Glossae Scripturae Sacrae-electronicae (Gloss-e)

^prol.| [Io. 15, 1-17, 26 legitur in feria quinta in Cena Domini; cf. Ordinarium OP 652]

^marg.| {CIO15d1.1} HILARIUS. Nono De Trinitate. ¹ − Ad consummande corporee passionis sacramentum per dilectionem efficiendi mandati paterni, festinat exurgens. Corporee tamen assumptionis statim mysterium pandens, per quam ei tamquam in vite modo palmitis inessemus, adiecit : ^A ^a

^a ¶Fons : Hilarius Pictaviensis , De Trinitate, lib. 9, CCSL 62A, c. 55.11 sqq. : «Ad consummandum corporeae passionis sacramentum per dilectionem efficiendi mandati paterni festinat exsurgens; corporeae tamen adsumptionis statim mysterium pandens, per quam ei tamquam in uite modo palmitis inessemus, fructum nobis ut palmitibus, nisi ille uitis esset effectus, utilem non daturis». [MM2020]

^A ¶Codd. : Li449 (145va) Ed1953 {MM2020}

¹ .IX°. La88 ] om. Ed1953

Ego sum vitis vera.

^marg.| {CIO15d1.2} AUGUSTINUS . ² − Quod secundum hoc dicit quod est caput Ecclesie, nosque membra eius, homo Christus Iesus. Unius quippe nature sunt vitis et palmites. Sed cum dicit : Ego sum vitis vera , numquid ut adderet vera, ad eam vitem retulit, unde ista similitudo translata est sic autem dicitur vitis per similitudinem, non per proprietatem sicut³ agnus, ovis et cetera huiusmodi ut magis ipsa sint vera, ex quibus ducuntur iste similitudines. Sed dicendo : Ego sum vitis vera , ab illa se discernit cui dicitur^b : « Quomodo conversa es in amaritudinem, vitis aliena? » Nam quo pacto est vitis vera que exspectata est ut faceret uvam, fecit autem spinas?^c ^B

^b Ier. 2, 21.

^c ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 80, § 1.2-17, CCSL 36, p. 527-528 : «Iste locus evangelicus, fratres, ubi se dicit Dominus uitem, et discipulos suos palmites, secundum hoc dicit quod est caput ecclesiae, nosque membra eius, mediator Dei et hominum homo Christus Iesus. Vnius quippe naturae sunt uitis et palmites; propter quod cum esset Deus, cuius naturae nos sumus, factus est homo, ut in illo esset uitis humana natura, cuius et nos homines palmites esse possemus. Quid ergo est : Ego sum uitis uera? Numquid ut adderet uera, hoc ad eam uitem retulit, unde ista similitudo translata est? Sic enim dicitur uitis, per similitudinem, non per proprietatem, quemadmodum dicitur ouis, agnus, leo, petra, lapis angularis, et cetera huiusmodi, quae magis ipsa sunt uera, ex quibus ducuntur istae similitudines, non proprietates. Sed cum dicit : Ego sum uitis uera, ab illa se utique discernit cui dicitur : Quomodo conuersa es in amaritudinem, uitis aliena? Nam qui pacto est uitis uera, quae exspectata est ut faceret uuam, fecit autem spinas?». [FG2018]

^B ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

² Augustinus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

³ sicut] iter. Li449

^marg.| {CIO15d1.3} HILARIUS. Nono de Trinitate. ⁴* − Sed a corporee⁵ huius humilitatis assumptione formam paterne maiestatis alienans, agricolam Patrem curiosum huius vitis ostendit, dicens : ^C ^d

^d ¶Fons : Hilarius Pictaviensis , De Trinitate, lib. 9, CCSL 62A, c. 55.17 sqq. : «Adque idcirco manere nos in se per fidem adsumpti corporis monet, ut quia uerbum caro factum est, naturae carnis suae tamquam uiti palmites inessemus, a corporeae huius humilitatis adsumptione formam paternae maiestatis alienans tum, cum se ad unitatem palmitum uitem professus, agricolam Patrem curiosum huius uitis ostendit, cuius inutiles adque inferaces palmites desecans deputaret arsuros». [MM2020]

^C ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2020}

⁴ .IX.] om. Li449

⁵ corporee] corpore Li449

Et Pater meus agricola est.

^marg.| {CIO15d1.4} AUGUSTINUS . De verbis Domini. ⁶ {Serm.59} . − Colimus enim Deum, et colit nos Deus; sed⁷ sic Deum colimus, ut non meliorem eum faciamus; colimus enim eum adorando, non arando; quod autem ille nos colit, meliores nos reddit. cultura ipsius est in nos, quod non cessat verbo suo extirpare mala semina de cordibus nostris, aperire cor nostrum tamquam aratro sermonis, plantare semina preceptorum exspectare fructum pietatis.^D

^D ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

⁶ Domini] om. Li449

⁷ sed] nos + Li449

^marg.| {CIO15d1.5} CHRYSOSTOMUS. ⁸*{hom.75} . − Et quia Christus sibi sufficit, discipuli vero multo indigent agricole auxilio; propterea de vite nihil dicit, sed de palmitibus, cum subdit :

⁸ Chrysostomus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

Omnem palmitem in me non ferentem fructum, tollet eum.

^marg.| Fructum autem hic vitam occulte insinuat, ostendens quod sine operibus non potest aliquid⁹ esse in eo.^E

^E ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2020}

⁹ aliquid] aliquis Li449

^marg.| {CIO15d1.6} HILARIUS. Nono de Trinitate. ¹⁰* − Inutiles autem et inferaces¹¹* palmites desecans, deputabit arsuros.^F ^e

^e ¶Fons : Hilarius Pictaviensis , De Trinitate, lib. 9, CCSL 62A, c. 55.23 sqq. : «Adque idcirco manere nos in se per fidem adsumpti corporis monet, ut quia uerbum caro factum est, naturae carnis suae tamquam uiti palmites inessemus, a corporeae huius humilitatis adsumptione formam paternae maiestatis alienans tum, cum se ad unitatem palmitum uitem professus, agricolam Patrem curiosum huius uitis ostendit, cuius inutiles adque inferaces palmites desecans deputaret arsuros». [MM2020]

^F ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2020}

¹⁰ .IX.] om. Ed1953

¹¹ inferaces] inveraces Ed1953

^marg.| {CIO15d1.7} CHRYSOSTOMUS.{hom.75} . − Et quia etiam qui valde¹² virtuosi sunt, indigent agricole opere, adiungit :

¹² valde] vade Li449

Et omnem qui fert fructum, purgabit eum ut¹³ fructum plus afferat.

¹³ ut Li449@ ] et Li449

^marg.| Hoc dixit propter tribulationes eorum que tunc inducebantur, ostendens quod temptationes fortiores eos faciebant. Sicut et purgare, hoc est circumcidere¹⁴ palmitem, eum magis germinare facit.^G

^G ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2020}

¹⁴ circumcidere] circumincidere Li449

^marg.| {CIO15d1.8} AUGUSTINUS . ¹⁵ − [c] Quis autem est¹⁶ in hac vita sic mundus ut non sit magis magisque mundandus ubi^f : « Si dixerimus quia peccatum non habemus, nosmetipsos¹⁷ seducimus ». Mundat itaque mundos, id¹⁸ est fructuosos, ut tanto sint fructuosiores quanto sunt¹⁹ mundiores. [a] Secundum hoc ergo vitis est Christus quod ait^g : « Pater maior me est », secundum illud²⁰ autem quod ait supra ^h : « Ego et Pater unum sumus, et ipse agricola est »; nec talis quales sunt qui extrinsecus operando exhibent ministerium, sed talis ut det²¹ intrinsecus incrementum : [b] unde continuo etiam seipsum mundatorem palmitum ostendit, dicens :

^f 1Io. 1, 8.

^g Io. 14, 28.

^h Io. 10, 30.

¹⁵ Augustinus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

¹⁶ autem est] inv. Li449

¹⁷ nosmetipsos] nos ipsos Li449

¹⁸ id] hoc Li449

¹⁹ sunt] facit + Li449

²⁰ illud] id Li449

²¹ det] etiam + Li449

Iam vos mundi estis propter sermonem quem locutus sum vobis.

^marg.| Ecce ipse mundator est palmitum quod est agricole, non vitis officium. [d] Sed quare non ait mundi estis propter baptismum quo abluti estis, nisi quia et in aqua verbum mundat? Detrahe verbum et quid est aqua nisi aqua? Accedit verbum ad elementum, et fit sacramentum. Unde ista tanta virtus aque ut corpus tangat et cor abluatur²², nisi faciente verbo, non quia dicitur, sed quia creditur? Nam in ipso verbo aliud est sonus transiens, aliud virtus immanens. Hoc verbum fidei tantum valet in Ecclesia Dei ut per ipsum credentem, offerentem, benedicentem, tingentem mundet infantem, quamvis credere non valentem.ⁱ ^H

ⁱ ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 80, § 2.5-40, CCSL 36, p. 528-529 : «Numquid unum sunt agricola et uitis? [a] Secundum hoc ergo uitis Christus, secundum quod ait : Pater maior me est; secundum autem id quod ait : Ego et Pater unum sumus, et ipse agricola est. Nec talis quales sunt, qui extrinsecus operando exhibent ministerium; sed talis ut det etiam intrinsecus incrementum. Nam neque qui plantat est aliquid, neque qui rigat; sed qui incrementum dat Deus. Sed utique Deus est Christus, quia Deus erat Verbum; unde ipse et Pater unum sunt; et si Verbum caro factum est quod non erat, manet quod erat. Denique cum de Patre tamquam de agrícola dixisset quod infructuosos palmites tollat, fructuosos autem purget ut plus afferant fructum, [b] continuo etiam seipsum mundatorem palmitum ostendens : Iam uos, inquit, mundi estis propter sermonem quem locutus sum uobis. Ecce et ipse mundator est palmitum, quod est agricolae, non uitis officium, qui etiam palmites operarios suos fecit. Nam etsi non dant incrementum, impendunt tamen aliquod adiumentum; sed non de suo, Quia sine me, inquit, nihil potestis facere. Audi etiam ipsos confitentes : Quid autem est Apollo? quid autem Paulus? Ministri per quos credidistis, et unicuique sicut Dominus dedit. Ego plantaui, Apollo rigauit. Et hoc ergo sicut unicuique Dominus dedit, non itaque de suo. Iam uero quod sequitur : sed Deus incrementum dedit, non per illos, sed per seipsum facit; excedit hoc humanam humilitatem, excedit angelicam sublimitatem, nec omnino pertinet nisi ad agricolam Trinitatem. Iam uos mundi estis, mundi scilicet atque mundandi. Neque enim nisi mundi essent, fructum ferre potuissent, et tamen omnem qui fert fructum, purgat agricola, ut fructum plus afferat. Fert fructum, quia mundus est, atque ut plus afferat, purgatur adhuc. [c] Quis enim est in hac uita sic mundus, ut non sit magis magisque mundandus? Vbi si dixerimus quia peccatum non habemus, nos ipsos seducimus, et ueritas in nobis non est; si autem confessi fuerimus peccata nostra, fidelis est et iustus, qui dimittat nobis peccata, et mundet nos ab omni iniquitate; mundet utique mundos, hoc est fructuosos, ut tanto sint fructuosiores, quanto fuerint mundiores». [d] Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 80, § 3.2-29, CCSL 36, p. 529 : «Iam uos mundi estis propter uerbum quod locutus sum uobis. Quare non ait, mundi estis propter baptismum quo loti estis, sed ait : propter uerbum quod locutus sum uobis, nisi quia et in aqua uerbum mundat? Detrahe uerbum, et quid est aqua nisi aqua? Accedit uerbum ad elementum, et fit sacramentum, etiam ipsum tamquam uisibile uerbum. Nam et hoc utique dixerat, quando pedes discipulis lauit : Qui lotus est, non indiget nisi ut pedes lauet, sed est mundus totus. Vnde ista tanta uirtus aquae, ut corpus tangat et cor abluat, nisi faciente uerbo, non quia dicitur, sed quia creditur? Nam et in ipso uerbo, aliud est sonus transiens, aliud uirtus manens . Hoc est uerbum fidei quod praedicamus, ait apostolus, quia si confessus fueris in ore tuo quia Dominus est Iesus, et credideris in corde tuo quia Deus illum suscitauit a mortuis, saluus eris. Corde enim creditur ad iustitiam, ore autem confessio fit ad salutem. Vnde in Actibus Apostolorum legitur : Fide mundans corda eorum; et in epistola sua beatus Petrus : Sic et uos, inquit, baptisma saluos facit; non carnis depositio sordium, sed conscientiae bonae interrogatio. Hoc est uerbum fidei quod praedicamus, quo sine dubio ut mundare possit, consecratur et baptismus. Christus quippe nobiscum uitis, cum Patre agrícola, dilexit ecclesiam, et seipsum tradidit pro ea. Lege apostolum, et uide quid adiungat : Vt eam sanctificaret, inquit, mundans eam lauacro aquae in uerbo. Mundatio igitur nequaquam fluxo et labili tribueretur elemento, nisi adderetur : in uerbo. Hoc uerbum fidei tantum ualet in ecclesia Dei, ut per ipsum credentem, offerentem, benedicentem, tinguentem, etiam tantillum mundet infantem, quamuis nondum ualentem corde credere ad iustitiam, et ore confiteri ad salutem. Totum hoc fit per uerbum, de quo Dominus ait : Iam uos mundi estis propter uerbum quod locutus sum uobis». [FG2018]

^H ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

²² abluatur] abluat Li449

^marg.| {CIO15d1.9} CHRYSOSTOMUS. − Vel dicit : Mundi estis propter sermonem quem locutus sum vobis ; id est interim lumen doctrine iam suscepistis, et a iudaico errore eruti estis.^I

^I ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2020}

^prol.| [Io. 15, 1-17, 26 legitur feria quinta in Cena Domini; cf. Ordinarium OP 652]

^marg.| {CIO15d2.1} CHRYSOSTOMUS. ²³*{hom.75} . − Quia iam mundos eos dixerat propter sermonem quem locutus fuerat eis, docet quod oportet de reliquo incipere ea que ab eis sunt.^J
Et ideo dicit :

^J ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2020}

²³ Chrysostomus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

M anete in me et ego in vobis.

^marg.| {CIO15d2.2} AUGUSTINUS . ²⁴ − [a] Non eo modo illi in ipso, sicut ipse in illis. Utrumque enim prodest, non ipsi, sed illis. Ita sunt quippe in vite palmites ut viti non conferant, sed inde accipiant unde vivant; ita vero vitis est in palmitibus ut vitale alimentum subministret eis, non sumat ab eis. Ac per hoc, ut manentem in se haberent Christum, et manerent in Christo, discipulis prodest utrumque, non Christo.
[b] Unde subdit :

²⁴ Augustinus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

Sicut palmes non potest ferre fructum a semetipso nisi manserit in vite, sic nec vos nisi in me manseritis.

^marg.| Magna gratie commendatio. Corda instruit humilium, ora obstruit superborum. [d] Nonne huic resistunt veritati, [c] ad bona opera facienda Deum sibi necessarium non²⁵ putantes, [e] non assertores, sed precipitatores liberi arbitrii. Qui enim a semetipso se fructum estimat ferre, in vite non est; qui in vite non est, in Christo non est; qui in Christo non est, Christianus non est.^j ^K

^j ¶Fons : [a] Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 81, § 1.5-11, CCSL 36, p. 530 : «Vitem se dixit esse Iesus, et discipulos suos palmites, et agricolam Patrem, unde iampridem sicut potuimus disputatum est. In hac autem lectione, cum adhuc de seipso qui est uitis, et de suis palmitibus, hoc est discipulis loqueretur, Manete, inquit, in me, et ego in uobis. Non eo modo illi in ipso, sicut ipse in illis. Vtrumque autem prodest non ipsi, sed illis. Ita quippe in uite sunt palmites, ut uiti non conferant, sed inde accipiant unde uiuant; ita uero uitis est in palmitibus, ut uitale alimentum subministret eis, non sumat ab eis. Ac per hoc et manentem in se habere Christum, et manere in Christo, discipulis prodest utrumque, non Christo. Nam praeciso palmite, potest de uiua radice alius pullulare; qui autem praecisus est, sine radice non potest uiuere». Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 81, § 2.1-23, CCSL 36, p. 530 : «Denique adiungit et dicit : [b] Sicut palmes non potest ferre fructum a semetipso, nisi manserit in uite, sic nec uos, nisi in me manseritis. Magna gratiae commendatio, fratres mei : corda instruit humilium, ora obstruit superborum. Ecce cui, si audent, respondeant, qui ignorantes Dei iustitiam, et suam uolentes constituere, iustitiae Dei non sunt subiecti. Ecce cui respondeant sibi placentes, et [c] ad bona opera facienda Deum sibi necessarium non putantes. [d] Nonne huic resistunt ueritati, homines mente corrupti, reprobi circa fidem, qui respondent et loquuntur iniquitatem, dicentes : A Deo habemus quod homines sumus, a nobis ipsis autem quod iusti sumus? Quid dicitis, qui uos ipsos decipitis, [e] non assertores, sed praecipitatores liberi arbitrii, ex alto elationis per inania praesumtionis, in profunda submersionis? Nempe uox uestra est, quod homo ex semetipso facit iustitiam. Hoc est altum elationis uestrae. Sed ueritas contradicit, et dicit : Palmes non potest ferre fructum a semetipso, nisi manserit in uite. Ite nunc per abrupta, et non habentes ubi figamini, uentosa loquacitate iactamini. Haec sunt inania praesumtionis uestrae. Sed quid uos sequatur uidete, et si est in uobis ullus sensus, horrete. Qui enim a semetipso se fructum existimat ferre, in uite non est; qui in uite non est, in Christo non est; qui in Christo non est, christianus non est. Haec sunt profunda submersionis uestrae». [FG2018]

^K ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

²⁵ necessarium non] inv. Li449

^marg.| {CIO15d2.3} ALCUINUS. − Omnis enim fructus boni operis ab illa radice procedit, qui nos sua gratia liberavit, et suo auxilio provehit, ut fructum plus afferre valeamus unde cum repetitione et superiorum explanatione subdit :

Ego sum vitis et vos palmites. Qui manet in me,

^marg.| credendo, obediendo, perseverando,

et ego in eo,

^marg.| illuminando, subveniendo, perseverantiam donando,
hic

^marg.| et non alius,^L

^L ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

fert fructum multum.

^marg.| {CIO15d2.4} AUGUSTINUS. ²⁶ − Sed ne quisquam putaret saltem parvum aliquem fructum posse a semetipso palmitem ferre subdit :

²⁶ Augustinus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

Quia sine me nihil potestis facere.

