propter Romanos multis ac¹⁵⁶* pene omnibus tunc gentibus¹⁵⁷ imperantes.^bc ^AY

^bc ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 117, § 4.6-10, CCSL 36, p. 653 : «Hae quippe tres linguae ibi prae ceteris eminebant : hebraea, propter Iudaeos in Dei lege gloriantes; graeca, propter gentium sapientes; latina, propter Romanos multis ac pene omnibus iam tunc gentibus imperantes». [FG2018]*

^AY ¶Codd. : Cbg133 Li449 Mt366 T3 Ed1470 Ed1475b Ed1521 Ed1953 {FG2023} {MM2024}

¹⁵³ Augustinus] + In Ioannem Ed1953

¹⁵⁴ Iudeos T3 ] Iudeis Mt366

¹⁵⁵ in Dei lege Li449] iudei lege Cbg133 Mt366 T3, in lege Dei inv. Ed1470 Ed1475b Ed1521 Ed1953

¹⁵⁶ ac ] et Ed1470 Ed1475b Ed1521 Ed1953

¹⁵⁷ tunc gentibus Ed1475b ] tunc gentes T3, gentibus Ed1470

^marg.| {CIO19d6.6} THEOPHYLACTUS. − Signat¹⁵⁸* autem superscriptio¹⁵⁹, triplici sermone figurata, Dominum esse regem practice, physice necnon et¹⁶⁰* theologice philosophie¹⁶¹*. Nam per latinas litteras figuratur practica, eo quod Romanorum imperium potentissimum, satisque officiosum in expeditionibus fuerit. Per grecas vero¹⁶²* physica¹⁶³ figuratur. Greci namque erga naturalium speculationem insudaverunt¹⁶⁴. Demum per hebraicas theologia protenditur ¹⁶⁵*, dum Iudeis est credita rerum divinarum agnitio. ^AZ ^bd

^bd ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Ioannis, PG 124, 276A15–B9 : «Αἰνίττεται δὲ καί τι ὑψηλότερον ἡ ἐπιγραφὴ τρισσοῖς γράμμασιν ἐπιγραφεῖσα· δηλοῖ τὸν Κύριον βασιλέα εἶναι πρακτικῆς, καὶ φυσικῆς, καὶ θεολογικῆς φιλοσοφίας· διὰ μὲν τῶν Ῥωμαϊκῶν γραμμάτων τῆς πρακτικῆς τυπουμένης· ἡ γὰρ τῶν Ῥωμαίων ἀρχὴ ἀνδρειοτάτη καὶ πρακτικωτάτη τὰ κατὰ πόλεμον. Διὰ δὲ τῶν Ἑλληνικῶν, τῆς φυσικῆς·οἱ γὰρ Ἕλληνες περὶ τὴν φυσικὴν ἠσχολήθησαν. Διὰ δὲ τῶν Ἑβραϊκῶν τῆς θεολογικῆς· οἱ γὰρ Ἑβραῖοι τὴν θείαν ἐπιστεύθησαν γνῶσιν». [CGC2014] [MM2024 transcr.]
¶Nota : sermo est pris au sens classique d’idiome (Cicéron), practica désigne les savoirs pratiques ordonnés à l’action. La division des savoirs entre science pratique, physique et philosophie théologique est une réminiscence de Maxime le Confesseur traduit par Jean Scott Eriugène. La formule de Théophylacte est à l’origine de nombreuses erreurs d’abréviations de la tradition textuelle. Elle est en effet peu familière à l’école thomiste qui lui préfère la trilogie aristotélicienne des mathématiques, de la physique, et de la théologie première (métaphysique). Cf. v. g. Maximus Confessor secundum interpretationem quam fecit Iohannes Scotus seu Eriugena, Ambigua ad Iohannem, § 33, CCSG 18, p. 171.55 sqq. : « [...] practica, physica, theologica philosophia [...]» ; p. 174.128 : «Congregantur itaque priores quidem quinque modi, secundum ipsam in ipsis multimodam theoriam, in practicam et physicam et theologicam philosophiam» . [MM2024]

^AZ ¶Codd. : Bar484 Cbg133 Ka6 La88 Li449 Mt366 T3 Ed1470 Ed1475b Ed1521 Ed1953 {FG2022} {MM2024}

¹⁵⁸ Signat ! Ka6 , sig^at: Bar484 Cbg133 La88 Mt366 T3 ] Significat Li449 Ed1470 Ed1475b Ed1953

¹⁵⁹ superscriptio] subscriptio Mt366

¹⁶⁰ necnon et Bar484 Ka6 La88 Li449 T3 ] necnon Mt366 Ed1521 Ed1953, et Ed1470 Ed1475b

¹⁶¹ theologice ph<ilosoph>ie Bar484² T3 cum gr. ] theologice ph<ys>ice Bar484* (expunct. ‘c’) Cbg133 Li449 Mt366 , theologie ph<ys>ice Cbg133, theologice Ed1475b Ed1521, theologiae Ed1953

¹⁶² vero] pro Li449, + litteras Ed1470 Ed1475b Ed1521 Ed1953

¹⁶³ physica] proph<et>ica Li449

¹⁶⁴ insudaverunt] insudavit Bar484

¹⁶⁵ protenditur] pretenditur Ed1470 Ed1475b Ed1521 Ed1953

^marg.| {CIO19d6.7} CHRYSOSTOMUS.{hom.84} . − Iudei autem crucifixo invidebant.
Unde sequitur :

Numérotation du verset Io. 19,21

Dicebant ergo Pilato pontifices Iudeorum : Noli scribere ‘Rex Iudeorum’ sed : Quia¹⁶⁶* dixit ‘rex sum Iudeorum’.

¹⁶⁶ Quia Ka6 Li449 Li449@] + ipse Ed1953 cum Weber

^marg.| Nam hec quidem enuntiatio est et communis sententia. Si vero adiciatur quoniam ipse dixit, ipsius petulantie et extollentie ostenderetur¹⁶⁷ crimen esse. Sed Pilatus in priori stetit mente. ^BA

^BA ¶Codd. : Bar484 Cbg133 Ka6 La88 Li449 T3 Ed1470 Ed1475b Ed1953 {FG2022} {MM2024}

¹⁶⁷ ostenderetur] ostendetur T3

^marg.| Unde sequitur :

Numérotation du verset Io. 19,22

Respondit Pilatus : Quod scripsi scripsi.

^marg.| {CIO19d6.8} AUGUSTINUS. ¹⁶⁸ * - O ineffabilem¹⁶⁹ vim divine operationis etiam¹⁷⁰ in cordibus ignorantium. Nonne occulta vox quedam Pilato intus quodam, si dici potest, clamoso silentio personabat quod tanto¹⁷¹ ante in Psalmorum litteris prophetatum est^be: “Ne corrumpas¹⁷² tituli inscriptionem”. Sed¹⁷³ quid loquimini, insani pontifices? Numquid enim propterea non erit verum quia Iesus ait : ‘Rex sum Iudeorum’? Si corrumpi non potest quod Pilatus scripsit, corrumpi potest¹⁷⁴ quod Veritas dixit? Ideo enim Pilatus quod scripsit scripsit¹⁷⁵ quia Dominus quod dixit dixit.^BB ^bf ^bg ^bh ^bi

^be Cf. Ps. 56, 1 ; 57, 1 ; 58, 1 ; 71, 1 (Biblia communis)

^bf ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 117, § 5.4-16, 6.42-43, CCSL 36, p. 653-654 : «o ineffabilem uim diuinae operationis, etiam in cordibus ignorantium! nonne occulta uox quaedam pilato intus quodam, si dici potest, clamoso silentio personabat, quod tanto ante in psalmorum litteris prophetatum est: ne corrumpas tituli inscriptionem? ecce tituli inscriptionem non corrumpit; quod scripsit, scripsit. sed etiam pontifices qui hoc corrumpi uolebant, quid dicebant? noli scribere, inquiunt, rex iudaeorum; sed quia ipse dixit: rex sum iudaeorum. quid loquimini, insani? quid fieri contradicitis, quod mutare nullo pacto potestis? numquid enim propterea non erit uerum, quia iesus ait: rex sum iudaeorum? si corrumpi non potest quod pilatus scripsit, corrumpi potest quod ueritas dixit? sed iudaeorum tantum rex est christus, an et gentium? immo et gentium. [...] ideo enim pilatus quod scripsit, scripsit, quia dominus quod dixit, dixit ». Cf. Augustinus Hipponensis, De consensu evangelistarum, lib. 1, c. 3, § 5, p. 4.24 sqq. dominus enim iesus christus, unus uerus rex et unus uerus sacerdos, illud ad regendos nos, illud ad expiandos, has duas personas aput patres singillatim commendatas suam figuram egisse declarauit siue titulo illo, qui cruci eius superfixus erat, rex iudaeorum, unde arcano instinctu pilatus respondit: quod scripsi scripsi, praedictum quippe erat in psalmis: ne corrumpas tituli inscriptionem, siue, quod ad personam sacerdotis adtinet, in eo quod nos offerre adque accipere docuit, unde prophetiam de se praemisit dicentem: tu es sacerdos in aeternum secundum ordinem melchisedech».

^bg <ex quo> differt : Alcuinus, Commentaria in sancti Iohannis Evangelium, PL, col. : 981, linea : 31

^bh <ex quo> differt : Anselmus Laudunensis, Glosae super Iohannem (Io. 19:22), p. 328.137

^bi <ex quo> differt : Zacharias Chrysopolitanus , In unum ex quatuor. lib 4, c. 170, PL 186, 578. [MM2024]

^BB ¶Codd. : Bar484 Cbg133 Ka6 La88 Li449 T3 Ed1470 Ed1657 Ed1953 {FG2022} {MM2024}

¹⁶⁸ Augustinus codd. Ed1475A Ed1571 Ed1657 ] om. Ed1470 Ed1475b Ed1569 Ed1746 Ed1953

¹⁶⁹ ineffabilem] inestimabilem Ka6 Li449

¹⁷⁰ etiam Bar484 La88 Ed1953 ] et Ka6 Li449

¹⁷¹ tanto] + tempore T3 (expunct. ?)

¹⁷² corrumpas] rumpas La88, corrumpatis Ka6 , corrumpans Li449

¹⁷³ sed] si La88

¹⁷⁴ quod Pilatus…potest] om. Ka6 Li449

¹⁷⁵ scripsit²] om. T3

Numérotation du verset Io. 19,
distinctio 7

^prol.| [Io. 18-19 legitur in feria VI in Parasceve; cf. Ordinarium OP 654 = Cist. = Auxerre = Rom.]

^marg.| {CIO19d7.1} AUGUSTINUS. ¹⁷⁶* − [a] Iudicante Pilato, milites qui¹⁷⁷ ei parebant crucifixerunt Iesum.
Unde dicitur :

¹⁷⁶ Augustinus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

¹⁷⁷ qui] quia Ed1470

Numérotation du verset Io. 19,23

Milites ergo, cum crucifixissent eum, acceperunt vestimenta eius.

^marg.| Et tamen si voluntates, si clamores¹⁷⁸ eorum cogitemus, Iudei magis crucifixerunt. Sed de partitione sortitioneque¹⁷⁹ vestimentorum eius, ceteri evangeliste brevius et clause; iste vero apertissime locutus est.
[c] Nam sequitur :

¹⁷⁸ clamores] clamo cacogr. Li449

¹⁷⁹ et sortitione Li449 ] sorteque Ed1470, sortioneque Ed1521, sortitioneque Ed1953

Et fecerunt quatuor partes, unicuique militi partem.

^marg.| [b] Unde apparet quatuor fuisse milites qui in eo crucifigendo presidi paruerunt.
[d] Sequitur :

Et tunicam.

^marg.| Subaudiendum est : ‘Acceperunt’ ut iste sit sensus : ‘Acceperunt autem et tunicam’. Et sic locutus est ut de ceteris vestimentis nullam sortem missam esse videamus, sed de tunica quam simul cum ceteris acceperunt sed non similiter diviserunt. De hac enim sequitur exponens :

Erat autem tunica inconsutilis, desuper contexta per totum. ^BC ^bj

^bj ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 118, § 1.10-14, § 2.1-22, CCSL 36, p. 654-655 : «[§ 1] [a] Factum est quod uoluerunt Iudaei : non ipsi, sed milites qui parebant Pilato, iudicante ipso, crucifixerunt Iesum; et tamen si uoluntates, si insidias, si operam, si traditionem, postremo si extorquentes clamores eorum cogitemus, magis utique Iudaei crucifixerunt Iesum. [§ 2] Sed de partitione et sortitione uestimentorum eius non est praetereunter loquendum. Quamuis enim omnes evangelistae quatuor huius rei meminerint, ceteri tamen breuius quam Iohannes; et clause illi, iste uero apertissime. Nam Matthaeus ait : Postquam autem crucifixerunt eum, diuiserunt uestimenta eius, sortem mittentes. Marcus : Et crucifigentes eum, diuiserunt uestimenta eius, mittentes sortem super eis, quis quid tolleret. Lucas : Diuidentes uero uestimenta eius, miserunt sortes. Iohannes autem et quot partes de uestimentis eius fecerint, dixit, id est quatuor, ut singulas tollerent. [b] Vnde apparet quatuor fuisse milites qui in eo crucifigendo praesidi paruerunt. Manifeste quippe ait : Milites ergo cum crucifixissent eum, acceperunt uestimenta eius, [c] et fecerunt quatuor partes, unicuique militi partem, [d] et tunicam; subaudiendum est : acceperunt; ut iste sit sensus : Acceperunt uestimenta eius, et fecerunt quatuor partes, unicuique militi partem; acceperunt et tunicam. Et sic locutus est, ut de ceteris uestimentis nullam sortem missam esse uideamus; sed de tunica quam simul cum ceteris acceperunt, sed non similiter diuiserunt. De hac enim sequitur exponens : Erat autem tunica inconsutilis, desuper contexta per totum». [FG2018]

^BC ¶Codd. : Li449 (179rb) Ed1470 Ed1521 Ed1953 {FG2023} {MM2024}

^marg.| {CIO19d7.2} CHRYSOSTOMUS. ¹⁸⁰* − Ipsam speciem tunice evangelista historice designat. Quia enim in Palestina duos pannos connectentes¹⁸¹ subtexunt¹⁸² indumenta, ostendit Ioannes quod talis erat tunica Iesu, occulte vilitatem vestimentorum insinuans.^BD ^bk

