Glossa ordinaria

<83.1361> Prologus ‘Deus et Dominus Pater’

Numérotation du verset Apc. Prol.1361,1 
prol.|A a Deus1 et Dominus2* Pater previdens tribulationes quas passura erat sancta Ecclesia, postquam ab apostolis fuit fundata, disposuit cum Filio et sancto Spiritu3 eas tribulationes et earum4* premia revelare. Iacula enim que previdentur minus ledunt.5 Ita Christo manifestavit6 secundum humanitatem, Christus Ioanni et Ioannes7 Ecclesie revelavit8, qui excellebat9 omnibus privilegio castitatis, et qui ‘gratia Dei’ interpretatur qui omnia bona10 que agebat, gratie Dei11 ascribebat12, et qui omnia immania tormentorum13 equanimitate mentis14 sustinebat15.
a ¶Fons : Anselmus Laudunensis, In Apc, PL 162, 1499C-
¶Nota : La Glose ordinaire sur l’Apocalypse doit être distinguée des commentaires sur l’Apocalypse attribués à Anselme de Laon. Cependant, des extraits de ces derniers ont circulé avec les Apocalypse glosés, notamment comme sentences liminaires de la Glose universitaire parisienne du 13e s. Nous éditons ici le prologue du commentaire de la version transmise avec la version E du commentaire du Cantique par la tradition cistercienne (éd. PL 162, 1199C -1587, voir note plus-haut) à partir de deux témoins : Lem218 et Tr227. Les fautes de Tr227 le situent en aval de Lem218 dans le stemma de la tradition du texte. Comme pour In Ct. (E) , il s’agirait de la rédaction par Raoul de Laon avant 1130 de notes issues des leçons d’Anselme de Laon. Le commentaire est également mis en forme de livre biblique glosé par Lem218 f. 31 plus proche de la Patrologia que Rusch et Bruyne dont le texte est plus déterioré. Pour plus de détails, cf. RB-1361 ; A. Landgraf, Collectanea franciscana, 1938, 540 et surtout C. Giraud, Per Verba Magistri, 2010, p. 96. [MM2022]
A ¶Codd. : (83.1361 § 1-2) Bg99 Do2212 Lem218 P404 Tr227 Rusch PL162 (1499C-D) Bruyne, Préfaces. XVII Apc., n° 8, p. 203 (Paris, BnF, lat. 164 ) ; om. P16300
1 Deus] Incipiunt glose in Apocalypsi secundum lectionem magistri Anselmi Laudunensis praem. Lem218 ; Incipiunt Glose magistri Radulfi super Apocalypsin praem. Tr227 (77vb)
2 et Dominus Lem218 PL] om. Bg99 Do2212 P404 Rusch Bruyne
3 et sancto Spiritu Rusch ] suo Bruyne, et Spiritu sancto Bg99 Lem218 P404
4 et earum P404 Rusch Bruyne ] earumque PL
5 Iacula... ledunt] om. Bruyne
6 Ita Christo manifestavit Rusch Bruyne ] Itaque Christo PL, + Deus pater interl. Bg99
7 et Ioannes Rusch ] Ioannes autem PL, Ioannes P404 Bruyne
8 revelavit Rusch Bruyne ] + Et merito Christus Ioanni revelavit Bg99 Do2212 P404 PL
9 excellebat Do2212 P404 Rusch Bruyne ] excellentie dat Tr1552, praecellebat PL
10 qui... bona] quia bona omnia PL
11 gratie Dei] divine gratie Bg99 P404 Tr1552
12 gratie Dei ascribebat P404 Rusch ] divine gratie ascribebat PL, gratie Dei attribuebat Bruyne
13 tormentorum] + attribuebat P164
14 equinimitate mentis Rusch Bruyne] inv. Bg99 P404 Tr1552# PL
15 sustinebat] tollerabat P404
Numérotation du verset Apc. Prol.1361,2.1 
prol.| Sed quia constat hanc revelationem factam esse in visione16, videndum est sub17 quo genere visionis est18.
16 factam esse in visione Rusch Bruyne ] visione factam esse Bg99 P404 Tr1552 PL
17 sub] om. Bg99 Tr1552 PL
18 est] om. PL
Numérotation du verset Apc. Prol.1361,2.2 
prol.| Visio enim19 alia corporalis est20, alia spiritualis, alia intellectualis21. Visio corporalis est22 qua videmus celum et terram et cetera talia23.
