Glossa ordinaria

Capitulum 22

Numérotation du verset Lc. 22,1 

Appropinquabat autem dies festus azymorum qui dicitur Pascha1.
1 Approbinquabat CorS1 (temporis est quod patet in greco idest venerat)
Numérotation du verset Lc. 22,2 

Et querebant principes sacerdotum et scribe quomodo Iesum2 interficerent.
2 Iesum Cas574 ΩS Catena Rusch] eum Weber
Timebant vero3 plebem.
3 vero CorS1 (al.) ΩS Catena Rusch Weber ] enim CorS1=Cor3 (grec.)
Numérotation du verset Lc. 22,3 

Intravit4 autem Satanas in Iudam qui cognominabatur5 Scarioth6 unum de duodecim.
4 Intravit Catena etc. ] Intraverat Cas574 |
5 cognominabatur Weber (P D C) Cas574 ΩS Rusch Clementina] cognominatur Weber (S Z) Φ Catena Weber, vocatur A, vocabatur M, vocabitur G |
6 Sc(h)arioth Cas574 Catena Rusch Weber] Iscariotes Clementina |
Numérotation du verset Lc. 22,4 

Et abiit
et locutus est cum principibus sacerdotum et
magistratibus quemadmodum illum traderet eis.
Numérotation du verset Lc. 22,5 

Et gavisi sunt7 et pacti sunt pecuniam illi dare.
7 sunt Catena Rusch Weber] om. Cas574
Numérotation du verset Lc. 22,6 

Et spopondit et querebat opportunitatem ut traderet illum sine turbis.
Numérotation du verset Lc. 22,7 

Venit autem dies azymorum
in qua necesse erat occidi Pascha.
Numérotation du verset Lc. 22,8 

Et misit Petrum et Ioannem dicens: Euntes parate8 nobis Pascha ut manducemus.
8 parate Cas574 Catena etc. ] paretis ΩS (tantum)
Numérotation du verset Lc. 22,9 

At illi dixerunt: Ubi vis paremus?
Numérotation du verset Lc. 22,10 

Et dixit ad eos: Ecce introeuntibus vobis in civitatem9, occurret vobis homo quidam10* amphoram aque portans.
9 civitatem] civitate Cas574 |
10 quidam Cor2F (grec. anti.) (parisiensis1) Cas574 ΩS ] om. ( parisiensis² canc<ellavit>) Catena Rusch Clementina |
Sequimini eum in domum in quam11 intrat
11 quam ΩS Cas574 Catena Rusch] qua Weber
Numérotation du verset Lc. 22,11 

et dicetis patrifamilias domus: Dicit tibi magister ubi est diversorium ubi Pascha cum discipulis meis manducem?
Numérotation du verset Lc. 22,12 

Et ipse ostendet vobis12 cenaculum magnum stratum et ibi parate.
12 ostendet vobis ΩS Cas574 Rusch] inv. Catena Weber
Numérotation du verset Lc. 22,13 

Euntes autem invenerunt sicut dixit illis13 et paraverunt Pascha.
13 illis ( parisiensis²)] + Ihesu Cor2V ( parisiensis* can<cellavit>) ΩS
Numérotation du verset Lc. 22,14 

Et cum facta esset hora
discubuit et duodecim apostoli14
14 apostoli] discipuli Cas574
cum eo.
Numérotation du verset Lc. 22,15 

Et ait illis: Desiderio desideravi hoc Pascha manducare vobiscum antequam patiar.
Numérotation du verset Lc. 22,16 

Dico enim vobis quia ex hoc
non manducabo illud
donec impleatur in regno Dei.
Numérotation du verset Lc. 22,17 

Et accepto calice
gratias egit et dixit: Accipite et dividite inter vos15.
15 et dividite – inter vos] inv. Cas574
Numérotation du verset Lc. 22,18 

Dico enim vobis quod non bibam de generatione vitis16 donec veniat regnum Dei17*.
16 vitis ( parisiensis²) Cas574 Rusch Weber] + huius Cor2F (hius!) ( parisiensis* can<cellavit>) Wordsworth (E b f) ΩS |
17 veniat– regnum Dei Cas574 ΩS] inv. Catena Rusch Weber |
Numérotation du verset Lc. 22,19 

Et, accepto pane, gratias egit et fregit
et dedit eis dicens: Hoc est corpus meum
quod pro vobis datur18.
18 datur Cor2 F (grec. anti.) Cor4 F (parisiensis cor.) Catena Rusch Weber ] tradetur Cas574 ΩS
Hoc facite
in meam commemorationem.
Numérotation du verset Lc. 22,20 

Similiter et calicem,
postquam cenavit dicens: Hic est calix Novum Testamentum19
19 (Hic est calix) Novum Testamentum Cor2 F (grec. anti.) Cas574 ΩS* ( ut vid. )] Novi Testamenti ΩS² ( in ras. )
in sanguine meo20,
20 sanguine meo Cas574 ] inv. ΩS
qui21 pro vobis
21 qui Catena Rusch] quod Weber
fundetur22*.
22 fundetur Catena ΩS ] effundetur Rusch , funditur Weber, tradetur Cas574
Numérotation du verset Lc. 22,21 

Verumtamen ecce23
23 ecce] om. Cas574
manus tradentis me mecum est in mensa.
Numérotation du verset Lc. 22,22 

Et quidem Filius hominis secundum quod definitum est vadit.
Verumtamen ve homini illi24 per quem tradetur25.
24 homini illi Catena Cas574 Rusch] inv. Weber |
25 tradetur Catena Rusch] traditur Weber; illegibilis Cas574 |
Numérotation du verset Lc. 22,23 

Et ipsi ceperunt querere inter se26 quis esset27 ex eis qui hoc facturus esset28.
26 querere inter se Cor2F (gr. anti.) (parisiensis² cor.) Cas574 |
27 esset Catena etc. ] om. Cas574 |
28 facturus esset Cor2F (gr. anti.) (parisiensis² cor.) Cas574 |
Numérotation du verset Lc. 22,24 

Facta est autem29 et contentio30 inter eos quis eorum videretur esse maior.
29 autem Catena Cas574] om. ΩS |
30 contentio] PHILONIKIA PHILOMINIA (?) id est amor victorie CorS1 (gr.) , PHYLONIKIA id est amor victorie Cor3 (Gl.), [*]tentio obsc. Cas574 |
Numérotation du verset Lc. 22,25 

Dixit autem eis:
Reges gentium dominantur eorum
et qui potestatem habent
super eos benefici vocantur.
Numérotation du verset Lc. 22,26 

Vos autem non sic
sed qui maior est in vobis
fiat sicut iunior31
31 iunior Cas574 etc.] minor Clementina
et qui precessor32 est
32 precessor] IGUMENOS id est dux CorS1 (G.)= Cor3 (Gl.)
sicut ministrator.
Numérotation du verset Lc. 22,27 

Nam quis maior est
qui recumbit an qui ministrat? Nonne qui recumbit? Ego autem
in medio vestrum sum sicut qui ministrat.
Numérotation du verset Lc. 22,28 

Vos autem estis qui permansistis mecum in temptationibus meis.
Numérotation du verset Lc. 22,29 

Et ego dispono vobis sicut disposuit mihi Pater meus regnum
Numérotation du verset Lc. 22,30 

ut edatis et bibatis
super mensam meam in regno meo33
33 in regno meo BL24142 P9380 Weber (Z P Φ) Wordsworth (B E Θ Κ Ο Q V W X Z) Catena Rusch Clementina] om. Cas574, in regno Amiatinus Cava P9389 To22 Wordsworth (G I J M R T Y) Weber
et sedeatis super thronos34
34 thronos ΩS Rusch Weber] + duodecim E Catena Cas574 cum graec. (א D X etc.) et Mt. 19:28
iudicantes duodecim tribus Israel.
Numérotation du verset Lc. 22,31 

Ait autem Dominus Simoni: Simon35
35 Simoni Simon Φ Cas574 Catena Rusch ] (Dixit autem Dominus:) Simon Simon (ecce sathanas) CorS1 Cor3 (grec.), Petro Simon Simon P, Simon Simon Weber
ecce Satanas expetivit vos ut cribraret sicut triticum.
Numérotation du verset Lc. 22,32 

Ego autem rogavi pro te ut non36 deficiat fides tua.
36 non Cas574 Li448 Rusch Weber] om. Li448@
Et tu aliquando conversus confirma fratres tuos.
Numérotation du verset Lc. 22,33 

Qui dixit ei: Domine, tecum paratus sum37 et in carcerem et in mortem38 ire.
37 tecum paratus sum Cas574 Li448 Rusch Weber ] tecum sum paratus Li448@ , sum tecum paratus inv. ΩS |
38 et in carcerem – et in morte] inv. Cas574 |
Numérotation du verset Lc. 22,34 

At39 ille dixit: Dico tibi, Petre, non cantabit hodie gallus donec ter abneges nosse me.
39 At ΩS Rusch Clementina ] Et Cas574 Catena Weber
Numérotation du verset Lc. 22,35 

Et dixit eis: Quando misi vos sine sacculo et pera et calciamentis
numquid aliquid defuit vobis? At illi dixerunt: Nihil.
Numérotation du verset Lc. 22,36 

Dixit ergo eis: Sed nunc qui habet sacculum tollat similiter et peram
et qui non habet40 vendat tunicam suam et emat gladium.
40 habet] + gladium Cas574
Numérotation du verset Lc. 22,37 

