Glossae Scripturae Sacrae-electronicae (Gloss-e)

Catena aurea

Biblia communis

Capitulum 8

Numérotation du verset Io. 8,1

Iesus autem perrexit in montem¹ Oliveti.

¹ montem Ω^S Ω^V] monte P14417

Numérotation du verset Io. 8,2

Et diluculo iterum venit in templum et omnis populus venit² ad eum et sedens docebat eos.

² venit Rusch Weber ] veniebat Li449@ Li449

Numérotation du verset Io. 8,3

Adducunt autem scribe et Pharisei mulierem in adulterio deprehensam

et statuerunt eam in medio

Numérotation du verset Io. 8,4

et dixerunt ei: Magister, hec mulier modo deprehensa est in adulterio.

Numérotation du verset Io. 8,5

In lege autem Moyses mandavit nobis huiusmodi lapidare^a. Tu ergo quid dicis?

⁰ Cf. Dt. 22, 23-30.

Numérotation du verset Io. 8,6

Hoc³ autem dicebant temptantes eum ut possent accusare eum. Iesus autem inclinans se deorsum

³ hoc Li449@ Li449 Rusch ] hec Weber

digito scribebat in terra^b.

⁰ Cf. Ier. 17, 3: « Exspectatio Israel, Domine, omnes qui te derelinquunt confundentur: recedentes a te, in terra scribentur, quoniam dereliquerunt venam aquarum viventium Dominum ».

Numérotation du verset Io. 8,7

Cum autem perseverarent interrogantes eum erexit se

et dixit eis⁴:

⁴ eis Rusch Weber ] illis Li449@

Qui sine peccato est vestrum primus in illam lapidem mittat.

Numérotation du verset Io. 8,8

Et iterum se inclinans scribebat in terra.

Numérotation du verset Io. 8,9

Audientes autem hec⁵, unus post unum exibant incipientes a senioribus et remansit

⁵ hec Li449@ Li449 Rusch ] om. Weber

Iesus solus⁶

⁶ Iesus solus Rusch ] inv. Li449@ Li449, solus Weber

et mulier

in medio stans.

Numérotation du verset Io. 8,10

Erigens autem se Iesus dixit ei: Mulier, ubi sunt

qui te accusaverunt⁷?

⁷ qui te accusaverunt Rusch ] qui te accusabant Li449@ , om. Weber

Nemo te condemnavit.

Numérotation du verset Io. 8,11

Que dixit: Nemo, Domine. Dixit autem⁸ Iesus: Nec ego te condemnabo.

⁸ autem Rusch Weber ] ei Li449@ Li449

Vade et iam amplius⁹ noli peccare.

⁹ iam amplius Li449@ Li449 Rusch ] inv. Weber

Numérotation du verset Io. 8,12

Iterum ergo locutus est eis Iesus dicens: Ego sum lux mundi.

Qui sequitur me

non ambulat¹⁰

¹⁰ ambulat Li449@ Rusch ] ambulabit Weber

in tenebris

sed habebit lumen¹¹ vite.

¹¹ lumen Li449@ Li449 Rusch ] lucem Weber

Numérotation du verset Io. 8,13

Dixerunt ergo ei Pharisei:

tu de teipso testimonium perhibes, testimonium tuum non est verum.

Numérotation du verset Io. 8,14

Respondit Iesus

et dixit eis: Et si ego testimonium perhibeo de meipso, verum est testimonium meum

quia scio unde veni

et quo vado. Vos autem nescitis unde venio aut quo vadam¹².

¹² vadam Rusch ] vado Li449@ Li449 Weber

Numérotation du verset Io. 8,15

Vos secundum carnem iudicatis

ego non iudico quemquam.

Numérotation du verset Io. 8,16

Et si iudico ego, iudicium meum verum est¹³ quia solus non sum

¹³ est Li449 Rusch Weber] om. Li449@

sed ego et qui me misit¹⁴ Pater.

¹⁴ me misit Rusch Weber ] inv. Li449@ Li449

Numérotation du verset Io. 8,17

Et in lege vestra

scriptum est^c

⁰ Cf. Dt. 19, 15.

quia duorum hominum testimonium verum est.

Numérotation du verset Io. 8,18

Ego sum qui testimonium perhibeo de meipso

et testimonium perhibet de me qui misit me Pater.

Numérotation du verset Io. 8,19

Dicebant ergo ei:

Ubi est Pater tuus?

Respondit Iesus: Neque me scitis neque Patrem meum. Si me sciretis forsitan et Patrem meum sciretis.

Numérotation du verset Io. 8,20

Hec verba locutus est in gazophylacio

docens in templo

et nemo

apprehendit eum quia necdum¹⁵ venerat hora eius.

¹⁵ necdum Rusch Weber ] nondum Li449@ Li449

Numérotation du verset Io. 8,21

Dixit ergo iterum eis Iesus: Ego vado

et queretis¹⁶ me

¹⁶ queretis Li449 Rusch Weber ] querentes Li449@

et in peccato vestro moriemini.

Quo ego vado vos non potestis venire.

Numérotation du verset Io. 8,22

Dicebant ergo Iudei:

Numquid interficiet semetipsum

quia dicit quo ego vado vos non potestis venire.

Numérotation du verset Io. 8,23

Et dicebat eis: Vos de deorsum estis, ego de supernis sum.

Vos de mundo hoc¹⁷ estis,

¹⁷ mundo hoc Rusch Weber ] inv. Li449@ Li449

ego non sum de hoc mundo.

Numérotation du verset Io. 8,24

Dixi ergo

vobis quia in peccatis vestris moriemini¹⁸. Si enim non credideritis mihi¹⁹

¹⁸ in peccatis vestris-moriemini Rusch ] inv. Li449@ Li449 Weber |

¹⁹ mihi Rusch] om. Li449@ Li449 Weber |

quia ego sum moriemini in peccato vestro

Numérotation du verset Io. 8,25

Dicebant ergo ei:

Tu quis es?

Dixit eis Iesus: Principium

qui²⁰ et loquor vobis.

²⁰ qui Li449@ Li449 Rusch ] quia Weber

Numérotation du verset Io. 8,26

Multa habeo de vobis loqui et iudicare sed qui me misit²¹ verax est, et ego audivi que²² ab eo

²¹ me misit Rusch ] inv. Li449@ Li449 Weber |

²² audivi que Rusch ] inv. Li449@ Li449 Weber |

hec

loquor in mundo.

Numérotation du verset Io. 8,27

Et non cognoverunt

quia Patrem eis dicebat Deum²³.

²³ Deum Li449@ Li449 Rusch] om. Weber

Numérotation du verset Io. 8,28

Dixit ergo eis Iesus: Cum exaltaveritis Filium hominis,

tunc

cognoscetis quia ego sum

et a²⁴ meipso facio nihil sed sicut docuit me Pater

²⁴ a Li449 Rusch Weber] om. Li449@

hec loquor.

Numérotation du verset Io. 8,29

Et qui me²⁵ misit

²⁵ me Li449 Rusch Weber] om. Li449@

mecum est non reliquit

solum

quia ego²⁶ que placita sunt ei facio semper.

²⁶ ego Rusch Weber] om. Li449@ Li449

Numérotation du verset Io. 8,30

Hec illo loquente multi crediderunt

in eum.

Numérotation du verset Io. 8,31

Dicebat ergo Iesus ad eos qui crediderunt ei Iudeos:

Si vos manseritis

in sermone meo

vere discipuli mei eritis

Numérotation du verset Io. 8,32

et cognoscetis

veritatem

et veritas

liberabit vos.

Numérotation du verset Io. 8,33

Responderunt ei²⁷:

²⁷ ei Rusch Weber ] + Iudei Li449@ Li449

Semen Abrahe sumus

et nemini servivimus umquam.

Quomodo tu dicis liberi eritis?

Numérotation du verset Io. 8,34

Respondit eis Iesus:

Amen amen dico vobis,

quia omnis qui facit peccatum

servus est peccati.

Numérotation du verset Io. 8,35

Servus

autem non manet

in domo

in eternum. Filius autem²⁸ manet in eternum.

²⁸ autem Li449@ Rusch] om. Li449 Weber

Numérotation du verset Io. 8,36

Si ergo Filius vos liberaverit

vere liberi eritis.

Numérotation du verset Io. 8,37

Scio

quia filii Abrahe estis

sed queritis me interficere

quia sermo meus

non capit in vobis.

Numérotation du verset Io. 8,38

Ego quod vidi apud Patrem loquor

et vos me²⁹ vidistis apud Patrem vestrum facitis.

²⁹ me Rusch ] quod Li449@ Li449, quae Weber

Numérotation du verset Io. 8,39

Responderunt et dixerunt ei:

Pater noster Abraham est.

Dicit eis Iesus: Si filii Abrahe estis opera Abrahe

facite.

Numérotation du verset Io. 8,40

Nunc autem

queritis me interficere

hominem qui veritatem vobis³⁰ locutus sum quam audivi a Deo. Hoc Abraham non fecit.

³⁰ vobis Rusch Weber] om. Li449@ Li449

Numérotation du verset Io. 8,41

Vos facitis opera patris vestri.

Dixerunt itaque ei:

Nos ex fornicatione non sumus nati. Unum patrem habemus Deum³¹.

³¹ Deum Li449 Rusch Weber] om. Li449@

Numérotation du verset Io. 8,42

Dixit ergo

eis Iesus: Si Deus pater vester esset diligeretis utique me. Ego enim ex Deo processi

et veni,

neque enim a meipso veni sed ille me misit.

Numérotation du verset Io. 8,43

Quare loquelam meam non cognoscitis?

Quia non potestis

audire

sermonem meum.

Numérotation du verset Io. 8,44

Vos ex patre diabolo estis

et desideria patris vestri vultis facere^d.

⁰ Cf. Sap. 2, 24.

Ille homicida

erat ab initio

et in veritate

non stetit

quia non est veritas³² in eo.

³² non est - veritas Li449 Rusch Weber ] inv. Li449@

Cum loquitur mendacium ex propriis loquitur

quia mendax est et pater eius.

Numérotation du verset Io. 8,45

Ego autem si³³ veritatem dico

³³ si Rusch ] quia Li449@ Li449 Weber

non creditis mihi.

Numérotation du verset Io. 8,46

Quis ex vobis

arguet³⁴ me de peccato

³⁴ arguet Li449@ Rusch ] arguit Weber

si veritatem dico quare vos non creditis mihi?

Numérotation du verset Io. 8,47

Qui ex Deo est³⁵

³⁵ ex Deo - est Li449@ Rusch ] inv. Li449 Weber

verba Dei audit,

propterea

vos non auditis, quia ex Deo non estis.

Numérotation du verset Io. 8,48

Responderunt igitur³⁶ Iudei et dixerunt ei³⁷: Nonne bene dicimus

³⁶ igitur Rusch Weber ] ergo Li449@ Li449 |

³⁷ ei Rusch Weber] om. Li449@ Li449 |

nos quia Samaritanus es tu

et demonium habes?

Numérotation du verset Io. 8,49

Respondit Iesus:

Ego demonium non habeo

sed honorifico Patrem meum

et vos inhonorastis³⁸ me.

³⁸ inhonorastis Li449@ Rusch ] inhonoratis Weber

Numérotation du verset Io. 8,50

Ego autem non quero gloriam meam³⁹.

³⁹ non quero - gloriam meam Rusch Weber ] inv. Li449@ Li449

Est qui

querat⁴⁰ et iudicat.

⁴⁰ querat Li449@ Li449 Rusch ] querit Weber

Numérotation du verset Io. 8,51

Amen amen dico vobis,

si quis sermonem meum servaverit mortem non videbit

in eternum.

Numérotation du verset Io. 8,52

Dixerunt ergo Iudei: Nunc cognovimus

quia demonium habes. Abraham mortuus est et prophete

et tu dicis: Si quis sermonem meum servaverit non gustabit mortem⁴¹ in eternum?

⁴¹ non gustabit - mortem Rusch Weber ] inv. Li449@ Li449

Numérotation du verset Io. 8,53

Numquid tu maior es patre nostro Abraham

qui mortuus est et prophete mortui sunt quem teipsum facis?

Numérotation du verset Io. 8,54

Respondit Iesus:

Si ego glorifico

meipsum, gloria mea⁴² nihil est. Est Pater meus

⁴² mea Li449 Rusch Weber ] iter. Li449@

qui glorificat me

quem vos dicitis quia Deus noster est

Numérotation du verset Io. 8,55

et non cognovistis eum.

Ego autem novi eum et si dixero

quia non scio eum

ero similis vobis mendax.

Sed scio eum et sermonem eius⁴³ servo.

⁴³ sermonem eius Li449 Rusch Weber ] om. Li449@

Numérotation du verset Io. 8,56

Abraham

pater vester exultavit

ut videret

diem meum.

Vidit⁴⁴ et gavisus est.

⁴⁴ vidit Li449@ Li449 Ω^S CorS1 (al. non hab. ET VIDIT ) Rusch Clementina ] et praem. CorS1 (G’) Wordsworth Weber

Numérotation du verset Io. 8,57

Dixerunt ergo Iudei

ad eum: Quinquaginta annos nondum habes et Abraham vidisti?

Numérotation du verset Io. 8,58

Dixit⁴⁵ eis Iesus:

⁴⁵ Dixit Rusch Weber ] + ergo Li449@ Li449

Amen amen dico vobis, antequam Abraham fieret

ego sum.

Numérotation du verset Io. 8,59

Tulerunt ergo⁴⁶ lapides

⁴⁶ ergo Rusch Weber] om. Li449@ Li449

ut iacerent in eum.

Iesus autem

abscondit se

et exivit de templo.

Capitulum 8

Numérotation du verset Io. 8,

^prol.| [Io. 8, 1-11 legitur Quadragesimae 3 sabbato; cf. Ordinarium OP 627]

^marg.| {CIO8d1.1} ALCUINUS. − Dominus maxime circa suam passionem¹, hanc sibi effecerat consuetudinem, ut in die quidem in templo, quod erat Hierosolymis, verbum Dei predicaret, signa et miracula ostenderet; sero autem² revertebatur in Bethaniam, ubi apud sorores Lazari hospitabatur; et mane iterum ad simile opus revertebatur. igitur secundum hunc morem, cum in ultimo die scenopegie tota die in templo predicasset, vespere perrexit in montem Oliveti.
Et hoc est quod dicitur : :^A

^A ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

¹ suam passionem] inv. Li449

² autem] om. Li449

Numérotation du verset Io. 8,1

Iesus autem perrexit in montem Oliveti.

^marg.| {CIO8d1.2} AUGUSTINUS. ³ − [b] Ubi enim decebat docere Christum nisi in monte Oliveti? [a] In monte unguenti, in monte chrismatis. [c] Christi enim nomen a chrismate dictum est. Chrisma autem grece, latine unctio nominatur. Ideo autem nos unxit, quia luctatores contra diabolum fecit.^a ^B

^a ¶Fons : Augustinus Hipponensis , , tract. 33, § 3.2-6, CCSL 36, p. 307 : «Inde Iesus perexit in montem, in montem autem Oliueti, in montem fructuosum, [a] in montem unguenti, in montem chrismatis. [b] Vbi enim decebat docere Christum, nisi in monte Oliueti? [c] Christi enim nomen a chrismate dictum est : χρίσμα autem graece, latine unctio nuncupatur. Ideo autem nos unxit, quia luctatores contra diabolum fecit». [FG2018]

^B ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

³ Augustinus La88 Li449 ] + In Ioannem Ed1953

^marg.| {CIO8d1.3} ALCUINUS. − Unctio enim⁴ olei fessis et dolentibus membris solet afferre levamen. mons etiam⁵ olivarum sublimitatem Dominice pietatis designat quia⁶ oleos grece misericordia eleos dicitur (nota editoris) grece⁷, latine misericordia. natura quoque olei mysterio aptissime congruit superfertur enim omnibus liquoribus; et sicut ait Psalmista^b : « Miserationes eius super omnia opera eius ».
Sequitur :

^b Ps. 144, 9.

⁴ enim] etenim Li449

⁵ etiam] et Li449

⁶ quia] om. Li449

⁷ misericordia] om. hom. Li449

Numérotation du verset Io. 8,2

Et diluculo iterum venit in templum,

^marg.| ut scilicet misericordiam cum incipiente⁸ Novi Testamenti lumine fidelibus, in templo videlicet suo, pandendam prebendamque signaret. quod enim diluculo redibat, exortum nove gratie designat.^C

^C ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

⁸ incipiente] insipiente Li449

^marg.| {CIO8d1.4} BEDA. − Significatur autem quod postquam per gratiam cepit inhabitare in templo suo, id est in Ecclesia, ex omnibus gentibus crediderunt in eum.
Unde sequitur : ^D

^D ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

Et omnis populus veniebat ad eum et sedens docebat eos.

^marg.| {CIO8d1.5} ALCUINUS. − Sessio humilitatem incarnationis insinuat. sedente ergo Domino, ad eum venit populus quia postquam per susceptam humanitatem visibilis apparuit, ceperunt eum multi audire, et in eum credere, quem per humanitatem sibi proximum meminerant. mansuetis autem et simplicibus sermonem Domini admirantibus, scribe et Pharisei interrogant, non ut discant, sed ut veritati laqueos nectant.
Unde sequitur : ^E

^E ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

Numérotation du verset Io. 8,3

Adducunt autem scribe et Pharisei mulierem in adulterio deprehensam et statuerunt eam in medio,

Numérotation du verset Io. 8,4

et dixerunt⁹ ei magister, hec mulier deprehensa est modo¹⁰ in adulterio.

⁹ dixerunt @Li449 ] dixit Li449

¹⁰ deprehensa est-modo] inv. @Li449 Li449

^marg.| {CIO8d1.6} AUGUSTINUS. ¹¹ − [a] Animadverterant¹² enim eum nimium esse mitem de illo quippe fuerat ante predictum^c : « Procede et regna propter veritatem et mansuetudinem et iustitiam ». Ergo attulit veritatem ut doctor, mansuetudinem ut liberator, iustitiam ut cognitor. Cum loqueretur, veritas agnoscebatur; cum adversus inimicos non moveretur¹³, mansuetudo laudabatur; in tertio ergo, iustitia scilicet, scandalum posuerunt. [c] Dixerunt enim apud seipsos si eam dimitti censuerit, iustitiam non tenebit : [b] lex enim quod iniustum erat, iubere non poterat.
Et ideo legem inducunt dicentes :

^c Ps. 44, 5.

¹¹ Augustinus La88 Li449 Ed1953

¹² Animadverterant Li449 Ed1953 ] animadvertant La88

¹³ moveretur] moneretur Li449

Numérotation du verset Io. 8,5

In lege autem Moyses mandavit nobis huiusmodi lapidare¹⁴.

¹⁴ lapidare] tu ergo quid dicis + Weber @Li449

^marg.| [d] Ut autem mansuetudinem non perdat, in qua iam populis amabilis factus est, eam dimitti debere dicturus est. Unde eius sententiam requirunt dicentes : Tu ergo quid dicis? Hinc¹⁵ nos inveniemus ad accusandum occasionem, et reum faciemus tamquam legis prevaricatorem.
Unde evangelista subdit :

¹⁵ hinc] hic Li449

Numérotation du verset Io. 8,6

Hec¹⁶ autem dicebant temptantes eum, ut possent accusare¹⁷.

¹⁶ Hec] hoc @Li449 Li449

¹⁷ accusare] eum Weber @Li449, eum praem. Li449

^marg.| Sed Dominus in respondendo et iustitiam servaturus est, et a mansuetudine non recessurus.^F

^F ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

Sequitur enim :

Iesus autem inclinans se deorsum, digito scribebat¹⁸ in terra. ^d

^d ¶Fons : Augustinus Hipponensis , , tract. 33, § 4.13-44, CCSL 36, p. 307-308 : «[a] Animaduerterunt eum nimium esse mitem, nimium esse mansuetum; de illo quippe fuerat ante praedictum : Accingere gladio tuo circa femur tuum, potentissime; specie tua et pulcritudine tua intende, prospere procede, et regna propter ueritatem et mansuetudinem et iustitiam. Ergo adtulit ueritatem ut doctor, mansuetudinem ut liberator, iustitiam ut cognitor. Propter haec eum esse regnaturum in Spiritu sancto propheta praedixerat. Cum loqueretur, ueritas agnoscebatur; cum aduersus inimicos non moueretur, mansuetudo laudabatur. Cum ergo de duobus istis, id est de ueritate et mansuetudine eius, inimici liuore et inuidia torquerentur. in tertio, id est iustitia, scandalum posuerunt. Quare? Quia lex iusserat adulteres lapidari; [b] et utique lex quod iniustum erat iubere non poterat; si quis aliud diceret quam lex iusserat, iniustus deprehenderetur. [c] Dixerunt ergo apud semetipsos : Verax putatur, mansuetus uidetur; de iustitia illi quaerenda calumnia est; offeramus ei mulierem in adulterio deprehensam, dicamus quid de illa in lege praeceptum sit : si eam iusserit lapidari, mansuetudinem non habebit; si eam dimitti censuerit, iustitiam non tenebit. [d] Vt autem mansuetudinem, inquiunt, non perdat, in qua iam populis amabilis factus est, sine dubio eam dimitti debere dicturus est. Hinc nos inuenimus accusandi occasionem, et reum facimus tamquam legis praeuaricatorem, dicentes ei : Hostis es legis, contra Moysen respondes, immo contra eum qui per Moysen legem dedit; reus es mortis, cum illa et tu ipse lapidandus. Posset his uerbis atque his sententiis inflammari inuidia, feruere accusatio, flagitari damnatio. Sed cui hoc? Peruersitas rectitudini, falsitas ueritati, corruptum cor cordi recto, stultitia sapientiae. Quando illi laqueos praepararent, in quos non prius ipsi caput inicerent? Ecce Dominus in respondendo et iustitiam seruaturus est, et a mansuetudine non recessurus». [FG2018]

¹⁸ digito scribebat @Li449 ] inv. Li449

^marg.| {CIO8d1.7} AUGUSTINUS. De consensu evangelistarum. − Tamquam illos tales in terra scribendos significaret, non in celo, ubi monuit discipulos ut se scriptos esse gauderent; aut quod se humiliando, quod capitis inclinatione monstrabat, signa in terra faceret; aut quod¹⁹ iam tempus esset ut in terra que fructum daret, non in lapide sterili, sicut antea, lex eius conscriberetur.^e ^G

^e ¶Fons : Augustinus Hipponensis , , lib. 4, c. 10, § 17, p. 411.20-412.4 : «Rursus illuc de oliueti monte regredientem quae et quanta narrat locutum post ueniam illi adulterae datam, quae uelut lapidanda illi oblata a temtatoribus fuerat, quando digito scribebat in terra, tamquam illos tales in terra scribendos significaret et non in caelo, ubi monuit discipulos se scriptos esse gauderent, aut quod se humilando, quod capitis inclinatione monstrabat, signa in terra faceret, aut quod iam tempus esset, ut in terra, quae fructum daret, non in lapide sterili, sicut antea, lex eius conscriberetur». [FG2015]

^G ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

¹⁹ quod] om. Li449

^marg.| {CIO8d1.8} ALCUINUS. − Per terram enim cor humanum ostenditur, quod bonarum vel malarum actionum solet reddere fructus; per digitum autem, qui articulorum compositione flexibilis est, sublimitas discretionis exprimitur. nos ergo instruit, ut cum qualibet²⁰ mala proximorum conspicimus, non statim ea temere damnemus; sed prius ad conscientiam cordis humiliter reversi, digito discretionis ea sollicite disquiramus.^H

^H ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

²⁰ qualibet] quelibet Li449

^marg.| {CIO8d1.9} BEDA. − Quantum etiam ad historiam pertinet, per hoc quod digito scripsit in terra, illum se fore monstravit qui quondam legem in lapide scripsit.
Sequitur :

Numérotation du verset Io. 8,7

Cum autem perseverarent interrogantes eum, erexit se²¹.

²¹ se] et dixit ( om. Li449 ) eis (illis @Li449 ) qui sine peccato est vestrum primus in illam lapidem mittat Weber @Li449 Li449

^marg.| {CIO8d1.10} AUGUSTINUS. ²² − Non dixit : Non lapidetur, ne contra legem dicere videretur. Absit autem ut diceret : Lapidetur. “Venit enim non perdere quod invenerat, sed querere quod perierat”^f. Quid ergo respondit? Q ui sine peccato est vestrum, primus in illam lapidem mittat . Hec vox iustitie est²³. Puniatur peccatrix, sed non a peccatoribus; impleatur lex, sed non a prevaricatoribus legis.^g ^I

^f Cf. Lc. 19, 10.

^g ¶Fons : Augustinus Hipponensis , , tract. 33, § 5.3-32, CCSL 36, p. 308-309 : «Non dixit : Non lapidetur ! ne contra legem dicere uideretur. Absit autem ut diceret : Lapidetur ! uenit enim non perdere quod inuenerat, sed quaerere quod perierat. Quid ergo respondit? Videte quam plenum sit iustitia, plenum mansuetudine et ueritate ! Qui sine peccato est uestrum , inquit, prior in illam lapidem mittat . [...] Haec uox iustitiae est : Puniatur peccatrix, sed non a peccatoribus; impleatur lex, sed non a praeuaricatoribus legis». [FG2018]

^I ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

²² Augustinus La88 Li449 ] + In Ioannem Ed1953

²³ est] om. Li449

^marg.| {CIO8d1.11} GREGORIUS. Moralium ²⁴. − Qui enim prius semetipsum non iudicat, quid in alio²⁵ rectum iudicet ignorat. Et si novit etiam per auditum recte tamen aliena merita iudicare non valet, cui conscientia innocentie proprie nullam iudicii regulam prebet.^h ^J

^h Gregorius Magnus , lib. 14 § 29, CCSL 143A, lin. 26 sqq. : «Qui enim semetipsum prius non iudicat quid in alio rectum iudicet ignorat. Et si novit fortasse per auditum quod rectum iudicare debeat, recte tamen aliena merita judicare non ualet, cui conscientia innocentiae propriae nullam iudicii regulam praebet». <ex quo> = Alulfus sancti Martini Tornacensis , , pars III : Expositio Novi Testamenti, exp. Euang. sec. Ioannem, c. 16, PL 73, 1246.75. [MM2020]

^J ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

²⁴ Moralium] xiiii praem. Li449

²⁵ alio] alium Li449

^marg.| {CIO8d1.12} AUGUSTINUS. ²⁶ − Cum ergo eos telo iustitie percussisset, nec dignatus est cadentes attendere; sed avertit ab eis obtutum.ⁱ ^K
Unde sequitur :

ⁱ ¶Fons : Augustinus Hipponensis , , tract. 33, § 5.36-38, CCSL 36, p. 309 : «Relicti sunt duo, misera et misericordia. Dominus autem cum eos illo telo iustitiae percussisset, nec dignatus est cadentes adtendere, sed auerso ab eis obtutu, rursum digito scribebat in terra». [FG2018]

^K ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

²⁶ Augustinus La88 Li449 Ed1953

Numérotation du verset Io. 8,8

Et iterum se inclinans scribebat²⁷ in terra.

