Glossae Scripturae Sacrae-electronicae (Gloss-e)

^prol.| ¶Ad lectorem (cf. Glossa ordinaria Apc. 19: 18-20

^prol.| +{GL11854.0} ^ACives celestis patrie¹,
Regi regum concinite,
Est supremus artifex²
Civitatis uranice,
In cuius edificio
Talis exstat fundatio.

^A ¶Codd. : (hymnus Cives celestis) € = Tikson 1983, p. 115-116 ; PL 162 (1580D-1581A) Tr227 (in calce Glosse ordinarie in Apc.) Tr729 (in calce Berengaudi in Apc.) ; om. Tr1552

¹ Patrie] Patris Tr227

² est supremus artifex €] est supernus artifex Tr227 Tr729, supernus est artifex PL , supremus est opifex Reg45

^prol.| +{GL11854.1S1}Iaspis coloris viridis,
Profert³ virorem fidei,
Que in⁴ perfectis omnibus⁵,
Nusquam marcescit penitus,
Cuius forti presidio,
Resistitur diabolo.

³ Profert] prefert Reg45 Tr227² Tr729

⁴ in] om. Tr729

⁵ omnibus] om. Reg45

^marg.| +{GL11854.1S2} <Anselmus A> Fundamentum vero muri et civitatis id est prophete omni lapide preciose ornatum est, id est omni virtutum genere. Nam fundamentum est iaspis. In iaspide qui est viride coloris notatur fides que fructum bonorum operum promittit. ^B ^a

^a Cf. Berengaudus, In Apc. 21 :18, PL 17, 953 : “per viriditatem namque jaspidis fides designatur”.

^B ¶Codd. : Clm2605, f. 137 ; om. Tr1552

^marg.| +{GL11854.1S3} <Anselmus B> Iaspis viridis virorem fidei immarcescibilem significat. ^C ^b

^b Rabanus, De Universo, 17, 7.5 : De gemmis : « Per iaspidem ergo fidei viror immarcescibilis indicatur, quae Dominicae passionis sacramento per undam baptismatis imbuitur atque ad omnes spiritalium gratiarum flores proficientibus meritis instruitur » .

^C ¶Codd. : Bg99 La85 (glossa marg. in loc. cit.) Lee3 Tr1552 ; PL 162, 1579B-C

^marg.| {GL11854.1S4}+ Iaspis, qui primus in ordine ponitur, viridis est coloris, et significat Christum, qui est resurrectio vel refectio sanctarum animarum; sive electos, quorum fides numquam marcescit. ^D

^D ¶Codd. : PL 40, 1229

^marg.| +{GL11854.1S5} Primus lapis est⁶ iaspis viridis. Virorem fidei immarrescentem significat vel iaspis est sanctorum fides non marcescens sed semper in operis virore perseverans.^E .

^E ¶Codd. : Som170 ( 146v ) P404 (81ra) Sg74 (81) Val476 (121v ) {MM2022} {MM2024}

⁶ Primus lapis est] om. Sg74

^prol.| +{GL11854.2S1} Saphirus habet speciem,
[1581A] Celesti throno similem,
Designat cor simplicium,
Spem certam postulantium⁷:
Quorum vita et moribus,
Delectatur Altissimus.

⁷ postulantium] prestolantium Reg45 Tr227²

^marg.| +{GL11854.2S2} <Anselmus A> Secundus gradus virtutis notatur in saphiro qui habet speciem sereni celi et exprimit eos qui bene operando quasi celestes facti sunt. ^F

^F ¶Codd. : Clm2605 ( 137)

^marg.| +{GL11854.2S3} <Anselmus B>. Saphirus similis ⁸ * sereno celo, qui percussus radiis solis ardentem emittit fulgorem, significat altitudinem spei sanctorum, quorum conversatio est in celis ⁹ ^c , qui et a puro ¹⁰ sole innovati ardentius [1579C] eterna querunt et alios querere docent.^G

^c Phil. 3, 20.

^G ¶Codd. : PL 162, 1579C ; Bg99 La85 Lee3 Sg74 Tr1552

⁸ Bg99 PL Tr1552* ] + est Tr1552² (interl. sec. m.)

⁹ est – in celis] inv. La85 Lee3 P404 Tr1552

¹⁰ qui et a puro] qui et a vero Bg99 La85 Lee3 P404 Sg74, a vero Tr1552

^marg.| +{GL11854.2S4} Saphirus, qui secundus in ordine ponitur^d, aerei coloris, sanctos significat, qui adhuc in terra positi celestia mente petunt, et cuncta terrena despiciunt, quasi non sint in terra. Isti vero possunt dicere cum Apostolo, “ Nostra conversatio in celis est” ^e. ^H

^d Cf. Berengaudus, In Apc. 21 :18, PL 17, 954 : “... qui in secundo numero ideo ponitur quia Deus super omnia... ”.

^e Phil. 3, 20.

^H ¶Codd. : PL 40, 1229

^marg.| +{GL11854.2S5} Secundus: Saphirus similis sereno celo qui percussus radiis solis ardentem emittit fulgorem ¹¹ significat altitudinem spei sanctorum quorum conversatio in celis est qui, a vero sole innovati, ardentius eterna querunt et alios querere docent, dicentes^f « Nostra conversatio in celis est ». ^I ^g

^f Phil. 3, 20.

^g Rabanus, De Universo, 17, 7.8-9 : « Secundus sapphirus. Huius lapidis colorem pariter et sacramentum Moyses exposuit: cum Dei habitum describens diceret: Sub pedibus eius quasi lapidis opus sapphiri, et quasi coelum cum serenum est. Ezechiel quoque dicit quod locus in quo thronus Dei sit, sapphiri habeat similitudinem, et gloria Domini in colore consistat. Qui portat imaginem supercoelestem, ut qui talis est, cum Apostolo possit dicere: Nostra autem conversatio in coelis est; qui radiis percussus solis fulgorem ardentem ex se emittit; quia coelestibus semper intentus, sanctorum animis, divini luminis quotidie radiis innovatus, compunctior quodammodo atque ardentior aeterna perquirit: altiusque in inquirenda persuadet ». - Cf . Beda Venerabilis (pseudo), De duodecim lapidibus, in id., Ascetica dubia, PL 94, 551-552 : « 2. Sapphirus similis gemmis sed non est sexangulus; in mari Rubro invenitur; radiis percussus solis ardentem fulgorem ex se emittit ».

^I ¶Codd. : P404 Som170 (147r7 sqq.) Sg74 Val476 (121v ) {MM2022} {MM2024}

¹¹ fulgorem] + et Val476

^prol.| +{GL11854.3S1}^J Calcedonius pallidam¹²,
Ignis¹³ habet effigiem,
Subtilat¹⁴ in publico,
Fulgorem dat in nubilo,
Virtutem fert fidelium,
Occulte famulantium.

^J ¶Codd. : Tr729, PL 162, 1581A.

¹² pallidam] pallentem Reg45 Tr729

¹³ Ignis] om. Tr729

¹⁴ Subtilat] Subrutilat Tr729

^marg.| +{GL11854.3S2} <Anselmus A>. Tertius gradus est in calcedonio qui habet speciem ignis et non lucet in domo sed sub aere et trahis paleas ad se et quanto plus trahit tanto preclarior est, significans sanctos igneam caritatem habentes qui lucent cum aliis bene faciunt et trahunt minores ad se bono exemplo. ^K

^K ¶Codd. : Clm2605 ( 137-137v).