^marg.| Non ait : Parum potestis facere quia nisi palmes in vite manserit et vixerit de radice, quantumlibet fructum a semetipso non potest ferre. Quamvis autem Christus vitis non esset nisi homo esset; tamen istam gratiam palmitibus non preberet, nisi etiam Deus esset.^k ^M

^k ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 81, § 3.4-14, CCSL 36, p. 531 : «Ne quisquam putaret saltem paruum aliquem fructum posse a semetipso palmitem ferre, cum dixisset : hic fert fructum multum, non ait, quia sine me parum potestis facere; sed : nihil potestis facere. Siue ergo parum, siue multum, sine illo fieri non potest, sine quo nihil fieri potest. Quia etsi parum adtulerit palmes, eum purgat agricola ut plus afferat; tamen nisi in uite manserit et uixerit de radice, quantumlibet fructum a semetipso non potest ferre. Quamuis autem Christus uitis non esset, nisi homo esset, tamen istam gratiam palmitibus non praeberet, nisi etiam Deus esset». [FG2018]

^M ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

^marg.| {CIO15d2.5} CHRYSOSTOMUS.{hom.75} . − Vide ergo Filium non minus Patre conferentem ad discipulorum procurationem nam Pater quidem purgat; ipse vero in se tenet quod facit palmites fructificare. Sed tamen et purgare Filii monstratum est esse, et manere in radice est Patris, qui radicem²⁷ genuit. igitur magnum quidem damnum est nihil posse facere; verum non usque ad hoc sistit, sed ulterius producit sermonem, dicens

²⁷ radicem] om. Li449

Si quis in me non manserit, mittetur foras sicut palmes,

^marg.| id est agricole non potietur manus,

et arescet,

^marg.| hoc est, si quid habebat a radice, amittet, denudatus eius auxilio et vita.^N

^N ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

Et colligent eum.

^marg.| {CIO15d2.6} ALCUINUS. − Messores angeli

et in ignem

^marg.| eternum scilicet ^O ^l

^l ¶Fons : <revera> Anselmus Laudunensis, Glosae super Io. (Io. 15, 6), CCCM 267, p. 265.68 sqq. : «SI QVIS ERGO NON MANSERIT IN ME uite in praesenti perseuerando, MITTETVR FORAS ET ARESCET SICVT PALMES qui in uite non est, quia praecisi nullis agricolarum usibus prosunt, nullis fabrilibus operibus deputantur, ET COLLIGENT EVM messores angeli et in IGNEM aeternum MITTENT ET ARDET».
<Non hab.> Alcuinus , In Io.. [MM2022]

^O ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2022}

mittent et ardet.

^marg.| {CIO15d2.7} AUGUSTINUS. ²⁸ − Ligna²⁹ enim vitis tanto sunt contemptibiliora si in vite non manserint, quanto gloriosiora si manserint. Unum ex duobus palmiti congruit, aut vitis, aut ignis. Si in vite non est, in igne erit.^P ^m

^m ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 81, § 3.18-24, CCSL 36, p. 531 : «Ligna itaque uitis tanto sunt contemtibiliora si in uite non manserint, quanto gloriosiora si manserint; deniaue, sicut de his etiam per Ezechielem prophetam Dominus dicit, praecisa nullis agricolarum usibus prosunt, nullis fabrilibus operibus deputantur. Vnum de duobus palmiti congruit, aut uitis, aut ignis : si in uite non est, in igne erit; ut ergo in igne non sit, in uite sit». [FG2018]

^P ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2022}

²⁸ Augustinus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

²⁹ Ligna] Linga Li449

^marg.| {CIO15d2.8} CHRYSOSTOMUS. {CIOhom.75} . − Deinde ostendens quid est manere in eo, subdit

Si manseritis in me et verba mea in vobis manserint, quodcumque volueritis petetis, et fiet vobis.

^marg.| Eam enim que per opera ostensionem querit.^Q

^Q ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

^marg.| {CIO15d2.9} AUGUSTINUS . ³⁰ − [b] Tunc enim sunt dicenda verba eius in nobis manere, quando facimus que precepit et diligimus que promisit. Quando autem verba eius manent in memoria nec inveniuntur in vita, non computatur palmes in vite, quia vitam non attrahit ex radice. [a] Quid autem velle possunt manendo in salvatore nisi quod non alienum est a salute? Aliud quippe volumus quia sumus in Christo, et aliud volumus quia sumus adhuc in hoc seculo. De mansione autem huius seculi nobis aliquando subrepit ut hoc petamus³¹ quod nobis non expedire nescimus. Sed absit ut faciat nobis, si maneamus³² in Christo, qui non facit quando petimus nisi quod expedit nobis. Ad verba autem eius pertinet oratio Pater noster, ab huius orationis verbis et sensibus non recedamus in petitionibus nostris; et quidquid petimus, fiet nobis.ⁿ ^R

ⁿ ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 81, § 4.3-23, CCSL 36, p. 531 : «Manendo quippe in Christo, quid uelle possunt nisi quod conuenit Christo? [a] Quid uelle possunt manendo in Saluatore, nisi quod non est alienum a salute? Aliud quippe uolumus quia sumus in Christo, et aliud uolumus quia sumus adhuc in hoc saeculo. De mansione namque huius saeculi nobis aliquando subrepit, ut hoc petamus quid nobis non expedire nescimus. Sed absit ut fiat nobis, si manemus in Christo, qui non facit quando petimus, nisi quod expedit nobis. Manentes ergo in eo, cum uerba eius in nobis manent. Quodcumque uoluerimus petemus, et fiet nobis. Quia si petimus et non fiet, non hoc petimus quod habet mansio in eo, nec quod habent uerba eius quae manent in nobis, sed quod habet cupiditas et infirmitas carnis, quae non est in eo, et in qua non manent uerba eius. Nam utique ad uerba eius pertinet oratio illa quam docuit, ubi dicimus : Pater noster, qui es in caelis. Ab huius orationis uerbis et sensibus non recedamus petitionibus nostris, et quidquid petierimus, fiet nobis. [b] Tunc enim dicenda sunt uerba eius in nobis manere, quando facimus quae praecepit, et diligimus quae promisit; quando autem uerba eius manent in memoria, nec inueniuntur in uita, non computatur palmes in uite, quia uitam non adtrahit ex radice». [FG2018]

^R ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

³⁰ Augustinus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

³¹ hoc petamus] inv. Li449

³² maneamus] manemus Li449

^prol.| [Io. 15, 1-17, 26 legitur in feria quinta in Cena Domini; cf. Ordinarium OP 652]

^marg.| {CIO15d3.1} CHRYSOSTOMUS. ³³*{hom.75} . − Ostendit supra Dominus quoniam qui eis insidiabantur, ardebunt, non manentes in Christo; deinde ostendens quoniam ipsi inexpugnabiles erunt, ita scilicet ut multum fructificent, ait :

³³ Chrysostomus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

In hoc clarificatus est Pater meus ut plurimum fructum afferatis.

^marg.| Quasi dicat si ad gloriam Patris pertinet quod vos fructificetis, non contemnet gloriam suam. Qui autem fructum facit, ille est discipulus Christi.^S
Unde subdit :

^S ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

Et efficiamini mei discipuli.

^marg.| {CIO15d3.2} THEOPHYLACTUS. − Fructus autem apostolorum sunt gentes, que per eorum doctrinam astricte sunt fidei, nec non ad Dei redacte sunt gloriam³⁴.^o ^T

^o ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Ioannis, PG 124, 197 A 5-7. [CGC2014]

^T ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

³⁴ sunt gloriam] inv. Li449*

^marg.| {CIO15d3.3} AUGUSTINUS . ³⁵ − [a] Sive enim clarificatus sive glorificatus dicatur, ex uno verbo greco utrumque translatum est. Doxa enim³⁶ grece dicitur, latine gloria est. Quod ideo commemorandum putavi, ne hoc nostre glorie tribuamus, tamquam³⁷ ex nobis ipsis habeamus. Eius est enim hec gratia, et ideo in hoc non nostra sed eius est gloria. A quo enim faciemus fructum nisi ab illo cuius misericordia prevenit nos.
[b] Unde subditur :

³⁵ Augustinus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

³⁶ enim] hoc Li449

³⁷ tamquam] hoc + Li449

Sicut dilexit me Pater, et ego dilexi vos.

^marg.| Ecce unde sunt nobis opera bona. Nam unde nobis essent, nisi quia fides per dilectionem operatur? Unde autem diligeremus, nisi prius diligeremur? Quod autem ait : Sicut dilexit me Pater, et ego dilexi vos , non equalitatem nature ostendit nostre et sue, sicut est Patris et ipsius; sed gratiam, qua mediator est Dei et hominum, homo Christus Iesus. Mediator quippe monstratur cum dicit : Pater dilexit me ³⁸ , et ego dilexi vos . Nam Pater utique diligit et nos sed in ipso.^p ^U

^p ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 82, § 1.4-23, § 2.1-12, CCSL 36, p. 532-533 : «[§ 1] Magis magisque Saluator gratiam qua saluamur discipulis loquendo commendans : In hoc, inquit, clarificatus est Pater meus, ut fructum plurimum afferatis, et efficiamini mei discipuli. Siue glorificatus siue clarificatus dicatur, ex uno graeco uerbo utrumque translatum est, quod est δοξάζειν, Δόξα enim quae graece dicitur, latine gloria est. Quod ideo commemorandum existimaui, quia dicit apostolus : Si Abraham ex operibus iustificatus est, habet gloriam, sed non ad Deum. Haec est ad Deum gloria qua glorificatur non homo, sed Deus, si non ex operibus, sed ex fide iustificatur, ut ex Deo illi sit quod etiam bene operatur; quoniam palmes, sicut iam superius dixi, non potest ferre fructum a semetipso. Si enim in hoc clarificatus est Deus Pater ut fructum plurimum afferamus, et efficiamur Christi discipuli, non hoc gloriae nostrae tribuamus, tamquam hoc ex nobis ipsis habeamus. Eius est enim haec gratia, et ideo in hoc non nostra, sed eius est gloria. Vnde et alibi cum dixisset : Sic luceat lumen uestrum coram hominibus, ut uideant opera uestra bona, ne a semetipsis putarent esse bona opera sua, mox addidit : Et glorificent Patrem uestrum qui in caelis est. In hoc enim glorificatur Pater ut fructum plurimum afferamus, et efficiamur Christi discipuli. A quo efficimur, nisi ab illo cuius misericordia praeuenit nos? Ipsius enim figmentum sumus, creati in Christo Iesu in operibus bonis. [§ 2] Sicut dilexit me Pater, inquit, et ego dilexi uos; manete in dilectione mea. Ecce unde sunt nobis opera bona. Nam unde nobis essent, nisi quia fides per dilectionem operatur? Vnde autem diligeremus, nisi prius diligeremur? Apertissime hoc in epistola sua idem iste evangelista dixit : Nos diligamus Deum, quoniam ipse prior dilexit nos. Quod autem ait : Sicut dilexit me Pater, et ego dilexi uos, non aequalitatem naturae ostendit nostrae et suae, sicut est Patris et ipsius, sed gratiam qua mediator Dei et hominum est homo Christus Iesus. Mediator quippe monstratur, cum dicit : me Pater, et ego uos. Nam Pater utique diligit et nos, sed in ipso; quia in hoc glorificatur Pater, ut fructum afferamus in uite, hoc est in Filio, et emciamur eius discipuli». [FG2018]

^U ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

³⁸ Pater dilexit me] diligit me pater Li449

^marg.| {CIO15d3.4} CHRYSOSTOMUS.{hom.75} . − Si igitur Pater amat nos³⁹, confidite si Patris est gloria⁴⁰, fructificate. Deinde ut non pigros eos faciat, subdit :

³⁹ vos] vos Li449

⁴⁰ Patris est gloria] gloria est Patris Li449

Manete in dilectione mea.

^marg.| Qualiter autem hoc erit, ostendit subdens :^V

^V ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

Si precepta mea servaveritis, manebitis⁴¹ in dilectione mea.

⁴¹ manebitis] mabitis cacogr. Li449@

^marg.| {CIO15d3.5} AUGUSTINUS. ⁴² − Quis ambigat quod dilectio precedat observantiam preceptorum? Unde enim precepta servet, non habet qui non diligit. Quod ergo hic ait, ostendit non unde dilectio generetur, sed unde monstretur, ut nemo se fallat dicendo quod eum diligat, si⁴³ eius precepta non servat. Quamvis quod dicit : Manete in dilectione mea , non apparet quam dixerit dilectionem, utrum qua eum diligimus, an qua ipse nos diligit; sed ex verbo superiori dignoscitur. Dixerat quippe : Ego ⁴⁴ dilexi vos et continuo subiecit : Manete in dilectione mea , illa utique⁴⁵ qua dilexit eos. Quid est ergo : Manete in dilectione mea , nisi manete in gratia mea? Et quid est : Si precepta mea servaveritis, manebitis in dilectione mea , nisi ex hoc scietis quod in dilectione mea, qua vos diligo, manetis, si mea precepta servatis. Non ergo ut nos diligat, prius precepta eius⁴⁶ servamus; sed nisi nos diligat, precepta eius servare non possumus. Hec est gratia que humilibus patet, superbos latet. Sed quid illud est quod adiungit :

⁴² Augustinus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

⁴³ si] sed Li449

⁴⁴ ego] et praem. Li449

⁴⁵ utique] ergo Li449

⁴⁶ precepta eius] inv. Li449

Sicut et ego precepta Patris mei⁴⁷ servavi et maneo in eius dilectione?

⁴⁷ precepta – patris mei] inv. Li449

^marg.| Utique eam hic dilectionem Patris intelligi voluit, qua eum diligit Pater. Sed numquid et hec⁴⁸ gratia intelligenda est qua Pater diligit Filium, sicut gratia est qua nos diligit Filius; cum simus nos Filii gratia, non natura; Unigenitus autem natura, non gratia? An hoc etiam in ipso Filio ad hominem referendum est? Ita sane. Nam dicendo : S icut dilexit me Pater, et ego dilexi vos , gratiam mediatoris ostendit, “mediator autem Dei et hominum”^q , non inquantum Deus, sed inquantum homo, est Christus⁴⁹. Igitur hoc⁵⁰ recte possumus dicere, quod cum ad naturam Dei non pertineat humana natura, ad personam tamen Filii Dei per gratiam pertinet, qua nulla est maior, nulla prorsus equalis. Neque enim illam susceptionem ulla hominis merita precesserunt, sed ab illa susceptione merita eius cuncta ceperunt.^r ^W

^q 1Tim. 2, 5.

^r ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 82, § 3.5-28, § 4.1-24, CCSL 36, p. 533 : «[§ 3] Sed quis ambigat quod dilectio praecedit? Vnde enim praecepta seruet non habet, qui non diligit. Quod ergo ait : Si praecepta mea seruaueritis, manebitis in dilectione mea, ostendit non unde dilectio generetur, sed unde monstretur. Tamquam diceret : Nolite uos putare manere in dilectione mea, si non seruatis praecepta mea; si enim seruaueritis, manebitis. Hoc est, hinc apparebit quod in dilectione mea manebitis, si praecepta mea seruabitis. Vt nemo se fallat, dicendo quod eum diligat, si eius praecepta non seruat. Nam in tantum eum diligimus, in quantum eius praecepta seruamus; in quantum autem minus seruamus, minus diligimus. Quamuis quod ait : Manete in dilectione mea, non apparet quam dixerit dilectionem, utrum qua eum diligimus, an qua ipse diligit nos; sed ex uerbo superiore dignoscitur. Dixerat quippe : Et ego dilexi uos; cui uerbo continuo subiunxit : Manete in dilectione mea; illa ergo qua dilexit nos. Quid est ergo : Manete in dilectione mea, nisi : manete in gratia mea? Et quid est : Si praecepta mea seruaueritis, manebitis in dilectione mea, nisi : ex hoc scietis quod in dilectione mea qua uos diligo, manebitis, si praecepta mea seruabitis? Non ergo ut nos diligat, prius eius praecepta seruamus; sed nisi nos diligat, praecepta eius seruare non possumus. Haec est gratia quae humilibus patet, superbos latet. [§ 4] Sed quid illud est quod adiungit : Sicut et ego Patris mei praecepta seruaui, et maneo in eius dilectione? Vtique etiam hic hanc dilectionem Patris intellegi uoluit, qua eum diligit Pater. Ita quippe dixerat : Sicut dilexit me Pater, et ego dilexi uos; atque his uerbis illa subiunxit : Manete in dilectione mea, illa procul dubio qua dilexi uos. Ergo quod ait etiam de Patre : Maneo in eius dilectione, illa scilicet accipienda est qua dilexit eum Pater. Sed numquid et hic gratia intellegenda est, qua Pater diligit Filium, sicut gratia est qua nos diligit Filius, cum simus nos filii gratia, non natura; Vnigenitus autem natura, non gratia? An hoc etiam in ipso Filio ad hominem referendum est? Ita sane. Nam dicendo : Sicut dilexit me Pater, et ego dilexi uos, gratiam mediatoris ostendit. Mediator autem Dei et hominum, non in quantum Deus, sed in quantum homo est Christus Iesus. Et profecto secundum id quod homo est, de illo legitur : Et Iesus proficiebat sapientia et adate, et gratia apud Deum et homines. Secundum hoc igitur recte possumus dicere, quod cum ad naturam Dei non pertineat humana natura, ad personam tamen unigeniti Filii Dei per gratiam pertinet humana natura; et tantam gratiam, ut nulla sit maior, nulla prorsus aequalis. Neque enim illam susceptionem hominis ulla merita praecesserunt, sed ab illa susceptione merita eius cuncta coeperunt. Manet ergo Filius in dilectione qua eum dilexit Pater, et ideo seruauit praecepta eius. Quid est enim et ille homo, nisi quod Deus susceptor est eius. Deus enim erat Verbum, Vnigenitus gignenti coaeternus; sed ut mediator daretur nobis, per ineffabilem gratiam Verbum caro factum est, et habitauit in nobis». [FG2018]

^W ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

⁴⁸ hec] hic Li449

⁴⁹ Christus] Iesus + Li449

⁵⁰ Igitur hoc] inv. Li449

^marg.| {CIO15d3.6} ALCUINUS. − Que autem precepta dixerit, exponit Apostolus dicens ^s :"Christus factus est obediens Patri usque ad mortem, mortem autem crucis"».^X ^t

^s Phil. 2, 8.