²⁷ scribebat @Li449 ] om. Li449

^marg.| {CIO8d1.13} ALCUINUS. − Potest etiam intelligi fecisse hoc Dominus iuxta consuetudinem, ut quasi aliquid agens, vultu intendens in aliud, liberam eis exeundi facultatem daret. In hoc etiam figurate admonet, ut et²⁸ priusquam peccantem fratrem corripiamus, et post adhibitam²⁹ correctionem, diligenter perpendamus utrum ipsis peccatis, de quibus alium castigamus, aut etiam³⁰* aliis obnoxii simus.^L ^j

^j ¶Fons : <revera> Anselmus Laudunensis, (Io. 8:7-8), CCCM 267, p. 146.68-147.84 : « Potest intelligi fecisse hoc Dominus iuxta morem consuetudinis, ut quasi aliud agens, uultu alio intendens liberam eis exeundi facultatem daret, quos sua responsione percussos et in ruborem actos citius exituros quam plura interrogaturos esse cernebat. Nec dignabatur illos cadentes respicere sed uultu ab eis auerso rursus digito SCRIBEBAT IN TERRA. Mistice: Quod IN TERRA SCRIBEBAT exigebat quod eum, quem legis custodem uidebant, iam legis latorem intelligerent, quia digito Dei lex scripta est, sed propter duros in lapide scripta est. Nunc iam Dominus in terra scribit, quia fructum quaerit. Quasi dicat: Praeuaricatores legis, legem implete; iam scribo in terra, non in lapide. In hoc quod et ante datam sententiam et post datam INCLINANS SE SCRIBEBAT IN TERRA figurate admonet, ut et priusquam peccantem fratrem corripiamus et post adhibitam correctionem diligenter perpendamus utrum ipsis peccatis, de quibus alium castigamus, an etiam aliis obnoxii simus ». [MM2024]

^L ¶Codd. : La88 Li449 Mt366 Ed1953 {FG2023}* {MM2024}

²⁸ et] om. Mt366

²⁹ adhibitam] inhibitam Li449

³⁰ etiam] om. Ed1953

^marg.| {CIO8d1.14} AUGUSTINUS. ³¹ − Sic igitur illi voce iustitie tamquam telo percussi sese³² inspicientes³³, unus post unum omnes recesserunt. ^M ^k
Et hoc est quod subditur :

^k ¶Fons : Augustinus Hipponensis , , tract. 33, § 5.32-35, CCSL 36, p. 309 : «Haec uox omnino iustitiae est; qua iustitia illi tamquam trabali telo percussi, sese inspicientes et reos inuenientes, unus post unum omnes recesserunt». [FG2018]

^M ¶Codd. : La88 (192va) Li449 (85rb) Mt366 T46 (242vb) Ed1475A Ed1611 Ed1876 Ed1953 {MM2020}

³¹ Augustinus La88 Li449 Ed1953

³² percussi sese] percussisse Ed1611

³³ inspicientes] + et reos (eos La88) invenientes T46 Ed1475A Ed1611 Ed1876 Ed1953

Numérotation du verset Io. 8,9

Audientes autem hec, unus post alium exibant, incipientes a senioribus³⁴.

³⁴ exibant incipientes a senioribus] etc. T46

^marg.| {CIO8d1.15} GLOSSA<TOR>. − Qui forte magis rei erant vel magis suas culpas ³⁵ cognoscebant.^N ^l

^l ¶Fons : Nullus dehinc inventus nisi verissimiliter Glossator ipse, Thomas de Aquino.. <Non hab.> Glossa ordinaria (Gloss-e); LLT; Hugo de Sancto Caro, [MM2020]

^N ¶Codd. : La88 (192va) Li449 (85rb) Mt366 T46 (242vb) Ed1475A Ed1611 Ed1876 Ed1953 {FG2018} {MM2018} {MM2020}

³⁵ suas c.] inv. Ed1611 Ed1876 Ed1953

^marg.| {CIO8d1.16} AUGUSTINUS. ³⁶ − [a] Relicti autem sunt³⁷* duo : miseria et misericordia³⁸.
Nam sequitur :

³⁶ Augustinus La88 Li449 Ed1953

³⁷ autem sunt] inv. Ed1953

³⁸ misericordia] + scilicet Mt366

Et remansit solus Iesus et mulier in medio stans.

^marg.| [c] Credo, territa est³⁹* illa mulier, ab illo se puniendam sperabat in quo peccatum inveniri non poterat. Ille autem, qui adversarios eius repulerat lingua iustitie, levans in illam oculos mansuetudinis, interrogavit eam.
Unde sequitur :

³⁹ territa] est + Li449

Numérotation du verset Io. 8,10

Erigens autem se⁴⁰* Iesus, dixit ei : Mulier, ubi sunt qui te accusabant? Nemo te condemnavit?

⁴⁰ autem se] inv. Ed1953

Numérotation du verset Io. 8,11

Que dixit : Nemo, Domine.

^marg.| [b] Audivimus supra vocem iustitie audiamus nunc mansuetudinis.
[d] Nam sequitur :

Dixit ei Iesus : Nec ego te condemno⁴¹,

⁴¹ condemno Mt366 Ed1953 ] condemnabo @ (Li449 Mt366) , condēp. Li449

^marg.| a quo te forte condemnari timuisti, quia in me peccatum non invenisti. Quid est Domine? Faves ergo peccatis? Non plane. Attende quod sequitur :

Vade, et iam⁴²* amplius noli peccare.

⁴² iam @(Li449 Mt366) Li449 Mt366] om. Ed1953

^marg.| Ergo et Dominus damnavit sed peccatum, non hominem. Nam si peccatorum actor⁴³* esset, diceret: ‘Vade⁴⁴*, vive ut vis; de mea liberatione esto secura; ego te quantumcumque peccaveris, etiam a gehenna et inferni tortoribus liberabo’. Non hoc dixit. [e] Intendant ergo qui amant in Domino mansuetudinem et timeant veritatem. Etenim^m : « Dulcis et rectus Dominus ».ⁿ ^O

^m Ps. 24, 8.

ⁿ ¶Fons : [a] Augustinus Hipponensis , , tract. 33, § 5.35, CCSL 36, p. 309 : «Relicti sunt duo, misera et misericordia». Augustinus Hipponensis , , tract. 33, § 6.3-22, CCSL 36, p. 309 : «Relicta autem sola illa muliere, omnibusque abeuntibus, leuauit oculos suos ad mulierem. [b] Audiuimus uocem iustitiae, audiamus et mansuetudinis. Plus enim, [c] credo, territa erat illa mulier cum audisset a Domino dictum : Qui sine peccato est uestrum, prior in illam lapidem mittat. Illi ergo adtendentes se, et abscessu ipso confessi de se, reliquerant mulierem cum grandi peccato, ei qui erat sine peccato. Et quia illa hoc audierat : Qui sine peccato est, prior in illam lapidem mittat, ab illo se sperabat puniendam, in quo peccatum inueniri non poterat. Ille autem qui aduersarios eius repulerat lingua iustitiae, leuans in eam oculos mansuetudinis, interrogauit eam : Nemo te condemnauit? Respondit illa : Domine, nemo. [d] Et ille : Nec ego te condemnabo , a quo te forte damnari timuisti, quia in me peccatum non inuenisti. Nec ego te damnabo. Quid est Domine? Faues ergo peccatis? Non plane ita. Adtende quod sequitur : Vade, deinceps iam noli peccare. Ergo et Dominus damnauit, sed peccatum, non hominem. Nam si peccatorum fautor esset, diceret : Nec ego te damnabo; uade, uiue ut uis; de mea liberatione esto secura; ego quantumcumque peccaueris, te ab omni poena etiam gehennae et inferni tortoribus liberabo. Non hoc dixit». [e] Augustinus Hipponensis , , tract. 33, § 7.1-2, CCSL 36, p. 309 : «Intendant ergo qui amant in Domino mansuetudinem et timeant ueritatem. Etenim dulcis et rectus Dominus». [FG2018]

^O ¶Codd. : Li449 Mt366 Ed1953 {FG2023} {MM2024}

⁴³ actor Li449 ] auctor Ed1953

⁴⁴ vade] + et Ed1953

Numérotation du verset Io. 8,
distinctio 2

^prol.| [Io. 8, 12-20 legitur Quadragesimae 4 feria sabbato; cf. Ordinarium OP 634]

^marg.| {CIO8d2.1} ALCUINUS. − Quia mulierem absolvit⁴⁵ a crimine ne aliqui dubitarent an ille quem videbant verum hominem, posset peccata dimittere, dignatur ipse apertius sue divinitatis⁴⁶ potentiam demonstrare.^P

^P ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2021}

⁴⁵ absolverat Li449

⁴⁶ sue divinitatis Li449

^prol.| Unde dicitur :

Numérotation du verset Io. 8,12

Iterum ergo locutus est eis Iesus⁴⁷ dicens : Ego sum lux mundi.

⁴⁷ Iesus] om. Ed1953

^marg.| {CIO8d2.2} BEDA. − Ubi advertendum est, quia non ait ego sum lux angelorum vel celi, sed lux mundi, id est hominum⁴⁸ in tenebris commorantium secundum illud^o : « Illuminare his qui in tenebris et in umbra mortis sedent ».^Q

^o Lc. 1, 79.

^Q ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

⁴⁸ hominum] hominem Li449

^marg.| {CIO8d2.3} CHRYSOSTOMUS. ⁴⁹ {hom.51} . − Vel aliter. Quia superius Galileam ei afferebant, et quasi de quodam prophetarum, de eo dubitabant, voluit⁵⁰ ostendere quoniam non unus prophetarum est, sed Dominator orbis terrarum. Unde dicitur : Iterum ⁵¹ locutus est eis Iesus dicens : Ego sum lux mundi, non Galilee, neque Palestine, neque Iudee.^R

^R ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

⁴⁹ Chrysostomus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

⁵⁰ voluit] volens Li449

⁵¹ iterum] ergo + @Li449 Li449

^marg.| {CIO8d2.4} AUGUSTINUS. ⁵² − Manichei solem istum oculis carnis visibilem Christum Dominum esse⁵³ putaverunt; sed Ecclesia catholica improbat tale commentum non est enim⁵⁴ Dominus Christus sol factus, sed per quem sol factus est^p : « omnia enim per ipsum facta sunt », et propter nos sub sole factum est lumen quod fecit solem. Carnis nube tegitur non ut obscuretur sed ut temperetur. Loquens ergo per nubem carnis lumen indeficiens, lumen sapientie ait hominibus : Ego sum lux mundi .^q ^S

^p Io. 1, 3.

^q ¶Fons : Augustinus Hipponensis , , tract. 34, § 2.7-21, § 4.39-41, § 5.1-1, CCSL 36, p. 311-313 : «[§ 2] Manichaei solem istum oculis carnis uisibilem expositum et publicum non tantum hominibus, sed etiam pecoribus ad uidendum, Christum Dominum esse putauerunt. Sed catholicae ecclesiae recta fides improbat tale commentum, et diabolicam doctrinam esse cognoscit; nec solum agnoscit credendo, sed in quibus potest conuincit etiam disputando. Improbemus itaque huiusmodi errorem, quem sancta ab initio anathematizauit ecclesia. Non arbitremur Dominum Iesum Christum hunc esse solem quem uidemus oriri ab oriente, occidere in occidente, cuius cursui nox succedit, cuius radii nube obumbrantur, qui certa de loco in locum motione commigrat; non est hoc Dominus Christus. Non est Dominus Christus sol factus, sed per quem sol factus est. Omnia enim per ipsum facta sunt, et sine ipso factum est nihil [...]. [§ 4] Per hoc lumen factum est solis lumen; et lumen quod fecit solem, sub quo fecit et nos, factum est sub sole propter nos. Factum est, inquam, propter nos sub sole lumen quod fecit solem. Noli contemnere nubem carnis : nube tegitur, non ut obscuretur, sed ut temperetur. [§ 5] Loquens ergo per nubem carnis lumen indeficiens, lumen sapientiae, ait hominibus : Ego sum lux mundi». [FG2018]

^S ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

⁵² Augustinus La88 Li449 ] + In Ioannem Ed1953

⁵³ Dominum esse] inv. Li449

⁵⁴ est enim] inv. Li449

^marg.| {CIO8d2.5} THEOPHYLACTUS. − Uteris autem adversus Nestorium hoc presenti sermone. Non enim ait ‘quoniam in me est lux mundi’ sed : ego sum lux mundi. I pse namque qui homo videbatur idem et Filius Dei et lux mundi erat, non, sicut nugabatur Nestorius, in simplici homine Dei Filius habitabat.^r ^T

^r ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Ioannis (Io. 8, 12), PG 124, 9D1–12A4 : « Χρήσῃ δὲ κατὰ Νεστορίου καὶ τῷ παρόντι ῥητῷ. Οὐ γὰρ εἶπεν, ὅτι Ἐν ἐμοὶ ἔστι τὸ φῶς τοῦ κόσμου, ἀλλ’ “Ἐγώ εἰμι τὸ φῶς τοῦ κόσμου”. Αὐτὸς γὰρ ὁ φαινόμενος ἄνθρωπος, ὁ αὐτὸς ἦν καὶ Υἱὸς τοῦ Θεοῦ, καὶ φῶς τοῦ κόσμου· οὐχ ὥσπερ Νεστόριος ἐλήρει, ὅτι ἐν τῷ ἀνθρώπῳ τῷ ψιλῷ κατῴκει ὁ Υἱὸς τοῦ Θεοῦ, ἄπαγε! εἷς γάρ, ὥσπερ εἴρηται, ἦν ὁ τῆς Μαρίας καὶ τοῦ Θεοῦ Υἱός». [CGC2014] [transcr. MM2024]

^T ¶Codd. : Li449 Mt366 Ed1953 {FG2023} {MM2024}

^marg.| {CIO8d2.6} AUGUSTINUS. ⁵⁵ − [a] Abstulit autem te ab oculis carnis, et revocavit ad oculos cordis in hoc quod subdit :

⁵⁵ Augustinus La88 Li449 Ed1953

Qui sequitur me, non ambulat in tenebris sed habebit lumen vite.

^marg.| Non enim sufficit dicere : habebit lumen , sed addidit : Vite . Hec verba Domini cum verbis Psalmi^sconcordant : « In lumine tuo videbimus lumen, quoniam apud te est fons vite ». In istis usibus corporalibus aliud est lumen, et ⁵⁶ aliud fons fontem fauces querunt, lumen oculi. Apud Deum, quod lumen est, hoc est fons. Qui tibi lucet ut videas, ipse tibi manat ut bibas. [c] Quod promisit, futuri temporis verbo⁵⁷ posuit; in eo quod facere debemus, presens tempus posuit. Qui sequitur , inquit, habebit . Modo per fidem, post habebit per speciem. [b] Sequere istum solem visibilem si ipse tendis⁵⁸ ad occidentem, quo et ille tendit; et si nolueris tu illum⁵⁹ deserere, ipse te deseret in occasu. Deus tuus ubique est totus si non ab illo facies casum, numquam a te ille faciet occasum. [d] Tenebre satis metuende sunt morum non oculorum, et si oculorum, non exteriorum sed interiorum, unde discernitur non album et⁶⁰ nigrum, sed iustum et iniustum.^t ^U

^s Ps. 35, 10.

^t ¶Fons : [a] Augustinus Hipponensis , , tract. 34, § 5.4-16, CCSL 36, p. 313 : « Quomodo te abstulit ab oculis carnis, et reuocauit ad oculos cordis? Non enim sufficit dicere : Qui me sequitur, non ambulabit in tenebris, sed habebit lumen ; addidit enim : uitae ; Sicut ibi dictum est : Quoniam apud te Fonsuitae. Videte itaque, fratres mei, quomodo uerba Domini cum illius psalmi ueritate concordant; et ibi lumen positum est cum fonte uitae, et a Domino dictum est lumen uitae. In istis autem usibus corporalibus aliud est lumen, aliud fons fontem fauces quaerunt, lumen oculi; quando sitimus quaerimus fontem; quando in tenebris sumus, quaerimus lumen; et si forte nocte sitiamus, lumen accendimus ut ad fontem ueniamus. Non sic apud Deum : quod lumen est, hoc est Fons; qui tibi lucet ut uideas, ipse tibi manat ut bibas». [b] Augustinus Hipponensis , , tract. 34, § 6.3-17, CCSL 36, p. 313-314 : «Sequere istum solem, uideamus si non ambulabis in tenebris. Ecce oriundo exit ad te; ille cursu suo ad occidentem pergit; tibi forte ad orientem profectio est; nisi tu in contrariam partem pergas, non qua ille tendit, sequendo eum profecto errabis, et pro oriente occidentem tenebis. Tu eum in terra si sequaris, errabis; nauta si eum in mari sequatur, errabit. Postremo uidetur tibi sequendum esse solem, et tendis etiam ipse ad occidentem, quo et ille tendit; uideamus cum occiderit, si non ambulabis in tenebris. Vide quemadmodum etsi nolueris eum tu deserere, ipse te deseret, seruitutis suae necessitate peragens diem. Dominus autem noster Iesus Christus interim et cum per carnis nubem non omnibus apparebat, per sapientiae potest atem omnia tenebat. Deus tuus ubique totus est; si non ab illo facias casum, numquam a te ipse facit occasum». [c] Augustinus Hipponensis , , tract. 34, § 6.3-17, CCSL 36, p. 313-314 : «Quod promisit, futuri temporis uerbo posuit; non enim ait : habet; sed : habebit, inquit, lumen uitae. Nec ait tamen : qui sequetur me; sed : qui sequitur me. In eo quod facere debemus, praesens tempus posuit; quod autem promisit facientibus, futuri temporis uerbo significauit. Qui sequitur habebit . Modo sequitur, post habebit; modo sequitur per fidem, post habebit per speciem». [d] Augustinus Hipponensis , , tract. 35, § 1.7-10, CCSL 36, p. 317 : «Tenebrae metuendae sunt, morum, non oculorum; et si oculorum, non exteriorum, sed interiorum, unde discernitur non album et nigrum, sed iustum et iniustum». [FG2018]

^U ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

⁵⁶ et] om. Li449

⁵⁷ verbo] verbum Li449

⁵⁸ ipse tendis] inv. Li449

⁵⁹ illum] eum Li449

⁶⁰ et] non Li449

^marg.| {CIO8d2.7} CHRYSOSTOMUS.{hom.51} . − Intellectualiter enim dixit non ambulat in tenebris ; id est non manet in errore. hinc et Nicodemum laudat et ministros; et ipsos occulte insinuat dolos complicantes, qui in tenebris et errore sunt, sed lucem non superabunt.^V

^V ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2021}

Numérotation du verset Io. 8,
distinctio 3

^prol.| [Io. 8, 12-20 legitur Quadragesimae 4 feria sabbato; cf. Ordinarium OP 634]

^marg.| {CIO8d3.1} CHRYSOSTOMUS. ⁶¹ {hom.51} . − Quia Dominus dixerat^u : « Ego sum lux mundi » et « qui sequitur me, non ambulat in tenebris », Iudei hoc evertere voluerunt.^W
Unde dicitur :

^u Io. 8, 12.

^W ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2020}

⁶¹ Chrysostomus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

Numérotation du verset Io. 8,13

Dixerunt ergo ei Pharisei : Tu de te ipso testimonium perhibes et⁶² testimonium tuum non est verum.

⁶² et] om. Li449

^marg.| {CIO8d3.2} ALCUINUS. − Sic responderunt tamquam ipse Dominus solus sibi testimonium perhiberet, cum constet quod antequam in carne appareret, multos testes premisit, qui eius sacramenta predixerunt.^X

^X ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CIO8d3.3} CHRYSOSTOMUS.{hom.51} . − Dominus autem evertit quod dixerant.
Unde sequitur :

Numérotation du verset Io. 8,14

Respondit Iesus et dixit eis : Et si ego testimonium perhibeo de meipso, verum est testimonium meum.

^marg.| Hoc iuxta eorum suspicionem locutus est, hominem eum nudum estimantium. Et causam subiungit :

Quia scio unde venio et quo vado

^marg.| id est ex Deo sum et Deus, et Dei Filius. Non autem hoc dicit manifeste, quia semper humilia miscet altis. Deus autem ipse sibi fide dignus⁶³ est.^Y

^Y ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2020}

⁶³ dignus] testis + Li449

^marg.| {CIO8d3.4} AUGUSTINUS. ⁶⁴ − [e] Verum est enim testimonium luminis, sive se ostendat, sive alia. Locutus est propheta verum. Sed unde haberet⁶⁵ nisi de fonte veritatis hauriret? Ergo idoneus est Iesus qui sibi testimonium perhibeat. [c] Dicens autem : Quia scio unde venio ⁶⁶ et quo vado , Patrem volebat intelligi. Patri enim gloriam dabat Filius, a quo est missus. Quantum ergo debet homo glorificare eum a quo est creatus? [d] Non autem veniendo inde discessit, aut redeundo nos dereliquit. Non potest hoc fieri ab isto sole, qui quando pergit ad occidentem, deserit orientem. [b] Sicut autem sol iste et videntis faciem illustrat, et ceci; sed videt ille, ille non videt sic et sapientia Dei, verbum Dei, ubique presens est etiam ⁶⁷ infidelibus, sed quibus eam videant oculos non habent cordis. [a] Ut ergo Dominus inter fideles suos, et inimicos suos Iudeos, tamquam inter tenebras et lucem distingueret, subiungit :

⁶⁴ Augustinus La88 Li449 ] + In Ioannem Ed1953

⁶⁵ haberet] habetur Li449

⁶⁶ venio] veni Li449

⁶⁷ etiam] et Li449

Vos autem nescitis unde venio aut quo vado.

^marg.| [f] Isti ergo Iudei videbant hominem, nec credebant Deum.
Et ideo Dominus subdit :

Numérotation du verset Io. 8,15

Vos secundum carnem iudicatis,

^marg.| dum scilicet dicitis^v : « Tu de teipso testimonium perhibes et⁶⁸ testimonium tuum non est verum ».^w ^Z

^v Io. 8, 13.

^w ¶Fons : Augustinus Hipponensis , , tract. 35, § 4.15-41, CCSL 36, p. 319-320 : «[a] Sic et Dominus Christus et inter fideles suos, et inimicos Iudaeos, tamquam inter lucem et tenebras distinguebat; tamquam inter illos quos radio fidei perfundebat, et illos quorum clausos oculos circumfundebat. Nam etiam [b] sol iste et uidentis faciem illustrat, et caeci; ambo pariter stantes, et faciem ad solem habentes illustrantur in carne, sed non ambo illuminantur in acie; uidet ille, ille non uidet; ambobus sol praesens est, sed praesenti soli unus est absens. Sic et sapientia Dei, Verbum Dei, Dominus Iesus Christus ubique praesens est; quia ubique est ueritas, ubique est sapientia. Intellegit quis in oriente iustitiam; intellegit alius in occidente iustitiam; numquid alia est iustitia quam illa intellegit, alia quam iste? Separati sunt corpore, et in uno habent acies mentium suarum. Quam uideo iustitiam hic constitutus, si iustitia est, ipsam uidet iustus nescio quot mansionibus a me carne seiunctus, et in illius iustitiae luce coniunctus. Ergo testimonium sibi perhibet lux; aperit sanos oculos, et sibi ipsa testis est, ut cognoscatur lux. Sed quid agimus de infidelibus? numquid illis non est praesens? Est praesens et illis; sed quibus eam uideant, oculos non habent cordis. Audi de illis ex evangelio ipso prolatam sententiam : Et lux lucet in tenebris, et tenebrae eam non comprehenderunt. Ergo ait Dominus, et uerum ait : Etsi ego de me testimonium perhibeo, uerum est testimonium meum; [c] quia scio unde ueni, et quo uado. Patrem uolebat intellegi; Patri gloriam dabat Filius. Aequalis glorificat eum a quo est missus; quantum debet homo glorificare eum a quo est creatus?» [d] Augustinus Hipponensis , , tract. 35, § 5.3-6, CCSL 36, p. 320 : «Non enim ueniendo inde discessit, aut redeundo nos dereliquit. Quid miramini? Deus est. Non potest hoc fieri ab homine; non potest hoc fieri ab ipso sole. Quando pergit ad occidentem, deserit orientem, et donec oriturus redeat ad orientem, non est in oriente; Dominus autem noster Iesus Christus et uenit, et ibi est; et redit, et hic est». [e] Augustinus Hipponensis , , tract. 35, § 6.1-11, CCSL 36, p. 320 : «Ergo uerum est testimonium luminis, siue se ostendat, siue alia; quia sine lumine non potes uidere lumen, et sine lumine non potes uidere quodlibet aliud quod non est lumen. Si idoneum est lumen ad demonstranda ea quae non sunt lumina, numquid in se deficit? numquid se non aperit, sine quo alia patere non possunt? Locutus est propheta uerum; sed unde haberet, nisi de fonte ueritatis hauriret? Locutus est Iohannes uerum; sed unde locutus est, ipsum interroga : Nos omnes, inquit, de plenitudine eius accepimus. Ergo idoneus est Dominus noster Iesus Christus qui sibi perhibeat testimonium». [f] Augustinus Hipponensis , , tract. 36, § 3.1-9, CCSL 36, p. 324 : «Isti ergo Iudaei uidebant hominem, nec intellegebant nec credebant Deum; atque inter cetera audistis iam quemadmodum ei dixerint : Tu de te testimonium dicis; testimonium tuum non est uerum. Audistis etiam quid ille responderit, cum hesterno die lectum esset, et pro nostris uiribus disputatum. Hodie uerba eius haec lecta sunt : Vos secundum carnem iudicatis. Ideo, inquit, mihi dicitis; Tu de te testimonium dicis; testimonium tuum non est uerum, quia secundum carnem iudicatis; quia Deum non intellegitis, et hominem uidetis, et hominem persequendo, Deum latentem offenditis». [FG2018]

^Z ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

⁶⁸ et] om. Li449

^marg.| {CIO8d3.5} THEOPHYLACTUS. − Ac si dicat : vos quoniam in carne sum, carnem me solum⁶⁹ esse putantes, non autem Deum, secundum carnem fallibiliter iudicatis.^AA ^x

^x ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Ioannis (Io. 8, 15-16), PG 124, . [CGC2014] [FG2018] [MM2018]

^AA ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2020}

⁶⁹ solum] solam Li449

^marg.| {CIO8d3.6} AUGUSTINUS. ⁷⁰ − Quia enim Deum non intelligitis et hominem videtis. Ideo vobis arrogans videor quia ego de me testimonium perhibeo. Omnis enim homo quando de se perhibere vult laudabile testimonium, superbus et arrogans videtur. Homines enim infirmi sumus, verum dicere et mentiri possumus. Lux mentiri non potest.^AB ^y

^y ¶Fons : Augustinus Hipponensis , , tract. 36, § 3.9-19, CCSL 36, p. 324-325 : «Quia Deum non intellegitis, et hominem uidetis, et hominem persequendo, Deum latentem offenditis. Ergo secundum carnem iudicatis. Ideo uobis arrogans uideor, quia ego de me testimonium perhibeo. Omnis enim homo, quando de se uult perhibere testimonium laudabile, arrogans et superbus uidetur. Ideo scriptum est : Non te laudat os tuum, sed laudet te os proximi tut. Sed hoc homini dictum est. Infirmi enim sumus, et apud infirmos loquimur. Verum dicere et mentiri possumus, etsi uerum dicere debemus, et mentiri tamen possumus cum uolumus. Lux mentiri non potest; absit ut in lucis diuinae splendore tenebrae mendacii reperiantur». [FG2018]*

^AB ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2020}

⁷⁰ Augustinus La88 Li449 ] + In Ioannem Ed1953

^marg.| {CIO8d3.7} CHRYSOSTOMUS. {hom.51} . − Vel aliter. Sicut secundum carnem vivere, male vivere est, ita secundum carnem iudicare, iudicare iniustum⁷¹ est. Et quia possent dicere : Si iniuste iudicamus, propter quid non convincis, propter quid non condemnas.
Subiungit :^AC

^AC ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

⁷¹ iniustum] iniuste Li449

Ego non iudico quemquam.