Dico enim vobis quoniam41* adhuc hoc42 quod scriptum est
41 quoniam ΩS Catena Weber ] quomodo Rusch |
42 hoc ΩS Li448 Rusch Weber] om. Li448@ |
oportet impleri in me et43 cum iniquis44 deputatus est. Etenim ea que sunt de me
43 et Cas574 Catena ΩS Rusch ] + quod Weber |
44 iniquis ΩS Catena Rusch ] iniustis Weber |
finem habent.
Numérotation du verset Lc. 22,38 

At illi dixerunt: Domine, ecce gladii duo45 hic.
45 gladii duo Cas574 etc.] inv. ΩS
At ille dixit eis: Satis est.
Numérotation du verset Lc. 22,39 

Et egressus ibat secundum consuetudinem in montem Olivarum46*
46 Olivarum Cas574 ΩS Catena Weber ] Oliveti Rusch
Secuti sunt autem illum et discipuli.
Numérotation du verset Lc. 22,40 

Et cum pervenisset ad locum
dixit eis47*: Orate ne intretis in temptationem.
47 eis (parisiensis) ΩS ] illis Cor2F Rusch etc.
Numérotation du verset Lc. 22,41 

Et ipse avulsus48 est ab eis
48 avulsus Cas574 ΩS Li448 Rusch Weber] evulsus Li448@
quantum iactus est lapidis
et positis genibus49 orabat
49 genibus Cas574 etc. ] genubus ΩS
Numérotation du verset Lc. 22,42 

dicens: Pater, si vis, transfer calicem istum a me.
Verumtamen non mea voluntas
sed tua fiat.
Numérotation du verset Lc. 22,43 

Apparuit autem illi angelus de celo confortans eum.
Numérotation du verset Lc. 22,44 

Et factus in agonia prolixius orabat. Et factus est50 sudor eius
50 est] om. Cas574
sicut gutte sanguinis decurrentis51 in terram.
51 decurrentis Cas574 ΩS] decurrentes CorS1 Cor3 (grec.)
Numérotation du verset Lc. 22,45 

Et cum surrexisset ab oratione et venisset ad discipulos suos invenit eos52 dormientes pre tristitia.
52 eos ΩS Li448 Rusch Weber] illos Li448@
Numérotation du verset Lc. 22,46 

Et ait illis:
Quid dormitis?
Surgite et53 orate, ne intretis in temptationem.
53 et Cas574 Catena Rusch] om. Weber
Numérotation du verset Lc. 22,47 

Adhuc eo loquente, ecce turba et qui vocabatur Iudas, unus de duodecim, antecedebat eos
et appropinquavit Iesu ut oscularetur eum.
Numérotation du verset Lc. 22,48 

Iesus autem dixit illi54*: Iuda, osculo Filium hominis tradis?
54 illi Cas574 ΩS ] ei Catena Rusch Weber
Numérotation du verset Lc. 22,49 

Videntes autem hi qui circa ipsum erant quod futurum erat dixerunt ei: Domine, si percutimus in gladio?
Numérotation du verset Lc. 22,50 

Et percussit unus ex illis
servum principis sacerdotum et amputavit auriculam eius dexteram.
Numérotation du verset Lc. 22,51 

Respondens autem Iesus ait: Sinite usque huc.
Et cum tetigisset auriculam eius sanavit eum55.
55 eum ΩS Catena Rusch Weber ] eam Cas574
Numérotation du verset Lc. 22,52 

Dixit autem Iesus ad eos qui venerant ad se principes sacerdotum et magistratus templi et seniores:
Quasi ad latronem existis cum gladiis et fustibus?
Numérotation du verset Lc. 22,53 

Cum quotidie vobiscum fuerim in templo, non extendistis manus in me, sed hec est hora vestra
et potestas tenebrarum.
Numérotation du verset Lc. 22,54 

Comprehendentes autem eum duxerunt ad domum principis sacerdotum.
Petrus vero
sequebatur eum56
56 eum Catena Rusch] om. Weber
a longe.
Numérotation du verset Lc. 22,55 

Accenso autem igne57 in medio atrio58* et circumsedentibus59 illis erat Petrus in medio eorum.
57 igne] igni Cas574 |
58 atrio Cas574 ΩS Catena Weber ] atrii Rusch |
59 circumsedentibus Cas574 ΩS Rusch Weber ] circumstantibus Catena |
Numérotation du verset Lc. 22,56 

Quem cum vidisset ancilla quedam sedentem ad lumen et eum fuisset intuita dixit: Et hic cum illo erat.
Numérotation du verset Lc. 22,57 

At ille negavit eum
dicens: Mulier, non novi illum60.
60 illum Cas574 ΩS Catena Rusch] eum Li448@
Numérotation du verset Lc. 22,58 

Et post pusillum alius videns eum dixit: Et tu de illis es. Petrus vero ait61: O homo, non sum.
61 vero ait] inv. Cas574
Numérotation du verset Lc. 22,59 

Et intervallo facto quasi hore unius, alius quidam affirmabat dicens: Vere et hic cum illo erat. Nam et Galileus est.
Numérotation du verset Lc. 22,60 

Et ait Petrus: Homo62, nescio quid63 dicis.
62 Homo Cas574 ΩS Li448 Rusch Weber] O praem. Li448@ |
63 quid Catena Rusch] quod Weber |
Et continuo adhuc illo loquente cantavit gallus64.
64 cantavit gallus Rusch Weber ] inv. Catena
Numérotation du verset Lc. 22,61 

Et conversus Dominus respexit Petrum.
Et recordatus est Petrus verbi Domini sicut dixerat65 quia66 priusquam gallus67 cantet ter me68 negabis.
65 sicut dixerat  Cas574 Rusch ] quod dixerat Catena , sicut dixit Weber |
66 quia Cor2 F (anti.) Rusch Weber ] quod Cas574 |
67 Quia priusquam gallus Cor2 F (anti.) |
68 me Cas574 Li448 Rusch Weber] om. Li448@ |
Numérotation du verset Lc. 22,62 

Et egressus foras Petrus flevit amare.
Numérotation du verset Lc. 22,63 

Et viri qui tenebant eum69* illudebant ei cedentes eum70*.
69 eum Amiatinus Weber (M F G) Cas574 ( parisiensis) ΩS ] illum Cor2 F (anti.) Rusch Clementina Weber |
70 illudebant ei cedentes ( parisiensis sic) | eum Cor2 F (gr. anti.) ( parisiensis 1 can<cellatum>) Cas574 ΩS] om. (parisiensis²) Rusch Weber |
Numérotation du verset Lc. 22,64 

Et velaverunt eum et71 percutiebant faciem eius et interrogaverunt72 eum dicentes: Prophetiza nobis Christe73* quis est qui te percussit.
71 et Catena Rusch Weber] om. Cas574 |
72 interrogaverunt ΩS Li448@ Rusch ] interrogabant Weber |
73 nobis Christe Cor2F (gr. anti. Glosa Mt. 26) ΩS ] nobis Cor2F Li448 , om. Cas574 Li448@ |
Numérotation du verset Lc. 22,65 

Etiam74* alia multa blasphemantes dicebant in eum.
74 Etiam Cor2F (gr. anti.) ( parisiensis1) ΩS ] Et ( parisiensis²) Cas574 Li448@ Rusch
Numérotation du verset Lc. 22,66 

Et ut factus est dies
convenerunt seniores plebis et principes sacerdotum et scribe et adduxerunt75* illum in concilium suum dicentes: Si tu es Christus, dic nobis.
75 adduxerunt ΩS ] duxerunt Catena Rusch Weber
Numérotation du verset Lc. 22,67 

Et ait illis: Si vobis dixero
non credetis76* mihi.
76 credetis Cor2F ( parisiensis sic) Cava Φ Cas574 ΩS Rusch Clementina ] crederitis * (Cor4F exp. -ri-), creditis Weber
Numérotation du verset Lc. 22,68 

Si autem et77 interrogavero non respondebitis mihi neque dimittetis.
77 et ] om. Catena Cas574
Numérotation du verset Lc. 22,69 

Ex hoc autem
erit Filius hominis sedens a dextris virtutis Dei.
Numérotation du verset Lc. 22,70 

Dixerunt autem omnes: Tu ergo es Filius Dei?
Qui ait: Vos dicitis quia ego sum.
Numérotation du verset Lc. 22,71 

At illi dixerunt: Quid adhuc desideramus testimonium?
Ipsi enim78 audivimus de ore eius.
78 enim Catena Rusch Weber ] autem Cas574