19 enim] om. Bg99 Tr1552 , autem PL
20 est] om. Bg99 Tr1552
21 Visio... intellectualis Rusch PL ] Est visio corporalis, est visio spiritualis est visio intellectualis Bruyne
22 est Lem218 Tr227 Rusch Bruyne ] om. PL162
23 talia Rusch Bruyne ] corpora PL
Numérotation du verset Apc. Prol.1361,2.3 
prol.| Visio spiritualis est quando in eo quod videtur aliud pretenditur sicut fuit de Moyse qui vidit rubum non ardentem ardereb, quod aliud significabat24.
b Cf. Ex. 3.
24 significabat] significat Bg99 Tr1552
Numérotation du verset Apc. Prol.1361,2.4 
prol.| Intellectualis vero quando Spiritu sancto25 intimante aliquis conspicit26 aliquid mysticum, sicut sanctus27 Ioannes in hoc libro fecit.
25 sancto] om. Bg99 Tr1552
26 conspicit] concipit Tr1552
27 sanctus] om. Bruyne
Numérotation du verset Apc. Prol.1361,2.5 
prol.| Nam non realiter ista vidit, sed divino flammine28 inspirante29, convenientia signa passionum designativa30 intellectui31 suo configuravit.
28 flammine] sufflamine Tr1552 PL
29 inspirante Rusch Bruyne ] intimante aliquis concipit aliud mysticum sicut Ioannes in hoc libro fecit. Nam non realiter ista vidit, sed divinio PL
30 signa... designativa Bg99 etc. ] signam... designatam Bruyne
31 intellectui Rusch ] in intellectu Bg99 Tr1552 Bruyne, intellectu P404
Numérotation du verset Apc. Prol.1361,3 
prol.| Nunc que sit materia illius videamus. Materia illius sunt septem signa32 tribulationum designativa33.
32 signa PL ] + id est genera Bg99 Rusch
33 designativa PL ] om. Do2212 Rusch
Numérotation du verset Apc. Prol.1361,4 
prol.| Intentio34 invitare nos35 ad patientiam ut per patientiam veniamus ad contemplationem, per contemplationem ad revelationem, inde ad beatitudinem. In quo36 habeamus37 finalem causam huius operis38. Quia in divinitate non queritur39 de philosophia40 sed de vita, videamus cui vite supponatur41.
34 Intentio] + vero est Do2212 Rusch, + vero Bg99
35 invitare nos] inv. Bg99 Rusch
36 quo] qua Bg99 Rusch
37 habeamus PL ] habemus Rusch
38 operis] + et Bg99 Do2212 Rusch
39 Quia in ... queritur] non queritur in divinitate Do2212, quia non queritur in divinitate Rusch
40 philosophia Rusch PL ] philosophis Bg99
41 supponatur Rusch ] supponitur Bg99 Do2212
5
prol.| Vita alia theorica id est42 contemplativa, alia practica id est activa, sed constat ad contemplationem referri.43
42 id est Rusch PL ] et Bg99, om. Do2212
43 contemplativa ... referri PL ] contemplativa alia practica sed ad theoricam constat referri Bg99, alia practica alia contemplativa sed practicam ad theoricam constat referri Do2212, contemplativan, alia practica id est activa sed practicam ad theoricam constat referri Rusch
Numérotation du verset Apc. Prol.1361,6 
prol.| Et notandum44 quare45 magis ad patientiam quam ad alias46 invitet virtutes47. Ad quod dicitur quia48 sicut fides est fundamentum omnium virtutum, sic patientia quodammodo est sustentaculum49. Unde Prudentius 50“Vidua est virtus quam non patientia firmat51 est quam non patientia firmat”52 c.
c ¶Fons : Prudentius, Psychomachia, v. 176 : « Nulla anceps luctamen init virtute sine ista virtus; nam vidua est quam non patientia firmat».
44 notandum] + est Do2212 Rusch
45 quare] + nos Rusch
46 alias] + nos Bg99 Do2212
47 invitet virtutes] inv. Rusch
48 dicitur quia] dicendum est quod Bg99 (quia) Do2212 Rusch
49 sustentaculum Bg99 etc. ] sustentamentum Do2212 Rusch , « 
50 Unde Prudentius] om. PL
51 vidua] patientia Bg99
52 Vidua... firmat Rusch ] Virtus nam vidua est quam non patientia lac. in ras. Bg99 , Nam vidua est virtus quam non patientiam firmat Do2212, om. PL
Numérotation du verset Apc. Prol.1361,7 
prol.| Notandum vero53 quamdam partem huius libri pro prohemio54 vel prologo55 accipi, scilicet usque ad illum versum56 : «Ego Ioannes frater57»d, in qua parte invitat nos58 ad legendum et audiendum et 59 ad servandum quia si hoc fecerimus, beatitudinem consequemur et sic in primis commendat suum opus60.
d Apc. 1, 9.