^marg.| {CIO8d3.8} AUGUSTINUS. ⁷² − Quod duobus modis intelligi potest ut aut hoc intelligamus non iudico quemquam, id est modo, sicut dicit alio loco^z : « Ego non veni ut iudicem mundum, sed ut salvum faciam mundum », non iudicium suum negando, sed differendo. Aut certe quia dixerat : V os secundum carnem iudicatis , ita coniunxit : Ego non iudico quemquam , ut subaudias secundum carnem Christum non iudicare, sicut ab hominibus iudicatus est. Nam ut agnoscas iam iudicem Christum, subditur :^aa ^AD

^z Io. 12, 47.

^aa ¶Fons : Augustinus Hipponensis , , tract. 36, § 4.10-73, § 5.1-2, CCSL 36, p. 325-326 : «[§ 4] Quaestio ista duobus modis solui potest; ut aut hoc intellegamus : non iudico quemquam, id est modo; sicut dicit alio loco : Ego non ueni ut iudicem mundum, sed ut saluum faciam mundum, non iudicium suum negando, sed differendo. Aut certe quia dixerat : Vos secundum carnem iudicatis ita subiunxit : Ego non iudico quemquam, ut subaudias, secundum carnem [...] Vos secundum carnem iudicatis, addidit : Ego non iudico quemquam, ut intellegamus Christum non secundum carnem iudicare, sicut ab hominibus iudicatus est. [§ 5] Nam ut agnoscatis iam et iudicem Christum, audite quod sequitur : Et si iudico ego, iudicium meum uerum est». [FG2018]

^AD ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

⁷² Augustinus La88 Li449 Ed1953

Numérotation du verset Io. 8,16

Et si iudico ego, iudicium meum verum est⁷³.

⁷³ est] quia solus non sum sed ego et qui me misit Pater + Weber @Li449

^marg.| {CIO8d3.9} CHRYSOSTOMUS.{hom.51} . − Quasi dicat : Propter hoc dixi non iudico, quasi non presumens iudicare quia si iudicarem iuste, vos condemnarem; sed nunc tempus iudicii non est; sed⁷⁴ de futuro iudicio insinuat⁷⁵, cum subdit quia solus non sum, sed ego, et qui misit me Pater ostendens quia non ipse solus eos condemnabit, sed et Pater. hoc autem ad suspicionem illorum loquitur non enim estimabant dignum fide esse Filium, nisi Patris testimonium assumpsisset.^AE

^AE ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

⁷⁴ sed] et + Li449

⁷⁵ insinuat] insinuavit Li449

^marg.| {CIO8d3.10} AUGUSTINUS. ⁷⁶ − [a] Si autem tecum est Pater, quomodo te misit? Ergo, Domine, missio tua incarnatio tua est. pecia 19 ⁷⁷ Hic ergo Christus erat secundum carnem, et a Patre non recesserat, [b] quia Pater et Filius ubique erant. [c] Erubesce, Sabelliane. Non enim dixit : Ego sum Pater, et ego ipse sum Filius; sed solus non sum , inquit. Quia mecum est Pater. Distingue ergo personas, distingue intelligentiam; agnosce quia Pater Pater⁷⁸ est, et Filius Filius⁷⁹ est; sed noli dicere Pater maior est, Filius minor. Una substantia est, una coeternitas, perfecta equalitas. Ergo⁸⁰ : V erum est , inquit, iudicium meum , quia Filius Dei sum. Ut tamen intelligas quia mecum est Pater, non sic sum Filius ut ipsum deseruerim formam servi accepi sed formam Dei non amisi^ab. [d] De iudicio dixerat; de testimonio vult dicere.^AF
Nam sequitur :

^ab Cf. Phil. 2, 6-7.

^AF ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

⁷⁶ Augustinus La88 Li449 Ed1953

⁷⁷ Ergo... tua est] « finit xviii pecia » praem. marg. Cbg133 ( 250ra37 ); rien dans Li449 (86va)

⁷⁸ Pater] om. Li449

⁷⁹ Filius] om. Li449

⁸⁰ Ergo] ideo + Li449

Numérotation du verset Io. 8,17

Et in lege vestra scriptum est, quia duorum hominum testimonium verum est. ^ac

^ac ¶Fons : [a] Augustinus Hipponensis , , tract. 36, § 7.11-28, § 8.8, § 9.7-48, § 10.1-3, CCSL 36, p. 328-330 : «[§ 7] Si tecum est, quomodo te misit? Et te misit, et tecum est? Itane et missus non recessisti? itane et ad nos uenisti, et ibi mansisti? Quomodo istud creditur? quomodo capitur? Ad haec duo respondeo : [...] Ergo, Domine Deus noster Iesu Christe, missio tua incarnatio tua est. Sic uideo, sic intellego; postremo sic credo, ne arrogantiae sit dicere : Sic intellego. Prorsus et hic est Dominus noster Iesus Christus; immo hic erat secundum carnem, modo hic est secundum diuinitatem; et cum Patre erat, et a Patre non recesserat. Quod ergo dicitur missus uenisse ad nos, incarnatio ipsius commendatur, quia Pater non est incarnatus [...] [§ 8] Quia et Pater et Filius ubique erant; non enim in caelo sic est Deus, ut non sit in terra [...]. [§ 9] Erubesce, sabelliane, audis Filium, audis Patrem. Pater, Pater est; Filius, Filius est. Non dixit : Ego sum Pater, et ego ipse sum Filius; sed : solus non sum, inquit. Quare solus non es? Quia mecum est Pater. Ego sum, et qui misit me Pater audis, - Ego sum, et qui me misit. Ne perdas personam, distingue personas. Distingue intellegentia, noli separare perfidia, ne iterum quasi fugiens Charybdim, in Scyllam incurras. Vorabat enim te gurges impietatis sabellianorum, ut diceres ipsum esse Patrem qui est Filius; modo didicisti : Solus non sum, sed ego et qui misit me Pater. Agnoscis quia Pater, Pater est; et Filius, Filius est. Bene agnoscis; sed noli dicere : Pater maior est, Filius minor est; noli dicere : Pater aurum est, Filius argentum est. Vna substantia est, una diuinitas, una coaeternitas, perfecta aequalitas, dissimilitudo nulla. [...] Sumus enim, non diceret de uno; sed et unum non diceret de diuerso. Ergo ideo uerum est, inquit, iudicium meum, breuiter ut audias, quia Filius Dei sum. Sed sic tibi persuadeo, inquit, quia Filius Dei sum, ut intellegas quia mecum est Pater; non sic sum Filius ut ipsum deseruerim; non ita hic sum, ut cum ipso non sim; non ita ibi ille est, ut mecum non sit; formam serui accepi sed formam Dei non amisi; Solus ergo, inquit, non sum, sed ego et qui misit me Pater. [§ 10] Dixerat de iudicio, de testimonio uult dicere. In lege, inquit, uestra scriptum est quia duorum hominum testimonium uerum est. Ego sum qui de me testimonium perhibeo, et testimonium perhibet de me qui misit me Pater». [FG2018]

^marg.| {CIO8d3.11} AUGUSTINUS. Contra Faustum. − An forte Manichei calumniantur, quia non ait in lege Dei, sed in lege vestra scriptum est ? Ubi⁸¹ usitatam locutionem scripturarum quis non cognoscat? Lege enim vestra dixit vobis⁸² data, sicut Apostolus dicit evangelium suum, quod se tamen accepisse testatur, non ab homine, sed per revelationem Iesu Christi.^ad ^AG

^ad ¶Fons : Augustinus Hipponensis , , lib. 16, § 13, p. 452.20-25 : «An forte inde calumniamini, quia non ait, in lege Dei, sed in lege vestra scriptum est ? ubi usitatam locutionem scripturarum quis non agnoscat ? in lege uestra enim, dixit, uobis data, sicut dicit Apostolus evangelium suum, quod se tamen accepisse testatur, non ab homine, sed per reuelationem Iesu Christi». [FG2015]

^AG ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

⁸¹ Ubi] om. Li449

⁸² vobis] nobis Li449

^marg.| {CIO8d3.12} AUGUSTINUS. ⁸³ − Magnam autem⁸⁴ habet questionem, et valde videtur in mysterio res esse constituta, ubi Deus dixit^ae : « In ore duorum vel trium testium stat⁸⁵ omne verbum ». Fieri enim potest ut duo mentiantur. Susanna casta duobus falsis testibus urgebatur^af. Universus populus mentitus est contra Christum. Quomodo ergo accipiendum est : « In ore duorum vel trium stabit omne verbum »^ag, nisi quia hoc modo per mysterium Trinitas commendata est in qua est perpetua stabilitas veritatis? Accipite ergo nostrum testimonium, ne sentiatis iudicium differo iudicium, non differo testimonium.^ah
Unde sequitur : ^AH

^ae Mt. 18, 16; cf. 2Cor. 13, 1.

^af Cf. Dn. 13, 44-62.

^ag Dt. 19, 15.

^ah ¶Fons : Augustinus Hipponensis , , tract. 36, § 10.6-28, CCSL 36, p. 330-331 : «Exposuit illiset legem, si ingrati non essent. Magna enim quaestio est, fratres mei, et ualde mihi uidetur in mysterio res esse constituta, ubi Deus dixit : In ore duorum uel trium testium stabit omne uerbum. Veritas quaeritur per duos testes? Ita plane, sic se habet humani generis consuetudo; sed tamen fieri potest ut et duo mentiantur. Susanna casta duobus falsis testibus urgebatur; numquid quia duo erant, ideo falsi testes non erant? De duobus dicimus aut de tribus? uniuersus populus mentitus est contra Christum. Si ergo populus constans ex magna hominum multitudine, falsus testis inuentus est, quomodo accipiendum est : In ore duorum uel trium testium stabit omne uerbum, nisi quia hoc modo per mysterium Trinitas commendata est, in qua est perpetua stabilitas ueritatis? Vis habere bonam causam? Habeto duos uel tres testes, Patrem et Filium et Spiritum sanctum. Denique quando Susanna casta femina fidelisque coniux duobus falsis testibus urgebatur, Trinitas illi in conscientia atque in occulto suffragabatur; illa Trinitas de occulto unum testem Danielem excitauit, et duos conuicit. Ergo quia in lege uestra scriptum est, duorum hominum testimonium uerum esse, accipite nostrum testimonium, ne sentiatis iudicium. Ego enim, inquit, non iudico quemquam, sed testimonium perhibeo de me, differo iudicium, non differo testimonium». [FG2018]

^AH ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

⁸³ Augustinus Li449 ] + Super Ioannem La88, + In Ioannem Ed1953

⁸⁴ autem] om. Li449

⁸⁵ stat] stabit Li449

Numérotation du verset Io. 8,18

Ego sum qui testimonium perhibeo de meipso, et testimonium perhibet de me qui misit me, Pater.

^marg.| {CIO8d3.13} BEDA. − In multis enim locis Pater Filio suo perhibet testimonium, ut est illud^ai : « Ego hodie genui te »; item⁸⁶ ^aj : « Hic est Filius meus dilectus ».^AI

^ai Ps. 2, 7.

^aj Mt. 3, 17.

^AI ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

⁸⁶ item] et praem. Li449

^marg.| {CIO8d3.14} CHRYSOSTOMUS.{hom.51} . − Vel aliter. Si quod dictum est, simpliciter accipiatur, questionem habet; nam in hominibus quidem propter hoc determinatum est quod « in ore duorum vel trium testium stat⁸⁷ omne verbum »^ak, quia unus solus non est fide dignus; in Deo autem qualiter utique hoc habebit rationem sed et aliter non staret quod dictum est; nam in hominibus cum duo de aliena re testantur, tunc testimonium est verum; hoc enim est duo testari si vero unus eorum sibi ipsi testetur, non adhuc sunt duo testes. ad nihil ergo aliud hoc dixit quam ut ostendat se nihil minus Patre habentem; alioquin non dixisset ego, et qui misit me, Pater. Considera etiam potestatem nihil habentem diminutum a Patre homo enim cum a seipso dignus fuerit fide, testimonio non indiget; sed hoc in aliena re in propria vero cum testimonio alieno indigeat, non adhuc dignus est fide. Hic vero totum contrarium⁸⁸ etenim in propria re testans⁸⁹, et ab alio testimonium habens, dixit se fide dignum esse.^AJ

^ak Mt. 18, 16; Cf. Dt. 19, 15; 2Cor. 13, 1.

^AJ ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

⁸⁷ stat] stet Li449

⁸⁸ contrarium] est + Li449

⁸⁹ re testans] recte stans Li449

^marg.| {CIO8d3.15} ALCUINUS. − Vel potest sic intelligi quod dicitur, quasi dicat : Si vestra lex approbat testimonium duorum hominum qui possent⁹⁰ decipi et plura testari; qua ratione meum et Patris⁹¹ testimonium, quod summa stabilitate firmum est, verum esse non dicitis?^AK

^AK ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2020}

⁹⁰ possent] possunt Li448

⁹¹ Patris] + mei Ed1953

Numérotation du verset Io. 8,
distinctio 4

^prol.| [Io. 8, 12-20 legitur Quadragesimae 4 feria sabbato; cf. Ordinarium OP 634]

^marg.| {CIO8d4.1} AUGUSTINUS. ⁹² − [a] Illi qui audierant a Domino^al : Vos secundum carnem iudicatis , manifestaverunt quod audierunt. Patrem enim Christi carnaliter acceperunt.
Unde dicitur :

^al Io. 8, 15.

⁹² Augustinus La88 Li449 ] + In Ioannem Ed1953

Numérotation du verset Io. 8,19

Dicebant ergo ei : Ubi est Pater tuus?

^marg.| [b] quasi dicant : Audivimus te dicere :

Solus non sum sed ego et qui misit me Pater⁹³.

⁹³ Solus…Pater] om. @Li449 Li449 Weber

^marg.| Nos solum te videmus ostende ergo nobis tecum esse Patrem tuum.^am ^AL

^am ¶Fons : Augustinus Hipponensis , , tract. 37, § 1.15-19, § 2.2-6, CCSL 36, p. 332 : «[§ 1] Ex his uerbis hesterno, ut dixi, die redditus est sermo auribus et mentibus uestris. Haec cum Dominus dixisset, illi qui audierunt : Vos secundum carnem iudicatis, manifestauerunt quod audierunt. Responderunt enim Domino loquenti de Deo Patre suo, et dixerunt : Vbi est pater tuus? Patrem Christi carnaliter acceperunt, quia uerba Christi secundum carnem iudicauerunt. [§ 2] Videamus ergo et ad haec Dominus quid responderit. Vbi est, inquiunt, pater tuus? Audiuimus enim te dicere : Solus non sum, sed ego et qui misit me Pater; nos solum te uidemus, patrem tuum tecum non uidemus; quomodo te dicis solum non esse, sed cum patre tuo esse? aut ostende nobis tecum esse patrem tuum». [FG2018]

^AL ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

^marg.| {CIO8d4.2} THEOPHYLACTUS. − Quidam vero notant hoc prolatum esse a Iudeis quasi ad contumeliam et contemptum. improperabant enim ei tamquam ex fornicatione genito et proprium genitorem⁹⁴ ignoranti, vel tamquam vili existente eo qui Pater eius putabatur, scilicet Ioseph; quasi dicant⁹⁵ : ignotus et ignobilis est⁹⁶ Pater tuus quid frequenter Patrem nobis inducis quia ergo non ut scire volentes, sed ut temptantes querebant, ad premissam questionem non respondet. ^an
Unde sequitur : ^AM

^an ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Ioannis (Io. 8, 19), PG 124, 16D6–17A4, 16A4-7. [CGC2014]

^AM ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

⁹⁴ genitorem] e cacogr. + Li449

⁹⁵ dicant] dicerent Li449

⁹⁶ ignotus...est] ignotus est et ignobilis Li449

Respondet⁹⁷ Iesus : Neque me scitis neque Patrem meum.

⁹⁷ Respondet] Respondit @Li449 Li449

^marg.| {CIO8d4.3} AUGUSTINUS. ⁹⁸ − Quasi dicat : Queritis ubi est Pater tuus quasi me iam sciatis, quasi totum hoc sit quod videtis. Ergo quia me non nostis, ideo Patrem meum vobis non ostendo. Me quippe hominem putatis; ideo Patrem meum hominem queritis. Quia vero secundum quod videtis, aliud sum, et aliud secundum quod non videtis; Patrem autem meum loquor occultus occultum⁹⁹ prius est ut me noveritis, et tunc¹⁰⁰ Patrem¹⁰¹ scietis.
Et hoc est quod subdit : ^AN ^ao

^ao ¶Fons : Augustinus Hipponensis , , tract. 37, § 2.11-19, § 3.1-2, CCSL 36, p. 332-333 : «[§ 2] Dicitis ergo : Vbi est Pater tuus? quasi iam me sciatis; quasi totum hoc sim quod uidetis. Ergo quia me non nostis, ideo uobis Patrem meum non ostendo. Me quippe hominem putatis, ideo Patrem meum hominem quaeritis, quia secundum carnem iudicatis. Quia uero secundum quod uidetis aliud sum, et aliud secundum quod non uidetis; Patrem autem meum loquor occultus occultum; prius est ut me noueritis, tunc et Patrem meum scietis. [§ 3] Si enim me sciretis, et Patrem meum forsitan sciretis. Ille qui omnia scit, quando dicit forsitan, non dubitat, sed increpat». [FG2018]

^AN ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

⁹⁸ Augustinus La88 Li449 Ed1953

⁹⁹ occultus occultum] inv. Li449

¹⁰⁰ et tunc] inv. Li449

¹⁰¹ Patrem] meum + Li449

Si me sciretis, forsitan et Patrem meum sciretis.

^marg.| {CIO8d4.4} CHRYSOSTOMUS. ¹⁰² {hom.51} . − Dicit autem hoc, ut ostendat quod nihil eis prodest dicere quod sciant Patrem, Filium nescientes.^AO

^AO ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

¹⁰² Chrysostomus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

^marg.| {CIO8d4.5} ORIGENES. In Ioannem. {tom.18} . − Contrariari autem videtur¹⁰³ ad invicem quod hic dicitur neque me scitis, neque Patrem meum, et quod supra dictum est^ap : « Et me scitis, et unde sim scitis ». Sed tamen quod dicitur et me scitis, ad quosdam dicit Hierosolymitarum dicentium numquid vere intellexerunt principes quia hic est Christus hoc vero quod dicit neque me scitis, ad Phariseos dicitur. Hierosolymitis tamen in prioribus ait^aq : « Verax est qui me misit, quem vos nescitis ». queret itaque aliquis quomodo verum est quod dicitur si me sciretis, et Patrem meum sciretis cum Hierosolymite, quibus dicitur^ar : « Et me scitis », Patrem nesciverunt dicendum autem est¹⁰⁴ ad hoc, quod salvator quandoque quidem de seipso ut de homine loquitur, quandoque autem secundum divinam naturam hoc ergo quod dicit et me scitis, de ipso¹⁰⁵ homine dicit; hoc vero neque me scitis, de divinitate.^AP

^ap Io. 7, 28.

^aq Io. 7, 28.

^ar Io. 7, 28.

^AP ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

¹⁰³ videtur] videntur Li449

¹⁰⁴ autem est] inv. Li449

¹⁰⁵ ipso] seipso Li449

^marg.| {CIO8d4.6} AUGUSTINUS. ¹⁰⁶ − Quid est enim si me sciretis, et Patrem meum sciretis, nisi : « Ego et Pater unum sumus »^as? Quando vides aliquem alicui¹⁰⁷ similem, quotidiana locutio est. Si hunc vidisti, illum vidisti. Propter similitudinem tale dedisti responsum. Hinc et Dominus : Si me , inquit, sciretis et Patrem meum sciretis non quia Pater¹⁰⁸ est Filius, sed quia Patri similis est Filius.^at ^AQ

^as Io. 10, 30.

^at ¶Fons : Augustinus Hipponensis , , tract. 37, § 7.8-24, CCSL 36, p. 335 : «Quid est si me sciretis et Patrem meum sciretis, nisi, ego et Pater unum sumus? Quando uides aliquem alicui similem (intendat Caritas uestra, quotidiana locutio est; non sit uobis arduum quod esse aduertitis usitatum) quando ergo uides aliquem alicui similem, et nosti tu cui similis sit, admirans dicis : Quomodo iste homo similis est illi homini ! Hoc non diceres, nisi duo essent. Hic ille qui eum ignorat, cui tu istum similem dicis : Itane, inquit, similis est? Et tu ad eum : Quid enim, tu illum non nosti? At ille : Non noui, inquit, Iam tu, ut illum quem nescit, ei notum facias ex praesente quem cernit, respondes et dicis : Hunc uidisti, illum uidisti. Non utique quia hoc dixisti, unum esse asseuerasti, et duos negasti; sed propter similitudinem tale dedisti responsum : Istum nosti et illum nosti; ualde enim similis est, et nihil distat omnino. Hinc et Dominus : Si me, inquit, sciretis, et Patrem meum sciretis, non quia Pater est Filius, sed quia Patri similis Filius». [FG2018]

^AQ ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

¹⁰⁶ Augustinus La88 Li449 ] + In Ioannem Ed1953

¹⁰⁷ alicui] alicuius Li449

¹⁰⁸ Pater] propter Li449

^marg.| {CIO8d4.7} THEOPHYLACTUS. − Erubescat Arianus nam si iuxta eum creatura Filius sit, qualiter qui novit creaturam, et Deum novit? Neque enim qui substantiam novit angeli, novit et divinam. Cum itaque qui Filium novit, et Patrem novit; igitur consubstantialis Patri est Filius.^au ^AR

^au ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Ioannis (Io. 8, 19), PG 124, 16B3-8. [CGC2014]

^AR ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

^marg.| {CIO8d4.8} AUGUSTINUS. ¹⁰⁹ − Hoc autem verbum forsitan increpative dicitur, quod videtur esse verbum dubitationis. Homines enim de rebus quas certas habent, aliquando verbum dubitationis ponunt; velut si indignaris¹¹⁰ servo tuo, et dicas : Contemnis me; considera, forsan¹¹¹ Dominus tuus sum. Sic et Dominus dubitando increpat infideles, cum dicit : et Patrem meum forsitan sciretis.^av ^AS

^av ¶Fons : Augustinus Hipponensis , , tract. 37, § 3.3-16, CCSL 36, p. 333 : «Si enim me sciretis, et Patrem meum forsitan sciretis. Ille qui omnia scit, quando dicit forsitan, non dubitat, sed increpat. Adtende enim quomodo increpatiue dicatur ipsum forsitan, quod uidetur esse uerbum dubitationis. Sed dubitationis uerbum est quando dicitur ab nomine, ideo dubitante quia nesciente; cum uero dicitur a Deo uerbum dubitationis, cum Deum nihil utique lateat, illa dubitatione arguitur infidelitas, non opinatur diuinitas. Homines enim de his rebus quas certas habent, aliquando increpatiue dubitant, id est uerbum dubitationis ponunt, cum corde non dubitent; uelut si indigneris seruo tuo et dicas : Contemnis me; considera, forsitan dominus tuus sum. Hinc et apostolus ad quosdam contemtores suos loquens ait : Puto autem, et ego Spiritum Dei habeo. Qui dicit, puto, dubitare uidetur; sed ille increpabat, non dubitabat. Et ipse Dominus Christus alio loco increpans infidelitatem futuram generis humani : Cum uenerit, inquit, Filius hominis, putas, inueniet fidem in terra?». [FG2018]

^AS ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

¹⁰⁹ Augustinus La88 Li449 Ed1953

¹¹⁰ indignaris] indigneris Li449

¹¹¹ forsan] forsitan Li449

^marg.| {CIO8d4.9} ORIGENES. {tom.18} . − Oportet autem videre quoniam qui alterius secte sunt, opinantur ex hoc probari manifeste, Deum quem Iudei colebant, Patrem non esse Christi. Si enim, inquiunt, hoc Phariseis Deum provisorem mundi colentibus dicebat salvator, manifestum est, quod Patrem Iesu, alterum a conditore mundi existentem, nequaquam Pharisei noverunt. hoc vero dicunt, non observantes consuetudinem locutionis in Scripturis. si enim aliquis vellet¹¹² inducere ea que de Deo sunt, a parentibus eruditus, non autem bene vivat; hunc dicimus de Deo notitiam non habere unde et Filii heli propter eorum malitiam Deum ignorasse dicuntur. sic igitur et Pharisei Patrem ignoraverunt non enim vivebant secundum conditoris edictum. est autem et aliud significatum cognoscendi Deum, altero existente cognoscere Dominum quam simpliciter credere. Dicitur enim in Psalmo^aw : « Studete et videte, quoniam ego sum Deus » quis non confitetur hoc scribi populo in conditorem credenti multum enim differt credendo cognoscere, et credere tantum. sed Phariseis, quibus ait neque me scitis, neque Patrem meum, rationabiliter diceret neque creditis patri meo qui enim negat Filium, minime Patrem habet, scilicet neque secundum fidem, neque secundum cognitionem. Sed et aliter dicit scriptura, illos qui adiuncti sunt alicui, cognoscere illud. tunc enim Adam cognovit uxorem suam cum ei coniunctus est. si ergo qui adheret mulieri, mulierem cognoscit; et qui adheret Domino, unus spiritus est et Deum cognoscit. si vero sic se habet, Pharisei nec Patrem noverunt nec Filium. Post hoc est quidem aliquem cognoscere Deum, non autem cognoscere Patrem. infinitis ergo¹¹³ orationibus editis in lege non invenimus¹¹⁴ aliquem orando dicentem Deum Patrem tamen orant eum tamquam Deum et Dominum ne prevenirent gratiam per Iesum toti mundo effusam, vocantem cunctos ad filiationem, iuxta illud^ax : « Narrabo nomen tuum fratribus meis ».^AT
Sequitur :

^aw Ps. 45, 11.

^ax Ps. 21, 23.

^AT ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

¹¹² Aliquis vellet] aliquid valet Li449

¹¹³ ergo] igitur Li449

¹¹⁴ invenimus] invenimus Li449

Numérotation du verset Io. 8,20

Hec verba locutus est Iesus in gazophylacio docens in templo.