^t ¶Fons : <revera> Anselmus Laudunensis, Glosae super Io. (Io. 15, 10), CCCM 267, p. 267.118 sqq. : «SICVT EGO SERVAVI PRAECEPTA PATRIS MEI ET MANEO IN EIVS DILECTIONE. Quae praecepta? Quod ante dixit, sicut mandatum dedit pater, sic facio, quod sic exponit apostolus: Christus factus est oboediens patri usque ad mortem, mortem autem crucis"».
<cuius fons> Alcuinus , In Io. 15, 10, lib. 6, c. 36, PL 100, 944A : «Sed quid est illud quod adjungit:» Sicut et ego praecepta Patris mei servavi, et maneo in ejus dilectione. Quae sunt praecepta Patris, nisi quae ante dixit: Et sicut mandatum dedit mihi Pater, sic facio? Quod Apostolus exponens ait: Christus factus est obediens Patri usque ad mortem, mortem autem crucis. Propter quod et Deus exaltavit illum, et dedit illi nomen, quod est super omne nomen». [MM2022]

^X ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CIO15d3.7} CHRYSOSTOMUS. {hom.76} . − Deinde quia futura passio et tristia verba interruptura erant eorum letitiam, subiungit⁵¹ :

⁵¹ subiungit] subiunxit Li449

Hec locutus sum vobis, ut gaudium meum in vobis sit et gaudium vestrum impleatur.

^marg.| Quasi dicat : Et si incidat tristitia, hanc auferam, ut ad finem veniat gaudium.^Y

^Y ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

^marg.| {CIO15d3.8} AUGUSTINUS. ⁵² − [a] Quod est autem⁵³ gaudium Christi in nobis, nisi quod dignatur gaudere de nobis? Et quod est gaudium nostrum, quod dicit implendum, nisi eius habere consortium? [c] Gaudium autem iam ipse perfectum de nobis habebat, quando nos presciendo et predestinando gaudebat; [b] sed illud gaudium in nobis non⁵⁴ erat, quia nec nos, in quibus esse posset, eramus; cepit autem esse in nobis quando vocavit nos. Et hoc gaudium nostrum merito dicimus, quo nos beati futuri sumus; quod inchoatur in fide renascentium, implebitur in premio resurgentium.^u ^Z

^u ¶Fons : [a] Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 83, § 1.3-30, CCSL 36, p. 534 : «Quid est gaudium Christi in nobis, nisi quod dignatur gaudere de nobis? Et quid est gaudium nostrum quod dicit implendum, nisi eius habere consortium? Propter quod beato Pe tro dixerat : Si non lauero te, non habebis partem mecum. Gaudium ergo eius in nobis, gratia est quam praestitit nobis; ipsa est et gaudium nostrum. Sed de hac ille etiam ex aeternitate gaudebat, quando nos elegit ante constitutionem mundi. Nec recte possumus dicere quod gaudium eius plenum non erat; non enim Deus imperfecte ahquando gaudebat. [b] Sed illud eius gaudium in nobis non erat, quia nec nos in quibus esse posset iam eramus, nec quando esse coepimus, cum illo esse coepimus. In ipso autem semper erat, qui nos suos futuros certissima suae praescientiae ueritate gaudebat. Proinde [c] gaudium iam ipse perfectum de nobis habebat, quando nos praesciendo et praedestinando gaudebat; neque enim ullus in illo eius gaudio metus esse poterat, ne forte non fieret quod se facturum esse praesciebat. Sed neque cum id facere coepit, quod se facturum esse praesciuit, gaudium eius, quo beatus est, creuit; alioqui beatior factus est, quia nos fecit. Absit hoc, fratres : Dei beatitudo quia nec minor fuerat sine nobis, non fit maior ex nobis. Gaudium igitur eius de salute nostra, quod in illo semper fuit 25 cum praesciuit et praedestinauit nos, coepit esse in nobis quando uocauit nos; et hoc gaudium merito nostrum dicimus, quo et nos beati futuri sumus; sed hoc gaudium nostrum crescit et proficit, et ad suam perfectionem perseuerando pertendit. Ergo inchoatur in fide renascentium, implebitur in praemio resurgentium». [FG2018]

^Z ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

⁵² Augustinus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

⁵³ est autem] inv. Li449

⁵⁴ non] om. Li449

^prol.| [Io. 15, 1-17, 26 legitur in feria quinta in Cena Domini; cf. Ordinarium OP 652]

^marg.| {CIO15d4.1} THEOPHYLACTUS. − Quia predixerat, quod si mandata mea custodieritis, tunc in me permanebitis; hic ostendit que mandata observare oporteat, dicens :^v ^AA

^v ¶Fons : Theophylactus ,» PG 123, 200A7-9. [CGC2014]

^AA ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

Hoc est preceptum meum ut diligatis invicem.

^marg.| {CIO15d4.2} GREGORIUS. ⁵⁵* − Cum autem cuncta sacra eloquia Dominicis sint plena preceptis, quid est quod de dilectione quasi de speciali mandato hic dicit, nisi quia omne mandatum de sola dilectione est, et omnia unum preceptum⁵⁶* sunt quia quidquid precipitur, in sola caritate solidatur. Ut enim multi arboris rami ex una radice prodeunt, sic multe virtutes ex una caritate generantur; nec habet aliquid viriditatis ramus boni operis, si non manet in radice caritatis precepta ergo dominica et multa sunt per diversitatem operis et unum in radice caritatis ⁵⁷*.^w ^AB

^w ¶Fons : Gregorius Magnus , Homiliae in evangelia, lib. 2, homilia 27, § 1, p. 229.1-230.8 : «Cum cuncta sacra eloquia Dominicis plena sint praeceptis, quid est quod de dilectione, quasi de singulari mandato, Dominus dicit : Hoc est praeceptum meum, ut diligatis inuicem, nisi quia omne mandatum de sola dilectione est, et omnia unum praeceptum sunt, quia quidquid praecipitur, in sola caritate solidatur? Vt enim multi arboris rami ex una radice prodeunt, sic multae uirtutes ex una caritate generantur. Nec habet aliquid uiriditatis ramus boni operis, si non manet in radice caritatis. Praecepta ergo Dominica et multa sunt et unum, multa per diuersitatem operis, unum in radice dilectionis». [FG2015]

^AB ¶Codd. : La88 Li449 Ed1953 {FG2023} {MM2023}

⁵⁵ Gregorius] + in ome. La88 , + in evangelia Ed1953

⁵⁶ unum preceptum] precepta unum Ed1953

⁵⁷ precepta ergo... caritatis] om. hom. Ed1953

^marg.| {CIO15d4.3} AUGUSTINUS . ⁵⁸ − Ubi ergo caritas est, quid est quod possit deesse? Ubi autem non est, quid est quod possit prodesse? Discernitur autem ita⁵⁹ dilectio ab ea qua se invicem diligunt homines sicut homines, unde adiunctum est :

⁵⁸ Augustinus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

⁵⁹ ita] ista Li449

Sicut dilexi vos.

^marg.| Ut quid enim nos dilexit Christus, nisi ut possimus regnare cum Christo? Ad hoc ergo et nos invicem diligamus, ut dilectionem nostram discernamus a ceteris, qui non ad hoc se invicem diligunt ut Deus diligatur ⁶⁰, quia nec vere ⁶¹ diligunt. Qui autem se propter habendum Deum diligunt, ipsi se diligunt.^x ^AC

^x ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 83, § 3.13-32, CCSL 36, p. 536 : «Sed intueamur quod ait idem apostolus : Plenitudo legis caritas. Vbi ergo caritas est, quid est quod possit deesse? ubi autem non est, quid est quod possit prodesse? Daemon credit, nec diligit; nemo diligit, qui non credit. Frustra quidem, sed tamen potest sperare ueniam qui non diligit; nemo autem potest desperare qui diligit. Itaque ubi dilectio est, ibi necessario fides et spes; et ubi dilectio proximi, ibi necessario etiam dilectio Dei. Qui enim non diligit Deum, quomodo diligit proximum tamquam seipsum, quandoquidem non dihgit et seipsum? Est quippe impius et iniquus; qui autem diligit iniquitatem, non plane diligit, sed odit animam suam. Hoc ergo praeceptum Domini teneamus, ut nos inuicem diligamus; et quidquid alius praecepit, faciemus; quoniam quidquid est aliud hic habemus. Discernitur quippe ista dilectio ab illa dilectione qua se inuicem diligunt homines sicut homines; nam ut discerneretur, adiunctum est : sicut dilexi uos. Vt quid enim diligit nos Christus, nisi ut regnare possimus cum Christo? Ad hoc ergo et nos inuicem diligamus, ut dilectionem nostram discernamus a ceteris, qui non ad hoc se inuicem diligunt, quia nec diligunt. Qui autem se propter habendum Deum diligunt, ipsi se diligunt; ergo ut se diligant, Deum diligunt. Non est haec dilectio in omnibus hominibus : pauci se propterea diligunt, ut sit Deus omnia in omnibus». [FG2018]

^AC ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

⁶⁰ ut Deus diligatur] om. Li449

⁶¹ vere] om. Li449

^marg.| {CIO15d4.4} GREGORIUS . ⁶²* − Una autem et summa est probatio caritatis, si et ipse diligatur⁶³ qui adversatur. Nam et ipsa veritas et crucis patibulum sustinet, et tamen ipsis suis persecutoribus affectum dilectionis impendit, dicens^y : « Pater, ignosce illis quia nesciunt quid faciunt ». Cuius dilectionis summam exprimit cum subiungit :

^y Lc. 23, 34.

⁶² Gregorius] + in evangelia Ed1953

⁶³ diligatur] diligitur Li449

Maiorem hac dilectionem nemo habet, quam ⁶⁴ ut animam suam ponat quis pro amicis suis.

⁶⁴ quam Li449@] om. #Li449 Weber

^marg.| Mori pro inimicis Dominus venerat et tamen positurum se animam pro amicis dicebat, ut nobis ostenderet quia, cum diligendo lucrum facere de inimicis possumus, etiam ipsi amici sunt qui persequuntur.^z ^AD

^z ¶Fons : Gregorius Magnus , Homiliae in evangelia, lib. 2, homilia 27, § 2, p. 231.36-48 : «Una quippe et summa est probatio caritatis, si et ipse diligitur qui aduersatur. Hinc est quod ipsa Veritas et crucis patibulum sustinet, et tamen ipsis suis persecutoribus affectum dilectionis impendit, dicens : Pater ignosce illis, quia nesciunt quid faciunt. Quid ergo mirum si inimicos diligant discipuli dum uiuunt, quando et tunc inimicos diligit magister cum occiditur? Cuius dilectionis summam exprimit, cum subiungit : Maiorem hanc dilectionem nemo habet, ut animam suam ponat quis pro amicis suis. Mori etiam pro inimicis Dominus uenerat, et tamen positurum se animam pro amicis dicebat, ut profecto nobis ostenderet quia dum diligendo lucrum facere de inimicis possumus, etiam ipsi amici sunt qui persequuntur». [FG2015]*

^AD ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

^marg.| {CIO15d4.5} AUGUSTINUS . ⁶⁵ − Quia ergo superius dixerat^aa : Hoc est preceptum meum ut diligatis invicem sicut dilexi vos , fit ex hoc consequens quod idem Ioannes⁶⁶ dicit : « Ut quemadmodum Christus pro nobis animam suam posuit, sic et nos debemus animas pro fratribus ponere »^ab . Hoc martyres ardenti dilectione fecerunt; ideo ad mensam Christi non sic eos commemoramus quemadmodum alios, ut etiam pro eis oremus; sed magis ut eorum vestigiis hereamus. Talia enim suis fratribus exhibuerunt qualia de Domini mensa pariter acceperunt.^ac ^AE

^aa Io. 15, 12.

^ab 1Io. 3, 16

^ac ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 84, § 1.4-35, CCSL 36, p. 536 : «Plenitudinem dilectionis qua nos inuicem diligere debemus, fratres carissimi, definiuit Dominus dicens : Maiorem hac dilectionem nemo habet, ut animam suam ponat quis pro amicis suis. Quia ergo superius dixerat : Hoc est mandatum meum, ut diligatis inuicem, sicut dilexi uos, quibus uerbis addidit quod nunc audistis : Maiorem hac dilectionem nemo habet, ut animam suam ponat quis pro amicis suis, fit ex hoc consequens, quod idem iste evangelista Iohannes in epistola sua dicit : Vt quemadmodum Christus pro nobis animam suam posuit, sic et nos debeamus pro fratribus animas ponere; diligentes utique inuicem sicut ipse dilexit nos, qui pro nobis animam suam posuit. [...] Sicut enim ait etiam apostolus Petrus : Christus pro nobis passus est, relinquens nobis exemplum, ut sequamur uestigia eius. Hoc est talia praeparare. Hoc beati martyres ardenti dilectione fecerunt; quorum si non inaniter memorias celebramus, atque in conuiuio quo et ipsi saturati sunt, ad mensam Domini accedimus, oportet, ut quemadmodum ipsi, et nos talia praeparemus. Ideo quippe ad ipsam mensam non sic eos commemoramus, quemadmodum alios qui in pace requiescunt, ut etiam pro eis oremus, sed magis ut ipsi pro nobis, ut eorum uestigiis adhaereamus; quiaimpleuerunt ipsi caritatem qua Dominus dixit non posse esse maiorem. Talia enim suis fratribus exhibuerunt, qualia de Domini mensa pariter acceperunt». [FG2018]

^AE ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

⁶⁵ Augustinus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

⁶⁶ Ioannes] in epistola sua + Li449

^marg.| {CIO15d4.6} GREGORIUS. ⁶⁷* − Qui vero tranquillitatis tempore non dat pro Deo tunicam suam, qualiter in persecutione daturus est animam suam? Virtus ergo caritatis ut invicta sit in perturbatione, nutriatur per misericordiam in tranquillitate.^ad ^AF

^ad ¶Fons : Gregorius Magnus , Homiliae in evangelia, lib. 2, homilia 27, § 3, p. 231.56-59 : «Hinc etiam Iohannes Baptista ait : Qui habet duas tunicas, det non habenti. Qui ergo tranquillitatis tempore non dat pro Deo tunicam suam, quando in persecutione daturus est animam suam? Virtus ergo caritatis ut inuicta sit in perturbatione, nutriatur per misericordiam in tranquillitate, quatenus omnipotenti Deo primum discat sua impendere, postmodum se». [FG2015]

^AF ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

⁶⁷ Gregorius] + in evangelia Ed1953

^marg.| {CIO15d4.7} AUGUSTINUS . Octavo de Trinitate. ⁶⁸*{8,8} . − Ex una autem eademque caritate Deum proximumque diligimus; sed Deum propter Deum, nos autem et proximum propter Deum. Cum ergo duo sint precepta caritatis⁶⁹, in quibus tota lex pendet et prophete, dilectio Dei et proximi; non immerito plerumque scriptura pro utroque unum ponit quia qui diligit Deum, consequens est ut faciat que⁷⁰ precepit Deus; consequens ergo est ut proximum diligat, quia et hoc precepit Deus; unde et hic sequitur :^AG

^AG ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

⁶⁸ .VIII.] om. Ed1953

⁶⁹ caritatis] om. Li449

⁷⁰ que] quod + Li449

Vos amici mei estis, si feceritis que ego⁷¹ precipio vobis.

⁷¹ ego Weber] om. Li449@ #Li449

^marg.| {CIO15d4.8} GREGORIUS. Vicesimo septimo Moralium. ⁷²* − Amicus quippe quasi anime custos dicitur. Unde non immerito qui voluntatem Dei custodire in preceptis illius dicitur, eius amicus vocatur. ^AH ^ae

^ae ¶Fons : Gregorius Magnus , Moralia in Iob, lib. 27 § 15, CCSL 143B, lin. 4-5 sqq. : «Amicus quippe animae custos dicitur. Vnde non immerito qui custodire uoluntatem dei in praeceptis illius nititur, eius amicus uocatur». [MM2020]*

^AH ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2020}

⁷² .XXVII.] om. Ed1953

^marg.| {CIO15d4.9} AUGUSTINUS . ⁷³ − [a] Magna dignatio. Cum servus bonus esse non possit, si⁷⁴ precepta Domini sui non ⁷⁵ fecerit; hinc amicos suos voluit intelligi, unde boni servi possunt probari. Potest igitur esse et servus et amicus qui servus est bonus. [b] Quomodo autem intellecturi sumus et servum et amicum esse servum bonum, declarat⁷⁶ cum subdit⁷⁷ : Iam non dicam vos servos, quia servus nescit quid faciat Dominus eius . Itaque⁷⁸ tunc servi non erimus quando boni servi fuerimus. Numquid servo⁷⁹ bono et probato Dominus eius non etiam sua secreta committit? [b] Sed sicut sunt duo timores, sic sunt due servitutes. Est timor quem perfecta caritas mittit foras, [d] in quo etiam est⁸⁰ servitus simul foras cum ipso timore mittenda; [c] et est alius timor castus, permanens in seculum seculi. [e] Ad primam ergo servitutem servos pertinentes intuebatur Dominus dicens :

⁷³ Augustinus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

⁷⁴ si] nisi Li449

⁷⁵ non] om. Li449

⁷⁶ declarat] om. Li449

⁷⁷ subdit] subdat Li449

⁷⁸ Itaque] Ita ne Li449

⁷⁹ servo] suo + Li449

⁸⁰ etiam est] inv. Li449

Iam non dicam vos servos, quia servus nescit quid faciat Dominus eius.

^marg.| Non ille utique servus ad timorem pertinens castum, cui dicitur^af : « Euge, serve bone, intra in gaudium Domini tui »; sed ille servus pertinens ad timorem foras a caritate mittendum, de quo alibi dicitur^ag : « Servus non manet in domo in eternum, Filius autem manet in eternum ». Quoniam itaque dedit nobis⁸¹ potestatem filios Dei fieri, ut miro modo servi, non servi esse possimus. Hoc Dominum facere scimus. Hoc servus ille nescit, qui nescit quid faciat Dominus eius; et cum aliquid boni facit, sic extollitur quasi hoc ipse faciat, et⁸² non Dominus eius; et in se, et non in Domino gloriatur.^ah ^AI
Sequitur :

^af Mt. 25, 21.

^ag Io. 8, 35.

