Glossae Scripturae Sacrae-electronicae (Gloss-e)

Catena aurea

Biblia communis

Capitulum 20

Numérotation du verset Io. 20,1

Una autem¹ sabbati

¹ Una autem Ω^S Ω^V( ut videtur ) Rusch Weber P14417 ] Una est CorS1 ( cacogr. ?), Una Ω^V*| Hic incipit cap. 20 Ω^S Ω^V Rusch Weber P14417, cap. 19! iuxta capitala Stephani Langton

Maria Magdalene venit mane

cum adhuc tenebre essent²* ad monumentum

² ten. essent] inv. Ω^S

et vidit³ lapidem revolutum⁴*

³ vidit Ω^S Li449@ Li449 Rusch ] videt Weber |

⁴ revolutum Ω^S Li449@ Li44 ] sublatum Rusch Weber |

a monumento.

Numérotation du verset Io. 20,2

Cucurrit ergo

et venit ad Simonem Petrum et ad alium discipulum quem diligebat⁵ Iesus et dicit eis⁶*: Tulerunt Dominum de monumento et nescimus ubi posuerunt eum.

⁵ diligebat Ω^S Li449@ Li449 Rusch ] amabat Weber |

⁶ et dicit eis Ω^S Catena@(Cbg133 Li449) Weber] et dixit eis Catena(Cbg133 Li449), om. Rusch |

Numérotation du verset Io. 20,3

Exiit ergo Petrus et ille alius discipulus et venerunt ad monumentum.

Numérotation du verset Io. 20,4

Currebant autem duo simul

et ille alius discipulus precucurrit citius Petro et venit primus⁷ ad monumentum.

⁷ primus] prius Ω^S

Numérotation du verset Io. 20,5

Et cum se inclinasset vidit⁸ posita linteamina⁹ non tamen introivit.

⁸ vidit Ω^S Li449@ Li449 Rusch ] videt Weber |

⁹ pos. lint.] linteamina posita inv. Ω^S |

Numérotation du verset Io. 20,6

Venit ergo Simon Petrus sequens eum et introivit in monumentum. Et vidit¹⁰ linteamina posita

¹⁰ vidit Ω^S Li449@ Li449 Rusch ] videt Weber

Numérotation du verset Io. 20,7

et sudarium quod fuerat super caput eius, non cum linteaminibus positum sed separatim involutum in unum locum.

Numérotation du verset Io. 20,8

Tunc ergo introivit et ille discipulus qui venerat primus ad monumentum et vidit

et credidit¹¹.

¹¹ credidit] + Augustinus: scilicet esse sublatum CorS2 cum Glossa interl.

Numérotation du verset Io. 20,9

Nondum

enim sciebant Scripturam quia oportuerat¹²* eum a mortuis resurgere.

¹² oportuerat Ω^S] oporteret Li449@ Li449 , oportuit Rusch , oportet Weber

Numérotation du verset Io. 20,10

Abierunt ergo iterum¹³ discipuli

¹³ iterum Ω^S] om. CorS2 (al. sine ITERUM et al. trahunt) Wordsworth ( E R a c ), rursum Wordsworth (e)

ad semetipsos¹⁴.

¹⁴ discipuli - ad semetipos G Φ Sarum Ω^S Li449@ Li449 Rusch Clementina Wordsworth (B G K P3989 V Z To22) Weber (Z)] inv. Weber

Numérotation du verset Io. 20,11

Maria autem

stabat ad monumentum foris plorans.

Dum ergo

fleret inclinavit se et prospexit in monumentum.

Numérotation du verset Io. 20,12

Et vidit duos angelos

in albis sedentes unum ad caput et unum ad pedes ubi positum fuerat corpus Iesu.

Numérotation du verset Io. 20,13

Dicunt ei illi: Mulier quid ploras?

Dicit¹⁵ eis: Quia tulerunt Dominum meum et nescio ubi posuerunt eum¹⁶.

¹⁵ Dicit Li449@ Rusch] Dixit Li449 |

¹⁶ eum Ω^S Li449 Rusch Weber] om. Li449@ |

Numérotation du verset Io. 20,14

Hec cum dixisset conversa est retrorsum et vidit¹⁷ Iesum stantem et non sciebat¹⁸ quia Iesus esset¹⁹*.

¹⁷ vidit Ω^S Li449@ Li449 Rusch ] videt Weber |

¹⁸ non sciebat] nesciebat Ω^S |

¹⁹ esset Ω^S Li449@ Li449 ] est Rusch Weber |

Numérotation du verset Io. 20,15

Dicit ei Iesus:

Mulier

quid ploras?

Quem queris?

Illa existimans²⁰ quia hortulanus esset

²⁰ existimans Rusch Weber ] estimans Li449@ Li449

dicit ei: Domine,

si tu sustulisti eum

dicito mihi ubi posuisti eum et ego eum tollam.

Numérotation du verset Io. 20,16

Dicit ei Iesus²¹: Maria.

²¹ ei Iesus] inv. Ω^S

Conversa illa dicit ei:

Rabboni²² quod dicitur ‘magister’.

²² Rabboni CorS2 Ω^S] raumi CorS2 ( G’ : RAUMI QUOD DICITUR al. interpretatur ), ραββουνι Nestlé, ραββωνι D Θ

Numérotation du verset Io. 20,17

Dicit ei Iesus: Noli me tangere.

Nondum enim ascendi ad Patrem meum. Vade autem ad fratres meos et dic eis : Ascendo ad Patrem

meum

et Patrem vestrum

Deum²³ meum

²³ Deum Ω^S Li449@ Li449 Rusch] et praem. Weber

et Deum vestrum.

Numérotation du verset Io. 20,18

Venit Maria Magdalene

annuntians²⁴* discipulis quia vidi Dominum et dixit mihi hec²⁵*.

²⁴ annuntians Ω^S Li449@ Li449 Weber ] nuntians Rusch |

²⁵ hec - dixit mihi Ω^S Li449@ Li449 Weber ] inv. Rusch |

Numérotation du verset Io. 20,19

Cum ergo esset sero²⁶

²⁶ ergo esset sero Rusch ] sero esset Ω^S, ergo sero esset Li449@ Li449 , esset ergo sero Weber

die illo²⁷ una sabbatorum

²⁷ illo] illa Ω^S

et fores essent clause ubi erant discipuli congregati²⁸ propter metum Iudeorum.

²⁸ congregati Ω^S Li449@ Li449 Rusch ] om. Weber

Venit Iesus et stetit in medio²⁹

²⁹ medio Ω^L Ω^P Li449 Rusch Wordsworth Weber ] + discipulorum Ω^F Ω^S Li449@ , + eorum CorS2 (al.) Wordsworth (M gat.), + discipulorum suorum Ω^J (= Corpus antiphonalium officii, n° 5032, 7734)

et dicit³⁰* eis: Pax vobis.

³⁰ dicit Li449@ Ω^F Ω^J Ω^L Ω^P Ω^S Weber ] dixit Li449 Rusch

Numérotation du verset Io. 20,20

Et cum hoc³¹ dixisset, ostendit eis

³¹ cum hoc Ω^S (hec) Li449@ Li449 Rusch ] inv. Weber

manus et latus.

Gavisi sunt ergo discipuli viso Domino.

Numérotation du verset Io. 20,21

Dixit³² ergo eis iterum:

³² Dixit] Dicit Ω^S

Pax vobis.

Sicut misit me Pater

et ego mitto vos.

Numérotation du verset Io. 20,22

Hec³³ cum dixisset insufflavit

³³ hec Li449@ Li449 Rusch] hoc Ω^S Weber

et dicit³⁴ eis: Accipite Spiritum sanctum.

³⁴ dicit] dixit Ω^S

Numérotation du verset Io. 20,23

Quorum remiseritis³⁵ peccata

³⁵ remiseritis Li449@ Li449 Rusch ] retinueritis Weber

remittuntur eis et³⁶ quorum retinueritis retenta sunt³⁷*.

³⁶ et Ω^S Li449@ Li449 Rusch] om. Weber |

³⁷ retenta sunt Ω^S Li449@ Li449 ] retenta erunt Rusch , detenta sunt Weber |

Numérotation du verset Io. 20,24

Thomas autem unus ex³⁸* duodecim

³⁸ ex Ω^S Li449@ Li449 Weber ] + discipulis Rusch

qui dicitur Didimus non erat cum eis quando venit Iesus.

Numérotation du verset Io. 20,25

Dixerunt ergo³⁹ ei alii discipuli: Vidimus Dominum. Ille autem dixit eis: Nisi videro in manibus eius fixuram⁴⁰ clavorum et mittam digitum meum in locum clavorum⁴¹* et mittam manum meam in latus eius non credam.

³⁹ ergo Li449 Rusch Weber] om. Li449@ |

⁴⁰ fixuram Ω^S Li449@ Li449 Rusch ] figuram Weber |

⁴¹ et mittam... clavorum Ω^S Li449@ Li449 Weber ] om. Rusch |

Numérotation du verset Io. 20,26

Et post dies octo iterum erant discipuli eius intus et Thomas cum eis. Venit Iesus ianuis clausis et stetit in medio et dicit⁴²*: Pax vobis.

⁴² dicit Ω^S ] dixit Rusch Weber

Numérotation du verset Io. 20,27

Deinde dicit Thome: Infer digitum tuum huc et vide manus meas et affer manum tuam et mitte in latus meum et noli esse incredulus sed fidelis.

Numérotation du verset Io. 20,28

Respondit Thomas

et dixit ei⁴³*: Dominus meus et Deus meus.

⁴³ ei Ω^S Li449@ Li449 Weber] om. Rusch

Numérotation du verset Io. 20,29

Dicit ei Iesus: Quia vidisti me Thomas⁴⁴

⁴⁴ Thoma(s) Ω^F Ω^J Ω^P Ω^S Cor2 CorS2 Clementina ] om. CorS2 ( anti. non habent ) Li449@ Li449 Ω^L Rusch Weber

credidisti.

Beati qui non viderunt et crediderunt.

Numérotation du verset Io. 20,30

Multa quidem et alia signa fecit Iesus

in conspectu discipulorum suorum que non sunt⁴⁵ scripta in libro hoc⁴⁶.

⁴⁵ sunt Ω^S Rusch Weber ] om. Li449@ Li449 |

⁴⁶ hoc Ω^S Li449 Rusch Weber] om. Li449@ |

Numérotation du verset Io. 20,31

Hec autem scripta sunt ut credatis quia Iesus est Christus⁴⁷* Filius Dei et ut credentes vitam habeatis in nomine ipsius⁴⁸.

⁴⁷ est Christus Ω^S Li449@ Li449 Weber] inv. Rusch |

⁴⁸ eius Ω^S Li449 Weber ] ipsius Li449* Li449@ Rusch |

Capitulum 20

Numérotation du verset Io. 20,
distinctio 1

^prol.| [Io. 20, 1-9legitur in octava Paschae sabbato; cf. Ordinarium OP 671 = Cist. 75]

^marg.| {CIO20d1.1} CHRYSOSTOMUS. ¹*{hom.84} . − Quia iam transierat sabbatum in quo impediebatur a lege, non potuit Maria Magdalene quiescere, sed venit profundo diluculo, consolationem quamdam a loco sepulture invenire volens.^A
Unde dicitur :

^A ¶Codd. : Li449 (183va ) Ed1953 {MM2020}

¹ Chrysostomus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

Numérotation du verset Io. 20,1

Una autem sabbati Maria Magdalene venit mane, cum adhuc tenebre essent, ad monumentum.

^marg.| {CIO20d1.2} AUGUSTINUS. De consensu evangelistarum. − Venit quidem Maria Magdalene, sine dubio ceteris mulieribus que Domino ministraverant² plurimum dilectione ferventior, ut non immerito Ioannes solam commemoraret, tacitis eis que³* cum illa fuerant, sicut alii testantur.^B ^a

^a ¶Fons : Augustinus Hipponensis, De consensu evangelistarum , lib. 3, c. 24, § 69, p. 362.6-10 : «Venit autem, sicut iohannes dicit, maria Magdalene sine dubio ceteris mulieribus, quae Domino ministrauerant, plurimum dilectione feruentior, ut non inmerito iohannes solam commemoraret tacitis eis quae cum illa fuerunt, sicut alii testantur». [FG2015]

^B ¶Codd. : Li449 * Mt366 Ed1953 {MM2020} {MM2023}

² ministraverant] ministrabant Li449

³ que] qui Ed1953

^marg.| {CIO20d1.3}*AUGUSTINUS. Super Ioannem. ⁴ − Una autem sabbati est quem iam diem Dominicum propter Domini resurrectionem mos Christianus appellat, quem Mattheus^b"primam sabbati" nominavit.^c ^C

^b Cf. Mt. 28, 1.

^c ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 120, § 6.3-6, CCSL 36, p. 663 : «Vno sabbati est, quem iam diem dominicum propter Domini resurrectionem mos christianus appellat, quem Matthaeus solus in evangelistis primam sabbati nominauit». [FG2018]

^C ¶Codd. : Li449 Mt366 Ed1953 {FG2023} {MM2023}

⁴ Super Li449 ] In Ed1953

^marg.| {CIO20d1.4} BEDA. − Dicitur ergo una sabbati , hoc est altera sive prima die post sabbatum.^D ^d

^d ¶Fons : <revera> Haimo Autissiodorensis, In Io. [RB-7229], Würzburg, Univ., M.p.th.f.15. , f. 189r : [a] «Una sabbati : hoc est quod prima sabbati sicut Matheus describit id est prima sive altera dies (!) post sabbatum ipse est dies octavus qui pro reverentia dominice resurrectionis a fidelibus dominicus appellatus est». [MM2020]

^D ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2018}

^marg.| {CIO20d1.5} THEOPHYLACTUS. − Vel aliter. Hebdomade dies Iudei sabbatum nominabant, unam autem ex sabbati diebus primam. Futuri autem seculi exemplar est hec dies, quoniam futuri seculi una dies est nequaquam nocte interpolata Deus enim ibi sol est, qui numquam occidit. In hac igitur die Dominus resurrexit, incorruptibilitatem corporis assumens, sicut nos in futuro seculo incorruptione induemur.^e ^E

^e ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Ioannis, PG 124, 288C8–D 6. [CGC2014]

^E ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

^marg.| {CIO20d1.6} AUGUSTINUS. De consensu evangelistarum. − Quod autem Marcus dicit^f : « Valde mane oriente iam sole », non repugnat ei quod hic dicitur cum adhuc tenebre essent die quippe surgente alique reliquie tenebrarum tanto magis extenuantur, quanto magis oritur lux. Nec sic accipiendum est quod ait Marcus^g : « Valde mane orto iam sole », tamquam sol ipse iam videretur super terras⁵* sed potius, sicut dicere solemus eis quibus volumus significare temperius⁶* aliquid faciendum, « orto iam sole » dicitur, id est de proximo adveniente in has partes.^h ^F

^f Cf. Mc 16, 2.

^g Mc 16, 2.

^h ¶Fons : Augustinus Hipponensis, De consensu evangelistarum , lib. 3, c. 24, § 65, p. 354.8-355.1 : «Quod enim dicit Lucas : ualde diluculo, et Iohannes : mane cum adhuc tenebrae essent, hoc intellegitur Marcus dicere : ualde mane oriente iam sole, id est cum caelum ab orientis parte iam albesceret, quod non fit utique nisi solis orientis uicinitate; eius enim est ille fulgor, qui nomine aurorae appellari solet. ideo non repugnat illi qui ait : cum adhuc tenebrae essent. Die quippe surgente aliquae reliquiae tenebrarum tanto magis extenuantur, quanto magis oritur lux. nec sic accipiendum est quod ait : ualde mane, tamquam sol ipse iam uideretur super terras, sed potius sicut dicere solemus eis quibus uolumus significare temperius aliquid faciendum. cum enim dixerimus mane, ne putent iam sole supra terram conspicuo nos dicere, ad hoc plerumque addimus ualde mane, ut illud quod etiam albescente uocatur intellegant, quamquam et hoc usitatum sit, ut post galli cantum saepe repetitum, cum coniectare homines coeperint diem iam propinquare, dicant iam mane est, et cum post hoc uerbum attenderint ac iam oriente, id est iam de proximo ueniente in has partes sole caelum rubescere uel albescere uiderint, addant qui dicebant mane est et dicant ualde mane est». [FG2015]

^F ¶Codd. : Bar484 Li449 Ed1953 {FG2023} {MM2023}

⁵ terras] terram Ed1953

⁶ temperius] temporius Ed1953

^marg.| {CIO20d1.7} GREGORIUS. In homeliario. ⁷ − Congrue autem dicitur : Cum adhuc tenebre essent . Maria enim auctorem omnium quem carne viderat⁸, mortuum querebat in monumento et quia hunc minime invenit, furatum credidit. Adhuc ergo erant tenebre cum venit ad monumentum. ⁱ ^G
Sequitur :

ⁱ ¶Fons : Gregorius Magnus , Homiliae in evangelia, lib. 2, homilia 22, § 2, p. 181.15-20 : «Lectio sancti evangelii quam modo, fratres, audistis ualde in superficie historica est aperta, sed eius nobis sunt mysteria sub breuitate requirenda. Maria Magdalene cum adhuc tenebrae essent uenit ad monumentum. Iuxta historiam notatur hora, iuxta intellectum uero mysticum requirentis signatur intelligentia. Maria enim auctorem omnium, quem carne uiderat mortuum, quaerebat in monumentum, et quia hunc minime inuenit, furatum credidit. Adhuc ergo erant tenebrae cum uenit ad monumentum. Cucurrit citius, discipulis nuntiauit. Sed illi prae ceteris cucurrerunt, qui prae ceteris amauerunt, uidelicet Petrus et Iohannes». [FG2015]

^G ¶Codd. : Li449 Ed1953 FG2023}

⁷ homeliario] scrips., omel. Li449 , evangelia Ed1953

⁸ carne viderat] inv. Li449

Et vidit lapidem revolutum a monumento.

^marg.| {CIO20d1.8} AUGUSTINUS. De consensu evangelistarum. − Iam ergo factum erat quod solus Mattheus commemorat de terremotu et lapide revoluto, conterritisque custodibus.^H ^j

^j ¶Fons : Augustinus Hipponensis, De consensu evangelistarum , lib. 3, c. 24, § 69, p. 362.4-6 : «Iam factum erat, quod solus mattheus commemorat de terrae motu et lapide reuoluto conterritis que custodibus ita, ut in parte aliqua uelut mortui iacerent».[FG2015]

^H ¶Codd. : Li449 (184ra) Ed1953 {MM2018}

^marg.| {CIO20d1.9} CHRYSOSTOMUS. {hom.84} . − Surrexit quidem Dominus, lapide et signaculis sepulcro iniacentibus. quia vero oportebat et alios certificari, aperitur monumentum post resurrectionem, et ita creditur quod factum est. Hoc denique et Mariam movit videns enim lapidem sublatum, non intravit neque prospexit, sed ad discipulos ex multo amore cum velocitate cucurrit. nondum autem de resurrectione noverat aliquid manifestum, sed putabat translationem corporis esse factam.^I

^I ¶Codd. : Li449 Ed1953 FG2023}

^marg.| {CIO20d1.10} GLOSSA. − Et ideo cucurrit nuntiare discipulis, ut aut secum quererent aut secum dolerent. ^J ^k
Et hoc est quod sequitur :

^k ¶Fons : Glossa ordinaria (Io. 21, 22) [Strasbourg, 1481, t. 4, facsim., p. 268a interl.], ed. Gloss-e : « cucurrit nuntiare discipulis ut aut secum quererent aut secum dolerent». [MM2019]

^J ¶Codd. : Li449 ( 184ra-b ) Ed1953 {MM2018}

Numérotation du verset Io. 20,2

Cucurrit ergo et venit ad Simonem Petrum, et ad alium discipulum quem diligebat Iesus.