^marg.| {CIO8d4.10} ALCUINUS. − Gaza persica lingua : divitie, philatin ¹¹⁵ servare. Erat autem locus in templo ubi servabantur divitie.^AU

^AU ¶Codd. : La88 (194rb) Li449 (87vb) Ed1953 {FG2018} {MM2018}

¹¹⁵ philatin] philaxe La88 Li449 , sic pro φυλάττειν

^marg.| {CIO8d4.11} CHRYSOSTOMUS. ¹¹⁶ − In templo loquebatur more¹¹⁷ magistri et hic loquebatur semper¹¹⁸ quibus mordebant et accusabant quoniam seipsum facit parem Patri.^AV

^AV ¶Codd. : La88 (194rb) Li449 (87vb) Ed1953 {FG2018} {MM2018}

¹¹⁶ Chrysostomus] C+ lac. ** Li449

¹¹⁷ more] in ordine La88 Li449 !

¹¹⁸ semper La88 (sr’) Li449 !] super Ed1953

^marg.| {CIO8d4.12} AUGUSTINUS. ¹¹⁹ − Magna¹²⁰ igitur fiducia sine timore. Non enim pateretur quod nollet.
Unde sequitur :

¹¹⁹ Augustinus La88 Li449 Ed1953

¹²⁰ Magna] Magis La88

Et nemo apprehendit eum quia nondum venerat hora eius.

^marg.| Nonnulli cum hoc audiunt, sub fato fuisse Christum credunt? Sed si fatum, sicut nonnulli intellexerunt, a ‘fando’ dictum est, id est a loquendo, Verbum Dei quomodo habet fatum? Ubi sunt fata? In celo, inquis, in ordine et conversionibus siderum. Quomodo ergo fatum habet per quem factum est celum et sidera, cum tua voluntas, si recte sapias, transcendat et sidera? An quia nosti Christi carnem fuisse sub celo ? Ideo putas et potestatem Christi subditam celo ? Igitur : Nondum venerat hora eius, non qua cogeretur mori sed qua dignaretur occidi.^AW ^ay

^ay ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 37, § 8.2-33, § 9.1-2, CCSL 36, p. 336 : «[§ 8] Haec uerba locutus est Iesus in gazophylacio docens in templo, magna fiducia, sine timore. Non enim pateretur quod nollet, qui nec nasceretur si nollet. Denique quid sequitur? Et nemo apprehendit eum, quia nondum uenerat hora eius. Hoc item nonnulli cum audiunt, sub fato fuisse Dominum Christum credunt, et dicunt : Ecce Christus habebat fatum. O si cor tuum non esset fatum, non crederes fatum ! Si fatum, sicut nonnulli intellexerunt, a fando dictum est, id est a loquendo, Verbum Dei quomodo habet fatum, quando in ipso Verbo omnia sunt quae condita sunt? Non enim aliquid Deus constituit quod ante nesciuit; in Verbo ipsius erat quod factum est. [...] Et unde caelum et terra? Omnia per ipsum facta sunt. Tu ergo ponis Christum sub fato? Vbi sunt fata? In caelo, inquis, in ordine et conuersionibus siderum. Quomodo ergo fatum habet, per quem factum est caelum et sidera; cum tua uoluntas, si recte sapias, transcendat et sidera? An quia nosti Christi carnem fuisse sub caelo, ideo putas et potestatem Christi subditam caelo? [§ 9] Audi, stulte : Nondum uenerat hora eius, non qua cogeretur mori, sed qua dignaretur occidi». [FG2018]

^AW ¶Codd. : La88 Li449 Ed1953 {MM2022}*

^marg.| {CIO8d4.13} ORIGENES. {tom.18} . − Ubicumque autem additur, hec verba locutus est Iesus in tali loco, si bene attendas, invenies additionis opportunitatem. Est autem gazophylacium locus numismatum in honorem Dei et dispensationem pauperum oblatorum. Numismata autem sunt divina verba, imaginem regis magni impressam¹²¹ habentia. Unusquisque autem conferat in edificationem Ecclesie, portans ad intellectuale gazophylacium quidquid potest ad honorem Dei et utilitatem communem. Omnibus autem offerentibus in gazophylacio templi, magis oportebat Iesum portare munera¹²²* que erant verba vite eterne. Loquente autem¹²³* Iesu in gazophylacio, a nemine detentus est quia sermones eius fortiores erant his qui eum capere volebant, cum non sit infirmitas in quibus Verbum Dei loquitur.^AX ^az

^az <Non hab.> Cordier in loc. cit., p. 222-246.

^AX ¶Codd. : La88 Li449 Ed1953 {MM2022}*

¹²¹ impressam] pressam La88

¹²² portare munera] inv. Ed1953

¹²³ autem] ergo Ed1953

^marg.| {CIO8d4.14} BEDA. − Vel aliter. In gazophylacio Christus loquitur quoniam in parabolis ad Iudeos sermonem¹²⁴* proferebat. Tunc autem quasi gazophylacium aperiri cepit, quando discipulis suis celestia reseravit. Unde etiam gazophylacium templo inherebat quia que lex et prophete figuraliter predixerant, ad Dominum pertinebant.^AY

^AY ¶Codd. : La88 Li449 Mt366 Ed1953 {MM2020} {MM2022} {MM2024}

¹²⁴ sermonem Li449 Mt366 ] sermones La88 Ed1953

Numérotation du verset Io. 8,

^prol.| [Io. 8, 21-29 legitur Quadragesimae 2 feria 2; cf. Ordinarium OP 615 = Rom. = Cist.]

^marg.| {CIO8d5.1} AUGUSTINUS. ¹²⁵ − Quia supra dictum est ^ba quod Nemo apprehendit eum quia nondum venerat hora eius. Modo de ipsa sua passione que posita erat, non in eius necessitate sed potestate, locutus est Iudeis.
Unde dicitur :

^ba Io. 8, 20.

¹²⁵ Augustinus La88 Li449 ] Origenes T46 , + In Ioannem Ed1953

Numérotation du verset Io. 8,21

Dixit ergo iterum eis Iesus : Ego vado.

^marg.| Christo enim Domino mors profectio fuit illuc unde venerat et unde non¹²⁶* discesserat.^AZ ^bb

^bb ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 38, § 2.1-4, CCSL 36, p. 338 : «Modo autem de ipsa passione sua, quae posita erat non in eius necessitate, sed potestate, locutus est Iudaeis dicens : Ego uado. Christo enim Domino mors profectio fuit illo unde uenerat, et unde non discesserat». [FG2018]*

^AZ ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2022}*

¹²⁶ non] om. Ed1953

^marg.| {CIO8d5.2} BEDA. − Hec autem verborum connexio talis esse videtur ut hec uno tempore uno quoque in loco, vel certe alio tempore alio quoque ¹²⁷* in loco geri potuissent : quoniam nihil interposuit¹²⁸* et quedam vel multa potuerunt.^BA ^bc

^bc ¶Fons : <revera> Cf. Haimo Autissiodorensis, In Io. 8 [RB 7229], Würzburg, Univ., M.p.th.f.15. , f. 99r ; Utrecht, Univ., 76, f. 56vb : «Cum dicit sanctus evangelista iterum, ostendit quia, post illum superiorem sermonem, Dominus ⎾hunc Iudeis [Ihesus Utr.] locutus est. Attamen [Actum Utr.] hec connexio talis est ut intellegamus et multa quidem et pauca geri vel interponi in medio potuisse quia et magnum intervallum et breve esse potuit. Ego vado his verbis prediti misterium sue passionis quod in sua erat potestate non necessitate sed voluntate ». [MM2022]

^BA ¶Codd. : Ka6 La88 Li449 Ed1953 {MM2022}

¹²⁷ alio quoque] alioque Ed1953

¹²⁸ interposuit Ka6 Li449 ] interponi La88 Ed1953

^marg.| {CIO8d5.3} ORIGENES. ¹²⁹* {tom.19} . − Sed obiciet aliquis sic. Si his qui manebant in incredulitate, ista dicebat quomodo eis dicit :

¹²⁹ Origenes] + In Ioannem Ed1953

et queretis me ?

^marg.| Q uerere enim Iesum, est querere veritatem et sapientiam. Sed¹³⁰ dices quia et de persequentibus aliquando dicitur, quod querebant ipsum¹³¹* capere. Differentie enim sunt eorum qui querunt Iesum. Non omnes enim pro eorum salute et utilitate querunt eum. Propter hoc solum¹³² hi qui recte querunt eum, inveniunt pacem. Recte autem querere dicuntur qui verbum quod est in principio apud Deum querunt, ut illos Patri adducat.^BB

^BB ¶Codd. : Li449 Mt366 Ed1953 {MM2020}* {MM2024}

¹³⁰ Sed] S? Li449

¹³¹ ipsum Li449 ] eum Ed1953

¹³² soli ] solum Ed1953

^marg.| {CIO8d5.4} AUGUSTINUS. − Queretis ergo, inquit, me , non¹³³* desiderio sed odio. Nam illum, posteaquam abscessit ab oculis hominum, inquisierunt, et qui oderunt et qui amabant illi persequendo, illi¹³⁴* habere cupiendo. Et ne putetis quia bene me¹³⁵* queretis,

¹³³ non] + pio Ed1953

¹³⁴ illi] isti Ed1953

¹³⁵ bene me] inv. Ed1953

in peccato vestro moriemini.

^marg.| Hoc est Christum male querere, in peccato suo mori; hoc est illum odisse, per quem solum posset salvus esse¹³⁶*. Dixitque¹³⁷* sententiam prescius quod in peccato suo moreretur¹³⁸*.^BC ^bd

^bd ¶Fons : Augustinus Hipponensis , , tract. 38, § 2.5-23, CCSL 36, p. 338-339 : «Ego, inquit, uado, et quaeretis me, non desiderio, sed odio. Nam illum posteaquam abscessit ab oculis hominum, inquisierunt et qui oderant et qui amabant : illi persequendo, illi habere cupiendo. In psalmis ait ipse Dominus per prophetam : Periit fuga a me, et non est qui requirat animam meam; et iterum ait alio loco in psalmo : Confundantur et reuereantur requirentes animam meam. Culpauit qui non requirerent, damnauit qui requirerent. Malum est enim non quaerere animam Christi, sed quomodo eam quaesierunt discipuli; et malum est quaerere animam Christi, sed quomodo eam Iudaei quaesierunt; illi enim ut haberent, isti ut perderent. Denique isti quia sic quaerebant more malo, corde peruerso, quid secutus adiunxit? Quaeretis me, et, ne putetis quia bene me quaeretis, in peccata uestro moriemini. Hoc est Christum male quaerere, in peccato suo mori; hoc est illum odisse, per quem posset solum saluus esse. Cum enim homines quorum spes in Deo est, non debeant male reddere nec pro malis, reddebant isti mala pro bonis. Praenuntiauit ergo illis Dominus, dixitque sententiam praescius, quod in suo peccato morerentur». [FG2018]*

^BC ¶Codd. : Li449 Mt366 Ed1953 {FG2023}{MM2024}

¹³⁶ salvus esse] inv. Mt366, salus esse Ed1953

¹³⁷ dixitque ] dixit Ed1953

¹³⁸ peccato suo morerentur ] peccatis suis morientur Ed1953

^marg.| {CIO8d5.5} BEDA. − Sed nota quia¹³⁹* peccato in singulari numero utitur, vestro autem¹⁴⁰* in plurali ut idem omnium scelus ostenderet.^BD

^BD ¶Codd. : Li449 Mt366 Ed1953 {FG2023} {MM2024}

¹³⁹ quia ] quod Ed1953

¹⁴⁰ vestro autem ] sed vestro Ed1953

^marg.| {CIO8d5.6} ORIGENES. {tom.19 } − Quero autem propter hoc quod infra dicitur quod, hoc ipso loquente, multi crediderunt in eum. Numquid ad omnes presentes dicit in peccato vestro moriemini sed ad illos dicebat¹⁴¹ quos sciebat non esse credituros, et propter hoc in eorum peccatis¹⁴²* morituros, et non valentes post ipsum sequi.
Nam sequitur :

¹⁴¹ dicebat] dicebant cacogr. Li449

¹⁴² peccatis] + esse Ed1953

Quo ego vado, vos non potestis venire.

^marg.| Ubi scilicet veritas et sapientia est. Hoc est enim ubi est¹⁴³ Iesus. Non possunt ait, quia nolunt¹⁴⁴*. Si enim voluissent et non potuissent, non rationabiliter eis¹⁴⁵ diceretur in peccatis vestris ¹⁴⁶ * moriemini .^BE

^BE ¶Codd. : Bar484 Li449 Mt366 Ed1953 {FG2023} {MM2024}

¹⁴³ nobiscum Mt366

¹⁴⁴ nolunt Mt366 ] uolunt cacogr. Li449, non volunt Ed1953

¹⁴⁵ rationabiliter eis Mt366 Ed1953 ] inv. Li449

¹⁴⁶ peccatis vestris] peccato vestro Ed1953

^marg.| {CIO8d5.7} AUGUSTINUS. ¹⁴⁷*− Hoc autem et discipulis alio loco dicit; nec tamen dixit eis : I n peccato vestro moriemini , sed : quo ego vado, vos non potestis venire modo. Non abstulit spem, sed predixit dilationem.^be ^BF

^be ¶Fons : Augustinus Hipponensis , , tract. 38, § 2.24-28, CCSL 36, p. 339 : «Hoc et discipulis alio loco dixit; nec tamen eis dixit : In peccato uestro moriemini. Quid autem dixit? Quod et istis : Quo ego uado, uos uenire non potestis. Non abstulit spem, sed praedixit dilationem». [FG2018]

^BF ¶Codd. : Li449 Mt366 Ed1953 {FG2023}

¹⁴⁷ Augustinus La88 Li449 ] + In Ioannem Ed1953

^marg.| {CIO8d5.8} ORIGENES. ¹⁴⁸* {tom.18} − Presens autem verbum minatur Christi recessum; sed quamdiu salvamus ea que anime nostre sunt insita veritatis semina, nequaquam recedit a nobis verbum Dei si vero a lapsu in malitiam corrumpamur, tunc dicitur nobis ego vado et cum queremus eum, nequaquam inveniemus, sed in peccatis nostris moriemur, ab ipsa morte occupati. non oportet autem pertransire inexquisite quod dicitur in peccatis vestris moriemini. si enim communiter accipiatur, manifestum est quod peccatores in peccatis eorum moriuntur, iusti vero in iustitia; si vero dicitur moriemini, sicut qui ad mortem peccat moritur, manifestum est quod hi quibus¹⁴⁹ talia dicebantur, nequaquam mortui erant, sed vivebant in infirmitate anime; sed¹⁵⁰ infirmitas illa ad mortem erat propter hoc medicus videns eos graviter infirmantes, dicebat¹⁵¹ et in peccatis vestris moriemini et sic manifestum erat¹⁵² illud quo ego vado, vos non potestis venire. Cum enim aliquis in suo peccato moritur, quo vadit Iesus, non potest ire nullus enim mortuus potest sequi Iesum. « Non enim mortui laudabunt te, Domine »^bf.^BG

^bf Ps. 113, 17.

^BG ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

¹⁴⁸ Origenes] + In Ioannem. Ed1953

¹⁴⁹ quibus] qui Li449

¹⁵⁰ sed] si Li449

¹⁵¹ dicebat] dicebant Li449

¹⁵² erat] erit Li449

^marg.| marg.|{CIO8d5.9} AUGUSTINUS. ¹⁵³ − His autem v

¹⁵³ Augustinus La88 Li449 T46 Ed1953

Numérotation du verset Io. 8,22

Dicebant¹⁵⁴ ergo Iudei : Numquid interficiet semetipsum quia dicit : Quo ego vado, vos non potestis venire?

¹⁵⁴ Dicebant @Li449 ] Dicebantur Li449

^marg.| Stulta verba. Quid enim? Non poterant illi venire quo ille¹⁵⁵ perrexisset, si interficeret semetipsum? Numquid ipsi non erant morituri? Ergo quo ego vado , dixit; non quo itur ad mortem, sed quo ipse ibat post mortem.^BH ^bg

^bg ¶Fons : Augustinus Hipponensis , , tract. 38, § 3.1-13, CCSL 36, p. 339 : «His autem auditis uerbis, quomodo solent carnea cogitantes, et secundum carnem iudicantes, et totum carnaliter audientes atque sapientes, dixerunt : Numquid interficiet semetipsum; quia dixit : Quo ego uado, uos non potestis uenire? Stulta uerba, et omnino insipientiae plena. Quid enim? non poterant illo uenire quo ille perrexisset, si interficeret semetipsum? Numquid ipsi non erant morituri? Quid est ergo : Numquid interficiet semetipsum; quia dixit : Quo ego uado, uos non potestis uenire? Si de morte hominis diceret, quis homo non montar? Ergo quo ego uado dixit, non cum itur ad mortem, sed quo ibat post mortem. Illi itaque non intellegentes, ista responderunt». [FG2018]

^BH ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2020}

¹⁵⁵ ille] ipse Li449

^marg.| {CIO8d5.10} THEOPHYLACTUS. − Per hoc enim manifestavit quod resurget in gloria et sedebit ad dexteram Dei. ^BI ^bh

^bh ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Ioannis (Io. 8, 21), PG 124, 17C2-3. [CGC2014]

^BI ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CIO8d5.11} ORIGENES. {tom.18} . − Queramus¹⁵⁶ tamen si hoc ab eis de salvatore dicitur altius aliquid cernentibus. multa enim aut ex¹⁵⁷ traditione, aut ex apocryphis ipsos contingebat videre pre multis. forte igitur in his que tradita sunt de Christo, erat iuxta sanas traditiones propheticorum sermonum, sicut generari eum in Bethlehem, sic et de morte eius, ut hoc modo transire deberet ab hac vita quomodo ipse dicit^bi : « Nemo tollit animam meam a me sed ego pono eam ». quare quod hic dicitur numquid interficiet se¹⁵⁸ non secundum simplicem sensum¹⁵⁹ dicitur, sed secundum aliquam Iudeorum de Christo traditionem. Multum enim ex hoc quod dixerat ego vado , apparet potestas voluntarie morientis, corpore derelicto. estimo autem quod ignominiose proferentes hoc, quod secundum traditiones suas de morte Christi ad ipsos devenerat, et non gloriam dantes, dixerunt numquid interficiet semetipsum oportebat enim eos cum demonstratione glorie sic dicere numquid anima eius, cum ipsi placuerit, egredietur relicto corpore Dominus autem ad eos qui terrena¹⁶⁰ sapiebant, tamquam¹⁶¹ ad terrenos loquitur.
Unde subditur :

^bi Io. 10, 18.

¹⁵⁶ Queremus Li449

¹⁵⁷ ex] extra Li449*

¹⁵⁸ se] etc. + Li449

¹⁵⁹ sensum] om. Li449

¹⁶⁰ terrena] terrenam Li449

¹⁶¹ tamquam] quasi Li449

Numérotation du verset Io. 8,23

Et dicebat eis : Vos de¹⁶² deorsum estis,

¹⁶² de] om. @Li449 Li449

^marg.| id est terram sapitis, sursum cor non habetis.^BJ

^BJ ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

^marg.| {CIO8d5.12} CHRYSOSTOMUS. ¹⁶³*{hom.52} − Quasi dicat : Non est mirum vos talia cogitare homines carnales et nihil intelligentes spirituale.^BK

^BK ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2020}

¹⁶³ Chrysostomus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

Ego de supernis sum.

^marg.| {CIO8d5.13} AUGUSTINUS. ¹⁶⁴ − [b] De quibus supernis? Ab ipso Patre, quo nihil superius. [a]

¹⁶⁴ Augustinus La88 Li449 Ed1953

Vos de hoc mundo estis, ego non sum de hoc mundo.

^marg.| Quomodo enim erat de mundo, per quem factus est mundus?^bj ^BL

^bj ¶Fons : Augustinus Hipponensis , , tract. 38, § 4.6-17, CCSL 36, p. 339-340 : «[a] Vos de deorsum estis; ego de supernis sum. Vos de mundo hoc estis; ego non sum de hoc mundo. Quomodo enim erat de mundo, per quem factus est mundus? Omnes de mundo post mundum, quia prius mundus, et sic homo de mundo; prius autem Christus, deinde mundus, quoniam ante mundum Christus, ante Christum nihil; quia in principio erat Verbum; omnia per ipsum facta sunt. Sic ergo erat ille de supernis. De quibus supernis? De aere? Absit ! ibi et aues uolitant. De caelo quod uidemus? Et hoc absit ! ibi et stellae et sol et luna circumeunt. De angelis? Neque hoc intellegatis; per illum et angeli facti sunt, per quem omnia facta sunt. [b] De quibus ergo supernis Christus? Ab ipso Patre. Nihil illo Deo superius, qui Verbum genuit aequale sibi, coaeternum sibi, unigenitum, sine tempore, per quem conderet tempora». [FG2018]

^BL ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

^marg.| {CIO8d5.14} BEDA. − Et qui ante mundum fuit. Illi autem de mundo erant quia postquam mundus esse cepit, fuerant creati.^BM

^BM ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CIO8d5.15} CHRYSOSTOMUS.{hom.52} . − Vel propter mundanas et vanas cogitationes hoc dicit : Ego non sum de hoc mundo .^BN

^BN ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CIO8d5.16} THEOPHYLACTUS. − Nihil mundanum sive¹⁶⁵ terrenum affectans unde nullatenus ad tantam insaniam devenirem ut meipsum occiderem. Sed Apollinarius male suscipiens hunc sermonem, ait, quod corpus Domini non fuit de hoc mundo, sed de sursum celitus descendit. Numquid igitur et apostoli, quibus a Domino dictum est^bk : « Vos non estis de hoc mundo », omnia corpora sunt¹⁶⁶ celitus obtinentes sic igitur intelligendum est cum dicitur ego non sum de hoc mundo , hoc est, non sum de numero vestrum, qui mundana curatis.^bl ^BO

^bk Io. 15, 19.

^bl ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Ioannis (Io. 8, 23), PG 124, 17C11–20A1. [CGC2014]

^BO ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

¹⁶⁵ sive] et Li449

¹⁶⁶ omnia corpora sunt Ed1861 Ed1953] ideo corpora sunt Ed1657 , sunt ipsa corpora Li449 Ed1876 (iuxta P615 P616 P639 P15760)

^marg.| {CIO8d5.17} ORIGENES. {tom.18} . − Alius autem sensus est eorum qui¹⁶⁷ sunt de sursum¹⁶⁸, et eorum qui sunt¹⁶⁹ de hoc mundo. Deorsum enim sicut de loco aliquo intelligitur; sed mundus materialis locis quidem diversis continetur, que omnia¹⁷⁰ quantum ad immaterialia et invisibilia deorsum sunt; quo ad mundum vero comparando mundi loca, erunt utique quedam deorsum et quedam sursum. ubi autem est¹⁷¹ thesaurus uniuscuiusque, ibi est et cor eius. si itaque aliquis thesaurizet in terra, deorsum efficitur; si vero aliquis thesaurizet in celis, fit desuper; sed et transcendens¹⁷² omnes celos, in fine beatissimo invenietur¹⁷³. et iterum qui circa hunc mundum est amor, facit eum qui de hoc mundo est; qui autem non diligit mundum, nec ea que sunt in hoc mundo, non est de mundo hoc. tamen est et aliquis alius mundus preter hunc sensibilem mundum¹⁷⁴, in quo sunt invisibilia, cuius visum et decorem videbunt hi qui mundo sunt corde. sed et ipse primogenitus omnis creature potest dici mundus, prout est summa sapientia omnia enim in sapientia sunt facta. In ipso itaque erat totus mundus, intantum differens a mundo materiali, inquantum differt ratio totius mundi ab omni materia denudata a materiali mundo. anima ergo Christi dicit ego non sum de hoc mundo quia non conversatur in isto¹⁷⁵ mundo.^BP

^BP ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

¹⁶⁷ qui] que Li449

¹⁶⁸ de sursum] deorsum Li449

¹⁶⁹ qui sunt] quesunt Li449

¹⁷⁰ que omnia] qui omnis Li449

¹⁷¹ autem est] inv. Li449

¹⁷² transcendens] transcendes Li449

¹⁷³ invenietur] invenitur Li449

¹⁷⁴ sensibilem mundum] inv. Li449

¹⁷⁵ isto] illo Li449

^marg.| {CIO8d5.18} AUGUSTINUS. ¹⁷⁶ − Exposuit autem Dominus quid intelligi voluerit cum dixit : V os de hoc mundo estis, quia scilicet peccatores erant. Omnes autem cum peccato nati sumus, omnes vivendo ad id quod nati eramus addidimus¹⁷⁷. Tota ergo infelicitas¹⁷⁸ Iudeorum ipsa erat, non peccatum habere, sed in peccatis mori.
Unde subdit ¹⁷⁹ :

¹⁷⁶ Augustinus La88 Li449 T46 Ed1470 ] + In Ioannem Ed1953

¹⁷⁷ addidimus] addimus Li449

¹⁷⁸ Infelicitas] infidelitas Li449

¹⁷⁹ subdit ] subdidit Li449

Numérotation du verset Io. 8,24

Dixi ergo vobis quia moriemini in peccatis vestris.

^marg.| Credo autem in illa multitudine que Dominum audiebat, et eos fuisse qui credituri erant; quasi in omnes autem processerat illa severissima¹⁸⁰ sententia : I n peccato vestro moriemini, ac per hoc et illis qui credituri erant, spes erat¹⁸¹ ablata. Revocavit ergo eos ad spem, adiungens :

¹⁸⁰ illa severissima] inv. #449

¹⁸¹ erat] erant Li449

Si enim non credideritis quia ego sum, moriemini in peccato vestro.