Capitulum 22

Numérotation du verset Lc. 22,1 
Appropinquabat autem dies festus azymorum qui dicitur Pascha1.
1 Approbinquabat CorS1 (temporis est quod patet in greco idest venerat)
interl.| id est prima dies azymorum post immolationem agni scilicet quindecim dies que erat sollemnis
marg.| QUI  DICITUR  PASCHA etc.   Pascha non a passione sed sed 'a transitu' nominatur, quod illa die transivit exterminator per Egyptum, vel Dominus liberans populum suum, quo nomine significabatur agnum in hac die de mundo ad Patrem transiturum. Inter Pascha vero et azyma hoc distat, quod   Pascha vocatur solus dies in quo agnus occidebatur ad vesperam, id est quatuordecim luna primi mensis.   Dies azymorum erant a quindecima luna usque ad viginti unam diem eiusdem mensis. Sed evangeliste indifferenter ponunt et diem   azymorum pro Pascha et Pascha pro diebus   azymorum . Unde hic Lucas:   Dies festus azymorum qui dicitur Pascha , quia et Pasche dies in azymis panibus celebrari precipiebatur. Et nos quasi perpetuam   Pascha facientes, semper ex hoc mundo transire precipimur, uno die immolato agno ad vesperam sequuntur septem   dies azymorum , quia Christus in plenitudine temporum semel pro nobis passus, toto tempore seculi quod septem diebus agitur «in azymis sinceritatis et veritatis»a precepit esse vivendum.
a 1Cor. 5, 8.
Numérotation du verset Lc. 22,2 
Et querebant principes sacerdotum et scribe quomodo Iesum2 interficerent.
2 Iesum Cas574 ΩS Catena Rusch] eum Weber
marg.| ET  QUEREBANT etc. Hec ante biduum Pasche congregatis principibus sacerdotum et scribis in atrium Caiphe, Mattheus gesta testatur.
Timebant vero3 plebem.
3 vero CorS1 (al.) ΩS Catena Rusch Weber ] enim CorS1=Cor3 (grec.)
interl.| non metuentes seditionem4 sed ne auxilio populi de suis manibus tollereturA
A ¶Codd. : Cas574 Rusch
4 metuentes seditiones] inv. Cas574
Numérotation du verset Lc. 22,3 
Intravit5 autem Satanas in Iudam qui cognominabatur6 Scarioth7 unum de duodecim.
5 Intravit Catena etc. ] Intraverat Cas574
6 cognominabatur Cor2 F Weber (P D C) Cas574 ΩS Rusch Clementina] cognominatur Weber (S Z) Φ Catena Weber, vocatur A, vocabatur M, vocabitur G
7 Sc(h)arioth Cas574 Catena Rusch Weber] Iscariotes Clementina
marg.| INTRAVIT. Dicit Ioannes quod post buccellam a Domino traditam intravit Satanas in Iudam. Sed et ante buccellam invaserat eum Satanas et quem prius intraverat ut deciperet postmodum intravit ut iam sibi traditum plenius possideret.
Numérotation du verset Lc. 22,4 
Et abiit
interl.| non a principibus invitatur nulla necessitate constringitur sed propria sponte scelerate mentis iniit consilium
et locutus est cum principibus sacerdotum et
magistratibus quemadmodum illum traderet eis.
interl.| sine turbis
Numérotation du verset Lc. 22,5 
Et gavisi sunt8 et pacti sunt pecuniam illi dare.
8 sunt Catena Rusch Weber] om. Cas574
Numérotation du verset Lc. 22,6 
Et spopondit et querebat opportunitatem ut traderet illum sine turbis.
Numérotation du verset Lc. 22,7 
{Rusch, t. 4: Erfurt, f. 1026vb ; facsim., p. 212b} Venit autem dies azymorum
interl.| quarta decima luna
marg.| VENIT  AUTEM  DIES. Licet sequenti die, id est quindecima luna sit crucifixus, hac tamen nocte qua agnus immolabatur et carnis sanguinisque suis discipulis sacramenta celebranda tradidit et a Iudeis tentus et ligatus ipsius immolationis, id est passionis sue sacravit exordium.
in qua necesse erat occidi Pascha.
interl.| agnus paschalisB
B ¶Codd. : Rusch ; om. Cas574
Numérotation du verset Lc. 22,8 
Et misit Petrum et Ioannem dicens: Euntes parate9 nobis Pascha ut manducemus.
9 parate Cas574 Catena etc. ] paretis ΩS (tantum)
Numérotation du verset Lc. 22,9 
At illi dixerunt: Ubi vis paremus?
interl.| qui non habemus tabernaculumC
C ¶Codd. : Cas574 Rusch
Numérotation du verset Lc. 22,10 
Et dixit ad eos: Ecce introeuntibus vobis in civitatem10, occurret vobis homo quidam11* amphoram aque portans.
10 civitatem] civitate Cas574
11 quidam Cor2F (grec. anti.) Cor4 F (parisiensis1) Cas574 ΩS ] om. Cor4 F ( parisiensis² canc<ellavit>) Catena Rusch Clementina
marg.| HOMO  AMPHORAM. Sine nomine designatur ut pauper et ignobilis estimetur, qui a Domino eligitur. Cuius sanctitas in hoc apparet, quod in strato eius Dominus cum discipulis cum sublimium virtutum delectatione requiescit.
marg.| ECCE  INTROEUNTI etc. Sicut Deus cunctorum prescius cum discipulis loquitur, de his que alibi geruntur. Et bene paraturis Pascha amphoram aque portans occurrit, ut ostendatur quod huius Pasche mysterium pro ablutione mundi per {Rusch, t. 4: Erfurt, f. 1026vb ; facsim., p. 212b} aquam baptismi sit celebrandum, ubi veri Pasche cultoribus typicus de limine cruor aufertur et ad tollenda peccata vivifici fontis baptisma consecratur. Amphora significat perfectam mensuram expleti temporis quo dignum erat hec gerit.
Sequimini eum in domum in quam12 intrat
12 quam ΩS Cas574 Catena Rusch] qua Weber
marg.| SEQUIMINI  EUM. Consulte pretermittuntur nomina, vel baiuli aque, vel Domini domus, ut omnibus volentibus imbui sacramentis Christi quod est Pascha celebrare. Christum sue mentis hospitio suscipere querentibus facultas danda signetur.
Numérotation du verset Lc. 22,11 
et dicetis patrifamilias domus: Dicit tibi magister ubi est diversorium ubi Pascha cum discipulis meis manducem?
Numérotation du verset Lc. 22,12 
Et ipse ostendet vobis13 cenaculum magnum stratum et ibi parate.
13 ostendet vobis ΩS Cas574 Rusch] inv. Catena Weber
marg.| CENACULUM  MAGNUM. Spiritualis est lex que de angustiis littere egrediens in sublimi loco recipit salvatorem. Qui in littera remanet in imis Pascha facit, sed qui aque baiulum, id est gratie preconem in domum Ecclesie sequitur, transcendens littere superficiem in mentis solio refectionem parat Christo, dum cuncta vel Pasche sacramenta, vel cetera legis decreta, de eo intelligit scripta.
Numérotation du verset Lc. 22,13 
Euntes autem invenerunt sicut dixit illis14 et paraverunt Pascha.
14 illis Cor4 F ( parisiensis²)] + Ihesu Cor2V Cor4 F   ( parisiensis* can<cellavit>) ΩS
Numérotation du verset Lc. 22,14 
Et cum facta esset hora
interl.| id est quadra decima die primi mensis ad vesperam cum quinqua decima luna iam terris apparente iuxta legis edicta instabat PaschaD
D ¶Codd. : Cas574 Rusch
discubuit et duodecim apostoli15
15 apostoli] discipuli Cas574
interl.| vel discipuliE
E ¶Codd. : Rusch ; om. Cas574
cum eo.
Numérotation du verset Lc. 22,15 
Et ait illis: Desiderio desideravi hoc Pascha manducare vobiscum antequam patiar.
interl.| agnum manducat quia in agno ipse figurabaturF
F ¶Codd. : Cas574 Rusch
marg.| DESIDERIO. Desiderat primo typicum Pascha manducare, et sic passionis sue mundo mysteria declarare, ut et antiqui Pasche probator existat et hic ad sue dispensationis figuram pertinuisse demonstrans, iam adveniente veritate umbra cessare debeat. In cuius rei figura defecit manna, postquam comederunt filii Israel de frugibus terre, nec usi sunt ultra cibo illo.
Numérotation du verset Lc. 22,16 
Dico enim vobis quia ex hoc
interl.| temporeG
G ¶Codd. : Rusch ; om. Cas574
non manducabo illud
interl.| vetus PaschaH
H ¶Codd. : Cas574 Rusch
marg.| NON  MANDUCABO. Non ultra mosaicum Pascha celebrabo, donec in Ecclesia quod est regnum Dei spiritualiter intellectum compleatur. In hoc regno usque hodie manducat Christus, cum ea que Moyses rudi populo carnaliter observanda precepit, in membris suis spiritualiter exercet.
donec impleatur in regno Dei.
interl.| id est EcclesiaI
I ¶Codd. : Cas574 Rusch
Numérotation du verset Lc. 22,17 
Et accepto calice
interl.| bis dicitur accepisse calicem prior vetus, secundus novusJ
J ¶Codd. : Cas574 Rusch
marg.| ET  ACCEPTO  CALICE. Hic calix ad vetus Pascha cui finem imponebat pertinet. Quo accepto, gratias agit, ideo scilicet quia vetera transierunt et nova omnia erant ventura.
gratias egit et dixit: Accipite et dividite inter vos16.