^marg.| +{GL11854.3S3} <Anselmus B>. Calcedonius ¹⁵ , quasi pallens ignis lucerne nitet, et fulget sub dio, non in domo, significat flammam caritatis interne, que in abscondito bona agit, sed cum aliis prodesse iubetur, mox apparet quid fulgoris habeat intus¹⁶. Sculpentibus resistit ictu solis¹⁷ vel digitorum attritu¹⁸ excandens, ad se paleas trahit, id est¹⁹ a nullo queunt vinci, immo²⁰* fragiliores ad se²¹ trahunt. ^L ^h

^h Rabanus, De Universo, 17, 7.9-10 : De gemmis : « Tertius chalcedonius. Chalcedonius quasi ignis lucernae pallentis specie renitet, et habet fulgorem sub dio, non in domo: quo demonstrantur hi, qui coelesti desiderio subnixi, hominibus tamen latent, et quasi in abscondito ieiunium, eleemosynam, precesque suas agunt; sed cum doctrinae vel aliis sanctorum usibus inservituri, ad publicum procedere iubentur, mox, quid fulgoris intus gesserint, ostendunt. Nam quod sculpturis resistere, radiis autem solis vel digitorum attrita, si excandeat, paleas ad se rapere dicitur: talibus merito congruit, qui in nullo suam fortitudinem vinci permittentes, ipsi potius fragiliores quosque in sui luminis ardorisque iura coniungunt. 10De quorum uno dicitur: Ille erat lucerna ardens et lucens. Ardens fidei amore, lucens sermone; lumen virtutum suarum internae charitatis oleo, ne deficiat, semper renovant. Et quod apud Nasamonas, quae est Aethiopiae provincia, nascitur, indicat eos sub ardente fervore dilectionis, fama tamen obscura, quasi nigrante cute sordere.

^L ¶Codd. : PL 162, 1579C ; La85 Lee3 Tr1552

¹⁵ Calcedonius] Calcedoneus Bg99

¹⁶ quid... habeat intus] quid fulgoris intus habet Bg99, qui fulgor habet intus Lee3 La85 (uirtus) Tr1552

¹⁷ ictu solis Bg99 Lee3 PL ] sed praem. Tr1552

¹⁸ attritu Bg99 PL ] ictu Tr1552

¹⁹ est Bg99 Tr1552] + sancti PL

²⁰ immo] et PL

²¹ fragiliores - ad se] inv. PL

^marg.| +{GL11854.3S4} Calcedonius, qui tertius in ordine ponitur, adeo fortissime nature est, ut sculpentium argumentis resistat, speciemque habens pallentis lucerne, significat fortes inter adversa aliis exemplum fortitudinis praebentes, et sine ostentatione lumen scientiae portantes. ^M

^M ¶Codd. : PL40, 1229 ; om. Bg99

^marg.| +{GL11854.3S5} Tertius.²² Calcedonius colorem pallentis lucerne habet, fulget sub divo in domo ²³ obscurus omnium²⁴ sculpentium argumentis resistit, radio solis vel digitorum attritu²⁵.^N

^N ¶Codd. : Som170 (146v) Sg74 Val476 (121v ) , om. Bg99 {MM2022} {MM2023} {MM2024}

²² Tertius] om. Sg74

²³ domo] + subdivio Val476

²⁴ omnium] omnibus Sg74

²⁵ attritu] excandens paleas ad se trahit, significat flammam interne caritatis sanctorum qui foris despecti lucent in occulto que caritas in abscondito bona agit et in secreto conscientie sue quantum ad hoc qui se celat et alios operatione sua latet non lucet sed cum aliis prodesse iubetur. Tunc apparet quid fulgoris habeat intus. Sculpentibus resistit quia inter adversa secula [seculi Val476 ] fortis et insecabilis est. A nullo vinci potest vel si quis eam vult suscipere et pingere adulatoria laude resistit. Non ei concedit quia vanam gloriam contempnit et hii tales calefacti radiis solis veri id est Christi, vel digiti id est Spiritus sancti quasi contrectati paleas id est peccatores et fragiles ad se trahunt sibique coniungunt Sg74 Val476

^prol.| +{GL11854.4S1} ^O Smaragdus virens nimium,
Dat lumen oleaginum:
Est fides integerrima,
Ad omne bonum patula,
[1581B] Que numquam scit deficere
A pietatis opere²⁶.

^O ¶Codd. : Reg45 ,PL 162, 1581A-B

²⁶ A pietatis opere] a superna pietate Tr729

^marg.| +{GL11854.4S2} <Anselmus A>. In quarto lapide smaragdo qui est viridior iaspide et in Scythia reperitur, frigidissima regione, notantur boni in adversis Deum laudantes. ^P

^P ¶Codd. : Clm2605, f. 137v

^marg.| +{GL11854.4S3} <Anselmus B>. Smaragdus nimie viriditatis, super herbas et frondes in frigore²⁷ * Scythie ²⁸ invenitur, id est fortis eiusdem²⁹ fidei inter adversa quid frigore signatur³⁰* confessio que, quia tanta³¹ per Evangelium mundo innotuit³², quarta dicitur propter³³ quatuor Evangelia. ^Q

^Q ¶Codd. : PL 162 (1579C) Bg99 La85 Lee3 Tr1552

²⁷ in frigore Tr1552 ] om. PL

²⁸ Scythie] sitie La85

²⁹ eiusdem] eius La85

³⁰ quid ... signatur] que frigore significantur Bg44 La85 Lee3 (signantur) PL

³¹ tanta] tantum Bg99

³² per Evangelium - mundo innotuit] inv. Lee3

³³ propter Bg99 PL ] per Tr1552

^marg.| +{GL11854.4S4} Smaragdus adeo est viridis, ut aerem etiam circumfusum viridem reddat. Cujus multa sunt genera. Sed pretiosissimi in deserto Scythie reperiuntur, quos gryphes, ex parte leones et ex parte aquile, custodientes hominibus auferunt, cum quibus Arimaspi homines unum oculum habentes bella gerunt, ipsosque eis auferunt. Sic et Christus eternae pascua refectionis suis daturus, in cordibus a terrenis curis remotis habitat, quem gryphes, id est maligni spiritus, tollere nituntur fidelibus, sed electi oculum mentis possidentes, cum gryphibus pugnant, sibique hunc pretiosum lapidem [1230] vindicant. ^R

^R ¶Codd. : PL 40, 1229-1230

^marg.| +{GL11854.4S5} Quartus. Smaragdus nimie viriditatis super omnes herbas et frondes ut etiam circumfusum aerem reddat viridem. Huius multa sunt genera sed preciosius repperitur in Sicilia regione deserta quos custodiunt gryphes animalia, leoninum³⁴ corpus et³⁵ pedes³⁶ et alas ut aquile habent quatuor pedes quibus ut leones super terram currunt, per aera volant ut aves, qui servant predictos lapides non sibi sed hominibus auferunt contra quos monoculus³⁷ Arimaspus³⁸* pergent³⁹, pugnat et eis aufert. Gryphes diabolus qui Christum vel fidei gemmam a fidelibus conatur⁴⁰ aufferre. Sed contra pugnat populus ille habens unum oculum id est Christum qui non incedunt duabus viis nec habent duplex cor, Christumque vel fidem rapiunt quartus⁴¹ dicitur propter quatuor evangelia.^S ⁱ