^marg.| {CIO20d1.11} AUGUSTINUS. ⁹* − <A> Ita se commemorare solet quod eum diligebat Iesus , qui utique omnes, sed ipsum pre ceteris et familiarius¹⁰ diligebat .
Sequitur :

⁹ Augustinus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

¹⁰ familiarius] familiari Li449

Et dixit eis : Tulerunt Dominum meum¹¹* et nescio¹²* ubi posuerunt eum.^K

^K <A> ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2018}

¹¹ meum Li449 ] de monumento Li449@ Ed1953

¹² nescio Bar484 Li449 ] nescimus Li449@ Ed1953

^marg.| <B> Discipulus ¹³ autem quem diligebat Iesus seipsum dicit. Nam quippe commemorare solet quod diligebat eum Iesus qui utique omnes sed ipsum pre ceteris et familiarius diligebat^L ^l

^l ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 119, § 2.14-18, CCSL 36, p. 658-659 : «Ait enim evangelista : Et ex illa hora accepit eam discipulus in sua, de seipso dicens. Sic quippe commemorare se solet, quod eum diligebat iesus; qui utique omnes, sed ipsum prae ceteris et familiarius diligebat, ita ut in conuiuio super pectus suum discumbere faceret; credo ut istius evangelii, quod per eum fuerat praedicaturus, diuinam excellentiam hoc modo altius commendaret». [FG2018]
¶Nota : La sentence CIO20d1.11B a été insérée par erreur dans Li449 à la suite de CIO20d1.13 et sans solution de continuité. Elle a été omise par les éditions (au moins Ed1953) comme une répétition inutile. Il s’agit en fait d’une autre rédaction de la sentence CIO20d1.11A. [MM2018] [MM2019]

^L <B> ¶Codd. : Li449 ( 184rb post sententiam 13, sub eadem rubrica); om. Ed1953 {MM2018}

¹³ Discipulus] Discipulum Li449

^marg.| {CIO20d1.12} GREGORIUS. Tertio Moralium. ¹⁴* − Hoc autem dicens, totum pro parte insinuat. Solum quippe corpus Domini quesitura venerat et quasi totum¹⁵* sublatum deplorat.^M ^m

^m ¶Fons : Gregorius Magnus , Moralia in Iob, lib. 3, § 13, CCSL 143A, lin. 13 sqq : «Rursum totum pro parte insinuat sicut ad monumentum maria queritur, dicens : tulerunt dominum de monumento et nescimus ubi posuerunt eum. Solum quippe corpus domini quaesitura uenerat et quasi totum simul dominum tultum deplorat.». [MM2020]

^M ¶Codd. : Li449 (184rb) Ed1953 {MM2018}

¹⁴ Tertio] om. Ed1953

¹⁵ totum] + Dominum Ed1953

^marg.| {CIO20d1.13} AUGUSTINUS . ¹⁶* − Nonnulli autem codices greci¹⁷ habent : T ulerunt Dominum meum ; quod videri dictum potest propensiore caritatis vel famulatus affectu. Sed hoc in pluribus codicibus quos in promptu habemus¹⁸, non invenimus. ⁿ.^N ¹⁹

ⁿ ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 120, § 6.10-13, CCSL 36, p. 663 : «Nonnulli codices etiam graeci habent : Tulerunt Dominum meum, quod uideri dictum potest propensiore caritatis uel famulatus affectu , sed hoc in pluribus codicibus quos in promtu habuimus, non inuenimus». [FG2018]

^N ¶Codd. : Li449 ( 184rb ) Ed1953 {MM2018}

¹⁶ Augustinus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

¹⁷ greci] etiam Li449

¹⁸ habemus] habuimus Li449

¹⁹ Diligebat] + Discipulus autem… familiarius diligebat Li449 (vide supra CIO20d1.11 <B>)

^marg.| {CIO20d1.14} CHRYSOSTOMUS. {hom.84} . − Evangelista vero non privavit mulierem hac laude, nec verecundum existimavit quod ab ea prius addiscerent. Audientes ergo illi, cum multo studio monumento insistunt.^O

^O ¶Codd. : Li449 ( 184rb -va) Ed1953 {MM2018}

^marg.| {CIO20d1.15} GREGORIUS. ²⁰ − Illi autem pre ceteris cucurrerunt, qui pre ceteris amaverunt, videlicet Petrus et Ioannes.^o
Unde sequitur :

^o ¶Fons : Gregorius Magnus , Homiliae in evangelia, lib. 2, homilia 22, § 2, p. 181.21-22 : «Sed illi prae ceteris cucurrerunt, qui prae ceteris amauerunt, uidelicet Petrus et Iohannes. Currebant autem duo simul, sed Iohannes praecucurrit Petro, uenit prior ad monumentum et ingredi non praesumpsit». [FG2015]

²⁰ Gregorius] + in evangelia Ed1953

Numérotation du verset Io. 20,3

Exiit ergo Petrus et ille alius discipulus et venerunt ad monumentum.^P

^P ¶Codd. : Li449 ( 184va ) Ed1953 {MM2018}

^marg.| {CIO20d1.16} THEOPHYLACTUS. − Sed si queras quomodo, astantibus custodibus, venerunt ad monumentum, rudis questio quoniam, postquam²¹ Dominus resurrexit et una cum terremotu, affuit angelus in sepulcro, recesserunt custodes annuntiantes Phariseis.^Q ^p

^p ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Ioannis (Io. 20, 3), PL 124, 289C11–D2 . [CGC2014]* «Εἰ δὲ ἐρωτᾷς πώς τῶν φυλάκων παρακαθημένων Ιωάννης καὶ Πέτρος είσήρχοντο εἰς τὸ μνημεῖον καὶ αἱ γυναῖκες ἁπλοῦς ὁ λόγος ὅτι ἀναστάντος τοῦ κυρίου καὶ σύν τῷ σεισμῷ τοῦ ἀγγέλου τῷ τάφῳ ἐπιστάντος, οἱ φύλακες ἀπῆλθον ἀπαγγέλλοντες τοῖς Φαρισαίοις καὶ φρουράς ἄδειαν οὕτω τοῦ μνήματος ἀπαλλαγέντος τῆς στρατιωτικῆς φρουρᾶς άδειαν ἔσχον οἱ μαθηταί προσέρχεσθαι». [MM2018] [MOB2018]

^Q ¶Codd. : Li449 ( 184va ) T46 (323ra) Ed1953 {MM2018}

²¹ priusquam Li449 (sic)] p9quam T46 , postquam Ed1953

^marg.| {CIO20d1.17} AUGUSTINUS. ²²* − Cum autem iam dixisset : Venerunt ad monumentum , regressus est, ut narraret quomodo venerint²³ atque ait :

²² Augustinus Li449 ] om. T46 , + In Ioannem Ed1953

²³ ut Li449 Ed1953 ] non cacogr. T46 narraret quomodo venerint Ed1953 ] quomodo venerint Li446 T46 , narraret quomodo venerunt Ed1953

Numérotation du verset Io. 20,4

Currebant autem duo simul et ille alius discipulus precucurrit citius Petro et venit prior ad monumentum,

^marg.| ubi ostendit quod ipse prior venerit, sed tamquam de alio cuncta narrat.^R ^q

^q ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 120, § 7.7-12, CCSL 36, p. 663 : «Aduertenda hic et commendanda est recapitulatio, quomodo reditum est ad id quod fuerat praetermissum; et tamen, quasi hoc sequeretur adiunctum est. Cum enim iam dixisset : uenerunt ad monumentum, regressus est ut narraret quomodo uenerunt; atque ait : currebant autem duo simul, etc. Vbi ostendit quod praecurrens ad monumentum prior uenerit alius ille discipulus, quem seipsum significat, sed tamquam de alio cuncta narrat». [FG2018]

^R ¶Codd. : Li449 ( 184va ) T46 (323ra) Ed1953 {MM2018}

^marg.| {CIO20d1.18} CHRYSOSTOMUS . ²⁴*{hom.84 } − Veniens autem considerat linteamina posita.
Unde sequitur :

²⁴ Chrysostomus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

Numérotation du verset Io. 20,5

Et cum se inclinasset, vidit posita linteamina.

^marg.| Nihil tamen ipse plus perscrutatur, sed desistit.
Et hoc est quod subditur :

Non tamen introivit.

^marg.| Petrus vero ut fervidus introiens universa inspexit diligenter, et amplius vidit.
Unde sequitur :

Numérotation du verset Io. 20,6

Venit ergo Simon Petrus sequens eum, et introivit in monumentum, et vidit linteamina posita,

Numérotation du verset Io. 20,7

et sudarium quod fuerat super caput eius, non cum linteaminibus positum, sed separatim involutum in unum locum.

^marg.| Quod erat resurrectionis signum. Neque enim, si quidem²⁵ eum transtulissent, corpus eius denudassent; neque si furati essent, huius rei fuissent solliciti, ut levarent sudarium et involverent et ponerent in unum locum seorsum a linteaminibus, sed simpliciter ut se habebat suscepissent corpus. Ideo enim Ioannes premiserat quoniam sepultus est cum myrrha, que conglutinat corpori linteamina, ut non decipiaris ab his qui dicunt eum furto sublatum esse. non enim ita insensatus esset qui furaretur²⁶, ut circa rem superfluam tantum studium consumeret. Post Petrum autem et Ioannes introivit.^S
Unde sequitur :

^S ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

²⁵ quidem] quidam Li449

²⁶ furaretur] furabatur Li449*

Numérotation du verset Io. 20,8

Tunc ergo introivit et ille discipulus qui venerat primus ad monumentum et vidit et credidit.

^marg.| {CIO20d1.19} AUGUSTINUS . ²⁷* − [a] Nonnulli putant hoc Ioannem credidisse quod Iesus resurrexerit; sed quod sequitur, hoc non indicat. [c] Vidit ergo inane monumentum, et credidit quod dixerat mulier.
Nam sequitur :

²⁷ Augustinus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

Numérotation du verset Io. 20,9

Nondum enim sciebant Scripturam²⁸ quia oportebat²⁹ eum a mortuis resurgere.

²⁸ Scripturam Weber ] Scripturas Li449, scrip. #Li449

²⁹ oportebat] oporteret Li449@ #Li449 , oportet Weber

^marg.| [b] Non ergo eum credidit resurrexisse quem nesciebat oportere resurgere. [d] Quando autem ab ipso Domino audiebant, quamvis apertissime diceretur, consuetudine tamen audiendi ab illo parabolas, non intelligebant, et aliquid aliud eum significare credebant.^r ^T

^r ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 120, § 9.4-17, CCSL 36, p. 664 : «Et uidit, inquit, et credidit. Hic [a] nonnulli parum adtendentes, putant hoc Iohannem credidisse, quod Iesus resurrexit; sed quod sequitur, hoc non indicat. Quid sibi enim uult quod statim adiunxit : Nondum enim sciebant scripturam, quia oportet eum a mortuis resurgere? [b] Non ergo eum credidit resurrexisse, quem nesciebat oportere resurgere. Quid ergo uidit? quid credidit? [c] Vidit scilicet inane monumentum, et credidit quod dixerat mulier, eum de monumento esse sublatum. Nondum enim sciebant scripturam, quia oporteret eum a mortuis resurgere. Et ideo [d] quando id ab ipso Domino audiebant, quamuis apertissime diceretur, consuetudine audiendi ab illo parabolas, non intellegebant, et aliquid aliud eum significare credebant. Sed ea quae sequuntur in sermonem alium differamus». [FG2018]

^T ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

^marg.| {CIO20d1.20} GREGORIUS . In homeliario. ³⁰* − [a] Hec autem tam subtilis evangeliste descriptio a mysteriis³¹ vacare credenda non est. Per Ioannem³² iuniorem synagoga, per seniorem vero Petrum Ecclesia gentium designatur quia etsi ad Dei cultum est prior³³ synagoga quam Ecclesia gentium, ad usum tamen seculi prior est multitudo gentium quam synagoga. Cucurrerunt ambo³⁴* simul, quia ab ortus sui tempore usque ad occasum pari³⁵ et communi via, etsi non pari et communi sensu, gentilitas cum synagoga decucurrit³⁶. [b] Venit synagoga prior ad monumentum, sed minime intravit quia legis quidem³⁷ mandata percepit, prophetias de incarnatione ac passione Dominica audivit; sed credere in mortuum noluit³⁸. Venit autem Simon Petrus, et introivit in monumentum quia secuta posterior Ecclesia gentium, Christum Iesum et cognovit carne mortuum, et viventem credidit Deum. Sudarium autem capitis Domini cum linteaminibus non invenitur quia caput Christi Deus. Et divinitatis incomprehensibilia sacramenta ab infirmitatis nostre cognitione disiuncta sunt, eiusque potentia creature transcendit naturam. Non solum autem separatim, sed involutum inveniri dicitur quia lintei quo³⁹ involvitur nec initium nec finis aspicitur. Celsitudo autem divinitatis nec cepit esse nec desinit. [c] Bene autem additur⁴⁰ : In unum locum ⁴¹ , quia in scissura mentium Deus non est, et illi eius gratiam habere merentur qui⁴² se ab invicem per sectarum scandala non dividunt. Sed quia solet per sudarium laborantium sudor detergi, potest etiam⁴³* sudarii nomine intelligi labor Dei. Sudarium ergo quod super caput eius fuerat, seorsum invenitur, quia ipsa redemptoris nostri passio longe a nostra passione disiuncta est quoniam ipse sine culpa pertulit⁴⁴ quod nos cum culpa toleramus. Ipse sponte morti succumbere voluit, ad quam nos venimus inviti. [d] Postquam autem intravit Petrus, ingressus est et Ioannes quia in fine mundi ad redemptoris fidem etiam Iudea colligetur.^U ^s

^s ¶Fons : [a] Gregorius Magnus , Homiliae in evangelia, lib. 2, homilia 22, § 2, p. 181.26-182.39 : «Quid, fratres, quid cursus iste significat? Numquidnam haec tam subtilis evangelistae descriptio a mysteriis uacare credenda est? Minime. Neque enim se Iohannes et praeisse et non intrasse diceret, si in ipsa sua trepidatione mysterium defuisse credidisset. Quid ergo per Iohannem nisi synagoga, quid per Petrum nisi ecclesia designatur? Nec mirum esse uideatur quod per iuniorem synagoga, per seniorem uero ecclesia signari perhibetur, quia etsi ad Dei cultum prior est synagoga quam ecclesia gentium, ad usum tamen saeculi prior est multitudo gentium quam synagoga, Paulo attestante, qui ait quia non prius quod spiritale est, sed quod animale. Per seniorem ergo Petrum significatur ecclesia gentium, per iuniorem Iohannem synagoga Iudaeorum. Cucurrerunt ambo simul, quia ab ortus sui tempore usque ad occasum, pari et communi uia, etsi non pari et communi sensu, gentilitas cum synagoga decucurrit». [b] Gregorius Magnus , Homiliae in evangelia, lib. 2, homilia 22, § 3, p. 182.40-183.64 : «Venit synagoga prior ad monumentum, sed minime intrauit, quia legis quidem mandata percepit, prophetias de incarnatione ac passione Dominica audiuit, sed credere in mortuum noluit. Vidit enim Iohannes posita linteamina, non tamen introiuit, quia uidelicet synagoga et scripturae sacramenta cognouit, et tamen ad fidem passionis Dominicae credendo intrare distulit. Quem diu longe que prophetauit, praesentem uidit et renuit, hominem esse despexit, Deum carne mortalem factum credere noluit. Quid ergo est, nisi quia et citius cucurrit, et tamen ante monumentum uacua stetit? Venit autem Simon Petrus sequens eum et introiuit in monumentum, quia secuta posterior ecclesia gentium Mediatorem Dei et hominum Christum Iesum et cognouit carne mortuum, et uiuentem credidit Deum. Vidit linteamina posita et sudarium quod fuerat super caput eius, non cum linteaminibus positum, sed separatim inuolutum in unum locum. Quid esse, fratres, credimus quod sudarium capitis Domini cum linteaminibus non inuenitur in monumento, nisi quia attestante Paulo caput Christi Deus, et diuinitatis incomprehensibilia sacramenta ab infirmitatis nostrae cognitione disiuncta sunt, eius que potentia creaturae transcendit naturam? Et notandum quod non solum separatim, sed etiam inuolutum inueniri dicitur. Linteum quippe quod inuoluitur, eius nec initium nec finis aspicitur. Recte ergo sudarium capitis inuolutum inuentum est, quia celsitudo diuinitatis nec coepit esse, nec desinit; nec per initium nascitur, nec termino coangustatur». [c] Gregorius Magnus , Homiliae in evangelia, lib. 2, homilia 22, § 4, p. 183.65-184.90 : «Bene autem additur : In unum locum, quia in scissura mentium Deus non est. Deus quippe in unitate est, et illi eius habere gratiam merentur, qui se ab inuicem per sectarum scandala non diuidunt. Sed quia solet per sudarium laborantium sudor detergi, potest etiam sudarii nomine exprimi labor Dei, qui in se quidem quietus semper atque incommutabilis permanet, sed tamen laborare se denuntiat cum duras hominum prauitates portat. Vnde et per prophetam dicit : Laboraui sustinens. Deus autem apparuit in carne, laborauit ex nostra infirmitate. Quem laborem passionis eius dum increduli uiderunt, eum uenerari noluerunt. Quem enim uidebant carne mortalem, dedignati sunt credere immortalem esse diuinitate. Vnde etiam Ieremias ait : Reddes eis uicem, Domine, iuxta opera manuum suarum, dabis eis scutum cordis laborem tuum. Ne enim praedicationis spicula eorum corda penetrarent, dum passionis eius laborem dedignati sunt, quasi eumdem laborem illius pro scuto tenuerunt, ut eo ad se transire eius uerba non permitterent, quo eum laborare usque ad mortem uiderent. Quid autem nos nisi nostri capitis, id est Domini membra sumus? Per linteamina itaque corporis laborum ligamenta signantur, quae nunc electos omnes, id est eius membra, constringunt. Sudarium ergo quod super caput eius fuerat seorsum inuenitur, quia ipsa Redemptoris nostri passio longe a nostra passione disiuncta est, quoniam ipse sine culpa pertulit quod nos cum culpa toleramus. Ipse sponte morti succumbere uoluit, ad quam nos uenimus inuiti». [d] Gregorius Magnus , Homiliae in evangelia, lib. 2, homilia 22, § 5, p. 184.90-94 : «Sequitur : Tunc ergo introiuit et ille discipulus qui uenerat prior ad monumentum. Postquam intrauit Petrus, ingressus est et Iohannes. Posterior intrauit qui prior uenerat. Notum, fratres, est quod in fine mundi ad Redemptoris fidem etiam Iudaea colligitur, Paulo attestante qui ait : Donec plenitudo gentium intraret et sic omnis Israel saluus fieret». [FG2015]
¶Paral. Thomas de Aquino, In Io., 20, lect. 1, Marietti, n° 2483-2484 : «Videre ergo sudarium quod fuerat super caput Iesu, est habere fidem divinitatis Christi, quam Iudaei acceptare noluerunt. Quod quidem sudarium describitur et separatum ab aliis, et involutum, et in unum locum: quia divinitas Christi occulta est, et separata ab omni creatura: est super omnia Deus benedictus in saecula, amen; is. 45:15: vere tu es Deus absconditus. Involutum vidit quasi in modum circuli: quia lintei quando involvuntur nec initium nec finis in eis aspicitur: celsitudo divinitatis est, quae nec coepit esse nec desinit. Hbr. ult., 8: Iesus Christus heri et hodie, ipse et in saecula; Ps. 101:28: tu autem idem ipse es, et anni tui non deficient. Sed in unum locum viderunt, quia Deus non habitat ubi est scissura mentium; sed illi eius merentur gratiam qui sunt unum per caritatem. Ps. 75:3: in pace factus est locus eius; 1Cor. 14:33: non est Deus dissensionis, sed pacis. [2484] Vel aliter. Per sudarium quo laborantium sudor detergi solet, intelligi potest labor Dei, qui etsi quietus semper permaneat, tamen se laborare denuntiat, dum duras hominum pravitates portat. Is. 1:14: facta sunt mihi molesta, laboravi sustinens. Et praecipue hunc laborem pertulit Christus in humanitate assumpta». [FG2023] [MM2024]