^ah ¶Fons : [a] Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 85, § 1.5-17, § 2-14, § 3.5-44, CCSL 36, p. 538-539 : «[§ 1] Magna dignatio ! Cum seruus bonus esse non possit, nisi praecepta domini sui fecerit, hinc amicos suos uoluit intellegi, unde serui boni possunt probari. Sed, ut dixi, ista dignatio est, ut dominus quos nouit seruos suos, dignetur dicere amicos suos. Nam ut sciatis ad seruorum officium pertinere praecepta domini sui facere, alio loco seruos utique obiurgat dicens : Quid autem uocatis me : Domine, Domine, et non facitis quae dico? Cum ergo dicitis, inquit : Domine, iussa faciendo, quid dicatis ostendite. Nonne seruo obedienti ipse dicturus est : Euge, serue bone, quia in paucis fuisti fidelis, supra multa te constituam, intra in gaudium Domini tui? Potest igitur esse seruus et amicus, qui seruus est bonus. [§ 2] Quomodo ergo intellecturi sumus, et seruum et amicum esse seruum bonum, cum dicat : Iam non dico uos seruos, quia seruus nescit quid faciat dominus eius? Ita nomen constituit amici, ut auferat serui; non ut in uno utrumque maneat, sed ut alterum altero decedente succedât. Quid est hoc? Itane cum praecepta Domini fecerimus, serui non erimus? Itane tunc serui non erimus, quando boni serui fuerimus? Et quis contradicere potest ueritati quae ait : Iam non dico uos seruos? Et cur hoc dixerit, docet : Quia seruus, inquit, nescit quid faciat dominus eius. Numquidnam seruo bono et probato dominus eius non etiam secreta sua committit? Quid est ergo quod ait : Seruus nescit quid faciat dominus eius? Verum, esto, nescit quid faciat; numquid nescit etiam quid praecipiat? Nam et si hoc nescit, quomodo seruit? Aut quomodo seruus est, qui non seruit? Et tamen Dominus loquitur : Vos amici mei estis, si feceritis quae ego praecipio uobis. Iam non dico uos seruos [...]». Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 85, CCSL 36, p. 539-540 : «[b] Sicut enim duo sunt timores, qui faciunt duo genera timentium, sic duae sunt seruitutes, quae faciunt duo genera seruorum. Est timor quem perfecta caritas foras mittit, [c] et est alius timor castus permanens in saeculum saeculi. Illum timorem qui non est in caritate, adtendebat apostolus, cum dicebat : Non enim accepistis spiritum seruitutis iterum in timore. Illum autem timorem castum adtendebat, cum dicebat : Noli altum sapere, sed time. In illo timore quem foras caritas mittit, est [d] etiam seruitus simul foras cum ipso timore mittenda; utrumque enim iunxit apostolus, hoc est seruitutem et timorem, dicendo : Non enim accepistis spiritum seruitutis iterum in timore. [e] Ad hanc seruitutem seruum pertinentem intuebatur et Dominus dicens : Iam non dico uos seruos, quia seruus nescit quid faciat dominus eius. Non utique ille seruus pertinens ad timorem castum, cui dicitur : Euge, serue bone, intra in gaudium Domini tui, sed ille seruus pertinens ad timorem foras a caritate mittendum, de quo alibi dicit : Seruus non manet in domo in aeternum; filius autem manet in aeternum. Quoniam itaque dedit nobis potestatem filios Dei fieri, non serui, sed filii simus; ut miro quodam et ineffabili, sed tamen uero modo, serui non serui esse possimus : serui scilicet timore casto, ad quem pertinet seruus intrans in gaudium domini sui; non serui autem timore foras mittendo, ad quem pertinet seruus non manens in domo in aeternum. Vt autem tales serui non serui simus, Dominum facere sciamus. Hoc autem seruus ille nescit, qui nescit quid faciat Dominus eius; et cum aliquid boni facit, sic extollitur quasi hoc ipse faciat, non Dominus eius, et in se, non in Domino gloriatur, cum se ipse deceperit, quia sic gloriatur, quasi non acceperit. Nos autem, carissimi, ut amici Domini esse possimus, quid noster Dominus faciat sciamus. Non solum enim homines, uerum etiam iustos ipse facit nos, et non ipsi nos. Et ut hoc sciamus, quis nisi ipse facit? Non enim spiritum huius mundi accepimus, sed Spiritum qui ex Deo est, ut sciamus quae a Deo donata sunt nobis. Ab ipso quidquid boni est, donatur. Ergo quia et hoc bonum est, ab ipso utique donatur ut sciatur a quo bonum omne donetur; ut omnino de omnibus bonis, qui gloriatur, in Domino glorietur. Quod uero sequitur : Vos autem dixi amicos; quia omnia quaecumque audiui a Patre meo, nota feci uobis, ita est profundum, ut nullo modo sit isto sermone coartandum, sed in alium differendum». [FG2018]

^AI ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

⁸¹ nobis] om. Li449

⁸² et] om. Li449

Vos autem dixi amicos, quia omnia quecumque audivi a Patre meo, nota feci vobis.

^marg.| {CIO15d4.10} THEOPHYLACTUS. − Quasi dicat : Servus non novit consilia sui Domini; vos autem cum amicos reputem, secreta mea vobis communicavi.^ai ^AJ

^ai ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Ioannis, PG 124, 200 D 1-3. [CGC2014]

^AJ ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

^marg.| {CIO15d4.11} AUGUSTINUS. ⁸³ − Quo autem pacto intellecturi sumus, omnia eum nota fecisse discipulis quecumque audivit a Patre, cum propterea multa non dicat eis, quia scit eos modo⁸⁴ portare non posse? Sed omnia se nota fecisse discipulis dicit, que se novit nota esse facturum in illa plenitudine, de qua dicit Apostolus^aj : « Tunc cognoscam sicut et cognitus sum ». Sicut enim immortalitatem⁸⁵* carnis et salutem animarum futuram exspectamus, ita omnium notitiam quecumque unigenitus audivit a Patre, futuram⁸⁶*.^AK ^ak

^aj 1Cor. 13, 12.

^ak ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 86, § 1.10-44, CCSL 36, p. 541-542 : «Quo igitur pacto intellecturi sumus omnia eum nota fecisse discipulis, quaecumque audiuit a Patre, cum propterea quaedam multa non dicat, quia scit eos modo portare non posse? Sed nimirum quod facturus est, fecisse se dicit, qui ea quae futura sunt fecit. Sicut enim dicit per prophetam : Foderunt manus meas et pedes meos; nec ait : fossuri sunt, uelut praeterita dicens, et ea tamen futura praedicens, ita et hoc loco ait omnia se nota fecisse discipulis, quae se nouit nota esse facturum in illa plenitudine scientiae, de qua dicit apostolus : Cum autem uenerit quod perfectum est, quod ex parte est euacuabitur. Ibi quippe dicit : Nunc scio ex parte, tunc autem cognoscam sicut et cognitus sum; et nunc per speculum in aenigmate, tunc autem facie ad faciem. [...] Verum hoc interest, quod exterior noster homo, id est corpus, adhuc corrumpitur; interior autem, id est anima, iam renouatur dedie in diem. Itaque sicut immortalitatem carnis et salutem animarum futuram exspectamus, quamuis iam pignore accepto salui facti esse dicamur, ita omnium notitiam quaecumque Vnigenitus audiuit a Patre, futuram sperare debemus, quamuis hoc iam se fecisse dixerit Christus». [FG2018]*

^AK ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2020}

⁸³ Augustinus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

⁸⁴ eos modo] inv. Li449

⁸⁵ immortalitatem] mortalitatem Ed1953

⁸⁶ futuram] + exspectare debemus Ed1953

^marg.| {CIO15d4.12} GREGORIUS . ⁸⁷* − Vel omnia que audivit a Patre, que nota fieri voluit servis suis, sunt gaudia interne caritatis et festa superne patrie, que nostris quotidie mentibus per aspirationem sui amoris imprimit dum enim audita superna celestia amamus, amata iam novimus, quia amor ipse notitia est. omnia ergo nota eis⁸⁸ fecerat, quia a terrenis desideriis immutati, amoris summi facibus ardebant.^al ^AL

^al ¶Fons : Gregorius Magnus , Homiliae in evangelia, lib. 2, homilia 27, § 4, p. 232.78-85 : «Quae sunt omnia quae audiuit a Patre suo, quae nota fieri uoluit seruis suis, ut eos efficeret amicos suos, nisi gaudia internae claritatis, nisi illa festa supernae patriae, quae nostris cotidie mentibus per aspirationem sui amoris imprimit? Dum enim audita supercaelestia amamus, amata iam nouimus, quia amor ipse notitia est. Omnia ergo eis nota fecerat, qui a terrenis desideriis immutati amoris summi facibus ardebant. Istos uero amicos Dei aspexerat propheta, cum dicebat : Mihi autem nimis honorificati sunt amici tui, Deus». [FG2015]

^AL ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

⁸⁷ Gregorius] + in evangelia Ed1953

⁸⁸ nota eis] inv. Li449

^marg.| {CIO15d4.13} CHRYSOSTOMUS.{hom.76} . − Vel omnia dicit quecumque eos audire oportebat. Per hoc autem quod dicit : Se audisse, ostendit quod nihil alienum loquitur, sed que Patris.^AM

^AM ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

^marg.| {CIO15d4.14} GREGORIUS. ⁸⁹* − Sed quisquis⁹⁰* ad hanc pervenit dignitatem ut amicus Dei vocetur, dona que percipit super se, non suis meritis tribuat. ^AN ^am
Unde subditur :

^am ¶Fons : Gregorius Magnus , Homiliae in evangelia, lib. 2, homilia 27, § 5, p. 233.106-109 : «Sed quisquis ad hanc peruenit dignitatem, ut amicus uocetur Dei, sese in se conspiciat, dona autem quae percipit, super se. Nihil suis meritis tribuat, ne ad inimicitias erumpat. Vnde et subditur : Non uos me elegistis, sed ego elegi uos, et posui uos, ut eatis et fructum afferatis». [FG2015]*

^AN ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2020}

⁸⁹ Gregorius] + in evangelia Ed1953

⁹⁰ quisquis] quisque Ed1953

Non vos me elegistis sed ego elegi vos.

^marg.| {CIO15d4.15} AUGUSTINUS . ⁹¹ − Hec est ineffabilis gratia. Quid enim eramus quando Christum nondum elegeramus, nisi iniqui et perditi? Neque enim credideramus in eum, ut eligeret nos. Nam si credentes elegit, eligentes elegit. Hic certe vacat vana illorum ratio qui ideo⁹² nos dicunt electos ante mundi constitutionem, quia prescivit nos Deus futuros bonos, non seipsum nos facturum bonos. Quoniam si propterea nos elegisset quia bonos futuros esse prescierat, simul etiam prescisset quod eum nos fuissemus prius electuri. Non enim aliter possumus esse boni; nisi forte dicendus est bonus qui non elegit bonum. Quid ergo elegit in non bonis? Non est ut dicas : ideo electus sum quia iam credebam. Si enim credebas in eum, iam elegeras eum. Nec est ut dicas : Antequam crederem iam bona operabar, ideo electus sum. Quid enim est boni operis ante fidem? Quid ergo dicturi sumus, nisi quia mali eramus, et electi sumus ut boni per gratiam nos eligentis essemus?^an ^AO

^an ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 86, § 2.2-34, CCSL 36, p. 542 : «Haec est illa ineffabilis gratia. Quid enim eramus quando Christum nondum elegeramus, et ideo non diligebamus? Nam qui eum non elegit, quomodo diligit? Numquid iam in nobis erat quod in psalmo canitur : Elegi abiectus esse in domo Domini, magis quam habitare in tabernaculis peccatorum? Non utique. Quid ergo eramus, nisi iniqui et perditi? Neque enim iam credideramus in eum, ut eligeret nos; nam si iam credentes elegit, electus elegit. Cur ergo diceret : Non uos me elegistis, nisi quia misericordia eius praeuenit nos? Hic certe uacat uana illorum ratiocinatio, qui praescientiam Dei defendunt contra gratiam Dei, et ideo dicunt nos electos ante mundi constitutionem, quia praesciuit nos Deus futuros bonos, non seipsum nos facturum bonos. Non hoc dicit, qui dicit : Non uos me elegistis. Quoniam si propterea nos elegisset, quia bonos futuros esse nos praesciuerat, simul etiam praescisset quod eum nos fuissemus prius electuri. Non enim aliter esse possemus boni, nisi forte dicendus est bonus qui non elegit bonum. Quid ergo elegit in non bonis? Non enim electi sunt quia boni fuerunt, qui boni non essent nisi electi essent. Alioquin gratia iam non est gratia, si praecessisse contendimus merita. Haec quippe electio gratiae est, de qua dicit apostolus : Sic ergo et in hoc tempore reliquiae per electionem gratiae saluae factae sunt. Vnde subiungit : Si autem gratia, iam non ex operibus; alioquin gratia iam non est gratia. Audi, ingrate, audi : Non uos me elegistis, sed ego elegi uos. Non est ut dicas : Ideo electus sum, quia iam credebam. Si enim credebas in eum, iam elegeras eum. Sed audi : Non uos me elegistis. Non est ut dicas : Antequam crederem, iam bona operabar, ideo electus sum. Quid enim est boni operis ante fidem, cum dicat apostolus : Omne quod non est ex fide, peccatum est? Quid ergo dicturi sumus audiendo : Non uos me elegistis, nisi quia mali eramus et electi sumus, ut boni per gratiam nos eligentis essemus?». [FG2018]

^AO ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

⁹¹ Augustinus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

⁹² Ideo] deo Li449

^marg.| {CIO15d4.16} AUGUSTINUS. De predestinatione sanctorum. {cap.17} . − Electi sunt itaque ante mundi constitutionem ea predestinatione in qua Deus sua futura facta prescivit; electi autem de mundo ea vocatione qua Deus id quod predestinavit implevit « quos enim predestinavit, hos et vocavit »^ao .^AP

^ao Rm. 8, 30.

^AP ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

^marg.| {CIO15d4.17} AUGUSTINUS. Super Ioannem. ⁹³ − Et videte quemadmodum non eligat bonos, sed quos elegit, faciat bonos.^AQ
Nam sequitur :

^AQ ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2020}

⁹³ super Li449 ] in Ed1953

Et posui vos ut eatis et fructum afferatis.

^marg.| Iste est fructus de quo iam dixerat^ap : « Sine me nihil potestis facere ». Ipse est via, in qua nos posuit, ut eamus.^AR ^aq

^ap Io. 15, 5.

^aq ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 86, § 3.1-9, CCSL 36, p. 543 : «Et uidete, carissimi, quemadmodum non eligat bonos, sed quos elegit, faciat bonos. Ego, inquit, elegi uos, et posui uos ut eatis, et fructum afferatis, et fructus uester maneat. Nonne iste est fructus de quo iam dixerat : Sine me nihil potestis facere? Elegit ergo, et posuit ut eamus, et fructum afferamus; nullum itaque fructum unde nos eligeret habebamus. Vt eatis, inquit, et fructum afferatis. Imus ut afferamus, et ipse est uia qua imus, in qua nos posuit ut eamus». [FG2018]

^AR ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CIO15d4.18} GREGORIUS. In homeliario. ⁹⁴* − [a]Posui ergo vos , scilicet ⁹⁵ ad gratiam plantavi, ut eatis volendo, [c] quia velle iam mente ire est; [b]et fructum afferatis operando. [d] Qualem vero fructum afferre debeant subditur ⁹⁶* :

⁹⁴ homeliario] scrips., omel. Li449 , evangelia Ed1953

⁹⁵ scilicet] om. Li449

⁹⁶ subditur Ed1876 (iuxta Li449 P615 P616 P639 P15760)] significat cum addit Ed1861

Et fructus vester maneat.

^marg.| Omne enim quod secundum presens seculum laboramus, vix usque ad mortem sufficit mors namque interveniens fructum nostri laboris abscindit. quod vero pro eterna vita agitur, etiam post mortem servatur; et tunc apparere incipit, cum laborum carnalium fructus ceperit non videri. tales ergo fructus operemur qui maneant, qui, cum mors cuncta interimat, ipsi exordium a morte sumant.^ar ^AS

^ar ¶Fons : Gregorius Magnus , Homiliae in evangelia, lib. 2, homilia 27, § 5, p. 233.110-234.122 : «[a] Posui ad gratiam, plantaui ut eatis uolendo, [b] fructum afferatis operando. Eatis enim uolendo dixi, [c] quia uelle aliquid facere, iam mente ire est. [d] Qualem uero fructum afferre debeant subditur : Et fructus uester maneat. Omne quod secundum praesens saeculum laboramus uix usque ad mortem sufficit. Mors namque interueniens fructum nostri laboris abscidit. Quod uero pro aeterna uita agitur, etiam post mortem seruatur, et tunc apparere incipit, cum laborum carnalium fructus coeperit non uideri. Ibi ergo illa retributio inchoat, ubi ista terminatur. Quisquis igitur iam aeterna cognouit, apud eius animum temporales fructus uilescant. Tales fructus operemur qui maneant; tales fructus operemur qui, cum mors cuncta interimat, ipsi exordium a morte sumant». [FG2015]

^AS ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

^marg.| {CIO15d4.19} AUGUSTINUS. ⁹⁷ − [b] Dilectio ergo est fructus noster que nunc est in desiderio, nondum in saturitate. Et ipso desiderio quodcumque petierimus in nomine unigeniti Filii, dat nobis Pater. [a]
Unde sequitur :

⁹⁷ Augustinus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

Ut⁹⁸ quodcumque petieritis Patrem in nomine meo, det vobis.

⁹⁸ Ut Li449@ Weber] et #Li449

^marg.| [c] Hoc petimus in nomine salvatoris quod pertinet ad rationem salutis.^as ^AT

^as ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 86, § 3.12-18, CCSL 36, p. 543 : «[a] Et fructus, inquit, uester maneat; ut quodcumque petieritis Patrem in nomine meo, det uobis. Maneat ergo [b] dilectio; ipse est enim fructus noster. Quae dilectio nunc est in desiderio, nondum in saturitate; et ipso desiderio quodcumque petierimus in nomine unigeniti Filii, dat nobis Pater. Quod autem accipere saluandis non expedit nobis, non existimemus nos petere in nomine Saluatoris; sed hoc petimus in nomine Saluatoris, quod pertinet ad rationem salutis». [FG2018]

^AT ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

^prol.| [Io. 15, 1-17, 26 legitur in feria quinta in Cena Domini; cf. Ordinarium OP 652]

^marg.| {CIO15d5.1} AUGUSTINUS. ⁹⁹ − Dixerat Dominus^at : Posui vos ut eatis et fructum afferatis . Caritas autem fructus noster est. De hoc itaque fructu mandans nobis, dicit :

^at Io. 15, 16.

⁹⁹ Augustinus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

Hec mando vobis ut diligatis invicem.