ⁱ Rabanus, De Universo, 17, 7.10-13 : De gemmis : « “Quartus smaragdus. Smaragdus nimiae viriditatis est: adeo, ut herbas virentes, frondesque geminas etiam superet omnes, inficiens circa se viriditate repercussum aerem. 11 Qui mero et viridi proficit oleo, quamvis natura imbuatur. Cuius genera plurima; sed nobiliores Scythici, secundum locum tenent Bactriani, tertium Aegyptii. Significat animas fide semper virentes, quae quo magis adversitate saeculi, quae figuram Scythiae designat, attentantur, eo amplius haereditatem immarcescibilem, et aeternam conservatam in coelis, et mente concipere sperando, et in proximos satagunt spargere praedicando. Quae etiam calice Dominicae passionis et internae pinguedine charitatis, quae per Spiritum sanctum datur, ad contemptum mundi proficiunt. 12 His eiusdem quoque lapidis patria tellus pulcherrima ratione congruit. Tellus locuples, sed inhabitabilis: nam cum auro et gemmis affluat; Griphes tenent universa, alites ferocissimae, vel potius ferae volantes. Sunt enim quadrupedes, et corpore quidem leonibus, capite vero et alis aquilis simillimae. Armaspi cum his dimicant, qui uno oculo in fronte media feruntur insignes, ut accipiant hos lapides, mira cupiditate et feris capientibus, et Armaspis custodientibus. Hanc enim terram virtutum thesauris abundantem audierat Psalmista, cum dicebat: Ecce elongavi fugiens, et mansi in solitudine, id est, a mundi illecebris animos elongando subtraxi. 13 In hac contrarias sibi bestias offenderat, cum increpans ait: Muta efficiantur labia dolosa, quae loquuntur adversus iustum iniquitatem in superbia et contemptu. In hac quoque Gazas desiderabiles invenire se manifestabat cum admiratione delectabili secutus adiungere dicens: Quam magna multitudo dulcedinis tuae, Domine, quam abscondisti timentibus te, et caetera usque ad finem psalmi. Contra huiusmodi alites, semen divini verbi nobis praeripere anhelantes, quique sanctorum invigilant, simplici per coeleste desiderium intentione, quasi uno oculo admirandi, ut gemmam fidei, caeterarumque virtutum investigare et effodere queant”. Beda Venerabilis (pseudo?) , De duodecim lapidibus, in : id., Ascetica dubia, PL 94, 551-552 : « 10. Smaragdus, quem colore purpureo hyacintho similem potestate esse dicunt, et ex eo lunares motus excitari putant ».

^S ¶Codd. : Som170 (147r), Sg74 Val476 (121v ) {MM2022} {MM2024}

³⁴ leoninum] leonum Val476

³⁵ et] om. Sg74 Val476

³⁶ pedes] + caput corpus Val476

³⁷ monoculus] om. Sg74 Val476

³⁸ Arimaspus] corr., Alunascus Sg74 Som170, Alimascus Val476

³⁹ pergent] pergens Sg74 Val476

⁴⁰ conatur] conantur Val476

⁴¹ quartus] quarta Val476

^prol.| +{GL11854.5S1} Sardonyx constans tricolor,
Homo fertur interior,
Quem denigrat humilitas,
In quo albescit castitas,
Ad honestatis cumulum,
Rubet quoque martyrium.

^marg.| +{GL11854.5S2} <Anselmus A> Quintus lapis qui est sardinis (!), niger superius, candidus in medio, ignei coloris inferius, designat eos qui nigrescunt in carne propter tribulationes, et tamen virtutum candorem non amittunt et fortes etiam per ignem sancti Spiritus quem in corde habent. ^T

^T ¶Codd. : Clm2605, f. 137v

^marg.| +{GL11854.5S3} <Anselmus B>. Sardonyx inter virtutes humilitas, inferius [1579D] niger, in medio candidus, superius mineus⁴²*, id est sancti⁴³* passione rubei, interius candidi sed sibi per humilitatem despecti que quia ex ⁴⁴ * infirmitate corporis descendit quod quinque sensibus agitur, quinta est. ^U

^U ¶Codd. : PL 162 (1579C-D) Bg99 La85 Lee3 Tr1552

⁴² mineus Tr1552 ] rubeus PL, niveus Bg44 La85

⁴³ sancti Bg99 Tr1552 ] + in La85 PL

⁴⁴ ex Bg99 La85 Tr1552 cum Glossa ordinaria (Rusch) ] om. PL

^marg.| +{GL11854.5S4} Sardonius ex sardio et onyce componitur, primum colorem habens nigrum, medium candidum, supernum rubeum, ostendit eos, qui licet despecti videantur, splendore tamen fidei irradiantur, et caritatis igne semper rubescunt.^V

^V ¶Codd. : PL 40, 1230.

^marg.| +{GL11854.5S5} Quintus.⁴⁵ Sardonyx tricolor: niger in imo, candidus in medio, rubeus in summo, id est sancti in passione rubei, in⁴⁶ interius candidi sed per humilitatem sibi ⁴⁷ despecti que quia ex⁴⁸ infirmitate corporis descendit quod quinque sensibus agitur quinta dicitur.^W ^j ^k ^l

^j Rabanus, De Universo, 17, 7.14-16 : De gemmis : «eius genera plurima. 15Alius enim terrae rubrae similitudinem tenet. Alius, quasi per humanum unguem sanguis eniteat, bicolor apparet. Alius tribus coloribus, subterius nigro, medio candido, superius niveo consistit. Cui comparantur homines corporis passione rubicundi, spiritus puritate candidi: sed mentis sibimet humilitate despecti, cum Apostolo protestantes: Et si exterior homo noster corrumpitur, sed tamen interior renovatur de die in diem. Et iterum: Nihil mihi conscius sum, sed non in haec iustificatus sum. Itemque Psalmista: Quanquam in imagine Dei homo ambulet, id est, de virtute mentis, tamen vane conturbabitur, id est, de infirmitate carnis.

^k16 Quae quoniam passio in corporis infirmitate versatur (qui enim occidunt corpus, animam non possunt occidere, et humilitas de eiusdem corporis fragilitate descendit, cum dicitur: Infelix ego homo, quis me liberabit de corpore mortis huius; recte sardonyx quinto fundamento inseritur. Nam corpus nostrum quinque sensibus subsistere certum est.”

^l Diff. Beda Venerabilis (pseudo), De duodecim lapidibus , in : id., Ascetica dubia , PL 94, 551-552 : « 11. Sardonyx, vilis lapis, nigri coloris est; aquis profundis alitur ».

^W ¶Codd. : Som170 (147r) Sg74 Val476 {MM2022} {MM2024}

⁴⁵ Quintus] Quinta Sg74

⁴⁶ in] om. Sg74 Val476

⁴⁷ sibi] om. Val476

⁴⁸ ex] om. Sg74 Val476

^prol.| +{GL11854.6S1} ^X Sardius⁴⁹ est puniceus,
Cuius color sanguineus
Decus ostendit martyrum⁵⁰,
Rite agonizantium,
Sextus⁵¹ est in catalogo,
Crucis heret⁵² mysterio.

^X ¶Codd. : Tr729 PL 162, 1581B

⁴⁹ Sardiceus] Kardius Tr729

⁵⁰ Decus ostendit martyrum Reg45 Kitson (C P R S) Tr729 ] Ostendit et Martyrium P715 =PL, Deus ostentat martirum Kitson (cett.)