^U ¶Codd. : Li449 * Ed1953 {MM2019}

³⁰ homeliario] scrips., homel. Li449 , in Evangelia Ed1953

³¹ mysteriis] ministris Li449

³² Iohannem] + enim Li449

³³ est prior] inv. Li449

³⁴ ambo] autem Ed1953

³⁵ pari] parum Li449

³⁶ decucurrit] decurret Li449

³⁷ quidem] siquidem Li449

³⁸ noluit] voluit Li449

³⁹ quo] quod Li449

⁴⁰ additur] auditur Li449

⁴¹ unum locum] uno loco Li449

⁴² qui] quia Li449

⁴³ etiam] et Ed1953

⁴⁴ pertulit] percussit Li449

^marg.| {CIO20d1.21} THEOPHYLACTUS. − Vel aliter. Intellige Petrum activum et promptum; Ioannem vero contemplativum et docilem⁴⁵ rerum divinarum habuisse⁴⁶ peritiam. Plerumque autem prevenit contemplativus notitia et docilitate⁴⁷; sed activus instantia fervoris et sedulitate precedit illius acumen, et prius inspicit divinum mysterium.^t ^V

^t ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Ioannis, PG 124, 292C13–D5. [CGC2014]

^V ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

⁴⁵ docilem] erga + Li449

⁴⁶ habuisse] om. Li449

⁴⁷ docilitate] docibilitate Li449

Numérotation du verset Io. 20,

^prol.| [Io. 20, 11-18 legitur in octava Paschae feria 5; cf. Ordinarium OP 669 = Cist. 73 = Rom.]

^marg.| {CIO20d2.1} GREGORIUS. In Evangelia. − Maria autem Magdalene, que fuerat in civitate peccatrix, amando veritatem laverat lacrimis maculas criminis, cuius mentem magna vis amoris accenderat, que a monumento Domini, etiam discipulis recedentibus, non recedebat.^u ^W
Dicitur enim :

^u ¶Fons : Gregorius Magnus , Homiliae in evangelia, lib. 2, homilia 25, § 1, p. 205.1-12 : «Maria Magdalene, quae fuerat in ciuitate peccatrix, amando ueritatem, lauat lacrimis maculas criminis, et uox Veritatis impletur qua dicitur : Dimissa ei sunt peccata multa, quia dilexit multum. Quae enim prius frigida peccando remanserat, postmodum amando fortiter ardebat. Nam postquam uenit ad monumentum, ibi que corpus Dominicum non inuenit, sublatum credidit, atque discipulis nuntiauit. Qui uenientes uiderunt atque ita esse ut mulier dixerat crediderunt. Et de eis protinus scriptum est : Abierunt ergo discipuli ad semetipsos. Ac deinde subiungitur : Maria autem stabat ad monumentum foris plorans. Qua in re pensandum est huius mulieris mentem quanta uis amoris accenderat, quae a monumento Domini, etiam discipulis recedentibus, non recedebat». [FG2015]

^W ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

Numérotation du verset Io. 20,10

Abierunt ergo iterum discipuli ad semetipsos.

^marg.| {CIO20d2.2} AUGUSTINUS. ⁴⁸* − [a] Id est ubi habitabant et unde ad monumentum cucurrerant. [c] Viris autem redeuntibus, infirmiorem sexum in eodem loco fortior figebat affectus. ^v
[b] Unde sequitur :

^v ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 121, § 1.6-9, CCSL 36, p. 664 : «Abierunt ergo iterum ad semetipsos discipuli; [a] id est uti habitabant, et unde ad monumentum cucurrerant. [b] Maria autem stabat ad monumentum foris plorans. [c] Viris enim redeuntibus, infirmiorem sexum in eodem loco fortior figebat affectus». [FG2018]

⁴⁸ Augustinus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

Numérotation du verset Io. 20,11

Maria autem stabat ad monumentum foris plorans.^X

^X ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

^marg.| {CIO20d2.3} AUGUSTINUS. De consensu evangelistarum. − Id est ante illum saxei sepulcri locum; sed tamen intra illud spatium quo iam ingresse fuerant hortus quippe illic erat.^w ^Y

^w ¶Fons : Augustinus Hipponensis, De consensu evangelistarum , lib. 3, c. 24, § 69, p. 363.1-3 : «Maria autem stabat foris ad monumentum plorans, id est ante illum saxei sepulchri locum, sed tamen intra illud spatium, quod iam ingressae fuerant; hortus quippe illic erat, sicut idem iohannes commemorat». [FG2015]

^Y ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

^marg.| {CIO20d2.4} CHRYSOSTOMUS. ⁴⁹* {hom.85} . − Ne mireris autem quod Maria amare flebat ad sepulcrum, Petrus vero nihil tale passus est compassibile enim est muliebre genus et natura flebile.^Z

^Z ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

⁴⁹ Chrysostomus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

^marg.| {CIO20d2.5} AUGUSTINUS. ⁵⁰* − Oculi igitur qui Dominum quesierant et non invenerant, lacrimis vacabant, amplius dolentes, quod fuerat ablatus de monumento quam quod fuerat occisus in ligno quoniam magistri tanti, cuius vita subtracta fuerat, nec memoria remanebat.^x ^AA

^x ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 121, § 1.9-13, CCSL 36, p. 664 : «Et oculi qui Dominum quaesierant et non inuenerant, lacrymis iam uacabant, amplius dolentes quod fuerat de monumento ablatus, quam quod fuerat in ligno occisus; quoniam magistri tanti, cuius eis uita subtracta fuerat, nec memoria remanebat». [FG2018]

^AA ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

⁵⁰ Augustinus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

^marg.| {CIO20d2.6} AUGUSTINUS . De consensu evangelistarum. − [1] Viderat autem cum aliis mulieribus [2] angelum sedentem a dextris super lapidem revolutum a monumento, [3] ad cuius verba cum⁵¹ fleret, prospexit in monumentum.^y ^AB

^y ¶Fons : [1] Augustinus Hipponensis, De consensu evangelistarum, lib. 3, c. 21, § 58, p. 358.4 : «Nunc ergo quomodo intellegitur eadem maria Magdalene et a longe stetisse cum aliis mulieribus, sicut mattheus et lucas dicunt, et iuxta crucem fuisse, sicut iohannes dicit, nisi quia in tanto interuallo erant, ut et iuxta dici possent, quia in conspectu eius praesto aderant, et a longe in conparatione turbae propinquius circumstantis cum centurione et militibus?». [2] Augustinus Hipponensis, De consensu evangelistarum , lib. 3, c. 24, § 67, p. 359.16-17 : «Possumus quidem adhuc intellegere unum angelum uisum a mulieribus et secundum mattheum et secundum marcum, sicut supra diximus, ut eas ingressas in monumentum sic accipiamus, in aliquod scilicet spatium, quod erat aliqua maceria communitum, ut intrari posset ante illum saxeum sepulchri locum, adque ibi uidisse angelum sedentem super lapidem reuolutum a monumento, sicut dicit mattheus, ut hoc sit sedentem a dextris, quod dicit Marcus, deinde intus ab eis, dum inspicerent locum, in quo iacebat corpus Domini, uisos alios duos angelos stantes, sicut dicit lucas, similia locutos ad earum exhortandum animum et aedificandam fidem». [3] Augustinus Hipponensis, De consensu evangelistarum , lib. 3, c. 24, § 69, p. 363.12-16 : «Ad haec uerba maria dum fleret, inclinauit se et prospexit in monumentum et uidit duos angelos, sicut dicit iohannes, in albis sedentes unum ad caput et unum ad pedes, cubi positum fuerat corpus Iesu». [FG2015]

^AB ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

⁵¹ cum] dum Li449

^marg.| {CIO20d2.7} CHRYSOSTOMUS. {hom.85} . − Magnum enim ad mitigationem est monumentum apparens. Vide denique eam, ut plus requiesceret, et inclinantem se, et volentem locum videre ubi iacuit corpus.^AC
Unde sequitur :

^AC ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

Dum ergo fleret, inclinavit se, et prospexit in monumentum.

^marg.| {CIO20d2.8} GREGORIUS. ⁵²* − Amanti enim semel aspexisse⁵³ non sufficit, quia vis amoris intentionem multiplicat inquisitionis.^AD ^z

^z ¶Fons : Gregorius Magnus , Homiliae in evangelia, lib. 2, homilia 25, § 2, p. 205.27-28 : «Sed Maria, cum fleret, inclinauit se et prospexit in monumentum. Certe iam monumentum uacuum uiderat, iam sublatum Dominum nuntiarat; quid est quod se iterum inclinat, iterum uidere desiderat? Sed amanti semel aspexisse non sufficit, quia uis amoris intentionem multiplicat inquisitionis. Quaesiuit igitur prius et minime inuenit; perseuerauit ut quaereret, unde et contingit ut inueniret, actum que est ut desideria dilata crescerent et crescentia caperent quod inuenissent». [FG2015]

^AD ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2020}

⁵² Gregorius] + in Evangelia Ed1953

⁵³ aspexisse Li449 ² Ed1953 ] affixisse Li449 *

^marg.| {CIO20d2.9} AUGUSTINUS. ⁵⁴* − Nimium enim dolebat nec suis nec discipulorum oculis facile putabat esse credendum. An potius divino instinctu in animo eius effectum est ut prospiceret? ^AE ^aa

^aa ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 121, § 1.22-24, CCSL 36, p. 664 : «Vtrum quod nimium dolebat, nec suis nec illorum oculis facile putabat esse credendum ? An potius diuino instinctu in animo eius effectum est ut prospiceret ?». [FG2018]

^AE ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2020}

⁵⁴ Augustinus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

^marg.| {CIO20d2.10} GREGORIUS. ⁵⁵* − [a] Quesivit enim corpus, et minime invenit; perseveravit ut quereret unde et contingit ut inveniret, actumque est ut desideria dilata crescerent, et crescentia caperent quod invenissent. Sancta enim desideria dilatione crescunt; si autem dilatione deficiunt, desideria non fuerunt. [b] Ista itaque, que sic amat, que se ad monumentum quod prospexerat, iterum inclinat videamus quo fructu vis amoris in ea ingeminat opus inquisitionis.^ab ^AF

^ab ¶Fons : [a] Gregorius Magnus , Homiliae in evangelia, lib. 2, homilia 25, § 2, p. 205.28-207.60 : «Sed amanti semel aspexisse non sufficit, quia uis amoris intentionem multiplicat inquisitionis. Quaesiuit igitur prius et minime inuenit; perseuerauit ut quaereret, unde et contingit ut inueniret, actum que est ut desideria dilata crescerent et crescentia caperent quod inuenissent. […] Sancta enim desideria, ut praediximus, dilatione crescunt. Si autem dilatione deficiunt, desideria non fuerunt». [b] Gregorius Magnus , Homiliae in evangelia, lib. 2, homilia 25, § 3, p. 207.81-208.85 : «Ista itaque quae sic amat, quae se ad monumentum quod perspexerat iterum inclinat, uideamus quo fructu amoris in ea ingeminat opus inquisitionis. Sequitur : Vidit duos angelos in albis sedentes unum ad caput et unum ad pedes, ubi positum fuerat corpus Iesu». [FG2015]

^AF ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

⁵⁵ Gregorius] + in Evangelia Ed1953

Sequitur enim :

Numérotation du verset Io. 20,12

Et vidit duos angelos in albis sedentes, unum ad caput, et unum ad pedes, ubi positum fuerat corpus Iesu.

^marg.| {CIO20d2.11} CHRYSOSTOMUS. {hom.85 } − Quia enim non erat excelsa mulieris mens ut ex sudariis perciperet resurrectionem, angelos videt in leto habitu ut et ipsa a passione mitigetur.^AG

^AG ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CIO20d2.12} AUGUSTINUS . ⁵⁶* − Quid est autem quod unus ad caput, et alter ad pedes⁵⁷ sedebat? An, quoniam qui grece angeli dicuntur, latine sunt nuntii, isto modo Christi evangelium, velut a capite usque ad pedes, ab initio usque in finem signabant⁵⁸ esse nuntiandum?^ac ^AH

^ac ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 121, § 1.27-30, CCSL 36, p. 664-665 : «Quid est quod unus ad caput , et ad pedes alter sedebat ? An, quoniam qui graece angeli dicuntur, latine sunt nuntii, isto modo Christi evangelium uelut a capite usque ad pedes, ab initio usque in finem significabant esse nuntiandum ?». [FG2018]

^AH ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

⁵⁶ Augustinus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

⁵⁷ alter-ad pedes] Li449

⁵⁸ signabant] signaficabant Li449

^marg.| {CIO20d2.13} GREGORIUS. ⁵⁹* − Vel ad caput sedet angelus cum per apostolos predicatur, quia^ad : « In principio erat Verbum » et quasi ad pedes sedet, cum dicitur^ae : « Verbum caro factum est ». Possumus etiam per duos angelos duo testamenta agnoscere, que dum pari sensu incarnatum et mortuum ac resurrexisse Dominum nuntiant quasi testamentum prius ad caput et testamentum posterius ad pedes sedet.^af ^AI

^ad Io. 1, 1.

^ae Io. 1, 14.

^af ¶Fons : Gregorius Magnus , Homiliae in evangelia, lib. 2, homilia 25, § 3, p. 208.89-98 : «Quasi ad caput sedet angelus, cum per apostolos praedicatur quia in principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum. Et quasi ad pedes sedet angelus, cum dicit : Verbum caro factum est et habitauit in nobis. Possumus etiam per duos angelos duo testamenta cognoscere, unum prius et aliud sequens. Qui uidelicet angeli per locum Dominici corporis sibimet sunt coniuncti, quia nimirum utraque testamenta, dum pari sensu incarnatum et mortuum ac resurrexisse Dominum nuntiant, quasi testamentum prius ad caput et testamentum posterius ad pedes sedet». [FG2015]

^AI ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

⁵⁹ Gregorius] + in Evangelia Ed1953

^marg.| {CIO20d2.14} CHRYSOSTOMUS. {hom.85 } − Angeli autem apparentes nihil de resurrectione dicunt; sed paulatim in eum qui de resurrectione est intrant sermonem. quia enim mulier ultra consuetudinem preclarum habitum viderat, ne turbetur, audivit compassionis vocem.
Unde sequitur :

Numérotation du verset Io. 20,13

Dicunt ei illi : Mulier quid ploras ?

^marg.| Angeli lacrimas prohibebant et futurum quodammodo gaudium nuntiabant ita enim dixerunt : Q uid ploras ac si dicerent : Plorare noli.^AJ

^AJ ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

^marg.| {CIO20d2.15} GREGORIUS. ⁶⁰* − Ipsa enim sacra eloquia, que nos in lacrimas amoris excitant, easdem lacrimas consolantur, dum nobis redemptoris nostri speciem repromittunt.^ag ^AK

^ag ¶Fons : Gregorius Magnus , Homiliae in evangelia, lib. 2, homilia 25, § 4, p. 208.112-209.114 : «Requirunt Mariam angeli dicentes : Mulier, quid ploras? Et dicit eis : Quia tulerunt Dominum meum et nescio ubi posuerunt eum. Ipsa namque sacra eloquia, quae in nos lacrimas amoris excitant, easdem lacrimas consolantur, dum nobis Redemptoris nostri speciem promittunt». [FG2015]

^AK ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

⁶⁰ Gregorius] + in Evangelia Ed1953

^marg.| {CIO20d2.16} AUGUSTINUS. ⁶¹* − At illa eos putans interrogasse nescientes, causas prodit lacrimarum.
Unde sequitur :

⁶¹ Augustinus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

Dicit eis : Quia tulerunt Dominum meum.

^marg.| Dominum suum vocat Domini sui corpus exanime, a toto partem significans; sicut omnes confitemur Iesum Christum Filium Dei sepultum, cum sola eius sepulta sit caro.
Sequitur :

Et nescio ubi posuerunt⁶².

⁶² posuerunt Li449@ ] eum + #Li449 Weber

^marg.| Hec erat causa maioris doloris, quia nesciebat quo iret ad consolandum dolorem.^ah ^AL

^ah ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 121, § 1.36-44, CCSL 36, p. 665 : «Ita enim dixerunt : Quid ploras? ac si dicerent : Noli plorare. At illa eos putans interrogasse nescientes, causas prodit lacrymarum. Quia tulerunt, inquit, Dominum meum; Dominum suum uocans corpus exanime Domini sui, a toto partem significans; sicut omnes confitemur Iesum Christum Filium Dei unicum Dominum nostrum, quod utique simul est et Verbum et anima et caro, crucifixum tamen et sepultum, cum sola eius sepulta sit caro. Et nescio, inquit, ubi posuerunt eum. Haec erat causa maior doloris, quia nesciebat quo iret ad consolandum dolorem. Sed hora iam uenerat qua id quod nuntiatum quodammodo fuerat ab angelis flere prohibentibus, gaudium succederet fletibus». [FG2018]

^AL ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

^marg.| {CIO20d2.17} CHRYSOSTOMUS. ⁶³* {hom.85} . − Nondum autem de resurrectione aliquid noverat, sed adhuc translationem imaginabatur.^AM

^AM ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

⁶³ Chrysostomus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

^marg.| {CIO20d2.18} AUGUSTINUS. De consensu evangelistarum. − Hic intelligendi sunt surrexisse angeli, ut etiam stantes viderentur, sicut Lucas eos visos esse commemorat.^ai ^AN

^ai ¶Fons : Augustinus Hipponensis, De consensu evangelistarum, lib. 3, c. 24, § 69, CSEL 43, p. 363.18-22 : «Hinc intellegendi sunt surrexisse angeli, ut etiam stantes uiderentur, sicut eos lucas uisos fuisse commemorat, et dixisse secundum eundem lucam timentibus mulieribus et uultum in terram declinantibus : quid quaeritis uiuentem cum mortuis?». [FG2015]

^AN ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

^marg.| {CIO20d2.19} AUGUSTINUS. Super Ioannem. ⁶⁴* − Sed hora iam venerat qua id quod nuntiatum quodammodo fuerat ab angelis flere prohibentibus, gaudium succederet flentibus.^AO ^aj
Unde sequitur :

^aj ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 121, § 1.44-46, § 2.1-2, CCSL 36, p. 665 : «[§ 1] Haec erat causa maior doloris, quia nesciebat quo iret ad consolandum dolorem. Sed hora iam uenerat qua id quod nuntiatum quodammodo fuerat ab angelis flere prohibentibus, gaudium succederet fletibus. [§ 2] Denique haec cum dixisset, conuersa est retrorsum, et uidit Iesum stantem, et non sciebat quia Iesus est». [FG2018]

^AO ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2020}

⁶⁴ Super] In Ed1953

Numérotation du verset Io. 20,14

Hec cum dixisset, conversa est retrorsum.