^marg.| Ergo si credideritis quia ego sum, non moriemini in peccato vestro.^bm ^BQ

^bm ¶Fons : Augustinus Hipponensis , , tract. 38, § 5.3-6, § 6.9-20, § 7.2-11, CCSL 36, p. 340-341 : «[§ 5] Exposuit nobis, fratres, quid intellegi uoluerit : Vos de hoc mundo estis. Ideo quippe dixit : Vos de hoc mundo estis, quia peccatores erant, quia iniqui erant, quia infideles erant, quia terrena sapiebant [...]. [§ 6] Omnes enim cum peccato nati sumus; omnes uiuendo ad id quod nati eramus addidimus, magisque de mundo facti sumus, quam tunc quando de parentibus nostris nati sumus [...] Tota ergo infelicitas Iudaeorum ipsa erat, non peccatum habere, sed in peccatis mori [...] [§ 7] Vnde tamen hoc eis contingat, exponit : Si enim non credideritis quia ego sum, moriemini in peccatis uestris. Credo, fratres, in illa multitudine quae Dominum audiebat, et eos fuisse qui credituri erant. Quasi autem in omnes processerat seuerissima illa sententia; In peccato uestro moriemini, ac per hoc et illis qui credituri erant, spes erat ablata; illi saeuiebant, illi timebant; immo non timebant, sed iam desperabant. Reuocauit eos in spem; adiunxit enim : Si non credideritis quia ego sum, moriemini in peccatis uestris . Ergo si credideritis quia ego sum, non moriemini in peccatis uestris». [FG2018]

^BQ ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

^marg.| {CIO8d5.19} CHRYSOSTOMUS. ¹⁸² {hom.52} . − Si enim propter hoc venit ut peccatum tollat, et aliter non contingit illud exuere nisi per lavacrum; nec continget¹⁸³ eum qui non credit, baptizari, necesse est eum qui non credit, ex hac vita abire, veterem hominem in¹⁸⁴ peccatum, habentem. Non solum quia non credit sed etiam quia priora peccata habens, hinc recedit.^BR

^BR ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

¹⁸² Chrysostomus La88 Li449 T46 Ed1470 Ed1953

¹⁸³ contiget] contigit Li449

¹⁸⁴ in] id est Ed1953

^marg.| {CIO8d5.20} AUGUSTINUS. ¹⁸⁵ − Cum autem dixit : [a] Si non credideritis quia ego sum , quia nihil addidit, multum est quod commendavit quia sic etiam et Deus Moysi dixerat^bn : « Ego sum qui sum ». [b] Sed quomodo audio^bo : « Ego sum qui sum », [d] et nisi credideritis quia ego sum , [c] quasi alia non sint. [e] Sed prorsus qualiscumque excellentia, si mutabilis est, vere¹⁸⁶* non est. Non enim est ibi verum esse ubi est et non esse. Discute rerum mutationem invenies fuit et erit; cogita Deum, invenies est, ubi tempus preteritum esse non possit. Ut ergo et¹⁸⁷* tu sis, transcende tempus. Hoc¹⁸⁸* itaque promittens, ne moriamur in peccatis nostris, nihil aliud mihi videtur his verbis dixisse nisi credideritis quia ego sum , quam nisi credideritis quia Deus sum. Deo gratias, quia dixit¹⁸⁹* : N isi credideritis, non dixit : Nisi ceperitis. Quis enim hoc capiat?^BS ^bp

^bn Ex. 3, 14.

^bo Ex. 3, 14.

^bp ¶Fons : [a] Augustinus Hipponensis , , tract. 38, § 8.3-14, CCSL 36, p. 341-342 : «Tamen hoc adtende quod ait Dominus Christus : Si non credideritis quia ego sum, moriemini in peccatis uestris. Quid est : Si non credideritis quia ego sum? Ego sum, quid? Nihil addidit; et quia nihil addidit, multum est quod commendauit. Exspectabatur enim ut diceret quid esset, nec tamen dixit. Quid exspectabatur ut diceret? Forte : Nisi credideritis quia ego sum Christus; nisi credideritis quia ego sum Dei Filius? nisi credideritis quia ego sum Verbum Patris; nisi credideritis quia ego sum conditor mundi; nisi credideritis quia ego sum hominis formator et reformator, creator et recreator, factor et refactor; nisi hoc credideritis quia ego sum, moriemini in peccatis uestris. Multum est quod ait ipsum «Ego sum», quia sic dixerat et Deus Moysi : Ego sum qui sum». Augustinus Hipponensis , , tract. 38, § 10.11-53, CCSL 36, p. 343-344 : «Nam [b] quomodo audio : Ego sum qui sum, [c] quasi alia non sint? et quomodo audio : [d] Nisi credideritis quia ego sum? Illi enim non erant qui audiebant? Et si peccatores erant, homines erant. Quid ergo facio? Quid sit ipsum esse, dicat cordi, intus dicat, intus loquatur; homo interior audiat, mens capiat uere esse; est enim semper eodem modo esse. Res enim aliqua, quaelibet omnino, (quasi coepi disputare, et destiti quarere; forte quod audiui uolo loqui, auditui meo det exsultationem et uestro cum loquor), res enim quaelibet, [e] prorsus qualicumque excellentia, si mutabilis est, non uere est; non enim est ibi uerum esse, ubi est et non esse. [...] Discute rerum mutationes, inuenies fuit et erit; cogita Deum, inuenies est, ubi fuit et erit esse non possit. Vt ergo et tu sis, transcende tempus. Sed quis transcendet uiribus suis? Leuet illuc ille qui Patri dixit : Volo ut ubi ego sum, et ipsi sint mecum. Hoc itaque promittens ne moriamur in peccatis nostris, nihil aliud Dominus Iesus Christus mihi uidetur his uerbis dixisse : Nisi credideritis quia ego sum, prorsus nihil aliud mihi uidetur his uerbis dixisse quam hoc : Nisi credideritis quia ego Deus sum, moriemini in peccatis uestris. Bene, Deo gratias, quia dixit : Nisi credideritis; non dixit : Nisi ceperitis. Quis enim hoc capiat? Aut uere, quia ausus sum dicere, et uisi estis intellegere, aliquid de tanta ineffabilitate cepistis? Si ergo non capis, fides te liberat. Ideo et Dominus non ait : Nisi ceperitis quia ego sum; sed quod poterant dixit : Nisi credideritis quia ego sum, moriemini in peccatis uestris». [FG2018]

^BS ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2020}

¹⁸⁵ Augustinus Ed1570 ( 241va) Ed1593 Ed1657 ( 99 image 807) Ed1660 ( 97-98 image 874) Ed1775 ( 453b) Ed1861 Ed1953 ] om. La88 Li449 T46 ( 246va) Urb26 V796 V797 V798 Ed1470 ( image 152) Ed1476 Ed1486 Ed1493 Ed1552a Ed1566

¹⁸⁶ vere] vera Ed1953

¹⁸⁷ et] om. Ed1953

¹⁸⁸ Hoc] Hec Ed1953

¹⁸⁹ dixit] dicit Ed1953

^marg.| {CIO8d5.21} ORIGENES. ¹⁹⁰* {tom.18} − Manifestum est autem quod qui moritur in peccatis suis, quamvis dicat se Christo credere, tamen in veritate non credit qui enim credit iustitie, non iniustum facit¹⁹¹; et credens in sapientiam, nil stultum dicit aut¹⁹² facit et sic si scrutatus fueris ceteros intellectus Christi, invenies quomodo qui non credit Christo, moritur in peccatis suis. Accedens autem ad contraria eorum que considerantur in Christo, in peccatis suis moritur.^BT

^BT ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

¹⁹⁰ Origenes Li449 Ed1953 ] Augustinus V796 , + In Ioannem Ed1953

¹⁹¹ iniustum facit] iniustitiam faciet Li449

¹⁹² aut] autem Li449

Numérotation du verset Io. 8,

^prol.| [Io. 8, 21-29 legitur Quadragesimae 2 feria 2; cf. Ordinarium OP 615 = Rom. = Cist.]

^marg.| {CIO8d6.1} AUGUSTINUS. ¹⁹³ − [g] Quia dixerat supra Dominus^bq : Nisi credideritis quia ego sum, moriemini in peccatis vestris , interrogant illi velut querentes nosse in quem deberent credere, ne in suo peccato morerentur.
[a] Unde dicitur :

^bq Io. 8, 24.

¹⁹³ Augustinus La88 Li449 ] + In Ioannem Ed1953

Numérotation du verset Io. 8,25

Dicebant ergo ei : Tu quis es?

^marg.|

Non enim cum dixisti : Nisi credideritis quia ego sum,addidisti quis esses. Sciebat autem ibi quosdam esse¹⁹⁴ credituros; et ideo cum dixissent : T u quis es ? Ut scirent quid illum credere deberent, dixit eis Iesus : Principium qui et ¹⁹⁵ loquor vobis ; non tamquam diceret principium sum; sed tamquam diceret principium me credite quod in sermone¹⁹⁶ greco evidenter apparet, ubi principium feminini generis est. [c] Principium ergo me credite, ne moriamini in peccatis vestris : [b] Principium enim mutari non potest, in se manet, et innovat omnia. [h] Absurdum est autem ut Filium dicamus principium, et Patrem principium non¹⁹⁷ dicamus; [i] non tamen duo principia, sicut nec duos deos : Spiritus autem sanctus Patris et Filii est spiritus, nec Pater est, nec Filius. [j] Pater tamen et Filius et Spiritus Sanctus sunt unus Deus¹⁹⁸, unum lumen, unum principium. [d] Addidit autem : Qui et loquor vobis, quia humilis propter vos¹⁹⁹ factus ad ista verba descendi. [f] Ergo credite me esse principium quia ut hoc credatis non solum sum principium, sed et loquor vobis. [e] Nam si principium sicuti est, ita maneret apud Patrem, ut non acciperet formam servi^br, quomodo ei crederent, cum infirma corda intelligibile Verbum sine voce sensibili audire non possent?^bs ^BU

^marg.| {CIO8d6.2} BEDA. − Sane in quibusdam exemplaribus invenitur qui et loquor vobis; sed congruentius esse probatur, si quia legatur, ut iste sit sensus principium me esse credite quia propter vos ad hec verba descendi.^BV

^BV ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CIO8d6.3} CHRYSOSTOMUS. ²⁰⁰ {hom.52} . − Vel aliter. Consideranda est amentia Iudeorum, qui post tempus tantum et signa et doctrinam interrogant : T u quis es ? Quid igitur Christus a principio loquor vobis , quasi dicat : Sermones meos indigni estis audire, non solum ut vobis dicam²⁰¹ quis ego sum. Vos enim omnia temptantes loquimini; et hec omnia possem arguere, et vos punire.
Unde sequitur : ^BW

^BW ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2020}

²⁰⁰ Chrysostomus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

²⁰¹ vobis dicam] inv. Ed1953

Numérotation du verset Io. 8,26

Multa habeo de vobis loqui et iudicare.

^marg.| {CIO8d6.4} AUGUSTINUS. ²⁰² − [a] Supra dixit ^bt : « Ego non iudico quemquam »; sed aliud est : non iudico, et²⁰³ aliud : habeo iudicare. Non iudico, dixit ad presens. Quod autem dicit multa habeo de vobis loqui et iudicare, iudicium futurum dicit. [b] Ideo autem verus in iudicio ero, quia Filius veracis veritas sum.
Unde sequitur :

^bt Io. 8, 15.

²⁰² Augustinus La88 Li449 ] + In Ioannem Ed1953

²⁰³ et] om. Li449

Sed qui misit me verax est.

^marg.| [d] Verax est Pater, non participando sed generando veritatem. [c] Numquid enim dicturi sumus plus veritas quam verax? Si hoc dixerimus, Filium incipiemus dicere Patre maiorem.^bu ^BX

^bu ¶Fons : [a] Augustinus Hipponensis , , tract. 39, § 6.2-8, CCSL 36, p. 348 : «Meministis, quod ait : Ego non iudico quemquam; ecce modo dicit : Multa habeo de uobis loqui et iudicare. Sed aliud est : non iudico; aliud : habeo iudicare. Non iudico, dixit ad praesens; uenerat enim ut saluaret mundum, non ut iudicaret mundum; quod autem dicit : Multa habeo de uobis loqui et iudicare, iudicium futurum dicit». Augustinus Hipponensis , , tract. 39, § 7.2-17, CCSL 36, p. 348-349 : «[b] Ideo uerum iudico, quia Filius ueracis ueritas sum. Pater uerax, Filius ueritas, quid putamus esse amplius? Cogitemus si possimus, quid est amplius, uerax an ueritas [...]. Si ergo plus pietas quam pius, plus pulcritudo quam pulcer, plus castitas quam castus, [c] numquid dicturi sumus plus ueritas quam uerax? Si hoc dixerimus, Filium incipiemus dicere Patre maiorem». [d] Augustinus Hipponensis , , tract. 39, § 8.30-34.2-17, CCSL 36, p. 349 : «Pater autem uerax, de suo est uerax, quia genuit ueritatem. Aliud est, uerax est homo iste, quia iam percepit ueritatem; aliud est, uerax Deus, quia genuit ueritatem. Ecce quomodo uerax est Deus, non participando, sed generando ueritatem». [FG2018]

^BX ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

^marg.| {CIO8d6.5} CHRYSOSTOMUS.{hom.52} . − Dicit autem hoc, ut non estiment quoniam tot audiens ex imbecillitate, non punit; aut quia eorum cogitationes et contumelias non novit.^BY

^BY ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

^marg.| {CIO8d6.6} THEOPHYLACTUS. − Vel quia dixerat multa habeo de vobis loqui et iudicare, iudicium futuro seculo reservans subiungit sed qui me misit, verax est; quasi dicat : etsi vos infideles estis, Pater meus verax est, qui diem stabilivit in quo²⁰⁴ vobis retributio fiet.^bv ^BZ

^bv ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Ioannis (Io. 8, 26), PG 124, 20D5-11. [CGC2014]

^BZ ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

²⁰⁴ quo] qua Li449

^marg.| {CIO8d6.7} CHRYSOSTOMUS.{hom.52} . − Vel aliter. Si in hoc me misit Pater, non ut iudicem mundum, sed ut salvem mundum, verax autem est Pater; convenienter nullum ego nunc iudico; sed hec loquor que sunt ad salutem, non que ad iudicium.
Unde sequitur : ^CA

^CA ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

Et ego que audivi ab eo, hec loquor in mundo.

^marg.| {CIO8d6.8} ALCUINUS. − Audisse autem a Patre idem est et esse a Patre quia ab illo habet audientiam a quo habet essentiam.^CB

^CB ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

^marg.| {CIO8d6.9} AUGUSTINUS. ²⁰⁵ − Dat gloriam Patri equalis Filius tamquam dicat : Do gloriam ei cuius sum Filius, quomodo tu superbus es adversus eum cuius es servus?^bw ^CC

^bw ¶Fons : Augustinus Hipponensis , , tract. 39, § 6.12-18, CCSL 36, p. 348 : «Videte quemadmodum Patri det gloriam aequalis Filius. Exemplum enim nobis praebet, et tamquam in cordibus nostris loquitur : O homo fidelis, si evangelium meum audis, dicit tibi Dominus Deus tuus, ubi ego in principio Verbum Deus apud Deum, aequalis Patri, coaeternus gignenti, do gloriam ei cuius sum Filius, quomodo tu superbus es aduersus eum cuius seruus es?». [FG2018]

^CC ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

²⁰⁵ Augustinus La88 Li449 Ed1953

^marg.| {CIO8d6.10} ALCUINUS. − Cum autem audissent verax est qui misit me, non intellexerunt de quo diceret.
Ude subditur :

Numérotation du verset Io. 8,27

Et non cognoverunt quia Patrem eius²⁰⁶ dicebat Deum.

²⁰⁶ eius] eis cacogr. Li449

^marg.| Nondum enim oculos cordis apertos habebant, quibus Patris et Filii²⁰⁷ equalitatem intelligerent.^CD

^CD ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2020}

²⁰⁷ Filii] fillii iter. cacogr. Li449

Numérotation du verset Io. 8,

^prol.| [Io. 8, 21-29 legitur Quadragesimae 2 feria 2; cf. Ordinarium OP 615 = Rom. = Cist.]

^marg.| {CIO8d7.1} AUGUSTINUS. ²⁰⁸ − [a] Cum dixisset Dominus^bx : « Verax est qui misit me », non intellexerunt Iudei quod de Patre illis diceret. Videbat autem ibi aliquos quos ipse noverat post passionem suam esse credituros.
Et ideo sequitur :

^bx Io. 8, 26.

²⁰⁸ Augustinus La88 Li449 ] + In Ioannem Ed1953

Numérotation du verset Io. 8,28

Dicit²⁰⁹* ergo eis Iesus : Cum exaltaveritis Filium hominis, tunc cognoscetis quia ego sum.

²⁰⁹ Dicit @Li449 Li449] Dixit Ed1953

^marg.| [c] Recolite illud^by : « Ego sum qui sum », et cognoscetis quid sit dictum : Ego ²¹⁰ sum . [b] Differo cognitionem vestram, ut impleam passionem meam; ordine vestro cognoscetis qui sum, cum scilicet exaltaveritis Filium hominis . Exaltationem autem crucis dicit, quia et ibi exaltatus est quando pependit in ligno. Hoc oportebat impleri per manus eorum qui postea fuerant credituri, quibus dicit hoc²¹¹. Quare nisi ut nemo in quocumque scelere et male sibi conscius desperaret²¹², quando videat²¹³ eis donari homicidium qui occiderant Christum?^bz ^CE

^by Ex. 3, 14.

^bz ¶Fons : Augustinus Hipponensis , , tract. 40, § 2.2-36, CCSL 36, p. 350-351 : «Locuti sumus uobis de praecedenti lectione, insinuantes quomodo intellegatur Pater uerax, Filius ueritas. [a] Cum autem dixisset Dominus Iesus : Verax est qui me misit, non intellexerunt Iudaei quod de Patre illis diceret. Et ait illis quod modo cum legeretur audistis : Cum exaltaueritis Filium hominis, tunc cognoscetis quia ego sum, et a meipso facio nihil, sed sicut docuit me Pater, haec loquor. Quid est hoc? Nihil enim aliud uidetur dixisse, nisi eos post passionem suam cognituros quis esset. Procul dubio ergo uidebat ibi aliquos, quos ipse nouerat, quos ipse cum ceteris sanctis suis ante constitutionem mundi praesciendo elegerat, post passionem suam esse credituros. Ipsi sunt illi quos assidue commendamus, et ad imitationem cum magna exhortatione proponimus. Misso enim desuper Spiritu sancto post Domini passionem et resurrectionem et adscensionem, cum miracula fierent in eius nomine, quem tamquam mortuum persequentes Iudaei contemserant, compuncti sunt corde; et qui saeuientes occiderunt, mutati crediderunt; et quem sanguinem saeuiendo fuderunt, credendo biberunt : illa tria millia, et illa quinque millia Iudaeorum, quos ibi uidebat, quando dicebat : Cum exaltaueritis Filium hominis, tunc cognoscetis quia ego sum. Tamquam dicens : [b] Differo cognitionem uestram, ut impleam passionem meam; ordine uestro cognoscetis qui sim. Non quia omnes tunc erant credituri ex iis qui audiebant, id est post passionem Domini; nam paulo post dicit : Haec eo loquente, multi crediderunt in eum, et nondum exaltatus erat Filius hominis. Exaltationem quippe dicit passionis, non glorificationis; crucis, non caeli; quia et ibi exaltatus est, quando pependit in ligno. Sed illa exaltatio humiliatio fuit. Tunc enim factus est obediens usque ad mortem crucis. Hoc oportebat impleri per eorum manus qui postea fuerant credituri, quibus dicit : Cum exaltaueritis Filium hominis, tunc cognoscetis quia ego sum. Quare hoc, nisi ut nemo desperaret in quocumque scelere male sibi conscius, quando uidebat eis donari homicidium qui occiderant Christum?» [c] Augustinus Hipponensis , , tract. 40, § 3.4-6, CCSL 36, p. 351 : «Recolite illud : Ego sum qui sum, et : Qui est, misit me; et agnoscetis, quid dictum sit : Tunc scietis quia ego sum, sed et, Pater est, et Spiritus sanctus est». [FG2018]

^CE ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

²¹⁰ Ego] quia praem. Li449

²¹¹ hoc] om. Li449

²¹² in quocumque…conscius-desperaret] inv. Li449

²¹³ videat] videbat Li449

^marg.| {CIO8d7.2} CHRYSOSTOMUS. ²¹⁴ {hom.52 } − Vel aliter continua : Quia multa signa faciens et docens eos non converterat, de cruce de reliquo loquitur, dicens cum exaltaveritis Filium hominis, tunc cognoscetis quia ego sum²¹⁵; quasi dicat vos estimatis quod tunc maxime a me separati eritis quando me occideritis; ego autem dico quoniam tunc maxime scietis et gratia signorum et resurrectionis et captivitatis vestre, quoniam ego sum Christus Filius Dei, et quod non contrarior illi; propter quod subdit et a meipso nihil facio; sed sicut docuit me Pater, sic loquor per hoc enim indifferentiam substantie manifestat, et quod nihil extra paternales intelligentias loquitur; si enim Deo contrarius essem, non tantam iram movissem²¹⁶ contra eos qui me non audierunt.^CF

^CF ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

²¹⁴ Chrysostomus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

²¹⁵ Filium…sum] etc. Li449

²¹⁶ movissem] novissem Li449

^marg.| {CIO8d7.3} AUGUSTINUS. ²¹⁷ − Vel aliter. [a] Quia dixerat : T unc cognoscetis quia ego sum , et ad ipsum esse pertinet tota Trinitas. Ne forte subintraret error Sabellianorum²¹⁸, continuo subiunxit :

²¹⁷ Augustinus La88 Li449 Ed1953

²¹⁸ Sabellianorum] sabellianarum Li449

Et a²¹⁹ meipso²²⁰ facio nihil,

²¹⁹ a Li449] om. @Li449

²²⁰ meipso] me Li449

^marg.| quasi dicat : a meipso non sum. Filius enim de Patre est Deus. [b] Quod ergo addidit :

Sicut²²¹ docuit me Pater, hec loquor.

²²¹ Sicut] set praem. @Li449

^marg.| Nemini vestrum obrepat cogitatio carnalis²²². Nolite vobis quasi duos homines ante oculos ponere, et loquentem Patrem ad Filium, sicut facis tu quando aliqua verba dicis filio tuo. [c] Que enim verba fierent unico verbo? Si autem²²³ loquitur in cordibus vestris sine sono, quomodo loquitur Filio suo? Incorporaliter Pater locutus est Filio, quia incorporaliter²²⁴ Pater genuit Filium. Nec eum sic docuit quasi indoctum genuerit; sed hoc est eum docuisse, quod est scientem genuisse. Si enim simplex est natura veritatis, hoc est Filio esse quod nosse. Quemadmodum ergo Pater illi gignendo dedit ut esset, sic²²⁵ gignendo dedit ut nosset.^ca ^CG

^ca ¶Fons : [a] Augustinus Hipponensis , , tract. 40, § 3.6-10, § 4.1-6, § 5.5-53, CCSL 36, p. 351-353 : «Tunc scietis quia ego sum, sed et, Pater est, et Spiritus sanctus est. Ad ipsum esse pertinet tota Trinitas. Sed quia Dominus sicut Filius loquebatur, ne forte in eo quod dixit : Tunc cognoscetis quia ego sum, subintraret error sabellianorum, hoc est patripassianorum, quem uobis errorem commendaui non tenendum, sed cauendum, eorum scilicet qui dixerunt : Ipse est Pater, ipse est Filius; duo sunt nomina, sed res una; propter istum ergo cauendum errorem cum dixisset Dominus : Tunc cognoscetis quia ego sum, ne ipse intellegeretur Pater, continuo subiunxit : Et a meipso facio nihil, sed sicut docuit me Pater, haec loquor. Iam gaudere coeperat sabellianus, errons sui occasione comperta; statim ut se tamquam in obscuro extulit, sequentis sententiae luce confusus est. Putaueras eum esse Patrem, quia dixit : Ego sum; audi quia Filius est : Et a meipso facio nihil. Quid est : A meipso facio nihil? A meipso non sum. Filius enim de Patre est Deus. [§ 4] Quod ergo addidit : Sicut docuit me Pater, haec loquor, nemini uestrum obrepat cogitatio carnalis, fratres mei. Non enim potest humana infirmitas cogitare, nisi quod consueuit facere uel audire. Nolite ergo uobis quasi duos homines ante oculos ponere, unum patrem, alterum filium, et loquentem patrem ad filium, sicut facis tu, quando uerba aliqua dicis filio tuo, monens eum et instruens eum quomodo loquatur, ut quaecumque audiuit a te, commendet memoriae; cum commendauerit memoriae, proferat et lingua, distinguat per sonos, inferat auribus alienis quod percepit in suis [...]. [§ 5] Quae uerba multa fierent unico Verbo? [...] Si ergo Deus, ut dicere coeperam, loquitur in cordibus nostris sine sono, quomodo loquitur Filio suo? Sic ergo, fratres, sic cogitate, quantum potestis, ut dixi, si licet parua magnis modo aliquo comparare, sic cogitate. Incorporaliter Pater locutus est Filio, quia incorporaliter Pater genuit Filium. Nec eum sic docuit quasi indoctum genuerit; sed hoc est eum docuisse, quod est scientem genuisse; et hoc est : docuit me Pater, quod est, scientem me genuit Pater. Si enim, quod pauci intellegunt, simplex est natura ueritatis, hoc est Filio esse quod nosse. Ab illo ergo habet ut nouerit, a quo habet ut sit, non ut prius ab illo esset, et ab illo postea nosset; sed quemadmodum illi gignendo dedit ut esset, sic gignendo dedit ut nosset; quia simplici, ut dictum est, naturae ueritatis esse et nosse non est aliud atque aliud, sed hoc ipsum». [FG2018]

^CG ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

²²² Nemini ….carnalis] om. Li449

²²³ autem] Deus + Li449

²²⁴ incorporaliter] corporaliter Li449

²²⁵ Gignendo…sic] om. hom. Li449

^marg.| {CIO8d7.4} CHRYSOSTOMUS.{hom.52} . − Rursus ad humilius sermonem reduxit.
Sequitur ²²⁶ :

²²⁶ Sequitur ] enim + Li449

Numérotation du verset Io. 8,29

Et qui me misit²²⁷.

²²⁷ me misit Li449] inv. @Li449

^marg.| Ne autem estiment hoc quod dicit²²⁸ misit me , minorationis esse, dicit

²²⁸ dicit] qui + Li449

mecum est.

^marg.| Nam hoc quidem dispensationis, hoc autem deitatis est.^CH

^CH ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

^marg.| {CIO8d7.5} AUGUSTINUS. ²²⁹ − [a] Et cum ambo simul sint, unus tamen est missus alter misit, quoniam missio incarnatio est, et ipsa incarnatio Filii tantum est, non et Patris. [c] Ergo inquit : Q ui me misit, id est cuius auctoritate²³⁰ tamquam paterna incarnatus sum. [b] Misit itaque Pater Filium, sed non recessit a Filio.
Unde sequitur :

²²⁹ Augustinus La88 Li449 Ed1953

²³⁰ auctoritate] auctoritare cacogr. Li449

Et non reliquit me solum.

^marg.| Non enim quo misit Filium, non ibi erat Pater, qui dixit^cb : « Celum et terram ego impleo ». Sed quare eum non dereliquit subdit :

^cb Ier. 23, 24.

Quia que placita sunt ei facio semper.