16 et dividite – inter vos] inv. Cas574
marg.| GRATIAS  EGIT. Ostendit quid quisque facere debet in flagello culpe proprie cum ipse equanimiter flagella tulit aliene.
Numérotation du verset Lc. 22,18 
Dico enim vobis {Rusch, t. 4: Erfurt, f. 1027ra ; facsim., p. 213a} quod non bibam de generatione vitis17 donec veniat regnum Dei18*.
17 vitis Cor4 F ( parisiensis²) Cas574 Rusch Weber] + huius Cor2F (hius!) Cor4 F   ( parisiensis* can<cellavit>) Wordsworth (E b f) ΩS
18 veniat– regnum Dei Cas574 ΩS] inv. Catena Rusch Weber
marg.| DICO  ENIM  VOBIS. Sicut typicum esum agni, sic et typicum Pasche potum negat se bibiturum, donec ostensa resurrectionnis gloria, regnum Dei, id est fides mundi adveniat, ut per horum duorum immutationem sacramentorum, cetera legis sacramenta vel iussa, ad spiritualem observantiam doceat transferenda. Potest tamen simpliciter accipi quod ab hora cene usque ad tempus resurrectionis quo in regno Dei erat venturus vinum non erat bibiturus. Post resurrectionem enim cum discipulis manducavit et bibit.
Numérotation du verset Lc. 22,19 
Et, accepto pane, gratias egit et fregit
marg.| + Quia panis corpus confirmat, vinum sanguinem operatur.K
K ¶Codd. : Cas574 ; cf. infra Rusch marg. : Pane. Quia
et dedit eis dicens: Hoc est corpus meum
interl.| quod sub specie panis apparetL
L ¶Codd. : Cas574 Rusch
marg.| PANE. Quia panis corpus confirmat, vinum operatur sanguinem. Mystice, hoc ad corpus, illud ad sanguinem Christi refertur. Verum nec panis sine aqua conficitur, nec vinum sine aqua offertur. Per aquam 'populos' significatur qui nec Christi passione salvatur, nec sine cuius amore Christus passus. Opertet ergo ut nos ei uniamur et ipse in nobis maneat et nos in eo.
quod pro vobis datur19.
19 datur Cor2 F (grec. anti.) Cor4 F (parisiensis cor.) Catena Rusch Weber ] tradetur Cas574 ΩS
marg.| {Rusch, t. 4: Erfurt, f. 1027ra ; facsim., p. 213a} ET  ACCEPTO. Finitis veteris Pasche sollemniis transit ad novum quod in sue redemptionis memoria Ecclesiam frequentare desiderat, ut pro carne et sanguine agni, sue carnis et sanguinis sacramentum in panis et vini figura substituat, frangit et porrigit, ut ostendat sui corporis fractionem non sine sua sponte futuram, agit gratias de veteribus terminatis, et novis incipiendis.
Hoc facite
interl.| +accipite et dateM
M ¶Codd. : Cas574 ; om. Rusch
in meam commemorationem.
interl.| «Quotienscumque manducabitis panem hunc et20 calicem bibetis mortem Domini annuntiabitis donec veniat»b N
b 1Cor. 11, 26.
N ¶Codd. : Cas574 Rusch
20 hunc et] inv. Cas574
Numérotation du verset Lc. 22,20 
Similiter et calicem,
interl.| scilicet dedit eis21 O
O ¶Codd. : Cas574 Rusch
21 eis] illis Cas574
postquam cenavit dicens: Hic est calix Novum Testamentum22
22 (Hic est calix) Novum Testamentum Cor2 F (grec. anti.) Cas574 ΩS* ( ut vid. )] Novi Testamenti ΩS² ( in ras. )
interl.| ad distinctionem Veteris quod sanguine hircorum et vitulorum dedicatum estP
P ¶Codd. : Cas574 Rusch
in sanguine meo23,
23 sanguine meo Cas574 ] inv. ΩS
interl.| quia impossibile est sanguine24 hircorum peccata tolliQ
Q ¶Codd. : Cas574 Rusch
24 sanguine] sanguinem Cas574
qui25 pro vobis
25 qui Catena Rusch] quod Weber
interl.| vel multisR
R ¶Codd. : Rusch ; om. Cas574
fundetur26*.
26 fundetur Catena ΩS ] effundetur Rusch , funditur Weber, tradetur Cas574
Numérotation du verset Lc. 22,21 
Verumtamen ecce27
27 ecce] om. Cas574
marg.| VERUMTAMEN  ECCE. Sicut de passione predixit, sic predixit et de proditore, ut videns se latere non posse, peniteat facti. Nec designat ex nomine ne manifeste correctus in pudentior fiat. Mittit ergo culpam in numero, ut conscius penitentiam agat. Predicit et penam, ut quem pudor non convicerat, denuntiata supplicia coerceant.
manus tradentis me mecum est in mensa.
marg.| Manus tradentis .28 Exemplo Iude filium hominis tradit qui illud inviolabile dominici corporis sacramentum violare presumit. Vendit qui, eius timore et amore neglecto, caduca amare convincitur et criminosa.S
S ¶Codd. : Cas574 Rusch
28 Manus tradentis] B<eda>. Cas574
Numérotation du verset Lc. 22,22 
Et quidem Filius hominis secundum quod definitum est vadit.
interl.| "Homo pacis mee in quo sperabam qui edebat panes meos magnificavit adversum me supplantionem".T c
c Cf. Ps. 40, 10 .
T ¶Codd. : Cas574 Rusch
Verumtamen ve homini illi29 per quem tradetur30.
29 homini illi Catena Cas574 Rusch] inv. Weber
30 tradetur Catena Rusch] traditur Weber; illegibilis Cas574
interl.| sed tamen uni de vobis non proderit31 per quem fundetur ipse sanguisU
U ¶Codd. : Cas574 Rusch
31 proderit] obsc. Cas574
Numérotation du verset Lc. 22,23 
Et ipsi ceperunt querere inter se32 quis esset33 ex eis qui hoc facturus esset34.
32 querere inter se Cor2F (gr. anti.) Cor4 F (parisiensis² cor.) Cas574
33 esset Catena etc. ] om. Cas574
34 facturus esset Cor2F (gr. anti.) Cor4 F (parisiensis² cor.) Cas574
interl.| noverant undecim quod nihil tale cogitarant sed plus credunt magistro quam sibi et timentes fragilitatem suam anxii querunt de peccato cuius non habent conscientiam
Numérotation du verset Lc. 22,24 
Facta est autem35 et contentio36 inter eos quis eorum videretur esse maior.
35 autem Catena Cas574] om. ΩS
36 contentio] philonikia philominia (?) id est amor victorie CorS1 (gr.) ,   phylonikia id est amor victorie Cor3 (Gl.), [*]tentio obsc. Cas574
marg.| FACTA  EST  AUTEM  CONTENTIO. BEDA. Causa contentionis nobis incognita, sed non est incredibile quia, iuxta hoc quod alibi precipiturd: «Contendite intrare per angustam portam», honore se invicem preveniendo certarent. Sed qualibet ex causa contenderint, non quid adhuc carnales gesserint sed quid spiritualis magister iusserit videamus.
d Lc. 13, 24.
marg.| AMBROSIUS. Caveamus ergo impendio, id est sedulo ne qua inter nos de prelatione possit esse contentio . Si enim contendebant apostoli, non excusationi obtenditur, sed cautioni proponitur. Omnibus una datur forma sententie ut non de prelatione iactantia sit sed de humilitate   contentio .
Numérotation du verset Lc. 22,25 
Dixit autem eis:
marg.| DIXIT  AUTEM. Pius magister non inite contentionis arguit, sed formam humilitatis quam sequantur describit. Quasi dicat: vos more secularium per prelationem pervenire vultis ad regni possessionem. Sed ad summa virtutum non potentia venitur, sed humilitate. Necesse est autem ut correctionem subditus et matrem pietas et patrem exhibeat disciplina, aut ne districtio rigida aut pietas sit remissa.
Reges gentium dominantur eorum
interl.| per potentiam eos humiliantesV
V ¶Codd. : Cas574 Rusch
et qui potestatem habent
interl.| largiendiW
W ¶Codd. : Cas574 Rusch
super eos benefici vocantur.
Numérotation du verset Lc. 22,26 
Vos autem non sic
interl.| quia non37 eorum que distribuitis non auctores sed dispensatores estisX
X ¶Codd. : Cas574 Rusch
37 non] etiam Cas574
sed qui maior est in vobis
interl.| in virtutibusY
Y ¶Codd. : Cas574 Rusch
fiat sicut iunior38
38 iunior Cas574 etc.] minor Clementina
interl.| humili reputationeZ
Z ¶Codd. : Cas574 Rusch
et qui {Rusch, t. 4: Erfurt, f. 1027rb ; facsim., p. 213b} precessor39 est
39 precessor] igumenos id est dux CorS1   (G.)= Cor3 (Gl.)
interl.| gradu dignitatisAA
AA ¶Codd. : Cas574 Rusch
sicut ministrator.
interl.| +humili ministratione40 AB
AB ¶Codd. : Cas574, om. Rusch
40 ministratione ] coniec., obsc. Cas574
Numérotation du verset Lc. 22,27 
Nam quis maior est
interl.| secundum iudicium seculiAC
AC ¶Codd. : Cas574 Rusch
marg.| NAM  QUIS  MAIOR  EST. Ad verba exhortationis explende exemplum de se ponit. Hinc Ioannes scribite: «Si ego lavi pedes vestros, Dominus et Magister, et vos debetis» etc. Possunt et in verbo ministrandi omnia que Dominus in carne gessit, non tantum predicando, vel miraculam monendo, sed etiam animam quam pro nobis accepit ponendo, ut et nos pro invicem ponere animas discamus.
e Io. 13, 14.