^marg.| {CIO20d2.20} CHRYSOSTOMUS. {hom.85} . − Sed quare ad angelos loquens, et nondum ab eis aliquid audiens, convertitur retrorsum mihi videtur quod hec ea dicente, Christus post eam apparuit, et angeli considerantes Dominatorem, et figura et inspectione et motu confestim ostenderunt quoniam Dominum viderunt; et hoc est quod mulierem converti retrorsum fecit.^AP

^AP ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

^marg.| {CIO20d2.21} GREGORIUS . In homeliario. ⁶⁵* − Notandum etiam⁶⁶ quod Maria, que adhuc de Domini resurrectione dubitabat, conversa retrorsum est ut videret Iesum, quia videlicet per eamdem dubitationem⁶⁷ suam quasi tergum in Domini faciem miserat, quem resurrexisse minime credebat. Sed quia amabat et dubitabat, videbat et non⁶⁸ agnoscebat eum⁶⁹.^ak
Unde sequitur : ^AQ

^ak ¶Fons : Gregorius Magnus , Homiliae in evangelia, lib. 2, homilia 25, § 4, p. 209.125-130 : «Haec cum dixisset, conuersa retrorsum uidit Iesum stantem, et nesciebat quia Iesus esset. Notandum quod Maria quae adhuc de Domini resurrectione dubitabat, retrorsum conuersa est ut uideret Iesum, quia uidelicet per eamdem dubitationem suam quasi tergum in Domini faciem miserat, quem resurrexisse minime credebat. Sed quia amabat et dubitabat, uidebat et non agnoscebat, eum que illi et amor ostenderat, et dubietas abscondebat». [FG2015]

^AQ ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

⁶⁵ homeliario] scrips., homel. Li449 , in Evangelia Ed1953

⁶⁶ etiam] est + Li449

⁶⁷ dubitationem] dilectionem Li449

⁶⁸ non] om. Li449

⁶⁹ eum] om. Li449

Et vidit Iesum stantem et non sciebat quia Iesus esset.

^marg.| {CIO20d2.22} CHRYSOSTOMUS. {hom.85} . − Angelis enim ut Dominator apparuit, mulieri vero non ita, ne eam ex prima visione stupefaceret non enim oportebat eam repente ad excelsa reducere, sed paulatim.^AR
Sequitur :

^AR ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

Numérotation du verset Io. 20,15

Dicit ei Iesus : Mulier, quid ploras quem queris?

^marg.| {CIO20d2.23} GREGORIUS. ⁷⁰* − Interrogatur doloris causa, ut augeatur desiderium; quatenus cum nominaret quem quereret, in amorem eius⁷¹ ardentius estuaret.^AS ^al

^al ¶Fons : Gregorius Magnus , Homiliae in evangelia, lib. 2, homilia 25, § 4, p. 209.133-135 : «Cuius adhuc ignorantia exprimitur cum infertur : Et nesciebat quia Iesus esset. Qui dicit ei : Mulier, quid ploras? Quem quaeris? Interrogatur doloris causa, ut augeatur desiderium, quatenus cum nominaret quem quaereret in amore eius ardentius aestuaret. Illa existimans quia hortulanus esset, dicit ei : Domine, si tu sustulisti eum, dicito mihi ubi posuisti eum, et ego eum tollam». [FG2015]

^AS ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2020}

⁷⁰ Gregorius] + in Evangelia Ed1953

⁷¹ eius] om. Li449

^marg.| {CIO20d2.24} CHRYSOSTOMUS. {hom.85}. − Et quia in communi figura apparuit, estimavit eum hortulanum esse.
Unde sequitur :

Illa estimans quia hortulanus esset, dicit ei : Domine, si tu sustulisti eum, dicito mihi ubi posuisti eum et ego eum tollam.

^marg.| Hoc est si propter timorem Iudeorum levasti eum, dicito mihi, et ego eum accipiam.^AT

^AT ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

^marg.| {CIO20d2.25} THEOPHYLACTUS . − Timebat enim ne Iudei etiam in corpus sevirent exanime⁷²; et ideo volebat in alio loco incognito illud transponere.^am ^AU

^am ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Ioannis, PG 124, 293 C 4-7. [CGC2014]

^AU ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

⁷² in corpus...exanime] corpori insevirent exanimi Li449

^marg.| {CIO20d2.26} GREGORIUS . ⁷³* − Forsitan autem nec errando hec mulier erravit, que Iesum hortulanum credidit. An non ei spiritualiter hortulanus erat, qui in eius pectore per amoris sui vim semina virtutum virentia plantabat? Sed quid est quod viso eo quem hortulanum credidit, cui necdum dixerat quem querebat, ait : Domine, si tu sustulisti eum? Sed vis amoris hoc agere solet in animo, ut quem ipse semper cogitat, nullum alium credat ignorare. Postquam autem eam Dominus⁷⁴ communi vocabulo appellavit ex sexu, et agnitus non est, vocat ex nomine.
Unde sequitur :

⁷³ Gregorius] + in Evangelia Ed1953

⁷⁴ eam Dominus] inv. Li449

Dicit ei Iesus : Maria

^marg.| Ac si dicat : recognosce eum a quo recognosceris. Maria ergo, quia vocatur ex nomine, recognoscit auctorem quia et ipse erat qui querebatur exterius, et ipse qui eam interius, ut quereret, docebat.^an ^AV
Unde sequitur :

^an ¶Fons : Gregorius Magnus , Homiliae in evangelia, lib. 2, homilia 25, § 4-5, p. 209.137-210.158 : «4. Illa existimans quia hortulanus esset, dicit ei : Domine, si tu sustulisti eum, dicito mihi ubi posuisti eum, et ego eum tollam. Forsitan nec errando haec mulier errauit, quae Iesum hortulanum credidit. An non ei spiritaliter hortulanus erat, qui in eius pectore per amoris sui semina uirtutum uirentia plantabat?. 5. Sed quid est quod uiso eo quem hortulanum credidit, cui necdum dixerat quem quaerebat, ait : Domine, si tu sustulisti eum? Quasi enim iam dixisset ex cuius desiderio plangeret, eum dixit quem non dixerat. Sed uis amoris hoc agere solet in animo, ut quem ipse semper cogitat, nullum alium credat ignorare. Recte et haec mulier quem quaerit non dicit, et tamen dicit : Si tu sustulisti eum, quia alteri non putat incognitum, quem sic ipsa continue plangit desiderio. Dicit ei Iesus : Maria. Postquam eam communi uocabulo appellauit ex sexu, et agnitus non est, uocat ex nomine, ac si ei aperte dicat : Recognosce eum, a quo recognosceris. Perfecto quoque uiro dicitur : Noui te ex nomine, quia homo commune omnium nostrum uocabulum est, Moyses uero proprium, cui recte dicitur quia ex nomine scitur, ac si ei aperte Dominus dicat : Non te generaliter ut ceteros, sed specialiter scio. Maria ergo quia uocatur ex nomine, recognoscit auctorem, atque eum protinus rabboni, id est magistrum uocat, quia et ipse erat qui quaerebatur exterius, et ipse qui eam interius ut quaereret docebat».[FG2015]

^AV ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

Numérotation du verset Io. 20,16

Conversa illa dicit ei : Rabboni (quod dicitur magister).

^marg.| {CIO20d2.27} CHRYSOSTOMUS. ⁷⁵* {hom.85} . − Sicut enim Iudeis quandoque immanifestus erat et presens; ita et loquens cum volebat, seipsum notum faciebat. qualiter autem conversam dicit, cum Christus ad eam loqueretur mihi videtur quod dicente ea ubi posuisti eum, conversa est ad angelos, ut interrogaret cur stupefacti essent. Deinde Christus vocans eam, convertit eam ad seipsum, et per vocem manifestum seipsum fecit.^AW

^AW ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

⁷⁵ Chrysostomus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

^marg.| {CIO20d2.28} AUGUSTINUS . ⁷⁶* − [b] Vel quia prius conversa corpore, quod non erat putavit, nunc corde conversa quod erat agnovit. [a] Nemo autem calumnietur mulierem, quod⁷⁷ hortulanum dixerit Dominum, et Iesum magistrum. Ibi enim honorabat hominem a quo beneficium postulabat; hic recolebat doctorem, a quo discernere humana et divina discebat. Aliter ergo Dominum dixit^ao : Sustulerunt Dominum meum ; aliter autem^ap : « Domine, si tu sustulisti eum ».^aq ^ar ^AX

^ao Io. 20, 13.

^ap Io.20, 15.

^aq ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 121, § 2.8-22, CCSL 36, p. 665 : «[a] Nemo calumnietur mulieri quod hortulanum dixerit dominum, et Iesum Magistrum. Ibi enim rogabat, hic agnoscebat; ibi honorabat hominem a quo beneficium postulabat; hic recolebat doctorem a quo discernere

^ar humana et diuina discebat. Appellabat dominum cuius ancilla non erat, ut per eum perueniret ad Dominum cuius erat. Aliter ergo Dominum dixit : Sustulerunt Dominum meum; aliter autem : Domine, si tu sustulisti eum. Nam et prophetae appellauerunt dominos eos qui homines erant; sed aliter illum de quo scriptum est : Dominus nomen ei. Sed ista mulier quae iam fuerat conuersa retrorsum ut uideret Iesum, quando eum putauit esse hortulanum, et cum illo utique loquebatur, quomodo rursus conuersa dicitur, ut ei diceret : Rabboni, nisi quia tunc [b] conuersa corpore, quod non erat, putauit, nunc corde conuersa, quod erat agnouit?». [FG2018]

^AX ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

⁷⁶ Augustinus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

⁷⁷ quod] per Li449

^marg.| {CIO20d2.29} GREGORIUS . ⁷⁸* − [1] Iam vero ab evangelista non subditur : ‘Quid mulier fecit ?’ sed ex eo innuitur quod audivit.
Sequitur enim :

⁷⁸ Gregorius] + in Evangelia Ed1953

Numérotation du verset Io. 20,17

Dicit ei Iesus noli me tangere.

^marg.| In his namque verbis ostenditur, quod Maria amplecti voluit eius vestigia quem recognovit. [2] Sed cur tangi non debeat, ratio quoque additur cum subiungitur⁷⁹ :^AY

^AY ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

⁷⁹ subiungitur] subinfertur Li449

Nondum enim ascendi ad Patrem meum.^as

^as ¶Fons : [1] Gregorius Magnus , Homiliae in evangelia, lib. 2, homilia 25, § 5, p. 210.158-162 : «Iam uero ab evangelista non subditur quod mulier fecit, sed ex eo innuitur quod audiuit. Cui dicitur : Noli me tangere, nondum enim ascendi ad Patrem meum. In his namque uerbis ostenditur quod Maria amplecti uoluit eius uestigia quem recognouit. Sed ei magister dicit : Noli me tangere, non quia post resurrectionem Dominus tactum renuit feminarum, cum de duabus ad sepulcrum eius scriptum sit : Accesserunt et tenuerunt pedes eius». [2] Gregorius Magnus , Homiliae in evangelia, lib. 2, homilia 25, § 6, p. 211.166-167 : «Sed cur tangi non debeat ratio quoque additur cum subinfertur : Nondum enim ascendi ad Patrem meum. In corde etenim nostro tunc Iesus ascendit ad Patrem, cum aequalis creditur Patri». [FG2015]

^marg.| {CIO20d2.30} AUGUSTINUS . ⁸⁰* − Sed si stans in terra non tangitur, sedens in celo quomodo ab homine tangetur⁸¹? Qui certe antequam ascenderet, discipulis suis se obtulit tangendum⁸², dicens : « Palpate, et videte, quia spiritus carnem et ossa non habet », ut Lucas testatur^at . Quis autem tam sit absurdus ut dicat, eum a discipulis quidem, antequam ascendisset ad Patrem⁸³, se voluisse tangi⁸⁴, a mulieribus autem noluisse⁸⁵, nisi cum ascendisset ad Patrem? Sed leguntur etiam⁸⁶ femine post resurrectionem, antequam ad Patrem ascenderet, tetigisse Iesum, in quibus erat etiam ipsa Maria⁸⁷ Magdalena, narrante Mattheo. Aut ergo hoc⁸⁸ sic dictum est ut in illa femina figuraretur Ecclesia de gentibus, que in Christum non credidit nisi cum ascendisset ad Patrem, aut sic in se credi voluit^{|pecia 39|} ⁸⁹ Iesus, hoc est sic se spiritualiter tangi, quod ipse et Pater unum sunt⁹⁰ ^au . Eius quippe intimis sensibus⁹¹ quodammodo ascendit ad Patrem qui sic in eo profecerit ut Patri agnoscat equalem. Quomodo autem hec non carnaliter adhuc in eum credebat quem sicut hominem fiebat⁹²?^av ^AZ

^at Lc. 24, 39.

^au Cf. Io. 10, 30.

^av ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 121, § 3.12-44, CCSL 36, p. 666 : «Quid est hoc ? Si stans in terra non tangitur, sedens in caelo quomodo ab hominibus tangeretur ? Qui certe antequam adscenderet, discipulis se tangendum obtulit dicens, sicut Lucas evangelista testatur : Palpate, et uidete, quia spiritus carnem et ossa non habet, sicut me uidetis habere; uel quando dixit discipulo Thomae : Infer digitum tuum huc, et uide manus meas, et affer manum tuam, et mitte in latus meum. Quis autem tam sit absurdus, ut dicat eum a discipulis quidem antequam ad Patrem adscendisset, uoluisse se tangi, a mulieribus autem noluisse, nisi cum adscendisset ad Patrem ? Sed nec sic, qui uellet, desipere sineretur. Leguntur enim etiam feminae post resurrectionem antequam ad Patrem adscenderet, tetigisse Iesum, in quibus erat etiam ipsa Maria Magdalene, narrante Matthaeo quod occurrerit illis Iesus dicens : Auete. Illae autem accesserunt, inquit, et tenuerunt pedes eius et adorauerunt eum. Hoc a Iohanne praetermissum est, sed a Matthaeo uerum dictum. Restat ergo ut aliquod in his uerbis lateat sacramentum; quod siue inueniamus, siue inuenire minime ualeamus, inesse tamen nullo modo dubitare debemus. Aut ergo sic dictum est : Noli me tangere, nondum enim adscendi ad Patrem meum, ut in illa femina figuraretur ecclesia de gentibus, quae in Christum non credidit, nisi cum adscendisset ad Patrem; aut sic in se credi uoluit Iesus, hoc est, sic se spiritaliter tangi, quod ipse et Pater unum sint. Eius quippe intimis sensibus quodammodo adscendit ad Patrem, qui sic in eo profecerit ut Patri agnoscat aequalem; aliter non recte tangitur, id est aliter non recte in eum creditur. Poterat autem sic credere Maria, ut eum putaret imparem Patri, quod utique prohibetur cum ei dicitur : Noli me tangere; id est : Noli in me sic credere, quemadmodum adhuc sapis; noli tuum sensum huc usque pertendere quod pro te factus sum, nec transire ad illud per quod facta est. Quomodo enim non carnaliter adhuc in eum credebat, quem sicut hominem flebat ?». [FG2018]

^AZ ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

⁸⁰ Augustinus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

⁸¹ tangetur] tangeretur Li449

⁸² se obtulit tangendum] se tangendum obtulit Li449

⁸³ ascendisset-ad Patrem] inv. Li449

⁸⁴ se voluisse tangi] voluisse se tangi Li449

⁸⁵ noluisse] voluisse Li449

⁸⁶ etiam] et Li449

⁸⁷ Maria] om. Li449

⁸⁸ ergo hoc] inv. Li449

⁸⁹ credi voluit] + xxxix pecia marg. Li449 ( 186vb8 ; mutatio pennae ? : voluit)

⁹⁰ sunt] sint Li449

⁹¹ intimis sensibus] inv. Li449

⁹² fiebat] flebat Li449

^marg.| {CIO20d2.31} AUGUSTINUS. Primo de Trinitate. ⁹³* − Tactus autem tamquam finem facit notionis. Ideoque nolebat⁹⁴ in eo esse finem intenti cordis in se ut hoc quod videbatur tantummodo putaretur.^BA ^aw

^aw ¶Fons : Augustinus Hipponensis, De trinitate, lib. 1, c. 9, CCSL 50, lin. 10 sqq. : «tactus enim tamquam finem facit notionis. ideo que nolebat in eo esse finem intenti cordis in se ut hoc quod uidebatur tantummodo putaretur». [MM2020]

^BA ¶Codd. : Li449 ( 186vb8 ) Ed1953 {MM2020}

⁹³ Primo] om. Ed1953

⁹⁴ nolebat] nolelnt cacogr. Li449

^marg.| {CIO20d2.32} CHRYSOSTOMUS. {hom.85} . − Vel aliter. Volebat hec mulier adhuc cum Christo esse, sicut et ante passionem; et pre gaudio nihil magnum excogitabat; quamvis caro Christi multo melior facta fuerit⁹⁵ resurgendo. ab hac ergo intelligentia eam abducens, dixit noli me tangere, ut cum multa reverentia ei loquatur unde nec discipulis apparet de reliquo cum eis conversans, ut reverentius ei attendant. Dicens autem nondum enim ascendi, ostendit quoniam illuc properat et festinat⁹⁶. eum⁹⁷ autem qui illuc debet abire, et non ultra cum hominibus conversari, non oportebat cum eadem videre mente qua et ante; et hoc manifestat consequenter⁹⁸ dicens :^BB

^BB ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

⁹⁵ facta fuerit] inv. Li449

⁹⁶ properat-et-festinat] inv. Li449

⁹⁷ eum] cum Li449

⁹⁸ consequenter] convenienter Li449

Vade autem ad fratres meos et dic eis : Ascendo ad Patrem meum et Patrem vestrum, Deum meum et Deum vestrum.

^marg.| {CIO20d2.33} HILARIUS . Undecimo de Trinitate. ⁹⁹* − [1] Inter ceteras impietates suas etiam¹⁰⁰ hoc dicto Domini uti solent heretici, ut per id quod Pater eius Pater eorum est, et Deus eius, Deus eorum est, in natura Dei non sit. [2] Sed, in forma Dei manens, formam servi assumpsit et cum hoc ad homines in servi forma Christus Iesus loquatur, non ambigitur quin Pater sibi ut ceteris sit ex ea parte qua homo est, et Deus sibi ut cunctis sit¹⁰¹ ex ea natura qua servus est. Denique hunc eumdem sermonem cepit dicens^ax : “Vade ad fratres meos”. [3] Fratres autem ex carne sunt Deo; ceterum unigenitus Deus in unigeniti exceptione¹⁰² sine fratribus est.^ay ^BC

^ax Io. 20, 17.