^bk ¶Fons : Chrysostomus , In Io., hom. 85, Burgundionis versio, BnF, lat. 15284, f. 151va : «Quidam autem ipsam speciem tunice aiunt evangelista [corr., evangelistam perpera P15284] hystorice designare. Quia enim in Palestina duos pannos committentes, ita subtexunt indumenta, ostendens Iohannes quoniam talis erat tunica ex hiis desuper subtexta. Hoc autem michi videtur dicere enigmatice insinuans vilitatem vestimentorum».
<cuius fons> Chrysostomus , In Io., hom. 85, § 2, PG 59, 462 : «Τινὲς δὲ αὐτὸ τὸ εἶδος τοῦ χιτωνίσκου φασὶ τὸν εὐαγγελιστὴν ἱστορεῖν. Ἐπειδὴ γὰρ ἐν Παλαιστίνῃ δύο ῥάκη συμβάλλοντες, οὕτως ὑφαίνουσι τὰ ἱμάτια, δηλῶν ὁ Ἰωάννης, ὅτι τοιοῦτος ἦν ὁ χιτωνίσκος, φησὶν, Ἐκ τῶν ἄνωθεν ὑφαντός. Τοῦτο δὲ ἐμοὶ δοκεῖ λέγειν, αἰνιττόμενος τὸ εὐτελὲς τῶν ἱματίων, καὶ ὅτι καθάπερ ἐν τοῖς ἄλλοις ἅπασιν, οὕτω καὶ ἐν τῇ στολῇ τὸ λιτὸν ἐδίωκε σχῆμα».
¶Paral. Cf. Thomas de Aquino, In Io., 19, lect. 4, n° 2428, p. 451 : «Chrysostomus vero e contrario dicit, quod hoc dicens Evangelista, occulte vestis vilitatem insinuat. Nam in Palestina est quoddam genus vestium propter pauperes ex multis pannis contextum quasi unus pannus super alium : ii cor. 8:9 : scimus enim gratiam domini nostri Iesu Christi : quia cum dives esset in omnibus propter nos egenus factus est. Mystice autem potest referri ad corpus Christi mysticum; et sic vestimenta dividuntur in quatuor partes quia Ecclesia per quatuor partes mundi diffusa est».
¶Nota : Sur cette sentence, cf. C. G. Conticello, «Théophylacte de Bulgarie, source de Thomas d’Aquin (Catena aurea in Ioannem)», dans Philomathestatos : Studies in Greek and Byzantine. éd. B. Janssens, B. Roosen, P. van Deun, Leuven-Paris-Dudley, MA, 2004, p. 72-73. [MM2019]

^BD ¶Codd. : Bar484 Cbg133 Ka6 Li449 * Mt366 Ott199 Ed1470 Ed1521 Ed1953 {MM2019} {MM2024}

¹⁸⁰ Chrysostomus] + In Ioannem Ed1953

¹⁸¹ connectentes Ott199 Ed1953 ] subnectentes Ka6, subuectentes Li449

¹⁸² subtexunt Ka6 Li449 Mt366 Ott199 Ed1953 ] subtexerunt Bar484 Cbg133

^marg.| {CIO19d7.3} THEOPHYLACTUS. − Alii vero dicunt quoniam¹⁸³* apud Palestinam telas contexunt non velut apud nos texuntur¹⁸⁴ (existente superius stamine, inferius vero texentibus ut sic¹⁸⁵* versus partem supremam textura procedat¹⁸⁶*) sed e contra.^BE ^bl

^bl ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Ioannis (Io. 19:23-24), PG 124, 276D13 –277A3. [CGC2014]
¶Nota Les éditions ont introduit une lectio facilior qui conduit à un contre sens : Thomas traduit exactement Théophylacte : “En Palestine, on tisse les toiles non pas comme chez nous (avec le métier placé au-dessus et les fils qui se croisent en dessous, de sorte que la toile avance vers la partie supérieure) mais à l’inverse”. [MM2019]

^BE ¶Codd. : Bar484 Cbg133 Ka6 Li449 Mt366 Ott199 Ed1470 Ed1953 {MM2019} {MM2024}

¹⁸³ quoniam] quod Ed1470 Ed1521 Ed1953

¹⁸⁴ texuntur] contexuntur Ed1470

¹⁸⁵ sic] + non Ed1470 Ed1953

¹⁸⁶ procedat Ed1470 ] protendat Ed1953

^marg.| {CIO19d7.4} AUGUSTINUS. ¹⁸⁷* − Cur autem de illa sortem miserint¹⁸⁸ narrat, dicens :

¹⁸⁷ Augustinus] + In Ioannem Ed1953

¹⁸⁸ miserint Bar484 Ka6 Li446 Mt366 Ed1953 ] miserunt Ka6

Numérotation du verset Io. 19,24

Dixerunt ergo ad invicem : Non scindamus eam sed sortiamur de illa cuius sit.

^marg.| Apparet itaque in aliis vestibus¹⁸⁹* equales eos¹⁹⁰* habuisse partes, ut sortiri necesse non fuerit. In illa vero una non eos habere potuisse singulas partes nisi scinderetur, ut pannos eius inutiliter tollerent; quod ne facerent, ad unum eam pervenire sortitione maluerunt. Huius evangeliste narrationi consonat etiam¹⁹¹* propheticum testimonium. ^BF ^bm

^bm ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 118, § 2.22-32, CCSL 36, p. 655 : «Cur autem de illa sortem miserunt narrans : Dixerunt ergo, inquit, ad inuicem : Non scindamus eam, sed sortiamur de illa cuius sit. Apparet itaque in aliis uestibus aequales eos habuisse partes, ut sortiri necesse non fuerit; in illa uero una non eos habere potuisse singulas partes, nisi scinderetur, ut pannos eius inutiliter tollerent; quod ne facerent, ad unum eam peruenire sortitione maluerunt. Huius evangelistae narrationi consonat etiam propheticum testimonium, quod et ipse continuo subiungens : Vt scriptura, inquit, impleretur dicens : Partiti sunt uestimenta mea sibi, et super uestem meam miserunt sortem». [FG2018]

^BF ¶Codd. : Bar484 Ka6 Li449 Mt366 Ed1953 {FG2023} {MM2024}

¹⁸⁹ vestibus] vestimentis Ed1953

¹⁹⁰ eos] se Ed1953

¹⁹¹ etiam] et Ed1953

^marg.| Unde subiungit :

Ut Scriptura impleretur¹⁹² dicens¹⁹³ : “Partiti sunt vestimenta mea sibi et in vestem meam miserunt sortem”.

¹⁹² Scriptura - impleretur] inv. Mt366

¹⁹³ Cf. Ps. 21, 19.

^marg.| {CIO19d7.5} CHRYSOSTOMUS .{hom.84} − Intuere prophetie certitudinem. Non enim que partiti sunt solum sed et que non¹⁹⁴ partiti sunt dixit propheta. Igitur¹⁹⁵* vestimenta quidem diviserunt sed vestem sorti concesserunt.^BG

^BG ¶Codd. : Bar484 Ka6 Li449 Mt366 Ed1953 {FG2023} {MM2024}

¹⁹⁴ non] om. Li449

¹⁹⁵ Igitur Li449 Mt366 ] + et Mt366, Nam Ed1953

^marg.| {CIO19d7.6} AUGUSTINUS. − [a] Mattheus autem ¹⁹⁶* dicendo^bn : « Diviserunt vestimenta eius sortem mittentes¹⁹⁷ », ad¹⁹⁸* totam divisionem vestimentorum voluit intelligi, etiam ¹⁹⁹ * illam tunicam pertinere, de qua sortem miserunt. Tale est quod etiam ait Lucas^bo : « Dividentes vestimenta eius, miserunt sortes ». Dividentes enim venerunt ad tunicam, de qua facta ²⁰⁰* est sortitio. Dicendo autem sortes, pluralem pro singulari numero²⁰¹* posuit. Marcus autem solus videtur intulisse aliquam questionem dicendo enim^bp : « Mittentes sortem super eis, quis quid²⁰² tolleret ». Tamquam super omnibus vestimentis, non super sola tunica ²⁰³, sors missa sit, locutus videatur. Sed etiam hic²⁰⁴* brevitas obscuritatem facit. Sic²⁰⁵ enim dictum est^bq : « Mittentes sortem super eis » ac si diceretur²⁰⁶ : Mittentes sortem cum dividerentur. Quid ²⁰⁷ * autem dicit ^br : « Quis²⁰⁸ quid tolleret », id est quis tunicam tolleret, tamquam si totum ita diceretur²⁰⁹: ‘Mittentes sortem super eis, quis tunicam que partibus equalibus superfuerat tolleret ?’ Quadripartita autem vestis Domini²¹⁰* Iesu Christi, quadripartitam figuravit eius Ecclesiam, quatuor scilicet partibus in orbe diffusam²¹¹, et in eisdem equaliter, id est concorditer, distributam. Tunica vero illa sortita, omnium partium significat²¹² unitatem que caritatis vinculo continetur. Si autem²¹³ caritas et supereminentiorem habet viam, et supereminet scientie, et²¹⁴ super omnia precepta est, secundum illud ^bs : « Super omnia²¹⁵* hec caritatem habete ». Merito, vestis qua²¹⁶ significatur, desuper contexta perhibetur. [c] Et addidit : Per totum²¹⁷ quia nemo eius est expers qui pertinere invenitur ad totum, a quo toto²¹⁸ catholica vocatur Ecclesia. [b] Inconsutilis autem ne aliquando²¹⁹ dissuatur, et ad unum pervenit²²⁰* quia in unum omnes colligit. [d] In sorte autem Dei gratia commendata est. Cum enim sors mittitur, non persone cuiusque, vel meritis, sed occulto iudicio Dei ceditur²²¹. ^BH ^bt

^bn Mt. 27, 35.

^bo Lc. 23, 34.

^bp Mc. 15, 24.

^bq Mc. 15, 24.

^br Mc. 15, 24.

^bs Col. 3, 14.

^bt ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 118, § 3.1-32, § 4.2-34, CCSL 36, p. 655-657 : «[§ 3] [a] Matthaeus enim dicendo : Diuiserunt uestimenta eius, sortem mittentes, ad totam diuisionem uestimentorum uoluit intellegi etiam tunicam pertinere, de qua sortem miserunt; quia utique omnes uestes diuidendo, in quibus et illa fuit, de ipsa sortiti sunt. Tale est etiam quod ait Lucas : Diuidentes uestimenta eius, miserunt sortes; diuidentes enim uenerunt ad tunicam, de qua facta est sortitio, ut inter eos uniuersa uestimentorum eius diuisio compleretur. Quid autem interest utrum dicatur : Diuidentes miserunt sortes, quod ait Lucas : an : Diuiserunt, sortem mittentes, quod ait Matthaeus, nisi quod Lucas dicendo sortes, pluralem pro singulari numero posuit; quae locutio scripturis sanctis insolita non est, quamuis nonnulli codices sortem reperiantur habere non sortes? Marcus itaque solus uidetur aliquam intulisse quaestionem; dicendo enim : Mittentes sortem super eis, quis quid tolleret, tamquam super omnibus uestimentis, non super sola tunica sors missa sit, locutus uidetur. Sed etiam hic breuitas obscuritatem facit; sic enim dictum est : Mittentes sortem super eis, ac si diceretur : Mittentes sortem cum diuiderentur; quod et factum est. Omnium quippe uestimentorum eius diuisio completa non esset, nisi sorte claruisset quis etiam illam tunicam tolleret, ut sic contentio diuidentium finiretur, uel nulla potius oriretur. Quod ergo ait : Quis quid tolleret, quandoquidem hoc sorti deputatur, non ad omnia quae diuisa sunt uestimenta referendum est; sors enim missa est, quis illam tunicam tolleret, de qua quoniam narrare praetermisit qualis fuerit, et quemadmodum aequalibus factis partibus sola remanserit, quae ne conscinderetur, ueniret in sortem; propterea positum est quod ait : Quis quid tolleret, id est quis eam tolleret; tamquam si totum ita diceretur : Diuiserunt uestimenta eius, mittentes sortem super eis, quis tunicam quae partibus aequalibus superfuerat, tolleret. [§ 4] Quaerat forte aliquis, quid significet in tot partes uestimentorum facta diuisio.et de tunica illa sortitio. Quadripartita uestis Domini Iesu Christi, quadripartitam figurauit eius ecclesiam, toto scilicet, qui quatuor partibus constat, terrarum orbe diffusam, et omnibus eisdem partibus aequaliter, id est concorditer distributam. Propter quod alibi dicit missurum se angelos suos, ut colligant electos eius a quatuor uentis; quod quid est nisi a quatuor partibus mundi, Oriente, Occidente, Aquilone et Meridie? Tunica uero illa sortita, omnium partium significat unitatem, quae caritatis uinculo continetur. De caritate autem locuturus apostolus : Supereminentem, inquit, uiam uobis demonstro; et alio loco ait : Cognoscere etiam supereminentem scientiae cantatem Christi; itemque alibi : Super omnia autem haec caritatem, quae est uinculum perfectionis. Si ergo caritas et supereminentiorem habet uiam, et supereminet scientiae, et super omnia praecepta est, merito uestis qua significatur, desuper contexta perhibetur. [b] Inconsutiles autem, ne aliquando dissuatur; et ad unum peruenit, quia in unum omnes colligit. Sicut in apostolis cum esset etiam ipse numerus duodenarius, id est quadripartitus in ternos, et omnes essent interrogati, solus Petrus respondit : Tu es Christus Filius Dei uiui; et ei dicitur : Tibi dabo claues regni caelorum, tamquam ligandi et soluendi solus acceperit potestatem; cum et illud unus pro omnibus dixerit, et hoc cum omnibus tamquam personam gerens ipsius unitatis acceperit; ideo unus pro omnibus, quia unitas est in omnibus. Vnde et hic cum dixisset : desuper contexta, [c] addidit : per totum. Quod si referamus ad id quod significat, nemo eius est expers qui pertinere inuenitur ad totum; a quo toto, sicut graeca indicat lingua, catholica uocatur ecclesia. [d] In sorte autem quid, nisi Dei gratia commendata est? Sic quippe in uno ad omnes peruenit, cum sors omnibus placuit, quia et Dei gratia in unitate ad omnes peruenit; et cum sors mittitur, non personae cuiusque uel meritis, sed occulto iudicio Dei ceditur». [FG2018]

^BH ¶Codd. : Bar484 Cbg133 Li449 Mt366 Ed1470 Ed1953 {FG2023} {MM2024}

¹⁹⁶ autem] om. Ed1953

¹⁹⁷ sortem mittentes] inv. Ka6 Li449

¹⁹⁸ ad] om. Ed1953

¹⁹⁹ etiam Bar484 Cbg133 Mt366] et Ka6 Li449 Ed1450, et ad Ed1953

²⁰⁰ facta Cbg133 Li449 ] om. Ed1953

²⁰¹ pro singulari numero Bar484 Cbg133 Li449 ] numerum pro singulari Ed1953

²⁰² quid] que Ed1470

²⁰³ non super sola tunica] om. Ed1470

²⁰⁴ etiam hic Bar484 Li449 ] etiam hinc Cbg133, hec Ed1470 Ed1953

²⁰⁵ Sic] Sicut Ed1470

²⁰⁶ diceretur] diceret Mt366 Ed1470

²⁰⁷ Quid] coniec. : Q’d Bar484 Cbg133 Li449, Q/ Mt366 ] Cum Ed1470 Ed1953
¶Nota : Li449 écrit quid Q’d ou Qⁱd. Augustin écrit “Quod ergo ait : Quis quid tolleret” et il en donne une longue explication que Thomas abrège, malgré la sentence “brevitas obscuritatem facit”. Garder la leçon Quod rendrait grammaticalement incompréhensible le reste du passage. Intentionnellement Thomas a réécrit la clausule introductive : “Quid autem dicit” : “Mais pourquoi dit-il : Celui qui prélèverait quelque chose...” [MM2024]