⁵¹ Sextus Reg45 etc. ] Virtus Tr729 Kitson (K)

⁵² heret] herens Tr729 Kitson (X N)

^marg.| +{GL11854.26S2} <Anselmus A> Sardius qui sextus ponitur et est rubeus significat eos qui fundunt sanguinem pro Christo, feria sexta passi. ^Y

^Y ¶Codd. : Clm2605, f. 137v

^marg.| +{GL11854.6S3} <Anselmus B>. Sardius ⁵³ , sanguinei coloris, martyrii gloriam significat, sextus quia Christus⁵⁴* sexta feria⁵⁵* crucifixus. ^Z

^Z ¶Codd. : PL 162, 1579D; Bg99 Lee3 Tr1552

⁵³ Sardius] Sardonius Bg99 Lee3

⁵⁴ Christus] Christum Tr1552

⁵⁵ feria] corr., forma PL | Christus – feria sexta] inv. La85

^marg.| +{GL11854.6S4} Sardius terre rubre speciem habens, significat sanctos, qui quamvis sublimes sint meritis, tamen humanam fragilitatem considerantes, se esse filios Ade recognoscunt, qui rubra terra dicitur. Bene autem sexto loco ponitur, sicut ille sexto die factus est. ^AA

^AA ¶Codd. : PL40, 1230

^marg.| +{GL11854.6S5} Sextus: ⁵⁶ Sardius sanguineus⁵⁷ unicolor martyrii significat gloriam ⁵⁸ , sextus quia ⁵⁹ sexta feria crucifixus est Christus⁶⁰. Vel sardius rubee terre habens speciem significat sanctos qui licet meritis sublimis int<e>ll<e>c<ti> sint⁶¹, tamen fragilitatis sue recordantur, attendentes se filios Ade qui rubra terra dicitur qui⁶² sexta die factus est. Unde et sardius sextus inducitur. ^AB ^m

^m Rabanus, De Universo, 17, 7.16 : De gemmis : « Sextus sardius, qui ex integro sanguinei coloris est, martyrum gloriam significat: de qua dicitur: Pretiosa in conspectu Domini mors sanctorum eius; merito sexto loco positus, cum Dominus noster et sexta aetate saeculi incarnatus, et sexta feria sit pro totius mundi salute crucifixus”. - Beda Venerabilis (pseudo), De duodecim lapidibus , in : id., Ascetica dubia , PL 94, 551-552 : « 3. Sardius lapis purpureus colore, quem timent serpentes prae fulgore, ut ferunt. 4. Asbestus ex ipso sole sanguineo colore tingitur, quem accensum dicunt exstingui non posse ».

^AB ¶Codd. : Som170 (147r) Sg74 Val476 (121v ) {MM2022} {MM2024}

⁵⁶ Sextus] + dicitur Val476

⁵⁷ sanguineus] sanguinei coloris Val476

⁵⁸ significat – glor.] inv. Sg74 Val476

⁵⁹ quia] + in Val476

⁶⁰ Christus] om. Val476

⁶¹ sublimis... sint] sublimes intellectu sunt Val476, sublimes intellectu Sg74

⁶² qui] que Val476

^prol.| +{GL11854.7S1} ^AC Auricolor chrysolithus,
[1581C] Scintillat velut clibanus,
Pretendit mores hominum,
Perfecte sapientium,
Qui septiformis gratie,
Sacro splendescunt iubare.

^AC ¶Codd. : PL 162, 1581B-C.

^marg.| +{GL11854.7S2} <Anselmus A> Septimus in ordine chrysolithus ut aurum fulgens et igneas scintillas emittens significat predicatores divinam sapientiam administrantes. ^AD

^AD ¶Codd. : Clm2605, f. 137v.

^marg.| +{GL11854.7S3} <Anselmus B>. Chrysolithus ut aurum fulget scintillasque emittit ardentes, id est spiritualis inter miracula predicatio; auro enim⁶³* superna sapientia, scintillis exhortatio, vel etiam miracula signantur⁶⁴* quod quia per Spiritum sanctum⁶⁵ fit, septimo loco ponitur.^AE

^AE ¶Codd. : PL 162, 1579D ; La85 Lee3 Tr1552

⁶³ enim] om. PL

⁶⁴ signantur] significantur PL

⁶⁵ sanctum] om. Tr1552

^interl.| <chrysolitus> a crisis qui est aurum et luceo, <lu>ces. ^AF

^AF ¶Codd. : Som170 , f. 147r

^marg.| +{GL11854.7S4} Chrysolithus quasi aurum refulgens et quasi scintillas ex se mittens, significat eos, qui luce supernae sapientiae resplendent, suasque virtutes cum verbo praedicationis velut scintillas in proximos effundunt. ^AG

^AG ¶Codd. : PL40, 1230.

^marg.| +{GL11854.7S5} Septimus.⁶⁶ Chrysolithus aureum fulgorem habet et videtur scintillas ardentes emittere id est spiritualis inter miracula predicatio, aurum superna sapientia scintillas quas emittit exhortationes vel miracula quibus ad amorem Dei et proximi accendunt significantur⁶⁷ quod quia per Spiritum sanctum fit septimo loco ponitur. Inde⁶⁸ chrysolitus dicitur⁶⁹ quia fulget ut aurum. ^AH ⁿ

ⁿ Rabanus, De Universo, 17, 7.16-19: De gemmis : « Septimus chrysolithus. Chrysolithus lapis, quasi aurum, fulget, scintillas habens ardentes. 17 Cuius specie figurantur hi, qui intellectu supernae verae sapientiae fulgentes, verba exhortationis in proximos, vel etiam virtutum signa, quasi scintillas ignis effundunt. Quorum et Arator ait: Mentibus instat amor, sermonibus aestuat ardor. Quod quia solo spiritalis gratiae munere geritur, decentissime septimo fundamento chrysolithus: in septiformi enim numero solet Spiritus sancti gratia figurari. 18 De quo supra dicitur: Et a septem spiritibus, qui in conspectu throni eius sunt. Cui sensui consonat etiam hoc, quod eiusdem lapidis genus quoddam caerulaei viridantisque coloris invenitur. Unde et apud Hebraeos a marini coloris similitudine tharsis appellatur. Viror quippe ad integritatem fidei, quae initium sapientiae dicitur: aqua vero tropice ad Spiritum sanctum pertinet, Domino attestante, qui ait: Qui credit in me, flumina de ventre eius fluent aquae vivae. 19 Hoc autem dicebat de spiritu, quem accepturi erant credentes in eum ». Beda Venerabilis (pseudo), De duodecim lapidibus , in : id., Ascetica dubia , PL 94, 551-552 : « 1. Chrysolithus, quem lapidem lux et dies celat, ita ut nocte igneus sit, in die autem pallidus ».

^AH ¶Codd. : Som170 (147r ) Sg74 {MM2022} {MM2024}

⁶⁶ Septimus] om. Sg74

⁶⁷ significantur] significatur Val476

⁶⁸ Inde] + etiam Sg74 Val476

⁶⁹ dicitur] dictus Sg74 Val476

^prol.| +{GL11854.8S1} ^AIBeryllus est lymphaticus,
Ut sol in aqua limpidus,
Figurat vota mentium⁷⁰,
Ingenio⁷¹ sagacium,
Quis magis libet mysticum⁷²
Pulchre⁷³ quietis otium.