^marg.| Unde et Apostolus ^au : « Fructus, inquit, spiritus caritas », ac deinde cetera tamquam ex isto capite exorta et religata contexuit. Merito itaque sic dilectionem sepe commendat tamquam sola precipienda sit, sine qua non possunt prodesse cetera bona, et que non¹⁰⁰ potest haberi sine ceteris bonis, quibus homo efficitur bonus. ^AU ^av

^au Gal. 5, 22.

^av ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 87, § 1.1-42, CCSL 36, p. 543-544 : «In lectione evangelica quae banc antecedit, dixerat Dominus : Non uos me elegistis; sed ego elegi uos, et posui uos, ut eatis et fructum afferatis, et fructus uester maneat; ut quodcumque petieritis Patrem in nomine meo, det uobis [...]. Caritas ergo est fructus noster, quem definit apostolus : de corde puro et conscientia bona, et fide non ficta. Нac diligimus inuicem, hac diligimus Deum. Neque enim uera dilectione diligeremus inuicem, nisi diligentes Deum. Diligit enim unusquisque proximum tamquam seipsum, si diligit Deum; nam si non diligit Deum, non diligit seipsum. In his enim duobus praeceptis caritatis tota lex pendet et prophetae : hic est fructus noster. De fructu itaque nobis mandans : Haec mando, inquit, uobis, ut diligatis inuicem. Vnde et apostolus Paulus, cum contra opera carnis commendare fructum spiritus uellet, a capite hoc posuit : Fructus, inquit, spiritus caritas est; ac deinde cetera tamquam ex isto capite exorta et religata contexuit, quae sunt, gaudium, pax, longanimitas, benignitas, bonitas, fides, mansuetudo, continentia. Quis autem bene gaudet, qui bonum non diligit unde gaudet? Quis pacem ueram, nisi cum illo potest habere quem ueraciter diligit? Quis est longanimis in bono perseueranter manendo, nisi ferueat diligendo? Quis est benignus, nisi diligat cui opitulatur? Quis bonus, nisi diligendo efficiatur? Quis salubriter fidelis, nisi ea fide quae per dilectionem operatur? Quis utiliter mansuetus, cui non dilectio moderetur? Quis ab eo continet unde turpatur, nisi diligat unde honestatur? Merito itaque magister bonus dilectionem sic saepe commendat, tamquam sola praecipienda sit, sine qua non possunt prodesse cetera bona, et quae non potest haberi sine ceteris bonis, quibus homo efficitur bonus». [FG2018]

^AU ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2021}

¹⁰⁰ non] om. Li449

^marg.| {CIO15d5.2} CHRYSOSTOMUS . ¹⁰¹*{hom.76} . − Vel aliter continua. Dixi quoniam animam meam pro vobis pono, et quia primum¹⁰² vos elegi. hec autem omnia non exprobrans dixi, sed ad dilectionem vos inducens ut diligatis invicem. Deinde, quia persecutionem pati et a multis¹⁰³ exprobrari difficile erat, ostendit consequenter quod non dolere, sed¹⁰⁴ letari oportet.
Unde sequitur :

¹⁰¹ Chrysostomus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

¹⁰² Quia primum] quoniam primus Li449

¹⁰³ multis] membris + Li449

¹⁰⁴ sed] et + Li449

Si mundus vos odit, scitote quia me priorem vobis odio habuit.

^marg.| Quasi dicat scio hoc esse durum, sed propter me patiemini.^AV

^AV ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

^marg.| {CIO15d5.3} AUGUSTINUS . ¹⁰⁵ − [b] Cur enim se membra supra verticem extollunt? Recusas esse in corpore, si non vis mundi odium sustinere cum capite¹⁰⁶. [a] Pro dilectione autem patienter debemus etiam mundi odium sustinere. Necesse est enim ut nos¹⁰⁷ oderit, quos cernit nolle quod diligit. ^aw
[c] Unde sequitur : ^AW

^aw ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 87, § 2.1-10, CCSL 36, p. 544 : «[a] Pro hac autem dilectione patienter debemus etiam mundi odia sustinere. Necesse est enim ut nos oderit, quos cernit nolle quod diligit. Sed plurimum nos de seipso Dominus consolatur, qui cum dixisset : Haec mando uobis, ut diligatis inuicem, adiecit, atque ait : Si mundus uos odit, scitote quoniam me priorem uobis odio habuit. [b] Cur ergo se membrum supra uerticem extollit? Recusas esse in corpore, si non uis odium mundi sustinere cum capite. [c] Si demundo , inquit, essetis , mundus quod suum erat diligeret». [FG2018]

^AW ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

¹⁰⁵ Augustinus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

¹⁰⁶ capite] corpore Li449

¹⁰⁷ nos] vos Li449

Si de mundo fuissetis, mundus quod suum erat diligeret.

^marg.| {CIO15d5.4} CHRYSOSTOMUS .{hom.76} . − Quia enim propter Christum pati nondum erat eis¹⁰⁸ sufficiens mitigationis causa; illa causa dimissa, hanc adiecit, ostendens quod hoc est virtutis argumentum a mundo odio haberi; unde dolere oporteret si a mundo diligeremini hoc enim esset malitie vestre¹⁰⁹ ostensivum.^AX

^AX ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

¹⁰⁸ eis] om. Li449

¹⁰⁹ vestre] nostre Li449

^marg.| {CIO15d5.5} AUGUSTINUS . ¹¹⁰ − [a] Universe autem hoc dicit Ecclesie, quam plurimum mundi nomine appellat, sicut est¹¹¹ illud^ax : « Deus erat in Christo, mundum reconcilians sibi ». Totus ergo mundus Ecclesia est, et totus mundus odit Ecclesiam. Mundus igitur odit mundum, inimicus reconciliatum, inquinatus mundatum. [e] Queri ergo ¹¹² potest si etiam mali faciunt persecutionem malis, sicut impii reges et iudices cum essent persecutores piorum, utique et homicidas et adulteros puniebant; quomodo intelligendum est quod Dominus ait : Si de mundo essetis, mundus quod suum erat ¹¹³ diligeret? Nisi quia mundus est in eis a quibus talia scelera puniuntur, et mundus est in eis a quibus diliguntur. Mundus ergo¹¹⁴ odit quod suum est ex ea parte hominum qua sceleratis nocet, et diligit quod suum est ex ea parte qua ipsis favet. [d] Si etiam queratur quomodo se diligat mundus qui odit modum¹¹⁵ redemptionis; diligit utique falsa dilectione, non vera, quoniam quod ei nocet hoc diligit. Odit naturam, diligit vitium. Unde et nos prohibemur. Diligere in illo quod ipse diligit, et iubemur diligere quod ipse odit in seipso. Vitium quippe in illo diligere¹¹⁶ prohibemur, iubemurque naturam. [c] Ut autem de hoc mundo damnato non essent, electi sunt inde non meritis suis, quorum nulla bona precesserant opera; non natura, que tota fuerat in ipsa radice vitiata, sed gratia. ^ay
[b] Unde sequitur : ^AY

^ax 2Cor. 5, 19.

^ay ¶Fons : [a] Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 87, § 2.10-19, CCSL 36, p. 544 : «Vniuersae utique hoc dicit ecclesiae, quam plerumque etiam ipsam mundi nomine appellat, sicut est illud : Deus erat in Christo, mundum reconcilians sibi. Itemque illud : Non uenit Filius hominis ut iudicet mundum, sed ut saluetur mundus per ipsum. Et in epistola sua Iohannes ait : Aduocatum habemus ad Patrem, Iesum Christum iustum, et ipse propitiator est peccatorum nostrorum; non tantum nostrorum, sed etiam totius mundi. Totus ergo mundus ecclesia est, et totus mundus odit ecclesiam. Mundus igitur odit mundum, inimicus reconciliatum, damnatus saluatum, inquinatus mundatum». Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 87, § 3.9-14, CCSL 36, p. 545 : «Si de mundo essetis, mundus quod suum erat diligeret, [b] continuo subiecit : Quia uero de mundo non estis, sed ego elegi uos de mundo, propterea odit uos mundus. Ergo et ipsi inde erant, unde [c] ut non essent, electi sunt inde, non meritis suis, quorum nulla bona praecesserant opera; non natura, quae tota fuerat per liberum arbitrium in ipsa radice uitiata, sed gratuita, hoc est uera gratia. Qui enim de mundo mundum elegit, fecit quod eligeret, non inuenit, quia reliquiae per electionem gratiae saluae factae sunt. Si autem gratia, inquit, iam non ex operibus; alioquin gratia iam non est gratia». [d] Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 87, § 4.1-17, CCSL 36, p. 545 : «Si autem quaeratur quomodo se diligat mundus perditionis, qui odit mundum redemtionis; diligit se utique falsa dilectione, non uera. Proinde falso se diligit, et uere odit. Qui enim diligit iniquitatem, odit animam suam. Sed diligere se dicitur, quoniam iniquitatem qua iniquus est diligit; et rursus odisse se dicitur, quoniam quod ei nocet, hoc diligit. Odit ergo in se naturam, diligit uitium; odit quod factus est per Dei bonitatem, diligit quod in eo factum est per liberam uoluntatem. Vnde nos quoque illum diligere et prohibemur, si recte intellegimus, et iubemur, prohibemur scilicet, ubi nobis dicitur : Nolite diligere mundum; iubemur autem, ubi nobis dicitur : Diligite inimicos uestros. Ipsi sunt mundus qui nos odit. Ergo et prohibemur diligere in illo quod ipse diligit in seipso, et iubemur diligere in illo quod ipse odit in seipso, Dei scilicet opificium, et diuersas bonitatis suae consolationes. Vitium quippe in illo diligere prohibemur, iubemurque diligere naturam, cum ipse in se diligat uitium, oderitque naturam, ut nos eum et diligamus et oderimus recte, cum se ipse diligat oderitque peruerse». [e] Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 88, § 4.1-13, CCSL 36, p. 547-548 : «Item quaeri potest, si etiam mali faciunt persecutionem malis, sicut impii reges et iudices, cum essent persecutores piorum, utique et homicidas, et adulteros, et quoscumque maleficos, quos contra leges publicas fecisse cognoscerent, puniebant, quomodo intellegendum est quod ait Dominus : Si de mundo essetis, mundus quod suum erat diligeret. Neque enim quos punit diligit mundus, a quo uidemus supradicta scelerum genera plerumque puniri, nisi quia mundus est in eis a quibus talia scelera puniuntur, et mundus est in eis a quibus talia scelera diliguntur. Mundus itaque ille qui intellegitur in malis atque impiis, et odit quod suum est, ex ea parte hominum qua sceleratis nocet, et diligit quod suum est, ex ea parte hominum qua eisdem ipsis consceleratis fauet». [FG2018]

^AY ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

¹¹⁰ Augustinus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

¹¹¹ est] et Li449

¹¹² ergo] etiam Li449

¹¹³ erat] esset Li449

¹¹⁴ ergo] igitur Li449

¹¹⁵ modum] mundum Li449

¹¹⁶ in illo-diligere] inv. Li449

Quia vero de mundo non estis, sed ego elegi vos de mundo, propterea odit vos mundus.

^marg.| {CIO15d5.6} GREGORIUS . Super Ezechielem. − Nam perversorum derogatio vite nostre approbatio est quia iam ostenditur nos aliquid iustitie habere, si illis displicere incipimus qui non placent eo¹¹⁷. Nemo enim potest in una eademque re omnipotenti Domino atque eius hostibus gratus existere. Nam se Deo amicum denegat qui eius placet inimico; et inimicis veritatis adversabitur¹¹⁸ qui eidem veritati in mente subiugabitur.^az ^AZ

^az ¶Fons : Gregorius Magnus , Homeliae in Ez., I, hom. 9, § 14, p. 130.268-274 : «Nam peruersorum derogatio uitae nostrae approbatio est, quia iam ostenditur nos aliquid iustitiae habere, si illis displicere incipimus qui non placent Deo. Nemo etenim potest in una eadem que re omnipotenti Domino atque eius hostibus gratus exsistere. Nam Deo se amicum denegat, qui eius placet inimico. Et inimicis ueritatis aduersabitur, qui eidem ueritati in mente subiugatur». [FG2015]*

^AZ ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

¹¹⁷ eo] Deo Li449

¹¹⁸ adversabitur] conversabitur Li449

^marg.| {CIO15d5.7} AUGUSTINUS. ¹¹⁹* − Exhortans autem Dominus suos servos ad mundi odia perferenda patienter, nullum eis maius et melius quam de seipso proponit exemplum. ^ba
Unde sequitur : ^BA

^ba ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 88, § 1.1-12, CCSL 36, p. 546 : «Exhortans Dominus seruos suos ad mundi odia perferenda patienter, nullum maius eis et melius quam de seipso proponit exemplum; quoniam, sicut dicit apostolus Petrus : Christus pro nobis passus est, relinquens nobis exemplum, ut sequamur uestigia eius. Quod utique si facimus, ipso adiuuante facimus, qui dixit : Sine me nihil potestis facere. Denique quibus iam dixerat : St odit uos mundus, scitote quia me priorem uobis odio habuit; et nunc in eo quod audistis, cum legeretur evangelium : Mementote, inquit, sermonis mei quem ego dixi uobis : Non est seruus maior domino suo; si me persecuti sunt, et uos persequentur; si sermonem meum seruauerunt, et uestrum seruabunt». [FG2018]

^BA ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

¹¹⁹ Augustinus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

Mementote sermonis mei quem ego dixi vobis : Non est servus maior Domino suo. Si me persecuti sunt, et vos persequentur¹²⁰; si sermonem meum servaverunt et vestrum servabunt.

¹²⁰ Persequentur #Li449 Weber ] persequntur Li449@

^marg.| {CIO15d5.8} GLOSSA. – Id est ¹²¹* observaverunt ut calumniarentur, iuxta illud^bb : « Observabit peccator iustum ».^BB ^bc

^bb Ps. 36, 12.

^bc ¶Fons : Cf. Glossa ordinaria (Io. 15, 20) [Strasbourg, 1481, t. 4, facsim., p. 260b interl.; Cas574 (573)], ed. Gloss-e : « Sermonem meum servaverunt pro “observaverunt” iuxta illud “Observabit peccator iustum”; ut in eo caperent id est calumniarentur».
* pro... iustum Cas574] om. Rusch [MM2020]

^BB ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2020}

¹²¹ id est] idem Ed1953

^marg.| {CIO15d5.9} THEOPHYLACTUS. − Vel aliter. Si Dominum, inquit, persecuti sunt, vos etiam servos multo magis; si non persecuti fuissent, sed sermonem custodivissent, vestrum etiam custodirent¹²². ^BC ^bd

^bd ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Ioannis, PG 124, 204 A 14–B 2. [CGC2014]

^BC ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2021}

¹²² custodirent] custodient Li449

^marg.| {CIO15d5.10} CHRYSOSTOMUS. ¹²³*{hom.76} . − Quasi dicat : Non vos turbari oportet, si communicabitis meis passionibus quia vos non estis me potiores.^BD

^BD ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2021}

¹²³ Chrysostomus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

^marg.| {CIO15d5.11} AUGUSTINUS. ¹²⁴ − Hic autem ubi dicitur : Non est servus maior Domino suo ¹²⁵*, illum significat servum pertinentem ad timorem castum, qui permanet in seculum seculi. ^BE ^be

^be ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 88, § 1.21-24, CCSL 36, p. 546 : «Manifestum est igitur illum seruum, qui non manet in domo in aeternum, illum pertinentem ad timorem quem foras caritas mittit, esse intellegendum, ubi dictum est : Iam non dico uos seruos; hic autem ubi dicitur : Non est seruus maior domino suo; si me persecuti sunt, et uos persequentur, illum significari seruum pertinentem ad timorem castum, qui permanet in saeculum saeculi. Hic enim seruus est auditurus : Euge, serue bone, intra in gaudium Domini tui». [FG2018]*

^BE ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2021}

¹²⁴ Augustinus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

¹²⁵ suo] om. Ed1953

^marg.| {CIO15d5.12} CHRYSOSTOMUS.{hom.76} . − Deinde et aliam mitigationem ponit quoniam et Pater cum eis contumeliam patitur cui iniuriantur.
Unde sequitur : ^BF

^BF ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2021}

Sed hec omnia facient vobis propter nomen meum.

^marg.| {CIO15d5.13} AUGUSTINUS . ¹²⁶ − Que omnia nisi que dixit¹²⁷* odio habebunt scilicet¹²⁸* et persequentur, sermonemque contemnent? Quid est autem aliud dicere : Propter nomen meum , quam : Me in vobis odio habebunt, me in vobis persequentur, et sermonem vestrum, quia meus est, ideo non servabunt? Tanto igitur miseriores qui propter hoc nomen ista faciunt, quanto beatiores qui propter hoc nomen ista patiuntur. Faciunt autem et ista mali¹²⁹* malis; sed utrique miseri, et qui faciunt, et qui patiuntur. Quomodo autem hoc erit verum : Hec omnia facient vobis propter nomen meum , cum illi non propter nomen Christi faciant, hoc est propter iustitiam, sed propter iniquitatem suam? Hec questio ita solvitur, si totum referatur ad iustos, tamquam dictum sit : Hec¹³⁰ patiemini ab eis propter nomen meum. Si autem : Propter nomen meum sic accipitur, id est quod in vobis oderunt, et propter iustitiam quam in vobis oderunt; similiter recte dici possunt et boni, cum persecutionem faciunt malis, et propter iustitiam facere, quam diligendo persequuntur malos; et propter iniquitatem, quam oderunt in ipsis malis. Quod autem addit¹³¹ :

¹²⁶ Augustinus] + In Ioannem Ed1953

¹²⁷ dixit Ed1876 (iuxta Li449 P615 P616 P639 P15760)] + quod Ed1861 Ed1953

¹²⁸ scilicet] om. Ed1953 0

¹²⁹ mali] om. Ed1953

¹³⁰ Hec] omnia + Li449

¹³¹ addit] addidit Li449

Quia nesciunt eum qui misit me,

^marg.| secundum eam scientiam dictum est qua dicitur^bf : « Scire te, sensus¹³² est consummatus ». ^BG ^bg

^bf Sap. 15, 3.