²⁰⁸ Quis] q i d Li449

²⁰⁹ ita - diceretur] inv. Mt366

²¹⁰ Domini Bar484 Cbg133 Li449 Mt366 Ed1470 ] + nostri Ed1953

²¹¹ diffusam] diffusa Mt366

²¹² significat] sign^at Bar484 Cbg133

²¹³ autem Mt366 Ed1953 ] aut Li449

²¹⁴ et Bar484 Cbg133 Mt366 Ed1953 ] om. Li449

²¹⁵ omnia] + autem Ed1470 Ed1953

²¹⁶ vestis – qua Bar484 Li449 Mt366 Ed1953 ] inv. Cbg133, vestis que Ed1470

²¹⁷ addidit : Per totum] additum Mt366

²¹⁸ toto Li449 Mt366 Ed1953 ] tota Bar484 Cbg133

²¹⁹ aliquando] aliqu<a>m Mt366

²²⁰ pervenit Bar484 Cbg133 Li449 Mt366 ] provenit Ed1953

²²¹ ceditur] creditur Ed1470

^marg.| {CIO19d7.7} CHRYSOSTOMUS.{hom.84} . − Vel, sicut quidam dicunt, tunica inconsutilis desuper contexta per totum, secundum allegoriam ostendit quoniam non simpliciter homo erat qui crucifixus est, sed et desuper deitatem habebat.^BI

^BI ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2022}

^marg.| {CIO19d7.8} THEOPHYLACTUS . − Vel aliter. Vestis inconsutilis denotat corpus Christi, quod a superiori²²² parte contextum est."Spiritus enim sanctus supervenit et virtus altissimi virgini obumbravit”^bu. Hoc ergo²²³ sacrosanctum Christi corpus indivisibile constat. Nam, etsi dividatur per singulos, sanctificans uniuscuiusque animam simul et corpus, integre tamen et indivisibiliter consistit in omnibus. At, quoniam ex quatuor elementis mundus consistit, intelligendum²²⁴* est pro²²⁵* Christi vestimentis²²⁶* visibilem creaturam²²⁷*, quam inter se dividunt demones, quoties morti tradunt Verbum Dei quod habitat in nobis, ac²²⁸ satagunt nos sue partis efficere per mundanas illecebras.^bv ^BJ

^bu Cf. Lc. 1, 35.

^bv ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Ioannis (Io. 1, 2), 277 A3 –B8. [CGC2014]

^BJ ¶Codd. : La88 Li449 Ed1470 Ed1953 {FG2022} {MM2024}

²²² superiori] superiore Ed1470

²²³ ergo] igitur Li449

²²⁴ intelligendum] intelligenda Ed1953

²²⁵ pro] per Ed1953

²²⁶ vestimentis] vestimenta Ed1953

²²⁷ visibilem creaturam] visibilis creatura Ed1953

²²⁸ ac Li449 Ed1953] + si La88

^marg.| {CIO19d7.9} AUGUSTINUS. ²²⁹* − Hec²³⁰* ideo ista non aliquid boni significasse quis dixerit, quia per malos facta sunt. Quid enim de ipsa cruce dicturi sumus, que similiter ab impiis facta est? Et tamen ea significari recte intelligitur quod ait Apostolus^bw : « Que sit latitudo et²³¹* longitudo, altitudo et profundum ». Lata est quippe in transverso ligno, quo extenduntur pendentes manus, et significat opera bona in latitudine caritatis. Longa est a transverso ligno usque ad terram, et significat perseverantiam in longitudine temporis. Alta est in cacumine, quo transversum lignum sursum versus exceditur²³²*, et significat supernum finem quo cuncta opera referuntur. Profunda est in ea parte que in terra figitur; ibi quippe occulta est, sed cuncta eius apparentia inde consurgunt, sicut bona nostra de profunditate gratie Dei, que comprehendi non potest, universa procedunt. Sed etsi crux Christi hoc solum significet quod ait Apostolus^bx : « Qui Christi sunt, carnem suam crucifixerunt cum passionibus et concupiscentiis », quam magnum bonum est. Postremo quid est signum Christi nisi crux Christi? Quod signum nisi adhibeatur sive frontibus credentium, sive ipsi aque ex qua regenerantur, sive oleo quo chrismate unguntur, sive sacrificio quo aluntur, nihil eorum vite perficitur²³³*.^BK ^by

^bw Eph. 3, 18

^bx Gal. 5, 24.

^by ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 118, § 5.1-30, CCSL 36, p. 657 : «Nec ideo ista non aliquid boni significasse quis dixerit, quia per malos facta sunt, non scilicet per eos qui Christum secuti, sed qui sunt persecuti. Quid enim de ipsa cruce dicturi sumus, quae certe similiter ab inimicis atque impiis Christo facta et impacta est? Et tamen ea significari recte intellegitur quod ait apostolus : Quae sit latitudo, et longitudo, et altitudo, et profundum. Lata est quippe in transuerso ligno, quo extenduntur pendentis manus, et significat opera bona, in latitudine caritatis : longa est a transuerso ligno usque ad terram, ubi dorsum pedesque figuntur; et significat perseuerantiam in longitudine temporis usque in finem; alta est in cacumine, quo transuersum lignum sursum uersus exceditur; et significat supernum finem, quo cuncta opera referuntur; quoniam cuncta quae latitudine ac longitudme bene ac perseueranter fiunt, propter altitudinem diuinorum facienda sunt praemiorum; profunda est in ea parte qua in terra figitur; ibi quippe et occulta est, nec uideri potest, sed cuncta eius apparentia et eminentia inde consurgunt, sicut bona nostra de profunditate gratiae Dei, quae comprehendi ac diudicari non potest, uniuersa procedunt. Sed etsi crux Christi hoc solum significet quod ait apostolus : Qui autem Iesu Christi sunt, carnem suam crucifixerunt cum passionibus et concupiscentiis, quam magnum bonum est? Nec tamen facit hoc, nisi concupiscens aduersus carnem spiritus bonus, cum illam crucem Christi fecerit inimicus, id est spiritus malus. Postremo quid est quod omnes nouerunt, signum Christi, nisi crux Christi? Quod signum nisi adhibeatur siue frontibus credentium, siue ipsi aquae ex qua regenerantur, siue oleo quo chrismate unguuntur, siue sacrificio quo aluntur, nihil eorum rite perficitur». [FG2018]

^BK ¶Codd. : La88 Li449 {FG2023} {MM2024}

²²⁹ Augustinus] + In Ioannem Ed1953

²³⁰ Hec] Nec Ed1953

²³¹ et] om. Ed1953

²³² exceditur] excedit Ed1953

²³³ perficitur] proficitur Ed1953

Numérotation du verset Io. 19,

^prol.| [Io. 18-19 legitur in feria VI in Parasceve; cf. Ordinarium OP 654 = Cist. = Auxerre = Rom.]

^marg.| {CIO19d8.1} THEOPHYLACTUS. ²³⁴ – [b] Cum milites que ad propriam spectabant secordiam²³⁵* prosequebantur²³⁶, ipse²³⁷* genitricis cura sollicitus est.
[a] Unde dicitur :

²³⁴ Theophylactus] Theophylus Fi309 , Chrysostomus Urb26

²³⁵ secordiam] socordiam Ed1570 Ed1611 Ed1657 Ed1861 Ed1953

²³⁶ prosequebantur] prosequebatur cacogr. Mt366 , persequebantur Fi309 Urb26 Ed1861

²³⁷ ipse] ipso Ott199 Urb26 , + de Ed1657 Ed1861 Ed1953

Et milites quidem hec²³⁸ fecerunt.

²³⁸ hec] hoc Mt366

Numérotation du verset Io. 19,25

Stabant²³⁹ autem iuxta crucem Iesu mater eius et soror matris eius²⁴⁰, Maria Cleophe et Maria Magdalene²⁴¹.^BL ^bz

^bz ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Ioannis (Io. 19:2), 277B14-C8 : «[a] Οἱ μὲν οὖν στρατιῶται ταῦτα ἐποίησαν. Εἱστήκεισαν δὲ παρὰ τῷ σταυρῷ τοῦ Ἰησοῦ ἡ μήτηρ αὐτοῦ, καὶ ἡ ἀδελφὴ τῆς μητρὸς αὐτοῦ Μαρία ἡ τοῦ Κλοπᾶ, καὶ Μαρία ἡ Μαγδαληνή. [...] Οἱ μὲν οὖν στρατιῶται τὰ τῆς οἰκείας ἀνοησίας ἐποίουν· αὐτὸς δὲ τῆς μητρὸς φροντίζει, διδάσκων ἡμᾶς ἄχρι καὶ τῆς τελευταίας ἀναπνοῆς πᾶσαν ποιεῖσθαι ἐπιμέλειαν τῶν γεγεννηκότων ». [CGC2014]* [MM2024 transcr.]

^BL ¶Codd. : Bar484 Cbg133 Fi263 Fi309 La88 Li449 * Md446 (122va) Mt366 ( 304ra ) Ott199 (326vb) Urb26 (289vb) T46 (319va) V796 (310vb) Ed1470 Ed1475b Ed1570 Ed1657 Ed1611 Ed1861 Ed1953 {MM2019} {MM2024}

²³⁹ Stabant Li449 etc. ] Stabat Ed1475b

²⁴⁰ et soror matris eius Bar484 Li449 etc. ] om. La88

²⁴¹ mater eius et soror matris... Magdalene] etc. Ed1611, mater eius etc. Ed1657

^marg.| {CIO19d8.1bis} [sententia apocrypha] AMBROSIUS. In epistolis. ²⁴² – Maria mater Domini ante crucem stabat Filii. Nullus me hoc docuit nisi sanctus Ioannes evangelista. Mundum alii concussum in passione Domini conscripserunt, celum tenebris obductum, refugisse solem, in paradisum latronem, sed post piam²⁴³ confessionem, receptum. Ioannes docuit quod alii non docuerunt, quemadmodum in cruce positus matrem appellaverit. Pluris putavit²⁴⁴ quod victor suppliciorum, pietatis officia matri exhibebat, quam quod regnum celeste donabatur vite eterne²⁴⁵. Nam si religiosum est quod latroni²⁴⁶ donatur vita²⁴⁷, multo uberioris pietatis est quod a Filio mater tanto affectu honoratur. Ecce, inquit, Filius tuus. Ecce mater tua. Testabatur de cruce Christus, et inter matrem atque discipulum dividebat pietatis officia. Condebat Dominus non solum publicum, sed etiam domesticum testamentum. Et hoc eius testamentum significabat²⁴⁸* Ioannes, dignus tanto testatore testis. Bonum testamentum non pecunie, sed vite eterne, quod non atramento scriptum est, sed spiritu Dei vivi : « Lingua mea calamus scribe velociter scribentis »^ca . Sed nec Maria minor quam matrem Christi decebat, fugientibus apostolis, ante crucem stabat, et piis spectabat oculis Filii vulnera, quia exspectabat²⁴⁹ non in pignoris mortem, sed²⁵⁰* mundi salutem; aut fortasse quia cognoverat per Filii mortem mundi redemptionem, aula regalis etiam sua morte putabat se aliquid publico addituram²⁵¹ muneri. Sed Iesus non egebat adiutore ad redemptionem omnium, qui omnes sine adiutore servavit. Unde et dicit^cb : « Factus sum homo sine adiutorio inter mortuos liber ». Suscepit quidem affectum²⁵² parentis, sed non quesivit alterius auxilium. Hanc imitamini, matres sancte, que in unico Filio dilectissimo tantum materne virtutis exemplum dedit neque enim vos dulciores liberos habetis, neque illud virgo querebat solacium, ut alium posset generare Filium.^BM ^cc

^ca Ps. 44, 2.

^cb Ps. 87, 5.

^cc ¶Fons : Ambrosius , Epistulae extra collectionem traditae, ep. 14, § 109-111, CSEL 82/3, p. 293.1122-294.1156 : «Maria, domini mater, ante crucem filii stabat; nullus me hoc docuit nisi sanctus Iohannes evangelista. Mundum alii concussum in passione domini conscripserunt, caelum tenebris obductum, refugisse solem, in paradisum latronem sed post piam confessionem receptum; Iohannes docuit, quod alii non docuerunt, quemadmodum in cruce positus matrem appellaverit, pluris putans quod victor suppliciorum pietatis officia matri exhibebat quam quod regnum caeleste donabat. Nam si religiosum est quod latroni donatur venia, multo uberioris pietatis est quod a filio mater tanto affectu honoratur : Ecce, inquit, filius tuus, ecce mater tua. Testabatur de cruce Christus et inter matrem atque discipulum dividebat pietatis officia. Condebat dominus non solum publicum sed etiam domesticum testamentum et hoc eius testamentum signabat Iohannes dignus tanto testatore testis. Bonum testamentum non pecuniae sed vitae aeternae, quod non atramento scriptum est sed spiritu dei vivi : Lingua mea calamus scribae velociter scribentis. 110. Sed nec Maria minor quam matrem Christi decebat. Fugientibus apostolis ante crucem stabat et piis spectabat oculis filii vulnera, quia exspectabat non pignoris mortem sed mundi salutem aut fortasse quia cognoverat per filii mortem mundi redemptionem aula regalis, etiam sua morte putabat se aliquid publico addituram muneri. Sed Iesus non egebat adiutore ad redemptionem omnium qui omnes sine adiutore servavit. Unde et dicit : Factus sum sicut homo sine adiutorio inter mortuos liber. Suscepit quidem affectum parentis, sed non quaesivit alterius auxilium. 111. Hanc imitamini, matres sanctae, quae in unico filio dilectissimo tantum maternae virtutis exemplum edidit; neque enim vos dulciores liberos habetis neque illud virgo quaerebat solatium quod alium posset generare filium».
¶Nota : Sentence introduite dans la tradition imprimée à partir de l’édition princeps (Ed1470). [MM2020]*

^BM ¶Codd. : om. Bar484 Cbg133 Fi263 Fi309 La88 Li449 Md446 Mt366 ( 304ra ) Ott199 T46 Urb26 (289vb) V796 (310vb); in apparatu reiect. Ed1876; def. V797 Ed1470 Ed1475A Ed1570 Ed1611 Ed1637 Ed1657 Ed1861 Ed1953 {MM2019} {MM2020}