^AI ¶Codd. : Tr729; PL 162, 1581C

⁷⁰ mentium Tr729 Kitson ] hominum P712 = PL

⁷¹ Ingenio] Ingeniis Tr729

⁷² Quis magis libet mysticum Reg45 Tr729 Kitson ] Quibus plus libet sumere P712 = PL

⁷³ Pulchre Kitson (B J M X N) ] Summe Reg45 Tr729 Kitson

^marg.| +{GL11854.8S2} <Anselmus A> Octavus beryllus qui est lymphaticus et in sex angulos secandus indicat predicatores parum habere splendoris nisi sex opera misericordie que aliis predicant ipsi opere impleant. ^AJ

^AJ ¶Codd. : Clm2605, f. 137v

^marg.| +{GL11854.8S3} <Anselmus B>. Beryllus est predicantium perfecta operatio. Ut enim aqua sole percussa refulget, qui⁷⁴ non aliter⁷⁵ nisi septangula politur forma⁷⁶ quia ex angulorum repercussione⁷⁷* splendor acuitur. Aqua sensum hominis [1580A] significat; splendor solis⁷⁸, divinam sapientiam qua amplius fulget; sed⁷⁹ non perfecte humana vel divina loquitur⁸⁰* sapientia, nisi operibus⁸¹ consummetur. Perfectio operum per septem⁸² intelligitur, cum hoc numero opus mundi factum sit⁸³. Urit manum tenentis, quia qui sancto iungitur ⁸⁴ , eius conversatione accenditur. ^AK

^AK ¶Codd. : PL 162, 1579D-1580A La85 Lee3 Tr1552

⁷⁴ qui] quidem Lee3 (!) Tr1552 (?)

⁷⁵ aliter] + autem Lee3 Tr1552, + evenit La85

⁷⁶ septangula politur forma] sextangula poliatur forma La85, sexangula ponatur forma Tr1552, sexangulam spoliatur formam Lee3

⁷⁷ repercussione] percussione Tr1552

⁷⁸ solis] .s.<cilicet> Tr1552

⁷⁹ sed Lee3 ] si Tr1552

⁸⁰ humana vel divina] divina vel humana La85 PL | loquitur] licet Lee3, luceret La85

⁸¹ operibus] om. Tr1552

⁸² septem] .VI. Lee3 (in ras.)à

⁸³ factum sit] inv. Lee3

⁸⁴ iungitur PL cum Glossa ordinaria (Rusch) ] coniungitur Tr1552 cum Som170

^marg.| +{GL11854.8S4} Beryllus viridis et pallidus designat sanctos, contemplatione Dei virides, sed fraterne administrationis actione quasi pallentes. ^AL

^AL ¶Codd. : PL 40, 1230.

^marg.| +{GL11854.8S5} Octavus beryllus est predicantium perfecta ⁸⁵ operatio. Lucet ut aqua sole percussa, urit etiam manum tenentis quia qui sancto coniungitur⁸⁶ eius conversatione accenditur. Dicunt et alii quia bicolor est viridis et pallens. Significat sanctos in contemplatione positos, virides sed cura terrene administrationis ad pallorem⁸⁷ active vite redeuntes. ^AM ^o

^o Rabanus, De Universo, 17, 7.19-21 : De gemmis : «Octavus beryllus. Beryllus est, quasi consideres aquam solis fulgore percussam rubicundum ac decorum reddere colorem: sed non fulget nisi in sexangulam formam poliendo figuretur. Repercussu enim angulorum splendor illius acuitur. Significat autem homines quidem ingenio sagaces, sed amplius supernae gratiae lumine refulgentes. 20 Nam quod aqua sensus altitudinem designet, Salomon testis est, qui ait: Aqua profunda verba ex ore viri; sed est perfecti fulgoris vel humana vel etiam divina sapientia, nisi operum quoque consummatione subvertatur. Nam senario saepe numero perfectio designatur actionis; maxime, cum in hoc numero mundi huius sit opus consummatum. 21 Quodque tenentis manum adurere dicitur, procul dubio patet, quia quisquis sancto viro coniungitur, eius nimirum bonae conversationis igne recreatur.” - Beda Venerabilis (pseudo?) , De duodecim lapidibus , in : id., Ascetica dubia , PL 94, 551-552 : « 9. Beryllus nube aurea tegitur, et sexangulos habet; tenentem manu adurere dicitur ».

^AM ¶Codd. : Som170 , f. 147r Val476

⁸⁵ perfecta] om. Val476

⁸⁶ coniungitur] iungitur Val476

⁸⁷ pallorem] palliorem Val476

^prol.| +{GL11854.9S1} ^AN Topazius quo rarior,
Eo est pretiosior,
Nitore rubet⁸⁸ chryseo,
Et⁸⁹ aspectu ethereo
Contemplative solidum
Vite monstrat officium.

^AN ¶Codd. : Tr729 ; PL 162, 1581C

⁸⁸ rubet] rubens Tr729

⁸⁹ Et] Qui Tr729

^marg.| +{GL11854.9S2} <Anselmus A> Nonus topazius qui est etheri coloris et quo nihil preciosius invenitur in thesauris regum et qui preclarior est sed in propria forma relinquitur et sculpi et poliri non vult significat sanctos in contemplativa degentes vita qui, si aliquando ad activam vitam vocantur, sordescunt quia curis huius seculi teneri nolunt. ^AO

^AO ¶Codd. : Clm2605 , f. 137v.

^marg.| +{GL11854.9S3} <Anselmus B>. Topazius, quanto rarior tanto⁹⁰* pretiosior, bicolor ex auro et etherea claritate maxime lucens, cum splendore solis ⁹¹ * tangitur; superans omnium gemmarum claritates; in aspectum suum singulariter provocans aspicientes; quem si polis, obscuras; si nature relinquis, clarior est; et nihil carius ⁹² regibus inter divitias contemplativam vitam significat quam sancti reges omnibus operum ⁹³ divitiis [1580B] et gemmis virtutum preferunt, et in eam maxime mentes dirigunt, et tanto amplius, quanto frequentius divina gratia illustrantur: ex interna claritate ⁹⁴ aureus color, ex dulcedine contemplationis ethereus, que attritu scilicet⁹⁵ sepe vilescit. Vix enim potest ⁹⁶ * aliquis simul doloribus angi ⁹⁷ , et tranquilla mente gaudia celi intueri. Et sicut in octo activa ⁹⁸ vita, sic in novem contemplativa, que est angelorum, quorum sunt novem ordines; vel quia uno gradu abest a denario⁹⁹, mortis scilicet.¹⁰⁰ ^AP

^AP ¶Codd. : PL 162, 1580A-B Lee3 Tr1552

⁹⁰ quanto... tanto] + est Lee3 Tr1552, quantum ... tantum PL

⁹¹ splendore solis Lee3 Tr1552 cum Glossa ordinaria (Rusch) ] inv. La85 PL

⁹² carius] eo rarius Lee3, eo carius Tr1552, est eo carius La85

⁹³ omnibus - operum] inv. Lee3

⁹⁴ claritate] caritate La85 Lee3 Tr1552 (karitate)

⁹⁵ scilicet] seculi Lee3 Tr1552

⁹⁶ potest Lee3 Tr1552 cum Glossa ordinaria (Rusch) ] poterit PL

⁹⁷ angi] agi La85 Lee3 Tr1552

⁹⁸ octo activa] octava Lee3

⁹⁹ uno gradu.... denario] a denario uno abest gradu Lee3 Tr1552

¹⁰⁰ mortis scilicet] lac. Tr1552

^marg.| +{GL11854.9S4} Topazius omnium lapidum colorem habens significat sanctos omnibus refertos virtutibus. ^AQ

^AQ ¶Codd. : PL40, 1230.

