Glossae Scripturae Sacrae-electronicae (Gloss-e)

Catena aurea

Biblia communis

Capitulum 3

Numérotation du verset Io. 3,1

Erat autem homo

ex Phariseis

Nicodemus nomine

princeps Iudeorum.

Numérotation du verset Io. 3,2

Hic venit ad Iesum¹

¹ Iesum Ω^J Li449@ Li449 Rusch ] eum Weber

nocte

et dixit ei: Rabbi, scimus quia a Deo venisti magister.

Nemo enim potest hec signa facere² que tu facis

² hec signa – facere Li449@ Li449 Rusch ] inv. Ω^J

nisi fuerit Deus cum eo.

Numérotation du verset Io. 3,3

Respondit Iesus et dixit ei: Amen amen dico tibi,

nisi quis natus³ fuerit

³ natus Reg6² ( exp. ) CorS1 Ω^J² ( cancel. re-) Li449 Rusch Weber ] renatus * Ω^J* Li449@ Li449

denuo⁴

⁴ denuo CorS1 Ω^J Rusch Weber ] desursum CorS1=Cor3 (grec.)

non potest videre regnum Dei.

Numérotation du verset Io. 3,4

Dixit⁵ ad eum Nicodemus:

⁵ dixit Ω^J Rusch ] dicit Li449@ Li449 Weber

Quomodo potest homo renasci⁶ cum sit senex⁷? Numquid potest in ventrem matris sue iterum⁸

⁶ renasci Rusch ] nasci Ω^J Li449@ Li449 Weber |

⁷ sit senex Ω^J Li449@ Li449 Rusch ] inv. Weber |

⁸ iterum Rusch ] iterato Ω^J Li449@ Li449 Weber |

introire et renasci⁹?

⁹ renasci Ω^J Li449@ Li449 Rusch ] nasci Weber

Numérotation du verset Io. 3,5

Respondit Iesus¹⁰:

¹⁰ Iesus Rusch Weber ] + et dixit ei Li449@

Amen amen dico tibi, nisi quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu sancto¹¹

¹¹ sancto Ω^J* Li449@ Li449 Rusch ] om. Ω^J2 ( rubr. cancel. et expunc. ) CorS1 (g<reca> l<ittera> omnino) Cor3 (grecus omnino ita habet) Weber

non potest introire in regnum Dei.

Numérotation du verset Io. 3,6

Quod natum est

ex carne

caro est

et quod natum est ex spiritu spiritus est¹².

¹² et quod... spiritus est] CorS1 (non dicit EX SPIRITU SANCTO )

Numérotation du verset Io. 3,7

Non mireris

quia dixi tibi: Oportet vos nasci denuo.

Numérotation du verset Io. 3,8

Spiritus ubi vult spirat

et vocem eius audis,

sed nescis¹³ unde veniat aut¹⁴ quo vadat.

¹³ sed nescis CorS2 (al.) Rusch Clementina ] et nescis Li449@ Li449 , sed non scis CorS2 Ω^J Weber , CorS2 |

¹⁴ aut Li449@ Li449 Rusch ] et Weber |

Sic est omnis qui natus est ex Spiritu.

Numérotation du verset Io. 3,9

Respondit Nicodemus et dixit ei: Quomodo possunt hec fieri?

Numérotation du verset Io. 3,10

Respondit Iesus et dixit ei: Tu es magister in¹⁵ Israel et hec ignoras?

¹⁵ in Li449@ Li449 Rusch] om. Ω^J Weber

Numérotation du verset Io. 3,11

Amen amen dico tibi, quia¹⁶ quod scimus loquimur.

¹⁶ quia Ω^J² Li449@ Li449 Rusch Weber ] + nos Ω^J* (exp. et rubr. cancel.)

Et quod vidimus

testamur

et testimonium nostrum non accipitis.

Numérotation du verset Io. 3,12

Si terrena dixi vobis et non creditis

quomodo si dixero vobis celestia credetis?

Numérotation du verset Io. 3,13

Et nemo ascendit in celum

nisi qui descendit de celo,

Filius hominis

qui est in celo.

Numérotation du verset Io. 3,14

Et sicut Moyses

exaltavit serpentem in deserto

ita¹⁷ exaltari oportet Filium hominis,

¹⁷ ita Ω^J Rusch Weber ] sic Li449@

Numérotation du verset Io. 3,15

ut omnis qui credit in ipsum¹⁸

¹⁸ ipsum CorS1 (G’) Cor3 (greci) Li449@ Rusch ] ipso CorS1 (al.) Weber

non pereat sed habeat vitam eternam.

Numérotation du verset Io. 3,16

Sic enim dilexit Deus¹⁹ mundum

¹⁹ d. D. Li449@ Rusch Weber] inv. Ω^J Li449 Clementina

ut Filium suum unigenitum daret

ut omnis qui credit in ipsum²⁰ non pereat sed habeat vitam eternam.

²⁰ ipsum Rusch ] eum Ω^J Li449@ Li449 Weber

Numérotation du verset Io. 3,17

Non enim misit Deus Filium suum in mundum

ut iudicet mundum

sed ut salvetur mundus per ipsum.

Numérotation du verset Io. 3,18

Qui credit in eum non iudicatur.

Qui autem non credit iam iudicatus est

quia non credidit in nomine unigeniti Filii Dei.

Numérotation du verset Io. 3,19

Hoc est autem iudicium

quia lux venit in mundum

et dilexerunt

homines

magis²¹ tenebras

²¹ h. magis Li449@ Li449 Rusch Weber ] inv. Ω^J

quam lucem.

Erant enim eorum mala opera.

Numérotation du verset Io. 3,20

Omnis enim qui male²² agit

²² male Ω^J Li449@ Li449 Rusch ] mala Weber

odit lucem

et non venit ad lucem

ut non arguantur opera eius.

Numérotation du verset Io. 3,21

Qui autem facit veritatem

venit ad lucem ut manifestentur opera eius²³ quia in Deo facta sunt²⁴.

²³ opera eius Ω^J Li449@ Li449 Rusch ] inv. Weber |

²⁴ facta sunt Rusch ] inv. Ω^J Li449@ Li449 Weber |

Numérotation du verset Io. 3,22

Post hec

venit Iesus et discipuli eius in terram Iudeam²⁵

²⁵ terra Iudeam Rusch ] inv. Ω^J Li449@ Li449 Weber

et illic morabatur²⁶ cum eis

²⁶ morabatur Li449@ Rusch ] demorabatur Ω^J Li449 Weber

et baptizabat.

Numérotation du verset Io. 3,23

Erat autem et Ioannes baptizans

in Ennon

iuxta Salim

quia aque multe erant illic et veniebant²⁷ et baptizabantur.

²⁷ veniebant Ω^J Li449@ Li449 Rusch ] adveniebant Weber

Numérotation du verset Io. 3,24

Nondum enim missus fuerat in carcerem Ioannes²⁸.

²⁸ in carcerem - Ioannes Rusch Weber ] inv. Li449@ Li449

Numérotation du verset Io. 3,25

Facta est autem²⁹ questio ex discipulis Ioannis

²⁹ autem Ω^J Rusch ] ergo Li449@ Li449 Weber

cum Iudeis de purificatione.

Numérotation du verset Io. 3,26

Et venerunt ad Ioannem

et dixerunt ei: Rabbi

qui erat³⁰

³⁰ erat Rusch ] + tecum Ω^J Li449@ Li449 Weber

trans Iordanen cui tu³¹ testimonium perhibuisti

³¹ tu Ω^J Rusch Weber ] etiam Li449@ Li449

ecce hic baptizat

et omnes

veniunt ad eum.

Numérotation du verset Io. 3,27

Respondit Ioannes

et dixit³²: Non potest homo accipere quicquam nisi fuerit ei datum de celo.

³² dixit Ω^J Rusch Weber ] + eis Li449@ Li449 , def. Ω^F

Numérotation du verset Io. 3,28

Ipsi vos mihi testimonium perhibetis quod³³ dixerim: non sum ego³⁴ Christus

³³ quod codd et edd.] quia? CorS2 (al.) |

³⁴ non sum - ego Li449@ Li449 Ω^S CorS2 ( fere ubique ) Clementina Wordsworth ( E To22 b e f q δ) Sarum ] inv. Ω^J Ω^L CorS2 ( secunda parisiens. EGO NON SUM EGO! CHRISTUS ) Rusch Wordsworth Weber , ego Christus non sum Ω^P, def. Ω^F |

sed quoniam³⁵ missus sum ante illum.

³⁵ quoniam Z Split Φ Sarum Li449@ Li449 Ω^S Wordsworth (K V Z)] quia Ω^J Ω^L Rusch Weber , def. Ω^F

Numérotation du verset Io. 3,29

Qui habet sponsam

sponsus est, amicus

autem sponsi qui stat

et audit eum

gaudio gaudet

propter vocem sponsi.

Hoc³⁶ ergo gaudium meum

³⁶ Hoc CorS2 ( secunda correctio sine IN ) Rusch Weber ] In praem. CorS2 ( al. prima correctio ) Ω^J Li449@ Li449

impletum est.

Numérotation du verset Io. 3,30

Illum oportet crescere

me autem minui.

Numérotation du verset Io. 3,31

Qui

desursum

venit

super³⁷

³⁷ super Cas242 Ω^J Li449@ Li449 Rusch ] supra Weber

omnes est.

Qui

est de terra³⁸,

³⁸ est de terra Cas242 Li449@ Li449 Rusch Weber ] inv. Ω^J

de terra est

et de terra loquitur.

Qui de celo

venit

super³⁹ omnes est.

³⁹ super Li449 Rusch ] supra Li449@ Weber

Numérotation du verset Io. 3,32

Et quod vidit

et audivit

hoc testatur

et testimonium eius nemo accipit.

Numérotation du verset Io. 3,33

Qui autem acceperit⁴⁰ eius testimonium

⁴⁰ autem acceperit Ω^J Li449@ Rusch ] autem Li449 (Augustinus), accipit Weber

signavit

quia⁴¹ Deus verax est.

⁴¹ quia Ω^J Li449 Rusch Weber ] quod Li449@

Numérotation du verset Io. 3,34

Quem

enim misit Deus verba Dei loquitur.

Non enim ad mensuram dat Deus Spiritum.

Numérotation du verset Io. 3,35

Pater diligit Filium

et omnia dedit in manu eius.

Numérotation du verset Io. 3,36

Qui credit in Filium

habet vitam eternam.

Qui autem incredulus est Filio non videbit vitam

sed ira Dei manet super eum.

Capitulum 3

Numérotation du verset Io. 3,

^prol.| [Io. 3, 1-15 legitur in festo Trinitatis (LHR, f. 169ra; Ordinarium OP 693]

^marg.| {CIO3d1.1} AUGUSTINUS. ¹ − [c] Superius^a dixerat quod : Cum esset Hierosolymis, multi crediderunt in nomine eius , [b] videntes signa et prodigia que faciebat; [a] ex his autem erat Nicodemus de quo dicitur : ^A ^b

^a Io. 2, 23.

^b ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 11, § 3.6-10, CCSL 36, p. 111 : «[a] Ergo iste Nicodemus ex his erat qui crediderant in nomine eius, [b] uidentes signa et prodigia quae faciebat. [c] Superius enim hoc dixit : Cum autem esset Ierosolymis in Pascha in die festo, multi crediderunt in nomine eius». [FG2018]

^A ¶Codd. : La88 Ed1953 {SD2013}

¹ Augustinus La88 Li449 ] + In Ioannem Ed1953

Numérotation du verset Io. 3,1

Erat autem homo ex Phariseis Nicodemus nomine.

^marg.| {CIO3d1.2} BEDA. − [1] Cuius etiam dignitatis officium ostendit, cum subdit ²*

² subdit] subiecit La88, subditur Ed1953

Princeps Iudeorum.

^marg.| Deinde quid egerit, cum subiecit :

Numérotation du verset Io. 3,2

Hic venit ad Iesum nocte,

^marg.| [2] cupiens scilicet secreta eius allocutione plenius discere mysteria fidei, cuius, aperta ostensione signorum, iam rudimenta perceperat.^B ^c

^c ¶Fons : [1] Nullus dehinc inventus nisi verissimiliter Glossator ipse, Thomas de Aquino. <Non hab.> Gloss-e, LLT, PL.
[2] Beda Venerabilis , Homeliarum evangelii libri, lib. 2, hom. 18, CCSL 122, lin. 1 sqq. : «[...] Princeps iudaeorum uenit ad iesum nocte cupiens secreta eius adlocutione plenius discere mysteria fidei cuius aperta ostensione signorum aliquatenus iam rudimenta perceperat».
<ex quo> = Alcuinus , In Io. (loc. cit.), PL 100, 778.7 <ex quo> = Beda Venerabilis ( pseudo ), In Io. 3, 1, PL 92, 667D <ex quo> = Rabanus Maurus, Homeliae, hom. 72 in octava Pentecostes 2, PL 94, 282B. [MM2020]

^B ¶Codd. : La88 Li449 Mt366 Ed1953 {SD2013} {FG2022} {MM2022}

^marg.| {CIO3d1.3} CHRYSOSTOMUS. ³* {hom.23} − Adhuc tamen a iudaica detinebatur infirmitate, propterea et nocte venit, trepidans in die hoc facere. Unde⁴ et Evangelista alibi dicit^d : « Quoniam ex principibus multi⁵ crediderunt in eum ». Sed propter Iudeos non confitebantur ut non extra synagogam fierent⁶*.^C

^d Io. 12, 42.

^C ¶Codd. : La88 Li449 Ed1470 Ed1953 {SD2013}* {FG2022} {MM2022}

³ Chrysostomus Li449 ] + In Ioannem Ed1953, Origenes La88

⁴ Unde] + sequitur La88* (cancel.)

⁵ ex principibus – multi] inv. Li449

⁶ fierent] + expulsi Ed1953

^marg.| {CIO3d1.4} AUGUSTINUS. ⁷ − Nicodemus etiam⁸ ex illo numero erat qui credunt⁹, sed nondum ¹⁰ renati sunt, unde hoc ad rem pertinet quod in nocte venit. Renati autem ex aqua et Spiritu sancto, audiunt ab Apostolo^e : « Fuistis aliquando tenebre, nunc autem lux in Domino ».^D ^f

^e Eph. 5, 8.

^f ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 11, § 4.1-6, CCSL 36, p. 111-112 : «Cum ergo ex eo numero Nicodemus esset, uenit ad Dominum; sed nocte uenit; et hoc forte ad rem pertinet. Ad Dominum uenit, et nocte uenit; ad lucem uenit, et in tenebris uenit. Renati autem ex aqua et Spiritu, quid audiunt ab apostolo? Fuistis aliquando tenebrae, nunc autem lux in Domino, sicut filii lucis ambulate». [FG2018]

^D ¶Codd. : La88 Li449 Mt366 Ed1470 Ed1953 {SD2013}* {FG2022}* {MM2022}

⁷ Augustinus La88 Li449 ] + In Ioannem Ed1953

⁸ etiam] et Li449

⁹ credunt] crediderunt Ed1470 Ed1953

¹⁰ nondum] non sunt Li449

^marg.| { CIO3d1.5} HAIMO. − [b] Vel pulchre in nocte venisse dicitur quia tenebris ignorantie obnubilatus, ad tantam lucem nondum pervenerat ut perfecte Deum verum crederet. [a] Nox enim in sacro eloquio pro ignorantia ponitur.
[c] Unde subditur :

Et dixit ei : Rabbi, scimus quia a Deo venisti magister.

^marg.| Quod autem hebraice rabbi, latine dicitur magister. Magistrum ergo appellat et Deum tacet quia credebat eum a Deo missum, sed tamen, ut dictum est, Deum non agnoscebat.^E ^g

^g ¶Fons : Haimo [Autissiodorensis], Homiliarium Liberianum, n° 25 in Io. 3, 1-15, inc. « Sacratissima evangelii... » (Pascha anotina), BAV, S.Maria.Magg.104, f. 344-349 ; ed. Fr. Liverani, Firenze, 1863, p. 345 [= Barré L46] : «[a] Nam et ipse status temporis valde illius menti congruere videtur. Dicitur enim nocte venisse. Unde et dicitur hic venit ad Jesum nocte. Nox quippe in sacro eloquio pro ignorantia ponitur ut est illud fuistis aliquando tenebrae nunc autem lux in Domino. Sicut enim ignorantia aliquando multis obesse solet sic unius interrogatio multis prodesse solet quod in hujus lectionis textu facillime comprobamus si Nichodemi interrogationem et Domini responsionem sollicite attendamus. Utiliter enim unus ignorat quando ad unius interrogationem non unus sed multi quod utile est discunt. [b] Et pulchre in nocte venisse dicitur quia tenebris ignorantiae obnubilatus ad tantam lucem nondum pervenerat ut perfecte verum Deum crederet. Ergo non erat talis ut audiret illud Isaiae surge illuminare Hierusalem quia venit lumen tuum et gloria Domini super te orta est Sed potius audire poterat illud apostoli Pauli surge qui dormis et illuminabit te Christus Vel certe in nocte venisse dicitur quia inde venire trepidaverat Jam enim conspiraverant judaei ut eum interficerent Et ideo quia in die venire non audebat in nocte venit Nondum itaque erat illa charitate perfusus quae foras mittit timorem sed potius de illis erat de quibus dicitur dilexerunt gloriam hominum magisquam Dei. [c] Nec solum nocte veniendo sed etiam ipsius verbis non se recte credere demonstrat cum dicit Rabbi. Rabbi itaque et magister unum idemque est. Quod enim hebraice Rabbi latine dicitur magister. Unde Dominus discipulis ait vos autem nolite vocari. Rabbi unus est enim magister vester qui in coelis est. Et iterum nec vocemini magistri quia magister unus est Christus. Nam si eum verum Deum credidisset magis Dominum quam magistrum appellasset. Magistrum autem appellat et Deum tacet credebat eum a Deo missum sed tamen ut dictum est Deum non agnoscebat. Sed neque multum errat qui magistrum appellat ipse enim verus est magister a quo procedit omnis sapientia et cum quo fuit semper et est ante aevum».
<Diff.> Haimo [Autissiodorensis, pseudo Halberstatensis ], Homiliae ad plebem in evangelia, hom. 108 (in octava Pentecostes), PL 118, 579A-B [Barré H2.17] : «A Deo igitur illum missum ad coeleste magisterium docendum [579B] ex visione miraculorum intelligebat, necdum tamen ipsum verum Deum credebat. Et ideo ait: Rabbi, scimus quia a Deo venisti magister. Rabbi autem et magister, unum idemque est. Sed Hebraice rabbi , Latine magister dicitur. Si enim perfecte eum verum Deum esse credidisset, magis Dominum quam magistrum appellasset. Sed dum magistrum appellavit, et Dominum tacuit, non se perfecte credere manifestavit: quoniam necdum erat perfusus illo, qui foras mittit timorem, sed potius de illis erat quibus dicitur: «Quaesierunt gloriam hominum magis quam Dei (Io. 12)». Unde non incongrue figuram catechumenorum tenet, illorum scilicet qui in fide imbuuntur, baptismum percepturi». [MM2022]

^E ¶Codd. : La88 Li449 Ed1470 Ed1953 {SD2013} {FG2022} {MM2022}

^marg.| {CIO3d1.6} AUGUSTINUS. ¹¹ − Unde autem [b] iste crediderat, patet per id quod subdit :

¹¹ Augustinus La88 Li449 ] + In Ioannem Ed1953

Nemo enim potest hec signa facere que tu facis, nisi fuerit Deus cum eo.

^marg.| Sic ergo Nicodemus de illis multis erat qui crediderant in nomine eius, [a] videntes signa que faciebat.^F ^h

^h ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 11, § 3.7-18, CCSL 36, p. 111 : «Ergo iste Nicodemus ex his erat qui crediderant in nomine eius, uidentes signa et prodigia quae faciebat. Superius enim hoc dixit : Cum autem esset Ierosolymis in Pascha in die festo, multi crediderunt in nomine eius. Quare crediderunt? Sequitur et dicit : [a] uidentes signa eius quae faciebat. Et de Nicodemo quid dicit? Erat princeps Iudaeorum, nomine Nicodemus; hic uenit ad eum nocte, et ait illi : Rabbi, scimus quia a Deo uenisti magister. [b] Et iste ergo crediderat in nomine eius. Et ipse unde crediderat? Sequitur : Nemo enim potest haec signa facere quae tu facis, nisi fuerit Deus cum eo. Si ergo Nicodemus de illis multis erat qui crediderant in nomine eius, iam in isto Nicodemo adtendamus quare Iesus non se credebat eis». [FG2018]

^F ¶Codd. : La88 Ed1953 {SD2013}

^marg.| {CIO3d1.7} CHRYSOSTOMUS. ¹²* {hom.23} . − Sed tamen neque a signis aliquid magnum existimabat¹³ de eo; sed adhuc humanam habens de eo mentem, ut de propheta loquitur, ad operationem eum missum dicens, et alieno auxilio indigentem hec agere que agebat; cum tamen Pater perfectum eum genuerit, et sufficientem sibi ipsi, et nihil habentem imperfectum. Quia vero Christi studium erat interim non ita¹⁴ dignitatem suam revelare, sicut persuadere quod nihil ex adverso agebat patri. Propterea in verbis multoties¹⁵ humiliter loquens videtur, in rebus autem cum potestate omnia operatur. ideoque et Nicodemo nunc manifeste quidem nihil excelsum loquitur de se ipso; occulte autem ab humili eum opinione reducit, docens quod sufficiens sibi¹⁶ ipse est in miraculorum operatione.^G
Unde subditur :

^G ¶Codd. : La88 Ed1953 {SD2013}

¹² Chrysostomus La88 ] + In Ioannem Ed1953

¹³ Existimabat] estimabat La88

¹⁴ Interim non ita] non ita interim La88

¹⁵ multoties] multociens La88

¹⁶ Sibi] est La88

Numérotation du verset Io. 3,3

Respondit Iesus, et dixit ei : Amen, amen dico tibi : Nisi quis renatus fuerit denuo, non potest videre regnum Dei.