²⁴² In epistolis] (in epistolis) Ed1953

²⁴³ piam] iam cacogr. Ed1570

²⁴⁴ putavit] putans Ed1657

²⁴⁵ donabatur vite eterne] donabat Ed1657

²⁴⁶ latroni] latro Ed1470 Ed1475A

²⁴⁷ vita] venia Ed1657

²⁴⁸ significabat Ed1470 Ed1475A Ed1611 Ed1637 ] signabat Ed1861 Ed1953

²⁴⁹ exspectabat Ed1470 Ed1475A Ed1611 Ed1657 ] spectabat Ed1861 Ed1953

²⁵⁰ sed Ed1470 Ed1475A Ed1611 Ed1657 ] + in Ed1861 Ed1953

²⁵¹ addituram] adiuturam Ed1570

²⁵² affectum] affectu Ed1470 Ed1570

^marg.| {CIO19d8.2} HIERONYMUS. Contra Helvidium. ²⁵³ − Maria ista, que in Marco et Mattheo, Iacobi et Ioseph mater dicitur, fuit uxor Alphei et soror Marie matris Domini quam Mariam Cleophe nunc Ioannes cognominat, a Patre, sive a gentilitate familie, aut quacumque²⁵⁴ alia causa ei nomen imponens. Si autem inde tibi alia atque alia²⁵⁵ videtur, quod alibi²⁵⁶ dicatur²⁵⁷* Iacobi minoris mater, et hic Maria Cleophe, disce Scripture consuetudinem, eumdem hominem diversis nominibus appellari.^BN ^cd

^cd ¶Fons : Hieronymus , Adversus Helvidum de Mariae virginitate perpetua, § 13, PL 23, 206A3-13 [=Chadwickcol.196A-B] : «restat conclusio, ut maria ista quae iacobi minoris scribitur mater, fuerit uxor alphaei, et soror mariae matris domini, quam mariam cleophae ioannes euangelista cognominat, siue a patre, siue gentilitate familiae aut quacunque alia causa ei nomen imponens. si autem inde tibi alia atque alia uidetur, quod alibi dicatur : maria iacobi minoris mater : et hic maria cleophae : disce scripturae consuetudinem, eumdem hominem diuersis nominibus nuncupari». [MM2019]

^BN ¶Codd. : Bar484 Cbg133 Fi263 Fi309 La88 Li449 * Md446 (122va) Mt366 Ott199 T46 (319va) Urb26 (289vb) V796 (310vb) Ed1570 Ed1953 {MM2019} {MM2020} {MM2024}

²⁵³ Contra Helvidium Ed1953 ] om. Bar484 Fi263 Fi309 La88

²⁵⁴ quacumque] quecumque Ott199

²⁵⁵ atque alia] om. T46

²⁵⁶ quod alibi] inv. Cbg133

²⁵⁷ dicatur Li449 Md446 Mt366 Ott199 T46 ] + Maria Bar484 Cbg133 Fi309 Fi263 Fi309 La88 Urb26 Ed1570 Ed1953

^marg.| {CIO19d8.3} CHRYSOSTOMUS. ²⁵⁸* − [b] Et considera quod imbecillius genus, scilicet mulierum, virilius apparuit [a] iuxta crucem stando, fugientibus discipulis. ^BO ^ce

^ce ¶Fons : Chrysostomus , In Io., hom. 85.2.15, Burgundionis versio, BnF, lat. 15284, f. 151va ; Ottob. lat. 227, f. 151rb; Arras, BM, 1089, f. 68v : «Mulieres autem [a] assistebant cruci. [b] Et quod imbecillius genus virilius apparuit tunc. Ita omnia transponebantur de reliquo. Ipse vero matrem committens, ait: Vide filius tuus ».
<cuius fons> Chrysostomus , In Io., hom. 85, § 2, PG 59, 462.19-21 : « Αἱ δὲ γυναῖκες παρειστήκεισαν τῷ σταυρῷ καὶ τὸ ἀσθενέστερον γένος ἀνδρειότερον ἐφάνη τότε οὕτω πάντα μετεσκευάζετο λοιπόν. Αὐτὸς δὲ τὴν μητέρα παραθέμενος, φησίν· Ἴδε ὁ υἱός σου». [MM2024]

^BO ¶Codd. : Bar484 Fi263 La88 Li449 Md446 (122vb) Mt366 ( 304ra ) T46 (319va) Ed1470 Ed1953 {MM2019}

²⁵⁸ Chrysostomus] om. Md446, + In Ioannem Ed1953

^marg.| {CIO19d8.4} AUGUSTINUS. De consensu evangelistarum. − [b] Nisi autem Mattheus et Lucas Mariam Magdalene nominassent, potuissemus dicere alias a longe, alias iuxta crucem fuisse. Nullus enim eorum preter Ioannem matrem Domini commemoravit. Nunc ergo quomodo intelligitur eadem Maria Magdalene, et a longe stetisse cum aliis mulieribus, sicut Mattheus et Lucas dicunt, et iuxta crucem fuisse, sicut Ioannes dicit, nisi quia in tanto intervallo erant ut et²⁵⁹* iuxta dici possent, quia in conspectu eius presto aderant, et a longe in conspectu turbe propinquius circumstantis cum centurione et militibus? Possumus etiam intelligere quod ille que simul aderant cum matre Domini, postquam eam discipulo commendavit, abire iam ceperant, ut a densitate turbe se eruerent, et cetera que facta sunt, longius intuerentur; ut ceteri evangeliste, qui post mortem Domini eas²⁶⁰ commemoraverunt, iam longe stantes commemorarent. [a] Quid autem interest ad veritatem quod quasdam mulieres pariter omnes, quasdam singuli nominaverunt?^cf ^BP

^cf ¶Fons : Augustinus Hipponensis, De consensu evangelistarum, lib. 3, c. 21, § 58, p. 347.4-348.15 : «[a] Quid enim interest ad ueritatem, quod quasdam mulieres pariter, quasdam singuli nominauerunt? [b] [...] Qua in re nisi apertissime mattheus quoque et lucas mariam Magdalenen nominassent, possemus dicere, alias a longe, alias iuxta crucem fuisse. nullus enim eorum praeter iohannem matrem Domini commemorauit. nunc ergo quomodo intellegitur eadem maria Magdalene et a longe stetisse cum aliis mulieribus, sicut mattheus et lucas dicunt, et iuxta crucem fuisse, sicut iohannes dicit, nisi quia in tanto interuallo erant, ut et iuxta dici possent, quia in conspectu eius praesto aderant, et a longe in conparatione turbae propinquius circumstantis cum centurione et militibus? possumus etiam intellegere, quod illae quae simul aderant cum matre Domini, postquam eam discipulo commendauit, abire iam coeperant, ut a densitate turbae se exuerent, et cetera quae facta sunt longius intuerentur, ut ceteri evangelistae qui post mortem Domini eas commemorauerunt iam longe stantes commemorarent». [FG2015]

^BP ¶Codd. : La88 Li449 Ed1953 {FG2023} {MM2024}

²⁵⁹ et ] om. Ed1953

²⁶⁰ eas] ea Li449

^marg.| {CIO19d8.5} CHRYSOSTOMUS. − Et cum alie mulieres astarent, nullius alterius meminit nisi matris, docens nos plus aliquid matribus prebere. Sicut enim parentes circa spiritualia adversantes neque nosse oportet ita, quando nihil impediunt, omnia decet eis prebere et aliis preferre. ^BQ ^cg
Unde subditur :

^cg ¶Fons : Chrysostomus , In Io., hom. 85.2.19-20, Burgundionis versio, BnF, lat. 15284, f. 151vb ; BAV, Ott. lat. 227, f. 151rb ; Arras, BM, 1089, f. 68v : «19. Propter quid enim nullius alterius meminit mulieris et nimirum et alia stabat , docens [Arras; dicens Ott227 P15284] nos plus aliquid prebere matribus ? 20 . Sicut enim adversantes genitores [Arras, mulieres Ott227 P15284] circa [ sic Ott227 P15284 ] spiritualia neque nosse oportet, ita quando nihil impediunt, omne decens est utique prebere eis et ante [om. Arras] alios eos ponere pro quibus genuerunt, pro quibus aluerunt [abluerunt Ott227 P15284 ], pro quibus decem milia sustinuerunt versuta».
<cuius fons> Chrysostomus , In Io., hom. 85, § 2 (Io. 19:27), PG 59, 462.29-35 : « Διατί γὰρ μηδεμιᾶς ἄλλης ἐμνημόνευσε γυναικὸς, καίτοι καὶ ἑτέρα εἰστήκει; Διδάσκων ἡμᾶς πλέον τι νέμειν ταῖς μητράσιν. Ὥσπερ γὰρ ἐναντιουμένοις τοῖς γονεῦσι περὶ τὰ πνευματικὰ, οὐδὲ εἰδέναι χρή· οὕτως ὅταν μηδὲν ἐμποδίζωσιν, ἅπαν τὸ εἰκὸς ἀπονέμειν αὐτοῖς δεῖ, καὶ πρὸ τῶν ἄλλων αὐτοὺς τιθέναι, ἀνθ’ ὧν ἔτεκον, ἀνθ’ ὧν ἀνέθρεψαν, ἀνθ’ ὧν μυρία ὑπέστησαν δεινά». [MM2024]

^BQ ¶Codd. : Bar484 La88 Li449 Ed1470 Ed1953 {FG2023} {MM2024}

Numérotation du verset Io. 19,26

Cum vidisset ergo Iesus matrem et discipulum stantem quem diligebat, dicit matri sue : Mulier ecce Filius tuus.

^marg.| {CIO19d8.6} BEDA. ²⁶¹ − Dilectionis indicio evangelista suam demonstrat personam non quod, exceptis ceteris, solus sed pre ceteris familiarius propter privilegium castitatis a Domino amabatur quoniam, virgo ab eo vocatus, virgo permansit in evum.^BR ^ch

^ch ¶Fons : Haimo Autissiodorensis, In Io. 19:26 [RB-7229], Würzburg, Univ., M.p.th.f.15., f. 185v ; Utrecht, Univ., 76, f. 125vb : «Sciendum est quia maluit beatus Ioannes dilectionis indicio , quam proprio vocabulo suam demonstrare personam. Quod autem dicit : Quem diligebat Iesus, non intellegendum est quod exceptis ceteris eum solum diligeret, sed quod pre ceteris familiarius unum; et hoc quidem ad privilegium pertinet sue virginitatis : virgo namque a domino electus est et virgo in evum permansit [om. Utrecht]; virgo autem ideo electus est, ut ei dominus virginem matrem commendaret».
<ex quo> = Heiricus Autissiodorensis , Homiliae per circulum anni, pars hiemalis, hom. 65, CCCM 116B, lin. 1187 sqq.
<cuius fons> Cf. Beda Venerabilis , Homeliarum evangelii libri, lib. 1, hom. 9, CCSL 122, lin. 55 sqq. : «Diligebat autem eum iesus non exceptis ceteris singulariter solum sed prae ceteris quos diligebat familiarius unum quem specialis praerogatiua castitatis ampliori dilectione fecerat dignum. Omnes quippe se diligere probat quibus ante passionem loquitur : sicut dilexit me pater, et ego dilexi uos; manete in dilectione mea. Sed hunc prae omnibus diligit qui uirgo electus ab ipso uirgo in aeuum permansit».
¶Nota : Haimo ou l’homéliaire d’Eric justifient le texte de la sentence dont le noyau seul vient de Bède. On retrouve des expressions similaires dans d’autres passages du commentaires d’Haimon : Haimo Autissiodorensis, In Io. 21:20 [RB-7229], ed. M. Gorman , RevBen 115 (2007), p. 104.1059-105.1262 : «Diligebat autem eum Iesus non exceptis ceteris singulariter solum , sed prae ceteris familiarius unum. Omnes quippe se diligere probat quibus ante passionem loquitur dicens, Sicut dilexit me pater, et ego dilexi uos. Sed hunc prae ceteris dilexit, qui uirgo electus uirgo permansit in aeuum». Haimo Autissiodorensis, In Io. 21:24 [RB-7229], ed. M. Gorman , RevBen 115 (2007), p. 110.1238 : «Hinc est discipulus gui testimonium perhibet de his et scripsit haec. Ecce beatus Iohannes suam personam designat ex officio quam superius proprio uitauit designare uocabulo. Attamen sciendum quia superius duplici indicio [+ suam personam ostendit dilectionis scilicet et retributionis hic autem solo officio Ut76], sed non praetereunter est intuendum quod dicit, Qui testimonium perhibet de his et scripsit haec». [MM2020]

^BR ¶Codd. : La88 Li449 * Ed1953 {MM2020} {MM2024}

²⁶¹ Beda] lac. La88

^marg.| {CIO19d8.7} CHRYSOSTOMUS. − [b] Pape²⁶², quanto discipulum honoravit honore ! [a] Sed ipse seipsum occultat, moderata²⁶³* sapiens. Si enim vellet gloriari et causam utique adiecisset propter quam amabatur. Etenim conveniens est ²⁶⁴ magnam quamdam et mirabilem esse causam. Ideo autem nihil aliud Ioanni loquitur, neque consolatur tristantem, quoniam tempus non erat verborum consolatione²⁶⁵. Sed neque parum erat honorari eum²⁶⁶ tali honore²⁶⁷. [d] Quia vero conveniens erat matrem existentem dolere et²⁶⁸* procurationem querere, [c] quia ipse aberat, discipulo qui diligebatur tradidit diligentiam habituro.
Unde sequitur :

²⁶² Pape] Cape cacogr. Mt366

²⁶³ moderata Bar484 La88 Li449 Ott199 Ed1475A etc. ] moderate Mt366 Ed1571 Ed1657 Ed1953