^marg.| +{GL11854.9S5} Nonus. Topazius quo rarior eo preciosior et habet duos colores ex auro et etherea claritate maxime lucens cum splendore solis tangitur superans omnium gemmarum claritates in aspectum suum singulariter provocans aspicientes quem si polis obscuras si nature relinquis clarior est ; nihil est eo carius ¹⁰¹ inter divitias contemplativam vitam significat quam sancti reges omnibus operum divitiis gemmis virtutum preferunt et in eam maxime mentis oper<atione>m¹⁰² dirigunt et tanto amplius quanto frequentius divina illustrantur ¹⁰³ gratia ex interna caritate color aureus ex dulcedine contemplarionis ethereus que ex intuitu¹⁰⁴ seculi semper obscurescit¹⁰⁵. Vix enim potest quis simul doloribus angi et tranquilla mente celi gaudia intueri. Vel si pol<e>s quasi dignitatibus seculi honoras, eos et ornas obscuras quia contemplationi minus vacant. Vel minoris meriti sunt et sicut in octavo activa vita sic in nono contemplativa que est angelorum quorum novem sunt ordines. Dicunt quidam quod omnium lapidum colores habet. Unde et nomen¹⁰⁶ habet quia pan id est omne et invenitur in insula Egypti que dicitur topazon et¹⁰⁷ significat sanctos omnibus virtututum coloribus¹⁰⁸ fulgidos. ^AR ^p ^q

^p Rabanus, De Universo, 17, 7.21 : De gemmis : nonus topazius. Topazius lapis quantum inventione rarus, tantum mercium quantitate pretiosus est, qui duos fertur habere colores: unum auri purissimi, et alterum aetherea claritate relucentem: pinguedo rosea, verecundaque puritas; vicinus lapidi chrysoprasso magnitudine vel colore, quia maxime lampat, cum solis splendore percutitur, omnium gemmarum superans pretiosissimas claritates, in aspectum suum singulariter provocans oculorum cupidissimam voluptatem. Quem si polire velis, obscuras: si naturae propriae relinquas, irradiat. Hic regibus ipsis fertur esse mirabilis, ut inter divitias suas nihil se simile possidere cognoscant. Cuius pulcherrima naturae qualitas contemplativae vitae decori dignissime comparatur. Hanc enim reges sancti, quorum cor est in manu Dei, cunctis bonorum operum divitiis universisque virtutum gemmis merito praeferunt, in eam maxime purae suae mentis intuitum aciemque dirigentes, tanto ardentius coelestis vitae dulcedinem animo complectentes, quanto frequentius supernae gratiae fuerunt splendore percussi.

^q23 Habent ergo sancti viri aureum colorem ex flamma internae charitatis, habent aetherium ex supernae contemplatione dulcedinis, qui saepe praesentis saeculi turbine velut attritus vilescit. Non enim facile potest animus uno eodemque momento terrenis laboribus, aerumnis curisque et doloribus agi, et illa coelestis vitae gaudia tranquillae mentis statu delectatus intueri”.

^AR ¶Codd. : Som170 , f. 147r Val476 {MM2022} {MM2024}

¹⁰¹ eo carius] carius regibus Val476

¹⁰² mentis operationem] om. Val476

¹⁰³ illustrantur] illustratur Val476

¹⁰⁴ intuitu al. m. interl. Som170² Val476 ] contritu Som170*

¹⁰⁵ obscurescit] obscurascit Val476

¹⁰⁶ nomen Val476 ] natura ? Som170

¹⁰⁷ et] om. Val476

¹⁰⁸ virtutibus - colorum] inv. Val476

^prol.| +{GL11854.10S1} ^AS Chrysoprasus purpureus¹⁰⁹,
Auricolor ac flammeus,
Cuius splendor in tenebris,
Flammas evibrat oculis,¹¹⁰
Hec est perfecta caritas,
Quam nulla sternit feritas.

^AS ¶Codd. : Reg45 Tr729; PL 162, 1581D

¹⁰⁹ purpureus ] purpureum Reg45 Tr729

¹¹⁰ Auricolor... oculis Trikson (B J M X N) (branche française) ] imitatur conchilium et intertinctus (consilium est intertintus Reg45 ) aureis quodam miscillo guttulis Reg45 Tr729 Trikson

^marg.| +{GL11854.10S2} <Anselmus A> Decimus chrysoprassus viridis et intuentibus se aureas videtur emittere guttas et significat supradictos scilicet omnes aurearum guttarum similitudinem habentes qui de divina sapientia quam habent interrogantibus se ratione reddunt. ^AT

^AT ¶Codd. : Clm2605, f. 138r.

^marg.| +{GL11854.10S3} <Anselmus B> Chrysoprasus viridis aureeque ¹¹¹ mixture, quidam etiam purpureus cum guttis aureis, et nascitur in India, significat eos qui virorum ¹¹² eterne patrie caritate merentur, ¹¹³ et aliis purpuram martyrii ostendunt; et quia exemplum Domini sequuntur in ¹¹⁴ India, id est [1580C] prope ortum solis sunt et, quia cum Christo regnare exspectant, in denario numero sunt, et decalogus implebitur per dilectionem Dei que nona fuit. Igitur in chrysopraso ¹¹⁵ opus martyrii indicatur¹¹⁶ et premium. ^AU ^r

^r Rabanus, De Universo, 17, 7.24-26: De gemmis : « Decimus chrysoprassus. Chrysoprassus est viridis, aureaeque mixturae: quidam etiam purpureum iubar trahens, aureis intervenientibus guttis; nascitur autem in India. 25 Qui significat eos qui, viriditatem aeternae patriae perfectae charitatis fulgore promerentes, eam etiam caeteris purpurea martyrii sui luce patefaciunt. Qui quoniam in eo, quod praesentem vitam despiciunt, aeternam gloriam praeferunt, Domini in carne apparentis exempla sequuntur, iam veluti India, id est, prope solis ortum, meritorum suorum fulgur ostendunt; et qui, velut sol, in regno Patris fulgere regique suo, cui nunc compatiuntur, tunc conregnare desiderantes exspectant, iure in decimo loco sunt positi. 26 Per denarium enim, quo Dominicae vineae cultores remunerantur, aeterni regis percipienda imago figuratur; ubi quod in novo gradu non poterat, perfecta dilectione Dei et proximi per omnia decalogus implebitur».

^AU ¶Codd. : PL 162, 1580B-C Lee3 Tr1552

¹¹¹ Chrysopasus... aureeque] lac. sed crisop^assus uidis aureaque Tr1552

¹¹² virorum] virorem La85 Lee3

¹¹³ quidam etiam ... merentur] om. Tr1552

¹¹⁴ sequuntur in Lee3 ] secutura Tr1552

¹¹⁵ Igitur- in chrysopr.] inv. Lee3 Tr1552

¹¹⁶ indicatur] iudicatur praem. Tr1552

^marg.| +{GL11854.10S4} Chrysoprasus aureus et viridis designat sapientes resplendentes fide. ^AV

^AV ¶Codd. : PL40, 1230

^marg.| +{GL11854.10S5} Decimus. Chrysopassus in India nascitur, viridis aureeque mixture, quidam in¹¹⁷ purpureus cum guttis aureis et ¹¹⁸ significat eos qui virorem patrie eterne ¹¹⁹ caritate merentur. Et aliam purpuram martyrii ostendunt et quia exemplum Domini sequuntur in India id est prope ortum solis sunt et cum Christo regnare expectant. In denario numero sunt et decalogus implebitur per dilectionem que non finit¹²⁰ . Igitur in chrysopasso ¹²¹ opus martyrii significatur¹²² et premium crison aurum¹²³. ^AW