^marg.| {CIO3d1.8} AUGUSTINUS. ¹⁷ − [1] Isti sunt ergo quibus se credit Iesus qui¹⁸ nati fuerint denuo, qui non in nocte veniunt ad Iesum, sicut Nicodemus. Tales enim iam etiam profitentur. [2]Dicit ergo : Nisi quis natus ¹⁹* fuerit ²⁰ etc., quasi dicat : quia nondum es natus denuo , id est ex Deo spirituali generatione, notitia quam habes de me spiritualis non est sed animalis et humana. Ego autem dico tibi, quod sive tu, sive alius quicumque, nisi ex Deo denuo natus fuerit , non poterit apprehendere gloriam que circa me est sed extra regnum erit. Nam generatio que per baptismum fit, illuminationem anime tribuit.^H ⁱ

ⁱ ¶Fons : [1] Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 11, § 3.21, § 4.9-11, CCSL 36, p. 111-112 : «[§ 3] Ipsis ergo se credit iesus, qui nati fuerint denuo. [...]. [§ 4] : «Qui ergo renati sunt, noctis fuerunt, et diei sunt; tenebrae fuerunt, et lumen sunt. Iam credit se illis Iesus, et non nocte ueniunt ad Iesum sicut Nicodemus, non in tenebris quaerunt diem. Tales enim iam etiam profitentur; accessit ad illos Iesus, fecit in illis salutem, quia ipse dixit : Nisi quis manducauerit carnem meam et biberit sanguinem meum, non habebit in se uitam».
[2] <revera> Theophylactus, Enarratio in Evangelium Ioannis (Io. 3, 1, PG 123, 1204A-B <cuius fons> Chrysostomus , Homeliae in Io. (hom. 24), PG 59, 145 [140]. [FG2018] [MM2018]

^H ¶Codd. : La88 (159ra-b) Li449 Ed1953 . {FG2018} {MM2018}*

¹⁷ Augustinus La88 Li449 ] + In Ioannem Ed1953

¹⁸ qui Li449 Ed1953] cum La88

¹⁹ natus La88 Li449 ] renatus Ed1953

²⁰ fuerit] + denuo, non potest videre regnum dei Ed1953

^marg.| {CIO3d1.9} CHRYSOSTOMUS. {hom.23} − Vel littera talis est : amen, amen dico tibi : nisi quis renatus fuerit , etc., hoc est si tu non natus fueris desuper, et dogmatum susceperis certitudinem alicubi, extra erras, et longe es a regno celorum; seipsum hic ostendens, et indicans quoniam non est hoc tantum quod videtur. Sed aliis oculis opus est ad videndum eum. Hoc autem quod dicit desuper, hi quidem, id est de celo, exponunt; alii vero, a principio. Igitur Iudei quidem si hoc audissent, deridentes utique discessissent; hic vero et in hoc amorem discipuli ostendit quod a Christo ulterius interrogat.^I

^I ¶Codd. : La88 Ed1953 {SD2013}

Numérotation du verset Io. 3,
distinctio 2

^prol.| [Io. 3, 1-15 legitur In festo Trinitatis; cf. Ordinarium OP 693]

^marg.| {CIO3d2.1} CHRYSOSTOMUS. ²¹* {hom.23} − Veniens Nicodemus ad Iesum ut ad hominem, audiens maiora quam ab homine, erigitur ad altitudinem eorum²² que dicuntur, non quidem excidens a fide; sed infert hanc impossibilitatem, ut in apertiorem provocet doctrinam. Duo autem erant que admirabatur : scilicet nativitas talis et regnum : neque enim audita erant apud Iudeos. sed interim circa prius instat, et²³ quod maxime eius mentem concutiebat.
Unde dicitur :

²¹ Chrysostomus La88 ] + In Ioannem Ed1953

²² Eorum + marg. La88

²³ Et] om. La88

Numérotation du verset Io. 3,4

Dicit ad eum Nicodemus : Quomodo potest homo nasci, cum sit senex? Numquid potest in ventrem matris sue iterato introire et renasci?^J

^J ¶Codd. : La88 Ed1953 {SD2013}

^marg.| {CIO3d2.2} BEDA. − Sic verba ista sonare videntur, quasi puer queat iterato in ventrem matris²⁴ introire et renasci. Sed sciendum, quod ipse senex erat. Ideoque de²⁵ se protulit exemplum; ac si diceret : ego sum senex et meam quero salutem, quomodo possum in ventrem²⁶ matris introire et renasci?^K

^K ¶Codd. : La88 Ed1953 {SD2013}

²⁴ Matris] om. pr. m., compl. marg. La88

²⁵ De] ad La88

²⁶ Ventrem] ventre La88

^marg.| {CIO3d2.3} CHRYSOSTOMUS. {hom.23} . − Rabbi eum vocas, et a Deo venisse dicis; et non suscipis que dicuntur, sed loqueris ad magistrum dictionem que multam perturbationem inducit. Hoc enim, scilicet quomodo querere, eorum est qui non valide credunt, et multi sic querentes, a fide deciderunt. Hi quidem dicentes : quomodo Deus est incarnatus? Alii : quomodo mansit impassibilis? Propterea et hic propter anxietatem modum exquirit. Sed cum aliquis cogitationibus propriis spiritualia evertit²⁷, derisibilia loquitur.^L

^L ¶Codd. : La88 Ed1953 {SD2013}

²⁷ Spiritualia evertit] evertit spiritualia La88

^marg.| {CIO3d2.4} AUGUSTINUS. ²⁸ − Spiritus enim loquitur et ille carnem sapit. Non noverat iste nisi unam nativitatem, scilicet ex Adam et Eva, et ex Deo et Ecclesia nondum noverat. Sic tamen tu intellige nativitatem Spiritus, quomodo intellexit Nicodemus nativitatem carnis ? Quomodo enim uterus non potest repeti, sic nec baptismus.^M ^j

^j ¶Fons : [a] Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 11, § 5.8-9, § 6.7-27, CCSL 36, p. 113-114 : «[§ 5] Spiritus ei loquitur, et ille carnem sapit. Carnem suam sapit, quia carnem Christi nondum sapit [...]. [§ 6] : «Non nouerat iste nisi unam natiuitatem ex adam et eua; ex deo et ecclesia nondum nouerat; non nouerat nisi eos parentes qui generant ad mortem, nondum nouerat eos parentes qui generant ad uitam; non nouerat nisi eos parentes qui generant successuros, nondum nouerat eos qui semper uiuentes generant permansuros! cum ergo sint duae natiuitates, ille unam intellegebat. una est de terra, alia de caelo; una est de carne, alia de spiritu; una est de mortalitate, alia de aeternitate; una est de masculo et femina, alia de deo et ecclesia. sed ipsae duae singulae sunt; nec illa potest repeti, nec illa. recte intellexit nicodemus natiuitatem carnis; sic et tu intellege natiuitatem spiritus, quomodo intellexit nicodemus natiuitatem carnis. quid nicodemus intellexit? numquid potest homo denuo in uentrem matris suae intrare, et nasci? sic, quicumque tibi dixerit ut spiritaliter iterum nascaris, responde quod dixit nicodemus : numquid potest homo iterum in uentrem matris suae intrare, et nasci? iam natus sum de adam, non me potest iterum generare adam; iam natus sum de christo, non me potest iterum generare christus. quomodo uterus non potest repeti, sic nec baptismus». [FG2018]*

^M ¶Codd. : Bar484, La88 Li449 Ed1953 {SD2013} {FG2022} {MM2024}

²⁸ Augustinus La88 Li449 ] + In Ioannem Ed1953

^marg.| {CIO3d2.5} CHRYSOSTOMUS. ²⁹* {hom.24} . − Nicodemo autem decidenti ad eam que hic est nativitatem, Christus manifestius revelat spiritualis nativitatis modum.
Unde sequitur :

²⁹ Chrysostomus La88 ] + In Ioannem Ed1953

Numérotation du verset Io. 3,5

Respondit Iesus : Amen, amen dico tibi. Nisi quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu sancto, non potest introire in regnum Dei.^N

^N ¶Codd. : Bar484 Li449 La88 Ed1953 {SD2013} {FG2022} {MM2024}

^marg.| {CIO3d2.6} AUGUSTINUS. ³⁰* − [a] Ac si dicat : tu carnalem generationem intelligis sed ex aqua et spiritu oportet quod³¹ nascatur homo propter regnum Dei. Si propter hereditatem Patris hominis temporalis³²* nascitur aliquis ex visceribus matris carnalis et propter hereditatem Patris Dei sempiternam nascatur ex visceribus Ecclesie. [b] Cum autem ex duobus homo consistat, ex corpore videlicet et anima, duplicem habet et huiusmodi generationis modum³³*. Aqua namque³⁴* que visibilis est ad emundationem corporis intelligitur, spiritus vero invisibiliter concurrens³⁵ ad emundationem invisibilis anime innuitur.^O ^k ^l

^k ¶Fons : [a] Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 12, § 5.3-9, CCSL 36, p. 123 : «Tu, inquit, carnalem generationem intellegis, cum dicis : numquid potest homo redire in uiscera matris suae? ex aqua et spiritu oportet ut nascatur propter regnum dei. si propter hereditatem patris hominis temporalem nascitur, nascatur ex uisceribus matris carnalis; si propter hereditatem patris dei sempiternam, nascatur ex uisceribus ecclesiae».

^l [b] <revera> Theophylactus, Enarratio in Evangelium Ioannis (Io. 3, 4), PG 123, 1204D . [FG2018]

^O ¶Codd. : Arag7 La88 Li449 (30rb) Ed1953 . {SD2013} {FG2018} {MM2018} {MM2020}

³⁰ Augustinus Arag7 La88 Li449 ] + In Ioannem Ed1953

³¹ quod Li449 Ed1953] ut Arag7

³² temporalis La88 Li449 Arag7 ] temporalem Ed1953

³³ generationis modum Arag7 La88 Li449 ] inv. Ed1953

³⁴ namque La88 Li449 Arag7] enim Ed1953

³⁵ concurrens Li449 Ed1953 ] currens Arag7

^marg.| {CIO3d2.7} CHRYSOSTOMUS. {hom.24-25} . − Si vero quis interrogat : Qualiter ab aqua homo nascitur? Interrogo et ego : Qualiter natus est Adam a terra? Sicut enim in principio subiciebatur elementum terra, totum vero opus plasmantis³⁶ erat; ita et³⁷ nunc subicitur elementum aqua, totum vero est spiritus gratie. Tunc paradisum dedit in conversationem; nunc autem celum nobis aperuit. Sed que est necessitas aque his qui Spiritum sanctum suscipiunt? Divina enim in ea perficiuntur symbola, sepultura et mortificatio, resurrectio et vita. Sicut³⁸ enim in quodam sepulcro, in aqua submergentibus nobis ³⁹* capita, vetus homo sepelitur, et submersus deorsum occultatur, deinde novus rursus ascendit. Hoc etiam⁴⁰ fit, ut discas⁴¹ quoniam virtus Patris et Filii et Spiritus Sancti omnia complet, et quod⁴² Christus tres dies ad resurgendum exspectavit. Quod igitur est matrix fetui, hoc est fideli aqua. In aqua enim plasmatur, et figuratur; sed quod in matrice plasmatur, tempore indiget. Quod vero in aqua, non ita, sed in uno momento omnia fiunt. Talis enim est natura corporum ut tempore assumant⁴³ perfectionem. In spiritualibus vero non est ita; quoniam perfecta a principio constituuntur que fiunt. Ex quo igitur ascendit a Iordane Dominus, non adhuc reptilia animarum viventium, sed animas spirituales et rationabiles aqua reddit.^P

^P ¶Codd. : La88 Li449 Ed1953 {SD2013} {MM2020}

³⁶ Plasmantis] plasmatis La88

³⁷ ita et] inv. Li449

³⁸ Sicut] si La88

³⁹ submergentibus nobis La88 Li449 ] inv. Ed1953

⁴⁰ etiam] et Li449

⁴¹ Discas] dicas La88

⁴² et quod] inv. Li449

⁴³ assumant] assumat Li449

^marg.| {CIO3d2.8} AUGUSTINUS. De baptismo parvulorum. ⁴⁴ − Sed quia non ait nisi quis renatus fuerit ex aqua et spiritu , non habebit salutem, vel vitam eternam; sed non intrabit in regnum Dei ; ad hoc, inquiunt quidam, parvuli baptizandi sunt, ut sint cum Christo in regno Dei, ubi non erunt, si baptizati non fuerint. Quamvis et sine baptismo si parvuli moriantur, salutem vitamque eternam habituri sint, quoniam nullo peccati vinculo astricti sunt. Sed cur nascatur denuo nisi renovandus a vetustate? Aut unde imago Dei non intrat in regnum Dei, nisi impedimento prohibente peccati?^Q ^m

^m ¶Fons : Augustinus Hipponensis, De peccatorum meritis et remissione et de baptismo parvulorum, lib. 1, c. 30, § 58, CSEL 60, p. 57.10-15, p. 57.25-58.3 : «sed quia non ait, inquiunt : nisi quis renatus fuerit ex aqua et spiritu, non habebit salutem uel uitam aeternam, tantummodo autem dixit : non intrabit in regnum dei, ad hoc paruuli baptizandi sunt, ut sint etiam cum christo in regno dei, ubi non erunt, si baptizati non fuerint, quamuis et sine baptismo si paruuli moriantur salutem uitam que aeternam habituri sint, quoniam nullo peccati uinculo obstricti sunt. [...] Cur enim nascatur denuo nisi renouandus? unde renouandus nisi a uetustate? qua uetustate, nisi in qua uetus homo noster simul confixus est cum illo, ut euacuetur corpus peccati? aut unde imago dei non intrat in regnum dei nisi impedimento prohibente peccati?» [MM2019]

^Q ¶Codd. : La88 Ed1953 {SD2013}

⁴⁴ De baptismo parvulorum Li449 Ed1953 ] om. La88

^marg.| { CIO3d2.9} HAIMO. ⁴⁵ − Talia autem ac tanta secreta mysteria Nicodemo capere non valenti Dominus ex carnali nativitate similitudinem dedit, dicens :

⁴⁵ Haimo] lac. La88

Numérotation du verset Io. 3,6

Quod natum est ex carne, caro est et quod natum est ex spiritu, spiritus est.

^marg.| Sicut enim caro carnem procreat, ita quoque Spiritus spiritum parit.^R ⁿ

ⁿ ¶Fons : Haimo [Autissiodorensis], Homiliarium Liberianum, n° 25 in Io. 3, 1-15, inc. « Sacratissima evangelii... » (Pascha anotina), BAV, S.Maria.Magg.104, f. 344-349 ; ed. Fr. Liverani, Firenze, 1863, p. 347 [= Barré L46] : « Talia autem ac tanta secreta mysteria Nichodemo capere non valente Dominus ex carnali nativitate similitudinem dedit dicens : Quod natum est ex carne caro est et quod natum est ex spiritu spiritus est. Sicut enim corruptio corruptionem generat et c aro carnem procreat ita quoque et spiritus spiritum parit ».
<Diff.> Haimo [Autissiodorensis, pseudo Halberstatensis ], Homiliae ad plebem in evangelia, hom. 108 (in octava Pentecostes), PL 118, 581A-B [Barré H2.17]. [MM2022]

^R ¶Codd. : La88 Li449 Mt366 Ed1953 {SD2013} {FG2022} {MM2022}

^marg.| {CIO3d2.10} CHRYSOSTOMUS. ⁴⁶* {hom.25} . − Nihil igitur sensibilium inquiras, neque estimes quod carnem generet Spiritus : Domini enim caro genita est non quidem a Spiritu solum sed etiam a carne. Quod autem natum est ex spiritu, spirituale est. nativitatem enim hic non eam que secundum substantiam, dicit, sed eam que secundum honorem et gratiam. si igitur et Filius Dei ita natus est, quid plus habebit omnibus qui ita nati sunt? Invenietur autem et spiritu minor, cum eius nativitas gratia spiritus sit. et quomodo hec a iudaicis distant dogmatibus? Vide autem et Spiritus Sancti dignitatem : Dei enim opus videtur facere. Supra enim dixit^o : « quoniam ex Deo nati sunt ». Hic autem quoniam Spiritus eos generat. Dicens autem Christus, quoniam qui natus est ex spiritu, spiritus est, quia turbatum rursus vidit, ad sensibile exemplum ducit sermonem, dicens :

^o Io. 1, 13.

⁴⁶ Chrysostomus La88 ] + In Ioannem Ed1953

Numérotation du verset Io. 3,7

Non mireris quia dixi tibi : Oportet vos nasci denuo.

^marg.| D icendo enim ne mireris, ostendit animi eius turbationem. Ponit autem exemplum quod neque communionem aliquam ad corporum grossitiem habet, neque ad incorporeorum perveniens naturam, quod est venti delatio, dicens :

Numérotation du verset Io. 3,8

Spiritus ubi vult spirat, et vocem eius audis sed nescis unde veniat aut quo vadat. sic est omnis qui natus est ex spiritu.

^marg.| Quod dicit, tale est. Si ventum nullus detinet, sed quo vult fertur, multo magis spiritus actionem, nature leges detinere non poterunt, non terminus corporalis nativitatis, neque aliud quid talium. Quoniam autem de vento hic dictum est, manifestat illud quod dicit vocem eius audis , id est sonitum percussionis; non enim loquens infideli et nescienti spiritus actionem hoc diceret. Dicit autem ubi vult spirat , non quasi electionem quamdam vento habente, sed eam que a natura est motionem⁴⁷, que non prohibetur, et cum potestate fit. et nescis unde veniat, aut quo vadat ; id est si huius spiritus, cuius sensum suscipis auditu et tactu, interpretari nescis viam, qualiter divini spiritus operationem scrutaris?^S
Unde subdit :

^S ¶Codd. : La88 Ed1953 {SD2013}

⁴⁷ Motionem] mutationem La88

Sic est omnis qui natus est ex spiritu.

^marg.| {CIO3d2.11} AUGUSTINUS. ⁴⁸ − Sed quis nostrum non videat verbi gratia austrum euntem a meridie ad aquilonem, aut alium ventum venientem ab oriente et occidente? Quomodo ergo nescimus unde veniat aut quo eat?^T ^p

^p ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 12, § 7.16-19, CCSL 36, p. 124 : «Deinde, fratres, quis nostrum non uideat, uerbi gratia, austrum euntem de meridie ad aquilonem, aut alium uentum uenientem ab oriente ad occidentem? quomodo ergo nescimus unde ueniat et quo eat? Quid ergo dixit terrenum, quod non credebant homines? an illud quod de templo resuscitando dixerat?». [FG2018]

^T ¶Codd. : La88 Ed1953 {SD2013}

⁴⁸ Augustinus La88 Li449 ] + In Ioannem Ed1953

^marg.| {CIO3d2.12} BEDA. − Spiritus igitur sanctus est qui ubi vult spirat , quia ipse in potestate habet cuius cor gratia sue visitationis illustret. Et vocem eius audis, cum te presente loquitur is qui Spiritu sancto repletus est.^U

^U ¶Codd. : La88 Ed1953 {SD2013}

^marg.| {CIO3d2.13} AUGUSTINUS. ⁴⁹ − [b] Sonat psalmus, sonat evangelium, sonat sermo divinus, vox spiritus est. [a] Hoc igitur dicit, quia verbo et sacramento invisibiliter adest Spiritus Sanctus, ut nascamur.^V ^q

^q ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 12, § 5.14-22, CCSL 36, p. 123 : «[a] Spiritaliter ergo nascimur, et in spiritu nascimur uerbo et sacramento. Adest Spiritus, ut nascamur; Spiritus inuisibiliter adest unde nasceris, quia et tu inuisibiliter nasceris. Sequitur enim, et dicit : Non mireris quia dixi tibi, oportet uos nasci denuo; Spiritus ubi uult spirat, et uocem eius audis, sed nescis unde ueniat, aut quo uadat. Nemo uidet Spiritum, et quomodo audimus uocem Spiritus? [b] Sonat psalmus, uox est Spiritus; sonat evangelium, uox est Spiritus; sonat sermo diuinus, uox est Spiritus». [FG2018]

^V ¶Codd. : La88 Ed1953 {SD2013}

⁴⁹ Augustinus La88 Li449 ] + In Ioannem Ed1953

^marg.| {CIO3d2.14} ALCUINUS. − Ergo nescis unde veniat aut quo vadat quia etsi te presente spiritus ad horam quempiam repleverit, non potest videri quomodo in eum intraverit vel quomodo redierit quia natura est invisibilis.^W ^r

^r ¶Fons : <revera> Anselmus Laudunensis, Glosae super Io. (Io. 3, 8), CCCM 267, p. 53.57 sqq. : «Vox spiritus est, et NESCIS VNDE VENIAT et QVO VADAT, quia etsi te praesente spiritus ad horam quempiam repleuerit, non potest uideri quomodo in eum intrauerit uel quomodo redierit, qui natura est inuisibilis».
<cuius fons> Alcuinus , In Io., PL 100, 779.59 sqq. : «Et vocem ejus audis, cum te praesente loquitur is qui Spiritu sancto repletus est; sed non scis, unde veniat, et quo vadat, quia etiamsi te praesente quempiam Spiritus ad horam impleverit, non potest videri, quomodo eum intraverit, vel quomodo redierit: quia natura est invisibilis».
<ex quo> Beda Venerabilis , Homeliarum evangelii libri, lib. 2, hom. 18, CCSL 122, lin. 85 sqq. : «Spiritus ubi uult spirat quia ipse habet in potestate cuius cor gratia suae uisitationis inlustret, et uocem eius audis cum te praesente loquitur is qui spiritu sancto repletur sed non scis unde ueniat et quo uadat quia etiamsi te praesente quempiam spiritus ad horam impleuerit non potest uidere quomodo eum intrauerit uel quomodo redierit qui natura est inuisibilis». [MM2022]

^W ¶Codd. : La88 Li449 Ed1953 {SD2013} {MM2022}

^marg.| { CIO3d2.15} HAIMO. − Sive nescis unde veniat quia quomodo credentes ad fidem introducat ignoras. Vel quo vadat, quia quomodo fideles ad speciem⁵⁰* perducat nescis. Et sic est omnis qui natus est ex spiritu ac si dicat : Sicut Spiritus Sanctus⁵¹* invisibilis est, ita et quisquis ex spiritu nascitur, invisibiliter nascitur.^X ^s

^s ¶Fons : Haimo [Autissiodorensis], Homiliarium Liberianum, n° 25 in Io. 3, 1-15, inc. « Sacratissima evangelii... » (Pascha anotina), BAV, S.Maria.Magg.104, f. 344-349 ; ed. Fr. Liverani, Firenze, 1863, p. 348 [= Barré L46] : «Quare ergo mirandum non sit manifestavit subjungens : Spiritus ubi vult spirat. Spiritum enim in hoc loco Spiritum sanctum appellat. Spiritus ubi vult spirat quia cujus cor vult illustrat. Et vocem ejus audis cum is quem repleverit te audiente Christum confessus fuerit. Sed non scis unde veniat aut quo vadat quia nec initium nec finem illius scire poteris sive certe nescis unde veniat quia quomodo credentes ad fidem introducat ignoras. Vel quo vadat quia quomodo fideles ad speciem perducat nescis. Aliter vero per Spiritum sanctum sacra scriptura potest intelligi a Deo divinitus inspirata. Quae ubi vult spirat quia sacram scripturam nullus intelligere valet nisi Dominus ei tribuerit. Et vocem ejus audis id est praedicationem doctorum Et nescis unde veniat quia nemo tam sapiens reperitur ut initium sanctae scripturae vel finem possit reperire. Quantoque plus ea intellexerit tanto amplius sitit et quanto magis in discendo laboraverit eo magis potest invenire ubi sensum suum experiat. Sic est omnis qui natus est ex Spiritu ac si diceret Dominus sicut enim Spiritus sanctus invisibilis est ita et quisquis ex Spiritu nascitur invisibiliter nascitur. Et sicut Spiritus ubi vult spirat ita omnis qui ex Spiritu renascitur spiritualis efficitur nescitque qualiter per Spiritum sanctum interius renascatur».
<Diff.> Haimo [Autissiodorensis, pseudo Halberstatensis ], Homiliae ad plebem in evangelia, hom. 108 (in octava Pentecostes), PL 118, 581D [Barré H2.17]. [MM2022]

^X ¶Codd. : La88 Li449 Mt366 Ed1470 Ed1953 {SD2013}* {FG2022} {MM2022}

⁵⁰ speciem] spem Ed1470 Ed1953

⁵¹ Sicut Spiritus sanctus] Spiritus sanctus spiritus Ed1953

^marg.| {CIO3d2.16} AUGUSTINUS. ⁵² − Vel aliter. Et si tu nascaris de spiritu, hoc eris, ut ille qui non est natus adhuc de spiritu, nesciat unde venias aut quo eas. Hoc enim secutus ait : Sic est omnis qui natus est ex spiritu .^Y ^t

^t ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 12, § 5.24-27, CCSL 36, p. 123 : «Sed si nascaris et tu de Spiritu, hoc eris, ut ille qui non est adhuc natus de Spiritu, non sciat de te unde uenias, et quo eas. Hoc enim secutus ait : Sic est et omnis qui natus est ex Spiritu». [FG2018]

^Y ¶Codd. : La88 Ed1953 {SD2013}

⁵² Augustinus La88 Li449 ] + In Ioannem Ed1953

^marg.| {CIO3d2.17} THEOPHYLACTUS. − Confundatur ergo Macedonius impugnator Spiritus, qui servum Spiritum sanctum asseruit. Spiritus enim sanctus propria potestate et ubi vult , et qualiter vult operatur.^Z ^u

^u ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Ioannis (Io. 3, 5), PG 123), PG 123, 1205D2-7 : summatim. [CGC2014]

^Z ¶Codd. : La88 Ed1953 {SD2013}

Numérotation du verset Io. 3,
distinctio 3

^prol.| [Io. 3, 1-15 legitur in festo Trinitatis; cf. Ordinarium OP 693]

^marg.| { CIO3d3.1} HAIMO. − Mysteria divine maiestatis Nicodemus capere non valet que a Domino audiebat. Et ideo rationem querens, factum non abnegans, non voto reprehendentis, sed affectu discentis Dominum interrogat.^AA ^v

^v ¶Fons : Haimo [Autissiodorensis], Homiliarium Liberianum, n° 25 in Io. 3, 1-15, inc. « Sacratissima evangelii... » (Pascha anotina), BAV, S.Maria.Magg.104, f. 344-349 ; ed. Fr. Liverani, Firenze, 1863, p. 348 [= Barré L46] : « Mysteria autem divinae majestatis Nichodemus capere non valens quae a Domino audiebat respondens ait : Quomodo possunt haec fieri. Rationem quaerit factum non abnegat. Quaeritur quomodo fiat, non abnegat quod non fiat. Quia vero non voto reprehendentis sed affectu discentis Dominum interrogat, mox ei a Domino dicitur : Tu es magister in Israel et haec ignoras. Non enim Dominus improperando ista Nichodemo retulit quare ipse magisterium in Israel suscepisset quia haec ignorabat sed qui erat nescius, sciolus redderetur. Et non solum Nichodemum verum etiam et sanctos apostolos, scribas et pharisaeos saepissime interrogavit, non ut eos reprehenderet sed ut instrueret».
<Diff.> Haimo [Autissiodorensis, pseudo Halberstatensis ], Homiliae ad plebem in evangelia, hom. 108 (in octava Pentecostes), PL 118, 582A-B [Barré H2.17] : «Et sicut spiritus Dei invisibiliter operatur, sic spiritus hominis invisibiliter renascitur. Et quia hoc sacramentum invisibile quisquis non intelligit, non contumaciter, sed humiliter inquirere debet, sicut Nicodemus adhuc interrogat, dicens: «Quomodo possunt haec fieri?» Cui a Domino respondetur: «Tu es magister in Israel, et haec ignoras?» Quod non insultando Dominus dicit, quasi qui magister vocaretur, et tamen tanti mysterii [582B] ignarus esset, sed illum ad humilitatis viam provocat, sine qua janua regni coelestis non aperitur ». [MM2022]

^AA ¶Codd. : La88 Li449 (31ra) Ed1953 {SD2013} {MM2020}

^prol.| Unde dicitur :

Numérotation du verset Io. 3,9

Respondit Nicodemus et dixit ei : Quomodo possunt hec fieri?