²⁶⁴ est] om. Mt366

²⁶⁵ consolatione] consolationi opportunum Ed1657

²⁶⁶ eum] eam Ed1571

²⁶⁷ honore] honorace Ott199

²⁶⁸ dolere et Ed1475A etc. ] dolore oppressam Ed1571 Ed1657 Ed1953

Numérotation du verset Io. 19,27

Deinde dicit discipulo : Ecce mater tua. ^BS ^ci

^ci ¶Fons : Chrysostomus , In Io., hom. 85.2.5-6, 16-17, Burgundionis versio, BnF, lat. 15284, f. 151va ; Arras, BM, 1089, f. 68va : « [a] [5] Rursus seipsum occultat moderata sapiens [sapere Ott227 P15284]. Si enim vellet gloriari et causam utique adiecisset, propter quam amabatur. Etenim decens quamdam magnam esse et [esse et : Arras, om. Ott. P15284] mirabilem. [6] Cuius autem gratia nihil aliud Ioanni loquitur neque consolatur eum tristantem? Quoniam tempus non [om. Arras] erat verborum horum consolatio, sed et aliter, neque parvum erat honorari [honorare Ott227 P15284] eum honore tali, et cum matre assessionis accipere mercedem. [...] [15] [...] Ipse vero matrem committens, ait: Vide filius tuus. [b] [16] Pape, de honore quanto discipulum honoravit honore! [c] Quia enim ipse abibat, de reliquo discipulo tradidit diligentiam habituro. [d] [17] Quia enim decens erat seu matrem existentem dolere et procurationem querere, decenter eam committit ei qui diligebatur. Et huic ait: Vide mater tua».
<cuius fons> Chrysostomus , In Io., hom. 85, § 2, PG 59, 461-462 : «[a] Πάλιν ἑαυτὸν κρύπτει ὁ Ἰωάννης μετριάζων· εἰ γὰρ ἐβούλετο κομπάζειν, καὶ τὴν αἰτίαν ἂν ἐνέθηκε, δι’ ἢν ἠγαπᾶτο· καὶ γὰρ εἰκὸς ἦν μεγάλην τινὰ εἶναι καὶ θαυμαστήν. Τίνος δὲ ἕνεκεν οὐδὲν ἕτερον τῷ Ἰωάννῃ διαλέγεται, οὐδὲ παραμυθεῖται αὐτὸν κατηφοῦντα; Ὅτι καιρὸς οὐκ ἦν τῆς τῶν ῥημάτων παρακλήσεως. Καὶ ἄλλως δὲ, οὐ μικρὸν ἦν τὸ τιμηθῆναι αὐτὸν τιμῇ τοιαύτῃ, καὶ τῆς παραμονῆς λαβεῖν τὸν μισθόν. [...] Αὐτὸς δὲ τὴν μητέρα παραθέμενος, φησίν· Ἴδε ὁ υἱός σου. [b] Βαβαὶ τῆς τιμῆς! ὅσῃ τὸν μαθητὴν ἐτίμησε τιμῇ! . [c] Ἐπειδὴ γὰρ αὐτὸς ἀπῄει λοιπὸν, τῷ μαθητῇ παρέδωκε τημελήσοντι. [d] Ἐπειδὴ γὰρ εἰκὸς ἦν, ἅτε μητέρα οὖσαν, ἀλγεῖν καὶ τὴν προστασίαν ζητεῖν, εἰκότως αὐτὴν ἐγχειρίζει τῷ ποθουμένῳ. Τούτῳ φησίν· Ἴδε ἡ μήτηρ σου. Ταῦτα δὲ ἔλεγε, συνάπτων αὐτοὺς εἰς ἀγάπην· ὅπερ οὖν καὶ ὁ μαθητὴς συνιεὶς, εἰς τὰ ἴδια αὐτὴν ἔλαβε».
¶Nota: Le grec indique que l’évangéliste Jean, “par modération” (en étant modéré), évite de se désigner par son nom. L’usage du participe présent μετριάζων laisse deux possibilités d’interprétation: il peut être associé adverbialement au verbe κρύπτει (cacher), ou associé en apposition au sujet du verbe : Jean. Au lieu de traduire ὁ Ἰωάννης μετριάζων, Burgundio utilise selon son habitude la locution infinitive à la place du participe : sapere moderata, en éludant Jean, sujet du verbe κρύπτει. C’est ce sens adverbial, associé à occultat qu’exprime la leçon moderate, restituée par la branche de la tradition imprimée de la Catena issue de Ed1475C, suivie par Antoine de Sienne (Ed1571 etc.) et Nicolaï (Ed1657). Bien qu’elle soit sans fondement dans la tradition latine de la Catena, cette leçon a été retenue par la Secunda Veneta (Ed1746 => Marietti => Index thomisticus => Corpus thomisticum) qui, fréquemment retiennent les mauvaises leçons de Nicolaï et rejettent les bonnes. Plus fidèle au grec, la tradition manuscrite primitive de la Catena avait restitué la forme participiale moderata sapiens : “<Jean> goûtant les choses modérées, se tient caché”. [MM2024]

^BS ¶Codd. : Bar484 La88 Li449 Mt366 Ott199 Ed1470 Ed1475A Ed1571 Ed1657 Ed1953 {FG2023} {MM2024}

^marg.| {CIO19d8.8} AUGUSTINUS. ²⁶⁹* − Hec nimirum est illa hora de qua Iesus aquam conversurus in vinum dixerat matri^cj : « Quid mihi et tibi est, mulier? Nondum venit hora mea ». Tunc enim divina facturus, non divinitatis sed²⁷⁰* infirmitatis²⁷¹ matrem velut incognitam repellebat. Nunc autem humana iam patiens, ex qua fuerat factus²⁷²* homo, affectu commendabat humano. Moralis igitur insinuatur locus, et exemplo suo instruit preceptor bonus, ut a filiis piis impendatur cura parentibus tamquam lignum illud ubi erant fixa membra morientis, etiam cathedra fuerit magistri docentis.^ck ^BT

^cj Io. 2, 4.

^ck ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 119, § 1.10-19, § 2.1-5, CCSL 36, p. 658 : «[§ 1] Haec nimirum est illa hora de qua Iesus aquam conuersurus in uinum, dixerat matri : Quid mihi et tibi est, mulier? nondum uenit hora mea. Hanc itaque horam praedixerat quae tunc nondum uenerat, in qua deberet agnoscere moriturus, de qua fuerat mortaliter natus. Tunc ergo diuina facturus, non diuinitatis, sed infirmitatis matrem uelut incognitam repellebat; nunc autem humana iam patiens, ex qua fuerat factus homo, affectu commendabat humano. Tunc enim qui Mariam creauerat, innotescebat uirtute; nunc uero quod Maria pepererat, pendebat in cruce. [§ 2] Moralis igitur insinuatur locus. Facit quod faciendum admonet, et exemplo suo suos instruxit praeceptor bonus, ut a filiis piis impendatur cura parentibus; tamquam lignum illud ubi erant fixa membra morientis, etiam cathedra fuerit magistri docentis». [FG2018]*

^BT ¶Codd. : La88 Li449 Ed1475A Ed1953 {FG2023} {MM2024}

²⁶⁹ Augustinus] + In Ioannem Ed1953

²⁷⁰ sed] + humanitatis vel Ed1953

²⁷¹ infirmitatis La88 Ed1953 ] infinitatis Li449

²⁷² fuerat factus Li449 ] inv. La88 Ed1953, factus est Ed1475A

^marg.| { CIO19d8.9} CHRYSOSTOMUS. ²⁷³* − [b] Ita etiam et²⁷⁴* Marcionis obstruit inverecundiam. Si enim non genitus est secundum carnem, neque matrem habuit; cuius gratia tantam circa eam solam facit providentiam. [a] Intuere autem qualiter cum crucifigeretur, universa imperturbate agebat, discipulo loquens de matre, prophetias implens, latroni bonam spem tribuens. Ante autem quam²⁷⁵* crucifigeretur, trepidans videtur. Nam illic quidem nature imbecillitas demonstrata est, hic autem virtutis superabundantia ostendebatur. Sed et nos per hoc erudit ; si autem²⁷⁶* adversa conturbamur: non propterea desistere; cum in²⁷⁷* agonem ingressi fuerimus : omnia sustinere ut facilia et levia.^BU ^cl

^cl ¶Fons : Chrysostomus , In Io., hom. 85.2.7-9, 21, Burgundionis versio, BnF, lat. 15284, f. 151va ; Arras, BM, 1089, f. 68va : «[a] 7 . Tu vero mihi intuere qualiter et cum crucifigeretur universa imperturbate agebat, discipulo loquens de matre prophetias implens, latroni benignam substituens spem, quamvis antequam crucifigeretur videtur sudans, agoniam patiens trepidans. 8. Quid umquam igitur [igitur umq. : Ott227 P15284] hoc est? Nihil anxium, nihil immanifestum. Nam illic quidem [Ott227 P15284, om. Arras] nature imbecillitas demonstrata, hic autem virtutis superabundantia ostendebatur [Arras, demonstrabatur Ott227 P15284]. 9. Aliter autem et nos per utraque hec erudit, etsi ante versuta tumultuamur, non propterea desistere a versutiis. Cum vero in agonem ingressi fuerimus omnia facilia et levia. [...] [b] 21. Ita et Marcionis obstruit inverecundiam. Si enim non genitus est secundum carnem, neque matrem habuit, cuius gratia tantam circa eam solam facit providentiam?»
<cuius fons> Chrysostomus , In Io., hom. 85, § 2 (Io. 19:27), PG 59, 461.53-462.63, 36-39 : «[a] Σὺ δέ μοι σκόπει πῶς καὶ ἐσταυρωμένος ἅπαντα ἀταράχως ἔπραττε, τῷ μαθητῇ διαλεγόμενος περὶ τῆς μητρὸς, προφητείας πληρῶν, τῷ λῃστῇ χρηστὰς ὑποτείνων ἐλπίδας. Καίτοι γε πρὶν ἢ σταυρωθῆναι φαίνεται ἱδρῶν, ἀγωνιῶν, δεδοικώς. Τί ποτε οὖν τοῦτό ἐστιν; Οὐδὲν ἄπορον, οὐδὲν ἀσαφές. Ἐκεῖ μὲν γὰρ ἡ τῆς φύσεως ἀσθένεια ἐδείχθη· ἐνταῦθα δὲ ἡ τῆς δυνάμεως περιουσία ἐδείκνυτο. Ἄλλως δὲ, καὶ ἡμᾶς δι’ ἀμφοτέρων παιδεύει τούτων, κἂν πρὸ τῶν δεινῶν θορυβώμεθα, μὴ διὰ τοῦτο ἀφίστασθαι τῶν δεινῶν· ἐπειδὰν δὲ εἰς τὸν ἀγῶνα ἐμβῶμεν, πάντα ῥᾷστα καὶ εὔκολα ἡγεῖσθαι. [...] [b] Οὕτω καὶ Μαρκίωνος ἐπιστομίζει τὴν ἀναισχυντίαν. Εἰ γὰρ μὴ ἐγεννήθη κατὰ σάρκα, μηδὲ μητέρα ἔσχε, τίνος ἕνεκεν τοσαύτην περὶ αὐτὴν μόνην ποιεῖται πρόνοιαν;».[MM2024]

^BU ¶Codd. : La88 Li449 Mt366 Ed1953 {FG2023} {MM2024}

²⁷³ Chrysostomus] + In Ioannem Ed1953

²⁷⁴ Ita etiam et La88 Mt366 Li449 ] Itaque etiam Ed1470 Ed1953

²⁷⁵ ante autem quam] antequam autem Ed1953

²⁷⁶ autem Li449 Mt366 ] ante Ed1953

²⁷⁷ in Li449 Mt366 ] vero Ed1953

^marg.| {CIO19d8.10} AUGUSTINUS. ²⁷⁸* − Quia ergo matri quam²⁷⁹ relinquebat, alterum pro se filium quodammodo providebat, cur hoc fecerit ostenditur ²⁸⁰ * in hoc quod subditur :

²⁷⁸ Augustinus] om. Bar484*, + In Ioannem Ed1953

²⁷⁹ quam Cbg133 Ed1953 ] q^a<m> Bar484 La88 Li449

²⁸⁰ ostenditur] ostendit Ed1953

Et ex illa hora²⁸¹ accepit eam discipulus in sua²⁸².

²⁸¹ hora La88 La88@ Li449 Weber ] om. Li449@

²⁸² sua Bar484 Li449 Weber ] suam Cbg133@ La88 La88@ Li449@, s. Cbg133

^marg.| Sed in que sua Ioannes matrem Domini accepit? Neque enim non ex eis erat qui dixerant²⁸³ ei^cm : « Ecce nos dimisimus omnia et secuti sumus te ». Suscepit ergo eam in sua, non predia²⁸⁴ que nulla propria possidebat, sed officia que propria dispensatione exequenda curabat.^BV ^cn

^cm Mt. 19, 27.

^cn ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 119, § 2.12-15, § 3.1-23, CCSL 36, p. 658-659 : «[§ 2] Quid autem tam cuique domesticum quam parentes filiis, aut parentibus filii? Huius itaque saluberrimi praecepti ipse magister sanctorum de seipso constituebat exemplum, quando non ut famulae Deus quam creauerat ec regebat, sed ut matri homo de qua creatus fuerat et quam relinquebat, alterum pro se quodammodo filium prouidebat. Nam cur hoc fecerit, quod sequitur indicat; ait enim evangelista : Et ex illa hora accepit eam discipulus in sua , de seipso dicens. Sic quippe commemorare se solet, quod eum diligebat Iesus; qui utique omnes, sed ipsum prae ceteris et familiarius diligebat, ita ut in conuiuio super pectus suum discumbere faceret; credo ut istius evangelii, quod per eum fuerat praedicaturus, diuinam excellentiam hoc modo altius commendaret. [§ 3] Sed in quae sua Iohannes matrem Domini accepit? Neque enim non ex eis erat qui dixerunt ei : Ecce nos dimisimus omnia, et secuti sumus te. Sed ibi quoque audierat : Quicumque ista dimiserit propter me, accipiet in hoc saeculo centies tantum. Habebat ergo ille discipulus centupliciter plura quam dimiserat, in quae susciperet eius matrem qui illa donauerat. [...] Suscepit ergo eam in sua, non praedia, quae nulla propria possidebat, sed officia, quae propria dispensatione exsequenda curabat». [FG2018]

^BV ¶Codd. : Cbg133 La88 Li449* Ed1953 {MM2019} {MM2024}

²⁸³ dixerant] dixerat cacogr. Li449

²⁸⁴ predia] media La88

^marg.| {CIO19d8.11} BEDA. − Alia littera habet Accepit eam discipulus in suam , quidam volunt ‘ in suam matrem’ sed congruentius subauditur ‘in suam curam’.^BW ^co

^co ¶Fons : <revera> Haimo Autissiodorensis, In Io. [RB-7229], Würzburg, Univ., M.p.th.f.15., f. 186r20-23 ; Utrecht, Univ., 76, f. 125vb : <ex quo> = Heiricus Autissiodorensis , Homiliae per circulum anni, pars hiemalis, hom. 65, CCCM 116B, lin. 1212 sqq. : «Ex illa hora accepit eam discipulus in suam . Hoc loco quidam [quidem Haimo (Wu15) ] uolunt subaudiri matrem sed congruentius subauditur curam*».
* Hoc... curam] om. Haimo (Ut76)
<potius quam> Petrus Comestor , Historia scolastica (evangelica), c. 174, PL 198, 1631B-C : «Et ex illa hora accepit eam discipulus in suam, quasi suam habens matrem, vel in suam, quasi potestatem, vel in communionem rerum suarum. Tamen nil creditur habuisse proprium, sed cum esset beata Virgo cum apostolis, iste specialem ejus curam habebat». Cf. Glossa ordinaria (Io. 19, 27) [Strasbourg, 1481, t. 4, facsim., p. 267b interl.], ed. Gloss-e : «In suam : matrem».
<Non hab.> Beda (PL LLT) [MM2019]

^BW ¶Codd. : La88 Li449 * Mt366 Ed1953 {MM2019} {MM2024}

Numérotation du verset Io. 19,
distinctio 9

^marg.| {CIO19d9.1} AUGUSTINUS. ²⁸⁵* − Patiebatur hec omnia qui apparebat homo, et idem ipse²⁸⁶* disponebat hec omnia qui latebat Deus.
Unde dicitur :

²⁸⁵ Augustinus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

²⁸⁶ idem ipse] inv. Ed1953

Numérotation du verset Io. 19,28

Postea sciens Iesus quia iam consummata sunt omnia²⁸⁷* ut consummaretur Scriptura,

²⁸⁷ Iesus... omnia] Iesus quia omnia consummata sunt La88 Mt366, quoniam omnia consummata sunt Ed1953

^marg.| id est quod Scriptura predixerat^cp : « Et in siti mea potaverunt me aceto »,

^cp Ps. 68, 22.

dicit²⁸⁸* : Sitio,

²⁸⁸ dicit codd. codd@] dixit Ed1953 cum Weber

^marg.| tamquam diceret : Hoc minus fecistis date quod estis. Iudei quippe ipsi erant acetum, degenerantes a vino patriarcharum et prophetarum²⁸⁹.