^bg ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 88, § 2.2-20, § 3.13-27, § 4.17-19, CCSL 36, p. 546-548 : «[§ 2] Sed haec, inquit, omnia facient uobis propter nomen meum, quia nesciunt eum qui misit me. Quae omnia facient, nisi quae dixit; odio habebunt scilicet, et persequentur, sermonemque contemnent? Quoniam si sermonem non seruarent eorum, nec tamen odissent eos, neque persequerentur, uel etiamsi odissent, nec tamen persequerentur, non omnia facerent. Haec autem omnia facient uobis propter nomen meum, quid est aliud dicere, quam : me in uobis odio habebunt, me in uobis persequentur, et sermonem uestrum, quia meus est, ideo non seruabunt? Haec enim omnia facient uobis propter nomen meum, non uestrum, sed meum. Tanto igitur miseriores qui propter hoc nomen ista faciunt, quanto beatiores qui propter hoc nomen ista patiuntur; sicut ipso alio loco dicit : Beati qui persecutionem patiuntur propter iustitiam. Hoc est enim propter me, uel propter nomen meum, quia, sicut apostolus docet : Factus est nobis sapientia a Deo, et iustitia, et sanctificatio, et redemtio; ut quemadmodum scriptum est : Qui gloriatur, in Domino glorietur. Faciunt quippe ista mali malis, sed non propter iustitiam; et ideo miseri utrique, et qui faciunt, et qui patiuntur. Faciunt et boni malis; ubi etsi faciunt isti propter iustitiam, non tamen illi propter iustitiam patiuntur [...]. [§ 3] Quomodo ergo erit uerum : Haec omnia facient uobis propter nomen meum, cum illi non propter nomen Christi faciant, id est non propter iustitiam, sed propter iniquitatem suam? Haec quaestio ita soluitur, si eo modo intellegamus dictum : Haec omnia facient uobis propter nomen meum, ut totum referatur ad iustos, tamquam dictum sit : Haec omnia patiemini ab eis propter nomen meum; ut hoc sit, facient uobis, quod est, patiemini ab eis. Si autem propter nomen meum sic accipitur, tamquam diceret : propter nomen meum quod in uobis oderunt; ita potest accipi, et propter iustitiam quam in uobis oderunt; ac per hoc boni cum persecutionem faciunt malis, possunt recte dici et propter iustitiam facere, quam diligendo persequuntur malos, et propter iniquitatem, quam oderunt in ipsis malis; ita ergo et ipsi mali possunt dici pati, et propter iniquitatem quae in illis punitur, et propter iustitiam quae in eorum poena exercetur [...]. [§ 4] Et addidit : Quia nesciunt eum qui misit me. Hoc secundum eam scientiam dictum intellegendum est, de qua et alibi scriptum est : Scire autem te, sensus est consummatus». [FG2018]

^BG ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2021}

¹³² sensus] iter. Li449

^prol.| [Io. 15, 1-17, 26 legitur in feria quinta in Cena Domini; cf. Ordinarium OP 652]

^marg.| {CIO15d6.1} CHRYSOSTOMUS . ¹³³*{hom.76} . − Ponit iterum Dominus aliam discipulorum mitigationem, ostendens quoniam iniuste et in ipsum, et in discipulos talia operabuntur
Unde dicitur ¹³⁴ :

¹³³ Chrysostomus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

¹³⁴ dicitur] dicit Li449

Si non venissem et locutus eis non fuissem, peccatum non haberent.

^marg.| {CIO15d6.2} AUGUSTINUS . ¹³⁵ − [a] Iudeis locutus est Christus, non aliis gentibus. In eis ergo voluit intelligi mundum, qui odit Christum et discipulos eius; immo vero non eos solos¹³⁶, sed nos quoque ad eundem mundum pertinere monstravit. Numquid ergo sine peccato erant Iudei, quibus Christus locutus est, antequam Christus in carne venisset? Sed magnum quoddam peccatum, non omne peccatum¹³⁷ sub generali nomine vult intelligi. Hoc est enim peccatum quo tenentur cuncta peccata, quod unusquisque si non habeat, dimittuntur ei cuncta peccata; hoc autem est, quia non crediderunt in Christum, qui propterea venit ut credatur in eum. Hoc ergo peccatum, si non venisset, non utique haberent. Adventus enim eius quantum credentibus salutaris, tantum non credentibus exitialis¹³⁸ factus est. [b] Sequitur :

¹³⁵ Augustinus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

¹³⁶ eos solos] eis solis Li449

¹³⁷ peccatum] quasi + Li449

¹³⁸ exitialis] exitiabilis Li449

Nunc autem excusationem non habent de peccato suo.

^marg.| Si autem hi ad quos non venit Christus, nec locutus est eis excusationem non habent¹³⁹ de peccato suo; cur hic dictum est, propterea istos non habere, quia venit et locutus est eis? Si autem habent, utrum ad hoc habent ut a penis alienentur, aut ut mitius¹⁴⁰ puniantur? Ad hec inquisita respondeo, eos habere¹⁴¹ excusationem, non de omni peccato suo, sed de hoc peccato suo¹⁴², quo¹⁴³ in Christum non crediderunt. Sed non in eo sunt numero illi¹⁴⁴ ad quos per discipulos venit. [e] Non sunt enim in pena leviori ponendi qui omnino legem Christi accipere noluerunt, et eam, quantum ad ipsos¹⁴⁵ attinet, omnino nullam esse voluerunt. [c] Hanc etiam excusationem possunt habere [b] qui priusquam evangelium Christi audirent, vite huius fine preventi sunt; [d] sed non ideo possunt effugere damnationem. [f] Quicumque enim homines, nisi in eo salvatore salventur qui venit querere quod perierat, ad perditionem sine dubio pertinebunt. Quamvis dici possit, alios leviores, alios graviores penas passuros. Ille enim perire Deo dicitur, qui ab illa beatitudine quam dat sanctis suis, per supplicium separatur. Tanta est autem diversitas suppliciorum, quanta est diversitas peccatorum que quomodo¹⁴⁶ se habeat, altius iudicat sapientia divina, quam coniectura scrutatur aut effatur humana.^bh ^BH

^bh ¶Fons : [a] Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 88, § 1.18-33, § 2.1-13, CCSL 36, p. 548-549 : «Iudaei ergo persecuti sunt Christum, quod euidentissime indicat evangelium; Iudaeis locutus est Christus, non aliis gentibus; in eis ergo uoluit intellegi mundum, qui odit Christum et discipulos eius; immo uero non in eis solis, sed hos quoque ad eumdem mundum pertinere monstrauit. Quid est ergo : Si non uenissem, et locutus eis fuissem, peccatum non haberent? Numquid sine peccato erant Iudaei, antequam Christus ad eos in carne uenisset? Quis hoc uel stultissimus dixerit? Sed magnum quoddam peccatum, non omne peccatum, quasi sub generali nomine uult intellegi. Hoc est enim peccatum quo tenentur cuncta peccata, quod unusquisque si non habeat, dimittuntur ei cuncta peccata : hoc est autem, quia non crediderunt in Christum, qui propterea uenit ut credatur in eum. Hoc peccatum, si non uenisset, non utique haberent. Aduentus quippe eius quantum credentibus salutaris, tantum non credentibus exitiabilis factus est; tamquam et ipse caput et princeps apostolorum, quod de se ipsi dixerunt, exstiterit quibusdam quidem odor uitae in uitam, quibusdam uero odor mortis in mortem. [§ 2] Sed quod adiunxit, atque ait : Nunc autem excusationem non habent de peccato suo, potest mouere quaerentes, utrum hi ad quos non uenit Christus, nec locutus est eis, habeant excusationem de peccato suo. Si enim non habent, cur hic dictum est propterea istos non habere, quia uenit et locutus est eis? Si autem habent, utrum ad hoc habeant ut a poenis alienentur, an ut mitius puniantur? Ad haec inquisita pro meo captu, Domino donante, respondeo, habere illos excusationem, non de omni peccato suo, sed de hoc peccato quo in Christum non crediderunt, ad quos non uenit, et quibus non est locutus. Sed non in eo sunt numero hi ad quos in discipulis uenit, et quibus per discipulos est locutus, quod et nunc facit; nam per ecclesiam suam uenit ad gentes, et per ecclesiam loquitur gentibus». Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 88, § 3.1-5, CCSL 36, p. 549 : «Restat inquirere utrum hi qui priusquam Christus in ecclesia ueniret ad gentes, et [b] priusquam evangelium eius audirent, uitae huius fine praeuenti sunt, seu praeueniuntur, [c] possint habere hanc excusationem? Possunt plane, [d] sed non ideo possunt effugere damnationem». Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 88, § 4.7-27, CCSL 36, p. 550 : «Sed si aliud est perire sine lege, aliud iudicari per legem, et illud est grauius, hoc autem leuius; procul dubio [e] non sunt isti in hac poena leuiore ponendi, quia neque in lege peccauerunt, sed omnino legem Christi accipere noluerunt, et eam quantum ad ipsos adtinet, omnino nullam esse uoluerunt. Illi autem peccant in lege, qui sunt in lege, id est qui eam suscipiunt, eamque sanctam, et mandatum sanctum et iustum et bonum fatentur, sed infirmitate non implent quod ab ea rectissime praecipi dubitare non possunt. Hi sunt qui aliquo modo forsitan possunt ab eorum, qui sine lege sunt, perditione discerni; si tamen quod apostolus ait : per legem iudicabuntur, sic accipiendum est tamquam dixerit : non peribunt; quod mirum si ita est. Neque enim de infidelibus et fidelibus erat sermo ut hoc diceret, sed de gentibus et Iudaeis : qui certe utrique [f] nisi in eo Saluatore saluentur, qui uenit quaerere quod perierat, ad perditionem sine dubio pertinebunt. Quamuis dici possit, alios grauius, alios leuius perituros, id est alios grauiores, alios leuiores poenas in sua per ditione passuros. Ille enim perire Deo dicitur, quisquis ab illa beatitudine quam dat sanctis suis, per supplicium separatur; tanta est autem suppliciorum, quanta est diuersitas peccatorum, quae quomodo se habeat, altius iudicat sapientia diuina, quam coniectura scrutatur aut effatur humana. Isti certe ad quos uenit, et quibus locutus est Christus, non habent de magno infidelitatis peccato illam excusationem, qua possuit dicere : Non uidimus, non audiuimus; siue non acceptaretur ista excusatio ab Шo cuius inscrutabilia sunt iudicia, siue acceptaretur, et si non ut ab omni damnatione liberarentur, certe ut aliquanto lenius damnarentur». [FG2018]

^BH ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

¹³⁹ habent] haberent Li449

¹⁴⁰ mitius] initius Li449

¹⁴¹ eos habere] inv. Li449

¹⁴² suo] om. Li449

¹⁴³ quo] quod Li449

¹⁴⁴ illi] om. Li449

¹⁴⁵ ipsos] eos Li449

¹⁴⁶ quomodo] quo Li449

^marg.| {CIO15d6.3} CHRYSOSTOMUS. {hom.76} − Quia vero hinc inde causabantur, quoniam propter Patrem eum persequebantur, destruens eorum excusationem, dicit :^BI

^BI ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2022}

Qui me odit, et Patrem meum odit.

^marg.| {CIO15d6.4} ALCUINUS. − Sicut enim qui diligit Filium, diligit et Patrem quia una est dilectio Patris et Filii, sicut una natura. Ita et qui odit Filium, odit Patrem.^BJ ^bi

^bi ¶Fons : <revera> Anselmus Laudunensis, Glosae super Io. (Io. 15, 23), CCCM 267, p. 274.302 sqq. : « QVI ME ODIT ET PATREM MEVM ODIT. Sicut qui diligit filium, diligit et patrem, quia una est dilectio patris et filii, sicut una natura; ita et qui filium odit, odit et patrem».
<cuius fons> = Alcuinus , In Io. 15, 23, lib. 3, c. 28, PL 100, 948B. [MM2022]

^BJ ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2022}

^marg.| {CIO15d6.5} AUGUSTINUS . ¹⁴⁷ − Sed cum [a] superius dixerit^bj : Nesciunt eum qui me misit , quomodo possunt odisse quem nesciunt. Si enim Deum, non quod est ipse, sed nescio quid aliud eum suspicantur aut credunt¹⁴⁸, non utique ipsum oderunt. Et de hominibus quidem fieri potest ut eos sepe quos numquam vidimus oderimus vel diligamus, fama de aliquo sermocinante vel¹⁴⁹ bene vel¹⁵⁰ male. Sed quomodo de quo natura nobis intimatur, dicendus est ignotus? Non enim eius¹⁵¹ facie corporali nobis intimatur; sed tunc nobis ad cognitionem patet quando eius mores et vita non latent. Alioquin nec seipsum nosse quisquam potest, qui videre faciem suam non potest. Sed plerumque in eis nostra¹⁵² credulitas fallitur, quia nonnumquam et historia, et multo magis fama mentitur. Pertinet autem ad nos ut, quia non possumus hominum indagare ^{|pecia 32|} ¹⁵³ conscientiam, de ipsis rebus habeamus veram certamque sententiam. Quando ergo non erratur in rebus, ut recta sit improbatio vitiorum, virtutumque¹⁵⁴ approbatio; si erratur in hominibus, venialis est humana temptatio. [b] Proinde, sicut fieri potest ut homo bonus hominem bonum oderit, [d] nesciens non ipsum, sed quod putat esse ipsum; [c] vel potius diligat nesciens, cum bonum diligit, quod est ille; [e] ita fieri potest ut homo iniustus hominem oderit iustum; et tamen dum eum credit iniustum, diligat non ipsum, sed quod putat esse ipsum. Quemadmodum autem homines, sic et Deum. Deinde, si interrogarentur Iudei utrum diligerent Deum, se diligere responderent, non ex animo mentientes, sed errando potius opinantes? Quomodo enim diligerent Patrem veritatis qui habent odio veritatem? Nolunt enim sua facta damnari; et hoc habet veritas. Tantum igitur oderunt veritatem quantum oderunt suas penas, quas talibus irrogat. Nesciunt autem illam esse veritatem, que tales quales ipsi sunt damnat, ac per hoc quia veritatem, qua iudicante damnantur, de Patre Deo natam nesciunt, etiam ipsum et nesciunt et oderunt.^bk ^BK

^bj Io. 15, 21.

^bk ¶Fons : [a] Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 90, § 1.2-20, § 2.1-28, CCSL 36, p. 551 : «[§ 1] Audistis Dominum dicentem : Qui me odit, et Patrem meum odit, qui superius dixerat : Haec facient uobis, quia nesciunt eum qui misit me. Non itaque dissimulanda nascitur quaestio, quomodo possint odisse quem nesciunt. Si enim Deum non quod est ipse, sed nescio quid aliud eum suspicantur aut credunt, et hoc oderunt, utique non ipsum oderunt, sed quod sua mendaci suspicione uel uana credulitate concipiunt; si autem quod est, hoc de illo sentiunt, quomodo eum nescire dicuntur? Et de hominibus quidem fieri potest ut eos saepe quos numquam uidimus, diligamus; ac per hoc nec illud a contrario impossibile est, ut eos quos numquam uidimus, oderimus. Fama quippe de aliquo sermocinante seu bene seu male, fit non immerito ut amemus uel oderimus ignotum. Sed si fama sit uerax, quomodo est de quo uera didicimus, dicendus ignotus? An quia eius faciem non uidimus? Quam cum et ipse non uideat, nulli tamen potest notior esse quam sibi. Non igitur in eius facie corporali nobis intimatur cuiusque notitia. Sed tunc nobis ad cognitionem patet, quando eius mores et uita non latet. Alioquin nec seipsum nosse quisquam potest, qui uidere faciem suam non potest. [§ 2] Sed plerumque in eis nostra credulitas fallitur; quia nonnumquam et historia, et multo magis fama mentitur. Pertinet autem ad nos ne perniciosa opinione fallamur, ut quia non possumus hominum indagare conscientiam, de ipsis rebus habeamus ueram certamque sententiam. [...] Quamquam et in his rerum tenebris humanarum, hoc est cogitationum alienarum, etsi suspiciones intellegere non possumus, quia homines sumus, iudicia tamen, id est definitas firmasque sententias continere debemus, nec ante tempus quidquam iudicare, donec ueniat Dominus, et illuminet abscondita tenebrarum, et manifestet cogitationes cordis; et tunc laus erit unicuique a Deo. Quando ergo non erratur in rebus, ut recta sit improbatio uitiorum uirtutumque probatio, profecto si erratur in hominibus, uenialis est humana tentatio». Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 90, § 3.16-37, CCSL 36, p. 552-553 : «[b] Proinde sicut fieri potest ut homo bonus hominem bonum oderit nesciens, [c] uel potius diligat nesciens (ipsum enim diligit cum bonum diligit, quia id quod est ille, hoc iste diligit), oderit autem [d] nesciens non ipsum, sed quod putat esse ipsum, [e] ita fieri potest ut etiam homo iniustus hominem oderit iustum, et dum aestimat se sui similem iniustum diligere, nesciens diligat iustum; et tamen dum eum credit iniustum, diligat non ipsum, sed quod putat esse ipsum. Quemadmodum autem hominem, sic et Deum. Denique si interrogarentur Iudaei, utrum diligerent Deum, quid se aliud quam diligere responderent, nec ex animo mentientes, sed errando potius opinantes? Quomodo enim diligerent Patrem ueritatis, qui haberent odio ueritatem? Nolunt enim sua facta damnari, et hoc habet ueritas ut talia facta damnentur; tantum igitur oderunt ueritatem, quantum oderunt suas poenas, quas talibus irrogat ueritas. Nesciunt autem illam esse ueritatem, quae tales quales ipsi sunt damnat; oderunt ergo quam nesciunt; et cum illam oderunt, profecto et eum de quo nata est nisi odisse non possunt. Ac per hoc quia ueritatem qua iudicante damnantur, de Patre Deo natam nesciunt, utique etiam ipsum et nesciunt, et oderunt. miseros homines, qui cum esse uolunt mali, nolunt esse ueritatem qua damnatur mali ! Nolunt enim eam esse quod est, cum seipsos debeant nolle esse quod sunt, ut ipsa manente mutentur, ne ipsa iudicante damnentur». [FG2018]

^BK ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

¹⁴⁷ Augustinus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

¹⁴⁸ Credunt] et hoc oderunt + Li449

¹⁴⁹ vel] seu Li449

¹⁵⁰ vel] seu Li449

¹⁵¹ eius] est Li449

¹⁵² nostra] vestra Li449

¹⁵³ indagare ! conscientia de] cum signo « ! » in medio linee et « xxxii pecia » marg. Li449 (150vb13)

¹⁵⁴ virtutumque] etiam + Li449

^marg.| {CIO15d6.6} CHRYSOSTOMUS .{hom.76} . − Sic igitur non habent, inquit, excusationem, per hoc quod eam que a sermonibus doctrinam tribuebam, sed et eam que ab operibus adieci, secundum Moysi legem, qui ab eo qui¹⁵⁵ hoc facit, persuaderi universos iussit; cum ad pietatem ducat, et miracula tribuat.^BL

^BL ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

¹⁵⁵ qui] om. Li449

^marg.| Unde subdit :

Si opera non fecissem in eis que nemo alius fecit, peccatum non haberent.