53 vero] + est Bg99 Do2212 Rusch
54 prohemio Rusch ] premio PL
55 vel prologo Bg99 Do2212 ] vel pro prologo Rusch, om. PL
56 ad illum versum Bg99 Do2212 Rusch ] om. PL
57 frater] fui Bg99 Do2212, fuit etc. Rusch
58 invitat nos] inv. Bg99 Rusch
59 legendum et audiendum et Bg99 Do2212 Rusch ] audiendum ad legendum PL
60 suum opus] inv. Bg99 Rusch
Numérotation du verset Apc. Prol.1361,8 
prol.| Legendus est liber iste61 quia est Apocalypsis Iesu Christi 62, id est revelatio63 non cuiuslibet sed   Iesu Christi .
61 liber iste] inv. Bg99
62 Iesu Christi Bg99 Do2212 Rusch ] om. PL
63 revelatio Bg99 Do2212 Rusch ] + et PL
Numérotation du verset Apc. Prol.1361,9 
prol.| Vel legendus est hic liber64 quia «beatus est65 qui legit et qui audit verba prophetie66 huius»e id est67 apocalypsis, id est revelationis   Iesu Christi 68.B
e Apc. 1, 3.
B ¶Codd. : (1361.3-9) Bg99 Do2212 Lem218 (31ra-vb ) Tr227 ( 78r ) Tr1552 (57v) Rusch PL162 ; om. bibl. pand. : P1938 Wi1137 ΩL ΩN ΩS Bruyne
64 legendus est hic liber Bg99 Do2212 ] legendus est liber hic Rusch, sic legendus est liber iste PL
65 est Bg99 Do2212 Rusch ] om. PL
66 prophetie huius Bg99 Do2212 PL ] prophetie lectionis huius Rusch
67 id est Bg99 Do2212 Rusch ] om. PL
68 Christi Lem218 PL162 Rusch ] + etc. Bg99 Do2212 Tr227
Numérotation du verset Apc. Prol.1361,10 
prol.| +Causa est que beatum Ioannem scribere monuit, quia interim dum ipse exsul teneretur a Domitiano, in Ecclesiis quibus ipse preerat, nequitie multe inoleverunt. Ad quarum correctionem ipse commonetur {1501A} per angelum in visione, sive dormiens sive spiritualiter raptus. Per hoc autem quod Ioannes destitutus omni humano eloquio et auxilio divinitus visitatur, innuitur nobis ut quanto magis ab hoc terreno tumultu recedimus, tanto potius idonei divina visitatione69 Iudicamur. Et est70 materia in hoc libro Ecclesia, de qua omnes fiunt visiones. Quod autem inducitur de Antichristo et demonibus, ad71 comprobationem Ecclesie fit. Hoc72 autem modo tractat de materia, scilicet ostendendo conditionem ipsius Ecclesie secundum presentem et futurum statum. Secundum presentem, quod multas persecutiones oporteat hic pati Ecclesiam, econtra73 in presenti vel in futuro multas dignitates, ut remissionem peccatorum, illuminationem animarum, et cetera74 {1501B} talia. In futuro autem obtinere vitam, et interminabilem letitiam.
69 visitatione Lem218 PL162 ] om. Tr227
70 Et est Lem218 Tr227 ] Est autem Ed162
71 ad] id praem. Tr227
72 Hoc] Nunc PL162
73 econtra Lem218 Tr227 ] et contra PL162
74 cetera] om. Tr227
Numérotation du verset Apc. Prol.1361,11 
prol.| +Finalis causa est ut, sibi subditos quibus principaliter scribit, et deinde ceteros animet ad sustinendas tribulationes cum patientia, non diffidentes de remuneratione. Accessus ad litteram75.