²⁸⁹ et prophetarum] om. Mt366

Numérotation du verset Io. 19,29

Vas ergo positum erat²⁹⁰* in²⁹¹ aceto plenum

²⁹⁰ positum erat] inv. codd@

²⁹¹ in Li449 Mt366] om. La88 codd@ Ed1953 cum Clementina Weber

^marg.| tamquam enim de pleno vase, de iniquitate mundi huius impletum cor habentes, velut spongia, cavernosis quodammodo atque tortuosis latibulis fraudulentum.
Unde sequitur :

Illi autem spongiam plenam aceto, hyssopo circumponentes, obtulerunt ori eius.^BX ^cq

^cq ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 119, § 4.12-22, CCSL 36, p. 659-660 : «Homo namque apparebat qui Deus latebat; patiebatur haec omnia qui apparebat, et idem ipse disponebat haec omnia qui latebat. Vidit ergo quia consummata sunt omnia quae oportebat ut fierent antequam acciperet acetum et traderet spiritum; atque ut hoc etiam consummaretur quod scriptura praedixerat : Et in siti mea potauerunt me aceto, Sitio, inquit; tamquam diceret : Hoc minus fecistis, date quod estis. Iudaei quippe ipsi erant acetum, degenerantes a uino patriarcharum et prophetarum; et tamquam de pleno uase, de iniquitate mundi huius impleti, cor habentes uelut spongiam, cauernosis quodammodo atque tortuosis latibulis fraudulentum». [FG2018]*

^BX ¶Codd. : La88 Li449 Mt366 Ed1953 {MM2019} {FG2022} {MM2024}

^marg.| {CIO19d9.2} CHRYSOSTOMUS. ²⁹²*{hom.84} . − Neque enim ex his que videbant facti sunt mansueti, sed seviebant magis, et eum potabant, condemnatorum²⁹³ pocula offerentes propterea enim hyssopus appositus erat.^BY

^BY ¶Codd. : La88 Li449 Mt366 Ed1953 {MM2020} {FG2022} {MM2024}

²⁹² Chrysostomus] + In Ioannem Ed1953

²⁹³ condempnatorum] condempnaturum Mt366

^marg.| {CIO19d9.3} AUGUSTINUS. ²⁹⁴ − Hyssopum autem, cui circumposuerunt spongiam aceto plenam, quoniam herba est²⁹⁵ humilis et pectus purgat, Christi humilitatem congruenter accipimus²⁹⁶, quam circumdederunt et se circumvenisse putaverunt. Christi²⁹⁷ namque humilitate mundamur. Nec²⁹⁸* moveat quomodo spongiam²⁹⁹ ori eius potuerint³⁰⁰* admovere qui in cruce “fuerat exaltatus a terra”^cr. Sicut enim apud alios evangelistas legitur, quod hic pretermisit, in arundine est factum³⁰¹* ut in spongia talis potus ad crucis sublimia levaretur.^cs ^BZ

^cr Cf. Io. 12, 32.

^cs ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 119, § 4.22-28, § 5.1-4, CCSL 36, p. 660 : «[§ 4] Hyssopum autem cui circumposuerunt spongiam aceto plenam, quoniam herba est humilis, et pectus purgat, ipsius Christi humilitatem congruenter accipimus, quam circumdederunt, et se circumuenisse putauerunt. Vnde est illud in psalmo : Asperges me hyssopo, et mundabor. Christi namque humilitate mundamur; quia nisi humiliasset semetipsum, factus obediens usque ad mortem crucis, non utique sanguis eius in peccatorum remissionem, hoc est, in nostram mundationem fuisset effusus. [§ 5] Nec moueat quomodo spongia ori eius potuerit admoueri, qui in cruce fuerat exaltatus a terra. Sicut enim apud alios evangelistas legitur, quod hic praetermisit, in arundine est factum, ut in spongia talis potus ad crucis sublimia leuaretur». [FG2018]

^BZ ¶Codd. : Li449 Mt366 Ed1953 {FG2022} {MM2024}

²⁹⁴ Augustinus Li449 (marg.)] + In Ioannem Ed1953

²⁹⁵ est] sunt Li449

²⁹⁶ accipimus] accepimus Mt366

²⁹⁷ humilitatem ... putaverunt Christi] om. hom. Mt366

²⁹⁸ nec Li449 ] ne Ed1953

²⁹⁹ spongiam] spogiam cacogr. Li449

³⁰⁰ potuerint Mt366

³⁰¹ estfactum] inv. Ed1953

^marg.| {CIO19d9.4} THEOPHYLACTUS. − Quidam vero hyssopum dicunt vocari arundinem. Nam frondes habet arundini consimiles.^CA ^ct
Sequitur :

^ct ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Ioannis (Io. 19, 29), PG 124, 280D3-5 : «Τινὲς δὲ ὕσσωπόν φασιν ὀνομάζεσθαι τὸν κάλαμον· ἡ γὰρ τοῦ καλάμου κόμη τοιαύτη». [CGC2014] [MM2024 transcr.]

^CA ¶Codd. : La88 Li449 Ed1953 {MM2020}

Numérotation du verset Io. 19,30

Cum ergo accepisset Iesus acetum dixit : Consummatum est.

^marg.| {CIO19d9.5} AUGUSTINUS. ³⁰²* − Quid nisi quod prophetia tanto ante predixerat?^CB ^cu

^cu ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 119, § 6.2-3, CCSL 36, p. 660 : «Cum ergo accepisset Iesus acetum, dixit : Сonsummatum est. Quid, nisi quod prophetia tanto ante praedixerat? Deinde quia nihil remanserat quod antequam moreretur fieri adhuc oporteret, tamquam ille qui potestatem habebat ponendi animam suam, et iterum sumendi eam, peractis omnibus quae ut peragerentur exspectabat : Inclinato capite tradidit spiritum». [FG2018]*

^CB ¶Codd. : La88 Li449 ( 181rb ) Ed1953 {MM2020}

³⁰² Augustinus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

^marg.| {CIO19d9.6} BEDA. − Hic queri potest quomodo³⁰³ hic dicatur³⁰⁴* Cum accepisset acetum , cum alius Evangelista dicat^cv : « Noluit bibere »? Sed hoc facile solvitur quoniam non³⁰⁵ accepit ut biberet sed³⁰⁶* quod scriptum erat impleret.^CC ^cw

^cv Mt. 27, 34.

^cw ¶Fons : Haimo Autissiodorensis, In Io. [RB-7229], Würzburg, Univ., M.p.th.f.15., f. 187r2-5 ; Utrecht, Univ., 76, f. 126ra : «Hic oritur questio : Quomodo Iohannes dicat : Cum accepisset acetum [+ dixit consummatum est Ut76] cum alius evangelista dicat noluit bibere. Quomodo enim [om. Heiricus] accepit si noluit bibere ? Sed nulla contrarietas debet videri. Accepit enim non ut biberet sed ut quod scriptum erat impleret [impleretur Ut76] unde alius euangelista dicit : Et cum gustasset, noluit bibere».
<ex quo> = <vel> Heiricus Autissiodorensis , Homiliae per circulum anni, pars hiemalis, hom. 65, CCCM 116B, lin. 1282-1283 sqq.. [MM2020]
<Non hab.> Glossa ordinaria (Gloss-e). [MM2020]

^CC ¶Codd. : La88 Li449 ( 181rb ) Mt366 Ed1953 {MM2020}

³⁰³ quomodo] qro cacogr. Mt366

³⁰⁴ dicatur] dicitur Ed1657 , dicit Ed1953

³⁰⁵ non] om. Mt366

³⁰⁶ sed] +°ut Ed1657 Ed1953

^marg.| {CIO19d9.7} AUGUSTINUS. ³⁰⁷* − [a] Deinde, quia nihil remanserat quod antequam moreretur³⁰⁸ fieri adhuc oporteret.
[d] Sequitur :

³⁰⁷ Augustinus] + In Ioannem Ed1953

³⁰⁸ moreretur] morere Li449

Et inclinato capite tradidit spiritum.

^marg.| [c] Peractis omnibus que ut peragerentur exspectabat, [b] tamquam ille³⁰⁹ qui potestatem habebat ponendi animam suam et iterum sumendi eam^cx .^CD ^cy

^cx Cf. Io. 10, 18.

^cy ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 119, § 6.3-5, CCSL 36, p. 660 : «Cum ergo accepisset Iesus acetum, dixit : Сonsummatum est. Quid, nisi quod prophetia tanto ante praedixerat? [a] Deinde quia nihil remanserat quod antequam moreretur fieri adhuc oporteret, [b] tamquam ille qui potestatem habebat ponendi animam suam, et iterum sumendi eam, [c] peractis omnibus quae ut peragerentur exspectabat : [d] Inclinato capite tradidit spiritum». [FG2018]

^CD ¶Codd. : La88 Li449 ( 181rb ) Mt366 Ed1953 {MM2020}

³⁰⁹ ille] om. Li449

^marg.| {CIO19d9.8} GREGORIUS. Undecimo Moralium. ³¹⁰* − Spiritus autem hic pro anima ponitur. Si enim aliud spiritum quam animam evangelista diceret, exeunte spiritu anima remansisset.^CE ^cz

^cz ¶Fons : Gregorius Magnus , Moralia in Iob, lib. 11, § 5, CCSL 143A, lin. 17 : «Pro anima namque spiritus dicitur, sicut de nostro ipso capite scriptum est : inclinato capite, tradidit spiritum. Si enim aliud spiritum quam animam euangelista diceret, exeunte utique spiritu, anima remansisset». [MM2020]

^CE ¶Codd. : Li449 * Mt366 Ed1953 {MM2020}

³¹⁰ .XI.] .IX. Mt366 , om. Ed1953

^marg.| {CIO19d9.9} CHRYSOSTOMUS. {hom.84} . − Non autem quoniam exspiravit, inclinavit caput, sed quia inclinavit caput, tunc exspiravit; per que omnia indicavit evangelista quoniam omnium Dominus ipse erat.^CF

^CF ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

^marg.| {CIO19d9.10} AUGUSTINUS. − Quis enim ita dormit quando voluerit, sicut Iesus mortuus est quando voluit? Quanta speranda vel timenda potestas est iudicantis, si apparuit tanta morientis?^da ^CG

^da ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 119, § 6.7-12, CCSL 36, p. 660 : «Quis ita dormit quando uoluerit, sicut Iesus mortuus est quando uoluit? Quis ita uestem ponit quando uoluerit, sicut se carne exuit quando uoluit? Quis ita cum uoluerit abit, quomodo cum uoluit obiit? Quanta speranda uel timenda potestas est iudicantis, si apparuit tanta morientis?». [FG2018]*

^CG ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

^marg.| {CIO19d9.11} THEOPHYLACTUS. − Tradidit autem Dominus spiritum Deo³¹¹ Patri, ostendens quod nequaquam sanctorum anime conversantur in tumulis, immo deveniunt ad manus Patris omnium, peccatoribus ad locum penarum delatis, videlicet ad infernum.^db ^CH

^db ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Ioannis, PG 124, 281B5-10. [CGC2014]

^CH ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

³¹¹ Deo] et + Li449

Numérotation du verset Io. 19,
distinctio 10

^prol.| [Io. 18-19 legitur in feria VI in Parasceve; cf. Ordinarium OP 654 = Cist. = Auxerre = Rom.]

^marg.| {CIO19d10.1} CHRYSOSTOMUS. ³¹²*{hom.84} . − Iudei qui camelum transglutiebant, culicem autem colabant, cum tantam fuissent operati audaciam, de die diligenter ratiocinantur
Unde dicitur :

³¹² Chrysostomus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

Numérotation du verset Io. 19,31

Iudei ergo, quoniam Parasceve erat, ut non remanerent in cruce corpora sabbato.

^marg.| {CIO19d10.2} BEDA. − Parasceve, id est preparatio, dicta est sexta feria quia eo die duplices sibi cibos Filii Israel preparabant.

Erat enim magnus dies ille sabbati;

^marg.| scilicet propter solemnitatem paschalem.^CI ^dc

^dc ¶Fons : Cf. Haimo Autissiodorensis, In Io. [RB-7229], Würzburg, Univ., M.p.th.f.15., f. 187r18-19 : «Sequitur : Iudaei ergo quoniam parasceue erat, ut non remanerent in cruce corpora sabbato (erat enim magnus dies ille [inv. Heiricus] sabbati [+ et reliqua Haimo]). Parasceve dicebatur sexta feria id est preparatio quia eo die Iudaei duplices sibi preparabant cibos. Quia ergo dies ille sabbati magne erat festivitatis idcirco ut narrat evangelia accesserunt Iudei ad Pilatum et rogaverunt eum ut frangerentur eorum crura et tollerentur».
<ex quo> = Cf. Heiricus Autissiodorensis , Homiliae per circulum anni, pars hiemalis, hom. 65, CCCM 116B, lin. 1302 sqq. [MM2020]

^CI ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2021}

Rogaverunt Pilatum ut frangerentur crura eorum³¹³.