^marg.| {CIO3d3.2} CHRYSOSTOMUS. ⁵³* − Quia igitur adhuc in iudaica vilitate manet, et exemplo ita manifesto dicto ei, adhuc interrogat, de reliquo asperius ad eum Christus loquitur.^AB

^AB ¶Codd. : La88 Li449 Ed1470 Ed1953 {SD2013} {MM2020} {MM2022}

⁵³ Chrysostomus] + In Ioannem Ed1953

^marg.| Unde sequitur :

Numérotation du verset Io. 3,10

Respondit Iesus⁵⁴* et dixit ei : Tu es magister in Israel, et hec ignoras?

⁵⁴ Iesus] om. Ed1953

^marg.| {CIO3d3.3} AUGUSTINUS. ⁵⁵ − Quid putamus Dominum huic magistro Iudeorum quasi insultare voluisse? Volebat quidem illum nasci de spiritu. Nemo autem ex spiritu nascitur nisi humilis fuerit, quia ipsa humilitas facit nos nasci de spiritu. Ille autem magisterio inflatus erat, et alicuius momenti sibi esse videbatur, quia doctor erat Iudeorum. Deponit ergo Dominus eius superbiam⁵⁶*, ut possit nasci de spiritu.^AC ^w

^w ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 12, § 5.14-22, CCSL 36, p. 123 : «O fratres, quid, putamus dominum huic magistro iudaeorum quasi insultare uoluisse? nouerat dominus quid agebat, uolebat illum nasci ex spiritu. nemo ex spiritu nascitur, nisi humilis fuerit, quia ipsa humilitas facit nos nasci de spiritu; quia prope est dominus obtritis corde. ille magisterio inflatus erat, et alicuius momenti sibi esse uidebatur, quia doctor erat iudaeorum; deponit ei superbiam, ut possit nasci de spiritu; insultat tamquam indocto; non quia superior uult uideri dominus». [FG2018]

^AC ¶Codd. : La88 Li449 Ed1953 {SD2013} {MM2020}

⁵⁵ Augustinus] + In Ioannem Ed1953

⁵⁶ eius superbiam] inv. Ed1953

^marg.| {CIO3d3.4} CHRYSOSTOMUS. {hom.25 } − Nequaquam tamen nequitiam accusat viri, sed insipientiam et ruditatem solum. Sed dicet aliquis : Quid commune habet hec nativitas, de qua scilicet Christus locutus est, ad iudaica dogmata? Habet quidem commune : nam qui primus homo factus est, et que de⁵⁷ costa facta est mulier, et que steriles genuerunt, et que per aquam miracula perfecta sunt : dico autem, quod Eliseus de aqua ferrum eduxit, et quod Iudei mare rubrum transierunt, et quod Naaman Syrus in Iordane purgatus est. Hec omnia nativitatem spiritualem et purgamentum in ea futurum figuraliter personabant; et ea que a prophetis sunt dicta, occulte ostendunt hunc nativitatis modum; ut puta illud^x : « Renovabitur ut aquile iuventus tua »; et^y : « Beati quorum remisse sunt iniquitates ». Sed et Isaac figura huius nativitatis erat. Hec igitur rememorans dixit : T u es magister in Israel, et hec ignoras? Rursus autem aliunde suum sermonem ei credibilem⁵⁸ facit, ad imbecillitatem eius⁵⁹ condescendens, cum subdit :

^x Ps. 102, 5.

^y Ps. 31, 1.

⁵⁷ de] a La88

⁵⁸ Ei credibilem] credibilem ei La88

⁵⁹ Eius] illius La88

Numérotation du verset Io. 3,11

Amen, amen dico tibi, quia quod scimus loquimur, et quod vidimus testamur, et testimonium nostrum non accipitis.

^marg.| Apud nos visus aliis sensibus certior est; et si volumus aliquem facere credere, ita dicimus, quoniam oculis nostris vidimus. Propterea Christus humano loquens ad eum⁶⁰ sermone, non visum sensibilem inducit, sed manifestum est quod⁶¹ de certissima cognitione et non⁶² aliter se habente loquitur. Igitur hoc quidem, id est quod scimus, ait de seipso solo.^AD

^AD ¶Codd. : La88 Ed1953 {SD2013}

⁶⁰ Loquens ad eum] ad eum loquens La88

⁶¹ Quod] deus + eras. La88

⁶² Non + marg. La88

^marg.| { CIO3d3.5} HAIMO. − Queritur autem quare pluraliter dicat : Q uod scimus loquimur . Ad quod dicendum quia⁶³* unigenitus Dei Filius erat qui hec⁶⁴* loquebatur, ostendens qualiter Pater est in Filio et Filius in Patre et Spiritus Sanctus ab utroque indivisibilis⁶⁵ procedat.^AE ^z

^z ¶Fons : Haimo [Autissiodorensis], Homiliarium Liberianum, n° 25 in Io. 3, 1-15, inc. « Sacratissima evangelii... » (Pascha anotina), BAV, S.Maria.Magg.104, f. 344-349 ; ed. Fr. Liverani, Firenze, 1863, p. 348 [= Barré L46] : « Amen amen dico tibi quia quod scimus loquimur et quod vidimus testamur et testimonium nostrum non accipitis. Quaeritur quare pluraliter dicat : quod scimus loquimur ad quod dicendum quia unigenitus Dei Filius erat qui haec loquebatur ideoque pluraliter est locutus ut ejus trinitas ostenderetur, ostendens qualiter est Pater in Filio et Filius in Patre qualiter Spiritus sanctus ab utroque indivisibiliter procedit».
<cuius fons> Cf. Haimo [Autissiodorensis, pseudo Halberstatensis ], Homiliae ad plebem in evangelia, hom. 108 (in octava Pentecostes), PL 118, 582B [Barré H2.17] : «Amen, amen dico tibi, quia quod scimus loquimur, et quod vidimus testamur, et testimonium nostrum non accipitis.» In quibus verbis indivisibilem Trinitatem in substantia humanitatis ostendit, cum unus idemque Dei Filius loquens, non singulariter, sed pluraliter dicit, «quod scimus loquimur» quia quod scit Filius, scit Pater, scit Spiritus sanctus. Et quod loquitur Filius, loquitur Pater, loquitur et Spiritus sanctus. Et quibus una est substantia, non dispar est scientia. Testimonium ejus non acceperunt, quia sicut ipse dixit: «Ego veni in nomine Patris mei, et non suscepistis me».
¶Nota : Cette homélie n’étant conservée que dans l’exemplaire de Sainte-Marie-Majeure d’après Barré, sa citation littérale par la Catena en fait le seul manuscrit conservé susceptible d’avoir été utilisé par Thomas d’Aquin. Les écarts avec le texte édité par Liverani sont probablement des accidents de transcription ou de menus remaniements du glossateur. [MM2022]

^AE ¶Codd. : La88 Li449 Mt366 Ed1470 Ed1953 {SD2013}* {MM2022}

⁶³ quia] quod Ed1470 Ed1953

⁶⁴ hec codd.] hoc Ed1470 Ed1953

⁶⁵ indivisibilis Li449 Ed1470 Ed1953 ] indivisibil’ codd.

^marg.| {CIO3d3.6} ALCUINUS. − Vel dicit pluraliter, ac si dicat : Ego et illi⁶⁶ qui modo ⁶⁷ Spiritu sunt renati, intelligimus illud quod loquimur. Et quod vidimus apud Patrem in abscondito, h oc testamur foris in mundo. Et vos, qui carnales estis et superbi, non accipitis testimonium nostrum. ^AF ^aa

^aa ¶Fons : <revera> Anselmus Laudunensis, Glosae super Io. (Io. 3, 11), CCCM 267, p. 53.78 sqq. : «AMEN AMEN DICO TIBI, QVIA QVOD SCIMVS LOQVIMVR. Tu carnalis, tu inflatus terreno magisterio non intelligis spiritualia, sed nascere ex spiritu et intelliges quia nos spirituales, ego et illi qui meo spiritu sunt renati. Intelligimus illud quod loquimur, et quod uidimus apud patrem in abscondito, hoc testamur foris in mundo. Et uos qui carnales estis et superbi non accipitis testimonium nostrum». [MM2022]

^AF ¶Codd. : La88 Li449 Ed1953 {SD2013} {MM2022}

⁶⁶ Illi] ille La88

⁶⁷ modo edd. ] m° codd.

^marg.| {CIO3d3.7} THEOPHYLACTUS. − Quod nequaquam de Nicodemo dicit sed de genere Iudeorum qui usque ad finem in perfidia permanserunt.^AG ^ab

^ab ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Ioannis (Io. 3, 11), PG 123, 1208B2-4. [CGC2014]

^AG ¶Codd. : La88 Li449 Ed1953 {SD2013} {MM2020}

^marg.| {CIO3d3.8} CHRYSOSTOMUS. ⁶⁸* {hom.25 et 26 } − Quod quidem non turbati verbum est, sed mansuetudinem ostendentis. Hinc enim erudit nos, cum ad aliquos locuti fuerimus et non persuaserimus, non tristari neque irasci, sed nostrum sermonem credibilem facere, non solum non irascendo, sed etiam non clamando; materia enim ire clamor est. Iesus autem dogmata excelsa tangere debens, propter audientium infirmitatem se detinet multoties. Et non continue dignis sua magnitudine dogmatibus immoratur, sed magis his que condescensionem habent.^AH

^AH ¶Codd. : La88 Ed1953 {SD2013}

⁶⁸ Chrysostomus La88 ] + In Ioannem Ed1953

Unde hic subditur :

Numérotation du verset Io. 3,12

Si terrena dixi vobis, et non creditis, quomodo si dixero vobis celestia, credetis?

^marg.| {CIO3d3.9} AUGUSTINUS. ⁶⁹ − Hoc est, si non creditis quia templum possum suscitare deiectum a vobis, quomodo credetis quia per Spiritum⁷⁰* possint⁷¹* homines regenerari?^AI ^ac

^ac ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 12, § 7.25-27, CCSL 36, p. 125 : «Hoc est, si non creditis quia templum possum resuscitare deiectum a uobis, quomodo credetis quia per Spiritum possint homines regenerari?». [FG2018]*

^AI ¶Codd. : La88 Li449 Ed1953 {SD2013} {MM2020}

⁶⁹ Augustinus] + In Ioannem Ed1953

⁷⁰ Spiritum] + sanctum Ed1953

⁷¹ possint] possunt Ed1953

^marg.| {CIO3d3.10} CHRYSOSTOMUS. ⁷²* {hom.26} . − Vel aliter. Si baptismum terrenum dicat, non mireris, quia in terra perficitur, et comparatione illius nativitatis stupende que est ex substantia Patris, terrena est gratie nativitas. Et bene non dixit : non intelligitis; sed non creditis . Nam cum quis aliqua per intellectum suscipere non valet, amentie vel ignorantie imputatur; cum autem hoc non suscipiat aliquis quod solum fide oportet suscipere, non amentie sed infidelitatis est accusatio. Dicebantur autem hec, etsi non credebantur, quia posteri erant ea suscepturi⁷³.^AJ

^AJ ¶Codd. : La88 Ed1953 {SD2013}

⁷² Chrysostomus La88 ] + In Ioannem Ed1953

⁷³ Ea suscepturi] om. La88

Numérotation du verset Io. 3,
distinctio 4

^prol.| [Io. 3, 1-15 legitur in festo Trinitatis; cf. Ordinarium OP 693]

^marg.| {CIO3d4.1} AUGUSTINUS. De baptismo parvulorum. ⁷⁴* − Notata paululum eius imperitia qui se ceteris de magisterio preferebat, et omnium talium incredulitate reprehensa, respondet quod alii credant, si illi non credunt ad illud quod interrogatus est quomodo possunt ista fieri dicens ⁷⁵* :

⁷⁴ De baptismo parvulorum] De peccatorum meritis et remissione Ed1953

⁷⁵ dicens La88] Dices Li449 (cacogr.), + et Ed1953

Numérotation du verset Io. 3,13

Nemo ascendit in celum nisi qui descendit de celo, Filius hominis qui est in celo.

^marg.| Quasi dicat : sic fiet generatio spiritualis, ut sint celestes homines ex terrenis. Quod adipisci non poterunt nisi membra mea efficiantur, ut ipse ascendat qui descendit, non aliud deputans corpus suum, id est Ecclesiam suam, quam seipsum.^AK ^ad

^ad ¶Fons : Augustinus Hipponensis, De peccatorum meritis et remissione et de baptismo parvulorum, lib. 1, c. 31, § 60, CSEL 60, p. 60.3-15 : «notata itaque paululum eius inperitia, qui se ceteris de magisterio praeferebat, et omnium talium incredulitate reprehensa, quod testimonium non acciperent ueritatis, addidit etiam se illis terrena dixisse nec eos credidisse, quaerens uel ammirans, quomodo essent caelestia credituri. sequitur tamen et respondet, quod alii credant, si illi non credunt, ad illud quod interrogatus est, quomodo possint ista fieri : nemo, inquit, ascendit in caelum, nisi qui de caelo descendit, filius hominis, qui est in caelo. sic, inquit, fiet generatio spiritalis, ut sint caelestes homines ex terrenis, quod adipisci non poterunt, nisi membra mea efficiantur, ut ipse ascendat qui descendit, quia nemo ascendit nisi qui descendit. nisi ergo in unitatem christi omnes mutandi leuandi que concurrant, ut christus, qui descendit, ipse ascendat, non aliud deputans corpus suum, id est ecclesiam suam, quam se ipsum - quia de christo et ecclesia uerius intellegitur : erunt duo in carne una, de qua re ipse dixit : igitur iam non duo, sed una caro -, ascendere omnino non poterunt, quia nemo ascendit in caelum, nisi qui de caelo descendit, filius hominis, qui est in caelo». [MM2019]

^AK ¶Codd. : La88 Li449 Ed1953 {SD2013} {FG2022}

^marg.| {CIO3d4.2} GREGORIUS. Vicesimo septimo Moralium. ⁷⁶* − Quia enim nos unum cum illo iam facti sumus, unde solus venit in se, solus redit etiam in nobis; et is qui in celo semper est, ad celum quotidie ascendit.^AL ^ae

^ae ¶Fons : Gregorius Magnus , Moralia in Iob, lib. 27, § 15, CCSL 143A, lin. 66 sqq : «Nemo ergo ascendit in caelum, nisi qui de caelo descendit, filius hominis qui est in caelo; quia dum nos unum cum illo iam facti sumus, unde solus uenit in se, illuc solus redit etiam in nobis; et is qui in caelo semper est, ad caelum cotidie ascendit, quia qui diuinitate super omnia permanet, humanitatis suae compage sese cotidie ad caelos trahit.».
<ex quo> = Cf. Alulfus sancti Martini Tornacensis, Liber gregorialis, pars III (Novum Testamentum : Io.), c. 8, PL 73, 1243.73. [MM2020]

^AL ¶Codd. : La88 Ed1953 {SD2013}

⁷⁶ .XXVII.] om. Ed1953

^marg.| {CIO3d4.3} AUGUSTINUS. De baptismo parvulorum. ⁷⁷* − Quamvis autem in terra factus sit Filius hominis, divinitatem tamen suam, qua in celo manens, descendit ad terram, non indignam censuit nomine Filii hominis, sicut carnem suam dignatus est nomine Filii Dei. Per unitatem enim persone, qua utraque substantia unus est Christus; et Filius Dei ambulabat in terra, et idem ipse Filius hominis manebat in celo. Fit ergo credibiliorum fides ex incredibilioribus creditis. Si enim divina substantia longe distantior potuit propter nos ita suscipere humanam substantiam, ut una persona fieret; quanto credibilius alii sancti fiunt cum homine Christo unus Christus, ut omnibus per eius⁷⁸* gratiam ascendentibus, ipse unus ascendat in celum qui de celo descendit?^AM ^af

^af ¶Fons : Augustinus Hipponensis, De peccatorum meritis et remissione et de baptismo parvulorum, lib. 1, c. 31, § 60, CSEL 60, p. 60.21-61.15 : «quamuis enim in terra factus sit filius hominis, diuinitatem tamen suam, qua in caelo manens descendit ad terram, non indignam censuit nomine filii hominis, sicut carnem suam dignatus est nomine filii dei, ne quasi duo christi accipiantur, unus deus et alter homo, sed unus atque idem deus et homo : deus, quia in principio erat uerbum et deus erat uerbum, homo, quia uerbum caro factum est et habitauit in nobis. ac per hoc per distantiam diuinitatis et infirmitatis filius dei manebat in caelo, filius hominis ambulabat in terra; per unitatem uero personae, qua utraque substantia unus christus est, et filius dei ambulabat in terra et idem ipse filius hominis manebat in caelo. fit ergo credibiliorum fides ex incredibilioribus creditis. si enim diuina substantia longe distantior atque incomparabili diuersitate sublimior potuit propter nos ita suscipere humanam substantiam, ut una persona fieret ac sic filius hominis, qui erat in terra per carnis infirmitatem, idem ipse esset in caelo per participatam carni diuinitatem, quanto credibilius alii homines sancti et fideles eius fiunt cum homine christo unus christus, ut omnibus per eius hanc gratiam societatem que ascendentibus ipse unus christus ascendat in caelum, qui de caelo descendit». [MM2019]

^AM ¶Codd. : La88 Ed1953 {SD2013}

⁷⁷ De baptismo parvulorum La88 Li449 ] De peccat. mer. et remiss. Ed1953

⁷⁸ eius La88 ] om. Ed1953

^marg.| {CIO3d4.4} CHRYSOSTOMUS. ⁷⁹* {hom.26} . − Vel aliter. Quia dixerat Nicodemus scimus quoniam a Deo venisti magister, ne estimetur ita esse magister ut multi prophetarum de terra existentes, subiungit :^AN

^AN ¶Codd. : La88 Li449 Ed1953 {SD2013} {MM2020}

⁷⁹ Chrysostomus La88 ] + In Ioannem Ed1953

Et nemo ascendit in celum nisi qui descendit de celo, Filius hominis qui est in celo.

^marg.| {CIO3d4.5} THEOPHYLACTUS. − Cum vero Filium hominis descendisse de celo audis, non putes quod de celo caro descenderit. Hoc enim hereticorum dogma est qui docebant quod Christus de celo corpus sumpserat et per virginem transierat.^AO ^ag

^ag ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Ioannis (Io. 3, 13), PG 123, 1208B3-8. [CGC2014]

^AO ¶Codd. : La88 Li449 Ed1953 {SD2013} {MM2020}

^marg.| {CIO3d4.6} CHRYSOSTOMUS. {hom.26} . − Filium enim hominis non carnem hic vocavit, sed a minori substantia totum se ⁸⁰* nominavit : est enim ei consuetudo multoties a divinitate, multoties ab humanitate totum vocare.^AP

^AP ¶Codd. : La88 Li449 Ed1953 {SD2013} {MM2020}

⁸⁰ totum se] inv. Ed1953

^marg.| {CIO3d4.7} BEDA. − Si enim aliquis homo nudus de monte ad⁸¹ convallia descendat et, assumptis vestimentis et armis⁸²* eumdem montem ascendat, recte ipse idem qui prius descendit ascendisse perhibetur.^AQ ^ah

^ah ¶Fons : <revera> Cf. Haimo Autissiodorensis, In Io. 1, 13 [RB-7229229], Würzburg, Univ., M.p.th.f.15., f. 61rb : «Non in sua natura ascendit in celum qui per potentiam divinitatis ubique presens adest sed in assumpta hominis substantia, verbi gratia : Si vides aliquem nudum descendere de monte ad convallia et assumptis vestimentis et armis rursus ascendere in montem recte dici potest qui descendit ipse est et qui ascendit». [MM2021]
<Non hab.> LLT; PL; Glossa ordinaria (Gloss-e); Hugues de Saint-Cher (t. 3, 4, 6) Homéliaires carolingiens d’Auxerre (Barré 1962); Homéliaires de Bavière (type B)) (octav. Pentecostes : BAV, Pal. lat. 431, f. 139r -139v)
¶Nota La sentence a circulé sous différentes formes et attributions. Maître Eckard cite le même passage, après en avoir pris connaissance par la Catena, sous une forme plus proche d’Haymon dont le commentaire a circulé en Allemagne (cf. rursus in); cependant l’attribution à Bède et les citations voisines de Théophylacte, Hilaire et Chrysostome signent une dépendance directe à l’égard de la Catena; cf. Magister Echardus , Opus tripartitum : Expositio sancti Evangelii secundum Iohannem, Io. 3, 13, auctoritas 8, § 350, ed. K. Christ, B. Decker, J. Koch, H. Fischer, L. Sturlese, A. Zimmermann (Meister Eckhart - Die deutschen und lateinischen Werke, Die lateinischen Werke, Dritter Band, 1994), p. 297.12 : «Quarto notandum secundum Bedam in exemplo :"si aliquis nudus de monte descenderet solus ad convallia et assumptis vestibus rursus in montem ascenderet", verum utique esset quod ipse solus et nemo alius in montem ascenderet, nisi qui descendisset». Albert le Grand attribue une version différente à Augustin (Super Io. 3, 13, ed. Borgnet, 1899, p. 126a : «Unde Augustinus dat similitudinem istius locutionis :"Sicut si aliquis nudus descenderet de monte, et reascenderet vestitus, diceretur quod nemo descendit de monte, nisi qui ascendit in montem : et e converso, nemo ascendit in montem, nisi qui descendit de monte Filius hominis"». [MM2020]

^AQ ¶Codd. : La88 Li449 Ed1953 {SD2013} {MM2020}

⁸¹ ad] om. Li449

⁸² armis] + ad Ed1953

^marg.| {CIO3d4.8} HILARIUS. Decimo de Trinitate. ⁸³* − Vel quod⁸⁴* de celo descendit, concepte de Spiritu⁸⁵ originis⁸⁶ causa est. Non enim corpori Maria originem dedit, licet ad incrementa partumque corporis omne quod sexus⁸⁷ sui est naturale contulerit. Quod vero hominis Filius est, suscepte in virgine carnis est partus. Quod autem in celis est, nature semper manentis⁸⁸* potestas est, que non ex infinitatis sue virtute in regionem definiti corporis coarctavit Verbi Dei potestatem, et in forma servi manens ab omni intra extraque celi mundique circulo, celi ac mundi Dominus non abfuit. Per hoc ergo et de celo descendit quia Filius hominis est, et in celis est quia Verbum caro factum⁸⁹ non amiserat manere quod factum ⁹⁰* est.^AR ^ai

^ai ¶Fons : Hilarius Pictaviensis , De Trinitate, lib. 10, CCSL 62A, c. 16.4-sqq. : «Quod de caelo descendit, conceptae de Spiritu originis causa est. Non enim corpori Maria originem dedit, licet ad incrementa partum que corporis omne quod sexus sui est naturale contulerit. Quod uero hominis filius est, susceptae in uirgine carnis est partus. Quod autem in caelis est, naturae semper manentis potestas est : quae initiata condita que per se carne, non se ex infinitatis suae uirtute intra regionem definiti corporis coartauit. Spiritus uirtute ac uerbi Dei potestate in forma serui manens, ab omni intra extra que caeli mundi que circulo caeli ac mundi Dominus non afuit. Per hoc ergo et de caelo descendit et filius hominis est et in caelis est : quia uerbum caro factum non amiserat manere quod uerbum est». [MM2020]

^AR ¶Codd. : La88 Li449 Ed1953 {SD2013}* {MM2020}

⁸³ Decimo] om. Ed1953

⁸⁴ quod] quia Ed1953

⁸⁵ Spiritu] + virginis La88 * (exp.)