^ay ¶Fons : [1] Hilarius Pictaviensis , De Trinitate, lib. 11, CCSL 62A, c. 8.1 sqq. : «Inter ceteras enim inpietates suas etiam hoc dicto Domini uti heretici solent : ascendo ad Patrem meum et ad Patrem uestrum, et ad Deum meum et ad Deum uestrum, ut per id quod Pater eius Pater eorum est et Deus eius Deus eorum est, in natura Dei non sit : dum hoc ceteris Deum Patrem profitetur esse quod sibi sit, cessante priuilegio in communione et naturae et natiuitatis, per quam et Deus sit natus et Filius sit». [2] Hilarius Pictaviensis , De Trinitate, lib. 11, CCSL 62A, c. 14.4 sqq. : «Si igitur haec seruus et ad seruos locutus est, quomodo professio ista non serui sit, et ad eam magis naturam quae non in natura serui sit transferetur : cum ei qui in forma Dei manens formam serui adsumpsit, quasi seruo ad seruos communio nonnisi ex eo tantum possit esse, quod seruus est? Pater igitur sibi ita ut hominibus Pater est, et Deus sibi ita ut seruis Deus est. Et cum haec ad homines seruus homo in serui forma Iesus Christus loquatur, non ambigitur, quin Pater sibi ut ceteris sit ex ea parte qua homo est, et Deus sibi ut cunctis sit ex ea natura qua seruus est. Denique hunc eundem sermonem huiusmodi professionis coepit exordio, ita dicens : Vade autem ad fratres meos et dices illis : Ascendo ad Patrem meum et ad Patrem uestrum, et ad Deum meum et ad Deum uestrum». [3] Hilarius Pictaviensis , De Trinitate, lib. 11, CCSL 62A, c. 15.23 sqq. : «Fratres itaque ex carne sunt Deo, quia et uerbum caro factum est et habitauit in nobis; ceterum unigenitus Deus in unigeniti exceptione sine fratribus est».
¶Nota Thomas ne semble pas utiliser Florus Lugdunensis , Collectio ex dictis XII patrum, dicta Hilarii Pictaviensis, CCCM193. [MM2019]

^BC ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

⁹⁹ .XI.] om. Ed1953

¹⁰⁰ etiam] et Li449

¹⁰¹ sit] om. Li449

¹⁰² in unigeniti exceptione] om. Li449

^marg.| {CIO20d2.34} AUGUSTINUS . ¹⁰³* − Vel aliter. Non ait Patrem nostrum, sed Patrem meum et Patrem vestrum . Aliter ergo meum, aliter vestrum; natura meum, gratia vestrum. Neque dixit : Deum nostrum, sed Deum meum , sub quo ego homo, et ¹⁰⁴ Deum vestrum , inter quos et ipsum mediator sum^az .^ba ^BD

^az Cf. 1Tim. 2, 5.

^ba ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 121, § 3.48-53, CCSL 36, p. 666-667 : «Vade autem ad fratres meos, et dic eis : Adscendo ad Patrem meum et Patrem uestrum. Non ait : Patrem nostrum; aliter ergo meum, aliter uestrum; natura meum, gratia uestrum. Et Deum meum, et Deum uestrum. Neque hic dixit : Deum nostrum; ergo et hic aliter meum, aliter uestrum; Deum meum sub quo et ego homo sum, Deum uestrum inter quos et ipsum mediator sum». [FG2018]

^BD ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

¹⁰³ Augustinus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

¹⁰⁴ et] om. Li449

^marg.| {CIO20d2.35} AUGUSTINUS. De consensu evangelistarum. − Tunc ergo egressa est a monumento, hoc est ab illo loco ubi erat horti spatium ante lapidem effossum, et cum illa alie quas secundum marcum invaserat tremor et pavor, et nemini, scilicet aliorum, quidquam dicebant.^bb ^BE
Unde et hic dicitur :

^bb ¶Fons : Augustinus Hipponensis, De consensu evangelistarum, lib. 3, c. 24, § 69, CSEL 43, p. 364.13-15 : «Tunc egressa est a monumento, hoc est ab illo loco, ubi erat horti spatium ante lapidem effossum, et cum illa aliae, quas secundum marcum inuaserat tremor et pauor, et nemini quicquam dicebant». [FG2013]

^BE ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

Numérotation du verset Io. 20,18

Venit Maria Magdalene annuntians discipulis quia vidi Dominum, et hec dixit mihi.

^marg.| {CIO20d2.36} GREGORIUS. ¹⁰⁵* − Ecce humani generis culpa ibi absconditur unde processit. Quia enim in paradiso mulier viro propinavit mortem, a sepulcro mulier viris annuntiavit vitam; et dicta sui vivificatoris narrat que mortiferi serpentis verba narraverat.^bc ^BF

^bc ¶Fons : Gregorius Magnus , Homiliae in evangelia, lib. 2, homilia 25, § 6, p. 212.206-209 : «Venit Maria Magdalene annuntians discipulis quia uidi Dominum et haec dixit mihi. Ecce humani generis culpa ibi absciditur unde processit. Quia enim in paradiso mulier uiro propinauit mortem, a sepulcro mulier uiris annuntiat uitam, et dicta sui uiuificatoris narrat, quae mortiferi serpentis uerba narrauerat. Ac si humano generi non uerbis Dominus, sed rebus dicat : De qua manu uobis illatus est potus mortis, de ipsa suscipite poculum uitae».[FG2015]

^BF ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

¹⁰⁵ Gregorius] + in Evangelia Ed1953

^marg.| {CIO20d2.37} AUGUSTINUS . De consensu evangelistarum. − Dum autem cum aliis veniret, tunc secundum Mattheum occurrit illis Iesus dicens^bd « Avete ». Sic ergo colligamus¹⁰⁶ angelorum¹⁰⁷ collocutionem bis numero eas habuisse venientes ad monumentum, et etiam ipsius Domini semel scilicet quando Maria hortulanum putavit; et iterum cum eis occurrit in via, ut eas repetitione firmaret et sic venit Maria Magdalene annuntians discipulis, non solum ipsa, sed et alie quas Lucas commemorat.^be ^BG

^bd Mt.28, 9.

^be ¶Fons : Augustinus Hipponensis, De consensu evangelistarum, lib. 3, c. 24, § 69, CSEL 43, p. 364.13-365.6 : «Tunc iam secundum mattheum ecce Iesus occurrit illis dicens : hauete. illae autem accesserunt et tenuerunt pedes eius et adorauerunt eum. sic enim colligimus et angelorum allocutionem bis numero eas habuisse uenientes ad monumentum et ipsius Domini, semel scilicet illic, quando maria hortulanum putauit, et nunc iterum, cum eis occurrit in uia, ut eas ipsa repetitione firmaret adque a timore recrearet. tunc ergo ait illis : nolite timere, ite, nuntiate fratribus meis, ut eant in Galilaeam; ibi me uidebunt. uenit ergo maria Magdalene adnuntians discipulis, quia uidit Dominum et haec ei dixit, non solum ipsa, sed et aliae, quas lucas commemorat, quae nuntiauerunt haec discipulis undecim et ceteris omnibus». [FG2015]

^BG ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

¹⁰⁶ colligamus] colligimus Li449

¹⁰⁷ angelorum] et praem. Li449

^marg.| {CIO20d2.38} BEDA. − [b] Mystice autem Maria, que interpretatur domina, illuminata, illuminatrix seu stella maris significat Ecclesiam, que Magdalena, id est turrensis dicitur. Nam magdalon grece, latine turris dicitur¹⁰⁸, propter illud quod dicitur in Psalmo ^bf : « Factus est mihi turris fortitudinis ». [a] In eo autem quod ¹⁰⁹ hec mulier discipulis Christum resurrexisse nuntiavit, omnes monentur - maxime quibus est commissum predicandi officium - ut si quid ei ¹¹⁰ celitus ¹¹¹ revelatum fuit ¹¹² , studiose proximis propinent.^bg ^BH

^bf Ps. 60, 4.

^bg ¶Fons : Haimo Autissiodorensis, In Io. [RB-7229], Würzburg, Univ., M.p.th.f.15. , f. 194v : [a] «Volens igitur evangelista ostendere huius mulieris obedientiam subdidit dicens : Venit Maria Magdalena nuntians discipulis quia vidi Dominum et haec dixit mihi. Animadvertendum est quare Dominus resurgens primo mulieribus apparuit et per easdem viris resurrectionem suam annuntiari voluit scilicet ut quia mulier in paradiso mortis poculum viro propinavit ipsa sepulchro viris annuntiaret vitam. [...]. Ideo ergo Dominus per mulierem resurrectionem suam viris annuntiari voluit quatenus ille sexus non desperaret de sua salute sed potius se redemptum cognosceret. [...] [195r] [...]. [b] Allegorice hec Maria s<an>c<ta>m [coniec.] significat Ecclesiam. Maria enim syriaco sermone domina dicitur, hebreo vero stella maris sive illuminata vel illuminatrix que omnia apte Ecclesie conveniunt. Et bene haec Maria Magdalena dicitur magdalon quippe grece latine dicitur turris. Sancta Ecclesia Magdale dicitur id est turrensis quoniam omnem spem suam in illam turrim collocat cum [coniec.] Psalmista canit : Esto mihi turris fortitudinis. Et item : Fortitudinem meam apud te custodiam. Cum ergo sero esset...»
<Non hab.> Theophylacte; Chrysostomus in loc. cit. (hom. 85).
¶Paral. Cf. Thomas de Aquino, In salutationem angelicam reportatio, art. 1, n° 1118, ed. Marietti, p. 240b16 sqq. : «Sic ergo plena est gratia, et excedit Angelos in plenitudine gratiae; et propter hoc convenienter vocatur Maria quae interpretatur illuminata in se; unde isai. lviii, 11 : implebit splendoribus animam tuam; et illuminatrix in alios, quantum ad totum mundum; et ideo assimilatur soli et lunae».
¶Nota La seconde partie de la sentence n’a pas de rapport littéral avec le commentaire d’Haymon, dont nous n’avons pu voir à ce jour qu’un seul manuscrit. Il semble, sous réserve de plus ample informé, qu’il s’agit non d’une citation mais d’une glose thomasienne. [MM2020]

^BH ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

¹⁰⁸ dicitur] vocatur Li449

¹⁰⁹ quod] om. Li449

¹¹⁰ ei] eis Li449

¹¹¹ celitus] solitus Li449

¹¹² f uit] fuerit Li449

Numérotation du verset Io. 20,

^prol.| [Io. 20, 19-31 legitur in octava Paschae dominica; cf. Ordinarium OP 673 = Cist. 76]

^prol.| [Io. 20, 24 legitur in festo Thomae apostoli iuxta LHR 5.7a]

^marg.| {CIO20d3.1} CHRYSOSTOMUS . ¹¹³* {hom.85} . − Audientes discipuli quod Maria annuntiavit, consequens erat ut aut discrederent, aut credentes dolerent, quoniam eos non reputavit dignos sua visione. hec igitur recogitantes neque per unam¹¹⁴ diem dimisit pertransire; sed ex eo quod sciebant iam suscitatum esse, videre sitientibus et timidis existentibus, cum sero factum esset, ipsis¹¹⁵ astitit.^BI
Unde dicitur :

^BI ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

¹¹³ Chrysostomus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

¹¹⁴ unam] unum Li449

¹¹⁵ ipsis] eis Li449

Numérotation du verset Io. 20,19

Cum ergo sero esset die illo¹¹⁶, una sabbatorum, et fores essent clause ubi erant discipuli congregati propter metum Iudeorum.

¹¹⁶ illo Weber] illa Li449@ #Li449

^marg.| {CIO20d3.2} BEDA. − In hoc infirmitas Apostolorum monstratur, qui foribus clausis intus congregati resident propter timorem Iudeorum , quorum metu ¹¹⁷ fuerant prius dispersi.

¹¹⁷ metu] motu Li449

Venit Iesus et stetit in medio¹¹⁸.

¹¹⁸ Medio #Li449 Weber ] discipulorum + Li449

^marg.| Ideo autem sero apparuit quia consequens erat tunc maxime eos timidos esse.^BJ ^bh

^bh ¶Fons : <revera> Haimo Autissiodorensis, In Io. 20, 19 [RB-7229], ed. M. Gorman , RevBen 115 (2007), p. 88.489-86 : ««In eo sane quod dicit euangelista, Et fores essent clausae, ubi erant discipuli congregati propter metum Iudaeorum, apostolorum infirmitas demonstratur, qui propter timorem Iudaeorum intus clausi residebant pro quorum metu prius dispersi fuerant, unde est illud, Et relicto eo omnes fugerunt. Sed quaerendum est quomodo corpus dominicum post resurrectionem uerum fuit, quod clausis ianuis ad discipulos ingredi potuit?» [MM2002]

^BJ ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CIO20d3.3} THEOPHYLACTUS. − Vel quia prestolabatur ut omnes convenirent. Ostiis vero clausis, ut ostendat quia eodem modo resurrexit adiacente lapide super monumentum. ^bi ^BK

^bi ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Ioannis, PG 124, 296D13 –297A2 [CGC2014] : «ἐφίσταται οὗν ἑσπέρας μὲν ἀνέμενε γάρ ὢστε ἅπαντας συλλεγῆναι κεκλεισμένων δὲ τῶν θυρῶν ἵνα δείξῃ ὅτι οὕτως ἀνέστη καὶ τοῦ λίθου ἐπικειμένου τῷ τάφῳ». [MM2020]

^BK ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

^marg.| {CIO20d3.4} AUGUSTINUS. In sermone paschali ¹¹⁹. − Nonnulli autem de hac re ita moventur ut pene periclitentur¹²⁰ afferentes contra miracula divina, preiudicia¹²¹ ratiocinationum¹²² suarum. Sic enim disputant : Si corpus erat, si hoc surrexit de sepulcro quod pependit¹²³ in ligno, quomodo per ostia clausa intrare potuit ? Si comprehendis¹²⁴ modum, non est miraculum. Ubi deficit ratio, ibi est fidei edificatio.^BL ^bj

^bj ¶Fons : Augustinus Hipponensis, Sermones ad populum, sermo 247 (in diebus paschalibus 18 in Io. 20, 19-31), PL 38, 1157.25-37 ex Collectione Campaniensi (Cassino, cod. 17, p. 242-244) : «Nonnulli enim de hac re ita mouentur, ut pene periclitentur, afferentes contra miracula diuina praeiudicia ratiocinationum suarum. Sic enim disputant : si corpus erat, si caro et ossa erant, si hoc surrexit [resurrexit Morin infra laud.] de sepulcro, quod pependit in ligno; quomodo per clausa ostia intrare potuit? Si non potuit, dicunt, non est factum. Si potuit, quomodo potuit? si comprehendis modum, non est miraculum : et si miraculum tibi non uidetur, propinquas ut neges quia et de sepulcro resurrexit [surrexit Morin]. Respice ab initio miracula domini tui, et redde mihi de singulis rationem [rationem mihi de singulis Morin]. Uir non accessit, et uirgo concepit. Redde rationem, quomodo sine masculo uirgo conceperit [concepit Morin]. Ubi defecerit ratio, ibi est fidei aedificatio [Ibi defecit ratio ubi est fidei aedificatio Morin]. Ecce habes unum in domini conceptu miraculum : audi etiam in partu. Uirgo peperit, et uirgo permansit».
<potius quam> = Pseudo Fulgentius , Sermones, sermo 40 Die sabbato in Pascha, inc. Resurrectionem Domini ... secundum veritatem, PL 65, 903D-905°, hic 904B-C. <potius quam> G. Morin, ed., Sermones Caesarii uel ex aliis fontibus hausti [CPL 1008], CCSL 104, sermo 175, cap. 1, lin. 6-17 [citatatio Augustini in alio sermone].
¶Paral. Thomas de Aquino, In Io., 20, lect. 4, Marietti, n° 2527 : «Et ideo dicendum est, quod hoc miraculose Christus fecit virtute suae divinitatis; et quandocumque in sanctis simile contingeret, miraculosum esset, et per novum miraculum fit. Et hoc expresse dicunt Augustinus et Gregorius. Dicit enim Augustinus : quaeris quomodo per ostia clausa intrare potuit ? Si comprehendis modum, non est miraculum. Ubi deficit ratio, ibi est fidei aedificatio : et subdit : ille quippe non eis apertis intrare potuit, quo nascente virginitas matris inviolata permansit. Sicut ergo ortus eius ex virgine matre virtute suae divinitatis miraculosus fuit, sic introitus iste». - Summae theologiae tertia pars, q. 54 a. 1 ad 1 : « Ad primum ergo dicendum quod corpus Christi post resurrectionem, non ex miraculo, sed ex conditione gloriae, sicut quidam dicunt, clausis ianuis ad discipulos introivit, simul cum alio corpore in eodem loco existens. Sed utrum hoc facere possit corpus gloriosum ex aliqua proprietate sibi indita, ut simul cum alio corpore in eodem loco existat, inferius discutietur, ubi agetur de resurrectione communi. Nunc autem, quantum ad propositum sufficit, dicendum est quod non ex natura corporis, sed potius ex virtute divinitatis unitae, illud corpus ad discipulos, licet verum esset, ianuis clausis introivit. Unde Augustinus dicit, in quodam sermone paschali, quod quidam sic disputant, si corpus erat, si hoc surrexit de sepulcro quod pependit in ligno, quomodo per ostia clausa intrare potuit ? Et respondet, si comprehendis modum, non est miraculum. Ubi deficit ratio, ibi est fidei aedificatio».
¶NotaVoir aussi CIO20d4.2. Ce sermon est une pièce rare appartenant à deux collections qui puisent de façon indépendante à une même série antique de sermons pour la Pâques reflétant l’ordre des lectures pascales à l’époque d’Augustin : 1° la Collection Campanienne dont on ne connaît que deux manuscrits : Cassino, cod. 17, p. 242-244 (n.v.) : “Quartae feriae sermo” et Napoli, BNC, cod. Viennese lat. 14 (saec. 12, prov. Saint-Séverin de Naples) d’après C. Lambot , “Les sermons de saint Augustin pour les fêtes de Pâques” RevBén. 57 (1969), p. 148-172, ici p. 155 et 158. 2° Le sermonnaire du “pseudo-Fulgence”, anonyme, que seul un témoin perdu (Lorsch) attribuait à Augustin. Cf. R. Grégoire , Homéliaires liturgiques médiévaux, 1980, p. 118, n° 41 : sermo 41 « Die sabbato in pascha », PL 65, 903D-905. Les Mauristes avaient restitué l’attribution à Augustin du sermon 247 sur la foi de l’attribution d’un manuscrit du monastère Santa Croce in Urbe (PL 38, 1156). Le sermon cité est le n° 11 de la Colllection Campanienne ; dans le ms. Cassini 17 la série à laquelle il appartient est attribuée à Augustin (p. 220). La rareté des témoins conservés et l’absence de variante significative avec le texte édité autorisent à penser – sous réserve de l’examen des manuscrits italiens auxquels nous n’avons pu avoir accès - que Thomas dépend d’un témoin de cette collection plutôt que de celle du pseudo Fulgence. [MM2021]

^BL ¶Codd. : Li449 Mt366 T46 (325va) Ed1953 {MM2021}

¹¹⁹ In ... paschali Li449 ] in sermone T46, om. Ed1953

¹²⁰ periclitentur] periclitententur Mt366 (cacogr.)