³¹³ eorum] et tollerentur + Li449@

^marg.| {CIO19d10.3} AUGUSTINUS . ³¹⁴* − Non crura tollerentur, sed hi quibus ideo frangebantur ut morerentur, auferrentur ex ligno, ne pendentes in crucibus³¹⁵ magnum diem festum sui diurni cruciatus horrore fedarent.^dd ^CJ

^dd ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 120, § 1.8-10, CCSL 36, p. 661 : «Non crura tollerentur, sed hi quibus ideo frangebantur ut morerentur, et auferrentur ex ligno; ne pendentes in crucibus magnum diem festum sui diurni cruciatus horrore foedarent». [FG2018]

^CJ ¶Codd. : Li449

³¹⁴ Augustinus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

³¹⁵ crucibus] cruribus Li449

^marg.| {CIO19d10.4} THEOPHYLACTUS . − Sic enim iubebatur³¹⁶ in lege, non occidere solem in hominis supplicio vel quia noluerunt³¹⁷ in die festo tortores aut homicide censeri.^de ^CK

^de ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Ioannis, PG 124, 281 C 2-5. [CGC2014]

^CK ¶Codd. : Li449

³¹⁶ iubebatur] videbantur Li449

³¹⁷ noluerunt] volebant Li449

^marg.| {CIO19d10.5} CHRYSOSTOMUS.{hom.84} . − Vide autem qualiter valida est veritas per eorum enim studia prophetia completur.^CL
Unde subditur :

^CL ¶Codd. : Li449

Numérotation du verset Io. 19,32

Venerunt ergo milites et primi quidem fregerunt crura, et alterius qui crucifixus est cum eo.

Numérotation du verset Io. 19,33

Ad Iesum autem cum venissent, ut viderunt eum iam mortuum, non fregerunt eius crura

Numérotation du verset Io. 19,34

sed unus militum lancea latus eius aperuit.

^marg.| {CIO19d10.6} THEOPHYLACTUS. − Ut Iudeis complaceant, lanceant Christum, circa corpus exanime contumelias inferentes; sed contumelia in signum prodiit sanguinem enim de corpore extincto manare miraculosum est.^CM ^df

^df ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Ioannis, PG 281 C 9-13. [CGC2014]
¶Nota Sur cette sentence et son utilisation par Thomas dans la Reportatio in Io., cf. Conticello 2004 , p. 74-75 : «A la suite d’Origène, en polémique avec les Arméniens, celui-ci [Théophylacte] interprète ce jaillissement comme un fait miraculeux. Thomas omes l’allusion à la cntroverse gréco-arménienne et fait la synthèse des deux passages allégués dans la Catena». [MM2019]

^CM ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CIO19d10.7} AUGUSTINUS . ³¹⁸* − Vigilanti verbo evangelista usus est, ut non diceret : Latus eius percussit, aut vulneravit, sed aperuit , ut illic quodammodo vite ostium panderetur³¹⁹, unde sacramenta Ecclesie manaverunt, sine quibus ad vitam que vere vita est, non intratur.
Unde sequitur :

³¹⁸ Augustinus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

³¹⁹ panderetur] pranderetur cacogr. Li449

Et continuo exivit sanguis et aqua.

^marg.| Ille sanguis in remissionem fusus est peccatorum; aqua illa salutare temperat poculum; hoc et lavacrum prestat et potum. Hoc prenuntiabat quod Noe^dg in latere arce ostium facere iussus est, quo³²⁰ intrarent animalia que non erant diluvio peritura, quibus prefigurabatur Ecclesia. Propter hoc prima mulier facta est de viri latere dormientis^dh; et hic secundus Adam inclinato capite in cruce dormivit, ut inde formaretur ei coniux per id quod de latere dormientis effluxit. O mors, unde mortui reviviscunt. Quid isto sanguine mundius, quid isto vulnere salubrius?^di ^CN

^dg Cf. Gn. 6, 16.

^dh Cf. Gn. 2, 22.

^di ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 120, § 2.6-21, CCSL 36, p. 661 : «Vigilanti uerbo evangelista usus est, ut non diceret : Latus eius percussit, aut uulnerauit, aut quid aliud; sed : aperuit; ut illic quodammodo uitae ostium panderetur, unde sacramenta ecclesiae manauerunt, sine quibus ad uitam quae uera uita est, non intratur. Ille sanguis in remissionem fusus est peccatorum; aqua illa salutare temperat poculum; haec et lauacrum praestat, et potum. Hoc praenuntiabat quod Noe in latere arcae ostium facere iussus est, qua intrarent animalia quae non erant diluuio peritura, quibus praefigurabatur ecclesia. Propter hoc prima mulier facta est de latere uiri dormientis, et appellata est uita materque uiuorum. Magnum quippe significauit bonum, ante magnum praeuaricationis malum. Hic secundus Adam inclinato capite in cruce dormiuit, ut inde formaretur ei coniux, quod de latere dormientis effluxit. O mors unde mortui reuiuiscunt ! Quid isto sanguine mundius? Quid uulnere isto salubrius?». [FG2018]

^CN ¶Codd. : Li449

³²⁰ quo] qua Li449

^marg.| {CIO19d10.8} CHRYSOSTOMUS .{hom.84} . − Et quia hinc suscipiunt principium³²¹ sacra mysteria, cum accesseris ad tremendum calicem, ut ab ipsa bibiturus Christi costa, ita accedas.^CO

^CO ¶Codd. : Li449

³²¹ principium] om. Li449

^marg.| {CIO19d10.9} THEOPHYLACTUS. − Erubescant igitur³²² qui vinum in sacris non limphant mysteriis videntur enim non credere quod aqua de latere fluxerit. Potest tamen quis calumniose dicere, quod aliqua virtus vitalis erat in corpore, et ideo sanguis effluxit; aqua vero manans inexpugnabile signum fuit; et ideo evangelista subiungit^CP

^CP ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023} {MM2024}

³²² igitur] ergo Li449

Numérotation du verset Io. 19,35

Et qui vidit, testimonium perhibuit.^dj

^dj ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Ioannis, PG 124, 284 A10-15, 281D1-3. [CGC2014]

^marg.| {CIO19d10.11} CHRYSOSTOMUS. − Quasi dicat³²³ : Non ab aliis audivit³²⁴ sed ipse presens vidit.

³²³ dicat sic Li449

³²⁴ audivi Li449

Et verum est testimonium eius ³²⁵.

^marg.| Quod convenienter subiungit, convicium Christi enarrans, non magnum aliquod et admirabile³²⁶ signum, ut sic suspectus sermo redderetur. Sed ipse hoc dixit, hereticorum ora precludens, et futura personans mysteria, et eum qui latebat in eis inspiciens thesaurum.^CQ

^CQ ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023} {MM2024}

³²⁶ mirabile Li449 admirabile Ed1953

Sequitur :

Et ille scit quia vera dicit ut et vos credatis.

^marg.| {CIO19d10.12} AUGUSTINUS. − [a] Scit enim qui vidit, cuius credat testimonio qui non vidit. [c] Duo autem testimonia de Scripturis reddidit singulis rebus quas factas fuisse narravit. Nam quia dixerat^dk : Non fregerunt crura Iesu, subdidit : [b]

^dk Io. 19, 33.

Numérotation du verset Io. 19,36

Facta sunt enim hec ut Scriptura impleretur : Os non comminuetis ex eo.

^marg.| Q uod preceptum est eis qui celebrare Pascha iussi sunt ovis immolatione in veteri lege, que Dominice passionis umbra precesserat. Item quia subiunxerat^dl : Unus militum lancea latus eius aperuit , ad hoc pertinet alterum testimonium quod subdit dicens :

^dl Io. 19, 34.

Numérotation du verset Io. 19,37

Et iterum alia Scriptura dicit : Videbunt in quem transfixerunt³²⁷

³²⁷ transfixerunt Li449@ Weber ] con<fixerunt> #Li449

^marg.| ubi promissus est Christus in ea qua crucifixus est carne venturus³²⁸*.^dm ^CR

^dm ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 120, § 3.4-22, CCSL 36, p. 661-662 : «Non dixit : ut et uos sciatis; sed ut credatis; [a] scit enim qui uidit, cuius credat testimonio qui non uidit. Magis autem ad fidem credere pertinet quam uidere. Nam quid est aliud credere, quam fidem accommodare? [b] Facta sunt enim haec, inquit, ut scriptura impleretur. Os non comminuetis ex eo. Et iterum alia scriptura dicit : Videbunt in quem confixerunt. [c] Duo testimonia de scriptum reddidit singulis rebus quas factas fuisse narrauit. Nam quia dixerat : Ad Iesum autem cum uenissent, ut uiderunt eum iam mortuum, non fregerunt eius crura, ad hoc pertinet testimonium : Os non comminuetis ex eo; quod praeceptum est eis qui celebrare pascha iussi sunt ouis immolatione in ueteri lege, quae Dominicae passionis umbra praecesserat. Vnde Pascha nostrum immolatus est Christus; de quo et Isaias propheta praedixerat : Sicut ouis ad immolandum ductus est. Item quia subiunxerat dicens : Sed unus militum lancea latus eius aperuit, ad hoc pertinet alterum testimonium : Videbunt in quem confixerunt , ubi promissus est Christus, in ea qua crucifixus est carne uenturus». [FG2018]

^CR ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023} {MM2024}

³²⁸ venturus] futurus Ed1953

^marg.| {CIO19d10.13} HIERONYMUS. − Hoc autem testimonium sumptum est de Zacharia^dn.^CS ^do ^dp ^CT

^dn Za. 12, 10.

^do ¶Fons : Hieronymus, Epistolae, ep. 57, § 7, CSEL 54, p. 513.22-514.1 : «Veniamus ad aliud eiusdem zachariae testimonium, quod iohannes euangelista sumpsit iuxta hebraicam ueritatem : uidebunt, in quem conpunxerunt, pro quo in septuaginta legimus : καὶ ἐπιβλέψονται πρός με, ἀνθ' ὧν ἐνωρχήσαντο, quod interpretati sunt latini : et aspicient ad me pro his, quae inluserunt siue insultauerunt».

^dp <Non hab.> Glossa ordinaria (Gloss-e) [MM2020]

^CS ¶Codd. : Li449 Mt366 Ed1953 {MM2020}

^CT ¶Codd. : Bar484 Li449 Ed1953 {FG2023} {MM2024}

Numérotation du verset Io. 19,
distinctio 11

^prol.| [Io. 18-19 legitur in feria VI in Parasceve; cf. Ordinarium OP 654 = Cist. = Auxerre = Rom.]

^marg.| {CIO19d11.1} CHRYSOSTOMUS. ³²⁹*{hom.84} − Estimans Ioseph extinctum esse Iudeorum furorem Christo crucifixo, cum fiducia accessit ut³³⁰ funus³³¹ procuraret.^CU
Unde dicitur :

^CU ¶Codd. : Bar484 La88 Li449 * Mt366 Ed1953 {MM2020} {MM2024}

³²⁹ Chrysostomus] + In Ioannem Ed1953

³³⁰ ut] + deponendum Ed1953

³³¹ funus] futura La88

Numérotation du verset Io. 19,38

Post hec autem rogavit Pilatum Ioseph ab Arimathea.

^marg.| {CIO19d11.2} BEDA. − [1] Arimathea ³³², ipsa est Ramatha civitas Helcane et Samuelis³³³. [2] Celitus autem provisum est ut esset dives ut ad presidem posset accedere, et ut esset iustus ut corpus Domini accipere mereretur.^CV ^dq
Unde sequitur :

^dq ¶Fons : [1] Cf. Haimo Autissiodorensis, In Io. [RB-7229], Würzburg, Univ., M.p.th.f.15., f. 188r4-5 ; Utrecht, Univ., 76, f. 127rb : «Ab [om. Ut76] Arimathia ipsa est et [om. Ut76] Ramatha civitas Elcanae et Samuelis. Querendum est autem quomodo dicat evangelista quod esset discipulis Domini occultus. [...]». <ex quo> = Cf. Heiricus Autissiodorensis , Homiliae per circulum anni, pars hiemalis, hom. 65, CCCM 116B, lin. 1372 sqq.
[2] Cf. Haimo Autissiodorensis, In Io. [RB-7229], Würzburg, Univ., M.p.th.f.15., f. 188r23-26 ;; Utrecht, Univ., 76, f. 127rb : «Et sciendum quia divinitus procuratum est ut iste Ioseph dives esset. Aliter enim nec ad presidem accedere nec corpus Domini impetrare potuisset. Celitus etiam actum est ut esset et iustus quoniam aliter ut [non Ut76] corpus eius sepeliret non [nec Ut76] mereretur accipere». <ex quo> = Cf. Heiricus Autissiodorensis , Homiliae per circulum anni, pars hiemalis, hom. 65, CCCM 116B, lin. 1393 sqq. [MM2020]

^CV ¶Codd. : La88 Li449 Ed1953 {MM2020}

³³² Arimathea] Arimathia La88 Li449

³³³ Samuelis] lac. La88

Ut tolleret corpus Iesu³³⁴ eo quod esset discipulus Iesu.

³³⁴ ut tolleret corpus Iesu] post metum Iudeorum Li449@ Weber

^marg.| {CIO19d11.3} CHRYSOSTOMUS .{hom.84} . − Non ex duodecim, sed ex septuaginta³³⁵ quoniam³³⁶ nullus ex duodecim accesserit³³⁷. et si timorem Iudeorum quis pro causa assumpserit, hic eodem detinebatur timore
Unde dicitur :

³³⁵ septuaginta] hoc Li449

³³⁶ quoniam] set praem. Li449

³³⁷ accesserit] accessit Li449

Occultus autem propter metum Iudeorum.

^marg.| Sed valde insignis erat, et Pilato notus; unde et gratiam accepit; et hoc est quod subditur :

Et permisit Pilatus.

^marg.| Et sepelit de reliquo, non ut condemnatum, sed ut magnum quemdam et mirabilem.
Unde subditur :

Venit ergo et tulit corpus Iesu. ^CW

^CW ¶Codd. : Li449

^marg.| {CIO19d11.4} AUGUSTINUS . De consensu evangelistarum. − In extremo enim illo officio funeri exhibendo, minus curavit de³³⁸ Iudeis, quamvis soleret in Domino audiendo eorum inimicitias devitare.^dr ^CX

^dr ¶Fons : Augustinus Hipponensis, De consensu evangelistarum, lib. 3, c. 22, § 59, p. 349.25-350.2 : «In extremo autem illo officio funeri exhibendo minus curasse de iudaeis, quamuis soleret in Domino audiendo eorum inimicitias deuitare». [FG2015]*

^CX ¶Codd. : Li449

³³⁸ de] ex Li449

^marg.| {CIO19d11.5} BEDA. − Sedata enim utcumque eorum sevitia, eo quod se adversus Christum prevaluisse gaudebant, corpus Christi petiit, quoniam non videbatur causa³³⁹ discipulatus sed pietatis venisse, ut funeri officium impenderet quod homines non solum bonis sed etiam malis solent impendere. Adiungitur autem ei et Nicodemus.^CY ^ds
Unde sequitur :

^ds ¶Fons : Cf. Haimo Autissiodorensis, In Io. [RB-7229], Würzburg, Univ., M.p.th.f.15., f. 188r13-18 : «Sedata vero utcumque dementia Iudeorum cumque tempus comperit quo parvipendere eorum scandalum posset accessit et petivit corpus Domini. Accepit et sepelivit. Non enim tunc discipulatus causa venisse putabatur sed pietatis ut debitum funeri obsequium preberet quod homines tam bonis quam malis facere solent. Interpretatur autem Ioseph auctus sive augmentatus. Et pulchre quidem quoniam pro actioni [per actionem Heiricus] boni operis augmentatus est quod corpus Domini accipere ac sepelire promeruit».
<ex quo> = Cf. Heiricus Autissiodorensis , Homiliae per circulum anni, pars hiemalis, hom. 65, CCCM 116B, lin. 1377 sqq. [MM2020]

^CY ¶Codd. : La88 Li449 Ed1953 {MM2020}

³³⁹ causa] eam cacogr. Li449

Numérotation du verset Io. 19,39

Venit autem et Nicodemus, qui venerat ad Iesum nocte primum, ferens mixturam myrrhe et aloes quasi libras centum.