qui recumbit an qui ministrat? Nonne qui recumbit? Ego autem
interl.| +qui maior vobisAD
AD ¶Codd. : Cas574, om. Rusch
in medio vestrum sum sicut qui ministrat.
marg.| EGO  AUTEM  IN  MEDIO. BEDA. Ego ministro, vos autem recumbitis et proponit causam, quia permansistis mecum in temptationibus meis. Infirmitas mea non conturbavit vos, sed in bono cepto perseverastis. Sicut ergo mihi perseveranti usque ad mortem dedit Pater {Rusch, t. 4: Erfurt, f. 1027rb ; facsim., p. 213b} «Nomen quod est super omne nomen»f, sic et ego perseverantes vos mecum ducam ad eternum regnum. Intelligendum est Iudam iam recessisse et multos alios iam retro abisse, auditis verbis incomprehensibilis sacramenti quando hec loquebatur Dominus.
f Phil. 2, 9.
Numérotation du verset Lc. 22,28 
Vos autem estis qui permansistis mecum in temptationibus meis.
Numérotation du verset Lc. 22,29 
Et ego dispono vobis sicut disposuit mihi Pater meus regnum
Numérotation du verset Lc. 22,30 
ut edatis et bibatis
interl.| «Beati qui esuriunt et sitiunt iustitiam quoniam ipsi saturabuntur»g, fruendo scilicet desiderato olim41 et amato gaudio veri boniAE
g Mt. 5, 7.
AE ¶Codd. : Cas574 Rusch
41 desiderato olim] inv. Cas574
super mensam meam in regno meo42
42 in regno meo BL24142 P9380 Weber (Z P Φ) Wordsworth (B E Θ Κ Ο Q V W X Z) Catena Rusch Clementina] om. Cas574, in regno Amiatinus Cava P9389 To22 Wordsworth (G I J M R T Y) Weber
interl.| mensa que omnibus sanctis est ad fruendum proposita est celestis vite gloriaAF
AF ¶Codd. : Cas574 Rusch
et sedeatis super thronos43
43 thronos ΩS Rusch Weber] + duodecim E Catena Cas574 cum graec. (א D X etc.) et Mt. 19:28
marg.| ET  SEDEATIS  SUPER  THRONOS 44 «Hec mutatio dextere excelsi»h ut qui humiles nunc gaudent ministrare cum servis45, tunc sublimes super mensam Domini perpetuis46 dapibus alantur, et qui in temptationibus iniuste iudicati cum Domino permanent, illic cum eo super temptatores suos iusti iudices veniant. Quanto enim hic despectiores47, tanto illic48 maiori49 culmine potestatis excrescent.
h Ps. 76, 11.
44 Et sed.... thronos] B<eda> . Cas574
45 cum servis Cas574 ] c<on>servis Rusch
46 perpetuis] perpetius Cas574
47 despectiores] + sunt Cas574
48 illic] illuc Cas574
49 maiori] maiore Cas574
iudicantes duodecim tribus Israel.
marg.| IUDICANTES  DUODECIM. Per duodecim non duodecim persone, sed multitudo iudicantium significatur, propter duas pertes septenarii, quo universitas significatur, id est tria et quatuor per quas duodecim multiplicantur.
Numérotation du verset Lc. 22,31 
Ait autem Dominus Simoni: Simon50
50 Simoni Simon Φ Cas574 Catena Rusch ] (Dixit autem Dominus:) Simon Simon (ecce sathanas) CorS1 Cor3 (grec.), Petro Simon Simon P, Simon Simon Weber
marg.| AIT  AUTEM  DOMINUS  SIMONI. Ne glorientur duodecim quod soli de tot millibus cum domino in temptationibus permansisse dicerentur, admonet eos eadem procella potuisse conteri, nisi divina gratia fuissent protecti. Cum vero Satanas expetit temptare, et velut qui triti cum purgat ventilando concutere, docetur nullus a diabolo nisi Deo permittente temptari.
ecce Satanas expetivit vos ut cribraret sicut triticum.
marg.| ECCE  SATANAS. Satanas bonos ad crebrandum petit, cum ad eorum afflictionem estibus anhelat malitie. Quo enim invidens eorum temptationem appetit, eo illorum quasi probationem deprecans petit.
Numérotation du verset Lc. 22,32 
Ego autem rogavi pro te ut non51 deficiat fides tua.
51 non Cas574 Li448 Rusch Weber] om. Li448@
marg.| EGO  AUTEM. Non ut tempteris, sed ne deficiat fides tua, ut post lapsum negationis ad pristinum statum penitendo resurgas. Utile est enim sanctis et temptationibus examinari, ut vel temptati quam fortes fuerint appareat, vel cognita per temptationem sua infirmitate fortiores fieri discant, et sic cum probari fuerint accipiant coronam vite.
Et tu aliquando conversus confirma fratres tuos.
interl.| sicut ergo orando te protexi ne dificeres, sic tu infirmiores fratres exemplo tue penitentie conforta ne de venia desperent
Numérotation du verset Lc. 22,33 
Qui dixit ei: Domine, tecum paratus sum52 et in carcerem et in mortem53 ire.
52 tecum paratus sum Cas574 Li448 Rusch Weber ] tecum sum paratus Li448@ , sum tecum paratus inv. ΩS
53 et in carcerem – et in morte] inv. Cas574
marg.| QUI  DIXIT  EI  DOMINE. Quia Dominus dixerat se pro Petro orasse, conscius ille presentis affectus et feruentis fidei, sed nescius casus futuri, non credit se ab eo posse deficere. Sed ille qui novit quid sit in homine, ne quis de suo statu incaute confidat, vel de casu incautius diffidat, sicut Deus modum, tempus, numerum negationis eius predicit et sicut misericors auxilium sue defensionis promittit.
Numérotation du verset Lc. 22,34 
At54 ille dixit: Dico tibi, Petre, non cantabit hodie gallus donec ter abneges nosse me.
54 At ΩS Rusch Clementina ] Et Cas574 Catena Weber
Numérotation du verset Lc. 22,35 
Et dixit eis: Quando misi vos sine sacculo et pera et calciamentis
marg.| QUANDO  MISI. Non eadem regula vivendi persecutionnis tempore qua pacis discipulos informat. Missis siquidem discipulis ad predicandum, ne quid tollerent in via precepit, ordinans scilicet ut qui evangelium nuntiat de evangelio vivat. Instante vero mortis articulo, et tota illa gente pastorem simul et gregem persequente, congruam tempori regulam decernit, permittens necessaria victui, donec sopita persecutorum insania tempus evangelizandi redeat.
numquid aliquid defuit vobis? At illi dixerunt: Nihil.
Numérotation du verset Lc. 22,36 
Dixit ergo eis: Sed nunc qui habet sacculum tollat similiter et peram
marg.| SED  NUNC  QUI. In hoc nobis quoque datur exemplum, ut nonnumquam causa instante, quedam de nostri propositi rigore sine culpa possimus intermittere. Verbi gratia si per inhospitales regiones iter agimus, plura viatici causa licet portare quam domi habebamus.
{Rusch, t. 4: Erfurt, f. 1027va ; facsim., p. 214a} et qui non habet55 vendat tunicam suam et emat gladium.
55 habet] + gladium Cas574
marg.| {Rusch, t. 4: Erfurt, f. 1027va ; facsim., p. 214a} ET  QUI  NON  HABET.   Gladium vel habitum sumere, vel non habitum iubet emere, ut sciant legentes non facultatem resistendi deesse discipulis, sed amorem magistro potius inesse paciendi, ubi et si nulla alia causa esset evaginandi gladium, sufficere potest illa, ut amputata servi auricula, tactu Domini sanareturi. In quo admonemur, ne iram percussi sustineamus, sed fidem resurgentis suscipiamus. Quare vero   sacculum et peram et   gladium tollere iubeat subdit, scilicet quia ipse passurus et cum iniquis erat deputandus, id est cum latronibus in quorum medio est crucifixus. Vel cum inferis ad quos per mortem erat descensurus, ut educeret suos vinctos de lacu, ubi non est aqua.
i Cf.Lc. 22, 51.
marg.| MYSTICE. Est gladius spiritualis, ut vendas patrimonium et emas verbum Dei, quo nuda mentis penetralia vestiuntur. Est etiam gladius passionis, ut exuas corpus et immolate carnis exuviis, ematur tibi corona martyrii. Denique ut scias quia de passione locutus est, ne turbaret discipulorum animos, de se exemplum supponit:   Quomodo adhuc hoc quod scriptum est .
Numérotation du verset Lc. 22,37 
Dico enim vobis quoniam56* adhuc hoc57 quod scriptum est
56 quoniam ΩS Catena Weber ] quomodo Rusch
57 hoc ΩS Li448 Rusch Weber] om. Li448@
interl.| +per Isaiamj.AG
j Mt. Is. 53, 12.
AG ¶Codd. : Cas574 ; om. Rusch
oportet impleri in me et58 cum iniquis59 deputatus est. Etenim ea que sunt de me
58 et Cas574 Catena ΩS Rusch ] + quod Weber
59 iniquis ΩS Catena Rusch ] iniustis Weber
interl.| predictaAH
AH ¶Codd. : Cas574 Rusch
finem habent.
interl.| impletorumAI
AI ¶Codd. : Cas574 Rusch
Numérotation du verset Lc. 22,38 
At illi dixerunt: Domine, ecce gladii duo60 hic.
60 gladii duo Cas574 etc.] inv. ΩS