75 litteram] + Explicit prologus Lem218
Numérotation du verset Apc. Prol.1361,12 
prol.| +Legimus in Ecclesiastica historia beatum Ioannem a Domitiano impiissimo Cesare in Pathmos insula76 relegatum, exilio deportatum, metallo damnatum ob insuperabilem Evangelii predicationem, ut ibi forsitan secaret marmora77, vel terram foderet, aut his similibus preceptis deserviret imperialibus, sicut legimus factum in passionibus sanctorum martyrum. Ubi quanto magis putanbatur78 vinciri custodia humana, tanto magis metas humanitatis transcendens, meruit videre celestia. Et cui certa negabantur spatia terrarum excedere, secreta sunt concessa penetrare celestia. Et quanto magis destitutus est solacio humano, tanto magis79 ei affuit divinum. Ibique meruit hanc prophetiam de statu presentis et future Ecclesie videre80, que inter reliquos {937D} Novi Testamenti libros prophetia nominatur, sicut in sequentibus dicitur: Beatus qui legit verba prophetie huius. Sed81 distantia est inter hanc prophetiam {938C} et eam que revelata est ante adventum Domini, quanta distantia est inter servum et dominum, inter legem et Evangelium, inter Deum et hominem: quia quod illi a longe cernebant82 venturum, hoc iste ex maxima parte83 factum et in presenti faciendum ostendit. Nam sicut beatus Ioannes Baptista idcirco maior habetur omnibus prophetis, quia quem illi predixerunt, iste digito demonstravit, ita et hec prophetia maior est omnibus quia ea que antiqua prophetia revelanda predixit84, hec revelata ostendit. In hac autem revelatione nihil historicum est accipiendum, quod ipsa verba, si subtiliter inspiciuntur, docere probantur. Neque enim hoc fieri potest, ut pauca e multis dicamus, quod viderit85 veraciter equos in visione, quorum ascensores haberent {938D} loricas igneas86 hyacinthinas et sulphureas. Tria namque genera visionum patres nostri intelligenda dixerunt: primum scilicet corporale, sicut {939A} videmus per oculos corporis celum et terram, solem et lunam, ceteraque huiusmodi. Secundum spirituale, quod fit in exstasi, id est in excessu mentis, sive vigilantibus, sive dormientibus viris, quando non res corporales, sed similitudines rerum corporalium intuentes, futura ibi presagant mysteria. Quod genus visionis commune est iustis et reprobis, sicut Nabuchodonosor vidit lapidem precisum de monte sine manibus, et sicut Pharao septem boves crassos septemque spicas plenas, et cetera. Sed uterque quod viderat, non intellexit, nisi et illi Daniel, et isti Ioseph mysterium visionis revelasset. Nec mirum si reprobi87 in his obscuritatibus solutione indigeant, cum etiam Daniel non intelligens quid significarent quatuor venti qui pugnabant in mari {939B} magno, accesserit ad unum de astantibus, et quesierit ab eo de his omnibus. Tertium genus est intellectuale, quod non fit per corporales res, neque {940A} per similitudines, sed ipsa veritas in mente manifestatur videntibus, quod proprie electorum est. Tali modo locuti sunt prophete, quia ea que dicebant, videbant et intelligebant. Unde et videntes appellabantur, iuxta quod libri Regum historia manifestat, dicens: Qui enim propheta dicitur hodie, olim appellabatur videns. Unde prophetie que ab ipsis prophetis videbantur, visiones dicuntur; unde est: Visio Isaie, Visio Amos et ceterorum. Et quia ista intellectualis est, idcirco utique subtilior aliis habetur. Hoc genere visionis locutus est Ioannes, divinitus sibi dum in mente tanta ostensa sunt sacramenta. Facta est autem hec ipsa revelatio per angelum, sed ipse angelus figuram Christi tenuit, qui loquebatur per illum, sicut et ille qui olim {940B} Moysi loquebatur. Unde idem Moyses aliquando dicit Deum ad se locutum fuisse, aliquando vero angelum.C f
f ¶Fons : Haimo , In Apc., PL 117, 937C-940B.
C ¶Codd. : (1361.10-12) Do369 , f. 2 (glossa marginalis et interl.) ; om. Bg99 P404 Tr83 Rusch Bruyne
76 insula Do369 ] insulam PL117
77 secaret marmora Do369 ] secreta marmorum PL117
78 putabantur Do369 ] putabatur PL117
79 solatio... magis] humano solatio tanto PL117
80 hanc... Ecclesie – videre] inv. PL117
81 Sed] + tanta PL117
82 a longe – cernebant] inv. P117
83 ex maxima parte] + iam ex parte maxima PL117
84 prophetia - revelanda predixit] inv. PL117
85 viderit PL117 ] om. Do269
86 igneas] + et PL117
87 Ab hinc nondum contuli Do369


Comment citer cette page ?
Martin Morard et alii, ed., Glossa ordinaria cum Biblia latina (Apc. Prologus ‘Deus et Dominus Pater’), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 06/05/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=liber&numLivre=83&chapitre=83_Prol.1361)
Signaler un complément d'information

Notes :