^marg.| Non ex quodam initio, sed sine initio, sine fine. Dei enim generatio non habet initium temporis.^cc ^CI

^cc ¶Fons : Augustinus Hipponensis , , tract. 40, § 3.6-10, CCSL 36, p. 351 : «[a] Et tamen cum ambo simul sint, unus missus est, alter misit, quoniam missio incarnatio est, et ipsa incarnatio Filii tantum est, non et Patris. [b] Misit itaque Pater Filium, sed non recessit a Filio. Non enim quo misit Filium, non ibi erat Pater. Vbi enim non est qui fecit omnia? ubi non est qui dixit : Caelum et terram ego impleo? Sed forte Pater ubique, et Filius non ubi que est? Evangelistam audi : In hoc mundo erat, et mundus per eum factus est. [c] Ergo, inquit, qui misit me , cuius auctoritate tamquam paterna incarnatus sum, mecum est, non me reliquit. Quare non me reliquit? Non me reliquit, inquit, solum quia ego quae placita sunt ei, facio semper . Ipsa est aequalitas semper, non ex quodam initio et deinceps, sed sine initio, sine fine. Dei enim generatio non habet initium temporis, quia per genitum facta sunt tempora». [FG2018]

^CI ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

^marg.| {CIO8d7.6} CHRYSOSTOMUS.{hom.52} . − Vel aliter. Quia continuo dicebant, quoniam non ex Deo est²³¹, et quia sabbatum non custodit; contra est²³², quod ait quoniam que placita sunt ei facio semper ostendens quoniam et solvere sabbatum, placitum est ei. multipliciter enim studet ut ostendat quod nihil facit patri contrarium. Et quia hoc²³³ humanius locutus est, subditur :

²³¹ ex Deo-est] est inv. Li449 (est super vers. )

²³² est] om. Li449

²³³ hoc] hic Li449

Numérotation du verset Io. 8,30

Hec illo loquente multi crediderunt in eum.

^marg.| Ac si diceret evangelista ne turberis si quid humile a Christo audieris; qui²³⁴ enim post tantam doctrinam nondum suasi erant, humiliora audiunt, et suadentur²³⁵. Igitur crediderunt quidem, sed non ut oportebat; sed simpliciter quasi letantes et requiescentes in verborum humilitate et hoc ostendit evangelista in subsequentibus sermonibus, in quibus narratur quod rursus ei iniuriabantur.^CJ

^CJ ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

²³⁴ qui] non Li449

²³⁵ et suadentur] ut suadeantur Li449

Numérotation du verset Io. 8,
distinctio 8

^prol.| [Io. 8, 31-45 legitur Quadragesimae 2 feria 5; cf. Ordinarium OP 611]

^marg.| {CIO8d8.1} CHRYSOSTOMUS. ²³⁶ − Voluit Dominus in profundum fundare fidem eorum qui crediderant, ut non superficie²³⁷ tenus crederent.
Et ideo dicitur :

²³⁶ Chrysostomus Li449 ] Augustinus In Ioannem. (tract. 40) Ed1953

²³⁷ superficie Ed1953 ] superfacie Li449

Numérotation du verset Io. 8,31

Dicebat ergo Iesus ad eos qui crediderunt ei Iudeos : Si vos manseritis in sermone meo, vere discipuli mei eritis.

^marg.| Per hoc quod dicit si manseritis , ostendit ea que in eorum corde erant. Sciebat enim quoniam crediderunt quidem²³⁸ sed non manserunt et magnum quid eis promittit, scilicet vere discipulos eius fieri in quo occulte tangit quosdam qui prius ab ipso recesserunt²³⁹ et illi eum audierunt²⁴⁰ et crediderunt et recesserunt, quia non permanserunt.^CK ^cd

^cd ¶Fons : Chrysostomus , , hom. 54.1.8 et 13-14, BnF, lat. 15284, f. : «Volens igitur in profundum fundare fidem eorum Christus, ut non superficie tenus sit, fodit animam percussibilioribus sermonibus. 54.1.9 Eorum enim qui credebant erat et redargutiones suffere, hii uero confestim seviunt. Qualiter autem hoc facit? 54.1.10 Primum annuntiat : Si vos manseritis in sermone meo, vere discipuli mei eritis [f. 95rb] et veritas liberabit vos. Quasi dicens : Profundam daturus sum incisionem, sed ne concutiamini. 54.1.11 Magis autem et per hoc ipsa, tumorem eorum mentis submittebat. A quo liberabit? dic mihi. A peccatis. Quid igitur superbi illi? 54.1.12 Semen Abrahe sumus, et nulli servivimus umquam. Cecidit mox eorum mens. Hoc autem factum est ab eo quod ad mundana reptabant. 54.1.13 Si manseritis in sermone meo. Ostendentis erat ea que in corde eorum, et scientis quoniam crediderunt quidem sed non manserunt, et magnum annuntiat hoc id est discipulos eius illos fieri. 54.1.14 Quia enim quidam recesserunt primitus enigmatice insinuans ait : Si manseritis. Quia et illi audierunt et crediderunt et recesserunt quia non permanserunt».
<cuius fons> Chrysostomus , 54 (al. 53), § 1 (Io. 8, 31), PG 59, : «Βουλόμενος οὖν ἐμβαθῦναι τὴν πίστιν αὐτῶν ὁ Χριστὸς, ὥστε μὴ ἐπιπολαίαν εἶναι, διασκάπτει τὴν ψυχὴν πληκτικωτέροις λόγοις. Τῶν γὰρ πιστευόντων ἦν καὶ ἐλέγχων ἀνέχεσθαι· οἱ δὲ εὐθέως ἠγρίαινον. Πῶς δὲ τοῦτο ποιεῖ; Πρῶτον παραγγέλλει· Ἐὰν ὑμεῖς μείνητε ἐν τῷ λόγῳ τῷ ἐμῷ, ὄντως μαθηταί μού ἐστε, καὶ ἡ ἀλήθεια ἐλευθερώσει ὑμᾶς· μονονουχὶ ἐστε, καὶ ἡ ἀλήθεια ἐλευθερώσει ὑμᾶς· μονονουχὶ (50) λέγων, Μέλλω βαθεῖαν διδόναι τομὴν, ἀλλὰ μὴ σαλεύεσθε. Μᾶλλον δὲ καὶ διὰ τούτων αὐτῶν τὸν τύφον αὐτῶν τῆς διανοίας κατέστειλε. Τίνος ἐλευθερώσει, εἰπέ μοι; Ἁμαρτημάτων. Τί οὖν οἱ ἀλαζόνες ἐκεῖνοι; Σπέρμα Ἀβραάμ ἐσμεν, καὶ οὐδενὶ δεδουλεύκαμεν πώποτε. Κατέπεσεν εὐθέως αὐτῶν ἡ διάνοια· τοῦτο δὲ γέγονεν, ἀπὸ τοῦ πρὸς τὰ κοσμικὰ ἐπτοῆσθαι. Ἐὰν μείνητε ἐν τῷ λόγῳ τῷ ἐμῷ, δηλοῦντος ἦν τὰ ἐν τῇ καρδίᾳ αὐτῶν, καὶ εἰδότος ὅτι ἐπίστευσαν μὲν, οὐκ ἔμειναν δέ. Καὶ μέγα ἐπαγγέλλεται, τὸ μαθητὰς αὐτοῦ ἐκείνους γενέσθαι. Ἐπειδὴ γάρ τινες ἀνεχώρησαν πρώην, αἰνιττόμενος αὐτούς φησιν, Ἐὰν μείνητε· ἐπεὶ κἀκεῖνοι ἤκουσαν καὶ ἐπίστευσαν, καὶ ἀνεχώρησαν, ἐπειδὴ οὐκ ἔμειναν». [MM2020]

^CK ¶Codd. : Li449 ( 90vb ) Ed1953 {FG2018}

²³⁸ quidem] quidam Ed1953

²³⁹ recesserunt Li449 ] recesserant Ed1953

²⁴⁰ audierunt] audierant Li449

^marg.| {CIO8d8.2} AUGUSTINUS. De verbis Domini. {serm.48} . − Omnes autem nos unum magistrum habemus, et sub illo condiscipuli sumus. nec ideo magistri sumus, quia de loco superiore loquimur sed magister est omnium qui habitat in omnibus nobis. ad discipulum autem parum est accedere; sed oportet manere nos²⁴¹ in illo et si in illo non manserimus, cademus. breve opus, breve verbo²⁴², magnum opere, si manseritis. quid enim est in verbis Dei manere, nisi nullis temptationibus cedere si labor non est, gratis accipis premium; si labor est, attende magnum premium.^CL

^CL ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

²⁴¹ nos] si + Li449

²⁴² verbo] verbum Li449

Numérotation du verset Io. 8,32

Et²⁴³ cognoscetis veritatem²⁴⁴.

²⁴³ Et @Li449] om. Li449

²⁴⁴ veritatem] et veritas liberabit vos @Li449 Li449 Weber

^marg.| {CIO8d8.3} AUGUSTINUS. Super Ioannem. ²⁴⁵ − Quasi dicat : [b] quia nunc credentes estis, manendo, videntes eritis. [a] Non enim quia cognoverunt crediderunt; sed ut cognoscerent crediderunt. Quid enim est fides, nisi credere quod non vides? Veritas quod credidisti, videre Si ergo permaneatur in eo quod creditur, pervenitur ad id quod videtur²⁴⁶, ut scilicet contemplemur ipsam veritatem²⁴⁷ sicuti est, non per verba sonantia, sed per lucem splendentem. [c] Veritas incommutabilis est, panis est mentis, reficit nec deficit mutat vescentem, non ipsa in vescentem mutatur. Ipsa autem veritas verbum Dei est hec veritas carne induta est propter nos latebat in carne, non ut negaretur, sed ut differretur; ut in carne pateretur, ut caro peccati redimeretur.^ce ^CM

^ce ¶Fons : [a] Augustinus Hipponensis , , tract. 40, § 9.4-34, CCSL 36, p. 355 : «Non quia cognouerunt crediderunt, sed ut cognoscerent crediderunt. Credimus enim ut cognoscamus, non cognoscimus ut credamus. Quod enim cognituri sumus, nec oculus uidit, nec auris audiuit, nec in cor hominis adscendit. Quid est enim fides, nisi credere quod non uides? Fides ergo est, quod non uides credere; ueritas, quod credidisti uidere, sicut ipse quodam loco ait. Ideo Dominus prius ad faciendam fidem ambulauit in terra. [...] Quem qui audiebant, utique iam uidebant; eis tamen, si diligebant, uidendum se promittebat. Sic et hic, Cognoscetis ueritatem. Quid enim? quod dixisti non est ueritas? Veritas est, sed adhuc creditur, nondum uidetur. Si maneatur in eo quod creditur, peruenitur ad id quod uideatur. Inde Iohannes ipse sanctus evangelista in epistola sua : Dilectissimi, inquit, filii Dei sumus, sed nondum apparuit quid erimus. Iam sumus, et aliquid erimus. Quid plus erimus quam sumus? Audi : Nondum apparuit quid erimus; scimus quia cum apparuerit, similes ei erimus. Vnde? Quoniam uidebimus eum sicuti est. Magna promissio, sed merces est fidei. Quaeris mercedem, opus praecedat. Si credis, mercedem exige fidei; si autem non credis, fidei mercedem qua fronte quaeris? Si ergo manseritis in uerbo meo, uere discipuli mei eritis, ut contemplemini ipsam ueritatem sicuti est; non per uerba sonantia, sed per lucem splendentem, cum satiauerit nos, quod legitur in psalmo : Signatum est super nos lumen uultus tui, Domine». Augustinus Hipponensis , , tract. 41, § 1.15-25, CCSL 36, p. 357 : «Erant ibi etiam qui haec loquente illo continuo crediderunt; ipsis locutus est quod audiuimus hodie : Dicebat ergo Iesus ad eos qui crediderant ei, Iudaeos : Si manseritis in uerbo meo, uere discipuli mei eritis. Manendo eritis; [b] quia enim nunc credentes estis, manendo uidentes eritis. Ideo sequitur : Et cognoscetis ueritatem. [c] Veritas incommutabilis est. Veritas panis est, mentes reficit nec deficit; mutat uescentem, non ipsa in uescentem mutatur. Ipsa est ueritas Verbum Dei, Deis apud Deum unigenitus Filius. Haec ueritas carne induta est propter nos, ut de Maria uirgine nasceretur, et impleretur prophetia : Veritas de terra orta est. Haec ergo ueritas cum Iudaeis loqueretur, latebat in carne; latebat autem non ut negaretur, sed ut differretur; differretur, ut in carne pateretur; in carne autem pateretur, ut caro peccati redimeretur». [FG2018]

^CM ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

²⁴⁵ Super Ioannem Li449 ] In Ioannem Ed1953

²⁴⁶ videtur] videatur Li449

²⁴⁷ ut…veritatem] om. Li449

^marg.| {CIO8d8.4} CHRYSOSTOMUS. ²⁴⁸ {hom.53} . − Vel cognoscetis veritatem , hoc est me ego enim sum veritas. Iudaica quidem omnia typus erant, veritatem autem a me scitis.^CN

^CN ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

²⁴⁸ Chrysostomus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

^marg.| {CIO8d8.5} AUGUSTINUS. De verbis Domini. {serm.48} . − Forte aliquis dicet²⁴⁹ et quid mihi prodest cognoscere veritatem et ideo subiungit : E t veritas liberabit vos, quasi dicat²⁵⁰ : si non delectat veritas, delectet²⁵¹ libertas. liberari enim proprie dicitur liberum fieri, quomodo sanari sanum fieri. Hoc in verbo greco planius est nam in consuetudine latina maxime in eo consuevimus audire hoc verbum, ut quicumque liberatur intelligatur pericula evadere, molestiis carere.^CO

^CO ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

²⁴⁹ dicet] diceret Li449

²⁵⁰ dicat] om. Li449

²⁵¹ delectet] et praem. Li449

^marg.| {CIO8d8.6} THEOPHYLACTUS. − Sicut autem supra infidelibus ait^cf : In peccatis vestris moriemini , sic manentibus in fide, absolutionem annuntiat peccatorum.^CP ^cg

^cf Io. 8, 24.

^cg ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Ioannis (Io. 8, 31), PG 124, 24B13–C1. [CGC2014]

^CP ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CIO8d8.7} AUGUSTINUS. Decimo sexto De Trinitate. ²⁵² {4,18} . − Unde etiam veritas liberabit, nisi a morte, a corruptione, a mutabilitate. Veritas quippe immortalis, incorrupta, incommutabilis permanet. Vera autem incommutabilitas est ipsa eternitas.^CQ

^CQ ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2020}

²⁵² .XVI.] om. Ed1953

^marg.| {CIO8d8.8} CHRYSOSTOMUS. {hom.53} . − Eorum autem qui crediderant, erat etiam²⁵³ increpationes sufferre; sed hi statim seviunt. Si autem oportebat eos turbari in priori, convenientius erat ut turbarentur in hoc, scilicet quod dixit cognoscetis veritatem, ut dicerent. Nunc ergo veritatem nescimus; lex igitur mendacium est, et cognitio nostra sed nullius horum eis cura erat; sed de mundanis rebus dolent. Non enim aliam servitutem ^{pecia 20} ²⁵⁴ noverant nisi mundanam.
Unde sequitur :

²⁵³ etiam] autem Li449

²⁵⁴ noverant] « xx pecia » praem. marg. Li449 ( 91va9)

Numérotation du verset Io. 8,33

Responderunt ei Iudei : Semen Abrahe sumus et nemini servivimus umquam, quomodo ergo²⁵⁵ tu dicis liberi eritis?

²⁵⁵ Ergo Li449] om. @Li449 Ed1953

^marg.| Quasi dicant : eos qui de genere sunt Abrahe, qui sunt ingenui, non oportebat servos vocare. Numquam enim servivimus.^CR

^CR ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CIO8d8.9} AUGUSTINUS. ²⁵⁶ − Vel hoc [a] responderunt , non illi qui iam crediderant, sed qui²⁵⁷ in turba erant nondum²⁵⁸ credentes. Hoc autem ipsum [c] nemini servivimus umquam , [b] secundum huius temporis libertatem, quomodo verum dixisti? [d] Ioseph non est venumdatus? Prophete sancti in captivitatem non sunt ducti? O ingrati, quid est quod vobis assidue imputat Deus, quod vos de domo servitutis liberavit²⁵⁹, si [f] nemini servistis? [e] Vos autem qui loquimini, quomodo solvebatis tributa romanis, si nemini umquam servistis?^ch ^CS

^ch ¶Fons : Augustinus Hipponensis , , tract. 41, § 2.1-21, CCSL 36, p. 358 : «Denique et Iudaei sic intellexerunt : et [a] responderunt ei, non illi qui iam crediderant, sed illi qui in turba erant nondum credentes; responderunt ei : Semen Abrahae sumus, et nemini seruiuimus umquam; quomodo tua dicis : Liberi eritis? Non autem dixerat Dominus : Liberi eritis, sed : Veritas liberabit uos. In quo tamen uerbo illi, quia, sicut dixi, patet in graeco, non intellexerunt nisi libertatem; et extulerunt se quod semen essent Abrahae, et dixerunt : Semen Abrahae sumus; et nemini seruiuimus umquam; quomodo tu dicis : Liberi eritis? O pellis innata ! Non est ista magnitudo, sed tumor. Et hoc ipsum [b] secundum huius temporis libertatem quomodo uerum dixistis : [c] Nemini seruiuimus umquam? [d] Ioseph non est uenumdatus? Prophetae sancti in captiuitatem non sunt ducti? Deinde, nonne ipse ille est populus qui in Aegypto lateres faciebat, et regibus duris non saltem in auro et argento, sed in luto seruiebat? Si nemini seruistis umquam, o ingrati, quid est quod assidue uobis imputat Deus quod uos de domo seruitutis liberauit? An forte patres uestri seruierunt, [e] uos autem qui loquimini, [f] nemini umquam seruistis? Quomodo ergo soluebatis iam tributa Romanis, unde et ipsi ueritati laqueum quasi captionis proposuistis, ut diceretis : Licet reddere tributum Caesari? ut si dixisset : Licet, teneretis eum quasi maie optasset libertati seminis Abrahae; si autem diceret : Non licet, calumniaremini apud reges terrae, quod prohiberet regibus tributa persolui. Merito prolato nummo uicti estis, et captioni uestrae uos ipsi estis respondere compulsi». [FG2018]

^CS ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

²⁵⁶ Augustinus La88 Li449 ] + In Ioannem Ed1953

²⁵⁷ qui] illi Li449

²⁵⁸ nondum] non Li449

²⁵⁹ liberavit] liberaret Li449

^marg.| {CIO8d8.10} CHRYSOSTOMUS. {hom.53} . − Quia vero non ad vanam gloriam erant que dicebantur a Christo, sed ad salutem, non voluit ostendere eos servos esse²⁶⁰ hominum, sed peccati que difficillima servitus est, a qua solus Deus eripere potest.^CT
Unde sequitur :

^CT ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2020}

²⁶⁰ servos esse] inv. Li449

Numérotation du verset Io. 8,34

Respondit eis Iesus : Amen, amen, dico vobis quia omnis qui facit peccatum, servus est peccati.

^marg.| {CIO8d8.11} AUGUSTINUS. ²⁶¹ − [a] Multum commendat quod sic pronuntiat; quodammodo, si dici fas est, iuratio eius est²⁶² : amen quippe interpretatur verum, et tamen non est interpretatum, nec grecus hoc interpres ausus²⁶³ est facere, vel latinus. Nam hoc verbum amen hebreum est. Non est autem interpretatum, ut honorem haberet velamento secreti non ut esset ligatum, sed ne vilesceret nudatum. Iam quantum hoc commendatum sit, ex ipsa geminatione cognoscite. Verum²⁶⁴ dico vobis, veritas dicit; que utique etsi non diceret : Verum dico, mentiri omnino non posset; tamen inculcat²⁶⁵, dormientes quodammodo excitat contemni non vult. [b] Quod dicit : O mnis , inquit, Iudeus, grecus, dives, pauper, imperator et mendicus, si facit peccatum, servus est peccati. ^CU ^ci ^cj

^ci ¶Fons : Augustinus Hipponensis , , tract. 41, § 3.10-20, § 4.1-4, CCSL 36, p. 359 : «[§ 3] Multum commendat quod ita pronuntiat; quodammodo, si dici fas est, iuratio eius est : Amen, amen dico uobis. Amen quippe interpretatur uerum; et tamen non est interpretatum, cum potuisset dici : uerum dico uobis. Nec graecus hoc interpres ausus est facere, nec latinus; nam hoc uerbum quod est Amen, nec graecum est nec latinum, sed hebraeum. Sic mansit, non est interpretatum, ut honorem haberet uelamento secreti; non ut esset negatum, sed ne uilesceret nudatum. Nec semel tamen, sed bis a Domino dictum est : Amen, amen dico uobis. Iam quantum hoc commendatum sit, ex ipsa geminatione cognoscite. [§ 4] Verum, uerum dico uobis, ueritas dicit; quae utique etsi non diceret : uerum dico, mentiri omnino non posset, tamen commendat, inculcat; dormientes quodammodo excitat, intentos facit, contemni non uult. Quid dicens? Amen, amen dico uobis, quia omnis qui facit peccatum, seruus est peccati».

^cj [b] <revera> Augustinus Hipponensis, , sermo 134, : «Omnis, iudaeus et graecus, diues et pauper, honoratus et priuatus, imperator et mendicus, omnis qui facit peccatum, seruus est peccati». [FG2018]

^CU ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2018}

²⁶¹ Augustinus La88 Li449 Ed1953

²⁶² eius est Ed1953 ] inv . Li449

²⁶³ ausus] iter. Li449

²⁶⁴ Verum] iter. Li449

²⁶⁵ inculcat] incultat cacogr. Li449

^marg.| {CIO8d8.12} GREGORIUS. Quarto Moralium. ²⁶⁶ − Quia quisquis se²⁶⁷ pravo desiderio subicit, iniquitatis dominio²⁶⁸ dudum libera mentis colla supponit. Sed huic Domino contradicimus, cum iniquitati, que nos ceperat, reluctamur²⁶⁹ cum consuetudini violenter resistimus; cum culpam penitendo percutimus et maculas sordium lacrimis lavamus²⁷⁰. ^CV ^ck

^ck ¶Fons : Gregorius Magnus , , lib. 4, § 36, CCSL 143A, lin. 20 sqq : «Bene autem subditur : et seruus liber a domino suo. Scriptum quippe est : omnis qui peccat seruus est peccati; quia nimirum quisquis se prauo desiderio subicit, iniquitatis dominio dudum libera mentis colla supponit. Sed huic domino contradicimus cum iniquitati quae nos ceperat, reluctamur; cum consuetudini uiolentae resistimus et desideria peruersa calcantes contra hanc ius nobis libertatis ingenitae uindicamus; cum culpam paenitendo percutimus et maculas sordium fletibus lauamus».
<ex quo> = Alulfus sancti Martini Tornacensis, , pars III (Novum Testamentum : Io.), c. 19, PL 73, 1248.39-40 = I.Cor. 7, PL 73, 1311.10. [MM2020]

^CV ¶Codd. : Li449 Mt366 Ed1953 {MM2020}

²⁶⁶ .IV.] om. Ed1953

²⁶⁷ se] si Li449

²⁶⁸ dominio] Domino Ed1953

²⁶⁹ reluctamur] reluctamus Li449 , contradicimus Mt366 *

²⁷⁰ lavamus] laudamus Li449

^marg.| {CIO8d8.13} GREGORIUS. Vicesimo quinto Moralium. ²⁷¹ − Quanto autem aliqui liberius peragunt perversa que volunt, tanto eius servitio obnoxius obligantur.^CW ^cl

^cl ¶Fons : Gregorius Magnus , , lib. 25, § 16, CCSL 143A, lin. 28 sqq : «Quia enim scriptum est : omnis qui facit peccatum, seruus est peccati, quanto nunc liberius peragunt peruersa quae uolunt, tanto eius seruitio obnixius obligantur».
¶Paral. «Unde quanto aliqui liberius peragunt perversa quae volunt, et minori difficultate, tanto peccati servitio obnoxius obligantur, ut Gregorius dicit».
<Non hab.> . [MM2020]

^CW ¶Codd. : Li449 Mt366 Ed1953 {MM2020}

²⁷¹ .XXV.] om. Ed1953

^marg.| {CIO8d8.14} AUGUSTINUS. ²⁷² − [a] O miserabilis servitus. Servus hominis aliquando sui Domini duris imperiis fatigatus, fugiendo requiescit servus peccati quo fugit? Secum trahit quocumque fugerit. Peccatum enim quod facit intus est; voluptas transit, peccatum non transit, preteriit quod delectabat, remansit quod pungat. [c] Solus de peccato liberare potest qui venit sine peccato, et factus est sacrificium pro peccato. Nam sequitur :

²⁷² Augustinus La88 Li449 Ed1953

Numérotation du verset Io. 8,35

Servus autem non manet in domo in eternum.

^marg.| [d] Ecclesia est domus, servus peccator est. Multi intrant in Ecclesiam peccatores. Non ergo dixit servus non est in domo, sed non manet in domo in eternum . Si²⁷³ ergo nullus ibi servus erit, quis ibi erit? Quis gloriabitur mundum se esse a peccato? Multum nos terruit sed adiungit :

²⁷³ Si] set Li449

Filius autem²⁷⁴ manet in eternum.

²⁷⁴ autem @Li449] om. Li449

^marg.| E rgo solus in domo sua erit Christus? An forte in hoc quod dicit Filius , caput et corpus est? Non enim sine causa terruit et spem dedit; terruit, ne peccatum amaremus; spem dedit, ne de peccati absolutione diffideremus. Hec est ergo spes nostra ut a libero liberemur . [b] Ipse enim pretium dedit, non argentum, sed sanguinem suum. ^cm
Et propter hoc subditur :^CX

^cm ¶Fons : Augustinus Hipponensis , , tract. 41, § 4.6-29, CCSL 36, p. 359-360 : [a] «O miserabilis seruitus ! Plerumque homines cum dominos malos patiuntur, uenales se petunt; non quaerentes dominum non habere, sed saltem mutare; seruus peccati quid faciat? quem interpellet? apud quem interpellet? apud quem se uenalem petat? deinde seruus hominis aliquando sui domini duris imperiis fatigatus, fugiendo requiescit; seruus peccati quo fugit? Secum se trahit quocumque fugerit. Non fugit seipsam mala conscientia, non est quo eat, sequitur se; immo non recedit a se; peccatum enim quod facit, intus est. Fecit peccatum, ut aliquam corporalem caperet uoluptatem; uoluptas transit, peccatum manet; praeteriit quod delectabat, remansit quod pungat [...] Dicit enim Dominus : Gratis uenumdati estis, et sine argento redimemini. Sine pretio, sed uestro, quia meo. Hoc Dominus dicit; [b] ipse enim pretium dedit, non argentum, sed sanguinem suum. Nam nos et serui et egeni remanseramus». [c] Augustinus Hipponensis , , tract. 41, § 5.6-9, p. 360 : «Pertinet etiam ad ipsos, cum baptizantur, ista gratia quam Dominus pollicetur; quia de peccato solus liberare potest, qui uenit sine peccato, et factus est sacrificium pro peccato». [d] Augustinus Hipponensis , , tract. 41, § 8.3-24, p. 361-362 : «Ecclesia est domus, seruus peccator est. Intrant multi in ecclesiam peccatores. Non ergo dixit : Seruus non est in domo; sed : non manet in domo in aeternum. Si ergo nullus ibi seruus erit, quis ibi erit? Cum enim rex iustus sederit in throno, sicut scriptura loquitur, quis gloriabitur castum se habere cor? aut quis gloriabitur mundum se esse a peccato? Multum nos terruit, o fratres mei, dicendo : Seruus non manet in domo in aeternum. Adiungit autem, et dicit : Filius autem manet in aeternum. Ergo solus in domo sua erit Christus? nullus illi populus cohaerebit? Cui erit caput, si non erit corpus? An forte totum hoc Filius, caput et corpus? Non enim sine causa et terruit, et spem dedit : terruit, ne peccatum amaremus; spem dedit, ne de peccati solutione diffideremus. [...] Haec spes nostra est, fratres, ut a libero liberemur, et liberando seruos nos faciat; serui enim eramus cupiditatis, liberati serui efficimur caritatis». [FG2018]

^CX ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

Numérotation du verset Io. 8,36

Si ergo Filius vos liberaverit, vere liberi eritis.