^AW ¶Codd. : La85 (glossa marg. in loc. cit.), La102, f. 43r eterne caritate... aurum), P404 Som170 , f. 147r, Val476 {MM2022} {MM2024}

¹¹⁷ in] ?, etiam Val476

¹¹⁸ et] om. Val476

¹¹⁹ virorem patrie eterne] rorem eterne patrie Val476

¹²⁰ non finit] nova fuit La88 Tr1552

¹²¹ igitur chrysopasso] igitur in crisoprasso La85 Val476, crisopraso igitur Tr1552 , igitur griso passo La102, igitur in crispasio P404

¹²² significatur] indicatur La85, signatur Val476

¹²³ crison aurum] om. La85

^prol.| +{GL11854.11S1} Hyacinthus est ceruleus¹²⁴,
Virore medioximus,
Cuius decora facies
Mutatur ut temperies,
Vitam signat angelicam,
Discretione preditam. ^AX

^AX ¶Codd. : Tr729; PL 162, 1581D

¹²⁴ est ceruleus Reg45 (medioxius) Tr729 Kitson ] purpureus P712=PL ; cf. Beda Venerabilis (pseudo?) , De duodecim lapidibus , in : id., Ascetica dubia , PL 94, 551-552 : “7. Cerdamios, qui habet fulgorem sub divo, nam in domo ceruleo colore est ».

^marg.| +{GL11854.11S2} <Anselmus A> Undecimus hyacinthus qui est cereus et mutatur secundum omnes varietates aeris exprimit predicatores qui vel activa vita vel contemplativa ad officium predicationis assumuntur quia secundum vitam et personas subditorum mutare debent verba predicationum suarum. Discretus enim predicator aliter regi quam populo, aliter clerico quam monacho, aliter militi quam rustico predicare debet.^AY

^AY ¶Codd. : Clm2605, f. 138r

^marg.| +{GL11854.11S3} <Anselmus B> Hyacinthus similis aquae radio solis perfusae, designat sanctos sapientia repletos, perfusos radio veri solis. ^AZ

^AZ ¶Codd. : PL 162, 1580C ; om. Lee3 Tr1552

^marg.| +{GL11854.11S3b} <Anselmus B²> Hyacinthus cum aere mutatur, in sereno perspicuus, nubilo marescit, indicat doctores ad alta levatos sed propter infirmos condescendentes.^BA ^s

^s Beda Venerabilis (pseudo), De duodecim lapidibus, in : id., Ascetica dubia, PL 94, 551-552 : « 5. Hyacinthus, quem ferunt quod sentiat auras et serenitas tempestatum ».

^BA ¶Codd. : Lee3 Tr1552 ; om. PL 162, 1580C

^marg.| +{GL11854.11S4} Hyacinthus cum aere mutatur, in sereno perspicuus, nubilo marcessit, indicat doctores ad alta levatos, sed propter infirmos condescendentes. ^BB

^BB ¶Codd. : La85, PL 40, 1230

^marg.| +{GL11854.11S5} Undecimus.¹²⁵ Hyacinthus cum aere mutatur, in sereno perspicuus, in nubilo obscurus significat discretissimos doctores omnibus qualitatibus moribus etatibus, intellectibus se contemperantes ut Paulus qui dicebat^t: “Sapientiam loquimur inter perfectos”. Item^u “Non potui vobis loqui” etc. Item^v : “Quis infirmatur” etc. Item^w : “Omnibus omnia factus sum ut omnes lucrifacerem¹²⁶”. ^BC ^x ^y ^z ^aa

^t 1Cor. 2, 6.

^u 1Cor. 3, 1.

^v 2Cor. 11, 29.

^w 1Cor. 9, 22.

^x Rabanus, De Universo, 17, 7.26 : De gemmis : « Undecimus hyacinthus. Hyacinthus in Aethiopia reperitur, caeruleum colorem habens. Optimus, qui nec rarus est, nec densitate obtusus, sed ex utroque temperamento lucet, et purificatum suaviter florem trahit.

^y27 Hic autem non rutilat aequaliter: sed cum coeli facie mutatur: sereno autem perspicuus atque gratus est: nubilo coram oculis evanescit atque marcescit. Indicat autem animas coelesti semper intentioni deditas, atque angelicae quodammodo (quantum mortalibus fas est) conversationi propinquantes: quibus omni custodia virtus discretionis servare praecipitur: ne vel omnia sensus subtilitate callentes, altiora se quaerere, et fortiora se scrutari audeant (Gloria enim Domini celare verbum, id est, caute de Deo vel homine Christo philosophari:), vel rursum desidia torpentes ad infirma fidei initia atque elementa exordii sermonum Dei relabantur.

^z28 Quin potius via regia gradientes, a dextris et a sinistris per arma iustitiae procurati procedant: aptaque temporis observantia cum coelo faciem mutantes suis inspectoribus dicant: Sive enim mente excedimus, Deo: sive sobrii sumus, vobis. Quasi enim hyacintus nubilo circumdatus, loquitur: Et ne angustiamini in nobis, angustiamini autem in visceribus vestris. Et iterum: Nihil enim iudicavi me scire inter vos, nisi Iesum Christum, et hunc crucifixum, et quasi in serena luce visus ait: Sapientiam autem loquimur inter perfectos”.

^aa = Glossa ordinaria in loc. cit. (Rusch)

^BC ¶Codd. : La102(43r) Som170, f. 147r Val476 {MM2022} {MM2024}

¹²⁵ Undecimus] om. Tr1552

¹²⁶ ut omnes lucrifacerem] etc. P404 Som170

^prol.| +{GL11854.12S1} ^BD Amethystus precipuus
Colore violaceus¹²⁷,
Et notulis purpureus,
Pretendit cor humilium
Christo commorientium¹²⁸

^BD ¶Codd. : Tr729 ; PL 162, 1581D

¹²⁷ Colore violaceus Kitson (L B J M X N H) ] Decore violacius Reg45 Tr729 Kitson (C N)

¹²⁸ et notulis... commorientium] flammas emittit aureas nitelasque purpureas pretendit cor humilium Christo commorientium. | Hii preciosi lapides carnales signant homines colorum est varietas virtutum multiplicitas. Quicumque his floruerit concivis esse poterit. | Hierusalem pacifica ( Tr729 Kitosn (L), pacifera Kitson Reg45 ) hec tibi (+ sunt Kitson Reg45 ) fundamina felix et Deo proxima que te meretur anima, custos tuarum virtutum (=! Reg45, turrium Kitson Tr729 ) non dormit in perpetuum. Concede nobis agie rex civitatis celice post curusum vite labilis consortium insuperis, inter sanctorum agmina canamus tibi cantica. Amen Tr729

^marg.| +{GL11854.12S2} <Anselmus A> Amethystus in ordine duodecimus et habens similitudinem aque a sole percusse designat omnes qui supra dictas virtutes habent sibi nihil debere ascribere de supradictis bonis sed tantum Deo soli de cuius gratie donis quas quibusdam radiis illuminantur. Hos duodecim lapides id est supradictas virtutes qui dicuntur lapides quia homines faciunt fortes contra vitia habebant fundamenta Ecclesie et porte et hoc de mensura angeli hos est cecundum hoc quod Deus unicuique divisit. Et non solum fundamenta habebant hac virtutes sed etiam porte id est apostoli vel alii predicatores dicti porte quia alios introducunt ad cognitionem Dei habebant has virtutes et hoc est quod vult dicere in libro. Nam duodecim apostoli et predicatores qui dicuntur porte quia aliis aperiunt secreta Dei, et duodecim quia fidei sancte Trinitatis et unitatis et quatuor evangelia in quatuor mundi partibus predicant duodecim ma<r>garite sunt id est habent verum esse per supradictas virtutes duodecim que dicuntur ma<r>garite quia splendere eos faciunt in bonis operibus. Que virtutes sunt in omnibus et tamen per singulos id est unusquisque amplius has virtutes habent in se et si non habent omnes istas virtutes singule tamen porte unusquisque amplius posset dici ex singulis margaritis id est ex singulis virtutibus. Qui non habent nisi unam supra dictarum virtutum id est fidem, spem, caritatem vel ceteras posset porta dici propter unam supradictam virtutem per quam se ipsum et alios ad vitam introducit. [...] ^BE

^BE ¶Codd. : Clm2605 , f. 138r.