⁸⁶ originis] om. La88 *, marg. La88 ²

⁸⁷ sexus] sensus cacogr. Li448

⁸⁸ manentis] permanentis Ed1953

⁸⁹ factum] + est Li449 * (exp.), + est La88

⁹⁰ factum] Verbum Ed1953

^marg.| {CIO3d4.9} AUGUSTINUS. ⁹¹ − Miraris autem quia hic erat et in celo, tales fecit discipulos suos. Paulum audi dicentem⁹² ^aj : « Nostra conversatio in celis est ». Si homo Paulus ambulabat in terra et conversabatur in celo⁹³*, Deus celi et terre non poterat esse in celo et in terra?^AS ^ak

^aj Phil. 3, 20.

^ak ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 12, § 8.24-28, CCSL 36, p. 125 : «Miraris quia et hic erat et in caelo? Tales fecit discipulos suos. Paulum audi apostolum dicentem : Nostra autem conuersatio in caelis est. Si homo Paulus apostolus ambulabat in carne in terra, et conuersabatur in caelo, Deus caeli et terrae non poterat esse et in caelo et in terra?» [FG2018]

^AS ¶Codd. : La88 Li449 Ed1953 {SD2013} {FG2018} {MM2018}

⁹¹ Augustinus La88 Li449 ] + In Ioannem Ed1953

⁹² audi dicentem] audientem La88

⁹³ celo La88 Li449 ] caelis Ed1953

^marg.| {CIO3d4.10} CHRYSOSTOMUS. {hom.26} . − Vide autem, quia quod valde videtur excelsum, indignum est sua magnitudine. Non enim solum in celo est sed ubique et omnia replet. Sed adhuc ad imbecillitatem auditoris loquitur, paulatim eum reducere volens.^AT

^AT ¶Codd. : La88 Li449 Ed1953 {SD2013}* {MM2020}

Numérotation du verset Io. 3,
distinctio 5

^marg.| {CIO3d5.1} CHRYSOSTOMUS. ⁹⁴* {hom.26} . − Quia dixerat beneficium baptismi⁹⁵, inducit huius causam, scilicet crucem, dicens : ⁹⁶.^AU

^AU ¶Codd. : La88 Li449 (32rb ) Ed1953 {SD2013} {MM2019}

⁹⁴ Chrysostomus La88 Li449 ] + In Ioannem Ed1953

⁹⁵ baptismi Li449 Ed1953 ] + vel La88

⁹⁶ exaltavit ... Filium hominis] etc. Li449

Numérotation du verset Io. 3,14

Et sicut Moyses exaltavit serpentem in deserto, ita exaltari oportet Filium hominis

^marg.| {CIO3d5.2} BEDA. − Magistrum legis mosaice ad spiritualem sensum eiusdem legis inducit, recordans veteris historie, et hanc in figuram sue passionis atque humane salvationis factam edisserens.^AV

^AV ¶Codd. : La88 Li449 (32rb ) Ed1953 {SD2013} {MM2019}

^marg.| {CIO3d5.3} AUGUSTINUS. De baptismo parvulorum. ⁹⁷* − Serpentum enim incursibus in deserto multi moriebantur. Ac sic Moyses ex precepto Domini exaltavit in deserto eneum⁹⁸ serpentem : hunc videntes sanabantur continuo. Exaltatus serpens est mors Christi, eo significandi modo quo per efficientem id quod efficitur significatur. A serpente quippe mors venit, qui peccatum, quo mori meretur, homini persuasit. Dominus autem in carnem suam non peccatum transtulit tamquam venenum serpentis sed mortem ut esset « in similitudine carnis peccati »^al pena sine culpa; unde in carne peccati et pena solveretur et culpa.^AW ^am

^al Rm. 8, 3.

^am ¶Fons : Augustinus Hipponensis, De peccatorum meritis et remissione et de baptismo parvulorum, lib. 1, c. 32, § 61, CSEL 60, p. 61.27-62.9 : «quid tunc in deserto factum sit nouimus : serpentum morsibus multi moriebantur. tunc populus peccata sua confitens per moysen deprecatus est dominum, ut hoc ab eis uirus auferret. ac sic moyses ex praecepto domini exaltauit in deserto aeneum serpentem ammonuit que populum, ut illum exaltatum quisquis a serpente morderetur adtenderet; hoc facientes continuo sanabantur. quid est exaltatus serpens nisi mors christi eo significandi modo, quo per efficientem id quod efficitur significatur? a serpente quippe mors uenit, qui peccatum, quo mori mereretur, homini persuasit. dominus autem in carnem suam non peccatum transtulit tamquam uenenum serpentis, sed tamen transtulit mortem, ut esset in similitudine carnis peccati poena sine culpa, unde in carne peccati et culpa solueretur et poena» . [MM2019]

^AW ¶Codd. : La88 Li449 (32rb ) Ed1953 {SD2013} {MM2019}

⁹⁷ De baptismo parvulorum La88 Li449 ] De peccat. mer. et remiss. Ed1953

⁹⁸ Eneum] eum La88

^marg.| {CIO3d5.4} THEOPHYLACTUS. − Videas ergo figuram ad veritatem : ibi enim serpentis similitudo speciem quidem bestie habet, venenum autem non habet; sic et hic Christus a peccato liber, in similitudinem carnis peccati venit. Exaltari autem audiens, suspensionem intelligas in altum, ut sanctificaret aerem qui sanctificaverat terram ambulando in ea : Intelligas etiam per exaltationem gloriam. Nam illa crucis altitudo gloria Christi facta est, in quo enim iudicari voluit, in hoc huius mundi principem iudicavit. Adam enim iuste mortuus est, quia peccavit; Dominus vero⁹⁹ iniuste, quia peccatum non fecit. Postquam ergo iniuste mortem¹⁰⁰ sustinuit, superavit illum qui eum tradidit morti, et sic liberavit Adam a¹⁰¹ morte. Sed in hoc devictum se invenit. Non enim potuit in cruce Dominum contristare ut crucifigentes odiret; sed magis diligebat, et pro eis orabat. Sic igitur crux Christi eius exaltatio et gloria facta est.^AX ^an

^an ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Ioannis (Io. 3, 14), PG 123, 1209B10-14, C6-9. [CGC2014]

^AX ¶Codd. : La88 Ed1953 {SD2013}

⁹⁹ vero] om. La88

¹⁰⁰ Iniuste mortem] mortem iniuste La88

¹⁰¹ a] de La88

^marg.| {CIO3d5.5} CHRYSOSTOMUS. {hom.26} . − Ideo etiam non dixit : pendere oportet Filium hominis, sed exaltari quia honestius hoc videbatur. Unde et propter audientem et propter figuram hoc posuit ut discas¹⁰² quoniam cognata sunt vetera novis. Deinde ut cognoscas quoniam non invitus ad passionem venit et adhuc ut discas quoniam multis hinc nascitur salus.^AY

^AY ¶Codd. : La88 Li449 (32va ) Ed1953 {SD2013}

¹⁰² discas] om. Li449

^marg.| {CIO3d5.6} AUGUSTINUS. De baptismo parvulorum. ¹⁰³* − Sicut ergo tunc qui conspiciebat exaltatum serpentem et¹⁰⁴* a veneno sanabatur et a morte liberabatur, sic nunc qui¹⁰⁵ conformatur similitudini mortis Christi per fidem baptismumque eius, et a peccato per iustificationem, et a morte per resurrectionem liberatur. Hoc est enim quod ait :

¹⁰³ De baptismo parvulorum La88 Li449 ] De peccat. mer. et remissione Ed1953

¹⁰⁴ et Li449 ] om. La88 Ed1953

¹⁰⁵ qui Li449 Ed1953] om. La88

Numérotation du verset Io. 3,15

Ut omnis qui credit in eum non pereat sed habeat vitam eternam.

^marg.| Quid ergo opus est ut morti Christi per baptismum conformetur parvulus, si morsu serpentis non est omnino venenatus?^AZ ^ao

^ao ¶Fons : Augustinus Hipponensis, De peccatorum meritis et remissione et de baptismo parvulorum, lib. 1, c. 32, § 61, CSEL 60, p. 62.10-17 : «sicut ergo tunc qui conspiciebat exaltatum serpentem, et a ueneno sanabatur et a morte liberabatur, sic nunc qui conformatur similitudini mortis christi per fidem baptismum que eius, et a peccato per iustificationem et a morte per resurrectionem liberatur. hoc est enim quod ait : ut omnis, qui credit in eum, non pereat, sed habeat uitam aeternam. quid igitur opus est, ut christi morti per baptismum conformetur paruulus, si morsu serpentis non est omnino uenenatus?» [MM2019]

^AZ ¶Codd. : La88 Li449 Ed1953 {SD2013} {MM2019}

^marg.| {CIO3d5.7} CHRYSOSTOMUS. ¹⁰⁶* {hom.26} . − Attende autem quod passionem obumbrate posuit ne, ex eius verbis, fieret tristis auditor. Fructum vero passionis posuit manifeste. Si enim qui credunt in crucifixum non pereunt, multo magis qui crucifixus est non perit.^BA

^BA ¶Codd. : La88 T46 Ed1953 {SD2013} {MM2018}

¹⁰⁶ Chrysostomus La88 T46 ] + In Ioannem Ed1953

^marg.| {CIO3d5.8} AUGUSTINUS. ¹⁰⁷* − [b] Hoc autem interest inter figuratam imaginem et rem ipsam¹⁰⁸, [a] quod illi sanabantur¹⁰⁹ a morte ad vitam temporalem¹¹⁰*, hic¹¹¹* autem ut habeant vitam eternam .^BB ^ap

^ap ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 12, § 11.41-46, CCSL 36, p. 125 : «Sed [a] illi sanabantur a morte ad uitam temporalem, hic autem ait : ut habeant uitam aeternam. [b] Hoc enim interest inter figuratam imaginem et rem ipsam; figura praestabat uitam temporalem; res ipsa cuius illa figura erat, praestat uitam aeternam». [FG2018]

^BB ¶Codd. : La88 Li449 T46 Ed1953 {SD2013} {FG2018} {MM2018}

¹⁰⁷ Augustinus La88 Li449 T46 ] + in Ioannem Ed1953

¹⁰⁸ rem ipsam Ed1953 ] remissam La88 Li449 T46

¹⁰⁹ sanabantur Li449 T46 Ed1953 ] salvabantur La88

¹¹⁰ vitam temporalem La88 Li449 T46 ] inv. Ed1953

¹¹¹ hic Li449 T46 ] hi La88 Ed1953

Numérotation du verset Io. 3,
distinctio 6

^prol.| [Io. 3, 16-21 : In octava Pentecostes feria 2; cf. Ordinarium OP 687 = Cist. 88 = Rom.]

^marg.| {CIO3d6.1} CHRYSOSTOMUS. ¹¹²* {hom.26} . − Quia dixerat oportet exaltari Filium hominis, quo mortem occulte significavit, ne auditor tristis ab his fieret verbis, humanum quid de eo suspicans, et mortem eius estimans non esse¹¹³ salutarem¹¹⁴; hoc ad rectitudinem reducit, Filium Dei dicens eum qui datur ad mortem, et mortem eius causam esse vite eterne.

¹¹² Chrysostomus La88 ] + In Ioannem Ed1953

¹¹³ Non esse] esse non La88

¹¹⁴ Salutarem] existenciam La88

^prol.| Unde dicit :

Numérotation du verset Io. 3,16

Sic enim Deus dilexit mundum ut Filium suum unigenitum daret, ut omnis qui credit in eum non pereat sed habeat vitam eternam,

^marg.| Ac si¹¹⁵* dicat : ne mireris quoniam ego debeo exaltari, ut vos salvemini : etenim et Patri hoc videtur; qui ita nos dilexit, ut pro servis indevotis Filium dederit. Dicendo autem sic Deus dilexit mundum, multam indicat amoris intensionem. multa enim est et infinita distantia : qui enim immortalis, qui sine principio, qui magnitudo infinita, eos qui sunt ex terra et cinere, infinitis plenos peccatis dilexit. sed et ea que post hoc ponit, ostensiva¹¹⁶ sunt magni amoris : non enim servum, non angelum, non archangelum dedit, sed Filium suum. Rursus, si filios plures habuisset et dedisset unum, hoc etiam esset maximum; nunc vero Filium unicum dedit.^BC

^BC ¶Codd. : La88 Ed1953 {SD2013}

¹¹⁵ ac si La88 Li449 ] Quasi] Ed1953

¹¹⁶ Ostensiva] ostentativa La88

Unde subdit :

Unigenitum.

^marg.| {CIO3d6.2} HILARIUS. Sexto de Trinitate. ¹¹⁷* − Sed si dilectionis hinc fides est creaturam creature prestitisse, non facit magni meriti fidem vilis et spernenda iactura. Pretiosa autem sunt que commendant caritatem, et ingentia ingentibus estimantur. Deus diligens mundum, Filium non adoptivum, sed suum¹¹⁸ et unigenitum dedit. Hic¹¹⁹ proprietas est, nativitas est, veritas est; non creatio est, non adoptio est, non falsitas est. Hic¹²⁰ dilectionis et caritatis fides est, ut ad mundi salutem et Filium¹²¹ suum et unigenitum prestitisset.^BD ^aq

^aq ¶Fons : Hilarius Pictaviensis , De Trinitate, lib. 6, CCSL 62A, c. 40.13-sqq. : «Si dilectionis hinc fides est, creaturam creaturis praestitisse et pro mundo dedisse quod mundi est et ad ea quae ex nihilo sunt substituta redimenda eum qui ex nihilo substitit praebuisse, non facit magni meriti fidem uilis et spernenda iactura. Praetiosa autem sunt quae commendant caritatem et ingentia ingentibus aestimantur. Deus diligens mundum Filium non adoptiuum, sed suum, sed unigenitum dedit. Hic proprietas est, natiuitas est, ueritas est. Non creatio est, non adoptio est, non falsitas est. Hinc dilectionis et caritatis fides est, mundi saluti et Filium et suum et unigenitum praestitisse». [MM2020]

^BD ¶Codd. : La88 Ed1953 {SD2013}

¹¹⁷ .VI.] om. Ed1953

¹¹⁸ suum] om. La88

¹¹⁹ Hic] huic La88

¹²⁰ Hic] huic La88

¹²¹ Filium] + et La88

^marg.| {CIO3d6.3} THEOPHYLACTUS. − Videtur autem mihi quod, sicut superius dixit ¹²²* quod Filius hominis descendit de celo, cum caro de celo non descenderit; sed propter unam personam in Christo, que Dei sunt attribuit homini : sed et nunc e converso, que sunt hominis, verbo Dei appropriat¹²³ : etenim Deus Dei Filius impassibilis mansit; sed quia unus erat secundum hypostasim Dei Filius et homo qui passionem sustinuit; Filius¹²⁴ dari dicitur in mortem, qui passibiliter patiebatur, non natura propria, sed carne propria¹²⁵. est autem maxima utilitas consecuta ex huiusmodi datione, mentem excedens humanam. Sequitur enim : Ut omnis qui credit in eum, non pereat, sed habeat vitam eternam. Vetus namque Testamentum his qui servabant illud, dierum longitudinem promittebat; evangelium vero eternam et insolubilem vitam.^BE ^ar

^ar ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Ioannis (Io. 3, 16), PG 123, 1212C4–D8. [CGC2014]

^BE ¶Codd. : La88 Ed1953 {SD2013}

¹²² superius dixit] inv. Ed1953

¹²³ Appropriat] appropriatur La88

¹²⁴ Filius] dei + eras. La88

¹²⁵ Carne propria] propria carne La88

^marg.| {CIO3d6.4} AUGUSTINUS. ¹²⁶* − Notandum vero quod eadem de Filio Dei unigenito replicat que de Filio hominis in cruce exaltato premiserat dicens : Ut omnis qui credit in eum ¹²⁷ quia idem redemptor et conditor noster Filius Dei ante secula existens, Filius hominis factus est¹²⁸ in fine seculorum ut qui per divinitatis sue potentiam nos creaverat ad perfruendam beatitudinem perennis vite, ipse per fragilitatem humanitatis nostre nos restauraret ad percipiendam quam perdidimus vitam.^BF ^as

^as ¶Fons : <revera> Alcuinus , In Io., PL 100, 783.2 : «Unde notandum quod eadem de Filio Dei unigenito replicat, quae de Filio hominis in cruce exaltato praemiserat, dicens : Ut omnis qui credit in eum non pereat, sed habeat vitam aeternam . Quia profecto idem redemptor et conditor noster, Filius Dei ante saecula existens, Filius hominis factus est in fine saeculorum, ut, qui per divinitatis suae potentiam nos creaverat ad perfruendam vitae beatitudinem perennis, ipse per fragilitatem humanitatis nostrae nos restauraret ad recipiendam quam perdidimus vitam ». <potius quam> <ex quo> = Beda Venerabilis , Homeliarum evangelii libri, lib. 2, hom. 18, CCSL 122, p. 317.229-232 [FG2018] <ex quo> = Rabanus Maurus, Homiliae in Evangelia et epistolas, hom. 40 (feria secunda post Pentecosten), PL 110, 261A
<ex quo> = Haimo [Autissiodorensis, pseudo Halberstatensis ], Homiliae ad plebem in evangelia, hom. 101 (feria secunda in Pentecostes), PL 118, 562D.
<ex quo> Liturgia O. P., Breviarium, feria 2 post Pentecosten [lect. 1], cod. Roma, Santa Sabina, XIV-L-1, f. 109rb; Lectionnarium, f. 168rb : «Omelia beati Augustini episcopi +. Notandum quod eadem de Filio Dei unigenito replicat que de Filio hominis in cruce exaltato premiserat dicens : Ut omnis qui credit in eum non pereat sed habeat vitam eternam. Profecto idem conditor et redemptor noster, Filius Dei ante secula existens, Filius hominis factus est in fine seculorum ut, qui per divinitatis sue potentiam nos creaverat ad perfruendam vite perhennis [Lectionnarium = Li449; perennis Breviarium] beatitudinem, ipse per fragilitatem humanitatis nostre nos restauraret ad recipiendam quam perdidimus vitam ».
¶Nota La tradition manuscrite de la Catena a retenu l’attribution à Augustin soit sous l’influence d’attributions anciennes, également retenues par la liturgie dominicaine d’Humbert de Romans, soit par erreur de lecture de «A<lcuin>us» abrégé «A⁹» et retranscrit A<ugustin>us. [MM2018]

^BF ¶Codd. : La88 (161rb) Li449 (33rb) Ed1953 {SD2013} {MM2018}

¹²⁶ Augustinus Li449 La88 ] + In Ioannem Ed1953

¹²⁷ <non pereat ... eternam>] etc. La88 Li449 , om. 1953

¹²⁸ est La88 Ed1953] om. Li449

^marg.| {CIO3d6.5} ALCUINUS. − Vere autem per Filium Dei habebit mundus vitam quia non alia¹²⁹* causa venit in mundum nisi ut salvet mundum.^BG ^at

^at ¶Fons : Anselmus Laudunensis, Glosae super Io. (Io. 3, 17-18), CCCM 267, p. 56.153 sqq. : «NON ENIM MISIT. Vere per filium Dei habebit mundus uitam, quia non alia causa uenit in mundum nisi ut saluet mundum, non ut iudicet mundum et pro peccatis dampnet, sed ut peccata dimittat et saluet ab ira. ». [MM2022]

^BG ¶Codd. : La88 Li449 Ed1953 {SD2013} {MM2018}

¹²⁹ alia Li449 La88 ] + de Ed1953

^marg.| Unde sequitur :

Numérotation du verset Io. 3,17

Non enim misit Deus Filium suum in mundum¹³⁰ ut iudicet mundum sed ut salvetur mundus per ipsum.

¹³⁰ in mundum Li449 ] om. La88 #, Ed1953

^marg.| {CIO3d6.6} AUGUSTINUS. ¹³¹* − [b] Quare enim salvator mundi dictus est, nisi ut salvet mundum? [a] Ergo, quantum in medico est, sanare venit egrotum. Ipse se interimit qui precepta medici servare non vult¹³²*.^BH ^au

^au ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 12, § 12.3-6, CCSL 36, p. 127 : «[a] Ergo quantum in medico est, sanare uenit aegrotum. Ipse se interimit, qui praecepta medici obseruare non uult. Venit Saluator ad mundum; [b] quare Saluator dictus est mundi, nisi ut saluet mundum, non ut iudicet mundum? Saluari non uis ab ipso, ex te iudicaberis. Et quid dicam : iudicaberis? Vide quid ait : Qui credit in eum, non iudicatur; qui autem non credit — quid dicturum speras nisi : iudicatur? — iam, inquit, iudicatus est». [FG2018]

^BH ¶Codd. : Li449 (33rb) La88 Ed1953 {SD2013} {MM2018}

¹³¹ Augustinus La88 Li449 ] + In Ioannem Ed1953

¹³² vult Li449 La88 ] + Aut contemnit Ed1953

^marg.| {CIO3d6.7} CHRYSOSTOMUS. ¹³³* {hom.27} . − Sed quia hoc dicit, multi pigrorum in peccatorum magnitudine et negligentie superabundantia, Dei abutentes misericordia, dicunt : non est gehenna, non est supplicium. Omnia nobis Deus peccata dimittit. Sed considerandum quod duo sunt Christi adventus : qui iam factus est, et qui futurus. et prior quidem factus est, non ut iudicet que facta sunt a nobis, sed ut dimittat. secundus autem, non ut dimittat, sed ut iudicet. De priori igitur ait : non veni ut iudicem mundum ; quia enim clemens est, non facit iudicium, sed interim remissionem omnium peccatorum per baptismum primo, et postea per penitentiam; quia si hoc modo non fecisset, universi simul perditi essent : « Omnes enim peccaverunt et egent gratia¹³⁴ Dei »^av . Ne igitur aliquis crederet se impune peccare, subdit de pena non¹³⁵ credentis.

^av Rm. 3, 23.

¹³³ Chrysostomus La88 ] + In Ioannem Ed1953

¹³⁴ gratia] gloria La88

¹³⁵ non] peccantis + eras. La88

Numérotation du verset Io. 3,18

Qui credit in eum, non iudicatur.

^marg.| Qui credit , inquit, non qui investigat. Quid igitur si immundam habeat¹³⁶ vitam? Maxime quidem paulus tales non fideles esse dicit : Confitentur, inquit^aw , se nosse Deum, factis autem negant. Sed hoc illud significat : quia secundum hoc qui credit, non iudicatur; sed operum quidem graviorem sustinebit penam; infidelitatis autem causa non torquetur¹³⁷.

^aw Tit. 1, 16.

¹³⁶ habeat] habent + marg. La88

¹³⁷ torquetur] torquebitur Ed1953

^marg.| {CIO3d6.8} ALCUINUS. − Vel qui credit in eum et adheret ei ut membrum capiti, non iudicabitur.^BI ^ax

^ax ¶Fons : <revera> Anselmus Laudunensis, Glosae super Io. (Io. 3, 17-18), CCCM 267, p. 56.159 sqq. : «Non uis saluari ab illo; ex te iudicaberis, quia qui credit in eum et adhaeret ei ut membrum capiti non iudicabitur». [MM2022]

^BI ¶Codd. : La88 Li449 Ed1953 {SD2013} {MM2020}

^marg.| {CIO3d6.9} AUGUSTINUS. ¹³⁸* − [b] Quid autem dicturum sperabas de eo qui non credit, nisi quod iudicatur? Sed [a] vide quid dicit :

¹³⁸ Augustinus La88 Li449 ] + In Ioannem Ed1953

Qui autem non credit, [c] iam iudicatus est.