^marg.| {CIO19d11.6} AUGUSTINUS. ³⁴⁰* − Non ita distinguendum est ut dicamus : Primum ferens mixturam myrrhe , sed ut quod dictum est primum , ad superiorem sensum pertineat. Venerat enim ad Iesum Nicodemus nocte primum, quod idem Ioannes^dt narravit in prioribus evangelii sui partibus. Hic ergo intelligendum est, ad Iesum non tunc solum, sed tunc primum venisse Nicodemum; venisse autem postea, ut fieret audiendo discipulus³⁴¹*.^du ^CZ

^dt Cf. Io. 3, 1-2.

^du ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 120, § 4.7-14, CCSL 36, p. 662 : «Non ita distinguendum est, ut dicamus : primum ferens mixturam myrrhae; sed ut quod dictum est : primum, ad superiorem sensum pertineat. Venerat enim Nicodemus ad Iesum nocte primum, quod idem Iohannes narrauit in prioribus evangelii sui partibus. Hic ergo intellegendum est ad Iesum, non tunc solum, sed tunc primum uenisse Nicodemum; uentitasse autem postea ut fieret audiendo discipulus; quod certe modo in reuelatione corporis beatissimi Stephani fere omnibus gentibus declaratur». [FG2018]

^CZ ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

³⁴⁰ Augustinus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

³⁴¹ discipulus] + Christi Ed1953

^marg.| {CIO19d11.7} CHRYSOSTOMUS. ³⁴²* − Ferunt autem pigmenta, que maxime corpus apta sunt quam plurimum conservare, et non permittere cito subici corruptioni. Adhuc enim ut de nudo homine disponebant, sed tamen multam dilectionem demonstrabant.^DA ^dv

^dv ¶Fons : Chrysostomus , In Io., hom. 85.3.19, Burgundionis versio, BnF, lat. 15284, f. 152 : « Et deinde ferunt pigmenta que maxime corpus apta sunt quam multum conservare, et non concedere cito subici corruptioni. Quod nihil magnum de eo imaginantium erant, verumptamen multam dilectionem demonstrabant».
<cuius fons> Chrysostomus , In Io., hom. 84, PG 59, 464B.6-10 . Cf. Theophylactus, Enarratio in Evangelium Ioannis (Io. 19, 38-42), PG 124, 285C . [FG2018]

^DA ¶Codd. : Li449 * Ed1953 {MM2019}

³⁴² Chrysostomus] om. Ed1953

^marg.| {CIO19d11.8} BEDA. − Notandum est autem quod simplex unguentum fuerit quia ex diversis aromatibus licentiam conficiendi non habent³⁴³*.^DB ^dw
Sequitur :

^dw ¶Fons : Cf. Haimo Autissiodorensis, In Io. [RB-7229], Würzburg, Univ., M.p.th.f.15. , f. 188v11 : «Et nota quod hoc unguentum simplex fuit quoniam ex diversis aromatibus licentiam conficiendi non habuit».
<ex quo> = Heiricus Autissiodorensis , Homiliae per circulum anni, pars hiemalis, hom. 65, CCCM 116B, lin. 1414 sqq. [MM2020]

^DB ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2020}

³⁴³ habent] habñt Li449 , haberent Ed1953

Numérotation du verset Io. 19,40

Acceperunt ergo corpus Iesu et ligaverunt eum linteis cum aromatibus, sicut mos est Iudeis sepelire.

^marg.| {CIO19d11.9} AUGUSTINUS . ³⁴⁴* − [a] In quo evangelista admonuit in huiusmodi officiis que mortuis exhibentur, morem cuiusque³⁴⁵ gentis esse servandum. [b] Erat autem illius gentis consuetudo, ut mortuorum corpora variis aromatibus condirentur, ut diutius servarentur illesa.^dx ^DC

^dx ¶Fons : [a] Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 120, § 4.19-21, CCSL 36, p. 662 : «Non mihi uidetur evangelista frustra dicere uoluisse : sicut mos est Iudaeis sepelire; ita quippe, nisi fallor, admonuit in huiusmodi officiis quae mortuis exhibentur, morem cuiusque gentis esse seruandum».
¶Paral. CMT26; Thomas de Aquino, Summae theologiae tertia pars, q. 51 art. 2 ad 2 : «Ad secundum dicendum quod in hoc quod Evangelista dicit quod sepelierunt eum sicut mos est Iudaeis sepelire, sicut Augustinus dicit, super Ioan. [a] admonuit in huiusmodi officiis quae mortuis exhibentur, morem cuiusque gentis esse servandum. [b] Erat autem illius gentis consuetudo ut mortuorum corpora variis aromatibus condirentur, ut diutius servarentur illaesa». [FG2018]
<Non hab.> [b] Augustinus Hipponensis, In Io.; Glossa ordinaria; Theophylacte [MM2019] [FG2018]

^DC ¶Codd. : Li449

³⁴⁴ Augustinus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

³⁴⁵ cuiusque] uniuscuiusque Li449

^marg.| {CIO19d11.10} AUGUSTINUS . De consensu evangelistarum. − Neque autem hic Ioannes aliis repugnat neque enim illi qui Nicodemum³⁴⁶ tacuerunt, affirmaverunt a solo Ioseph Dominum sepultum³⁴⁷, quamvis solius commemorationem fecerint aut quia illi una sindone a Ioseph involutum dixerunt, propterea prohibuerunt intelligi, et alia lintea potuisse afferri a Nicodemo, et superaddi; ut verum narret Ioannes, quod non uno linteo, sed linteis involutus sit quamvis et propter sudarium quod capiti adhibeatur³⁴⁸, et institas quibus corpus totum alligatum est, quia omnia de lino erant, etiam si una sindon³⁴⁹ ibi fuit, veracissime³⁵⁰ dici potuit ligaverunt eum linteis. Lintea quippe generaliter dicuntur que lino texuntur.^dy ^DD

^dy ¶Fons : Augustinus Hipponensis, De consensu evangelistarum , lib. 3, c. 23, § 60, p. 350.26-351.9 : «Neque enim illi, qui de nicodemo tacuerunt, adfirmauerunt a solo ioseph Dominum sepultum, quamuis solius commemorationem fecerint, aut quia illi una sindone ioseph inuoluisse dixerunt, propterea prohibuerunt intellegi et alia lintea potuisse adferri a nicodemo et superaddi, ut uerum narraret iohannes, quod non uno linteo, sed linteis inuolutus sit, quamuis et propter sudarium, quod capiti adhibebatur, et institas, quibus totum corpus alligatum est, quia omnia de lino erant, etiamsi una sindo ibi fuit, uerissime dici potuit : ligauerunt eum linteis. lintea quippe generaliter dicuntur quae lino texuntur». [FG2015]

^DD ¶Codd. : Li449

³⁴⁶ Nicodemum] de Nicodemo Li449

³⁴⁷ sepultum] sepultu cacogr. Li449

³⁴⁸ adhibeatur] adhibebaatur Li449

³⁴⁹ sindon] sindo cacogr. Li449

³⁵⁰ veracissime] verissime Li449

^marg.| {CIO19d11.11} BEDA. − Hinc³⁵¹ Ecclesie consuetudo descendit ut corpus Domini non in sericis et auro textis consecretur sed in sindone munda.^DE ^dz

^dz ¶Fons : Cf. Haimo Autissiodorensis, In Io. [RB-7229], Würzburg, Univ., M.p.th.f.15. , f. 188v28 : «Hinc Ecclesie consuetudo descendit ut sacrosanctum Domini corpus non in purpura non in holo sericis vestibus sive auro textis sed in sindone munda consecretur quod et a papa Silvestro institutum prohibetur».
<cuius fons> Cf. Liber pontificalis, 34.7, ed. L. Duchesne , t. 1, p. 171.13-15 : «Hic constituit ut sacrificium altaris non in siricum neque in pannum tinctum celebraretur, nisi tantum in lineum terrenum procreatum, sicut corpus Domini nostri Iesus Christi in sindonem lineam mundam sepultus est; sic missas caelebrarentur». [MM2020]

^DE ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2021}

³⁵¹ Hinc] Hnc cacogr. Li449

^marg.| {CIO19d11.12} CHRYSOSTOMUS . ³⁵²*{hom.84} . − Quia vero brevitate temporis urgebantur nona enim hora mortuo Christo, deinde accedentibus ad Pilatum et deponentibus Christi corpus, vespera imminebat. Ideo ponunt eum in proximo monumento³⁵³.
Unde subditur :

³⁵² Chrysostomus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

³⁵³ proximo monumento] proximum monumentum Li449

Numérotation du verset Io. 19,41

Erat autem in loco ubi crucifixus est hortus et in horto monumentum novum, in quo nondum quisquam positus fuerat.

^marg.| Quod dispensatione factum est, ne alterius alicuius, qui cum eo iaceret, estimaretur resurrectio facta esse.^DF

^DF ¶Codd. : Li449

^marg.| {CIO19d11.13} AUGUSTINUS. ³⁵⁴* − Sicut etiam in Marie Virginis utero nemo ante illum, nemo post illum conceptus est, ita in hoc monumento nemo ante illum, nemo post illum sepultus est.^ea ^DG

^ea ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 120, § 5.3-5, CCSL 36, p. 662 : «Sicut in Mariae uirginis utero nemo ante illum, nemo post illum conceptus est, ita in hoc monumento nemo ante illum, nemo post illum sepultus est». [FG2018]

^DG ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

³⁵⁴ Augustinus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

^marg.| {CIO19d11.14} THEOPHYLACTUS. − Per hoc etiam quod novum fuit sepulcrum, mystice datur intelligi quod per Christi sepulturam omnes innovamur, morte et corruptione destructa. attende etiam abundantiam pro nobis suscepte paupertatis nam qui domum in vita non habuit, post mortem quoque in alieno sepulcro reconditur, et nudus existens, a Ioseph operitur.^eb ^DH
Sequitur :

^eb ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Ioannis, PG 124, 285D11–287A7. [CGC2014]

^DH ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

Numérotation du verset Io. 19,42

Ibi ergo propter Parasceven Iudeorum, quia iuxta erat monumentum, posuerunt Iesum.

^marg.| {CIO19d11.15} AUGUSTINUS . ³⁵⁵* − Acceleratam vult intelligi sepulturam, ne advesperasceret³⁵⁶, quando iam propter Parasceven, quam cenam puram Iudei latine usitatius apud nos vocant, facere tale aliquid non licebat.^ec ^DI

^ec ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 120, § 5.7-10, CCSL 36, p. 663 : «Acceleratam uult intellegi sepulturam, ne aduesperasceret; quando iam propter parasceuen, quam coenam puram Iudaei latine usitatius apud uos uocant, facere tale aliquid non licebat». [FG2018]

^DI ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

³⁵⁵ Augustinus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

³⁵⁶ advesperasceret] advesperasset Li449

^marg.| {CIO19d11.16} CHRYSOSTOMUS.{hom.84} . − Propinquum autem fuit sepulcrum, ut discipuli possent cum facilitate accedere, et consideratores fieri eorum que eveniebant, prope existente loco; et ut sepulture testes essent etiam inimici custodientes sepulcrum, et ut falsus ostenderetur is qui de furto sermo.^DJ

^DJ ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

^marg.| {CIO19d11.17} BEDA. − Mystice autem Ioseph interpretatur aptus ³⁵⁷ pro acceptione ³⁵⁸ boni operis; ad quod monemur ut corpus Domini digne percipere mereamur.^DK ^ed

^ed ¶Fons : Cf. Haimo Autissiodorensis, In Io. [RB 7229], Würzburg, Univ., M.p.th.f.15. , f. 188r18 : «Interpretatur autem Ioseph auctus sive augmentatus. Et pulchre quidem quoniam pro actioni boni operis augmentatus est quod corpus Domini accipere ac sepelire promeruit. Nos vero monemur ut Ioseph esse studeamus quatenus corpus et sanguinem Domini digne accipere in cordis habitaculo recondere mereamur».
<cuius fons> Beda Venerabilis , In Lc., lib. 1, c. 2, CCSL 120, lin. 1174 sqq. : «Unde et bene ioseph auctus interpretatur indicans nimirum hoc uocabulo quod instantia magistri loquentis nil ualet, si non augmentum superni iuuaminis ut audiatur acceperit».
¶Nota Aptus est certainement une faute de l’antigraphe, conséquence du développement erroné d’une abréviation paléographique trop concise. Celle-ci, une fois de plus, suppose un jambage trop court conduisant à la lecture d’un p au lieu d’un u. [MM2020]

^DK ¶Codd. : Li449 Mt366 T46 (322ra) Ed1475A Ed1612 Ed1637 Ed1657 Ed1953 {MM2018} {MM2020}

³⁵⁷ aptus] + scilicet T46 , auctus Ed1657

³⁵⁸ pro acceptione] per acceptionem Ed1470 Ed1475A Ed1637 Ed1657 (prius inepte legebatur ), per augmentum Ed1657

^marg.| {CIO19d11.18} THEOPHYLACTUS . − Nunc etiam quodammodo Christus apud avaros mortificatur in paupere famem patiente. Esto ergo Ioseph, et tege Christi nuditatem non semel sed³⁵⁹* in tuo tumulo spirituali considerando reconde et³⁶⁰* cooperi, et misce myrrham et aloem amaricantia, considerando vocem illam^ee : « Ite, maledicti, in ignem eternum, qua nihil amarius estimo ».^ef ^DL

^ee Mt. 25, 41.

^ef ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Ioannis, PG 124, 283A7–B 5. [CGC2014]

^DL ¶Codd. : Bar484 Li449 Mt355 Ed1953 {FG2023} {MM2023} {MM2024}

³⁵⁹ sed] + iugiter Ed1953

³⁶⁰ et] om. Ed1953

Comment citer cette page ?
Martin Morard et alii, ed., Thomas de Aquino. Catena aurea (Io. Capitulum 19 ), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 27/07/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=catena&numLivre=58&chapitre=58_19)

Signaler un complément d'information

Notes :

<58. - Ioannis evangelium>

Capitulum 19

<58. Catena aurea in Ioannem>

Capitulum 19