^marg.| +{GL11854.12S3} <Anselmus B> “Amethystus est purpureus mixto colore viole et rose, leniter quasdam flammas¹²⁹ fundens”^ab, purpureus decor¹³⁰ celestis regni habitum ¹³¹ ; viola, sanctorum verecundiam; rosa, pretiosam significat¹³² mortem; qui inter adversa mente sunt in summo, qui non¹³³ modo inter se, sed¹³⁴ ad persecutores flammam¹³⁵ caritatis fundunt¹³⁶. Significat igitur ¹³⁷ amethystus celestis [1580D] semper regni ¹³⁸ memoriam in animo humilium.¹³⁹ ^BF

^ab Isidorus Hispalensis, Etymologiarum, lib. 16, 9, 1: “Amethystus purpureus est permixto uiolacio colore; et quasi rosae nitor, et leniter quasdam flammulas fundens”.

^BF ¶Codd. : PL 162, 1580C-D, La85 Lee3 Tr1552

¹²⁹ quasdam flammas] inv. Tr1552

¹³⁰ decor] decoro Tr1552

¹³¹ habitum] habitus La85 Tr1552

¹³² significat] sign. Tr1552

¹³³ non] exp. Tr1552

¹³⁴ sed Tr1552 ] + et Lee3

¹³⁵ flammam] flammas La85

¹³⁶ flammam car. fundunt] flammas car. fundit Lee3 Tr1552

¹³⁷ igitur] autem La85

¹³⁸ semper regni Lee3 ] inv. La85 Tr1552

¹³⁹ animo humilium La85 etc. ] inv. Lee3 Tr1552

^marg.| +{GL11854.12S4} Amethystus est duodecim amethystus tribus coloribus¹⁴⁰ principaliter respargitur : purpureo, violatico et roseo. Et in hoc significantur sancti qui celestem habitum gerunt in terris et ad premium atque ad societatem angelorum venturi sunt in celis. Unde Dominus dicit : « Et erunt sicut angeli Dei in celo quod significatur per purpuream que principale indumentum est. In viola autem que est humilis herba et tamen optimum colorem habet, humilitas eorum exprimitur cum bone opinionis odore, in roseo autem colore caritas intelligitur que in tantum in illis viget¹⁴¹ (?) ut et usque ad pasto<r>em martyrii non solum pro amicis sed inimicis orando, orando proficiscantur et bene hic lapis extremus ponitur in civitate Dei, nulla res est enim maior quam orare pro inimicis. Nam paucos invenimus qui hoc faciunt sed tamne duos in veteri lege scilicet Moysen et Samuel et in nova duos : Christum et Stephanum, et hoc est quod dicit : Ametistas precipuas id est valde preciosus, violaceus decore id est habetis decorem mole, emittit ex se aureas flammas et rutilans ac purpureas et in hoc pretendit id est defigurat cor humilium commorientium id est similiter morientium pro Christo sicut et ipse pro eis mortuus est his duodecim lapidibus id est his duodecim virtutibus electorum per lapides acceptis structa est civitas Dei in celesti Hierusalem nec iam nullus alius lapis fuerit positus id est nullus homo intrabit nisi qui habuerit has virtute quam isti lapides signifcant. Et hoc est quod dicit : Si preciosi lapides. C arnales signat homines. Celorum est varietas virtutum multiplicitas et quicumque his floruerit conscius esse poterit in illa civitate, alter vero nequaquam. ^BG

^BG ¶Codd. : Paris, BnF, lat. 3371, f. 52ra-b {MM2022}

¹⁴⁰ coloribus] om. P3371* (al. m. marg.)

¹⁴¹ viget] niger ?

^marg.| +{GL11854.12S5} Duodecimus. Amethystus purpureus mixto colore, viole et rose quasdam flammulas de sese effundens, purpureus color significat¹⁴² celestis regni¹⁴³ habiturus¹⁴⁴ et angelice societatis principatum ad quem venturi sunt sancti viola¹⁴⁵ humilem sanctorum verecundiam cum odore bone operationis. Rosa¹⁴⁶ pretiosam mortem martyrium¹⁴⁷ qui non modo inter se sed etiam¹⁴⁸ ad inimicos et persecutores flammas caritatis emittunt. Significat igitur amethystus celestis regni semper memoriam in cordibus humilium et illam egregiam virtutem¹⁴⁹ ut etiam pro inimicis orent et de salute eorum current; que est¹⁵⁰ virtus¹⁵¹ virtutum, colorum¹⁵² est varietas, virtutum¹⁵³ multiplicitas. Finit de duodecim lapidibus¹⁵⁴. ^BH ^ac

^ac Rabanus, De Universo, 17, 7.29 : De gemmis : « Duodecimus amethystus. 29 Amethystus purpureus est permixto violaceo colore, et quasi rosae nitore, quasdamque leviter flammulas fundens. Sed et quidam illius non ex toto in purpura igneus, sed quasi vinum rubens apparet. Purpureus ergo decor coelestis regni habitum, roseus vero atque violaceus humilem sanctorum verecundiam, pretiosamque mortem designat: quorum fidei mens principaliter in summis erigitur, etiam, cum extremis perpeti abiecta cernuntur, Dominici semper inter adversa memor promissi: Nolite timere pusillus grex, quia complacuit Patri vestro, dare vobis regnum; quique flammam charitatis non ad se tantum invicem, sed ad ipsos etiam persecutores spargentes positis genibus implorant: Domine, ne statuas illis hoc peccatum; atque inter calicem passionis bibendum, illius potius vini, quod laetificat cor hominis, iugi recordatione inebriantur, quod Dominus se novum cum discipulis suis in regno Patris bibiturum esse promisit”.

^BH ¶Codd. : La102 (43r) P404 Som170 ( 147r ) Sg74 Val476 {MM2022} {MM2024}

¹⁴² significat P404 etc. ] signat Som170

¹⁴³ celestis regni] inv. P404

¹⁴⁴ habiturus] habitum Sg74 Val476

¹⁴⁵ viola P404 Som170 Sg74 ] violam La102

¹⁴⁶ rosa P404 Som170 Sg74 ] rosam La102

¹⁴⁷ mortem mart.] inv. P404 Som170

¹⁴⁸ etiam] om. Tr1552

¹⁴⁹ egregiam virtutem] egregia virtute La102

¹⁵⁰ est] om. P404

¹⁵¹ virtus] om. La102

¹⁵² colorum] om. Sg74

¹⁵³ virtutum] + est Som170

¹⁵⁴ Finit ... lapidibus Val476 etc. ] om. Sg74

<83. Apocalypsis>

<83.11854> Tractatus de duodecim lapidibus