^marg.| Nondum apparuit iudicium, sed iam factum est iudicium. Novit enim Dominus qui sunt eius; novit qui permaneant ad coronam et¹³⁹ qui permaneant ad flammam.^BJ ^ay

^ay ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 12, § 12.9-13, CCSL 36, p. 127 : «[a] Vide quid ait : Qui credit in eum, non iudicatur; qui autem non credit - [b] quid dicturum speras nisi : iudicatur? - [c] iam, inquit, iudicatus est. Nondum apparuit iudicium, sed iam factum est iudicium. Nouit enim Dominus qui sunt eius, nouit qui permaneant ad coronam, qui permaneant ad flammam; nouit in area sua triticum, nouit paleam; nouit segetem, nouit zizania». [FG2018]

^BJ ¶Codd. : La88 Ed1953 {SD2013}

¹³⁹ Et] om. La88

^marg.| {CIO3d6.10} CHRYSOSTOMUS. (hom.27). − Aut hoc dicit quia ipsum discredere impenitentis supplicium est : esse enim extra lumen, etiam secundum se, maximum supplicium est. vel quod futurum est prenuntiat. Sicut enim qui occidit hominem, etsi nondum sententia iudicantis condemnatus sit, rei tamen natura condemnatus est; ita et qui incredulus est; sicut et Adam qua die comedit de ligno, mortuus est.^BK

^BK ¶Codd. : La88 Ed1953 {SD2013}

^marg.| {CIO3d6.11} GREGORIUS. Vicesimo sexto Moralium. ¹⁴⁰* − Vel aliter. In extremo ^|pecia 8| ¹⁴¹ iudicio aliqui non iudicantur et pereunt, de quibus hic dicitur^az : “Qui non credit, iam iudicatus est”. Non enim eorum tunc causa discutitur qui a conspectu districti iudicis iam cum damnatione sue infidelitatis¹⁴² abscedunt. Professionem vero fidei retinentes, sed professionis opera non habentes, redarguuntur ut pereant. Qui vero nec fidei sacramenta tenuerunt, increpationem iudicis in extrema examinatione non audiunt, quia preiudicati in infidelitatis sue tenebris, eius quem despexerant invectione argui non merentur. Princeps namque terrenam rem publicam regens aliter punit civem interius delinquentem, atque aliter hostem exterius rebellantem. In illo¹⁴³* iura sua consulit. Contra hostem vero bella movet, dignaque eius malitie tormenta retribuit; de malo vero eius quid lex habeat non requirit neque enim lege necesse est perimi eum qui lege numquam potuit teneri.^BL ^ba

^az Cf. Io. 16, 11.

^ba ¶Fons : Gregorius Magnus , Moralia in Iob, lib. 26, § 27, CCSL 143B, lin. 26-51 sqq : «Quibus praemittitur : discedite a me, maledicti, in ignem aeternum, qui praeparatus est diabolo et angelis eius. Alii uero in extremo iudicio non iudicantur et pereunt, de quibus propheta ait : non resurgunt impii in iudicio. Et de quibus dominus dicit : qui autem non credit, iam iudicatus est. Et de quibus paulus ait : qui sine lege peccauerunt, sine lege peribunt. Resurgunt ergo etiam omnes infideles, sed ad tormentum, non ad iudicium. Non enim eorum tunc causa discutitur, qui ad conspectum districti iudicis iam cum damnatione suae infidelitatis accedunt. Professionem uero fidei retinentes, sed professionis opera non habentes, redarguuntur ut pereant. Qui uero nec fidei sacramenta tenuerunt increpationem iudicis in extrema examinatione non audiunt, quia, praeiudicati infidelitatis suae tenebris, eius quem despexerant inuectione redargui non merentur. Illi saltim uerba iudicis audiunt, quia eius fidei saltim uerba tenuerunt. Isti in damnatione sua aeterni iudicis nec uerba percipiunt, quia eius reuerentiam nec uerbo tenus seruare maluerunt. [...] Princeps namque terrenam rempublicam regens, aliter punit ciuem interius delinquentem, atque aliter hostem exterius rebellantem. In illo iura sua consulit eum que sub uerbis dignae inuectionis addicit; contra hostem uero bellum mouet, instrumenta perditionis exercet, digna que eius malitiae tormenta retribuit; de malo uero eius quid lex habeat non requirit. Neque enim lege necesse est perimi, qui lege numquam potuit teneri».
¶Paral. CMT25d3 #; CIO3d6 #
<Non hab.> Alulfus sancti Martini Tornacensis, Liber gregorialis, pars III (Novum Testamentum : Mt..), c. 94, PL 73, 1172.47 (diff.) [MM2020]

^BL ¶Codd. : Li449 ( 33va ) La88 Ed1953 {SD2013}

¹⁴⁰ .XXVI.] om. Ed1953

¹⁴¹ sicut et Adam... de ligno] praem. « viii pecia » marg. Li449 (33va); mortuus... vel aliter] praem. « fi<nit> vii pecia » Cbd133 ( 209ra )

¹⁴² Infidelitatis Li449 ] infelicitatis La88

¹⁴³ illo] isto Ed1953

^marg.| {CIO3d6.12} ALCUINUS. − Quare autem iudicatus est qui non credit ? Causam assignat dicens :

Quia non credit in nomine unigeniti Filii Dei.

^marg.| In hoc enim solo nomine est salus. Non habet Deus multos filios qui possint salvare, hunc habet unigenitum per quem salvat.^BM ^bb

^bb ¶Fons : <revera> Anselmus Laudunensis, Glosae super Io. (Io. 3, 17-18), CCCM 267, p. 57.166 sqq. : «Quare iudicatus est? QVIA NON CREDIT IN NOMINE VNIGENITI FILII DEI. In hoc solo nomine est salus. Non habet Deus multos filios, qui possint saluare; hunc habet unigenitum, per quem saluat». [MM2022]

^BM ¶Codd. : La88 Li449 Ed1953 {SD2013} {MM2022}

^marg.| {CIO3d6.13} AUGUSTINUS. De baptismo parvulorum. ¹⁴⁴* − Ubi ergo parvulos ponimus baptizatos, nisi inter eos qui crediderunt? Hoc enim eis acquiritur per virtutem sacramenti et offerentium responsionem; ac per hoc eos qui baptizati non sunt, inter eos qui non crediderunt, statuimus ¹⁴⁵.^BN ^bc

^bc ¶Fons : Augustinus Hipponensis, De peccatorum meritis et remissione et de baptismo parvulorum, lib. 1, c. 33, § 62, CSEL 60, p. 63.3-6 : «ubi ergo paruulos ponimus baptizatos nisi inter fideles, sicut uniuersae ubique ecclesiae clamat auctoritas? ergo inter eos qui crediderunt hoc enim eis adquiritur per uirtutem sacramenti et offerentium responsionem - ac per hoc eos, qui baptizati non sunt, inter eos qui non crediderunt». [MM2019]

^BN ¶Codd. : La88 Ed1953 {SD2013} {MM2019}

¹⁴⁴ De baptismo parvulorum La88 Li449 ] De peccatorum meritis et remissione Ed1953

¹⁴⁵ statuimus La88 ²] statuerunt La88 *

Numérotation du verset Io. 3,
distinctio 7

^prol.| [Io. 3, 16-21 legitur in octava Pentecostes feria 2; cf. Ordinarium OP 687 = Cist. 88 = Rom.]

^marg.| {CIO3d7.1} ALCUINUS. − Reddit causam quare non crediderunt et quare iuste damnantur, dicens : ^BO ^bd

^bd ¶Fons : <revera> Anselmus Laudunensis, Glosae super Io. (Io. 3, 19-20), CCCM 267, p. 57.168 sqq. : «HOC EST AVTEM IVDICIVM, QVIA LVX VENIT IN MVNDVM. Reddit causam quare non potuerunt credere et quare iuste dampnentur: quia dilexerunt tenebras in quibus erant, nec uoluerunt accedere ad lucem.». [MM2020]

^BO ¶Codd. : La88 Li449 Ed1953 {SD2013} {MM2019}

Numérotation du verset Io. 3,19

Hoc est autem iudicium quia lux venit in mundum.

^marg.| {CIO3d7.2} CHRYSOSTOMUS. ¹⁴⁶* − [b] Quasi dicat : Numquid ipsi eam quesierunt vel laboraverunt ut invenirent? Ipsa lux venit ad eos et neque ita¹⁴⁷* cucurrerunt¹⁴⁸*.
Unde sequitur :

¹⁴⁶ Chrysostomus La88 Li449 ] + In Ioannem Ed1953

¹⁴⁷ et neque ita] nec ei La88 # Ed1953

¹⁴⁸ cucurrerunt] occurerunt Ed1953

Et dilexerunt homines magis tenebras quam lucem.

^marg.| Hic de reliquo¹⁴⁹ omni eos privat excusatione. [a] Venit enim eripere a tenebris, et ad lucem ducere. Quis ergo eius qui non vult ad lucem accedere, miserebitur?^BP ^be

^be ¶Fons : [a] Chrysostomus , In Io., hom. 28, § 2.3 Burgundionis versio, BnF, lat. 15284, f. 49rb : «Nunc autem veni eripere a tenebris et [exp. P15284] ad lucem agere [in ras. P]. Quis ergo eius qui non vult ad lucem a tenebris accedere miserebitur utique ? In nullo enim habentes accusare [scrips., incusare P] nos». [b] Chrysostomus , In Io., hom. 28, § 3.1-2 Burgundionis versio, BnF, lat. 15284, f. 49vb : «[1] Vide uero qualiter et aliunde puniat omni excusatione eos dicens, quoniam uenit lux in mundum. Numquid enim ipsi ait eam quesierunt? Num laborauerunt non fatigati sunt ut inuenirent? [2] Ipsa lux uenit ad eos, et neque ita cucurrerunt. Verum quia quosdam apud Christianos esse vientes decens illud utique dicemus quoniam non de hiis qui ab initio facti sunt Christianis, et neque de hiis qui ex progenitoribus susceperunt pietatem, hoc dicit, et si quam maxime et multociens a dogmatum certitudine semoti sunt ». <ut laud.> Hugo de Sancto Caro, Postille in loc. cit., p. 299°/h (differt) [MM2019] [MM2022]

^BP ¶Codd. : La88 Li449 Ed1953 {SD2013} {MM2019}

¹⁴⁹ Reliquo] dei + exp. La88

^marg.| {CIO3d7.3} BEDA. {super Lux venit in mundum } − Lucem seipsum appellat, de qua evangelista dixit : Erat lux vera. Tenebras vero appellat peccata. Deinde, quia videbatur multis esse incredibile quod dictum est (nullus enim tenebras prehonorat luci), subdit causam quare hec passi sunt, dicens : Erant enim eorum opera mala. Et si quidem in iudicium venisset, haberet hoc aliquam rationem; qui enim malorum sibi conscius est, fugere iudicem¹⁵⁰ consuevit; parcenti vero, qui dereliquerunt¹⁵¹ occurrunt. Decens igitur erat eos qui multorum sibi ipsis erant conscii peccatorum, maxime Christo ad ignoscendum venienti occurrere. Quod et in multis factum est; etenim publicani et peccatores venientes recumbebant cum Iesu. Quia vero quidam sunt ita molles ad eos qui pro virtute sunt labores, ut usque ad ultimum velint adherere malitie; in horum iniuriam subdit :

¹⁵⁰ Fugere iudicem] iudicem fugere La88

¹⁵¹ Dereliquerunt] deliquerunt La88

Numérotation du verset Io. 3,20

Omnis enim qui male agit, odit lucem.

^marg.| Q uod quidem dictum est de his qui eligunt in malitia manere.^BQ

^BQ ¶Codd. : La88 Ed1953 {SD2013}

^marg.| {CIO3d7.4} ALCUINUS. − Quia omnis qui male agit ¹⁵²*, id est qui est in intentione peccandi, cui placet peccatum, odit lucem que detegit peccatum.^BR ^bf

^bf ¶Fons : <revera> Anselmus Laudunensis, Glosae super Io. (Io. 3, 19-20), CCCM 267, p. 57.178 sqq. : «Quare? ERANT ENIM MALA OPERA EORVM, quae ipsi ex se addiderunt. Quare ideo? Quia OMNIS QVI MALE AGIT, qui est in intentione peccandi, cui placet peccatum, ODIT LVCEM, quae detegit peccatum ET NON VENIT AD LVCEM, non coniungitur luci, non accusat peccata, VT NON ARGVANTVR OPERA EIVS». [MM2022]

^BR ¶Codd. : La88 Li449 Ed1953 {SD2013} {MM2019}

¹⁵² agit] + odit lucem Ed1953

^marg.| {CIO3d7.5} AUGUSTINUS. Decimo Confessionum. ¹⁵³* − [b] Quia enim falli nolunt et fallere volunt, amant eam¹⁵⁴ cum seipsam indicat¹⁵⁵, et oderunt eam cum eos ipsa¹⁵⁶* indicat. Inde retribuetur eis ut eos nolentes manifestet et eis ipsa non sit manifesta. [a] Amant ergo veritatem lucentem, oderunt eam redarguentem. ^BS ^bg ^bh

^bg ¶Fons : Augustinus Hipponensis, Confessiones, lib. 10 § 23, CCSL 27, lin. 29-33 sqq. : « cur autem ueritas parit odium et inimicus eis factus est homo tuus uerum praedicans, cum ametur beata uita, quae non est nisi gaudium de ueritate, nisi quia sic amatur ueritas, ut, quicumque aliud amant, hoc quod amant uelint esse ueritatem, et quia falli nollent, nolunt conuinci, quod falsi sint? [a] itaque propter eam rem oderunt ueritatem, quam pro ueritate amant. amant eam lucentem, oderunt eam redarguentem. [b] quia enim falli nolunt et fallere uolunt, amant eam, cum se ipsa [se ipsam M b] indicat, et oderunt eam, cum eos ipsos [ ipsa V] indicat. inde retribuet eis, ut, qui se ab ea manifestari nolunt, et eos nolentes manifestet et eis ipsa non sit manifesta. sic, sic, etiam sic animus humanus, etiam sic caecus et languidus, turpis atque indecens latere uult, se autem ut lateat aliquid non uult. contra illi redditur, ut ipse non lateat ueritatem, ipsum autem ueritas lateat ».

^bh ¶Paral. Thomas de Aquino, Summae theologiae prima secundae, q. 29 a. 5, co.: «Contingit autem verum aliquod particulare tripliciter repugnare vel contrariari bono amato. [...] Tertio modo habetur odio veritas particularis, tanquam repugnans, prout est in intellectu alterius. Puta, cum aliquis vult latere in peccato, odit quod aliquis veritatem circa peccatum suum cognoscat. Et secundum hoc dicit Augustinus, in decimo confess., quod homines amant veritatem lucentem, oderunt eam redarguentem». [MM2022]

^BS ¶Codd. : Cbg133 La88 Li449 Ed1953 {SD2013} {MM2019} {FG2022} {MM2022}

¹⁵³ .X. confessionum] Confessiones Ed1953

¹⁵⁴ amant eam] inv. Cbg133

¹⁵⁵ indicat] indicatur Cbg133* (al. m. post. corr.)

¹⁵⁶ ipsa] + lux Ed1953

^marg.| Unde sequitur :

Et non venit ad lucem ut non arguantur opera eius.

^marg.| imarg.| {CIO3d7.6} CHRYSOSTOMUS. − [a] Eum enim qui in paganismo vivit, nullus redarguit quia deos tales habet et digna dogmatibus opera demonstrat. Qui vero Christi sunt male viventes ab omnibus rectis accusantur. Si autem gentiles sunt recte viventes, hoc manifeste non novi. Non enim mihi dicas eos qui a natura sunt mites et honesti. Non enim est hoc virtus. Sed eum dic qui a passionibus sustinet violentiam et sapienter vivit. Sed non utique habes. Si enim regni enuntiatio¹⁵⁷ et gehenne mine et alia tanta documenta vix detinent homines in virtute, nullo¹⁵⁸ horum persuasi pertransibunt virtutem. Si vero hypocrisim¹⁵⁹ fingunt, glorie gratia hoc faciunt. Unde cum potuerint latere, non omittent uti malis desideriis. [d] Que etiam¹⁶⁰ utilitas est cum [c] aliquis sobrius sit et non rapit, [e] fit vero vane glorie servus? Hoc enim non est recte vivere. [f] Inanis enim glorie servus fornicario non minor est. [g] Multo enim plura et graviora operatur. [b] Si autem quidam recte sunt viventes in gentilibus, non hoc adversatur huic sermoni quia non frequenter contingit sed raro¹⁶¹.^BT ^bi

^bi ¶Fons : Chrysostomus , In Io., hom. 28, Burgundionis versio, BnF, lat. 15284, f. 49va12-vb ; BAV, Ott. lat. 227, f. 49va : «[a] Nam eum quidem in hell<en>ismo [helyseo praem. et expl. P Ott] vivit nullus utique redarguit. Qui enim deos tales habet et festa similiter diis turpia et derisibilia digna dogmatibus et opera demonstrat. Qui vero Dei [om. Ott] sunt pigre viventes [om. P] omnes dirigentes haberit et accusantes tanta et apud inimicos veritatis est admiratio. Vide qualiter cum diligentia ponit [+ quali ? P] ait. Non enim dixit qui mala egit non venit ad lucem sed qui agit hoc est semper qui enim semper vult voluptari [volutari P] peccati gurgite non vult legibus se ipsum subicere in eis. Sed exterius manens fornicatur cum otio et alia omnia agit que prohibita sunt. Huc enim veniens ut in luce fur manifestus fiat. Propterea principatum fugit in eum. Multos denique est ‘hellines est audire hellines [audire hellines P] dicentes propterea non posse ad fidem nostram venire quia non possunt a fornicatione et ebrietate et a talibus abstinere delictis. Quid igitur ait non sunt et christiani mala agentes et hellines in philosophiam viventes christiani quidem quoniam mala agentes sunt novi et ego si autem recte viventes sunt. Hoc non adhuc vidi et novi manifeste. Ne enim michi dicas eos qui a natura sunt mites et ornatos. Non enim est hoc virtus. Sed eum dic qui multam a passionibus sustinet violentiam et philosophantem. Sed non utique habes. Si enim regni enuntiatio et gehenne mine et alia tanta doctrina vix detinent homines in virtute. Vacatione demum qui de nullo [corr., mille cacogr. P Ott] horum suasi sunt pertransibunt virtutem. Si vero quidem et hypocrisim fingunt, glorie gratia hoc faciunt cum licuerit latere non parcet uti malis desideriis. Verumptamen ut non videantur quibusdam altercatores. [b] Concedimus recte viventes esse in hellinibus. Numquam enim hoc adversatur huic sermoni. Quid enim ad multum contingit dixit sed non quid raro fit. [...] [c] Ne enim michi dicas quoniam sobrius sit [ om. Ott] et non rapit. Non utique hec sola sunt virtus. [d] Que enim utilitas cum hoc quidem [e] habeat glorie vero fit vane servus? Et amicorum voluntatem erubescens in errore maneat ? Hoc enim non est recte vivere. [f] Glorie enim servus fornicante non minor est.[g] Ita multo plura et difficiliora operatur ille». <cuius fons> Chrysostomus , In Io., hom. 28, PG 59, 164 . [MM2019]
¶Nota 1. Le texte thomasien de cette sentence, très retravaillé par rapport à Chrysostome, est plus complet que les sentences empruntées à la même homélie par les chaînes CGP (Cramer) et Cordier, p. 101. Thomas a eu recours soit à une autre chaîne, soit directement à Burgundio corrigé d’après le grec. L’hypothèse du recours à la chaîne de Cordier pour la CIO ne peut pas être retenue. [ADL2019] [MM2019]
¶Nota 2. Le texte original a été fortement corrompu par Nicolai qui a cherché à restituer certaines nuaces de la source. Cf. Nicolai, In Catenam auream, 1669, discussio 33, p. 114-117; Combefis, Bibliotheca patrum, t. 4, p. 569. [MM2019]

^BT ¶Codd. : La88 Li449 Ed1657 (42a) Ed1953 {SD2013} {MM2022}

¹⁵⁷ enuntiatio] annuntiatio vel promissio Ed1657

¹⁵⁸ nullo] de praem. Ed1957

¹⁵⁹ Si vero hypocrisim] otiose si vero et aliqui virtutem Ed1657

¹⁶⁰ etiam] et Li449

¹⁶¹ Raro] caro La88

^marg.| {CIO3d7.7} BEDA. ¹⁶² − Moraliter etiam¹⁶³ illi magis tenebras quam lucem diligunt qui suos predicatores bene docentes odiis et detractionibus insequuntur.^BU
Sequitur :

^BU ¶Codd. : La88 Li449 ( 34r b) Ed1657 Ed1953 {SD2013} {MM2022}

¹⁶² Beda] + in Glossa Ed1657

¹⁶³ etiam] et Li449

Numérotation du verset Io. 3,21

Qui autem facit veritatem, venit ad lucem ut manifestentur opera eius quia in Deo sunt facta¹⁶⁴.

¹⁶⁴ ut manifestentur... facta] etc. Ed1657

^marg.| {CIO3d7.8} CHRYSOSTOMUS. {hom.27 } − Non autem de his qui ab initio facti sunt Christiani hoc dicit, sed tantum de his qui ex gentibus vel Iudeis ad rectam transponendi¹⁶⁵ erant fidem. Ostendit enim quoniam nullus utique eliget in errore vivens ad fidem venire, nisi prius inscribat¹⁶⁶ sibi ipsi¹⁶⁷ vitam¹⁶⁸* rectam.^BV

^BV ¶Codd. : La88 Li449 Ed1657 Ed1953 {SD2013} {MM2022}

¹⁶⁵ transponendi] disponendi Ed1657

¹⁶⁶ inscribat] prescribat Ed1657

¹⁶⁷ Ipsi] marg. La88

¹⁶⁸ vitam] viam Ed1657 Ed1953

^marg.| {CIO3d7.9} AUGUSTINUS. De baptismo parvulorum. ¹⁶⁹* − In Deo autem facta dicit opera eius qui venit ad lucem quia intelligit iustificationem suam non ad sua merita¹⁷⁰ sed ad Dei gratiam pertinere.^BW ^bj

^bj ¶Fons : Augustinus Hipponensis, De peccatorum meritis et remissione et de baptismo parvulorum, lib. 1, c. 33, § 62, CSEL 60, p. 63.15-16 : «in deo autem facta dicit opera eius, qui uenit ad lucem, quia intellegit iustificationem suam non ad sua merita, sed ad dei gratiam pertinere ». [MM2022]

^BW ¶Codd. : La88 Li449 Ed1657 Ed1953 {SD2013} {MM2019}

¹⁶⁹ De baptismo parvulorum La88 Li449 ] De peccat. mer. et remiss. Ed1953

¹⁷⁰ sua merita] merita sua La88

^marg.| {CIO3d7.10} AUGUSTINUS. Super Ioannem. ¹⁷¹ − Sed si omnia opera Deus mala invenit, quomodo quidam fecerunt veritatem, et venerunt ad lucem, id est ad Christum? Sed dilexerunt¹⁷² tenebras magis quam lucem : ibi posuit vim. Multi¹⁷³ dilexerunt peccata sua, multi ea confessi sunt. Accusat Deus peccata tua¹⁷⁴ : si et tu accuses, adiungeris Deo. Oportet ut oderis in te opus tuum, et ames in te opus Dei. Initium operum bonorum confessio est operum malorum : et tunc facis veritatem, quia non te palpas, non tibi blandiris. Venis autem ad lucem¹⁷⁵, quia hoc ipsum quod tibi displicuit peccatum tuum, non tibi displiceret nisi Deus tibi luceret, et eius veritas tibi ostenderet. Facit autem aliquis veritatem confessionis, et venit ad lucem in operibus bonis, etiam propter illa que videntur minuta esse peccata lingue aut cogitationum, aut immorationis in rebus concessis; quoniam minuta plura peccata, si negligantur, occidunt. Minute sunt gutte que flumina¹⁷⁶* implent; minuta sunt grana arene; sed si multa arena imponatur, arena¹⁷⁷ premit atque opprimit. Hoc facit sentina neglecta, quod facit fluctus irruens paulatim per sentinam intrat; sed diu intrando et non exhauriendo mergit navem. Quid est autem exhaurire, nisi bonis operibus agere ne obruant peccata, gemendo, ieiunando, tribuendo, ignoscendo?^BX ^bk