¹²¹ preiudicia] om. Li449

¹²² rationationum] rationationem Mt366 (cacogr.)

¹²³ pependit] pependi T46 (cacogr.)

¹²⁴ comprehendis] oprehendis Mt366 (cacogr.)

^marg.| {CIO20d3.5} AUGUSTINUS. ¹²⁵ − Moli quidem corporis, ubi divinitas erat, ostia clausa non¹²⁶ obstiterunt. Ille quippe non eis apertis intrare potuit quo nascente virginitas matris inviolata pertransit ¹²⁷.^BM ^bk

^bk ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 121, § 4.9-12, CCSL 36, p. 667 : «Claui enim manus fixerant, lancea latus eius aperuerat; ubi ad dubitantium corda sananda, uulnerum sunt seruata uestigia. Moli autem corporis ubi diuinitas erat, ostia clausa non obstirerunt. Ille quippe non eis apertis intrare potuit, quo nascente uirginitas matris inuiolata permansit». [FG2018]*
¶Paral. Cf. supra CIO20d3.5. - Thomas de Aquino, In Io., 20, lect. 4, Marietti, n° 2527 : «Et ideo dicendum est, quod hoc miraculose Christus fecit virtute suae divinitatis; et quandocumque in sanctis simile contingeret, miraculosum esset, et per novum miraculum fit. Et hoc expresse dicunt Augustinus et Gregorius. Dicit enim Augustinus : quaeris quomodo per ostia clausa intrare potuit ? Si comprehendis modum, non est miraculum. Ubi deficit ratio, ibi est fidei aedificatio : et subdit : ille quippe non eis apertis intrare potuit, quo nascente virginitas matris inviolata permansit . Sicut ergo ortus eius ex virgine matre virtute suae divinitatis miraculosus fuit, sic introitus iste». - Thomas de Aquino, Summae theologiae tertia pars, q. 28 a. 2 ad 3 : «Dictum est autem supra quod Christus ante passionem permittebat carni suae agere et pati quae propria, nec fiebat talis redundantia gloriae ab anima ad corpus. Et ideo dicendum est quod omnia ista facta sunt miraculose per virtutem divinam. Unde Augustinus, super ioan., moli corporis ubi divinitas erat, ostia clausa non obstiterunt. Ille quippe, non eis apertis, intrare potuit, quo nascente virginitas matris inviolata permansit». - Thomas de Aquino, Summae theologiae tertia pars, q. 54 a. 1 ad 1 : «Et super ioan., dicit, moli corporis ubi divinitas erat, ostia clausa non obstiterunt, ille quippe non eis apertis intrare potuit, quo nascente virginitas matris inviolata permansit». [MM2021]

^BM ¶Codd. : Li449 Mt366 T46 (325va) Ed1953 {MM2021}

¹²⁵ Augustinus] + In Ioannem Ed1953 , De consensu evangelistarum marg. Li449

¹²⁶ non] om. Mt366

¹²⁷ permansit] pertransit Li449

^marg.| {CIO20d3.6} CHRYSOSTOMUS . {hom.85} . − Sed mirabile est qualiter phantasma eum¹²⁸ non estimarunt¹²⁹. sed hoc fuit quia mulier preveniens, in eis multam fidem operata est. sed et ipse per visum manifestum se eis ostendit, et voce eorum fluctuantem¹³⁰ mentem firmavit.
Unde sequitur :

¹²⁸ eum] cum Li449

¹²⁹ estimarunt] estimabant Li449

¹³⁰ fluctuantem] fluctu autem Li449

Et dixit¹³¹ eis pax vobis

¹³¹ dixit #Li449] dicit Li449 Weber

^marg.| id est ne tumultuemini in quo¹³² etiam commemorat verbum quod ante crucem dixerat^bl : « Pacem meam do vobis » et rursus ^bm : « In me pacem habebitis¹³³ ».^BN

^bl Io. 14, 27.

^bm Io. 16, 33.

^BN ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

¹³² quo] quomodo Li449

¹³³ habebitis] habetis Li449

^marg.| {CIO20d3.7} GREGORIUS. − [a] Et quia ad illud corpus, quod videri poterat, fides intuentium dubitabat, ostendit eis protinus manus et latus.
Unde sequitur :

Numérotation du verset Io. 20,20

Et cum hoc dixisset, ostendit eis manus et latus.

^marg.| [b] Clavi enim manus fixerant, lancea latus aperuerat ibi ad dubitantium corda sananda vulnerum sunt servata vestigia.^bn ^bo ^bp ^BO

^bn ¶Fons :

^bo [a] Gregorius Magnus , Homiliae in evangelia, lib. 2, homilia 26, § 1, p. 212.206-209 : «Quid ergo mirum, si clausis ianuis post resurrectionem suam in aeternum iam uicturus intrauit, qui moriturus ueniens non aperto utero uirginis exiuit? Sed quia ad illud corpus quod uideri poterat, fides intuentium dubitabat, ostendit eis protinus manus et latus; palpandam carnem praebuit, quam clausis ianuis introduxit».

^bp [b] <revera> Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 121, § 4.7-9, CCSL 36, p. 667 : «Claui enim manus fixerant, lancea latus eius aperuerat; ubi ad dubitantium corda sananda, uulnerum sunt seruata uestigia». [FG2015]

^BO ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

^marg.| {CIO20d3.8} CHRYSOSTOMUS. ¹³⁴* {hom.85} . − Et quia ante crucem eis dixerat^bq : « Iterum videbo vos, et gaudebit cor vestrum », hoc opere impletur.
Unde sequitur : ^BP

^bq Io.16, 22.

^BP ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

¹³⁴ Chrysostomus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

Gavisi sunt¹³⁵ discipuli viso Domino.

¹³⁵ sunt #Li449] ergo + Li449Weber

^marg.| {CIO20d3.9} AUGUSTINUS . Vicesimo secundo De Civitate Dei. ¹³⁶* − Claritas, qua « iusti fulgebunt sicut sol in regno »^br Patris sui, in Christi corpore, cum resurrexit, ab oculis discipulorum potius abscondita fuisse quam defuisse credenda est. Non enim eam ferret¹³⁷ humanus atque infirmus aspectus, quando ille a suis ita deberet attendi ut posset agnosci.^bs ^BQ

^br Mt. 13, 43.

^bs ¶Fons : Augustinus Hipponensis, De civitate Dei, lib. 22, c. 19, CCSL 48, p. 839.48-53 : «Coloris porro suauitas quanta erit, ubi iusti fulgebunt sicut sol in regno patris sui! quae claritas in christi corpore, cum resurrexit, ab oculis discipulorum potius abscondita fuisse quam defuisse credenda est. non enim eam ferret humanus atque infirmus aspectus, quando ille a suis ita deberet adtendi, ut posset agnosci». [FG2017]

^BQ ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

¹³⁶ .XXII.] om. Ed1953

¹³⁷ ferret] foret Li449

^marg.| {CIO20d3.10} CHRYSOSTOMUS. {hom.85} . − Universa autem hec eos ad fidem certissimam inducebant. Quia vero prelium inexpugnabile habebant ad Iudeos, rursus eis pacem annuntiat.^BR
Unde sequitur :

^BR ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

Numérotation du verset Io. 20,21

Dixit eis ergo¹³⁸ iterum : Pax vobis.

¹³⁸ eis ergo Li449] inv. Li449 Weber

^marg.| {CIO20d3.11} BEDA. − [1] Iteratio confirmatio est. [2] Sive ideo repetit quia gemina est virtus caritatis vel quia « ipse est qui fecit utraque unum”^bt .^BS ^bu ^bv ^bw

^bt Cf. Eph. 2, 14.

^bu ¶Fons : <revera> Haimo Autissiodorensis, In Io.[RB-7229], ed. M. Gorman , RevBen 115 (2007), p. 90.536-539 : «Et quia tunc quidem tristes erant apostoli de domini passione ut eos de eiusdem resurrectione laetificatos ostenderet, continuo subdidit, Gauisi sunt discipuli uiso domino. Dicit ergo eis iterum, Pax uobis. Ecce iterat quod superius dixit, sed quare iterare uoluit? Scilicet ut pacis bonum artius discipulorum cordibus inculcaret, unde dicit beatus Augustinus, ‘Pacis iteratio confirmatio est.’ Siue ideo iterauit ut ostenderet, quia gemina est uirtus dilectionis, uel certe ut se illum ostenderet de quo dicit apostolus, Christus est pax nostra, qui fecit utraque unum, id est, qui de angelis et hominibus, siue de utroque populo unam dei domum, hoc est, sanctam ecclesiam, pius mediator et reconciliator aedificauit».

^bv [1] Cf. Glossa ordinaria (Io. 20, 21) [Strasbourg, 1481, t. 4, facsim., p. 269a marg], ed. Gloss-e : « Pax vobis . iteratio confirmatio est, dat ei : «Pacem super pacem»e sicut promisit per prophetam» <ex quo> Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 121, § 4.13 sqq., CCSL 36.

^bw [2] Cf. Beda Venerabilis , De tabernaculo, lib. 2, CCSL 119A, lin. 1511 : «Vel certe forcipe duplici uidelicet ferramento sacerdotes ignem altaris emendant cum in omnibus quae docent praedicatores sancti uirtutem nobis geminae caritatis infundere et huius gratia nos ardere simul et lucere praecipiunt». Beda Venerabilis , De tabernaculo, lib. 3, CCSL 119A, lin. 1401 : «Duo autem sunt anuli per singula latera quia utrumque caritatis mandatum gemina uirtute distinguitur».
¶Nota Ce commentaire anonyme, conservé dans 4 manuscrits dont 3, carolingiens, sont anonymes; un quatrième, du 15^e siècle, l’attribue à «Remigius». Martin Gorman l’attribue à Haymon d’Auxerre en 2007 à partir d’éléments de critique interne. On s’étonnera cependant de n’en pas trouver trace dans l’homéliaire composé à partir des commentaires d’Haymon. Non identifiable à partir de l’oeuvre éditée authentique de Bède, cette sentence reprend l’expression «gemina virtus caritatis» qui est chère à Bède. Selon la méthode adoptée dans la Catena, Thomas est vraisemblablement remonté de la Glose ordinaire jusqu’au commentaire d’Haymon qu’il attribue à Bède en raison des rapprochements ponctuels qu’il a pu y remarquer avec les écrits de Bède. [MM2020]

^BS ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CIO20d3.12} CHRYSOSTOMUS. {hom.85} . − Simul quoque¹³⁹ demonstrat crucis efficaciam, per quam solvit omnia tristia, et contulit omnia bona; et hoc est pax. Mulieribus autem supra annuntiatum est gaudium, quia in tristitiis illud genus erat, et hanc suscepit maledictionem, dicente Domino in dolore paries. quia ergo universa prohibentia sunt destructa, et directa sunt omnia, de reliquo subdit sicut misit me Pater, et ego mitto vos.^BT

^BT ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

¹³⁹ quoque] –que Li449

^marg.| {CIO20d3.13} GREGORIUS. − Pater quidem Filium misit, qui hunc pro redemptione generis humani incarnari constituit. Itaque dicitur : Sicut misit me Pater, et ego mitto vos, id est ea caritate vos diligo, cum inter scandalum persecutorum mitto¹⁴⁰, qua me caritate Pater diligit, quem venire ad tolerandas passiones fecit.^bx ^BU

^bx ¶Fons : Gregorius Magnus , Homiliae in evangelia, lib. 2, homilia 26, § 2, p. 219.28-37 : «Dicit eis : Pax uobis. Sicut misit me Pater, et ego mitto uos. Pater Filium misit, qui hunc pro redemptione generis humani incarnari constituit. Quem uidelicet in mundo uenire ad passionem uoluit, sed tamen amauit Filium, quem ad passionem misit. Electos uero apostolos Dominus non ad mundi gaudia sed, sicut ipse missus est, ad passiones in mundum mittit. Quia ergo et Filius amatur a Patre, et tamen ad passionem mittitur, ita et discipuli amantur a Domino, qui tamen ad passionem mittuntur in mundo. Ita que dicitur : Sicut misit me Pater, et ego mitto uos, id est ea uos caritate diligo cum inter scandala persecutorum mitto, qua me caritate Pater diligit, quem uenire ad tolerandas passiones fecit. Quamuis mitti etiam iuxta naturam diuinitatis possit intelligi. Eo enim ipso a Patre Filius mitti dicitur, quo a Patre generatur». [FG2015]

^BU ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

¹⁴⁰ mitto] mittit Li449

^marg.| {CIO20d3.14} AUGUSTINUS. ¹⁴¹* − Equalem autem Patri Filium novimus; sed hic verba mediatoris agnoscimus. Medium quippe se ostendit dicendo : Ille me et ego vos.^by ^BV

^by ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 121, § 4.16-18, CCSL 36, p. 667 : «Aequalem Patri Filium nouimus, sed hic uerba mediatoris agnoscimus. Medium quippe se ostendit dicendo : Ille me, et ego uos». [FG2018]

^BV ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

¹⁴¹ Augustinus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

^marg.| {CIO20d3.15} CHRYSOSTOMUS. {hom.85} . − Sic igitur elevavit eorum animum et ab his que facta sunt et a dignitate mittentis; et non adhuc deprecatio ad Patrem fit, sed sua auctoritate dat eis virtutem.^BW
Unde sequitur :

^BW ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

Numérotation du verset Io. 20,22

Hec cum dixisset, insufflavit et dixit¹⁴² eis : Accipite Spiritum sanctum.

¹⁴² dixit #Li449] dicit Li449@ Weber

^marg.| {CIO20d3.16} AUGUSTINUS . Quarto De Trinitate. ¹⁴³*{4,20} . − Flatus ergo ille corporeus substantia Spiritus Sancti non fuit, sed demonstratio per congruam significationem non tantum a Patre, sed etiam¹⁴⁴ a Filio procedere Spiritum sanctum. quis enim dementissimus diceret alium fuisse spiritum quem sufflans dedit, et alium quem post ascensionem suam misit?^BX

^BX ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

¹⁴³ .IV.] om. Li449

¹⁴⁴ etiam] et Li449

^marg.| {CIO20d3.17} GREGORIUS . ¹⁴⁵* − Cur autem prius in terra discipulis datur, postmodum de celo mittitur, nisi quod duo sunt precepta caritatis, dilectio videlicet Dei et¹⁴⁶ dilectio proximi¹⁴⁷? In terra datur spiritus, ut diligatur proximus; ex celo datur spiritus, ut diligatur Deus. Sicut ergo una est caritas et duo precepta; ita unus est¹⁴⁸ spiritus et duo data; prius a consistente Domino in terra, postmodum datur ex celo¹⁴⁹, quia proximi¹⁵⁰ amore discitur qualiter perveniri debeat ad amorem Dei.^bz ^BY

^bz ¶Fons : Gregorius Magnus , Homiliae in evangelia, lib. 2, homilia 26, par. 3, p. 220.53-60 : «Cur ergo prius in terra discipulis datur, postmodum de caelo mittitur, nisi quod duo sunt praecepta caritatis, dilectio uidelicet Dei et dilectio proximi? In terra datur Spiritus, ut diligatur proximus; e caelo datur Spiritus, ut diligatur Deus. Sicut ergo una est caritas et duo praecepta, ita unus Spiritus et duo data. Prius a consistente Domino in terra, postmodum e caelo, quia in proximi amore discitur qualiter peruenire debeat ad amorem Dei». [FG2015]

^BY ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

¹⁴⁵ Gregorius] + in evangelia Ed1953

¹⁴⁶ et] om. Li449

¹⁴⁷ proximi] proximo Li449*

¹⁴⁸ est] om. Li449

¹⁴⁹ ex celo] excelso Li449

¹⁵⁰ proximi] in praem. Li449

^marg.| {CIO20d3.18} CHRYSOSTOMUS . {hom.85} . − Quidam autem dicunt quoniam non spiritum dedit, sed aptos eos ad susceptionem spiritus per insufflationem construxit. Si enim angelum videns Daniel excessum mentis passus est, quid ineffabilem illam gratiam¹⁵¹ suscipientes passi essent, nisi discipulos suos primitus instruxisset nequaquam autem quis peccabit, dicens, tunc suscepisse eos quamdam potestatem spiritualis gratie non ut mortuos suscitent et miracula faciant, sed ut dimittant peccata.^BZ
Unde sequitur :

^BZ ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

¹⁵¹ illam gratiam] inv. Li449

Numérotation du verset Io. 20,23

Quorum remiseritis peccata, remittuntur eis; et quorum retinueritis, retenta sunt eis¹⁵².

¹⁵² eis] om. Li449@ Li449 Weber

^marg.| {CIO20d3.19} AUGUSTINUS . ¹⁵³* − Ecclesie caritas que per Spiritum sanctum diffunditur in cordibus nostris^ca , participum suorum peccata dimittit; eorum autem qui non sunt eius participes, tenet. Ideo postquam dixit : Accipite Spiritum sanctum , continuo de peccatorum remissione et retentione¹⁵⁴ subiecit.^cb ^CA

^ca Cf. Rm. 5, 5.