marg.| ECCE  GLADII  DUO. Duo gladii promuntur: unus novi, alter veteris Testamenti, quibus adversus diaboli munimur insidias. Et dicitur:   Satis est , quia nihil deest ei, quem utriusque Testamenti doctrina munierit.
At ille dixit eis: Satis est.
marg.| SATIS  EST. Duo gladii sufficiunt ad testimonium sponte passi salvatoris. Unus qui et apostolis audaciam certandi pro Domino et evulsa ictu ensis auricula Domino etiam morituro pietatem virtutemque medicandi inesse doceret. Alter qui nequaquam exemptus vagina, ostenderet eos, non totum quod potuere pro eius defensione facere permissos.
Numérotation du verset Lc. 22,39 
Et egressus ibat secundum consuetudinem in montem Olivarum61*
61 Olivarum Cas574 ΩS Catena Weber ] Oliveti Rusch
interl.| vel Oliveti62 AJ
AJ ¶Codd. : Rusch ; om. Cas574
62 vel Oliveti] scrips. , vel Olivarum Rusch
marg.| ET  EGRESSUS  IBAT. Tradendus a discipulo Domini, consuetum locum adit, ubi facile posset inveniri, ne mortem putaretur timuisse. Et bene discipulos sanguinis et corporis sui mysteriis imbutos,   in montem Oliveti educit ut omnes in morte ipsius baptizatos designaret, altissimo sancti Spiritus charismate confirmandos.
Secuti sunt autem illum et discipuli.
Numérotation du verset Lc. 22,40 
Et cum pervenisset ad locum
interl.| secundum alios : in villam que dicitur GethsemaniAK
AK ¶Codd. : Cas574 Rusch
dixit eis63*: Orate ne intretis in temptationem.
63 eis Cor4 F (parisiensis) ΩS ] illis Cor2F Rusch etc.
marg.| ORATE  NE  INTRETIS etc. Impossibile est hominem non temptari, nec ait ut non temptemini, sed ne intretis in temptationem.   Orate , id est ne temptatio vos superet et intra casses suos teneat.
Numérotation du verset Lc. 22,41 
Et ipse avulsus64 est ab eis
64 avulsus Cas574 ΩS Li448 Rusch Weber] evulsus Li448@
marg.| ET  IPSE  AVULSUS  EST. Dato apostolis precepto orandi, et ipse avulsus est ab eis. Solus orat pro omnibus, qui solus pro omnibus passurus erat, innuens orationem suam tantum, quantum et passionem a nostra distare.
quantum iactus est lapidis
marg.| IACTUS  EST  LAPIDIS. In hoc mystice innuit, ut in idipsum dirigant lapidem, id est usque ad ipsum perducant intentionem legis, que scripta erat lapide usque ad illum enim potest pervenire ille lapis, quoniam finis legis est Christus omni credenti ad iustitiam.
et positis genibus65 orabat
65 genibus Cas574 etc. ] genubus ΩS
interl.| ut humilitatem mentis habitu corporis ostendat66 AL
AL ¶Codd. : Cas574 Rusch
66 ostendat] ostenderet Cas574
marg.| {Rusch, t. 4: Erfurt, f. 1027vb ; facsim., p. 214b} ORABAT. Orat non tam timore patiendi, quam misericordia prioris populi, ne ab illo bibat calicem propinatum. Unde et signanter dicit 'istum', id est populi Iudeorum qui non habent excusationem ignorantie in meam mortem, quia quotidie annuntior illis in lege et prophetis. Si ergo fieri potest, ut sine interitu Iudeorum credat multitudo gentium, recuso passionem. Si vero illi excecandi sunt ut alii videant, non mea sed tua fiat voluntas. k
k ¶Fons : Cf. Beda Venerabilis, In Lc., lib. 6, c. 22, CCSL 120, lin. 909 sqq.  : «Transferri a se calicem postulat non quidem timore patiendi sed misericordia prioris populi ne ab illo bibat calicem propinatum. Vnde et signanter non dixit , transfer a me calicem, sed calicem istum, hoc est populi iudaeorum qui excusationem ignorantiae habere non potest, si me occiderit, habens legem et prophetas qui me cotidie uaticinantur. Et tamen reuertens in semet ipsum quod ex hominis persona trepidanter rennuerat ex dei filii potestate confirmat, uerum tamen non mea uoluntas sed tua fiat. Non, inquit, hoc fiat quod humano affectu loquor sed propter quod ad terras tua uoluntate descendi. Si ergo, inquit, fieri potest ut sine interitu iudaeorum credat gentium multitudo, passionem recuso; sin autem illi excaecandi sunt ut omnes gentes uideant, non mea pater uoluntas sed tua fiat ».
<cuius fons>   Hieronymus, In Mt., lib. 4, CCSL 77, p. 255.1250-1254: «Postulat autem non timore patiendi sed misericordia prioris populi, ne ab illis bibat calicem propinatum. unde et signanter non dixit: transeat a me calix, sed calix iste, hoc est populi iudaeorum qui excusationem ignorantiae habere non potest, si me occiderit, habens legem et prophetas qui me cotidie uaticinantur». [MM2022]
Numérotation du verset Lc. 22,42 
dicens: Pater, si vis, transfer calicem istum a me.
marg.| PATER,  SI  VIS. AMBROSIUS. Pro me doluit, cum pro se nihil habuit quod doleret. Suscepit enim tristitiam mea, ut mihi largiretur suam letitiam. Confidenter ergo tristitiam nomino, qui crucem predico.
Verumtamen non mea voluntas
marg.| VERUMTAMEN  NON  MEA. Appropinquans Dominus passioni, infirmantium vocem et timorem ut abstraheret in se suscepit et rursus per obedientiam fortitudinem mentis ostendit, ut cum nobis imminet quod fieri nolumus, sic per infirmitatem petamus ne fiat, ut tamen per fortitudinem parati simus ad implendam conditoris voluntatem potius quam nostram.
sed tua fiat.
interl.| in se revertens67 quod ex hominis persona renuerat trepidanter68, ex Dei Filii69 potestate confirmat.AM
AM ¶Codd. : Cas574 Rusch
67 revertens] reversus Cas574
68 ren. terpid.] inv. Cas574
69 Dei filii] inv. Cas574
Numérotation du verset Lc. 22,43 
Apparuit autem illi angelus de celo confortans eum.
interl.| Homo factus eo modo est confortatus quo et contristatus. Nam si nobis tristis est, id est propter nos tristis est, necesse est ut etiam propter nos confortatus sit et nobis.
Numérotation du verset Lc. 22,44 
Et factus in agonia prolixius orabat. Et factus est70 sudor eius
70 est] om. Cas574
marg.| ET  FACTUS  EST  SUDOR. Appropinquante morte certamen mentis nostre in se expressit, qui merito quamdam vim terroris patimur, cum post pusillum sumus inventuri quod ineternum duret.
{Rusch, t. 4: Erfurt, f. 1027vb ; facsim., p. 214b} sicut gutte sanguinis decurrentis71 in terram.
71 decurrentis Cas574 ΩS] decurrentes CorS1 Cor3 (grec.)
marg.| SANGUINIS  DE  CURRENTIS  IN  TERRAM. Per terram sanguine irrigatam declaratur, quod effectum sue precis iam obtineret, ut fidem scilicet discipulorum quam terrena adhuc fragilitas arguebat, suo sanguine purgaret, et quicquid illa scandali de morte eius pertulisset, hoc totum ipse moriendo deleret, sed et totum mundum peccatis mortuum, ad vitam resuscitaret.
Numérotation du verset Lc. 22,45 
Et cum surrexisset ab oratione et venisset ad discipulos suos invenit eos72 dormientes pre tristitia.
72 eos ΩS Li448 Rusch Weber] illos Li448@
interl.| pre tristitia somnum vincere non possuntAN
AN ¶Codd. : Cas574 Rusch
Numérotation du verset Lc. 22,46 
Et ait illis:
interl.| vicina iam negationeAO
AO ¶Codd. : Cas574 Rusch
Quid dormitis?
interl.| apparet quia pro illis oraverat quos monet orationum suarum vigilando et orando participes existere
Surgite et73 orate, ne intretis in temptationem.
73 et Cas574 Catena Rusch] om. Weber
interl.| id est ne in vos calix mee passionis incumbatAP
AP ¶Codd. : Cas574 Rusch
Numérotation du verset Lc. 22,47 
Adhuc eo loquente, ecce turba et qui vocabatur Iudas, unus de duodecim, antecedebat eos
interl.| factum congruit mutate menti iam enim cum fustibus qui quamdiu cum pace fuit tranquillius se egit
et appropinquavit Iesu ut oscularetur eum.
interl.| ut hoc signo dinoscerent eum quem tenerent74 AQ
AQ ¶Codd. : Cas574 Rusch
74 dinoscerent eum quem tenerent] eum quem tenerent agnoscerent Cas574
marg.| UT  OSCULARETUR. Suscipit Dominus osculum, non quod simulare nos doceat, sed ut nec proditorem refugere videretur et plus afficeret proditorem, cui amoris officia non negaret. Unde dicitur: «Cum his qui oderunt pacem eram pacificus»l.
l Ps. 119, 7.
Numérotation du verset Lc. 22,48 
Iesus autem dixit illi75*: Iuda, osculo Filium hominis tradis?
75 illi Cas574 ΩS ] ei Catena Rusch Weber
interl.| instrumento pacis mortem irrogas servus Dominum discipulus magistrum prodisAR
AR ¶Codd. : Cas574 Rusch
Numérotation du verset Lc. 22,49 