^bk ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 12, § 13.4-42, § 14.8-21, CCSL 36, p. 128-129 : «[§ 13] Omnium mala opera inuenit. Quomodo ergo quidam fecerunt ueritatem, et uenerunt ad lucem? Et hoc enim sequitur : Qui autem facit ueritatem, uenit ad lucem, ut manifestentur opera eius, quia in Deo sunt facta. Quomodo quidam opus bonum fecerunt, ut uenirent ad lucem, id est ad Christum? et quomodo quidam dilexerunt tenebras? Si enim omnes peccatores inuenit, et omnes a peccato sanat, et serpens ille in quo figurata est mors Domini, eos sanat qui morsi fuerant, et propter morsum serpentis erectus est serpens, id est mors Domini, propter mortales homines, quos inuenit iniuiî stos; quomodo intellegitur : Hoc est iudicium, quia lux uenit in mundum, et dilexerunt homines magis tenebras quam lucem; erant enim mala opera eorum? Quid est hoc? quorum enim erant bona opera? Nonne uenisti ut iustifices impios? Sed dilexerunt, inquit, tenebras magis quam lucem. Ibi posuit uim; multi enim dilexerunt peccata sua, multi confessi sunt peccata sua; quia qui confitetur peccata sua, et accusat peccata sua, iam cum Deo facit. Accusat Deus peccata tua; si et tu accusas, coniungeris Deo. Quasi duae res sunt, homo et peccator. Quod audis homo, Deus fecit; quod audis peccator, ipse homo fecit. Dele quod fecisti, ut Deus saluet quod fecit. Oportet ut oderis in te opus tuum, et ames in te opus Dei. Cum autem coeperit tibi displicere quod fecisti, inde incipiunt bona opera tua, quia accusas mala opera tua. Initium operum bonorum, confessio est operum malorum. Facis ueritatem, et uenis ad lucem. Quid est facis ueritatem? Non te palpas, non tibi blandiris, non te adulas; non dicis : iustus sum, cum sis iniquus, et incipis facere ueritatem. Venis autem ad lucem ut manifestentur opera tua, quia in Deo sunt facta; quia et hoc ipsum quod tibi displicuit peccatum tuum, non tibi displiceret, nisi Deus tibi luceret, et eius ueritas tibi ostenderet. Sed qui et admonitus diligit peccata sua, odit admonentem lucem et fugit eam, ut non arguantur opera eius mala quae diligit. Qui autem facit ueritatem, accusat in se mala sua; non sibi parcit, non sibi ignoscit, ut Deus ignoscat; quia quod uult ut Deus ignoscat, ipse agnoscit, et uenit ad lucem, cui gratias agit, quod illi quid in se odisset ostenderit [...]. [§ 14] In dilectione autem eius et in misericordia eius qui ambulat, etiam liberatus ab illis lethalibus et grandibus peccatis, qualia sunt facinora, homicidia, furta, adulteria, propter illa quae minuta uidentur esse peccata linguae, aut cogitationum, aut immoderationis in rebus concessis, facit ueritatem confessionis, et uenit ad lucem in operibus bonis, quoniam minuta plura peccata si negligantur, occidunt. Minutae sunt guttae quae flumina implent; minuta sunt grana arenae; sed si multa arena imponatur, premit atque opprimit. Hoc facit sentina neglecta, quod facit fluctus irruens, paulatim per sentinam intrat; sed diu intrando et non exhauriendo, mergit nauim. Quid est autem exhaurire, nisi bonis operibus agere ne obruant peccata, gemendo, ieiunando, tribuendo, ignoscendo?». [FG2018]

^BX ¶Codd. : La88 Ed1953 {SD2013} {FG2018} {MM2018}

¹⁷¹ Super Li449 ] In Ed1953

¹⁷² dilexerunt] + inquit supra La88

¹⁷³ multi] + enim + La88

¹⁷⁴ tua] sua La88

¹⁷⁵ lucem] lucam ante. corr. l

¹⁷⁶ flumina La88 Li449 ] flumen Ed1953

¹⁷⁷ arena] om. La88

Numérotation du verset Io. 3,
distinctio 8

^marg.| {CIO3d8.1} CHRYSOSTOMUS. ¹⁷⁸* {hom.28} . − Nihil veritate apertius neque fortius; que neque latere vult, neque periculum formidat, neque insidiis tremit, neque gloriam que a multis est desiderat, nulli humanorum obnoxia; unde et Dominus in solemnitatibus ierusalem ascendebat; non se ostentans, neque honorem diligens, sed ut pluribus sua dogmata proponeret, et miraculorum utilitatem. Postquam autem solemnitates solvebantur, ad Iordanem frequenter veniebat, quia et illic etiam turbe concurrebant.
Unde dicitur :

¹⁷⁸ Chrysostomus La88 Li449 ] + In Ioannem Ed1953

Numérotation du verset Io. 3,22

Post hec venit Iesus et discipuli eius in Iudeam terram, et illic demorabatur cum eis.^BY

^BY ¶Codd. : La88 Ed1953 {SD2013}

^marg.| {CIO3d8.2} BEDA. − Dicit autem post hec, non continuo post disputationem cum Nicodemo, que facta est in¹⁷⁹ Hierosolymis, sed peracto spatio temporis de Galilea in Iudeam rediit.^BZ

^BZ ¶Codd. : La88 Ed1953 {SD2013}

¹⁷⁹ In] om. La88

^marg.| {CIO3d8.3} ALCUINUS. − [1] Per Iudeam quidem significantur confitentes quos visitat Christus, [2] ubi enim est peccatorum confessio vel divinarum laudum, illuc venit Christus et discipuli eius, id est doctrina et illuminatio eius, et ibi moratur purgando a vitiis.^CA ^bl

^bl ¶Fons : <revera> [1] Glossa ordinaria (Io. 3, 22), [Strasbourg, 1481, t. 4, facsim., p. 231a interl.] ed. Sacra Pagina : « in terram Iudeam significat confitentes quos visitat Christus ».
[2] Glossa ordinaria (Io. 3, 22), [Strasbourg, 1481, t. 4, facsim., p. 231a marg.] ed. Sacra Pagina : «In Iudeam. Moraliter. Ubi est confessio peccatorum vel divinarum laudum illuc venit Iesus et discipuli eius, id est doctrina et illuminatio eius ubi moratur purgando a delictis. Unde sequitur: et ibi morabatur et baptizabat ».
<Non hab.> nec Alcuinus nec Anselmus Laudunensis. [MM2022]

^CA ¶Codd. : La88 Li449 Ed1953 {SD2013} {MM2022}

^marg.| Unde sequitur :

Et illic demorabatur cum eis et baptizabat.

^marg.| {CIO3d8.4} CHRYSOSTOMUS. {hom.28} . − Cum autem evangelista postmodum dicat quod Iesus non baptizabat, sed discipuli eius, manifestum est quoniam et hic hoc dicit, quod soli discipuli baptizabant.^CB

^CB ¶Codd. : La88 Ed1953 {SD2013}

^marg.| {CIO3d8.5} AUGUSTINUS. ¹⁸⁰* − [a] Baptizatus autem Dominus baptizabat non eo baptismate quo baptizatus est. Baptizatus est enim a servo, ostendens humilitatis viam, et perducens ad baptismum Domini, hoc est suum. [b] Baptizabat enim Iesus, quomodo Dominus, quomodo Dei Filius.^CC ^bm

^bm ¶Fons : [a] Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 13, § 3.3-4, CCSL 36, p. 132 : «Baptizatus baptizabat. Non eo baptismo baptizabat quo baptizatus est. Dat baptismum Dominus baptizatus a seruo, ostendens humilitatis uiam, et perducens ad baptismum Domini, hoc est baptismum suum, praebendo humilitatis exemplum, quia ipse non respuit baptismum serui». [b] Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 13, § 6.1-2, CCSL 36, p. 133 : Audiamus Iohannem : Baptizabat Iesus. Diximus quia baptizabat Iesus. Quomodo Iesus? quomodo Dominus? quomodo Dei Filius? quomodo Verbum? Sed Verbum caro factum est». [FG2018]

^CC ¶Codd. : La88 Ed1953 {SD2013}

¹⁸⁰ Augustinus La88 Li449 ] + In Ioannem Ed1953

^marg.| {CIO3d8.6} BEDA. − Christo iam autem¹⁸¹* baptizante, adhuc baptizat Ioannes; quia adhuc permanet umbra, nec debet precursor cessare donec veritas manifestetur.
Unde sequitur :

¹⁸¹ iam autem] inv. Ed1953

Numérotation du verset Io. 3,23

Erat autem Ioannes baptizans in ennon iuxta salim.

^marg.| Ennon¹⁸² hebraice aqua. Unde quasi nominis interpretationem aperiens subdit : Q uia aque multe erant illic . Salim oppidum est iuxta Iordanem situm, ubi olim Melchisedech regnavit.^CD

^CD ¶Codd. : La88 Ed1953 {SD2013}

¹⁸² Ennon] ennos La88

^marg.| {CIO3d8.7} HIERONYMUS. Ad Evagrium. ¹⁸³* − « Nec refert utrum Salem an¹⁸⁴* Salim nominetur, cum vocalibus in medio litteris perraro utantur Hebrei et, pro voluntate lectorum ac regionum varietate, eadem verba, diversis sonis atque accentibus, proferantur »^bn ^CE .
Sequitur :

^bn ¶Fons : <revera> = Hieronymus, Epistulae, ep. 73 (Ad Evangelum presbyterum de Melchisedech), § 8, CSEL 55, p. 21.8-11. [MM2018]*

^CE ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2018}

¹⁸³ Evagrium Li449 ] Evagrium (epist. 126) Ed1953

¹⁸⁴ an Li449 ] aut Ed1953

Et veniebant et baptizabantur.

^marg.| {CIO3d8.8} BEDA. − Quantum catechumenis¹⁸⁵ nondum baptizatis prodest doctrina fidei, tantum profuit baptisma Ioannis ante baptisma¹⁸⁶* Christi, quia sicut ille predicabat penitentiam et baptismum Christi prenuntiabat¹⁸⁷*, et in cognitionem veritatis que mundo apparuit attrahebat : Sic ministri Ecclesie primo erudiunt venientes ad fidem, post peccata eorum redarguunt, deinde in baptismo Christi remissionem promittunt, et sic in cognitionem et dilectionem veritatis attrahunt.^CF ^bo

^bo ¶Fons : <revera> Glossa ordinaria (Io. 3, 22), [Strasbourg, 1481, t. 4, facsim., p. 231a marg.] ed Gloss-e : « Et baptizabat . Quantum catechumenis nondum baptizatis prodest doctrina fidei, tantum profuit baptisma Iohannis ante baptisma Christi. Quia sicut ille predicabat penitentiam et baptismum Christi prenuntiabat et etiam in cognitionem veritatis que mundo apparuit attrahebat, sic ministri Ecclesie primo erudiunt venientes ad fidem, post peccata eorum redarguunt, deinde remissionem in baptismo Christi promittunt et sic in dilectionem et cognitionem veritatis attrahunt».
<cuius fons> iohannes scotus eriugena, In Io., lib. 3, c. 8, CCCM 166, p. 93.7-17 sqq.; SChr. 180, p. 244.7-13 : «Quantum enim cathecuminis nondum baptizatis doctrina fidei prodest, tantum Iohannis baptisma baptizatis in eo, priusquam baptisma Christi subirent, profuit. Iohannes quippe paenitentiam praedicabat et baptismum Christi praenuntiabat et in cognitionem ueritatis, quae mundo apparuit, attraxit. Nonne similiter cotidie ministri faciunt ecclesiae? Erudiunt primo uenientes ad fidem; deinde peccata eorum redarguunt; deinde remissionem omnium peccatorum in baptismate promittunt; ac sic ad cognitionem et dilectionem ueritatis eos attrahunt».
¶Paral. Thomas de Aquino, Summae theologiae tertia pars, q. 38 a. 1 co. : «Respondeo dicendum quod conveniens fuit Ioannem baptizare, propter quatuor. [...] Quarto ut, ad poenitentiam homines inducens, homines praepararet ad digne suscipiendum Baptismum Christi. Unde Beda dicit quod, quantum catechumenis nondum baptizatis prodest doctrina fidei, tantum profuit Baptisma Ioannis ante Baptisma Christi. Quia sicut ille praedicabat poenitentiam, et Baptismum Christi praenuntiabat, et in cognitionem veritatis quae mundo apparuit attrahebat; sic ministri Ecclesiae, qui primo erudiunt, postea peccata eorum redarguunt, deinde in Baptismo Christi remissionem promittunt».
<Non hab.> Haimo Autissiodorensis in loc. cit. Würzburg, Universitatsbibliothek M.p.th.f. 15, f. 63r . [MM2021]

^CF ¶Codd. : La88 Li449 Ed1953 {SD2013}* {MM2021}

¹⁸⁵ catechumenis] scrips., catechuminis La88 Li449

¹⁸⁶ baptisma] baptismum Ed1953

¹⁸⁷ prenuntiabat] nuntiabat Ed1953

^marg.| {CIO3d8.9} CHRYSOSTOMUS. {hom.28} . − Discipulis autem Iesu baptizantibus, non cessavit Ioannes baptizans usque ad incarcerationem. Quod significat evangelista cum subdit : ^CG

^CG ¶Codd. : La88 Ed1953 {SD2013}

Numérotation du verset Io. 3,24

Nondum enim missus fuerat Ioannes in carcerem.

^marg.| {CIO3d8.10} BEDA. − Ecce aperte notat facta Christi ante Ioannem incarceratum; que alii preterierunt, incipientes ab his que post missum Ioannem in carcerem facta sunt.^CH

^CH ¶Codd. : La88 Ed1953 {SD2013}

^marg.| {CIO3d8.11} AUGUSTINUS. ¹⁸⁸* − Quare autem baptizabat Ioannes? Quia oportebat ut Dominus baptizaretur. Non solum autem baptizatus est ab eo, ne baptismus Ioannis melior baptismate Domini videretur.^CI ^bp

^bp ¶Fons : [a] Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 13, § 6.8-10, § 7.10-12, CCSL 36, p. 133-134 : «Si meministis (ecce iterum dico), dixi quare baptizabat Iohannes : quia oportebat ut Dominus baptizaretur [...]. [§ 7] : «Ergo ut ostenderetur melior baptismus quem daturus erat Dominus, et ille tamquam serui intellegeretur, ille tamquam Domini, baptizatus est Dominus, ut praeberet humilitatis exemplum; non solus autem baptizatus est ab eo, ne baptismus Iohannis melior baptismo Domini uideretur». [FG2018]

^CI ¶Codd. : La88 Ed1953 {SD2013}

¹⁸⁸ Augustinus La88 Li449 ] + In Ioannem Ed1953

^marg.| {CIO3d8.12} CHRYSOSTOMUS. ¹⁸⁹* {hom.28} . − Sed cuius gratia usque tunc baptizabat? Si enim cessasset, estimaretur zelo vel ira facere; sed persistens, non sibi ipsi gloriam acquirebat, sed Christo auditores mittebat. Et multo efficacius hoc faciebat quam discipuli Christi, quia insuspicabile eius erat testimonium, et maiorem gloriam apud omnes habebat. Ideo etiam adhuc baptizabat, ne discipulos suos in ampliorem zelum immitteret. Estimo autem et propter hoc permissam esse mortem Ioannis, et eo sublato de medio, Iesum maxime predicare cepisse, ut omnis multitudinis affectio ad Christum transiret, et non ultra his que de utroque erant sententiis scinderetur. Zelotype enim se habentes discipuli Ioannis ad Christi discipulos et ad ipsum Christum, quia viderunt discipulos Christi baptizantes, ceperunt dicere ad eos qui baptizabantur, quasi aliquid maius haberet baptisma Ioannis baptismate discipulorum Christi.
Unde subditur :

¹⁸⁹ Chrysostomus La88 ] + In Ioannem Ed1953

Numérotation du verset Io. 3,25

Facta est ergo questio ex discipulis Ioannis cum Iudeis de purificatione.

^marg.| Quoniam enim ipsi questionem moverunt, sed non Iudei, evangelista occulte monstrat, non dicens quod Iudeus quesivit, sed quod questio facta est ex discipulis Ioannis.^CJ

^CJ ¶Codd. : La88 Ed1953 {SD2013}

^marg.| {CIO3d8.13} AUGUSTINUS. ¹⁹⁰ − Intelligas ergo dixisse Iudeos maiorem esse Christum, et ad eius baptisma debere concurri, illi autem nondum intelligentes defendebant baptismum Ioannis. Ventum est ergo ad ipsum Ioannem, ut solveret questionem.^bq
Unde sequitur :

^bq ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 13, § 8.8-12, CCSL 36, p. 134 : «Intellegas dixisse iudaeos maiorem esse christum, et ad eius baptismum debere concurri. illi nondum intellegentes, defendebant baptismum iohannis. uentum est ad ipsum iohannem, ut solueret quaestionem». [FG2018]

¹⁹⁰ Augustinus Li449 Ed1953 ] lac. ad rubricam La88 , + In Ioannem Ed1953

Numérotation du verset Io. 3,26

Et venerunt ad Ioannem et dixerunt ei : Rabbi, qui erat tecum trans Iordanem, ecce baptizat¹⁹¹.

¹⁹¹ Ecce baptizat] om. La88

^marg.| {CIO3d8.14} CHRYSOSTOMUS. {hom.28} . − Hoc est quem tu baptizasti. Non autem dixerunt : quem tu baptizasti, quia coacti essent et vocis eius meminisse que super eum est delata; sed dicunt qui erat tecum , quasi qui discipuli ordinem habebat, nihil plus habens nobis, nunc se a te separans baptizat.
Addunt autem :

Cui etiam testimonium perhibuisti,

^marg.| Quasi dicant : quem tu clarum ostendisti, et circumspectum fecisti, eadem tibi audet. Et hoc est quod dicunt :

Ecce hic baptizat.

^marg.| Non autem in hoc solum estimabant se excitare eum, sed et in eo quod de reliquo ea que ipsorum erant reprobabantur.^CK
Unde subdunt :

^CK ¶Codd. : La88 Ed1953 {SD2013}

Et omnes veniunt ad eum.

^marg.| {CIO3d8.15} ALCUINUS. − Quasi dicerent¹⁹²* : Te dimisso omnes currunt ad baptismum illius quem tu baptizasti.^CL ^br

^br ¶Fons : <revera> Anselmus Laudunensis, Glosae super Io. (Io. 3, 25-26), CCCM 267, p. 59.219 sqq. : «Et nouissime uentum est ad Iohannem, ut solueret quaestionem quam habebant de discretione inter baptismum Christi et baptismum Iohannis ET DIXERUNT EI: RABBI, QUI ERAT TECUM TRANS IORDANEN? Quasi indignantes quod pluriores uenirent ad baptismum Christi dicunt: Te dimisso omnes concurrunt ad baptismum illius, quem tu baptizasti».[MM2022]

^CL ¶Codd. : La88 Li449 Mt366 Ed1953 {SD2013} {MM2020} {MM2022}

¹⁹² dicerent Li449 ] d. La88 Mt366 , dicat Ed1953

Numérotation du verset Io. 3,
distinctio 9

^marg.| {CIO3d9.1} CHRYSOSTOMUS. ¹⁹³* {hom.28} . − Interrogatus Ioannes, non vehementer discipulos increpat, timens ne ab eo separati, aliquid aliud operentur; sed remisse quodammodo eis loquitur.
Unde dicitur :

¹⁹³ Chrysostomus La88 ] + In Ioannem Ed1953

Numérotation du verset Io. 3,27

Respondit Ioannes et dixit eis : Non potest homo accipere quidquam, nisi fuerit ei datum de celo.

^marg.| Quasi dicat : etsi preclara sunt que Christi sunt, etsi omnes ad eum currunt, mirari non oportet : Deus enim est qui hoc facit. Humana enim facile deprehensibilia sunt, et imbecillia, et velociter defluunt; hec¹⁹⁴ autem non talia sunt. Non ergo sunt humanitus adinventa, sed divinitus ordinata. Si autem humilius loquitur de Christo, non mireris. Non enim erat conveniens¹⁹⁵ quod preassumptos a tali passione, scilicet invidie, ab initio doceret¹⁹⁶ omnia; sed interim vult eos terrere, ostendens quod ad impossibilia conantur, et quod Deo rebelles inveniuntur.^CM

^CM ¶Codd. : La88 Ed1953 {SD2013}

¹⁹⁴ Hec] hoc La88

¹⁹⁵ Conveniens] contingens La88

¹⁹⁶ Doceret] docet La88

^marg.| {CIO3d9.2} AUGUSTINUS. ¹⁹⁷ − Vel aliter. Hoc Ioannes de seipso dicit : quasi homo de celo accepi, ergo quia accepi ut aliquid essem, inanem¹⁹⁸ me vultis¹⁹⁹ esse, ut loquar contra veritatem?^CN ^bs

^bs ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 13, § 9.7-18, CCSL 36, p. 135 : «De quo putatis hoc dixisse Iohannem? De seipso : Quasi homo accepi, ait, de caelo. Intendat Caritas uestra. Non potest homo quidquam accipere, nisi fuerit ei datum de caelo. Ipsi uos mihi testimonium perhibetis quod dixerim : Ego non sum Christus. Tamquam dicens : Quid uos fallitis? uos ipsi mihi quomodo proposuistis istam quaestionem? Quid mihi dixistis? Rabbi, qui erat tecum trans Iordanem, cui tu testimonium perhibuisti. Nostis ergo quale testimonium illi perhibui; modo dicturus sum non esse illum, quem dixi esse? Ergo quia aliquid accepi de caelo ut aliquid essem, inanem me uultis esse, ut loquar contra ueritatem?». [FG2018]

^CN ¶Codd. : La88 Ed1953 {SD2013}

¹⁹⁷ Augustinus La88 Li449 ] + In Ioannem Ed1953

¹⁹⁸ Inanem] que an est La88

¹⁹⁹ Vultis] iustus La88

^marg.| {CIO3d9.3} CHRYSOSTOMUS. − Et vide quia hoc quod estimabant proponi²⁰⁰ in Christi subversione²⁰¹, quando dixerunt cui testimonium perhibuisti, hoc in eos convertit, dicens :

²⁰⁰ Poponi] proponunt La88

²⁰¹ Subversione] subversionem La88

Numérotation du verset Io. 3,28

Ipsi vos mihi testimonium perhibetis, quod dixerim : non sum ego Christus.

^marg.| Quasi dicat : si verum meum testimonium estimatis, dicite²⁰² quoniam illum mihi prehonorare oportet.
Unde subdit :

²⁰² Dicite] discite La88

Sed quoniam missus sum ante illum.

^marg.| Quasi dicat : minister sum, et ea que sunt eius qui me misit dico, non humana gratia blandiens ei, sed Patri eius qui me misit, ministrans.^CO

^CO ¶Codd. : La88 Ed1953 {SD2013}

^marg.| {CIO3d9.4} ALCUINUS. − Sed quasi ²⁰³* aliquis dicat : quandoquidem tu non es Christus, quis ergo es tu? vel quis est ille cui perhibes testimonium? Ad hoc respondet : Ille est sponsus; ego sum amicus sponsi, missus ut per me sponsa preparetur suo sponso.
Unde subditur :

²⁰³ quasi] si Ed1953

Numérotation du verset Io. 3,29

Qui habet sponsam, sponsus est.

^marg.| S ponsam dicit Ecclesiam ex omnibus gentibus congregatam, que virgo est integritate mentis, perfectione caritatis, unitate catholice fidei, concordia pacis, integritate anime et corporis, que habet sponsum²⁰⁴ de quo quotidie generat.^CP ^bt

^bt ¶Fons : Anselmus Laudunensis, Glosae super Io. (Io. 3, 29), CCCM 267, p. 59.236 sqq. : «QVI HABET SPONSAM SPONSVS EST. Quasi : Quandoquidem tu non es Christus, quid ergo es tu, uel quid est ille cui perhibes testimonium? Ad hoc respondet : Ille est sponsus, ego autem amicus sum sponsi, missus ut per me sponsa praeparetur suo sponso. Zelo sponsam non michi sed sponso, quia non est mea sponsa, sed Christus est sponsus, qui est rex omnis terrae, quem adorant omnes reges, cui seruiunt omnes gentes. QVI HABET SPONSAM, id est aecclesiam ex omnibus gentibus congregatam, quae uirgo est integritate mentis, perfectione caritatis, unitate catholicae fidei, concordia pacis, integritate animae et corporis, quae habet sponsum de quo cotidie generat». [MM2020]

^CP ¶Codd. : La88 Li449 Ed1953 {SD2013}* {MM2020}

²⁰⁴ Sponsum] sensum La88 * (corr. marg. al. m.)

^marg.| {CIO3d9.5} BEDA. − Ceterum frustra est virgo corpore que virgo non manet in mente. Hanc autem sponsam Christus in thalamo uteri virginalis sibi sociavit, et eamdem pretio sui sanguinis redemit.^CQ

^CQ ¶Codd. : La88 Ed1953 {SD2013}

^marg.| {CIO3d9.6} THEOPHYLACTUS. − Omnis etiam anime sponsus Christus est; sponsalium vero locus, ubi coniunctio efficitur, locus est baptismatis, sive Ecclesia. Dat vero arrham sponse, peccatorum remissionem, Spiritus Sancti communionem; perfectiora vero in futuro seculo retribuet dignis. Nullus autem alius est sponsus nisi solus Christus. Omnes namque doctores paranymphi existunt, sicut et precursor. Nullus enim bonorum largitor est nisi Dominus. Omnes alii ministri sunt bonorum, que dantur a Domino.^CR ^bu

^bu ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Ioannis (Io. 3, 29), PG 123, 1221A 5–B 1. [CGC2014]

^CR ¶Codd. : La88 Ed1953 {SD2013}

^marg.| {CIO3d9.7} BEDA. − Sponsam igitur suam Dominus amico suo, id est ordini predicatorum, commendavit²⁰⁵; qui eam non sibi sed Christo zelare debet.^CS
Unde subditur :

^CS ¶Codd. : La88 Li449 Ed1953 {SD2013}* {MM2020}

²⁰⁵ Commendavit] commendaverit La88

Amicus autem sponsi, qui stat²⁰⁶ et audit eum, gaudio²⁰⁷ gaudet propter vocem sponsi.