^cb ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 121, § 4.23-27, CCSL 36, p. 667 : «Ecclesiae caritas quae per Spiritum sanctum diffunditur in cordibus nostris, participum suorum peccata dimittit; eorum autem qui non sunt eius participes, tenet. Ideo posteaquam dixit : Accipite Spiritum sanctum, hoc continuo de peccatorum remissione ac detentione subiecit». [FG2018]

^CA ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

¹⁵³ Augustinus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

¹⁵⁴ retentione] detentione Li449

^marg.| {CIO20d3.20} GREGORIUS . ¹⁵⁵* − Sciendum vero est, quod hi qui prius Spiritum sanctum habuerunt, ut et ipsi innocenter¹⁵⁶ viverent, et in predicatione quibusdam prodessent, idcirco hunc post resurrectionem Domini patenter acceperunt, ut prodesse non paucis, sed pluribus possent. libet ergo intueri¹⁵⁷, illi discipuli ad tanta onera humilitatis vocati, ad quantum culmen glorie sint perducti¹⁵⁸. Ecce non solum de seipsis¹⁵⁹ securi fiunt, sed etiam¹⁶⁰ principatum superni iudicii sortiuntur, ut vice Dei quibusdam peccata retineant, quibusdam vero relaxent. Horum nunc in Ecclesia episcopi¹⁶¹ locum tenent, et¹⁶² solvendi ac ligandi auctoritatem suscipiunt qui gradum regiminis sortiuntur. Grandis honor, sed grave pondus istius est honoris. Durum quippe est ut qui nescit tenere moderamina vite sue, Iudex fiat vite aliene.^cc ^CB

^cc ¶Fons : Gregorius Magnus , Homiliae in evangelia, lib. 2, homilia 26, § 4-5, p. 221.83-222.102 : «[4] Et quia nos gratia libertatis unxit, Dominationis daemonicae iugum putruit, Paulo attestante, qui ait : Ubi Spiritus Domini, ibi libertas. Sciendum uero est quod hi qui prius Spiritum sanctum habuerunt, ut et ipsi innocenter uiuerent, et in praedicatione quibusdam prodessent, idcirco hunc post resurrectionem Domini patenter acceperunt, ut prodesse non paucis, sed pluribus possent. Unde et in hac ipsa datione Spiritus dicitur : Quorum remiseritis peccata remittuntur eis, et quorum retinueritis retenta sunt. Libet intueri illi discipuli ad tanta onera humilitatis uocati, ad quantum culmen gloriae sint perducti. Ecce non solum de semetipsis securi fiunt, sed etiam alienae obligationis potestatem relaxationis accipiunt. Principatum superni iudicii sortiuntur, ut uice Dei quibusdam peccata retineant, quibusdam relaxent. Sic sic eos a Deo decebat erigi, qui tantum pro Deo consenserant humiliari. [...] [5] Horum profecto nunc in ecclesia episcopi locum tenent. Soluendi ac ligandi auctoritatem suscipiunt, qui gradum regiminis sortiuntur. Grandis honor, sed graue pondus istius est honoris. Durum quippe est ut qui nescit tenere moderamina uitae suae, iudex uitae fiat alienae». [FG2015]

^CB ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

¹⁵⁵ Gregorius] + in evangelia Ed1953

¹⁵⁶ innocenter] innocentes Li449

¹⁵⁷ intueri] intuere Li449*

¹⁵⁸ perducti] producti Li449

¹⁵⁹ seipsis] semetipsis Li449

¹⁶⁰ etiam] et Li449

¹⁶¹ episcopi] ipsi Li449

¹⁶² et] om. Li449

^marg.| {CIO20d3.21} CHRYSOSTOMUS. ¹⁶³* {hom.85} . − Sacerdos enim etsi propriam bene dispensaverit vitam, aliorum vero non cum diligentia curam habuerit, cum perniciosis in gehennam vadit. Scientes igitur periculi magnitudinem, multam tribuite ei¹⁶⁴* devotionem, et¹⁶⁵* etiam si non valde nobiles fuerint¹⁶⁶. Non autem iustum est ab his qui in principatu subiciuntur iudicari. et si vita eorum fuerit valde detractabilis¹⁶⁷*, in nullo lederis¹⁶⁸ in his que sunt ei¹⁶⁹* commissa a Deo. Non enim sacerdos, sed neque angelus aut archangelus operari aliquid potest in his que sunt data a Deo, sed Pater et Filius et Spiritus Sanctus omnia dispensant. Sacerdos autem suam linguam et manum tribuit. Non enim iustum esset, ut¹⁷⁰* propter alterius malitiam circa symbola nostre salutis ledi eos qui ad fidem veniunt. Omnibus autem discipulis congregatis, solus Thomas deficiebat a dispersione que iam facta erat .
Unde dicitur : ^CC

^CC ¶Codd. : La88 Li449 Ed1953 {FG2023} {MM2024}

¹⁶³ Chrysostomus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

¹⁶⁴ ei] eis Ed1953

¹⁶⁵ et] om. Ed1953

¹⁶⁶ fuerint] fueruit cacogr. Li449

¹⁶⁷ detractabilis] detrectabilis Ed1953

¹⁶⁸ lederis] ledens cacogr. Li449

¹⁶⁹ ei] eis Ed1953

¹⁷⁰ ut] om. Ed1953

Numérotation du verset Io. 20,24

Thomas autem unus ex duodecim, qui dicitur Didymus, non erat cum eis quando venit Iesus.¹⁷¹

¹⁷¹ Io. 20, 24 : legitur in festo sancti Thomae (LHR 5.7a)

^marg.| {CIO20d3.22} ALCUINUS. − Didymus grece, latine ‘geminus’¹⁷²* propter dubium cor in credendo ; Thomas ‘abyssus’ quia altitudinem divinitatis certa fide¹⁷³ penetravit.^CD ^cd

^cd ¶Fons : <revera> Anselmus Laudunensis, Glosae super Io. (Io. 20, 24), CCCM 267, p. 342.214 sqq. : «THOMAS AVTEM VNVS EX DVODECIM QVI DICITVR DIDIMVS NON ERAT CVM EIS, QVANDO VENIT IESVS. Didimus grece latine 'geminus' propter dubium cor in credendo; Thomas 'abyssus', quia altitudinem diuinitatis certa fide penetrauit».
<non hab. Alcuinus , In Io. [MM2022]

^CD ¶Codd. : La88 Li449 * Ed1470 Ed1570 Ed1953 {MM2022}

¹⁷² geminus] + vel dubius Ed1570 Ed1953

¹⁷³ certa fide] certa spe Li449 , circa fidem Ed1470

^marg.| {CIO20d3.23} GREGORIUS. ¹⁷⁴* − Non autem casu gestum est ut electus ille discipulus tunc deesset. Egit namque miro modo superna clementia ut discipulus dubitans, dum in magistro suo vulnera palparet carnis, in nobis vulnera sanaret infidelitatis. Plus enim nobis infidelitas Thome¹⁷⁵ ad fidem quam fides credentium discipulorum profuit quia dum ille ad fidem palpando reducitur, nostra mens omni dubitatione postposita in fide solidatur.^ce ^CE

^ce ¶Fons : Gregorius Magnus , Homiliae in evangelia, lib. 2, homilia 26, § 7, p. 224.161-170 : «Numquid casu gestum creditis, ut electus ille discipulus tunc deesset, post autem ueniens audiret, audiens dubitaret, dubitans palparet, palpans crederet? Non hoc casu, sed diuina dispensatione gestum est. Egit namque miro modo superna clementia ut discipulus dubitans, dum in magistro suo uulnera palparet carnis, in nobis uulnera sanaret infidelitatis. Plus enim nobis Thomae infidelitas ad fidem quam fides credentium discipulorum profuit, quia dum ille ad fidem palpando reducitur, nostra mens omni dubitatione postposita in fide solidatur».[FG2015]

^CE ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2022}

¹⁷⁴ Gregorius] + in evangelia Ed1953

¹⁷⁵ infidelitas Thome] inv. Li449

^marg.| {CIO20d3.24} BEDA. ¹⁷⁶ − Queri autem potest quare hic evangelista Thomam tunc¹⁷⁷* defuisse dicat, cum Lucas scribat quod duo discipuli euntes in Emmaus, reversi in Ierusalem invenerunt undecim congregatos. Sed datur intelligi quoddam fuisse intervallum, quo¹⁷⁸ ad horam Thomas egressus sit, et Iesus veniens in medio eorum stetit.^CF ^cf

^cf ¶Fons : <revera> Haimo Autissiodorensis, In Io.[RB-7229], ed. M. Gorman , RevBen 115 (2007), p. 91.598-92-607 : «Hic summopere quaerendum est quomodo euangelista dicat tunc Thomas defuisse, cum Lucas narrat quia illi duo discipuli quibus euntibus in castellum Emmaus, dominus apparuit, agnito eo in fractione panis, continuo reuersi sunt Hierosolimam, et inuenerunt undecim congregatos, et mox subiungit, dum haec autem loquuntur, Venit Iesus et stetit in medio discipulorum et dicit eis, Pax uobis. Ergo ne contrarium uideatur, datur intellegi quodam fuisse interuallum quo ad horam Thomas exivit ideoque ueniente domino defuit, sed dicit beatus papa Gregorius, quia ‘Non casu, sed diuina dispensatione actum est’, ut discipulus iste tunc non adesset». [MM2020]

^CF ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2022}

¹⁷⁶ Beda] Theophylactus Li449

¹⁷⁷ Thomas tunc] inv. Ed1953

¹⁷⁸ quo] quod Li449

^marg.| {CIO20d3.25} CHRYSOSTOMUS. ¹⁷⁹* − Sicut autem simpliciter et¹⁸⁰ qualitercumque credere, facilitatis est, ita multum investigare est grossissime¹⁸¹* mentis et propter hoc Thomas accusatur. Apostolis enim dicentibus “quoniam vidimus Dominum", non credidit, non tantum illis discredens, quantum rem putans ¹⁸² impossibilem esse.
Unde sequitur :

¹⁷⁹ Chrysostomus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

¹⁸⁰ et] om. Mt366

¹⁸¹ grossissime] grossime Bar484, crassissime Ed1953

¹⁸² putans] publicam Ka6, puplicam Li449

Numérotation du verset Io. 20,25

Dixerunt ergo¹⁸³ ei alii discipuli : Vidimus Dominum. Ille autem dixit eis : Nisi videro in manibus eius fixuram clavorum et mittam digitum meum in locum clavorum et mittam manum meam¹⁸⁴ in latus eius, non credam.

¹⁸³ ergo codd. cum Weber] om. @ (codd.)

¹⁸⁴ meam codd. cum Weber] om. @ (codd.)

^marg.| Aliis enim grossior¹⁸⁵* existens, eam que est per sensum grossissimum¹⁸⁶*, scilicet tactum, querebat fidem et neque¹⁸⁷ oculis credebat. Unde non suffecit ei ¹⁸⁸ dicere nisi videro, sed addidit : Et misero digitum etc.¹⁸⁹ ¹⁹⁰*^CG ^cg

^cg ¶Fons : Chrysostomus , In Io. 20, hom. 87.1.2-3, 5-6, Burgundionis versio, BnF, lat. 15284, f. 155vb : «1.2 Sicut simpliciter et ut contingit credere facilitatis est, ita ultra scrutari et multum investigare grossissime mentis est. 1.3 Propter hoc et Thomas accusatur. Apostolis enim dicentibus ‘’quoniam vidimus Dominum non credidit. Non tantum illis decredens, quantum rem putans impossibilem esse, hoc est eam que ex mortuis resurrectionem. 1.4 Non enim dixit: Non credo vobis, sed: Nisi videro, non credam. Qualiter igitur omnibus congregatis ipse defecerat solus? Decens erat a disseminatione que iam facta erat, nondum et tunc eum redisse. 1.5 Tu vero cum videris decredentem discipulum, excogita dominatoris clementiam, qualiter et pro una anima ostendit seipsum vulnera habentem, et accedit ut salvet unum, et nimirum aliis grossiorem existentem. 1.6 Idcirco eam que per sensum qui grossissimus querebat fidem, et neque oculis credebat. Non enim dixit: Nisi videro, sed: Nisi rimatus fuero, ne qualitercumque phantasia quod videbatur esset ».
<cuius fons> Chrysostomus , In Io. (Io. 20, 25), hom. 87 § 1, PG 59, 479.14-17.27-30 :« Ὥσπερ τὸ ἁπλῶς καὶ ὡς ἔτυχε πιστεύειν, εὐκολίας ἐστίν οὕτω τὸ πέρα τοῦ μέτρου περιεργάζεσθαι καὶ πολυπραγμονεῖν, παχυτάτης διανοίας. Διὰ τοῦτο καὶ ὁ Θωμᾶς ἐγκαλεῖται. Τοῖς γὰρ ἀποστόλοις εἰρηκόσιν, ὅτι Ἑωράκαμεν τὸν Κύριον, οὐκ ἐπίστευσεν, οὐ τοσοῦτον ἐκείνοις ἀπιστῶν, ὅσον τὸ πρᾶγμα ἡγούμενος ἀδύνατον εἶναι· τουτέστιν, τὴν ἐκ νεκρῶν ἀνάστασιν. Οὐ γὰρ εἶπεν, ὅτι Οὐ πιστεύω ὑμῖν, ἀλλ’, Ἐὰν μὴ βάλω τὴν χεῖρά μου, οὐ πιστεύσω. Πῶς οὖν, πάντων συνηγμένων, οὗτος ἀπελιμπάνετο μόνος; Εἰκὸς ἦν ἀπὸ τῆς διασπορᾶς τῆς ἤδη γενομένης μηδέπω καὶ τότε αὐτὸν ἐπανελθεῖν. Σὺ δὲ ὅταν ἴδῃς [αὐτὸν] ἀπιστοῦντα τὸν μαθητὴν, ἐννόησον τοῦ Δεσπότου τὴν φιλανθρωπίαν, πῶς καὶ ὑπὲρ μιᾶς ψυχῆς δείκνυσιν ἑαυτὸν τραύματα ἔχοντα, καὶ παραγίνεται ἵνα διασώσῃ καὶ τὸν ἕνα, καίτοι τῶν ἄλλων παχύτερον ὄντα. Διὸ τὴν διὰ τῆς αἰσθήσεως τῆς παχυτάτης ἐζήτει πίστιν, καὶ οὐδὲ τοῖς ὀφθαλμοῖς ἐπίστευεν. Οὐ γὰρ εἶπεν, Ἂν μὴ ἴδω· ἀλλ’, Ἐὰν μὴ ψηλαφήσω, φησὶ, μή πως φαντασία τὸ ὁρώμενον ᾖ ».
<potius quam> Cordier , Catena graecorum patrum in Io. 20:25, [CPG C145], p. 460: “Ὥσπερ τὸ [ut supra usque ad ] Οὐ πιστεύω ὑμῖν, ἀλλ’, Ἐὰν μὴ βάλω τὸν δάκτυλόν μου εἰς τὸν τύπον τῶν ἥλων καὶ τὰ ἑξῆς ».
¶Nota 1: Burgundio avait traduit littéralement ὡς ἔτυχε par ut contingit que Thomas remplace par qualitercumque qui est l’exacte traduction syntagmatique de l’expression grecque. Mais on voit mal que Thomas ait pu passer de ut contingit à qualitercumque sans connaissance du grec et sans traducteur.
¶Nota 2: Seul le groupe λ (Linz Ka) lit publicam au lieu de putans. Ni le sens de la phrase, ni son équilibre syntaxique ne justifient rem publicam qui est une réminiscence accidentelle qui semble imputable au seul copiste de Linz.
¶Nota 3 La chaîne de Cordier ne procure pas la totalité du texte de la sentence. La dernière phrase manque. [MM2024]

^CG ¶Codd. : Bar484 Ka6 (198rb) La88 Li449 Mt366 Ed1953 {FG2023} {MM2024}

¹⁸⁵ grossior] crassior Ed1953

¹⁸⁶ grossissimum] grosse sunt Ka6, crassissimum Ed1953

¹⁸⁷ neque] nec Ka6

¹⁸⁸ ei] om. Ka6

¹⁸⁹ etc.] + Et post dies octo Ka6

¹⁹⁰ Et misero... etc.] et mittam digitum meum in locum clavorum, et mittam manum meam in latus eius, non credam Ed1953

Numérotation du verset Io. 20,
distinctio 4

^prol.| [Io. 20, 19-31 legitur in octava Paschae dominica; cf. Ordinarium OP 673 = Cist. 76]

^marg.| {CIO20d4.1} CHRYSOSTOMUS. ¹⁹¹* {hom.86} . − Considera Dominatoris clementiam qualiter et pro una anima ostendit seipsum vulnera habentem, et accedit ut salvet unum. Et nimirum discipuli annuntiantes, digni erant fide, et ipse promittens; sed tamen, quia solus¹⁹² Thomas quesivit, neque hoc eum privavit Christus. Non autem statim ei apparet, sed post dies octo, ut in medio a discipulis admonitus accendatur in¹⁹³ maius desiderium, et fidelior fieret in futurum.^CH
Unde dicitur :

^CH ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2022}

¹⁹¹ Chrysostomus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

¹⁹² solus] prolus Li449

¹⁹³ in] ut Li449

Numérotation du verset Io. 20,26

Et post dies octo iterum erant discipuli eius intus, et Thomas cum¹⁹⁴ eis. Venit Iesus ianuis clausis et stetit in medio et dixit : Pax vobis.

¹⁹⁴ cum] iter. Li449

^marg.| {CIO20d4.2} AUGUSTINUS. In sermone paschali. ¹⁹⁵* − Queris a me et dicis si per ostia clausa intravit, ubi est corporis modus ? Et ego respondeo : Si super mare ambulavit, ubi est corporis pondus ? Sed fecit illud Dominus tamquam Dominus. Numquid ergo¹⁹⁶* quia surrexit¹⁹⁷* destitit esse Dominus?^CI ^ch

^ch ¶Fons : Augustinus Hipponensis, Sermones ad populum, sermo 247 (in diebus paschalibus 18 in Io. 20, 19-31), PL 38, 1157.42-45 : «Quaeris a me, et dicis : si per ostia clausa intravit, ubi est corporis modus? et ego respondeo : si super [per al. Ps-Fulg.] mare ambulavit, ubi est corporis pondus? sed fecit illud dominus tamquam dominus : numquid ergo, quia resurrexit , destitit [desiit Ps-Fulg.] esse dominus?» =
<potius quam> = Pseudo Fulgentius , Sermones, sermo 40 Die sabbato in Pascha, inc. Resurrectionem Domini ... secundum veritatem, PL 65, 903D-905°, hic 904C ; cf. R. Grégoire , Homéliaires liturgiques médiévaux, 1980, p. 118, n° 41. <potius quam> G. Morin, ed., Sermones Caesarii uel ex aliis fontibus hausti [CPL 1008], CCSL 104, sermo 175, cap. 2, lin. 1-3 (citatio Augustini in alio sermone)
¶Nota Cf. supra CIO20d3.4 : nota. [M2021]

^CI ¶Codd. : La88 Li449 T46 Ed1953 {MM2021}

¹⁹⁵ In ... paschali Li449 ] om. La88 Ed1953

¹⁹⁶ ergo] igitur Ed1953

¹⁹⁷ surrexit] resurrexit La88 Ed1953

^marg.| {CIO20d4.3} CHRYSOSTOMUS . {hom.86}. − Astat¹⁹⁸ itaque Iesus et non exspectat a Thoma interrogari; sed ut ostendat quoniam cum loquebatur ad condiscipulos, aderat, eisdem verbis usus est. et primo quidem increpat, vel improperat.
Unde sequitur :

¹⁹⁸ Astat Li448] Stat Ed1953

Numérotation du verset Io. 20,27

Deinde dicit Thome : Infer digitum tuum huc et vide manus meas et affer manum tuam et mitte in latus meum¹⁹⁹.

¹⁹⁹ meum #Li449 ] et noli esse incredulus set fidelis + Li449@ Weber

^marg.| Secundo autem erudit dicens et noli esse incredulus sed fidelis. Vide quoniam infidelitatis erat ambiguitas, antequam²⁰⁰ Spiritum sanctum acciperent²⁰¹; postea autem non, sed firmi erant de reliquo. Dignum autem est querere qualiter corpus incorruptibile typos habebat clavorum. sed ne tumultueris condescensionis enim erat ut discerent²⁰² quoniam ipse erat qui crucifixus fuerat.^CJ

^CJ ¶Codd. : Li449

²⁰⁰ antequam] set praem. Li449

²⁰¹ acciperent] acciperet Li449

²⁰² discerent] discant Li449

^marg.| {CIO20d4.4} AUGUSTINUS . De Symbolo. − Posset autem, si vellet, de corpore suscitato et clarificato omnem maculam cuiuslibet cicatricis abstergere; sed sciebat quare cicatrices in suo corpore reservaret²⁰³. Sicut enim demonstravit Thome non credenti²⁰⁴, nisi tangeret et videret, ita etiam inimicis suis vulnera demonstraturus est sua non quod²⁰⁵ eis dicat sicut Thome^ci : Quia vidisti, credidisti , sed ut convincens eos veritas dicat ecce hominem quem crucifixistis. Videtis vulnera que infixistis, agnoscitis latus quod pupugistis, quoniam per vos et propter vos²⁰⁶ apertum est, nec tamen intrare voluistis²⁰⁷.^cj ^CK

^ci Io. 20, 29.