^marg.| {CIO15d6.7} AUGUSTINUS . ¹⁵⁶ − [a] Hoc scilicet peccatum quo¹⁵⁷ in eum loquentem et operantem non crediderunt. Sed quid est quod addidit : Que nemo alius fecit ? Nulla quippe in operibus Christi videntur esse maiora quam suscitatio mortuorum, quod scimus etiam¹⁵⁸ antiquos fecisse prophetas. Fecit tamen aliqua Christus que nemo alius fecit. Sed respondetur nobis, et alios fecisse que nec ipse nec alius fecit. Sed quod tam multa vitia et malas valetudines vexationesque mortalium tanta potestate sanaret, nullus omnino legitur antiquorum. Ut enim taceatur quod iubendo, sicut occurrebant, salvos singulos fecit. Marcus^bl dicit : « Quod quocumque introibat in vicos vel¹⁵⁹ in villas aut in civitates, in plateis ponebant infirmos, et deprecabantur, ut vel fimbriam vestimenti eius tangerent; et quotquot tangebant eum, salvi fiebant ». Hec nemo alius fecit : I n eis . Sic enim intelligendum est quod ait : In eis, non inter eos vel coram eis, sed prorsus in eis quia sanavit eos. [e] Nemo tamen alius fecit quicumque talia opera in eis ¹⁶⁰ fecit quoniam quisquis alius homo aliquid eorum fecit, ipso faciente facit¹⁶¹; hec autem ipse non illis facientibus fecit. [d] Sed hec etsi Pater aut Spiritus Sanctus fecit, nemo alius fecit, quia totius Trinitatis una substantia est. [b] His ergo beneficiis amorem, non odium retribuere debuerunt. [c] Et hoc eis exprobrans, adiungit dicens :^bm ^BM

^bl Mc. 6, 56.

^bm ¶Fons : [a] Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 91, § 1.8-9, § 2.1-15, § 3.3-23, CCSL 36, p. 553 : «Peccatum illud scilicet magnum, de quo et superius ait : Si non uenissem, et locutus eis fuissem, peccatum non haberent. Hoc est peccatum quo in eum loquentem et operantem non crediderunt [...]. [§ 2] Sed quid est hoc quod cum dixisset : Si opera non fecissem in eis, mox addidit : quae nemo alius fecit? Nulla quippe in operibus Christi uidentur esse maiora quam suscitatio mortuorum; quod scimus etiam antiquos fecisse prophetas. Fecit enim Elias, fecit Elisaeus et cum in hac carne uiueret, et cum in suo monumento sepultus iaceret. Nam quidam portantes mortuum, cum irruentibus hostibus eo refugissent, eumque ibi posuissent, continuo resurrexit. Fecit tamen aliqua Christus, quae nemo alius fecit : quod quinque millia hominum de quinque, et quatuor millia de septem panibus pauit; quod super aquas ambulauit, et Petro ut hoc faceret praestitit; quod aquam mutauit in uinum; quod aperuit oculos caeci nati, et alia multa quae commemorare longum est. Sed respondetur nobis, et alios fecisse quae ipse non fecit, et quae nemo alius fecit [...]. [§ 3] Praetereo cetera, quoniam haec satis esse arbitrer, quibus demonstretur et aliquos sanctos quaedam opera miranda fecisse, quae nemo alius fecit. Sed qui tam multa uitia et malas ualetudines uexationesque mortalium tanta potestate sanaret, nullus omnino legitur antiquorum. Vt enim taceantur quos iubendo, sicut occurrebant, saluos singulos fecit. Marcus evangelista quodam loco ait : Vespere autem facto cum occidisset sol, afferebant ad eum omnes male habentes, et daemonia habentes; et erat omnis ciuitas ad ianuam congregata; et curauit multos qui uexabantur uariis languoribus, et daemonia multa eiciebat. Id autem cum commemorasset Matthaeus, etiam testimonium propheticum addidit dicens : Vt adimpleretur quod dictum est per Isaiam prophetam dicentem : Ipse infirmitates nostras accepit, et aegritudines portauit. Item alio loco dicit Marcus : Et quocumque introibat in uicos, uel in uillas, aut in ciuitates, in plateis ponebant infirmos, et deprecabantur eum ut uel fimbriam uestimenti eius tangerent; et quotquot tangebant eum, salvi fiebant. Haec nemo alius fecit in eis. Sic enim intellegendum est quod ait : in eis, non inter eos uel coram eis; sed prorsus in eis, quia sanauit eos. Haec quippe intellegi uoluit quae non solum facerent admirationem, uerum etiam manifestam conferrent salutem; [b] pro quibus beneficiis utique amorem, non odium retribuere debuerunt». Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 91, § 4.3-24, CCSL 36, p. 555 : «Nimirum ergo sunt illa quae in eorum ualetudinibus tanta miracula salutis ostendit, quanta in illis antea nemo donauit; haec enim uiderunt, [c] et hoc eis exprobrans adiungit, et dicit : Nunc autem et uiderunt, et oderunt et me et Patrem meum; sed ut adimpleatur sermo qui in lege eorum scriptus est : Quia odio habuerunt me gratis. Eorum legem dixit, non ab ipsis inuentam, sed ipsis datam; sicut dicimus : Panem nostrum quotidianum, quem tamen a Deo petimus, addendo : da nobis. Gratis autem odit, qui nullum ex odio commodum quaerit, uel incommodum fugit; sic oderunt Dominum impii, sic diligunt iusti, hoc est gratis, ut alia praeter illum non exspectent bona, quoniam ipse erit in omnibus omnia. Quisquis uero altius adtenderit Christum dicentem : Si opera non fecissem in eis, quae nemo alius fecit ( [d] sed haec et si Pater aut Spiritus sanctus fecit, nemo alius fecit, quia totius Trinitatis una substantia est), inueniet ipsum fecisse, si quando quispiam Dei homo tale aliquid fecit. Potest quippe in seipso cuncta per seipsum; nemo autem potest aliquid sine ipso. Christus namque cum Patre et Spiritu sancto, non sunt tres dii, sed unus Deus, de quo scriptum est : Benedictus Dominus Deus Israel, qui facit mirabilia solus. [e] Nemo ergo alius fecit quaecumque opera in eis fecit; quoniam quisquis alius homo aliquid eorum fecit, ipso faciente fecit. Haec autem ipse, non illis facientibus, fecit». [FG2018]

^BM ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

¹⁵⁶ Augustinus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

¹⁵⁷ quo] quod Li449

¹⁵⁸ etiam] et Li449

¹⁵⁹ vel] nec Li449

¹⁶⁰ talia opera-in eis ] inv. Li449

¹⁶¹ facit] fecit Li449

Nunc autem¹⁶² viderunt et oderunt¹⁶³ me et Patrem meum.

¹⁶² Autem #Li449] et + Li449@ Weber

¹⁶³ oderunt #Li449] et + Li449@ Weber

^marg.| {CIO15d6.8} CHRYSOSTOMUS .{hom.76} . − Hoc autem dicit, ne discipuli dicant cur igitur intra¹⁶⁴ tot nos induxisti mala nonne prelia et odium previdisti sed et prophetiam inducit, cum subdit :^BN

^BN ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

¹⁶⁴ intra] inter Li449

Sed ut adimpleatur¹⁶⁵ sermo qui in lege eorum scriptus est : Quia odio habuerunt me gratis.

¹⁶⁵ adimpleatur] impleatur Li449@ #Li449 Weber

^marg.| {CIO15d6.9} AUGUSTINUS . Duodecimo de Trinitate. ¹⁶⁶* {15,17} . − Legis nomine aliquando simul omnia Veteris Testamenti¹⁶⁷ sanctarum scripturarum significantur eloquia et ita Dominus hic dicit in lege eorum scriptus est¹⁶⁸, cum¹⁶⁹ legatur in psalmis.^BO

^BO ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

¹⁶⁶ .XII.] om. Ed1953

¹⁶⁷ Testamenti] instrumenti Li449

¹⁶⁸ est] hoc + Li449

¹⁶⁹ cum] hoc + Li449

^marg.| {CIO15d6.10} AUGUSTINUS. Super Ioannem. ¹⁷⁰ − Eorum autem legem dicit, non ab ipsis inventam, sed ipsis datam. Gratis odit qui nullum ex odio commodum querit, vel incommodum fugit; sic oderunt Deum impii, sic diligunt iusti, ut alia preter illum bona non exspectent quoniam ipse erit « in omnibus omnia »^bn .^bo ^BP

^bn 1Cor. 15, 28.

^bo ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 91, § 4.7-13, CCSL 36, p. 555 : «Eorum legem dixit, non ab ipsis inuentam, sed ipsis datam; sicut dicimus : Panem nostrum quotidianum, quem tamen a Deo petimus, addendo : da nobis. Gratis autem odit, qui nullum ex odio commodum quaerit, uel incommodum fugit; sic oderunt Dominum impii, sic diligunt iusti, hoc est gratis, ut alia praeter illum non exspectent bona, quoniam ipse erit in omnibus omnia». [FG2018]

^BP ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

¹⁷⁰super Li449 ] in Ed1953

^marg.| {CIO15d6.11} GREGORIUS. Vicesimo quinto Moralium.*¹⁷¹ − Aliud est autem bona non facere, aliud bonorum odisse doctorem sicut aliud est ex precipitatione, aliud ex deliberatione peccare. Ex infirmitate enim plerumque solet accidere amare bonum, sed implere non posse. Ex studio vero¹⁷²* peccare, est bonum nec facere nec amare. Sicut ergo nonnumquam gravius est peccatum diligere quam perpetrare, ita nequius est odisse iustitiam quam non fecisse. Sunt ergo nonnulli in Ecclesia, qui non solum bona non faciunt, sed etiam persequuntur; et que ipsi facere negligunt, etiam in aliis detestantur. Horum peccatum non ex infirmitate aut ignorantia, sed ex solo studio perpetratur.^BQ ^bp

^bp ¶Fons : Gregorius Magnus , Moralia in Iob, lib. 25, § 11, CCSL 143B, lin. 18 sqq. : «Aliud est enim bona non facere, aliud bonorum odisse doctorem, sicut aliud est praecipitatione, aliud deliberatione peccare. Saepe enim peccatum praecipitatione, committitur, quod tamen consilio et deliberatione damnatur. Ex infirmitate enim plerumque solet accidere amare bonum, sed implere non posse. Ex studio uero [non Gregorialis] peccare est bonum nec facere nec amare. Sicut ergo nonnumquam grauius est peccatum diligere, quam perpetrare, ita nequius est odisse iustitiam quam non fecisse. Sunt ergo nonnulli in ecclesia qui non solum bona non faciunt, sed etiam persequuntur, et quae ipsi facere neglegunt, etiam in aliis detestantur. Horum peccatum scilicet non ex infirmitate uel ignorantia, sed ex solo studio perpetratur, quia uidelicet si uellent implere bona, nec tamen possent, ea quae in se neglegunt saltim in aliis amarent». <ex quo> = Alulfus sancti Martini Tornacensis, Liber gregorialis, pars III (Novum Testamentum : Lc.), c. 87, PL 73, 1233.8
¶Paral. Thomas de Aquino, Summae theologiae Secunda Secundae pars, q. 34 a. 2 ad 1 : «Ad primum ergo dicendum quod, sicut Gregorius dicit, xxv moral., aliud est bona non facere, aliud est bonorum odisse datorem, sicut aliud est ex praecipitatione, aliud ex deliberatione peccare ex quo datur intelligi quod odire Deum, omnium bonorum datorem, sit ex deliberatione peccare, quod est peccatum in spiritum sanctum. Unde manifestum est quod odium Dei maxime est peccatum in spiritum sanctum, secundum quod peccatum in spiritum sanctum nominat aliquod genus speciale peccati. Ideo tamen non computatur inter species peccati in spiritum sanctum, quia generaliter invenitur in omni specie peccati in spiritum sanctum». [MM2020]

^BQ ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2020}

¹⁷¹ .XXV.] om. Ed1953

¹⁷² vero] autem Ed1953

^prol.| [Io. 15, 1-17, 26 legitur in feria quinta in Cena Domini; cf. Ordinarium OP 652]
[Io. 15, 26-16, 4 legitur in fra octavam Ascensionis dominica; cf. Ordinarium OP 682 = Cist. 84 = Rom.]

^marg.| {CIO15d7.1} CHRYSOSTOMUS. ¹⁷³*{hom.76} . − Possent discipuli Domino dicere : Si verba a te audierunt que nullus dixit, si opera viderunt que nullus alius fecit et tamen non profuerunt, si oderunt et Patrem tuum et te cum eo, cuius gratia nos mittis, qualiter digni fide erimus ? Ne igitur hec cogitantes turbentur, consolationem inducit, dicens¹⁷⁴ :^BR

^BR ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2022}

¹⁷³ Chrysostomus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

¹⁷⁴ dicens] dicit Li449

Cum autem venerit Paraclitus, quem ego mittam vobis a Patre, Spiritum veritatis, qui a Patre procedit, ille testimonium perhibebit de me.

^marg.| {CIO15d7.2} AUGUSTINUS . ¹⁷⁵ − [a] Tamquam diceret : Odio me habuerunt et occiderunt videntes sed tale de me testimonium Paraclitus¹⁷⁶ perhibebit, ut eos faciat in me credere non videntes. [c] et quia ille perhibebit, et vos perhibebitis.
Unde sequitur :

¹⁷⁵ Augustinus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

¹⁷⁶ testimonium Paraclitus] inv. Li449

Et vos testimonium perhibebitis.

^marg.| Ille cordibus vestris [e] inspirando, [d] vos vocibus vestris [f] sonando, [b] unde poteritis predicare quod nostis

quia ab initio mecum estis

^marg.| quod modo non facitis, quia illius spiritus plenitudo nondum adest vobis. Dabit enim vobis fiduciam testimonium perhibendi « caritas Dei diffusa in cordibus vestris¹⁷⁷ per Spiritum sanctum qui dabitur vobis¹⁷⁸ »^bq . Ille quippe testimonium perhibens, et testes fortissimos faciens, abstulit amicis Christi timorem, et inimicorum odium convertit in amorem.^br ^BS

^bq Rm. 5, 5.

^br ¶Fons : [a] Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 92, § 1.44-47, CCSL 36, p. 555 : «Hoc ergo intuens Dominus dicebat : Odio habuerunt me gratis; cum autem uenerit Paracletus, ille testimonium perhibebit de me, tamquam diceret : Odio me habuerunt, et occiderunt uidentes; sed tale de me Paracletus testimonium perhibebit, ut eos faciat in me credere non uidentes». [b] Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 92, § 2.3-49, CCSL 36, p. 556-557 : «Et uos, inquit, testimonium perhibebitis, quia ab initio mecum estis. Perhibebit Spiritus sanctus, perhibebitis et uos. Quia enim ab initio mecum estis, potestis praedicare quod nostis, quod ut modo non faciatis, illius Spiritus plenitudo nondum adest uobis. Ille ergo testimonium perhibebit de me, et uos perhibebitis; dabit enim uobis fiduciam testimonium perhibendi caritas Dei diffusa in cordibus uestris per Spiritum sanctum qui dabitur uobis. [...] Ille quippe testimonium perhibens et testes fortissimos faciens, abstulit Christi amicis timorem, et inimicorum odium conuertit in amorem». Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 93, § 1.7-10, CCSL 36, p. 558 : «In his quae praecedunt hoc evangelii capitulum , Dominus discipulos suos ad inimicorum odia perferenda confirmans, suo quoque praeparauit exemplo, ut eum imitando fierent fortiores, addens et promittens eis quod uenturus esset Spiritus sanctus, qui de illo testimonium perhiberet, et adiciens quod et ipsi fierent testes eius, hoc utique in eis operante Spiritu sancto. Sic enim ait : [c] Ille testimonium perhibebit de me, et uos testimonium perhibebitis. Vtique quia ille perhibebit, etiam uos perhibebitis : ille in cordibus uestris, [d] uos in uocibus uestris; ille [e] inspirando, [f] uos sonando, ut possit impleri : In omnem terram exiuit sonus eorum. Parum quippe fuerat eos adhortan exemplo suo, nisi impleret Spiritu suo». [FG2018]

^BS ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

¹⁷⁷ vestris] nostris Li449

¹⁷⁸ vobis] nobis Li449

^marg.| {CIO15d7.3} DIDYMUS. De Spiritu Sancto. − Spiritum autem sanctum venientem ‘consolatorem’ dicit, ab operatione ei nomen imponens, quia non solum eos quos¹⁷⁹ se dignos esse reperit¹⁸⁰ , ab omni perturbatione reddit alienos, verum incredibile quoddam gaudium eis tribuit. Sempiterna quippe letitia in eorum corde versatur quorum Spiritus Sanctus habitator est¹⁸¹. Iste Spiritus consolator a Filio mittitur, non secundum angelorum aut prophetarum¹⁸² ministerium, sed ut mitti decet a sapientia et virtute spiritum Dei indivisam habentem cum eadem sapientia et virtute naturam. Etenim Filius missus a Patre non separatur atque disiungitur ab eo, manens in illo et habens illum¹⁸³ in semetipso. Quin¹⁸⁴* Spiritus veritatis¹⁸⁵* supradicto modo missus a Filio de Patre egreditur, non aliunde ad alia transmigrans. Quomodo enim Pater non consistit in loco, cum ultra omnem corporum sit naturam? Ita et spiritus veritatis nequaquam locorum fine clauditur, cum sit incorporalis et excellens¹⁸⁶* universam creaturarum essentiam.^BT ^bs