²⁰⁶ Stat] + qui La88 * (cancel.)

²⁰⁷ gaudio] om. La88

^marg.| {CIO3d9.8} AUGUSTINUS. ²⁰⁸ − Quasi dicat : Non est mea sponsa. Sed numquid non gaudes in nuptiis? Immo gaudeo²⁰⁹; ait quia amicus sponsi gaudio gaudet etc.²¹⁰*. ^CT ^bv

^bv ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 13, § 12.2-3, CCSL 36, p. 137 : «Redeamus, uideamus quid dicit iste : Qui habet sponsam, sponsus est; non est mea sponsa. Et non gaudes in nuptiis? Immo gaudeo, ait : Amicus autem sponsi, qui stat et audit eum, gaudio gaudet propter uocem sponsi». [FG2018]*

^CT ¶Codd. : La88 Li449 Ed1953 {SD2013}* {MM2020}

²⁰⁸ Augustinus] + In Ioannem Ed1953

²⁰⁹ gaudeo] gaudio cacogr. Li449

²¹⁰ amicus sponsi gaudio gaudet etc.] sum amicus sponsi Ed1953

^marg.| {CIO3d9.9} CHRYSOSTOMUS. ²¹¹* {hom.28} . − Sed qualiter qui dixit^bw : « Non sum dignus solvere²¹² corrigiam²¹³ calciamenti », amicum nunc seipsum dicit? Non quidem propter honoris equalitatem, sed multitudinem gaudii representare volens. Non enim in talibus ita ministri sponsi letantur sicut amici. Simul autem et condescendens eorum imbecillitati amicum²¹⁴ se dicit : quia enim estimabant eum morderi ab his que fiebant, ostendit quod non solum non mordetur, sed et valde gaudet, si sponsum sponsa²¹⁵ cognoscit.^CU

^bw Io. 1, 27.

^CU ¶Codd. : La88 Ed1953 {SD2013}

²¹¹ Chrysostomus La88 ] + In Ioannem Ed1953

²¹² Solvere] eius + La88

²¹³ Corrigiam] corrigias La88

²¹⁴ Amicum] cum La88 (après un espace blanc)

²¹⁵ Sponsum sponsa] sponsus sponsum La88

^marg.| {CIO3d9.10} AUGUSTINUS. ²¹⁶ − Sed [d] quare stat? Quia non cadit, quia humilis est. Vide stantem in solido :

²¹⁶ Augustinus La88 Li449 ] + In Ioannem Ed1953

Non sum dignus corrigiam calciamenti ei solvere.

^marg.| [e] Stat autem et audit eum. Si ergo cadit, non audit eum : ergo stare debet amicus sponsi²¹⁷ et audire, id est permanere in gratia quam accepit, et audire vocem ad quam gaudeat. [c] Non, inquit, gaudeo propter vocem meam, sed propter vocem sponsi gaudeo : ego in audiendo, ille in dicendo; ego auris, ille Verbum. [b] qui enim custodit sponsam vel uxorem amici sui dat quidem operam ut nullus alius ametur; sed si amari se pro amico voluerit, et uti voluerit commendata sibi, quam detestandus universo generi humano apparet? [a] Multos autem adulteros video, qui sponsam tanto pretio emptam possidere volunt, et id agunt verbis suis ut pro sponso amentur.^CV ^bx

^bx ¶Fons : [a] Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 13, § 10.7-18, CCSL 36, p. 135 : «Multos enim adulteros uideo, qui sponsam tanto pretio emtam, amatam foedam ut pulcra fieret, illo emtore, illo liberatore, illo decoratore, possidere uolunt; et id agunt uerbis suis, ut pro sponso amentur». [b] Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 13, § 11.10-14, CCSL 36, p. 136 : «Qualis ergo ille, qui custodiens sponsam uel uxorem amici sui, dat quidem operam ut nullus alius ametur, sed si se amari pro amico uoluerit, et uti uoluerit commendata sibi, quam detestandus uniuerso humano generei apparet?». Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 13, § 12.5-11, CCSL 36, p. 137 : «[c] Non, inquit, gaudeo propter uocem meam, sed propter uocem sponsi gaudeo. Ego sum in audiendo, ille in dicendo; ego sum enim illuminandus, ille lumen; ego sum in aure, ille Verbum. Ergo amicus sponsi stat et audit eum. [d] Quare stat? quia non cadit. Quare non cadit? quia humilis est. Vide stantem in solido : Non sum dignus corrigiam calceamenti eius soluere». [e] Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 14, § 2.17-22, CCSL 36, p. 141-142 : «Propter uocem sponsi gaudet amicus sponsi, ait, non propter uocem suam; et stat, et audit eum. Si ergo cadit, non audit eum; de illo enim quodam qui cecidit, dictum est : Et in ueritate non stetit; de diabolo dictum est. Ergo stare debet amicus sponsi et audire. Quid est stare? Permanere in gratia eius quam accepit. Et audit uocem ad quam gaudeat». [FG2018]

^CV ¶Codd. : La88 Ed1953 {SD2013}

²¹⁷ Sponsi] sponse La88

^marg.| {CIO3d9.11} CHRYSOSTOMUS. {hom.28} . − Vel aliter. Quod dicit qui stat, non sine causa posuit; sed indicans quod que sua sunt, iam cessaverunt, et quoniam eum de reliquo stare oportet et audire : quod quidem dicit, a parabola sermonem transferens ad propositum : quia enim sponsi et sponse mentionem fecerat, ostendit qualiter hec sponsalia fiant, quia per vocem et doctrinam : « Fides enim est ex auditu, auditus autem per verbum Dei »^by . Et quoniam ea que speraverat evenerunt, idcirco subdit :

^by Rm. 10, 17.

In hoc autem gaudium meum impletum est,

^marg.| id est perfectum est a me opus quod fieri oportebat et plus nihil operari possum de reliquo.^CW

^CW ¶Codd. : La88 Ed1953 {SD2013}

^marg.| {CIO3d9.12} THEOPHYLACTUS. − Unde nunc gaudeo, quod scilicet omnes illum attendunt. Si enim non accessisset ad sponsum sponsa, id est populus, tunc dolerem ego paranymphus.^CX ^bz

^bz ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Ioannis (Io. 3, 29), PG 123, 1220C6-9. [CGC2014]

^CX ¶Codd. : La88 Ed1953 {SD2013}

^marg.| {CIO3d9.13} AUGUSTINUS. ²¹⁸* − Vel aliter. In hoc gaudium meum impletum est, ut scilicet gaudeam ad vocem sponsi. habeo gratiam meam; plus non mihi assumo, ne²¹⁹ quod accepi amittam. Qui enim vult gaudere de se, tristis est; qui autem vult de Deo gaudere, semper gaudebit, quia Deus sempiternus est.^CY ^ca

^ca ¶Fons : [a] Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 14, § 2.13-15, § 3.1-4, CCSL 36, p. 141-142 : «[§ 2] Qui enim uult gaudere de se, tristis erit; qui autem de Deo uult gaudere, semper gaudebit, quia Deus sempiternus est [...]. [§ 3] : «Hoc ergo sequitur, et dicit Iohannes : Hoc ergo gaudium meum impletum est. Quod est gaudium ipsius? ut gaudeat ad uocem sponsi. Impletum est in me, habeo gratiam meam, plus mihi non assumo, ne et quod accepi amittam». [FG2018]

^CY ¶Codd. : La88 Ed1953 {SD2013}

²¹⁸ Augustinus La88 Li449 ] + In Ioannem Ed1953

²¹⁹ Ne] et + La88

^marg.| {CIO3d9.14} BEDA. − Gaudio autem gaudet homo propter vocem sponsi, cum intelligit²²⁰ non se debere gaudere de sapientia sua, sed de sapientia quam accepit a Domino. Quisquis enim in benefactis non gloriam suam vel laudem requirit, neque terrena lucra sed celestia cupit, hic amicus est sponsi.^CZ

^CZ ¶Codd. : La88 Ed1953 {SD2013}

²²⁰ Intelligit] intelligat La88

^marg.| {CIO3d9.15} CHRYSOSTOMUS. ²²¹* {hom.28} . − Deinde non solum circa presentia, sed etiam circa futura passionem invidie a se removit, dicens :

²²¹ Chrysostomus La88 ] + In Ioannem Ed1953

Numérotation du verset Io. 3,30

Illum oportet crescere, me autem minui.

^marg.| Quasi dicat : que nostra sunt, steterunt, et cessaverunt de reliquo; crescunt autem que sunt illius.^DA

^DA ¶Codd. : La88 Ed1953 {SD2013}

^marg.| {CIO3d9.16} AUGUSTINUS. ²²² − Sed quid est hoc illum oportet crescere? Deus nec crescit, nec minuitur. Sed Ioannes et Iesus, quod ad carnem attinet²²³, coevi erant. Sex menses, qui intererant, nullam distinguunt etatem. Magnum est hoc sacramentum. Antequam veniret Dominus, homines gloriabantur de se : venit ille homo, ut minueretur hominis gloria et augeretur gloria Dei. Sic enim venit ille ut dimitteret peccata, et homo confiteretur. Etenim confessio hominis, humilitas hominis, miseratio Dei, altitudo Dei²²⁴. Hanc autem veritatem etiam²²⁵ passionibus significaverunt Christus et Ioannes. Nam Ioannes capite minutus est, Christus autem²²⁶ in cruce exaltatus. Deinde natus est Christus, cum iam inciperent crescere dies; natus est Ioannes quando ceperant minui dies. Crescat²²⁷ ergo in nobis gloria Dei, et minuatur gloria nostra, ut in Deo crescat et nostra. Quanto autem magis intelligis Deum, videtur in te crescere Deus. Non autem in se crescit, sed semper perfectus est : sicut si curarentur alicuius oculi ex pristina cecitate, et inciperet videre paululum lucis, et alia die plus videret, videretur ei lux²²⁸ crescere; lux tamen perfecta est, sive ipse videat, sive non : sic enim et interior homo proficit quidem in Deo, et Deus in illo videtur crescere; ipse autem minuitur, ut a gloria sua decidat, et in gloria Dei surgat.^DB ^cb

^cb ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 14, § 4.4-24, § 5.1-44, CCSL 36, p. 143-144 : «[§ 4] Deus autem nec crescit, nec minuitur. Si enim crescit, perfectus non est; si minuitur, Deus non est. Iesus autem Deus quomodo crescit? Si ad aetatem, quia dignatus est esse homo, et fuit puer; et cum sit Verbum Dei, infans in praesepi iacuit, et cum ipse matrem suam condiderit, lac infantiae de matre suxit; quia creuit ergo Iesus aetate carnis, ideo forte, dictum est : Illum oportet crescere, me autem minui. Sed quare et hoc? Iohannes et Iesus, quod ad carnem pertinet, coaeui erant; sex menses inter se habebant, pariter creuerant; et si diutius ante mortem Dominus noster Iesus Christus uellet hic esse, et ipsum Iohannem hic secum esse, quomodo pariter creuerant, ita pariter senescere poterant; quare ergo, Illum oportet crescere, me autem minui? Primo, quia iam et Dominus triginta annorum erat; numquid iuuenis, si iam triginta annorum sit, adhuc crescere? Iam ab ipsa aetate uergere incipiunt homines, et declinare ad grauiorem aetatem, et inde ad senectutem. Sed et si pueri essent ambo, non diceret : Illum oportet crescere, me autem minui; sed diceret : Simul nos oportet crescere. Nunc autem triginta annorum ille, triginta et ille; sex menses qui intererant, nullam distinguunt aetatem; magis illud inuenit lectio quam aspectio. [§ 5] Quid ergo est, Illum oportet crescere, me autem minui? Magnum hoc sacramentum ! Intellegat Caritas uestra. Antequam ueniret Dominus Iesus, homines gloriabantur de se; uenit ille homo, ut minueretur hominis gloria, et augeretur gloria Dei. Etenim uenit ille sine peccato, et inuenit omnes cum peccato. Si sic uenit ille ut dimitteret peccata, Deus largiatur, homo confiteatur. Etenim confessio hominis, humilitas hominis, miseratio Dei, altitudo Dei. Si ergo uenit ille, dimittere homini peccata, agnoscat homo humilitatem suam, et Deus faciat misericordiam suam. Illum oportet crescere, me autem minui; hoc est, illum oportet dare, me autem accipere; illum oportet glorificari, me autem confiteri. Intellegat homo gradum suum, et confiteatur Deo, et audiat apostolum dicentem homini superbiento et elato, extollere se uolenti : Quid enim habes quod non accepisti? si autem accepisti, quid gloriaris quasi non acceperis? Intellegat ergo homo quia accepit, qui uolebat suum dicere quod non est eius, et minuatur; bonum est enim illi ut Deus in illo glorificetur. Ipse in se minuatur, ut in Deo augeatur. Haec testimonia et hanc ueritatem, etiam passionibus suis significauerunt Christus et Iohannes. Nam Iohannes capite minutus. Christus in cruce exaltatus; ut et ibi appareret quid est : Illum oportet crescere, me autem m t nui. Deinde natus est Christus cum iam inciperent crescere dies, natus est Iohannes quando coeperunt minui dies. Adtestata est ipsa creatura et ipsae passiones uerbis Iohannis dicentis, Illum oportet crescere, me autem minui. Crescat ergo in nobis gloria Dei, et minuatur gloria nostra, ut in Deo crescat et nostra. Hoc enim dicit apostolus, hoc dicit scriptura sancta : Qui gloriatur, in Domino glorietur. In te uis gloriam? crescere uis, sed malo tuo male crescis. Qui enim male crescit, iuste minuitur. Crescat ergo Deus qui semper perfectus est, crescat in te. Quanto enim magis intellegis Deum, et quanto magis capis, uidetur in te crescere Deus; in se autem non screscit, sed semper perfectus est. Intellegebas heri modicum, intellegis hodie amplius, intelleges cras multo amplius; lumen ipsum Dei crescit in te; ita uelut Deus crescit, qui semper perfectus manet. Quemadmodum si curarentur alicuius oculi ex pristina caecitate, et inciperet uidere paululum lucis, et alia die plus uideret, et tertia die amplius, uideretur illi lex crescere; lux tamen perfecta est, siue ipse uideat, siue non uideat. Sic est et interior homo : proficit quidem in Deo et Deus in illo uidetur crescere; ipse tamen minuitur, ut a gloria sua decidat, et in gloriam Dei surgat». [FG2018]

^DB ¶Codd. : La88 Ed1953 {SD2013}

²²² Augustinus La88 Li449 ] + In Ioannem Ed1953

²²³ Attinet] attinent La88

²²⁴ Altitudo dei] om. La88

²²⁵ Etiam] et La88

²²⁶ Autem] om La88

²²⁷ Crescat] crescerat La88

²²⁸ lux] sic Li449 Ed1953

^marg.| {CIO3d9.17} THEOPHYLACTUS. − Vel aliter. Sicut aliorum luminarium, adveniente sole, lumen extingui videtur, licet²²⁹ non sit secundum veritatem extinctum, sed a maiori occultatum; sic et precursor tamquam stella a sole celatus, minui dicitur. Crescit autem Christus prout paulatim manifestat se per miracula : non quod in virtutibus cresceret aut proficeret (hec nempe Nestorii est opinio), sed secundum ostensionem divinitatis eius.^DC ^cc

^cc ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Ioannis (Io. 3, 30), PG 123, 1220D6–1221A1. [CGC2014]

^DC ¶Codd. : La88 Ed1953 {SD2013}

²²⁹ Licet] cum La88

Numérotation du verset Io. 3,
distinctio 10

^marg.| {CIO3d10.1} CHRYSOSTOMUS. ²³⁰* {hom.29} . − Sicut vermis ligna corrodit et erugo ferrum, ita vana gloria nutrientem se perdit animam; ideo multo studio opus est ut hanc destruamus passionem. Unde Ioannes multis rationibus discipulos suos habentes passionem hanc²³¹, vix mitigat; post illa enim que antea dixerat, rursus eos aliis disponit sermonibus, dicens :

²³⁰ Chrysostomus La88 ] + In Ioannem Ed1953

²³¹ Habentes passionem hanc] hanc passionem habentes La88

Numérotation du verset Io. 3,31

Qui desursum venit, super omnes est.

^marg.| Quasi dicat : quia vos meum²³² extollitis testimonium, et ex hoc dicitis me esse digniorem fide, eo scilicet cui testimonium perhibui; hoc necesse est vos scire, quod non est eum qui de celis venit, fieri fide dignum ab eo qui terram habitat²³³; et hoc est quod dicit : Super omnes est , quia ipse sibi sufficiens, et quod omnibus incomparabiliter maior est.^DD

^DD ¶Codd. : La88 Ed1953 {SD2013}

²³² Meum] me non La88

²³³ Habitat] habitaut ante. corr. La88

^marg.| {CIO3d10.2} THEOPHYLACTUS. − Ipse enim Christus desursum venit a Patre descendens, et super omnes est, distinctus ab omnibus.^DE ^cd

^cd ¶Fons^G : Theophylactus , Enarratio in Evangelium Ioannis(Io. 3, 31), PG 123, 1221B11-13. [CGC2014]

^DE ¶Codd. : La88 Ed1953 {SD2013}

^marg.| {CIO3d10.3} ALCUINUS. − [1] Vel desursum venit, id est de altitudine humane nature, quam habuit ante peccatum primi hominis. De illa enim ²³⁴ altitudine assumpsit Verbum Dei humanam naturam. Non assumpsit culpam cuius assumpsit penam.
[2] Sequitur :

²³⁴ Enim] om. La88

Qui est de terra, de terra est,

^marg.| id est terrenus est,

et de terra loquitur,

^marg.| id est terrena loquitur. ^DF ^ce ^cf ^cg

^ce ¶Fons : <revera> [1] Glossa ordinaria (Io. 3, 31), [Strasbourg, 1481, t. 4, facsim., p. 231b marg.] ed. Sacra Pagina : «Qui desursum id est de altitudine humane nature ante peccatum primi parentis, quia de illa altitudine assumpsit Verbum Dei humanam naturam et non assumpsit culpam cuius assumpsit penam. [2] Qui enim de celo, id est de Patre venit duobus modis super omnia est. Primo super omnem humanitatem qui de ipsa priusquam peccaret venit. Secundo iuxta altitudinem Patris cui est equalis ».

^cf <ex quo> Petrus Lombardus, Sententiae , lib. 3, d. 16, c. 2, ed. I. Brady, p. 105.9-12: « De primo statu accepit immunitatem peccati; unde augustinus, illud ioannis euangelistae exponens: Qui desursum uenit, super omnes est, dicit christum uenisse desursum, id est de altitudine humanae naturae ante peccatum, quia de illa altitudine assumpsit uerbum dei humanam naturam, dum non assumpsit culpam, cuius assumpsit poenam ».
[2] Glossa ordinaria (Io. 3, 31), [Strasbourg, 1481, t. 4, facsim., p. 231b interl.] ed. Sacra Pagina : «

^cg Qui : Ioannes est de terra : natus ; de terra est : terrenus est ex se ; et de terra loquitur : et ecce terrena sapit et dicit, si vero divina ex illuminante est ».
<Non hab.> nec Alcuinus nec Anselmus Laudunensis. [MM2022]

^DF ¶Codd. : La88 Li449 Ed1953 {SD2013} {MM2022}

^marg.| {CIO3d10.4} CHRYSOSTOMUS. {hom.29} − Et nimirum non ex terra erant ei omnia : etenim animam habebat, et spiritum participabat non ex terra. qualiter igitur ipse de terra se esse dicit? nihil aliud per²³⁵ hoc ostendit occulte quam quod parvus est, utpote humi reptans²³⁶, et in terra natus, et nulla comparatione dignus ad Christum, qui nobis desuper venit. non autem dicit de terra loquitur, quoniam ex propria mente loquebatur; sed de terra se loqui dicit in comparatione ad Christi doctrinam; quasi dicat : parva et humilia sunt que mea sunt, comparata his que Christi sunt, qualia decens est suscipere terrestrem naturam in comparatione ad illum « in quo sunt omnes thesauri sapientie et scientie Dei absconditi »^ch .^DG

^ch Col. 2, 3.

^DG ¶Codd. : La88 Ed1953 {SD2013}

²³⁵ Per] om. La88

²³⁶ Utpote humi reptans] velud terrene veniens La88

^marg.| {CIO3d10.5} AUGUSTINUS. ²³⁷ − Vel quod dicit de terra loquitur, de homine dicebat quantum ad ipsum hominem pertinet. Si enim aliqua loquitur divina, illuminatus est a Deo; sicut Apostolus dicit^ci : « Non autem ego, sed gratia Dei mecum ». Ergo Ioannes, et quod ad Ioannem pertinet, de terra est, et de terra loquitur. Si quid divinum audivistis²³⁸ a Ioanne, illuminantis est, non recipientis.^DH ^cj

^ci 1Cor. 15, 10.

^cj ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 14, § 6.10-23, CCSL 36, p. 144-145 : «Quomodo ergo de terra loquitur? Sed de homine dicebat. Quantum ad ipsum hominem pertinet, de terra est, et de terra loquitur; si autem aliqua loquitur diuina, illuminatus est a Deo. Nam si non esset illuminatus, terra terram loqueretur. Ergo seorsum est gratia Dei, seorsum natura hominis. Modo naturam hominis interroga; nascitur et crescit, usitata ista hominum discit. Quid nouit nisi terram de terra? Humana loquitur, humana nouit, humana sapit; carnalis carnaliter aestimat, carnaliter suspicatur; ecce est totus homo. Veniat gratia Dei, illuminet tenebras illius, sicut dicit : Tu illuminabis lucernam meam, Domine; Deus meus, illumina tenebras meas; assumat mentem humanam, conuertat ad lucem suam; incipit iam dicere, quod apostolus dicit : Non ego autem, sed gratia Dei mecum; et : Viuo autem iam non ego, uiuit autem in me Christus. Hoc est : illum oportet crescere, me autem minui. Ergo Iohannes, quod ad Iohannem pertinet, de terra est, et de terra loquitur; si quid diuinum audisti a Iohanne, illuminantis est, non recipientis». [FG2018]

^DH ¶Codd. : La88 Ed1953 {SD2013}

²³⁷ Augustinus La88 # Li449 ] + In Ioannem Ed1953

²³⁸ Audivistis] audistis La88

^marg.| {CIO3d10.6} CHRYSOSTOMUS. {hom.29} . − Extincta igitur discipulorum passione, de reliquo cum ampliori propalatione loquitur de Christo. Nam ante hoc superfluum erat ista premittere, in mente audientium locum habere nondum valentia.^DI
Unde subditur ²³⁹* :

^DI ¶Codd. : La88 Li449 Ed1953 {SD2013}

²³⁹ subditur] sequitur Ed1953

Qui de celo²⁴⁰*.

²⁴⁰ celo] + venit Ed1953

^marg.| {CIO3d10.7} AUGUSTINUS. − Id est de Patre

venit

^marg.| duobus modis :

super omnes est.