^cj ¶Fons : <revera> Quodvultdeus , Sermo 1 (De symbolo 1), c. 8, CCSL 60.5 sqq. : «Fortasse, dilectissimi, quoniam ueritas evangelica non tacuit eum cum cicatricibus resurrexisse, qui posset si uellet de corpore suscitato et clarificato omnem maculam cuiuslibet cicatricis abstergere (sed sciebat quare cicatrices in corpore suo seruaret, ut uulnera dubitationis in cordibus discipulorum sanaret) : fortasse ergo, ut dixi, sicut demonstrauit thomae, non credenti nisi tangeret et uideret, ita etiam inimicis suis uulnera demonstraturus est sua. Propter quod dictum est per prophetam : videbunt in quem pupugerunt : non ut eis dicat sicut thomae : quia uidisti, credidisti; sed ut conuincens eos veritas dicat : ecce hominem quem crucifixistis, ecce deum et hominem in quem credere noluistis. Videtis uulnera quae inflixistis, agnoscitis latus quod pupugistis : quoniam et per uos et propter uos apertum est, nec tamen intrare uoluistis».
¶Paral. Thomas de Aquino, In Io., 20, lect. 6, Marietti, n° 2557 : «Ad hoc respondet Augustinus in libro de symbolo, sic dicens : posset autem de corpore suscitato et glorificato omnem maculam cuiuslibet cicatricis in suo corpore abstergere; sed sciebat quare cicatrices in suo corpore servaret. Primo quidem ut demonstraret Thomae non credenti, nisi tangeret et videret; deinde vero ad exprobrandum infidelibus et peccatoribus in iudicio. Non ut eis dicat sicut Thomae : quia vidisti me, credidisti : sed ut convincens eos dicat : ecce hominem quem crucifixistis, videte vulnera quae infixistis, agnoscite latus quod pupugistis : quoniam et propter vos apertum est, nec tamen intrare voluistis». [MM2019]

^CK ¶Codd. : Li449

²⁰³ reservaret] servaret Li449

²⁰⁴ credenti] credendi Li449

²⁰⁵ quod] ut Li449

²⁰⁶ vos] nos Li449

²⁰⁷ voluistis] voluit Li449

^marg.| {CIO20d4.5} AUGUSTINUS. Vicesimo secundo De Civitate Dei. ²⁰⁸* − Nescio autem quomodo etiam sic afficimur amore martyrum beatorum, ut velimus in illo regno in eorum corporibus videre vulnerum cicatrices, que pro Christi nomine protulerunt²⁰⁹*. Et fortasse videbimus. Non enim deformitas in eis sed dignitas erit et quedam quamvis²¹⁰ in corpore, non corporis, sed virtutis pulchritudo fulgebit. Nec ideo tamen si aliqua martyribus amputata et ablata sunt membra, sine ipsis membris erunt in resurrectione²¹¹* mortuorum, quibus dictum est^ck : « Capillus capitis vestri non peribit ». Sed si hoc decebit²¹² in illo novo seculo, ut indicia gloriosorum²¹³ vulnerum in illa immortali carne cernantur, ubi membra, ut preciderentur²¹⁴, percussa vel secta sunt, ibi cicatrices, sed tamen eisdem membris redditis, non perditis, apparebunt. Quamvis itaque²¹⁵* omnia que acciderant corpori vitia, tunc non erunt, non sunt tamen appellanda vitia²¹⁶, sed virtutis²¹⁷ indicia.^cl ^CL

^ck Lc. 21, 18.

^cl ¶Fons : Augustinus Hipponensis, De civitate Dei, lib. 22, c. 19, CCSL 48, p. 839.66-80 : «nescio quo autem modo sic afficimur amore martyrum beatorum, ut uelimus in illo regno in eorum corporibus uidere uulnerum cicatrices, quae pro christi nomine pertulerunt; et fortasse uidebimus. non enim deformitas in eis, sed dignitas erit, et quaedam, quamuis in corpore, non corporis, sed uirtutis pulchritudo fulgebit. nec ideo tamen si aliqua martyribus amputata et ablata sunt membra, sine ipsis membris erunt in resurrectione mortuorum, quibus dictum est : capillus capitis uestri non peribit. sed si hoc decebit in illo nouo saeculo, ut indicia gloriosorum uulnerum in illa inmortali carne cernantur, ubi membra, ut praeciderentur, percussa uel secta sunt, ibi cicatrices, sed tamen eisdem membris redditis, non perditis, apparebunt. quamuis itaque omnia quae acciderunt corpori uitia tunc non erunt, non sunt tamen deputanda uel appellanda uitia uirtutis indicia». [FG2017] [MM2019]

^CL ¶Codd. : Bar483 Li449 Ed1953 {FG2023} {MM2023}

²⁰⁸ Vicesimo secundo] om. Bar484 Ed1953

²⁰⁹ pertulerunt] protulerunt Li449

²¹⁰ quamvis] gravis Li449

²¹¹ erunt - in resurrectione] inv. Ed1953

²¹² decebit] docebit Li449

²¹³ gloriosorum] + hec Bar484

²¹⁴ preciderentur] presciderentur Li449 prescideretur Bar484

²¹⁵ itaque] igitur Ed1953

²¹⁶ tunc... vitia] om. Li449

²¹⁷ sed virtutis] virtutis Li449, -tis Bar484* (virtu- compl. marg. )

^marg.| {CIO20d4.6}*GREGORIUS. In homeliario. ²¹⁸* − Palpandam autem carnem Dominus prebuit, quam²¹⁹ clausis ianuis²²⁰ introduxit. Qua in re duo mira, et iuxta humanam rationem valde sibi contraria ostendit, dum post resurrectionem corpus suum incorruptibile, et tamen palpabile²²¹ demonstravit. Nam et corrumpi necesse²²²* quod palpatur, et palpari non potest quod non corrumpitur. Et incorruptibilem se ergo et palpabilem demonstravit, ut profecto esse²²³* post resurrectionem ostenderet esse ²²⁴ corpus suum et eiusdem nature et alterius glorie.^cm ^CM

^cm ¶Fons : Gregorius Magnus , Homiliae in evangelia, lib. 2, homilia 26, § 1, p. 218.15-26 : «Sed quia ad illud corpus quod uideri poterat, fides intuentium dubitabat, ostendit eis protinus manus et latus; palpandam carnem praebuit, quam clausis ianuis introduxit. Qua in re duo mira, et iuxta humanam rationem sibi ualde contraria ostendit, dum post resurrectionem corpus suum et incorruptibile et tamen palpabile demonstrauit. Nam et corrumpi necesse est quod palpatur, et palpari non potest quod non corrumpitur. Sed miro modo atque inaestimabili Redemptor noster et incorruptibile post resurrectionem et palpabile corpus exhibuit, ut monstrando incorruptibile, inuitaret ad praemium, praebendo palpabile, formaret ad fidem. Et incorruptibilem se ergo et palpabilem demonstrauit, ut profecto esse post resurrectionem ostenderet corpus suum et eiusdem naturae et alterius gloriae». [FG2015]

^CM ¶Codd. : Bar484 Li449 Ed1953 {FG2023} {MM2023}

²¹⁸ in homeliario] scrips., om. Bar484, in omel’ Li449 , in evangelia Ed1953

²¹⁹ quam] qua Bar484

²²⁰ clausis ianuis] inv. Li449

²²¹ incorruptibile...palpabile] et incorruptibile Bar484

²²² necesse] + est Ed1953

²²³ esse] om. Bar484 Ed1953

²²⁴ ostenderet esse Li446 ] ostenderet Bar484, esse ostenderetur Ed1953

^marg.| {CIO20d4.7} GREGORIUS. Decimo quarto Moralium. ²²⁵* − [c] Corpus etiam nostrum in illa resurrectionis gloria erit [e] quidem subtile per effectum spiritualis potentie sed palpabile²²⁶ per veritatem nature, [a-b] non autem, sicut Eutychius scripsit [d] “impalpabile et ventis aereque subtilius”.^CN ^cn

^cn ¶Fons : Gregorius Magnus , Moralia in Iob, lib. 14, § 56, CCSL 143A, lin. 1-5 : «Dum aperte pellis dicitur, omnis dubitatio uerae resurrectionis aufertur; [a] quia non, [b] sicut eutychius constantinopolitanae urbis episcopus scripsit, [c] corpus nostrum in illa resurrectionis gloria erit [d] impalpabile, uentis aere que subtilius. [e] In illa enim resurrectionis gloria erit corpus nostrum subtile quidem per effectum spiritalis potentiae, sed palpabile per ueritatem naturae». [MM2019]
¶Paral. Thomas de Aquino, In IV Sent., d. 44 q. 2 art.2 qua 6, s. c. 1 : «Sed contra est quod dominus cum corpore glorioso resurrexit, et tamen corpus palpabile habuit, ut patet Lc. 14, 39 : palpate et videte, quia spiritus carnem et ossa non habet, sicut me videtis habere. Ergo et corpora gloriosa erunt palpabilia. Praeterea, haec est haeresis Eutychii Constantinopolitanorum episcopi, ut Gregorius dicit 14 lib. moral., qui dixit, quod corpus nostrum in resurrectionis gloria erit impalpabile». CIO20d4.7 CLC24d4.19 <ex quo> Thomas de Aquino, Summae theologiae tertia pars, q. 54 a. 3 co. : «Dicere autem quod corpus Christi carnem et ossa non habuerit, et alias huiusmodi partes humano corpori naturales, [a-b] pertinet ad errorem Eutychii, Constantinopolitanae urbis episcopi, qui dicebat quod [c] corpus nostrum in illa resurrectionis gloria erit [d] impalpabile, et ventis aere que subtilius; [e] et quod dominus, post confirmata corda discipulorum palpantium, omne illud quod in eo palpari potuit, in subtilitatem aliquam redegit». [MM2020]

^CN ¶Codd. : La88 Li449 Mt366 Ed1953 {MM2020}

²²⁵ .XIV. Moralium] .XXII. Moralium La88 ; om. Bar484 Ed1953

²²⁶ sed palpabile] perpalpabile Li449

^marg.| {CIO20d4.8} AUGUSTINUS. ²²⁷* − [b] Videbat autem Thomas tangebatque hominem et confitebatur Deum quem non videbat neque tangebat. Sed²²⁸* per hoc quod videbat atque tangebat, illud iam remota dubitatione credebat.
[a] Unde sequitur : ^CO ^co

^co ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 121, § 5.12-16, CCSL 36, p. 667 : «[a] Respondit Thomas et dixit ei : Dominus meus et Deus meus. [b] Videbat tangebatque hominem, et confitebatur Deum, quem non uidebat neque tangebat; sed per hoc quod uidebat atque tangebat, illud iam remota dubitatione credebat». [FG2018]*

^CO ¶Codd. : La88 Li449 Mt366 Ed1953 {MM2020}

²²⁷ Augustinus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

²²⁸ Sed] om. Li449

Numérotation du verset Io. 20,28

Respondit Thomas et dixit ei : Dominus meus et Deus meus.

^marg.| {CIO20d4.9} THEOPHYLACTUS. − Qui prius infidelis fuerat, post lateris tactum, optimum se theologum ostendit nam duplicem naturam unicamque²²⁹ hypostasim Christi edisseruit²³⁰ dicendo enim Dominus meus, humanam naturam; dicendo vero Deus meus, divinam confessus est, et unum et eumdem Deum et Dominum.^cp ^CP
Sequitur :

^cp ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Ioannis, PG 124, 301 A 7-15. [CGC2014]

^CP ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

²²⁹ unicamque] unicam quia Li449

²³⁰ edisseruit] edisserit Li449

Numérotation du verset Io. 20,29

Dicit ei Iesus : Quia vidisti me, credidisti.

^marg.| {CIO20d4.10} AUGUSTINUS . ²³¹* − Non ait tetigisti me sed : V idisti me, quoniam generalis quodammodo est sensus²³² visus. Nam et per quatuor alios²³³ sensus nominari solet, velut cum dicimus : Audi et vide quam bene sonet; olfac et vide quam bene oleat; gusta et vide quam bene sapiat; tange et vide quam bene caleat. Unde et hic Dominus dicit : Infer digitum tuum huc ²³⁴ et vide manus meas . Quid aliud ait quam tange et vide? Nec tamen ille oculos habebat in digito. Ergo sive intuendo, sive etiam tangendo, hoc ²³⁵ ait : Quia vidisti me, credidisti. Quamvis dici possit non ausum fuisse discipulum tangere, cum se offerret ille tangendum.^cq ^CQ

^cq ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 121, § 5.17-29, CCSL 36, p. 667-668 : «Non ait : tetigisti me; sed : uidisti me; quoniam generalis quodammodo sensus est uisus. Nam et per alios quatuor sensus nominari solet, uelut cum dicimus : Audi et uide quam bene sonet, olfac et uide quam pene oleat, gusta et uide quam bene sapiat, tange et uide quam bene caleat. Vbique sonuit : Vide, cum uisus proprie non negetur ad oculos pertinere. Vnde et hic ipse Dominus : Infer, inquit, digitum tuum huc, et uide manus meas; quid aliud ait quam : Tange et uide? Nec tamen oculos ille habebat in digito. Ergo siue intuendo, siue etiam tangendo : Quia uidisti me, inquit, c redidisti. Quamuis dici possit non ausum fuisse discipulum tangere, cum se offerret ille tangendum; non enim scriptum est : Et tetigit Thomas». [FG2018]*

^CQ ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

²³¹ Augustinus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

²³² est sensus] inv. Li449

²³³ quatuor alios] inv. Li449

²³⁴ huc] om. Li449

²³⁵ hoc] hinc Li449

^marg.| {CIO20d4.11} GREGORIUS . ²³⁶* − Sed cum Paulus²³⁷* apostolus dicat^cr : « Fides est substantia sperandarum rerum, argumentum non apparentium », profecto liquet quia que apparent, iam fidem non habent, sed agnitionem. Dum ergo vidit Thomas, dum palpavit, cur ei dicitur : Quia vidisti me, credidisti ? Sed aliud vidit, aliud credidit. Hominem vidit et Deum confessus est. Letificat autem valde quod sequitur :

^cr Hbr. 11, 1.

²³⁶ Gregorius] + in Evangelia Ed1953

²³⁷ Paulus] om. Ed1953

Beati qui non viderunt et crediderunt,

^marg.| in qua sententia nos specialiter significati sumus, qui eum quem carne non vidimus, mente retinemus; si tamen fidem nostram operibus sequimur, ille enim²³⁸ vere credit qui exercet operando quod credit.^cs ^CR

^cs ¶Fons : Gregorius Magnus , Homiliae in evangelia, lib. 2, homilia 26, § 8, § 9, p. 224.176-225.192 : «[§ 8] Palpauit autem et exclamauit : Dominus meus et Deus meus. Dicit ei Iesus : Quia uidisti me, credidisti. Cum Paulus apostolus dicat : Est enim fides sperandorum substantia, rerum argumentum non apparentum, profecto liquet quia fides illarum rerum argumentum est, quae apparere non possunt. Quae etenim apparent iam fidem non habent, sed agnitionem. Dum ergo uidit Thomas, dum palpauit, cur ei dicitur : Quia uidisti me, credidisti? Sed aliud uidit, aliud credidit. A mortali quippe homine diuinitas uideri non potuit. Hominem igitur uidit et Deum confessus est, dicens : Dominus meus et Deus meus. [§ 9] Laetificat ualde quod sequitur : Beati qui non uiderunt et crediderunt. In qua nimirum sententia nos specialiter signati sumus, qui eum quem carne non uidemus mente retinemus. Nos signati sumus, sed si fidem nostram operibus sequimur. Ille etenim uere credit, qui exercet operando quod credit. Quo contra de his qui fidem nomine tenus retinent Paulus dicit : Confitentur se nosse Deum, factis autem negant». [FG2015]

^CR ¶Codd. : Li449

²³⁸ enim] et praem. Li449

^marg.| {CIO20d4.12} AUGUSTINUS. ²³⁹* − Preteriti autem temporis usus est verbis, tamquam ille qui id quod erat futurum in sua noverat predestinatione iam factum.^ct ^CS

^ct ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 121, § 5.33-35, CCSL 36, p. 668 : «Praeteriti temporis usus est uerbis, tamquam ille qui quod erat futurum, in sua nouerat praedestinatione iam factum. Sed iam sermo iste a prolixitate cohibendus est; donabit Dominus ut de his quae restant, alias disputemus». [FG2018]

^CS ¶Codd. : Li449

²³⁹ Augustinus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

^marg.| {CIO20d4.13} CHRYSOSTOMUS. ²⁴⁰* {hom.86} . − Cum ergo aliquis dixerit nunc²⁴¹* utinam in temporibus illis fuissem, et vidissem Christum miracula facientem; excogitet : Beati qui non viderunt et crediderunt .^CT

^CT ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2020}

²⁴⁰ Chrysostomus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

²⁴¹ dixerit nunc] inv. Ed1953

^marg.| {CIO20d4.14} THEOPHYLACTUS. − Exprimit autem et hic²⁴² discipulos qui nec plagas clavorum nec latus palpantes crediderunt.^cu ^CU

^cu ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Ioannis, PG 124, 301 B 1-5. [CGC2014]

^CU ¶Codd. : Li449

²⁴² hic] hinc Li449

^marg.| {CIO20d4.15} CHRYSOSTOMUS . {hom.86} . − Quia vero Ioannes pauciora aliis evangelistis dixerat, subiungit

Numérotation du verset Io. 20,30

Multa quidem et alia signa fecit Iesus in conspectu discipulorum suorum que non sunt²⁴³ scripta in libro hoc²⁴⁴.

²⁴³ sunt Weber] om. Li449@ #Li449

²⁴⁴ hoc #Li449 Weber] om. Li449@

^marg.| Sed nec alii omnia dixerunt, sed que erant sufficientia attrahere ad fidem audientes. mihi autem videtur hic dicere ea que post resurrectionem sunt signa; et ideo dicit in conspectu discipulorum suorum, cum quibus solis post resurrectionem conversatus est. Deinde ut discas quoniam non solum discipulorum gratia signa fiebant, induxit :

Numérotation du verset Io. 20,31

Hec autem scripta sunt ut credatis²⁴⁵ quia Iesus est Christus Filius Dei.

²⁴⁵ sunt ut credatis Li449@ Weber] om. #Li449

^marg.| Communiter ad humanam naturam loquens. Et ut ostendat quoniam non illi cui²⁴⁶ creditur, sed nobisipsis utile est credere²⁴⁷, subdit :

²⁴⁶ cui] qui Li449

²⁴⁷ utile est-credere] inv. Li449

Et ut credentes vitam habeatis in nomine eius²⁴⁸

²⁴⁸ eius #Li449 2 Weber] ipsius Li449@ #Li449*

^marg.| iid est per Iesum; ipse autem²⁴⁹ est vita.^CV

^CV ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

²⁴⁹ autem] enim Li449

Comment citer cette page ?
Martin Morard et alii, ed., Thomas de Aquino. Catena aurea (Io. Capitulum 20 ), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 23/11/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=catena&numLivre=58&chapitre=58_20)

Signaler un complément d'information

Notes :

<58. - Ioannis evangelium>

Capitulum 20

<58. Catena aurea in Ioannem>

Capitulum 20