Videntes autem hi qui circa ipsum erant quod futurum erat dixerunt ei: Domine, si percutimus in gladio?
marg.| D omine, si percutimus gladio . Ordo: cum interrogassent dicentes:   Domine, si percutimus in gladio , tunc respondit:   Sinite usque huc , id est non vos moveat quod futurum est. Permittendi sunt hucusque progredi, ut me apprehendant et impleantur que de me scripta sunt. Sed inter moras verborum interrogantium et respondentis. Petrus aviditate defensionis, maiore commotione pro Domino percussit. Sed non potuerunt simul dici que potuerunt simul fieri. Non ergo dicitur:   sinite usque huc , quasi Domino placuerit factum Petri cum apud Mattheum legatur dixissem: «Converte gladium tuum in locum suum», quod post factum apparet dixisse Iesum.
m Mt. 26, 52.
Numérotation du verset Lc. 22,50 
Et percussit unus ex illis
interl.| Petrus eodem ardore mentis quo ceteri76* zelatus sicut PhineesAS
AS ¶Codd. : Cas574 Rusch
76 ceteri Cas574 ] cetera Rusch
servum principis sacerdotum et amputavit auriculam eius dexteram.
marg.| SERVUM  PRINCIPIS  SACERDOTUM.  MYSTICE. Servus est 'populus Iudeorum', principibus, scilicet indebite mancipatus, qui in passione Domini dexteram aurem, id est spiritualem intelligentiam perdidit. Sinistra, id est vilitate littere {Rusch, t. 4: Erfurt, f. 1028ra ; facsim., p. 215a} contentus, non Petro tollente, sed divino iudicio ablatam pandente. Que auris in his qui credere maluerunt, pietate Domini restituitur. Vel auris amputata et sanata, significat auditum ablata vetustate innovatum, ut sit in novitate spiritus et non in vetustate littere. Quia servus inventus est, pertinet ad illam vetustatem que generat in servitutem que est Agar. Sed cum accessit sanitas, figurata est libertas. Unde et nomen servi Malchus id est 'rex' vel 'regnaturus', quia regnabit cum Christo, cui auditus innovatur.
Numérotation du verset Lc. 22,51 
Respondens autem Iesus ait: Sinite usque huc.
interl.| id est non moveat vos quod futurum estAT
AT ¶Codd. : Cas574 ; om. Rusch
Et cum tetigisset {Rusch, t. 4: Erfurt, f. 1028ra ; facsim., p. 215a} auriculam eius sanavit eum77.
77 eum ΩS Catena Rusch Weber ] eam Cas574
interl.| numquam pietatis obliviscitur qui nec hostes suos patitur vulnerariAU
AU ¶Codd. : Cas574 ; om. Rusch
Numérotation du verset Lc. 22,52 
Dixit autem Iesus ad eos qui venerant ad se principes sacerdotum et magistratus templi et seniores:
marg.| VENERANT  AD  SE  PRINCIPES. Iuxta alios evangelistas non venerant ad Iesum principes sacerdotum et magisteratus, sed in atrio Caiphe exspectaverant. Sed quia illi de nece Domini ita agebant ut quasi innoxii viderentur, cum per discipulum traditus, a tribuno et turbis comprehensus, a preside damnatus, a Romanis crucifixus, a populis etiam Barabbas est electus, volens evangelista eos maxime esse reos, quorum consilio cuncta gerebantur, dicit eos venisse ad comprehendem dum salvatorem qui sue iussionis potestate venerunt.
Quasi ad latronem existis cum gladiis et fustibus?
marg.| QUASI  AD  LATRONEM. Stultum est cum gladiis et fustibus querere, qui ultro se eorum offert manibus, et in nocte quasi latitantem et vestros oculos declinantem investigare per proditorem, qui quotidie in templo docet. Sed ideo adversum me in tenebris congregamini, quia potestas vestra qua contra lucem armamini in tenebris est.
Numérotation du verset Lc. 22,53 
Cum quotidie vobiscum fuerim in templo, non extendistis manus in me, sed hec est hora vestra
interl.| noctis nequitie vestre congruaAV
AV ¶Codd. : Cas574 ; om. Rusch
et potestas tenebrarum.
Numérotation du verset Lc. 22,54 
Comprehendentes autem eum duxerunt ad domum principis sacerdotum.
interl.| in hoc diversus a ceterisAW
AW ¶Codd. : Rusch ; om. Cas574
marg.| PRINCIPIS  SACERDOTUM.78 Caiphe qui pontificatum unius anni pretio sibi emerat a romano principe ; prius tamen ad Annam, ut Ioannes aitn.AX
n Io. 18, 13.
AX ¶Codd. : Cas574 (interl.) Rusch
78 Principis sacerdotum] om. Cas574
Petrus vero
interl.| divisus ab aliisAY
AY ¶Codd. : Rusch ; om. Cas574
sequebatur eum79
79 eum Catena Rusch] om. Weber
interl.| hoc est devotionisAZ
AZ ¶Codd. : Rusch ; om. Cas574
a longe.
interl.| hoc est timoris natureBA
BA ¶Codd. : Rusch ; om. Cas574
marg.| SEQUEBATUR A  LONGE. Merito a longe qui in proximo fuerat negaturus. Significat Ecclesiam imitaturam Christi passionem longe differenter, quia Ecclesia patitur pro se, Christus pro Ecclesia.
Numérotation du verset Lc. 22,55 
Accenso autem igne80 in medio atrio81* et circumsedentibus82 illis erat Petrus in medio eorum.
80 igne] igni Cas574
81 atrio Cas574 ΩS Catena Weber ] atrii Rusch
82 circumsedentibus Cas574 ΩS Rusch Weber ] circumstantibus Catena
marg.| IGNE  IN  MEDIO.83 Ignis cupiditatis instinctu maligni spiritus accensus, in atrio Caiphe ad negandum et blasphemandum Deum linguas perfidorum armabat. Quod enim intus in domo principis sacerdotum maligna synodus gerebat, hoc ignis inter frigora noctis foris accensus typice demonstrabat. Hoc frigore ad horam torpens Petrus, quasi prunis ministrorum calefieri cupiebat, quia temporalis commodi solacium perfidorum societate querebat. Sed hanc infidelitatem Domino respiciente reliquit et post resurrectionem in captura piscium, cum prunas positas et piscem super positum vidisset, cor suum prunis amoris inflammavit.
83 Ignis in medio] B<eda>. Cas574²
Numérotation du verset Lc. 22,56 
Quem cum vidisset ancilla quedam sedentem ad lumen et eum fuisset intuita dixit: Et hic cum illo erat.
marg.| ANCILLA  QUEDAM. Cur prima ancilla prodit cum viri magis poterant cognoscere nisi ut iste sexus ostendatur in nece Domini peccasse, per passionem redempturus? Et ideo mulier prima resurrectionnis mysterium accepit et mandata custodit, ut veterem prevaricationis errorem aboleret.
Numérotation du verset Lc. 22,57 
At ille negavit eum
interl.| quod negat Petrus obreptionis est, quod penitet fideiBB
BB ¶Codd. : Rusch ; om. Cas574
marg.| AT  ILLE  NEGAVIT. Non in monte, non in templo, non in domo sua Petrus negat, sed in pretorio Iudeorum, in domo principis sacerdotum ubi non est {Rusch, t. 4: Erfurt, f. 1028rb ; facsim., p. 215b} veritas, ubi Christus captus et ligatus. Quid nisi erraret quem intromisit ostiaria Iudeorum? Eva male induxit Adam, Petrum male introduxit femina.
dicens: Mulier, non novi illum84.
84 illum Cas574 ΩS Catena Rusch] eum Li448@
Numérotation du verset Lc. 22,58 
Et post pusillum alius videns eum dixit: Et tu de illis es. Petrus vero ait85: O homo, non sum.
85 vero ait] inv. Cas574
Numérotation du verset Lc. 22,59 
Et intervallo {Rusch, t. 4: Erfurt, f. 1028rb ; facsim., p. 215b} facto quasi hore unius, alius quidam affirmabat dicens: Vere et hic cum illo erat. Nam et Galileus est.
marg.| GALILEUS  EST etc. Hierosolomite et Galilei eque sunt Hebrei et unius lingue, sed una queque provincia habet suas proprietates, vernaculum loquendi, sonum mutare non potest.
Numérotation du verset Lc. 22,60 
Et ait Petrus: Homo86, nescio quid87 dicis.
86 Homo Cas574 ΩS Li448 Rusch Weber] O praem. Li448@
87 quid Catena Rusch] quod Weber
marg.| HOMO  NESCIO  QUID  DICIS etc. Non solum negat Christum qui dicit illum non esse Christum, sed etiam qui cum sit negat se esse christianum et ita impletur quod dicit Dominus:   Tu me negabis .
Et continuo adhuc illo loquente cantavit gallus88.
88 cantavit gallus Rusch Weber ] inv. Catena
marg.| ET  CONTINUO. Post tertiam negationem sequitur galli cantus. Sacramenta rerum per statum temporum designantur media nocte negat, galli cantu penitet. Et post resurrectionem quem sub luce tunc negaverat, tunc se amare professus est, quia qui in tenebris oblivionis erravit sperate iam lucis rememoratione correxit et eiusdem vere lucis presentia plene quicquid mutaverat erexit.  MYSTICE. Gallus aliquis doctorum est qui somnolentos increpans aito: «Evigilate iusti et nolite peccare». Quod Petrus ante primum galli cantum negat, eos significat qui Christum ante resurrectionem Domini esse non putaverunt, morte eius turbati. Quod bis ante secundum galli cantum negat illos significat, qui vere in illo secundum hominem, vel secundum Deum in utraque substantia errant et ideo veritatem negant. Primus galli cantus est Domini resurrectio in ipso. Secundus eiusdem in corpore Ecclesie.