^marg.| {CIO8d8.15} AUGUSTINUS. De verbis Domini. {serm.48} . − Non a barbaris, sed a diabolo; non in²⁷⁵ corporis captivitate sed ab anime iniquitate.^CY

^CY ¶Codd. : La88 Li449 Ed1953 {MM2020}

²⁷⁵ in] a Ed1953

^marg.| {CIO8d8.16} AUGUSTINUS. Super Iohannem. ²⁷⁶ − [a] Prima libertas est carere criminibus; sed ista inchoata est, non perfecta libertas quia “caro concupiscit adversus spiritum, ut non ea que vultis faciatis”^cn. [b] Libertas autem plena atque perfecta est quando nulle erunt inimicitie, “quando novissima inimica mors destruetur”^co.^cp ^CZ

^cn Cf. Gal. 5, 17.

^co 1Cor. 15, 26.

^cp ¶Fons : [a] Augustinus Hipponensis , , tract. 41, § 10.1-15, CCSL 36, p. 363 : «Prima est ergo libertas, carere criminibus. Ideo et apostolus Paulus quando elegit ordinandos uel presbyteros uel diaconos, et quicumque ordinandus est ad praeposituram ecclesiae, non ait : Si quis sine peccato est; hoc enim si diceret, omnis homo reprobaretur, nullus ordinaretur : sed ait : Si quis sine crimine est, sicuti est homicidium, adulterium, aliqua immunditia fornicationis, furtum, fraus, sacrilegium, et cetera huiusmodi. Cum coeperit ea non habere homo (debet autem non habere omnis christianus homo), incipit caput erigere ad libertatem; sed ista inchoata est, non perfecta libertas. Quare, inquit aliquis, non est perfecta libertas? Quia uideo aliam legem in membris meis, repugnantem legi mentis meae; non enim quod uolo ago, ait, sed quod odi illud facio. Caro, inquit, concupiscit aduersus spiritum, et spiritus aduersus carnem, ut non ea quae uultis illa faciatis». [b] Augustinus Hipponensis , , tract. 41, § 13.1-5, CCSL 36, p. 365 : «Quae igitur libertas plena atque perfecta in illo Domino Iesu qui dixit : Si uos Filius liberauerit, tunc uere liberi eritis; quando plena et perfecta libertas erit? Quando nullae inimicitiae, quando nouissima inimica destruetur mors». [FG2018]

^CZ ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

²⁷⁶ super La88 Li449 ] in Ed1953

^marg.| {CIO8d8.17} CHRYSOSTOMUS. ²⁷⁷ {hom.53} . − Vel aliter. Quia dixerat qui facit peccatum, servus est peccati, ne precurrant et dicant immolationes habemus, ille nos eripere possunt; propterea induxit servus non manet in domo in eternum. Filius manet in eternum. Domus mentionem facit, Patris principatum domum nominans, ostendens ex translatione humanorum, quoniam sicut Dominus in domo, ita ipse omnium potestatem habet hoc enim quod dicit non manet, significat non habet potestatem donandi; sed Filius, qui est Dominus domus, habet. et ideo sacerdotes veteris legis non habebant potestatem per sacramenta legalia peccata dimittere omnes enim peccaverunt, etiam sacerdotes, qui pro seipsis, ut dicit apostolus, necesse habebant sacrificia²⁷⁸ offerre; sed Filius hanc habet potestatem. Unde concludit : Si ergo Filius vos liberaverit, vere liberi eritis , ostendens quod mundana libertas, de qua gloriabantur, non est vera libertas.^DA

^DA ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

²⁷⁷ Chrysostomus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

²⁷⁸ sacrificia] sacrificium Li449

^marg.| {CIO8d8.18} AUGUSTINUS. ²⁷⁹ − Noli ergo libertate abuti ad libere peccandum sed utere ad non peccandum. Erit enim voluntas tua libera si fuerit pia. Eris liber si fueris servus iustitie.^DB ^cq

^cq ¶Fons : Augustinus Hipponensis , , tract. 41, § 8.31-34, CCSL 36, p. 362 : «Noli ergo libertate abuti ad libere peccandum, sed utere ad non peccandum. Erit enim uoluntas tua libera, si fuerit pia. Eris liber, si fueris seruus; liber peccati, seruus iustitiae, dicente apostolo : Cum serui essetis peccati, liberi eratis iustitiae; nunc autem liberati a peccato, serui autem facti Deo, habetis fructum uestrum in sanctificationem, finem uero uitam aeternam. Hoc conemur, id agamus». [FG2018]

^DB ¶Codd. : La88 (192ra) Li449 Ed1953 {FG2018} {MM2018}

²⁷⁹ Augustinus La88 Li449 ] + In Ioannem Ed1953

Numérotation du verset Io. 8,

^prol.| [Io. 8, 31-45 legitur Quadragesimae 2 feria 5; cf. Ordinarium OP 611]

^marg.| {CIO8d9.1} AUGUSTINUS. ²⁸⁰ − [a] Iudei se liberos dixerant, quia semen erant Abrahe. Quid ergo Dominus ad hoc responderit subditur :

²⁸⁰ Augustinus La88 Li449 ] + In Ioannem Ed1953

Numérotation du verset Io. 8,37

Scio quia Filii Abrahe estis²⁸¹,

²⁸¹ Abrahe estis @Li449] inv. Li449

^marg.| quasi dicat : [b] Agnosco vos quia Filii estis Abrahe [d] carnis origine, non cordis fide.
[c] Et ideo subdit : ^cr ^DC

^cr ¶Fons : Augustinus Hipponensis , , tract. 42, § 1.6-13, CCSL 36, p. 366 : «Ideo autem [a] se liberos esse dixerunt, quia semen erant Abrahae. Quid ergo eis ad haec responderit Dominus, hodierna lectio cum recitaretur, audiuimus. Scio, inquit, quia filii Abrahae estis; sed quaeritis me interficere, quia sermo meus non capit in uobis. [b] Agnosco uos, inquit, filii Abrahae estis, [c] sed quaeritis me interficere. [d] Agnosco carnis originem, non cordis fidem. Filii Abrahae estis, sed secundum carnem. Ideo, inquit, quaeritis me occidere; sermo enim meus non capit in uobis». [FG2018]

^DC ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

Sed queritis me interficere.

^marg.| {CIO8d9.2} CHRYSOSTOMUS. ²⁸² {hom.53} . − Hoc enim addidit ut non dicant peccatum non habemus. Dimittens enim omnem eorum vitam redarguere, hoc quod pre manibus erat, quod adhuc agere volebant, ducit in medium. Paulatim enim eos a cognatione illa removit, erudiens in hoc non magna sapere. sicut enim libertas et servitus est ab operibus, ita et cognatio sed ne dicerent hoc iuste agimus, subiungit causam, dicens :^DD

^DD ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

²⁸² Chrysostomus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

Quia sermo meus non capit in vobis.

^marg.| {CIO8d9.3} AUGUSTINUS. ²⁸³ − Id est non capit cor²⁸⁴ vestrum, quia non recipitur a corde vestro. Sic est enim²⁸⁵ sermo Dei fidelibus tamquam pisci hamus tunc capit quando capitur. Nec fit iniuria illis qui capiuntur ad salutem quippe, non ad perniciem capiuntur.^cs ^DE

^cs ¶Fons : Augustinus Hipponensis , , tract. 42, § 1.17-21, CCSL 36, p. 366 : «Si sermo meus caperetur, caperet; si caperemini, intra retia fidei tamquam pisces concluderemini. Quid est ergo : non capit in uobis? Non capit cor uestrum, quia non recipitur a corde uestro. Sic enim est sermo Dei, et sic esse debet fidelibus, tamquam pisci hamus; tunc capit quando capitur. Nec fit iniuria illis qui capiuntur : ad salutem quippe, non ad perniciem capiuntur». [FG2018]

^DE ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

²⁸³ Augustinus La88 Li449 Ed1953

²⁸⁴ cor] in praem. Li449

²⁸⁵ est enim] inv. Li449

^marg.| {CIO8d9.4} CHRYSOSTOMUS.{hom.53} . − Et non dixit ‘non capitis²⁸⁶ sermonem’ sed non capit meus sermo in vobis , altitudinem suorum dogmatum ostendens. Sed quia²⁸⁷ possent dicere : Quid si a teipso loqueris propter hoc inducit subdens :

²⁸⁶ capitis] + meum Ed1953

²⁸⁷ quia] om. Ed1953

Numérotation du verset Io. 8,38

Ego quod vidi apud Patrem meum²⁸⁸, loquor.

²⁸⁸ meum Li449] om. @Li449

^marg.| Non enim solum eamdem substantiam, sed eamdem veritatem habeo Patri²⁸⁹.^DF

^DF ¶Codd. : La88 Li449 Ed1953 {MM2020}

²⁸⁹ Patri] Patris Ed1953

^marg.| {CIO8d9.5} AUGUSTINUS. ²⁹⁰ − Dominus autem Patrem suum Deum vult intelligi, quasi dicat : veritatem vidi, veritatem loquor, quia veritas sum. Si ergo Dominus veritatem loquitur quam vidit apud Patrem, se vidit, se loquitur, quia ipse est veritas Patris.^ct ^DG

^ct ¶Fons : Augustinus Hipponensis , , tract. 42, § 2.7-11, CCSL 36, p. 366 : «Quid autem faciunt? Quod eis dixit : Quaeritis me occidere. Hoc apud Abraham numquam uiderunt. Dominus autem Patrem Deum uult intellegi cum dicit : Quae uidi apud Patrem meum, loquor. Veritatem uidi, ueritatem loquor, quia ueritas sum. Si enim Dominus ueritatem loquitur quam uidit apud Patrem, se uidit, se loquitur, quia ipse est ueritas Patris, quam uidit apud Patrem; ipse est enim Verbum, quod Verbum erat apud Deum». [FG2018]

^DG ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

²⁹⁰ Augustinus La88 Li449 Ed1953

^marg.| {CIO8d9.6} ORIGENES. ²⁹¹ {tom.20} . − Manifestat autem hec auctoritas salvatorem fuisse visorem eorum que sunt apud Patrem; cum tamen homines, quibus revelatio fit, visores non sint.^DH

^DH ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2020}

²⁹¹ Origenes] + In Ioannem Ed1953

^marg.| {CIO8d9.7} THEOPHYLACTUS. − Cum vero audis quod vidi loquor, nequaquam corporalem visionem intelligas, sed naturalem notitiam veram et approbatam. sicut enim oculi videntes, integre aliquid et vere prospiciunt, nec falluntur; sic ego veraciter ea loquor que cognovi a Patre meo. ^DI ^cu
Sequitur :

^cu ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Ioannis (Io. 8, 38), PG 124, 28A7-13. [CGC2014]

^DI ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

Et vos quod vidistis apud Patrem vestrum facitis.

^marg.| {CIO8d9.8} ORIGENES. {tom.20 } − Adhuc non nominat Patrem ipsorum. Paulo superius Abraham commemoravit; sed dicturus est alterum Patrem eorum, scilicet diabolum, cuius Filii erant, inquantum mali erant, non inquantum homines erant. malum ergo quod faciunt, Dominus eis obiurgat et corripit.^DJ

^DJ ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

^marg.| {CIO8d9.9} CHRYSOSTOMUS.{hom.53} . − Alia littera habet : Et vos que vidistis apud Patrem vestrum, facite . Quasi dicat sicut ego verbis et veritate ostendo Patrem, ita et vos a rebus ostendite Abraham.^DK

^DK ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

^marg.| {CIO8d9.10} ORIGENES. {tom.20} . − Item alia littera habet et vos que audistis a Patre, facite. audierant enim a Patre ea que in lege et prophetis scripta sunt. qui autem hoc verbo contra eos qui alterius opinionis sunt²⁹², fuerit usus, ostendit²⁹³ quod non alius Deus est qui legem dedit et prophetas, et Christi Pater. queramus etiam ab inferentibus duas naturas, dicentes a Patre quidem audivisse alienos, inconveniens est. si autem proprii salvatoris erant, et beate nature, qualiter querebant illum occidere, et salvatoris sermonem non capiebant illi autem longe molestius²⁹⁴ acceperunt quam protulerit²⁹⁵ Dominus, quis eorum esset Pater nam eum qui multarum gentium Pater est, fatentur sui fore Patrem.^DL
Unde sequitur :

^DL ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

²⁹² sunt] om. Li449

²⁹³ ostendit] ostendet Li449

²⁹⁴ molestius] modestius Li449

²⁹⁵ protulerit] protulerunt Li449

Numérotation du verset Io. 8,39

Responderunt et dixerunt²⁹⁶ : Pater noster²⁹⁷ Abraham est.

²⁹⁶ dixerunt] ei + @Li449 Li449

²⁹⁷ Pater noster] patrem nostrum @Li449*

^marg.| {CIO8d9.11} AUGUSTINUS. ²⁹⁸ − Quasi dicant : Quid tu dicturus es contra Abraham? Videbantur enim eum provocare ut aliquid mali diceret²⁹⁹ de Abraham, et esset eis occasio faciendi quod cogitabant. ^DM ^cv

^cv ¶Fons : Augustinus Hipponensis , , tract. 42, § 3.2-8, CCSL 36, p. 367 : «Quid tu dicturus es contra Abraham? aut : Si aliquid potes, aude reprehendere Abraham. Non quia Dominus non audebat reprehendere Abraham; sed talis erat Abraham qui non reprehenderetur a Domino, sed potius laudaretur; tamen isti uidebantur eum prouocare, ut aliquid mali diceret de Abraham, et esset occasio faciendi quod cogitabant». [FG2018]

^DM ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2020}

²⁹⁸ Augustinus La88 Li449 Ed1953

²⁹⁹ mali diceret] malediceret Li449

^marg.| {CIO8d9.12} ORIGENES. {tom.20} . − Sed et hoc ipsum salvator interimit tamquam falso dictum.^DN
Unde subditur :

^DN ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2020}

Dicit eis Iesus : Si Filii Abrahe estis, opera Abrahe facite.

^marg.| {CIO8d9.13} AUGUSTINUS. ³⁰⁰ − Et tamen superius ait^cw : Scio quia Filii Abrahe estis. Unde nunc³⁰¹ non negavit eorum originem sed facta condemnat. Caro eorum ex illo erat sed vita non erat.^DO ^cx

^cw Io. 8, 37.

^cx ¶Fons : Augustinus Hipponensis , , tract. 42, § 4.13-15, CCSL 36, p. 367 : «Et tamen superius ait : Scio quia filii Abrahae estis. Non negat eorum originem, sed facta condemnat; caro eorum ex illo erat, sed uita non erat». [FG2018]*

^DO ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2020}

³⁰⁰ Augustinus La88 Li449 Ed1953

³⁰¹ nunc] om. Ed1953

^marg.| {CIO8d9.14} ORIGENES. {tom.20} . − Vel dicendum quod supra in greco habetur scio quod semen Abrahe estis. ut ergo hec pateant, videamus primo corporalis seminis et Filii differentiam. Manifestum enim est³⁰² quod semen in seipso habet³⁰³ rationes eius cuius est semen, adhuc manentes et pausantes; Filius vero, transmutato semine, et agente in appositam sibi materiam a muliere, per superinducta nutrimenta similitudinem accipit generantis et quantum ad corporalia si aliquis est Filius alicuius, subsistit ex semine; si vero aliquod³⁰⁴ est semen, non omnino Filius efficitur. quoniam autem ex operibus iudicantur aliqui semen Abrahe, videndum est ne forte ex aliquibus seminalibus rationibus, infusis quibusdam animabus, oporteat imaginari eos qui semen sunt Abrahe. non omnes igitur homines semen sunt Abrahe neque enim omnes habent³⁰⁵ huiusmodi rationes consitas in eorum animabus. Oportet igitur eum qui Abrahe semen est, eius fieri per similitudinem et Filium. Possibile vero est ex negligentia et otio destruere hoc quod est eius semen. hi autem ad quos sermo erat, adhuc in spe erant unde sciebat Iesus quod adhuc semen erant Abrahe, et nondum peremerant possibilitatem fiendi Filii Abrahe propter quod eis dicit si Filii Abrahe estis, opera Abrahe facite. Si autem super hoc quod erant semen Abrahe, ad augmentum magnitudinis adolevissent, verbum Iesu caperent. sed quia non accesserant ad hoc quod essent Filii, verbum non capiunt, sed interficere volunt verbum, et quasi confringere, non capientes magnitudinem eius. si igitur aliquis vestrum³⁰⁶ semen est Abrahe, et adhuc verbum Dei non capit, non querat interficere verbum; sed transmutet se ad hoc quod sit Filius Abrahe, et tunc poterit capere Filium Dei. Quidam autem unum ex operibus eligunt Abrahe, illud scilicet^cy : « Credidit Abraham Deo, et reputatum est illi ad iustitiam », ut autem concedatur eis quod fides sit opus, cur non dictum est singulariter opus Abrahe facite³⁰⁷, sed pluraliter puto enim quod hoc dictum equipollet ei quod est cuncta opera Abrahe facite; ut tamen ex historia Abrahe allegorice sumpta opera eius spiritualiter prosequamur. neque enim³⁰⁸ oportet eum qui vult esse Filius Abrahe, adire ancillarum coniugia, nec post obitum coniugis in senectute aliam ducere coniugem.
Sequitur : ^DP

^cy Gn.15, 6.

^DP ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

³⁰² enim est] inv. Li449

³⁰³ in seipso habet] inv. Li449

³⁰⁴ aliquod] aliquid Li449

³⁰⁵ habent] om. Li449

³⁰⁶ vestrum] nostrum Li449

³⁰⁷ facite] facit Li449

³⁰⁸ enim] eum Li449

Numérotation du verset Io. 8,40

Nunc autem queritis me interficere, hominem qui veritatem locutus sum vobis.

^marg.| {CIO8d9.15} CHRYSOSTOMUS.{hom.53} . − Hanc scilicet veritatem, quod est patri equalis; propter hoc enim Iudei querebant eum³⁰⁹ interficere. et ut ostendat quod hoc non est contrarium patri, subdit :^DQ

^DQ ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

³⁰⁹ Iudei-querebant eum] inv. Li449

^marg.| Quam audivi a Deo.

^marg.| {CIO8d9.16} ALCUINUS. − Quia ipse qui est veritas, a Deo Patre genitus erat. Audire enim nihil aliud est quam esse a Patre.^DR

^DR ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CIO8d9.17} ORIGENES. ³¹⁰ {tom.20} . − Occidere me , inquit, hominem . interim non dico Filium Dei; non dico verbum, quia non moritur verbum. Hoc dico quod³¹¹ videtis quia quod videtis potestis occidere, et quem non videtis, offendere.^DS
Sequitur :

^DS ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2020}

³¹⁰ Origenes La88 Ed1953] Augustinus Li449 (forte perpera pro A<damanti>us

³¹¹ quod] quia Li449

Hoc Abraham non fecit.

^marg.| {CIO8d9.18} ALCUINUS. − Quasi dicat in hoc probatis vos³¹² non esse filios Abrahe quia facitis opera contraria operibus Abrahe.^DT

^DT ¶Codd. : La88 (197va) Li449 Ed1953 {MM2018}*

³¹² vos] nos Li449

^marg.| {CIO8d9.19} ORIGENES. {tom.20} . − Sed diceret ad hoc quidam, quoniam superflue dictum est hoc, quod non fecerit Abraham quod suis temporibus non contingebat fieri³¹³ non enim in suis diebus natus erat Christus. sed dicendum quod in temporibus Abrahe natus fuerat homo, qui quam audierat a Domino³¹⁴ veritatem, dicebat. Non tamen quesitus est ab Abraham, ut eum occideret. et scias quod spiritualis adventus Iesu nullo tempore defuit sanctis. ex hoc igitur comprehendo, omnem hominem, qui post regenerationem et ceteras apud se factas divinitus gratias, peccat, denuo crucifigere³¹⁵ Dei Filium propriis reatibus, in quos rediit; sed hoc Abraham non fecit.^DU
Sequitur :

^DU ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

³¹³ non contingebat-fieri] inv. Li449

³¹⁴ Domino] Deo Li449

³¹⁵ crucifigere] crucifigit Li449

Numérotation du verset Io. 8,41a

Vos facitis opera Patris vestri.

^marg.| {CIO8d9.20} AUGUSTINUS. ³¹⁶ − Adhuc non dicit quis est iste Pater eorum.^DV ^cz

^cz ¶Fons : Augustinus Hipponensis , , tract. 42, § 6.8-9, CCSL 36, p. 368 : «Hoc ergo Abraham non fecit. Vos facitis opera patris uestri. Et adhuc non dicit quis est iste pater eorum». [FG2018]

^DV ¶Codd. : La88 (197va) Li449 Ed1953 {MM2018}

³¹⁶ Augustinus La88 Li449 Ed1953

^marg.| {CIO8d9.21} CHRYSOSTOMUS. ³¹⁷ {hom.53} . − Dicit autem hoc Dominus, volens eis auferre superfluam gloriam de cognatione, et suadere eis ut non ultra spem salutis habeant in cognatione naturali, sed in ea que est secundum adoptionem. Hoc enim eos³¹⁸ prohibebat venire ad Christum, quia estimabant cognationem Abrahe sibi sufficere ad salutem.^DW

^DW ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

³¹⁷ Chrysostomus La88 Li449 Ed1953

³¹⁸ enim eos] eis Li449

Numérotation du verset Io. 8,

^prol.| [Io. 8, 31-45 legitur Quadragesimae 2 feria 5; cf. Ordinarium OP 611]

^marg.| {CIO8d10.1} AUGUSTINUS. ³¹⁹ − Ceperant Iudei utcumque cognoscere³²⁰ non de carnis generatione Dominum loqui³²¹, sed de vite institutione. Consuetudo autem Scripturarum est fornicationem spiritualiter appellare, cum diis multis et falsis anima tamquam prostituta subicitur.^DX ^da
Et ideo ³²² dicitur :

^da ¶Fons : Augustinus Hipponensis , , tract. 42, § 7.1-7, CCSL 36, p. 368 : «Modo illi quid responderunt. Coeperunt enim utcumque cognoscere, non de carnis generatione Dominum loqui, sed de uitae institutione. Et quia consuetudo scripturarum est, quas legebant, fornicationem spiritaliter appellare, cum diis multis et falsis anima tamquam prostituta subicitur, ad hoc responderunt : Dixerunt itaque ei : Nos ex fornicatione non sumus nati, unum patrem habemus Deum». [FG2018]*

^DX ¶Codd. : Li449 (93rb) Ed1953 {MM2020}

³¹⁹ Augustinus La88 Li449 ] + In Ioannem Ed1953

³²⁰ ut cumque cognoscere] utrumque cognoscere quia Ed1953

³²¹ Dominum loqui] loqueretur Dominus Ed1953

³²² Et ideo Li446 ] Unde Ed1953

Numérotation du verset Io. 8,41b

Dixerunt itaque ei : Nos ex fornicatione non sumus nati, unum Patrem habemus Deum³²³.

³²³ Deum Li449] om. @Li449

^marg.| {CIO8d10.2} THEOPHYLACTUS. − Quasi responderent, quod Dei quererent ultionem et ideo adversus eum consiliarentur.^DY ^db

^db ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Ioannis (Io. 8, 41), PG 124, 29A9-11. [CGC2014]

^DY ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CIO8d10.3} ORIGENES. {tom.22} . − Vel aliter.³²⁴ Quia redarguti sunt non esse Filii Abrahe, atrocius respondent, latenter³²⁵ designantes, ex adulterio productum fore salvatorem. Sed magis mihi videtur quod conrixando responderunt. Cum enim prius dixissent³²⁶ ^dc : « Pater noster Abraham est », et audissent³²⁷ : « Si Filii Abrahe estis, opera Abrahe facite », fatentur se habere maiorem Patrem quam Abraham, scilicet Deum, et non ex fornicatione sumpsisse exordium. Non enim ex sponsa, sed ex meretrice, seu materia, demon, qui nihil facit ex se, producit eos qui carnalibus usi inherent³²⁸ materie.^DZ

^dc Io. 8, 39.

^DZ ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

³²⁴ Vel aliter La88 ² (marg.) Li449 Ed1953 ] om. La88 *

³²⁵ latenter] latente cacogr. Li449

³²⁶ dixissent] dixerant Li449

³²⁷ audissent] audivissent Li449

³²⁸ usi inherent] invisi herent Li449

^marg.| {CIO8d10.4} CHRYSOSTOMUS. ³²⁹ {hom.53} . − Sed quid dicitis vos Patrem habetis Deum, et Christum incusatis hec dicentem et nimirum ex fornicatione multi eorum nati erant; etenim illicitas commixtiones faciebant; non tamen hoc redarguit; sed instat, ut ostendat quod non sunt ex Deo.
Unde sequitur : ^EA

^EA ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

³²⁹ Chrysostomus La88 ] + In Ioannem Ed1953

Numérotation du verset Io. 8,42

Dixit ergo eis Iesus : Si Deus Pater vester esset, diligeretis utique me. Ego enim ex Deo processi et veni.