^bs ¶Fons : Didymus Alexandrinus , De Spiritu sancto, 25, PL 23, 125C : «Consolatorem autem venientem Spiritum Sanctum dicit, ab operatione ei nomen imponens : quia non solum consolatur eos quos se dignos repererit, et ab omni tristitia et perturbatione reddit alienos : verum incredibile quoddam gaudium et hilaritatem eis tribuit, intantum, ut possit quis Deo gratias referens, quod tali hospite dignus habeatur, [125D] dicere : Dedisti laetitiam in corde meo (Ps. 4, 7). Sempiterna quippe laetitia in eorum corde versatur, [126A] quorum Spiritus sanctus habitator est. Iste Spiritus sanctus consolator a Filio mittitur : non secundum angelorum, aut prophetarum, aut apostolorum ministerium, sed ut mitti decet a sapientia et veritate Spiritum Dei, indivisam habentem cum eadem sapientia et veritate naturam. Etenim Filius missus a Patre non separatur, nec disjungitur ab eo, manens et habens illum in semetipso. Quin Spiritus veritatis supradicto modo missus a Filio de Patre egreditur, non aliunde ad alia transmigrans. Impossibile quippe hoc pariter et blasphemum est. Si enim de loco ad locum egreditur Spiritus, et ipse Pater in loco invenietur, et Spiritus veritatis juxta naturam corporum certo spatio circumscriptus, alium deserens locum, ad alium commigrabit. Sed quomodo [126B] Pater non consistens in loco, ultra omnem corporum est naturam : ita et Spiritus veritatis nequaquam locorum fine clauditur, cum sit incorporalis : et ut verius dicam, excellens universam rationalem creaturam».
<ex quo> cf. Bonacursius Bononiensis , Thesaurus fidei, Paris, BnF, Grec 1251, f. 17rb -va : «Didimus super illud cum autem venerit Paraclitus quem ego mittam vobis a Patre (Io. 15). Spiritum autem sanctum venientem consolatorem dicit, ab operatione enim nomen imponit. Et infra aliquantulum : sempiterna quippe leticia in eorum cordibus versatur quorum Spiritus abitator est. [ f. 17va ] Iste spiritus consolator a Filio mittitur non secundum angelorum aut prophetarum aut apostolorum ministerium, sed ut mitti decet a sapientia et virtute spiritum Dei indivisam habentem cum eadem sapientia et virtute naturam. etenim Filius missus a Patre non separatur atque disiungitur ab eo, manens in illo, et habens illum in semetipso. quando Spiritus sanctus supradicto modo missus dicitur a Filio, de Patre egreditur, non aliunde ad alia transmigrans. quomodo ergo Pater non consistit in loco , cum ultra omnem corporum sit naturam; ita et spiritus veritatis nequaquam locorum fine clauditur, cum sit incorporalis, et excelens universam creaturarum esse natura».
<Non hab.> Contra Graecos (1252), cf. PG 140 [MM2018] [MM2020]

^BT ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2018}

¹⁷⁹ quos] quo Li449

¹⁸⁰ reperit] reppererit Li449

¹⁸¹ habitator est] habitatorem Li449

¹⁸² prophetarum Li449 ] + aut apostolorum Ed1953

¹⁸³ illum] ipsum Li449

¹⁸⁴ Quin] Qui Ed1953

¹⁸⁵ veritatis Li449 ] sanctus Ed1953

¹⁸⁶ excellens Li449 ] excedens Ed1953

^marg.| {CIO15d7.4} CHRYSOSTOMUS. {hom.76} . − Propterea vero non Spiritum sanctum, sed spiritum veritatis eum vocavit ut ostendat quod erit fide dignus. Dicit autem quod a Patre procedit, quia omnia certissime novit, quemadmodum ipse ait de seipso^bt : « Quoniam novi unde venio et quo vado ».^BU

^bt Io. 8, 14.

^BU ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2018}

^marg.| {CIO15d7.5} DIDYMUS. − Sed, cum posset dicere : ‘a Deo sive omnipotente¹⁸⁷*’, nihil horum tetigit sed ait : a Patre , non quod Pater a Deo omnipotente sit¹⁸⁸ alius, sed secundum proprietatem Patris et¹⁸⁹* intellectum parentis¹⁹⁰*, egredi ab eo dicitur spiritus veritatis. Mittente autem Filio spiritum veritatis, simul mittit et Pater, cum eadem voluntate Patris et Filii et¹⁹¹* Spiritus veniat.^BV ^bu

^bu ¶Fons : Didymus Alexandrinus , De Spiritu sancto, 26, PL 23, 126C.127C : «Cum enim dicere posset de Deo, sive de Domino, sive de omnipotente, nihil horum tetigit : sed ait, de Patre : non quod Pater a Deo omnipotente sit alius : quia hoc scelus est etiam cogitare; sed secundum proprietatem et intellectum parentis egredi ab eo dicitur Spiritus veritatis. […] Mittente autem Filio Spiritum veritatis, quem Consolatorem vocavit, simul mittit et Pater. Neque enim Pater mittente Filio non mittit, cum eadem voluntate Patris et Filii Spiritus veniat : Salvatore quoque per Prophetam loquente : sicut manifestum esse poterit ei, qui totum perlegerit locum».
<ex quo> Bonacursius Bononiensis , Thesaurus fidei, Paris, BnF, Grec 1251, f. 18rb : «Item super eodem verbo cum venerit paradisus que ego mira etc. Sed cum posset dicere a Deo, sive omnipotente , potente, nihil horum tetigit; sed ait a Patre, non quod Pater a Deo omnipotente sit alius; sed secundum proprietatem Patris et intellectum parentis, egredi ab eo dicitur spiritus veritatis. Simul mittit et Pater, cum eadem voluntate Patris et Filii et Spiritus sanctus veniat». [MM2018] [MM2020]

^BV ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2018}

¹⁸⁷ omnipotente Li449 ] + potente Ed1953

¹⁸⁸ sit] + set Li449

¹⁸⁹ et Li449] om. Ed1953

¹⁹⁰ parentis Li449 ] parientis Ed1953

¹⁹¹ et Li449] om. Ed1953

^marg.| {CIO15d7.6} THEOPHYLACTUS. – [a] Et alias quidem Patrem dicit mittere Spiritum. Nunc autem, cum se missurum dixit, equipollentiam¹⁹² denotat. Ne autem censeretur reniti¹⁹³ contra Patrem, velut ab alia potestate transmittens Spiritum, addidit a Patre quasi acceptante Patre et pariter destinante. Cum autem audis quod procedit , ne intelligas processum, [d] missionem esse illatam¹⁹⁴ extrinsecus, [b] qua mittuntur « administratorii spiritus »^bv [e] sed quoddam differens et excepte actionis proprium processum appellat uni"principali Spiritui"¹⁹⁵ ^bw attributum. [c] Originalis enim ¹⁹⁶ consistentia Spiritus est processus¹⁹⁷. [f] Non ergo ‘procedere’ pro mittere¹⁹⁸ sumendum est sed, ex Patre, naturalem essentiam obtinere. ^BW ^bx

^bv Hbr. 1, 14 : λειτουργικὰ πνεύματα = « administratorii spiritus » (Vulgata)

^bw Cf. Ps. 50, 15 : καὶ πνεύματι ἡγεμονικῷ στήρισόν με = « Et spiritu principali confirma me ».

^bx ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Ioannis (Io. 15, 26-27), PG 124, 205B16–D9 . [CGC2014]* [FG2018]* : « [a] Τὸ δέ,"Ὃν ἐγὼ πέμψω" τὴν ἰσότητα δηλοῖ τὴν πρὸς αὐτόν. Ἀλλαχοῦ γὰρ τὸν Πατέρα εἶπε πέμπειν τὸ Πνεῦμα·ἐνταῦθα δέ, ἑαυτὸν πέμπειν τοῦτο εἰπών, οὐδὲν ἄλλο, ἢ τὴν ἰσότητα δηλοῖ. Ἵνα δὲ μὴ δόξῃ ἀντανιστᾷν ἑαυτὸν τῷ Πατρί, ὡς ἀπ’ ἄλλης ἐξουσίας πέμπων τὸ Πνεῦμα, προσέθηκε· «Παρὰ τοῦ Πατρός.» —«Πέμψω» μὲν γὰρ αὐτός, ἀλλὰ «παρὰ τοῦ Πατρός·» τουτέστιν, εὐδοκοῦντος τοῦ Πατρός, καὶ συναποστέλλοντος. Οὐ γὰρ ἐξ οἰκείων κόλπων αὐτὸς προΐεμαι τὸ Πνεῦμα, ἀλλὰ παρὰ τοῦ Πατρὸς δι’ ἐμοῦ χορηγεῖται. Ὅταν δὲ ἀκούσῃς, ὅτι «Ἐκπορεύεται», μὴ νόει ἀποστολὴν τὴν ἐκπόρευσιν, [b] οἵαν ἀποστέλλονται τὰ λειτουργικὰ πνεύματα, ἀλλὰ [c] φυσικὴ ὕπαρξις τοῦ Πνεύματός ἐστιν ἡ ἐκπόρευσις. Εἰ γὰρ μὴ οὕτω νοήσομεν τὴν ἐκπόρευσιν, ἀλλά [d] τινα ἀποστολὴν ἔξωθεν γινομένην, ἄδηλον ἔσται περὶ ποίου πνεύματος λέγει. Μυρία γάρ εἰσι τὰ εἰς διακονίαν ἀποστελλόμενα, διὰ τοὺς μέλλοντας κληρονομεῖν σωτηρίαν. [e] Ἀλλὰ μὴν ἐνταῦθα ἐξαίρετόν τι καὶ κεχωρισμένον ἰδίωμά φησι τὸ ἐκπορεύεσθαι, ἑνὶ τῷ κυρίως Πνεύματι προαφωρισμένον. [f] Οὐκ ἄρα τὸ ἐκπορεύεσθαι, ἀποστέλλεσθαι νοήσομεν, ἀλλ’ ἐκ τοῦ Πατρὸς ἔχειν τὴν φυσικὴν ὕπαρξιν ».
¶Nota 1. Consistentia est mis ici pour ἐκπόρευσις que la même sentence traduit plus bas par essentia, alors que dans CLC2d9.6 le traducteur de la chaîne de Nicétas utilise consistentia pour traduire κατάστασις.
¶Nota 2. Sur l’usage de cette sentence par Pierre Jean Olivi dans ses « scripta sui ipsius apologetica annorum 1283 et 1285», ed. D. Laberge, Archivum Franciscanum Historicum, 28 (1935), p. 126.36-127.107 et L.-J. Bataillon , « Olivi utilisateur de la Catena aurea de Thomas d’Aquin», dans Pierre de Jean Olivi (1248‎–‎1298), pensée scolastique, dissidence spirituelle et société, éd. Alain Boureau et Sylvain Piron, Paris, 1999, p. 115. [MM2021]

^BW ¶Codd. : Bar484 La88 Li449 Mt366 Ed1953 {MM2021}* {MM2024}

¹⁹² equipollentiam] ea<m> pollentiam La88

¹⁹³ reniti] renite La88

¹⁹⁴ illatam] illata La88

¹⁹⁵ Spiritui Bar484 Li448 (sīriui) Ed1953] spiritum cacogr. Mt366

¹⁹⁶ enim] est Mt366

¹⁹⁷ processum Mt366

¹⁹⁸ pro mittere Ed1953 ] scrips., promittere codd.

^marg.| {CIO15d7.7} AUGUSTINUS . ¹⁹⁹ − [a] Hic aliquis forsitan querit²⁰⁰ utrum et a Filio procedat Spiritus Sanctus. Filius enim solius Patris est Filius, et Pater solius Filii est Pater. Spiritus autem sanctus non est unius eorum spiritus sed amborum. Quandoquidem dicit ipse Christus ^by : « Spiritus Patris vestri qui loquitur in vobis » et dicit Apostolus^bz : « Misit Deus Spiritum Filii sui in corda vestra ». [b] Nec ob aliud estimo ipsum proprie vocari spiritum, cum etiam si de singulis interrogemur, non possimus nisi et Patrem et Filium spiritum dicere. Quod ergo communiter vocantur et singuli, hoc proprie vocari oportuit eum qui non est unus eorum, sed in quo communitas apparet eorum²⁰¹ amborum. Cur ergo non credamus quod etiam de Filio procedat Spiritus Sanctus, cum Filii quoque ipse sit Spiritus? Si enim ab eo non²⁰² procederet, non post resurrectionem discipulis suis insufflasset dicens^ca : « Accipite Spiritum sanctum ». De hac quoque virtute credendus est dicere Evangelista^cb : « Virtus de illo exibat et sanabat omnes ». [c] Si ergo et de Patre et de Filio procedat Spiritus Sanctus cur Filius dixit : De Patre procedit , nisi quemadmodum solet ad eum referre et quod ipsius est de quo ipse est? Unde illud est quod ait^cc : « Mea doctrina non est mea sed eius qui me misit²⁰³ ». Si igitur hec intelligatur eius doctrina, quam tamen dixit non suam sed Patris, quanto magis²⁰⁴ intelligendus est et de ipso procedere Spiritus Sanctus, ubi sic ait : De Patre procedit , ut non diceret : De me non procedit. A quo autem habet Filius ut sit Deus, ab illo habet utique ut procedat ab eo Spiritus Sanctus. [d] Hinc utcumque et²⁰⁵ illud intelligitur, cur non dicatur natus esse sed potius procedere Spiritus Sanctus? Quoniam si et ipse Filius diceretur, amborum utique Filius diceretur, quod absurdissimum est. Filius quippe nullus est duorum, nisi Patris et matris. Absit autem ut inter Deum²⁰⁶ Patrem et Deum Filium tale aliquid suspicemur, quia nec Filius hominum simul ex Patre et ex matre procedit, sed cum in matrem procedit ex Patre, non tunc procedit et ex matre. Spiritus autem sanctus non de Patre procedit in Filium et de Filio procedit ad sanctificandam creaturam, sed simul de utroque procedit. Neque enim possumus dicere quod non sit vita Spiritus Sanctus, cum vita Pater, vita sit Filius. Ac per hoc sicut Pater, cum habeat vitam in semetipso, dedit et Filio vitam habere in semetipso, sic ei dedit vitam procedere de illo, sicut procedit et de seipso.^cd ^BX

^by Mt. 10, 20.

^bz Gal. 4, 6.

^ca Io. 20, 22.

^cb Lc. 6, 19.

^cc Io. 7, 16.

^cd ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 99, § 6.1-7, § 7.1-23, § 8.1-10, § 9.1-18, CCSL 36, p. 585-587 : «[§ 6] Hic aliquis forsitan quaerat utrum et a Filio procedat Spiritus sanctus. Filius enim solius Patris est Filius, et Pater solius Filius est Pater; Spiritus autem sanctus non est unius eorum Spiritus, sed amborum. Habes ipsum Dominum dicentem : Non enim uos estis qui loquimini, sed Spiritus Patris uestri qui loquitur in uobis; habes et apostolum : Misit Deus Spiritum Filii sui in corda uestra. [§ 7] Nec ob aliud existimo ipsum uocari proprie Spiritum; cum etiamsi de singulis interrogemur, non possimus nisi et Patrem et Filium spiritum dicere; quoniam spiritus est Deus, id est non corpus est Deus, sed spiritus. Quod ergo communiter uocantur et singuli, hoc proprie uocari oportuit eum qui non est unus eorum, sed in quo communitas apparet amborum. Cur ergo non credamus quod etiam de Filio procedat Spiritus sanctus, cum Filii quoque ipse sit Spiritus? Si enim non ab eo procederet, non post resurrectionem se repraesentans discipulis suis insufflasset dicens : Accipite Spiritum sanctum. Quid enim aliud significauit illa insuflatio, nisi quod procedat Spiritus sanctus et de ipso? Ad hoc pertinet etiam illud quod de muliere quae fluxum sanguinis patiebatur, ait : Tetigit me aliquis; ego enim sensi de me uirtutem exiisse. Nam uirtutis nomine appellari etiam Spiritum sanctum, et eo loco clarum est, ubi angelus dicenti Mariae : Quomodo fiet istud, quoniam uirum non cognosco, respondit : Spiritus sanctus superueniet in te, et uirtus Altissimi obumbrabit tibi; et ipse Dominus promittens eum discipulis, ait : Vos autem sedete in ciuitate quousque induamini uirtute ex alto; et iterum : Accipietis, inquit, uirtutem Spiritus sancti superuenientem in uos, et eritis mihi testes. De hac uirtute credendus est dicere evangelista : Virtus de illo exibat, et sanabat omnes. [§ 8] Si ergo et de Patre et de Filio procedit Spiritus sanctus, cur Filius dixit : De Patre procedit? Cur putas, nisi quemadmodum ad eum solet referre et quod ipsius est, de quo et ipse est? Vnde illud est quod ait : Mea doctrina non est mea, sed eius qui me misit. Si igitur intellegitur hic eius doctrina, quam tamen dixit non suam, sed Patris, quanto magis illic intellegendus est de ipso procedere Spiritus sanctus, ubi sic ait : De Patre procedit, ut non diceret : De me non procedit? A quo autem habet Filius ut sit Deus, (est enim de Deo Deus), ab illo habet utique ut etiam de illo procedat Spiritus sanctus; ac per hoc Spiritus sanctus ut etiam de Filio procedat, sicut procedit de Patre, ab ipso habet Patre. [§ 9] Hic utcumque etiam illud intellegitur, quantum a talibus quales nos sumus, intellegi potest, cur non dicatur natus esse, sed potius procedere Spiritus sanctus. Quoniam si et ipse Filius diceretur, amborum utique Filius diceretur, quod absurdissimum est. Filius quippe nullus est duorum, nisi patris et matris. Absit autem, ut inter Deum Patrem et Deum Filium tale aliquid suspicemur. Quia nec filius hominum simul et ex patre et ex matre procedit; sed cum in matrem procedit ex patre, non tunc procedit ex matre; et cum in hanc lucem procedit ex matre, non tunc procedit ex patre. Spiritus autem sanctus non de Patre procedit in Filium, et de Filio procedit ad sanctificandam creaturam, sed simul de utroque procedit; quamuis hoc Filio Pater dederit, ut quemadmodum de se, ita de illo quoque procedat. Neque enim possumus dicere quod non sit uita Spiritus sanctus cum uita Pater, uita sit Filius. Ac per hoc sicut Pater cum habeat uitam in semetipso, dedit et Filio habere uitam in semetipso, sic ei dedit uitam procedere de illo, sicut procedit et de ipso. Sequuntur autem uerba Domini dicentis : Et quae uentura sunt, annuntiabit uobis. Ille me clarificabit, quia de meo accipiet, et annuntiabit uobis. Omnia quaecumque habet Pater, mea sunt; propterea dixi quia de meo accipiet, et annuntiabit uobis. Sed quia iste iam prolixus est, in alium sunt differenda sermonem». [FG2018]

^BX Li449 Ed1953 {FG2023}

¹⁹⁹ Augustinus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

²⁰⁰ querit] queret Li449

²⁰¹ eorum] om. Li449

²⁰² non] om . Li449

²⁰³ me misit] inv. Li449

²⁰⁴ magis] et + Li449

²⁰⁵ et] etiam Li449

²⁰⁶ Deum] et + Li449

<58. - Ioannis evangelium>

Capitulum 15

<58. Catena aurea in Ioannem>

Capitulum 15