o 1Cor. 15, 34 ; cf. Ps. 4, 5.
Numérotation du verset Lc. 22,61 
Et conversus Dominus respexit Petrum.
interl.| respexit Dominus ut recordaretur Petrus quia misericordia ad penitentiam vocatBC
BC ¶Codd. : Cas574 Rusch
marg.| ET  CONVERSUS  DOMINUS. Intuitu provocavit ad lacrimas, quasi in mentem ei reducens quotiens negaverat, quod ei pre dixerat, nec potuit in tenebris remanere, quem lux mundi respexit.
Et recordatus est Petrus verbi Domini sicut dixerat89 quia90 priusquam gallus91 cantet ter me92 negabis.
89 sicut dixerat  Cas574 Rusch ] quod dixerat Catena , sicut dixit Weber
90 quia Cor2 F (anti.) ΩS Rusch Weber ] quod Cas574
91 Quia priusquam gallus Cor2 F (anti.)
92 me Cas574 Li448 Rusch Weber] om. Li448@
Numérotation du verset Lc. 22,62 
Et egressus foras Petrus flevit amare.
interl.| +ut haberet locum liberum flereBD
BD ¶Codd. : Cas574 ; om. Rusch
marg.| ET  EGRESSUS  FORAS. Ab impiorum concilio seclusus culpam lavat que non intus ob hoc permissus est hesitare, ut in Ecclesie principe conderetur remedium penitentie et nemo auderet de sua virtute confidere.
Numérotation du verset Lc. 22,63 
Et viri qui tenebant eum93* illudebant ei cedentes eum94*.
93 eum Amiatinus Weber (M F G) Cas574 Cor4 F ( parisiensis) ΩS ] illum Cor2 F (anti.) Rusch Clementina Weber
94 illudebant ei cedentes Cor4 F ( parisiensis sic) | eum Cor2 F (gr. anti.) Cor4 F   ( parisiensis 1 can<cellatum>) Cas574 ΩS] om. Cor4 F (parisiensis²) Rusch Weber
marg.| ILLUDEBANT  EI  CEDENTES. Impleta est prophetiap: «In virga percutietur maxilla iudicis Israel». Et itemq:"Dedi maxillam meam alapis". Sed qui tunc cedebatur colaphis Iudeorum, nunc ceditur blasphemiis falsorum Christianorum. Velaverunt faciem, non ut eorum scelera non viderent sed ut a se (sicut quondam Moysi fecerunt) gratiam cognitionis eius abscondant: Si enim crederent Moysi crederent et Dominor. Hoc velamen usque hodie manet super corda eorum sed credentibus est ablatum, cum illo moriente velum templi scissum est.s
p Mich. 5, 1.
q Dedi.. alapis] sententia ex Lam. 3, 30: « Dabit percutienti se maxillam, saturabitur opprobriis », et Is. 51, 6: « Corpus meum dedi percutientibus, et genas meas vellentibus ; faciem meam non averti ab increpantibus et conspuentibus in me », ut ref. Hieronymus , Commentarii in evangelium Matthaei, lib. 4, CCSL 77, lin. 1428: « Dedi maxillas meas alapis et faciem meam non averti a confusione sputorum » =   Beda Venerabilis, In Marci evangelium expositio, lib. 4, cap. 14, CCSL 120/3, lin. 1101 =   Rabanus Maurus , Expositio in Matthaeum, lib. 8, CCCM 174A, p. 720.64.
r Cf. Io. 5, 46: « Si enim crederetis Moysi, crederetis forsitan et mihi, de me enim ille scripsit ».
s ¶Fons : Beda Venerabilis, In Marci evangelium expositio, lib. 4, cap. 14, CCSL 120/3, lin. 1101 sqq.: « Impleta est hoc loco prophetia quae ait: dedi maxillas meas alapis et faciem meam non auerti a confusione sputorum. Sed qui tunc caesus est colaphis siue alapis iudaeorum caeditur etiam nunc blasphemiis falsorum christianorum qui tunc consputus est saliuis infidelium nunc usque uesanis nomine tenus fidelium exhonoratur atque irritatur opprobriis. Velauerunt autem faciem eius non ut eorum ille scelera non uideat sed ut a se ipsi sicut quondam Moysi fecerunt gratiam cognitionis eius abscondant. Si enim crederent moysi, crederent forsitan et domino. Quod uelamentum usque hodie manet super cor eorum non reuelatum nobis autem in christum credentibus ablatum est ». Cf.   Rabanus Maurus , Expositio in Matthaeum, lib. 8, CCCM 174A, p. 720.
Numérotation du verset Lc. 22,64 
Et velaverunt eum et95 percutiebant faciem eius et interrogaverunt96 eum dicentes: Prophetiza nobis Christe97* quis est qui te percussit.
95 et Catena Rusch Weber] om. Cas574
96 interrogaverunt ΩS Li448@ Rusch ] interrogabant Weber
97 nobis Christe Cor2F (gr. anti. Glosa Mt. 26) Cor4 F ΩS ] nobis Cor2F Li448 , om. Cas574 Li448@
marg.| PROPHETIZA. Contumelia in eum qui se prophetam dicebat. Sed et heretici et Iudei qui usque hodie Christum negant et mali Christiani qui reprobis actibus exacerbant, dum suas cogitationes et opera tenebrarum ab illo videri non putant, quasi illudentes aiunt:   Prophetiza, quis est qui te percussit ?
Numérotation du verset Lc. 22,65 
Etiam98* alia multa blasphemantes dicebant in eum.
98 Etiam Cor2F (gr. anti.) Cor4 F ( parisiensis1) ΩS ] Et Cor4 F   ( parisiensis²) Cas574 Li448@ Rusch
Numérotation du verset Lc. 22,66 
Et ut factus est dies
interl.| vide quam solliciti in malo tota nocte vigilaverunt ut facerent homicidiumBE
BE ¶Codd. : Cas574 Rusch
convenerunt seniores plebis et principes sacerdotum et scribe et adduxerunt99* illum in concilium suum dicentes: Si tu es Christus, dic nobis.
99 adduxerunt ΩS ] duxerunt Catena Rusch Weber
interl.| +qui semen David calumpniari querebant plus audiunt quod per contemptum sit venturus ad gloriamBF
BF ¶Codd. : Cas574 ; om. Rusch
marg.| SI  TU  ES  CHRISTUS. Non veritatem desiderant, sed calumniam parant. Intelligebant Christum purum hominem de David nasciturum. Secundum hoc ergo {Rusch, t. 4: Erfurt, f. 1028va ; facsim., p. 216a} querunt, ut si diceret: ego sum Christus, calumniarentur quod sibi arrogaret regiam potestatem.
Numérotation du verset Lc. 22,67 
Et ait illis: {Rusch, t. 4: Erfurt, f. 1028va ; facsim., p. 216a} Si vobis dixero
marg.| SI  VOBIS  DIXERO. Sepe dixerat se esse Christum. Interrogaverat etiam eos quomodo dicerent Christum filium David cum eum David Dominum vocet, ut per hoc ad credendum Deum provocaret. Sed illi nec dicenti credere, nec interroganti respondere, nec eum qui innoxius erat dimittere volebant.
non credetis100* mihi.
100 credetis Cor2F Cor4 F ( parisiensis sic) Cava Φ Cas574 ΩS Rusch Clementina ] crederitis Cor2 F * (Cor4F exp. -ri-), creditis Weber
Numérotation du verset Lc. 22,68 
Si autem et101 interrogavero non respondebitis mihi neque dimittetis.
101 et ΩS ] om. Catena Cas574
Numérotation du verset Lc. 22,69 
Ex hoc autem
marg.| ego scilicet102 quem ut hominem despicitis per supplicium crucis ero exaltatus et habens « nomen quod est super omne nomen103 »t BG
t Phil. 2, 9-10.
BG ¶Codd. : Cas574 Rusch
102 scilicet] om. Rusch
103omne]m. o. n. Cas574
marg.| EX  HOC  AUTEM etc. Qui semen David calumniari querebant plus etiam audiunt, quod per contemtum sit venturus ad gloriam.
erit Filius hominis sedens a dextris virtutis Dei.
Numérotation du verset Lc. 22,70 
Dixerunt autem omnes: Tu ergo es Filius Dei?
interl.| cum hic infirmus appareamBH
BH ¶Codd. : Cas574 Rusch
Qui ait: Vos dicitis quia ego sum.
interl.| VOS DICITIS etc. Ita temperat responsionem, ut et verum dicat, et sermo calumnie non pateat. Maluit se Christum filium Dei probare quam dicere, ut condemnandi causa tolleretur his qui fatentur quod obiiciunt.
Numérotation du verset Lc. 22,71 
At illi dixerunt: Quid adhuc desideramus testimonium?
marg.| quod se Christum et Filium Dei dicatBI
BI ¶Codd. : Cas574 Rusch
Ipsi enim104 audivimus de ore eius.
104 enim Catena ΩS Rusch Weber ] autem Cas574
interl.| IPSI ENIM AUDIVIMUS. Ubi dixit: Erit filius hominis sedens ad dexteram virtutis Dei et   vos dicitis, quia ego sum . Sua se sententia damnant qui eum morti tradunt quem oris et operis sui testimonio Deum esse cognoscunt.


Comment citer cette page ?
Martin Morard et alii, ed., Glossa ordinaria cum Biblia latina (Lc. Capitulum 22), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 05/05/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=liber&numLivre=57&chapitre=57_22)
Signaler un complément d'information

Notes :