^marg.| Primo super omnem humanitatem qui de ipsa, priusquam peccaret, venit. Secundo iuxta altitudinem Patris cui est equalis.^DJ ^ck

^ck ¶Fons :
<revera> Glossa ordinaria (Io. 3, 31), [Strasbourg, 1481, t. 4, facsim., p. 231b marg.] ed Gloss-e : «[1] Qui desursum . Id est de altitudine humane nature ante peccatum primi parentis, quia de illa altitudine assumpsit Verbum Dei humanam naturam et non assumpsit culpam cuius assumpsit penam. [2] Qui enim de celo , id est de Patre venit duobus modis super omnia est. Primo super omnem humanitatem qui de ipsa priusquam peccaret venit. Secundo iuxta altitudinem Patris cui est equalis». [MM2020]
<cuius fons> [2] iohannes scotus eriugena, In Io., lib. 3, c. 11, CCCM 166, p. 102.53 sqq. : «Duobus itaque modis unigenitus filius dei super omnia esse credendus est : primo, quia super omnem humanitatem exaltatur, qui de ipsa, priusquam peccaret, uenit; secundo, quod iuxta altitudinem diuinitatis, in qua patri aequalis est, omnem superat creaturam». [FG2018]*
<ex quo> [1] Petrus Lombardus, Sententiae, lib. 3, d. 16, c. 2, ed. I. Brady, p. 105.9-12 : «De primo statu accepit immunitatem peccati; unde augustinus, illud ioannis euangelistae exponens : Qui desursum uenit, super omnes est, dicit christum uenisse desursum, id est de altitudine humanae naturae ante peccatum, quia de illa altitudine assumpsit uerbum dei humanam naturam, dum non assumpsit culpam, cuius assumpsit poenam».
<Non hab.> Augustinus, Opera omnia.
¶Nota Thomas étend à toute la sentence de la Glose ordinaire l’attribution à Augustin du seul premier segment, lue dans les Sentences de Pierre Lombard. [MM2020]

^DJ ¶Codd. : La88 Li449 Ed1953 {SD2013} {FG2018} {MM2018}

^marg.| {CIO3d10.8} CHRYSOSTOMUS. ²⁴¹* {hom.29} . − Magnum autem quid et excelsum dicens de Christo, rursus ad humilius ducit sermonem, dicens :

²⁴¹ Chrysostomus La88 ] + In Ioannem Ed1953

Numérotation du verset Io. 3,32

Et quod vidit et audivit, hoc testatur,

^marg.| quia scilicet per sensus hos omnia certissime discimus, et digni fide estimamur esse magistri de his que visu suscepimus, vel auditu apprehendimus. Hoc de Christo astruere volens Ioannes dixit : Quod ²⁴² : V idit et audivit, hoc testatur, ostendens, quod nihil eorum que ab ipso dicebantur, falsum est, sed omnia vera sunt; quasi dicat : ego indigeo audire ea que ab illo dicuntur qui desuper venit, annuntians ea que vidit et audivit; id est que solus ipse manifeste novit.^DK

^DK ¶Codd. : La88 Ed1953 {SD2013}

²⁴² Quod] que + La88

^marg.| {CIO3d10.9} THEOPHYLACTUS. − Cum ergo audis quod Christus ea que audivit et vidit a Patre, loquitur, non putes quod a Patre indigeat²⁴³ addiscere; sed quia omnia quecumque naturaliter novit, a Patre²⁴⁴ habet, propter hoc a Patre audire dicitur, quecumque novit. Sed quid est quod Filius audivit a Patre? Forte Filius, Patris verbum audivit? Immo Filius Patris Verbum est.^DL ^cl

^cl ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Ioannis (Io. 3, 32), PG 123, 1221D13–1224A4. [CGC2014]

^DL ¶Codd. : La88 Ed1953 {SD2013}

²⁴³ A patre indigeat] indigeat a patre La88

²⁴⁴ Patre] habere + eras. La88

^marg.| {CIO3d10.10} AUGUSTINUS. ²⁴⁵ − Quando concipis verbum quod proferas, rem vis dicere, et ipsa rei conceptio in corde tuo iam verbum est. Quomodo ergo tu verbum quod²⁴⁶ loqueris, in corde habes, et apud te²⁴⁷ est, sic Deus edidit Verbum; hoc est, genuit Filium. Cum ergo Verbum Dei Filius sit, Filius autem locutus est nobis, non verbum suum, sed Verbum Patris se nobis loqui voluit, qui Verbum Patris loquebatur. Hoc ergo quomodo decuit et oportuit, dixit Ioannes.^DM ^cm

^cm ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 14, § 7.32-53, CCSL 36, p. 145-146 : «Quando concipis uerbum quod dicas — dicam enim, si potero, quod in nobis adtendamus, non unde illud comprehendamus — quando ergo concipis uerbum quod proferas, rem uis dicere, et ipsa rei conceptio in corde tuo iam uerbum est; nondum processit, sed iam natum est in corde, et manet ut procedat; adtendis autem ad quem procedat, cum quo loquaris; si latinus est, uocem latinam quaeris; si graecus est, uerba graeca meditaris; si punicus est, adtendis si nosti linguam punicam; pro diuersitate auditorum diuersas linguas adhibes, ut proferas uerbum conceptum; illud autem quod corde conceperas, nulla lingua tenebatur. Cum ergo Deus loquens, linguam non quaereret, et genus locutionis non adsumeret, quomodo auditus est a Filio, cum ipsum Filium sit locutus Deus? Quomodo enim tu uerbum quod loqueris, in corde habes, et apud te est, et ipsa conceptio spiritalis est, (nam sicut anima tua spiritus est, ita et uerbum quod concepisti, spiritus est; nondum enim accepit sonum ut per syllabas diuidatur, sed manet in conceptione cordis et in speculo mentis), sic Deus edidit Verbum, hoc est, genuit Filium. Et tu quidem ex tempore gignis uerbum etiam in corde, Deus sine tempore genuit Filium, per quem creauit omnia tempora. Cum ergo Verbum Dei Filius sit, Filius autem locutus est nobis, non uerbum suum, sed Verbum Patris, se nobis loqui uoluit, qui Verbum Patris loquebatur. Hoc ergo quomodo decuit, et oportuit, dixit Iohannes, quomodo potuimus, nos exposuimus. Cui ad cor nondum peruenit dignus de tanta re intellectus, habet quo se conuertat, habet quo pulset, habet a quo quaerat, habet a quo petat, habet a quo accipiat». [FG2018]

^DM ¶Codd. : La88 Ed1953 {SD2013}

²⁴⁵ Augustinus La88 # Li449 ] + In Ioannem La88 # Ed1953

²⁴⁶ Quod] + tu La88

²⁴⁷ te] se La88

Numérotation du verset Io. 3,
distinctio 11

^marg.| {CIO3d11.1} CHRYSOSTOMUS. ²⁴⁸* {hom.29} . − Dixerat : quod vidit et audivit hoc testatur ; quasi excusans, ne quia pauci interim credituri erant, falsa estimarentur esse que dicuntur; et propter hoc subdit :

²⁴⁸ Chrysostomus La88 ] + In Ioannem Ed1953

Et testimonium eius nemo accipit,

^marg.| id est pauci. Habebat enim discipulos, qui accipiebant testimonium eius in his que dicebantur. In hoc autem suos discipulos tangit nondum credentes in eum. Simul etiam iudaicam ostendit insensibilitatem, sicut et in principio evangelii dictum est^cn : « In propria venit et sui eum non receperunt ». Vel aliter :^DN

^cn Io. 1, 11.

^DN ¶Codd. : La88 Li449 (37rb) Ed1953 {SD2013}

^marg.| {CIO3d11.2} AUGUSTINUS. ²⁴⁹* − Est quidam populus preparatus ad iram Dei damnandus cum diabolo. Horum nemo accipit testimonium Christi. Attendit ergo in spiritu divisionem, in genere autem humano commixtionem. Et quod nondum locis separatum est, separavit cordis aspectu et vidit duos populos, infidelium et fidelium. Attendit infideles et ait : E t testimonium eius nemo accipit . Deinde tulit se a sinistra et aspexit ad dexteram et secutus ait :

²⁴⁹ Vel aliter – Augustinus] inv. Ed1953 , + In Ioannem Ed1953

Numérotation du verset Io. 3,33

Qui autem acceperit²⁵⁰ eius testimonium signavit.^DO ^co

^co ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 14, § 8.4-35, CCSL 36, p. 146-147 : «Est quidam populus praeparatus ad iram Dei, damnandus cum diabolo; horum nemo accipit testimonium Christi. Nam si omnino nemo, nullus homo; quid est quod sequitur, Qui autem accepit testimonium eius, signauit quia Deus uerax est? Certe ergo non nemo, si tu ipse dicis : Qui accepit testimonium eius, signauit quia Deus uerax est. Responderet ergo fortasse Iohannes interrogatus, et diceret : Noui quid dixerim, nemo. Est enim quidam populus natus ad iram Dei, et ad hoc praecognitus. Qui sint enim credituri, et qui non sint credituri, nouit Deus; qui sint perseueraturi in eo quod crediderunt, et qui sint lapsuri, nouit Deus, et numerati sunt Deo omnes futuri in uitam aeternam; et nouit iam illum populum distinctum. Et si ipse nouit, et prophetis dedit nosse per Spiritum suum, dedit et Iohanni. Adtendebat ergo Iohannes, non oculo suo; nam quantum ad ipsum pertinet, terra est, et de terra loquitur; sed in ea gratia Spiritus, quam accepit a Deo, uidit quemdam populum impium, infidelem; adtendens illum in infidelitate sua, ait : Testimonium eius qui uenit de caelo, nemo accipit. Quorum nemo? Eorum qui ad sinistram futuri sunt, eorum quibus dicetur : Ite in ignem aeternum, qui praeparatus est diabolo et angelis eius. Qui ergo accipiunt? Uli qui ad dexteram futuri sunt, illi quibus dicetur : Venite, benedicti Patris mei, percipite regnum quod uobis paratum est ab origine mundi. Adtendit ergo in spiritu diuisionem, in genere autem humano commixtionem; et quod nondum locis separatum est, separauit intellectu, separauit cordis adspectu; et uidit duos populos, fidelium et infidelium; adtendit infideles, et ait : Qui de caelo uenit, supra omnes est; et quod uidit et audiuit, hoc testatur; et testimonium eius nemo accipit. Deinde transtulit se a sinistra, et adspexit ad dexteram, et secutus ait : Qui accepit testimonium eius, signauit quia Deus uerax est». [FG2018]

^DO ¶Codd. : La88 Li449 Ed1953 {SD2013} {MM2020}

²⁵⁰ acceperit] om. Li449

^marg.| {CIO3d11.3} CHRYSOSTOMUS. {hom.29} . − Id est monstravit; et adhuc augens timorem, addit : quoniam Deus verax est, ostendens quoniam non aliter quis discredet huic, nisi falsi arguerit Deum, qui misit illum, quia nihil extra ea que sunt Patris loquitur.^DP
Et hoc est quod subdit :

^DP ¶Codd. : La88 Ed1953 {SD2013}

Numérotation du verset Io. 3,34

Quem enim misit Deus, verba Dei loquitur.

^marg.| {CIO3d11.4} ALCUINUS. − Vel aliter. Signavit , id est signum posuit in corde suo, quasi singulare et speciale aliquid, hunc esse verum Deum²⁵¹, qui passus est ad salutem humani generis.^DQ ^cp

^cp ¶Fons : Alcuinus , In Io. 3, 33, lib. 2, c. 6, PL 100, 789A : «Signavit, dixit; hoc est, signum posuit in corde suo, quasi singulare et speciale aliquid, hunc esse Deum verum, qui missus est ob salutem humani generis».
¶Paral. Thomas de Aquino, In Io., c. 3, lec. 6, Marietti, n° 539 : «Debitum autem fidei est ut homo veritati divinae se supponat; et ideo dicit quod si pauci testimonium eius accipiunt, tamen aliqui accipiunt; unde dicit qui autem acceperit eius testimonium; idest quicumque sit ille, signavit, idest signum quoddam in corde suo ponere debet seu posuit, quod ipse Christus est Deus ».
<Non hab.> Anselmus Laudunensis. [MM2022]

^DQ ¶Codd. : La88 Li449 Ed1953 {SD2013} {MM2020}

²⁵¹ Deum] om. La88

^marg.| {CIO3d11.5} AUGUSTINUS. ²⁵² − Quid est quia²⁵³ Deus verax est , nisi quia “homo mendax est”^cq , et Deus verax est? Quia nemo hominum potest dicere quid veritas est, nisi illuminetur ab eo qui mentiri non potest. Deus ergo verax, Christus autem Deus. Vis probare? Accipe testimonium eius, et invenies²⁵⁴. Sed si nondum²⁵⁵ intelligis Deum, nondum accepisti testimonium eius. Ipse ergo Christus est Deus verax, et misit illum Deus. Deus misit Deum. Iunge ambos, unus Deus : hoc enim quem misit Deus , de Christo dicebat, ut se ab ipso²⁵⁶ distingueret. Quid autem? Ipsum Ioannem nonne Deus misit? Sed vide quid adiungat : N on enim ad mensuram dat Deus spiritum. Hominibus ad mensuram dat, unico Filio non dat ad mensuram. “Alii quidem datur per spiritum sermo sapientie, alii sermo scientie”^cr; aliud habet ille²⁵⁷, et aliud iste habet²⁵⁸. Mensura divisio quedam donorum est, sed Christus que dat, non ad mensuram accepit.^DR ^cs

^cq Cf. Ps. 115, 2; Rm. 3, 4.

^cr Cf. 1Cor. 12, 8.

^cs ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 14, § 8.36-44, § 9.2-3, § 10.1-32, CCSL 36, p. 147-148 : «[§ 8] Quid est signauit quia Deus uerax est, nisi, homo mendax est, et Deus uerax est? Quia nemo hominum potest dicere quod ueritatis est, nisi illuminetur ab eo qui mentiri non potest. Deus ergo uerax, Christus autem Deus. Vis probare? Accipe testimonium eius, et inuenis : Qui enim accepit testimonium eius, signauit quia Deus uerax est. Quis? Ipse qui de caelo uenit et supra omnes est, Deus uerax est. Sed si nondum illum intellegis Deum, nondum accepisti testimonium eius; accipe, et signas, praesumenter intellegis, definienter agnoscis quia Deus uerax est. [§ 9] Quem enim misit Deus, uerba Dei loquitur. Ipse est Deus uerax, et misit illum Deus; Deus misit Deum. Iunge ambos, unus Deus, Deus uerax missus a Deo. De singulis interroga, Deus; et de ambobus interroga, Deus [...]. [§ 10] Quem enim misit Deus, uerba Dei loquitur. Hoc utique de Christo dicebat, ut se ab illo distingueret. Quid enim? Ipsum Iohannem nonne Deus misit? An non ipse dixit : Missus sum ante eum, et : Qui me misit baptizare in aqua; et de illo dictum est : Ecce mitto angelum meum ante te, et praeparabit uiam tuam? Nonne et ipse uerba Dei loquitur, de quo etiam dictum est, quod sit amplius quam propheta? Si ergo et ipsum Deus misit, et uerba Dei loquitur, quomodo ad distinctionem, de Christo eum dixisse accipimus : Quem enim misit Deus, uerba Dei loquitur? Sed uide quid adiungat : Non enim ad mensuram dat Deus Spiritum. Quid est hoc : Non enim ad mensuram dat Deus Spiritum? Inuenimus quia ad mensuram dat Deus Spiritum. Audi apostolum dicentem : Secundum mensuram donationis Christi. Hominibus ad mensuram dat, unico Filio non dat ad mensuram. Quomodo hominibus ad mensuram? Alii quidem datur per Spiritum sermo sapientiae; alii sermo scientiae secundum eumdem spiritum; alii fides in eodem spiritu, alii prophetia, alii diiudicatio spirituum, alii genera linguarum, alii donatio cuгaго tionum. Numquid omnes apestoli? numquid omnes prophetae? numquid omnes doctores? numquid omnes uirtutes? numquid omnes dona habent sanitatum? numquid omnes Unguis loquuntur? numquid omnes interpretantur. Aliud habet iste, aliud ille; et quod habet ille, non habet iste. Mensura est, diuisio quaedam donorum est. Ergo hominibus ad mensuram datur, et concordia ibi unum corpus facit. Quomodo aliud accipit manus ut operetur, aliud oculus ut uideat, aliud auris ut audiat, aliud pes ut ambulet; anima tamen una est quae agit omnia, in manu ut operetur, in pede ut ambulet, in aure ut audiat, in oculo ut uideat; sic sunt etiam diuersa dona fidelium, tamquam membris ad mensuram cuique propriam distributa. Sed Christus qui dat, non ad mensuram accipit». [FG2018]

^DR ¶Codd. : La88 Ed1953 {SD2013}

²⁵² Augustinus La88 Li449 ] + In Ioannem Ed1953

²⁵³ Quia] quod La88

²⁵⁴ Invenies] invenit La88

²⁵⁵ Nondum] illum + La88

²⁵⁶ Ipso] illo La88

²⁵⁷ Ille] illde ante corr. La88

²⁵⁸ Iste habet] habet iste La88

^marg.| {CIO3d11.6} CHRYSOSTOMUS. {hom.29} . − Spiritum autem hic actionem Spiritus²⁵⁹* dicit : vult enim ostendere quoniam omnes quidem nos in mensura spiritus actiones²⁶⁰ suscipimus. Christus autem omnem spiritus suscipit actionem. Qualiter igitur²⁶¹ erit dignus suspectus haberi? Nihil enim dicit quod non Dei est, neque quod non spiritus est; et interim de Deo Verbo nihil loquitur, sed a Patre et Spiritu dignam fide facit doctrinam. Nam quoniam Deus est, sciverant; et quoniam Spiritus est, noverant, etsi non decentem de eo opinionem habebant, quoniam autem Filius est nesciverant.^DS

^DS ¶Codd. : La88 Ed1953 {SD2013}

²⁵⁹ Spiritus] + sancti Ed1953

²⁶⁰ actiones] actionis ante corr. La88

²⁶¹ igitur] itaque La88

^marg.| {CIO3d11.7} AUGUSTINUS. ²⁶² − Quia ergo de Filio dixerat :

²⁶² Augustinus La88 Li449 ] + In Ioannem Ed1953

Non ad mensuram dat Deus spiritum,

^marg.| subiungit :

Numérotation du verset Io. 3,35

Pater diligit Filium.

^marg.| Et adiecit :

Et omnia dedit in manu eius,

^marg.| ut nosses et hic distincte, quoniam dictum est : Pater diligit Filium . Pater enim diligit Ioannem aut Paulum, et tamen non omnia dedit in manu eorum. Pater diligit Filium, sed quomodo Filium non quomodo Dominus servum; quomodo unicum, non quomodo adoptatum. Itaque omnia dedit in manu eius , ut tantus sit Filius quantus est Pater. Ergo cum ad nos dignatus est mittere Filium, non putemus nobis aliquid minus missum quam est Pater.^DT ^ct

^ct ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 14, § 11.36-44, CCSL 36, p. 147 : «Audi enim adhuc quid sequitur, quia de Filio dixerat : Non enim ad mensuram dat Deus Spiritum; Pater diligit Filium, et omnia dedit in manu eius. Adiecit : Omnia dedit in manu eius, ut nosses et hic qua distinctione dictum sit : Pater diligit Filium. Quare enim? Pater non diligit Iohannem? et tamen non omnia dedit in manu eius. Pater non diligit Paulum? et tamen non omnia dedit in manu eius. Pater diligit Filium, sed quomodo Pater Filium, non quomodo dominus seruum; quomodo Vnicum, non quomodo adoptatum. Itaque omnia dedit in manu eius. Quid est omnia? Vt tantus sit Filius, quantus est Pater. Ad aequalitatem enim sibi genuit eum, cui rapina non esset in forma Dei esse aequalem Deo. Pater diligit Filium, et omnia dedit in manu eius. Ergo cum ad nos dignatus est mittere Filium, non putemus aliquid minus nobis missum quam est Pater. Pater mittens Filium, se alterum misit». [FG2018]
¶Paral. CMT3d8.8 =d7.24; CIO3d11.7 . [MM2020]

^DT ¶Codd. : La88 Ed1953 {SD2013}

^marg.| {CIO3d11.8} THEOPHYLACTUS. − Sic ergo secundum divinitatem omnia dedit Pater Filio natura, non gratia. Vel dedit omnia in manu eius, secundum humanitatem; Dominatur enim omnium²⁶³ eorum et que in celo et que in terra sunt.^DU ^cu

^cu ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Ioannis (Io. 3, 35), PG 123, 1225A3-8. [CGC2014]

^DU ¶Codd. : La88 Ed1953 {SD2013}

²⁶³ Omnium] om. La88

^marg.| {CIO3d11.9} ALCUINUS. − Et quia omnia sunt in manu eius , ergo et vita eterna. ^DV ^cv
Unde subdit :

^cv ¶Fons : Anselmus Laudunensis, Glosae super Io. (Io. 3, 36), CCCM 267, p. 63.338 sqq. : «QVI CREDIT IN FILIVM HABET VITAM AETERNAM. Et quia omnia sunt in manu eius, ergo et uita aeterna»
<ex quo> Cf. Glossa ordinaria (Io. 3, 36), [Strasbourg, 1481, t. 4, facsim., p. 232a interl.] ed Gloss-e : « Qui credit in filium qui est vita eterna». [MM2020]

^DV ¶Codd. : La88 Li449 Ed1953 {SD2013} {MM2020}

Numérotation du verset Io. 3,36

Qui credit in Filium, habet vitam eternam.

^marg.| {CIO3d11.10} BEDA. − Non debet hic intelligi fides que verbo tenus tenetur, sed que operibus adimpletur.^DW

^DW ¶Codd. : La88 Li449 Ed1953 {SD2013} {MM2020}

^marg.| {CIO3d11.11} CHRYSOSTOMUS. {hom.30} . − Non enim hic dicit quod credere in Filium sufficiat²⁶⁴ ad vitam habendam perpetuam, cum ipse alibi dicat ^cw : « Non omnis qui dicit mihi : Domine, Domine, intrabit in regnum celorum ». Sed et que in spiritum est blasphemia, sufficit sola mittere in gehennam. Sed etsi in Patrem et Filium et Spiritum sanctum quis recte crediderit, ne estimemus sufficere ad salutem. Opus est enim²⁶⁵ nobis vita et conversatione recta. Deinde sciens non ita promissione bonorum multos adduci ut terribilium minis, in hoc sermonem concludit, dicens :

^cw Mt. 7, 21.

²⁶⁴ Sufficiat] sufficit La88

²⁶⁵ Enim est] est enim La88

Qui autem incredulus est Filio, non videbit vitam, sed ira Dei manet super eum.

^marg.| Vide qualiter hic ad Patrem reducit eum qui est supplicii sermonem. Non enim dixit : ita Filii, quamvis ipse sit Iudex, sed Patrem iudicem²⁶⁶ instituit, magis terrere volens. et non dicit manebit in eo, sed super eum, ostendens quoniam numquam ab eo desistet, ut enim non estimet quis mortem esse temporaneam, dixit : Non videbit vitam .^DX

^DX ¶Codd. : La88 Ed1953 {SD2013}

²⁶⁶ Iudicem] eis La88

^marg.| {CIO3d11.12} AUGUSTINUS. ²⁶⁷* − Et [a] non dixit ira Dei venit ad eum, sed manet super eum, quia omnes qui nascuntur²⁶⁸ mortales, habent secum iram Dei, quam accepit primus Adam. Venit Filius Dei, non habens peccatum, et indutus est mortalitate : [c] mortuus est ut vivas. [b] Qui ergo non vult credere in Filium, ira Dei manet super eum, de qua²⁶⁹ dicit Apostolus^cx : « Eramus natura filii ire ».^DY ^cy

^cx Eph. 2, 3.

^cy ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 14, § 13.5-19, CCSL 36, p. 150 : «[a] Non dixit : Ira Dei uenit ad eum; sed, ira Dei manet super eum. Omnes qui nascuntur mortales, habent secum iram Dei. Quam iram Dei? Quam accepit primus Adam. Si enim peccauit primus homo, et audiuit : Morte morieris, factus est mortalis ille, et coepimus nasci mortales, cum ira Dei nati sumus. Venit inde Filius non habens peccatum, et indutus est carne, indutus est mortalitate. Si ille nobiscum communicauit iram Dei, nos pigri sumus cum illo communicare gratiam Dei? [b] Qui ergo non uult credere in Filium, ira Dei manet super eum. Quae ira Dei? De qua dicit apostolus : Fuimus et nos natura filii irae sicut et ceteri. Omnes ergo filii irae, quia de maledicto mortis uenientes. Crede in Christum factum pro te mortalem, ut illum capias immortalem; quando enim ceperis eius immortalitatem, nec tu eris mortalis. Viuebat, moriebaris; [c] mortuus est, ut uiuas. Adtulit gratiam Dei, abstulit iram Dei. Deus uicit mortem, ne mors uinceret hominem». [FG2018]

^DY ¶Codd. : La88 Ed1953 {SD2013}

²⁶⁷ Augustinus La88 Li449 ] + In Ioannem Ed1953

²⁶⁸ Nascuntur] neque La88

²⁶⁹ Qua] quo ante corr. La88

Comment citer cette page ?
Martin Morard et alii, ed., Thomas de Aquino. Catena aurea (Io. Capitulum 3), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 23/11/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=catena&numLivre=58&chapitre=58_3)

Signaler un complément d'information

Notes :

<58. - Ioannis evangelium>

Capitulum 3

<58. Catena aurea in Ioannem>

Capitulum 3