^marg.| {CIO8d10.5} HILARIUS. De Trinitate. ³³⁰ − Religiosi nominis assumptionem Dei Filius in his qui se Dei filios confitentes, Patrem sibi Deum dicerent, non improbavit; sed temerariam Iudeorum usurpationem Patrem sibi Deum presumentium, per id quod se non diligerent, obiurgat. Non utique dici potest idipsum esse ex Deo exire, quod venisse. Sed cum ab his qui sibi Deum Patrem dicerent, idcirco se diligendum ait, quia ex Deo exiisset; causam dilectionis ex causa docuit esse nascendi. exiisse enim ad incorporalis nativitatis retulit nomen quia religio profitendi sibi Patrem Deum, ex dilectione Christi, qui ex eo genitus est³³¹, merenda sit. Nec enim in Deum Patrem fit religiosus qui non diligit Filium, cum diligendi Filii non alia causa sit quam quod ex Deo sit. Ex Deo igitur Filius est, non adventu, sed nativitate³³². Dilectio autem in Patrem hinc erit omnis, si Filius ex eo esse credatur.^dd ^EB

^dd ¶Fons : Hilarius Pictaviensis , , lib. 6, CCSL 62, c. 30.7 sqq. : «Religiosi nominis adsumptionem Dei Filius in his qui se Dei Filium confitentes Patrem sibi Deum dicerent, non inprobauit, sed temerariam Iudaeorum usurpationem Patrem sibi Deum praesumentium, per id quod se non diligerent, obiurgat : Si Deus Pater uester esset, diligeretis utique me : ego enim ex Deo exiui. Omnibus quibus per fidem Deus Pater est, per eam fidem Pater est, qua Iesum Christum Dei Filium confitemur. Confiteri autem Filium secundum generale sanctorum nomen, quId habet fidei, ut dicamus :"Vnus ex filiis est"? Sed numquid et ceteri in hac creaturae suae infirmitate non filii sunt? In quo ergo Filium Dei Iesum Christum fides confessa praecellit, cum ei secundum filios Fili non natura, sed nomen sit? Christum perfidia ista non diligit nec haec inpia professio pie sibi adsumet Deum Patrem, quia si sibi Pater Deus esset, Christum ob id diligerent, quia exisset ex Deo. Exisse ex Deo quid sit requiro. Non utique dici potest idipsum esse a Deo exire quod et uenisse : nam utrumque significat : Quoniam a Deo exiui et ueni. Et ostendens quid esset a Deo exiui et quid esset et ueni, continuo subiecit : Nec enim a me ueni, sed ille me misit. Non se sibi esse originem docuit, cum ait : Nec enim a me ueni, et rursum ex Deo se exisse et ab eo missum esse testatur. Sed cum ab his qui sibi Deum Patrem dicerent, idcirco se diligendum ait, quia ex eo exisset, causam dilectionis ex causa docuit esse nascendi. Exisse enim ad incorporalis natiuitatis rettulit nomen, quia religio profitendi sibi Patrem Deum ex dilectione Christi, qui ex eo genitus est, sit merenda. Nam cum ait : Qui me odit, et Patrem meum odit, meum cum ait, communionem nominis per significationem proprietatis exclusit. Ceterum profitentem sibi Patrem Deum et se non diligentem in paterni nominis usurpatione condemnat, quia qui se odit oderit Patrem, nec in Deum Patrem sit religiosus qui non diligat Filium : cum diligendi Fili non alia causa sit, quam quod ex Deo sit. Ex Deo igitur Filius est non aduentu sed natiuitate, et dilectio in Patrem hinc erit omnis, si Filius ex eo esse credatur». [MM2020]

^EB ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

³³⁰ De Trinitate] Sexto praem. La88 Li449

³³¹ est] sit Li449

³³² nativitate] nativitatem Li449

^marg.| {CIO8d10.6} AUGUSTINUS. ³³³ − Sic ergo [b] quod de³³⁴ Deo processit Verbum, eterna processio est ab illo enim processit ut verbum Patris, et venit ad nos, quia : « Verbum caro factum est »^de. Adventus eius, humanitas eius; mansio eius, divinitas eius. [a] Dicitis Deum Patrem, cognoscite me vel fratrem.^df ^EC

^de Io. 1, 14.

^df ¶Fons : Augustinus Hipponensis , , tract. 42, § 8.7-22, CCSL 36, p. 368-369 : «[a] Dicitis Deum patrem, agnoscite me uel fratrem. Verumtamen erexit intellegentibus cor, et illud tetigit quod solet dicere : Non a meipso ueni, Ule me misit, a Deo processi et ueni. Mementote quid soleamus dicere : Ab illo uenit; et a quo uenit, cum illo uenit. Christi ergo missio, est incarnatio. [b] Quod uero de Deo processit Verbum, aeterna processio est; non habet tempus, per quem factum est tempus. Nemo dicat in corde suo : Antequam esset Verbum, quomodo erat Deus? Numquam dicas : Antequam esset Verbum Dei. Numquam Deus sine Verbo fuit, quia Verbum est manens, non transiens; Deus, non sonus; per quem factum est caelum et terra, non quod praeteriit cum iis quae facta sunt super terram. Ergo ab illo processit ut Deus, ut aequalis, ut Filius unicus, ut Verbum Patris, et uenit ad nos, quia Verbum caro factum est, ut habitaret in nobis. Aduentus eius, humanitas eius; mansio eius, diuinitas eius; diuinitas eius quo imus, humanitas eius qua imus.». [FG2018]

^EC ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

³³³ Augustinus La88 Li449 Ed1953

³³⁴ de] om. Li449

^marg.| {CIO8d10.7} HILARIUS. De Trinitate. ³³⁵ − Non esse autem a se sibi originem docuit, cum subdit : ^dg ^ED

^dg ¶Fons : Hilarius Pictaviensis , , lib. 6, CCSL 62, c. 30.27 sqq. : «Non se sibi esse originem docuit, cum ait : Nec enim a me ueni, et rursum ex Deo se exisse et ab eo missum esse testatur». [MM2020]

^ED ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

³³⁵ De Trinitate] om. La88

Neque enim a meipso veni sed ille me misit.

^marg.| {CIO8d10.8} ORIGENES. {tom.22} . − Hoc³³⁶ arbitror dici propter quosdam per se venientes, et non missos a Patre, de quibus in Ieremia^dhdicitur : « Non mittebam eos, et ipsi currebant ». Quoniam autem qui duas naturas ingerunt, utuntur hoc verbo, obiciendum est contra illos. Paulus enim odiebat Iesum cum persequeretur³³⁷ Ecclesiam Dei; unde Dominus ad eum^di : « Quare me persequeris? » si ergo verum est quod hic dicitur si Deus Pater vester esset, diligeretis me, palam est quoniam et recte convertitur si non diligeretis³³⁸, nequaquam Deus Pater vester esset. Paulus autem aliquo tempore non diligebat Iesum fuit ergo tempus quo Deus Pater Pauli non extitit. Non igitur natura Paulus Dei Filius fuit, sed postmodum Dei Filius factus est. Quando vero Deus alicuius fit Pater, nisi quando mandata eius custodit?^EE

^dh Ier. 23, 21.

^di Act. 9, 4.

^EE ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

³³⁶ Hoc La88 Li449] Hec Ed1953

³³⁷ persequeretur] persequebatur Li449

³³⁸ diligeretis] me + Li449

^marg.| {CIO8d10.9} CHRYSOSTOMUS. {hom.53} . − Quia vero semper querebant dicentes^dj : « Quid est hoc quod dicit quo ego vado, vos non potestis venire ».
Propterea subdit : ^EF

^dj Io. 8, 22.

^EF ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

Numérotation du verset Io. 8,43

Quare loquelam meam non cognoscitis ? Quia non potestis audire sermonem meum.

^marg.| {CIO8d10.10} AUGUSTINUS. ³³⁹ − Ideo autem audire non poterant, quia corrigi credendo nolebant.^EG ^dk

^dk ¶Fons : Augustinus Hipponensis , , tract. 42, § 9.2-4, CCSL 36, p. 369 : «Ideo non poterant cognoscere, quia non poterant audire. Sed unde audire non poterant, nisi quia corrigi credendo nolebant? Et hoc unde? Vos a patre diabolo estis». [FG2018]

^EG ¶Codd. : La88 (197vb) Li449 (93vb) Ed1953 {MM2018}

³³⁹ Augustinus La88 Li449 ] + In Ioannem Ed1953

^marg.| {CIO8d10.11} CHRYSOSTOMUS. ³⁴⁰ − Primo igitur captanda est virtus que Verbum divinum exaudiat ut deinceps validi sistamus ad percipiendam³⁴¹ totam locutionem Iesu quoniam quamdiu quis curatus non est in auditu proprio, a verbo quod dicit surdo aperiaris, auditu percipere nequit³⁴².^EH

^EH ¶Codd. : La88 (197vb-198ra) Li449 Ed1953 {MM2018}

³⁴⁰ Chrysostomus La88 Ed1953

³⁴¹ percipiendam] percuciendam Li449

³⁴² nequit] + q. nequit Li449

Numérotation du verset Io. 8,

^prol.| [Io. 8, 31-45 legitur Quadragesimae 2 feria 5; cf. Ordinarium OP 611]

^marg.| {CIO8d11.1} CHRYSOSTOMUS. ³⁴³ {hom.53} . − Exclusit Iudeos Dominus a cognatione Abraham et quia maiora ausi sunt, ut scilicet Patrem suum Deum dicerent, de reliquo percutit eos, dicens :^EI

^EI ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

³⁴³ Chrysostomus La88 Li449 ] + In Ioannem Ed1953

Numérotation du verset Io. 8,44

Vos ex Patre diabolo estis.^EJ

^EJ ¶Codd. : La88 (198ra) Li449 (94ra) Ed1953 {MM2018}

^marg.| {CIO8d11.2} AUGUSTINUS. ³⁴⁴ − Hic iam cavenda est heresis manicheorum, que dicit esse quamdam naturam mali, et gentem quamdam tenebrarum cum principibus suis, unde diabolus originem ducit et hinc dicunt ducere originem carnem nostram; et secundum hoc putant dictum a Domino : vos ex Patre diabolo estis quod essent illi velut natura mali, ducentes originem de gente contraria tenebrarum.^dl ^EK

^dl ¶Fons : Augustinus Hipponensis , , tract. 42, § 10.1-10, CCSL 36, p. 369 : «Hic iam cauenda est haeresis manichaeorum, quae dicit esse quamdam naturam mali et quamdam gentem tenebrarum cum principibus suis, quae ausa est pugnare contra Deum; illum uero Deum, ne debellaret gens aduersa regnum eius, misisse contra eam tamquam uiscera sua principes de luce sua; eamque gentem fuisse debellatam, unde diabolus originem ducit. Hinc dicunt ducere originem carnem nostram; et secundum hoc putant dictum a Domino : Vos a patre diabolo estis, quod essent illi uelut natura mali, ducentes originem de gente contraria tenebrarum». [FG2018]

^EK ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

³⁴⁴ Augustinus La88 Li449 ] + In Ioannem Ed1953

^marg.| {CIO8d11.3} ORIGENES. ³⁴⁵ {tom.23} . − In hoc autem simile videntur incurrisse ei qui diceret alteram esse oculi videntis substantiam et alteram caligantis vel se avertentis quemadmodum enim in his non differt substantia, sed quedam contingit causa que facit caligare; sic substantia eadem est³⁴⁶, sive recipiat rationem, sive non.^EL

^EL ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

³⁴⁵ Origenes] + In Ioannem Ed1953

³⁴⁶ est] om. Li449

^marg.| {CIO8d11.4} AUGUSTINUS. ³⁴⁷ − [a] Iudei ergo Filii erant diaboli imitando, non nascendo.
[b] Unde sequitur :

³⁴⁷ Augustinus La88 Li449 Ed1953

Et desideria Patris vestri vultis facere.

^marg.| Ecce unde Filii estis, quia talia desideratis, non quia de illo nati estis. queritis enim me occidere, hominem qui veritatem vobis dico. Et ille invidit homini et occidit.
[e] Unde sequitur :

Ille homicida³⁴⁸ erat ab initio

³⁴⁸ homicida] homicidia @Li449 Li449

^marg.| utique in primo homine, in³⁴⁹ quo potuit fieri homicidium non enim posset occidi homo, nisi prius fieret homo. [c] Non ferro accinctus diabolus ad hominem venit, verbum malum seminavit et occidit. Noli ergo putare non esse homicidium quando fratri tuo mala persuades. [d] Vos autem ideo sevitis in carnem³⁵⁰, quia non potestis in mentem³⁵¹.^dm ^EM

^dm ¶Fons : [a] Augustinus Hipponensis , , tract. 42, § 10.24-25, CCSL 36, p. 369 : «Vnde ergo Iudaei filii diaboli? Imitando, non nascendo». Augustinus Hipponensis , , tract. 42, § 11.2-25, CCSL 36, p. 370 : «Sed modo audite quid dicat Dominus : Vos, inquit, a patre diabolo estis, et [b] desideria patris uestri uultis facere. Ecce unde filii eius, quia talia desideratis, non quia de illo nati estis. Quae sunt illius desideria? Ille homicida erat ab initio. Ecce quod est : desideria patris uestri facere uultis; Quaeritis me occidere, hominem qui ueritatem uobis dico. Et ille inuidit homini, et occidit hominem. Diabolus enim cum inuideret homini, serpente indutus locutus est mulieri, et de muliere uenenauit et uirum. Mortui sunt diabolum audiendo, quem non audissent, si Dominum audire uoluissent; positus enim homo inter eum qui creauit, et eum qui lapsus est, obtemperare debuit Creatori, non deceptori. Ergo ille homicida erat ab initio. Videte genus homicidii, fratres. Homicidia dicitur [c] diabolus, non gladio armatus, non ferro accinctus; ad hominem uenit, uerbum malum seminauit, et occidit. Noli ergo putare te non esse homicidam, quando fratri tuo mala persuades; si fratri tuo mala persuades, occidis. Et ut scias quia occidis, audi psalmum : Filii hominum, dentes eorum arma et sagittae, et lingua eorum machaera acuta. [d] Vos ergo desideria patris uestri uultis facere; ideo saeuitis in carnem, quia non potestis in mentem. [e] Ille homicida erat ab initio : utique in primo homine. Ex illo ille homicida, ex quo potuit fieri homicidium; ex illo potuit fieri homicidium, ex quo factus est homo. Non enim posset occidi homo, nisi prius fieret homo». [FG2018]

^EM ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

³⁴⁹ in] ex Li449

³⁵⁰ carnem] carne Li449

³⁵¹ mentem] mente Li449

^marg.| {CIO8d11.5} ORIGENES. ³⁵² {tom.24?} . − Perpende autem, quod non propter aliquem singulariter tantum, sed pro toto genere quod peremit, inquantum in adam cuncti moriuntur, et vere, dictus est ab initio homicida.^EN

^EN ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

³⁵² Origenes La88 Li449 ] + In Ioannem Ed1953

^marg.| {CIO8d11.6} CHRYSOSTOMUS. {hom.53} . − Et non dixit opera, sed desideria eius facitis, ostendens quoniam vehementer et ille et ipsi ab occisionibus possidentur et quia continue eum accusabant quod non est a Deo, insinuat occulte quod³⁵³ hoc etiam eis ex diabolo est.
Unde sequitur : ^EO

^EO ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

³⁵³ quod] non + Li449

Et in veritate non stetit.

^marg.| {CIO8d11.7} AUGUSTINUS. Undecimo de Civitate Dei. ³⁵⁴ − Forte autem aliquis dicet quod ab initio sue conditionis in veritate non steterit; et ideo numquam beatus cum sanctis angelis³⁵⁵ fuerit, suo recusans esse subditus creatori, ac per hoc falsus et fallax quia pia subiectione noluit tenere quod nature est, affectans per superbam elationem simulare quod non est. Huic sententie quisquis acquiescit, non cum Manicheis sapit, ut suam quamdam propriam, tamquam ex adverso quodam principio, diabolus habeat naturam mali. Qui tanta vanitate desipiunt, ut non attendant non dixisse Dominum a veritate alienus fuit; sed in veritate non stetit; ubi a veritate lapsum intelligi voluit. Illud etiam quod ait Ioannes^dn : « Ab initio diabolus peccat », hoc intelligunt, si naturale est, nullo modo esse peccatum. Sed quid respondetur propheticis testimoniis sive quod ait Isaias^dosub figurata persona principis babylonie diabolum notans : « Quomodo cecidit lucifer, qui mane oriebatur » sive quod Ezechiel^dp : « In deliciis paradisi Dei fuisti ». Que si aliter convenientius intelligi nequeunt, oportet³⁵⁶ quod dictum est, in veritate non stetit, sic accipiamus quod in veritate³⁵⁷ fuerit, sed non permanserit; et illud quod^dq : « ab initio diabolus peccat », non ab initio ex quo creatus est, peccare putandus es sed ab initio peccati³⁵⁸. ^EP ^dr

^dn 1Io. 3, 8.

^do Is. 14, 12.

^dp Ez. 28, 13.

^dq 1Io. 3, 8.

^dr ¶Fons : Augustinus Hipponensis , lib. 11, c. 13, CCSL 48, p. 334.34-335.14 : «Nisi forte quis dicat id, quod dominus ait de diabolo in evangelio : ille homicida erat ab initio et in ueritate non stetit, sic esse accipiendum, ut non solum homicida fuerit ab initio, id est initio humani generis, ex quo utique homo factus est, quem decipiendo posset occidere, uerum etiam ab initio suae conditionis in ueritate non steterit et ideo numquam beatus cum sanctis angelis fuerit, suo recusans esse subditus creatori et sua per superbiam uelut priuata potestate laetatus, ac per hoc falsus et fallax, quia nec quisquam potestatem omnipotentis euadit, et qui per piam subiectionem noluit tenere quod uere est, adfectat per superbam elationem simulare quod non est ut sic intellegatur etiam quod beatus iohannes apostolus ait : ab initio diabolus peccat, hoc est, ex quo creatus est, iustitiam recusauit, quam nisi pia deo que subdita uoluntas habere non posset. huic sententiae quisquis adquiescit, non cum illis haereticis sapit, id est manichaeis, et si quae aliae pestes ita sentiunt, quod suam quandam propriam tamquam ex aduerso quodam principio diabolus habeat naturam mali; qui tanta uanitate desipiunt, ut, cum uerba ista evangelica in auctoritate nobis cum habeant, non adtendant non dixisse dominum : a ueritate alienus fuit; sed : in ueritate non stetit, ubi a ueritate lapsum intellegi uoluit, in qua utique si stetisset, eius particeps factus beatus cum sanctis angelis permaneret. subiecit autem indicium, quasi quaesissemus, unde ostendatur, quod in ueritate non steterit, atque ait : quia non est ueritas in eo. esset autem in eo, si in illa stetisset. locutione autem dictum est minus usitata. sic enim uidetur sonare : in ueritate non stetit, quia ueritas non est in eo, tamquam ea sit causa, ut in ueritate non steterit, quod in eo ueritas non sit; cum potius ea sit causa, ut in eo ueritas non sit, quod in ueritate non stetit. ista locutio est et in psalmo : ego clamaui, quoniam exaudisti me deus; cum dicendum fuisse uideatur : exaudisti me deus, quoniam clamaui. sed cum dixisset :"ego clamaui", tamquam ab eo quaereretur, unde se clamasse monstraret, ab effectu exauditionis dei clamoris sui ostendit affectum; tamquam diceret :"hinc ostendo clamasse me, quoniam exaudisti me". illud etiam, quod ait de diabolo iohannes : ab initio diabolus peccat, non intellegunt, si natura talis est, nullo modo esse peccatum. sed quid respondetur propheticis testimoniis, siue quod ait esaias sub figurata persona principis babyloniae diabolum notans : quo modo cecidit lucifer, qui mane oriebatur; siue quod hiezechiel : in deliciis paradisi dei fuisti, omni lapide pretioso ornatus es? ubi intellegitur fuisse aliquando sine peccato. nam expressius ei paulo post dicitur : ambulasti in diebus tuis sine uitio. quae si aliter conuenientius intellegi nequeunt, oportet etiam illud, quod dictum est : in ueritate non stetit, sic accipiamus, quod in ueritate fuerit, sed non permanserit; et illud, quod ab initio diabolus peccat, non ab initio, ex quo creatus est, peccare putandus est, sed ab initio peccati, quod ab ipsius superbia coeperit esse peccatum». [FG2017]

^EP ¶Codd. : Li449 Mt366 Ed1953 {MM2020}

³⁵⁴ .XI.] om. Ed1953

³⁵⁵ sanctis angelis] inv. Mt366

³⁵⁶ quod] + ut Ed1953

³⁵⁷ veritate] non + Li449

³⁵⁸ peccati] + Cepit enim in ipso peccatum, et ipse initium peccati fuit. Ed1953

^marg.| {CIO8d11.8} ORIGENES. {tom.24?} . − Est autem uniforme quidem in veritate³⁵⁹ morari varium autem ac multiforme, non morari in ea quibusdam, ut ita dicam, trementibus gressibus et nitentibus sistere in eo³⁶⁰, non tamen obtinere valentibus; quibusdam vero non passis illud, sed in periculo consistentibus, secundum illud^ds : « Mihi autem paulisper commoti sunt pedes, et ceteris ab ea cadentibus ». Causa igitur cur diabolus veritatem non colat, subditur :

^ds Ps. 72, 2.

³⁵⁹ veritate] unitate Li449

³⁶⁰ eo] ea Li449

Quia veritas non est in eo³⁶¹

³⁶¹ eo] iter. Li449

^marg.| scilicet quod vana suspicatur et seductus est ipse a seipso in hoc deterior, quod illi quidem ab eo falluntur, is autem sibi ipsi deceptionis auctor existit. sed oportet investigare quomodo dicitur, quod veritas in ipso non est utrum quia nullam umquam veram habet doctrinam, sed cuncta que opinatur, falsa sunt; vel quia Christi particeps non est, qui dixit^dt : « Ego sum veritas ». Impossibile autem est aliquam rationalem substantiam de cunctis opinari falso, et de nullo vel exiliter rectitudinem conspicere. Diabolus igitur saltem id vere capit dogma, considerando de se quod rationalis est. Non igitur eius natura consistit ex contrario veritatis, id est ex errore et ignavia numquam enim veritatem cognoscere posset.^EQ

^dt Io. 14, 6.

^EQ ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023} Li449

^marg.| {CIO8d11.9} AUGUSTINUS. Undecimo de Civitate Dei. ³⁶² − Vel cum dicit quia veritas in eo non est, subiecit indicium, quasi quesissemus unde ostendatur quod in veritate non steterit ait³⁶³quia veritas non est in eo. Esset autem in eo, si in ipsa stetisset.^ER ^du
Sequitur :

^du ¶Fons : Augustinus Hipponensis , lib. 11, c. 14, CCSL 48, p. 335.1-3 : «Subiecit autem indicium, quasi quaesissemus, unde ostendatur, quod in ueritate non steterit, atque ait : quia non est ueritas in eo. esset autem in eo, si in illa stetisset». [FG2017]*

^ER ¶Codd. : Li449 Mt366 Ed1953 {MM2020}

³⁶² .XI.] om. Ed1953

³⁶³ ait] atque Ed1953

Cum loquitur mendacium, ex propriis loquitur quia mendax est et Pater eius.

^marg.| {CIO8d11.10} AUGUSTINUS. ³⁶⁴ − In his verbis quidam diabolum putaverunt Patrem habere, et quesierunt quis esset diaboli Pater. hic est error Manicheorum. Diabolum autem Dominus dixit Patrem mendacii. Non enim omnis qui mentitur, pater mendacii sui est. Si enim ab alio mendacium³⁶⁵ accepisti et dixisti, tu quidem mentitus es, sed Pater mendacii non es. Ille vero, quia³⁶⁶ non aliunde accepit mendacium, quo mendacio tamquam veneno serpens hominem occideret, Pater est mendacii, sicut Deus Pater est veritatis.^dv ^ES

^dv ¶Fons : Augustinus Hipponensis , , tract. 42, § 12.9-12, § 13.2-25, CCSL 36, p. 371 : «[§ 12] In his uerbis quidam patrem diabolum habere putauerunt, et quaesierunt quis esset diaboli pater. Hic uero detestabilis error manichaeorum inuenit adhuc qua deciperet imperitos [...]». [§ 13] Diabolum Dominus dixit patrem mendacii. Quid est hoc? Audi quid sit, replica modo ipsa uerba, et intellege. Non omnis enim qui mentitur, pater mendacii sui est. Si enim ab alio mendacium accepisti, et dixisti, tu quidem mentitus es proferendo mendacium; sed pater mendacii ipsius non es, quia ab altero accepisti mendacium [...] Nam tu forte mendax es, quia mendacium loqueris; sed non es pater eius. Si enim quod dicis a diabolo accepisti, et diabolo credidisti, mendax es, pater mendacii non es; ille uero quia non aliunde accepit mendacium, quo mendacio tamquam ueneno serpens hominem occideret, pater est mendacii, sicut Deus Pater est ueritatis. Recedite a patre mendacii, currite ad Patrem ueritatis; amplectimini ueritatem, ut accipiatis libertatem». [FG2018]

^ES ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

³⁶⁴ Augustinus La88 Li449 (littera preparatoria tantum) Mt366 ] + In Ioannem Ed1953

³⁶⁵ ab alio-mendacium] inv. Li449

³⁶⁶ quia] qui Li449

^marg.| {CIO8d11.11} THEOPHYLACTUS. − Is enim et Deum apud homines criminatus est, ad Evam dicens quoniam invidens vobis, lignum inhibuit et apud Deum quondam criminatus est homines, ut cum dixit^dw : « An gratis colit Iob Dominum? »^dx ^ET

^dw Iob. 1, 9.

^dx ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Ioannis (Io. 8, 43), PG 124, 29B6-10. [CGC2014]

^ET ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

^marg.| {CIO8d11.12} ORIGENES. {tom.24?} − Attende tamen quod hoc nomen mendax dicitur tam de diabolo, qui mendacium genuit, sicut hic dicitur quia mendax est, quam de homine, secundum illud Psalmi³⁶⁷*^dy : « Omnis homo mendax³⁶⁸ ». Nam si quis mendax non est, huiusmodi non est homo tantum; ita quod potest ei et similibus dici³⁶⁹*^dz : « Ego dixi dii estis ». Unde, cum aliquis loquitur mendacium, de propriis loquitur. Spiritus autem sanctus loquitur a verbo veritatis et sapientie, secundum illud^ea : « De meo accipiet, et annuntiabit vobis ».^EU ^eb

^dy Ps. 115, 11.

^dz Ps. 81, 6.

^ea Io. 16, 14.

^eb <Non hab.> Cordier in loc. cit., p. 222-246.

^EU ¶Codd. : La88 Li449 Ed1953 {MM2022}*

³⁶⁷ Psalmi] om. Ed1953

³⁶⁸ mendax] + est Li449* (exp.)

³⁶⁹ potest - ei... dici ] inv. Ed1953

^marg.| {CIO8d11.13} AUGUSTINUS. De questionibus Veteris et Novi Testamenti. ³⁷⁰ − Vel aliter. Diabolus non speciale nomen est sed commune. In quocumque enim opera diaboli fuerint inventa, diabolus est appellandus operis enim nomen est³⁷¹ non nature. Itaque hoc in loco Patrem Iudeorum Cain³⁷² significat, cuius imitatores volentes esse Iudei, salvatorem peremerunt. Ab ipso enim forma data est fratricidii³⁷³ quem dicit³⁷⁴ mendacium de propriis³⁷⁵ loqui, ut ostenderet unumquemque non nisi propria voluntate peccare. Sed quia Cain³⁷⁶ imitator diaboli est, Patrem eius diabolum dixit cuius opera secutus est.^EV ^ec

^ec ¶Fons : <revera> Ambrosiaster, , qu. 90, CSEL 50, p. 150.26-151.14; PL 35, 2282 : «Diabolus non speciale nomen est, sed commune [+ cum caeteris ]. in quocumque enim opera diaboli fuerint inuenta, sine dubio diabolus appellandus est. operis enim nomen est, non naturae. itaque hoc in loco patrem Iudaeorum Cain significat, cuius imitatores uolentes esse saluatorem peremerunt Iudaei [ salvatorem ]. hunc [hinc ] dicit, quia se parricidio maculauit et reum fecit mortis, in ueritate non stetisse. ab ipso autem [enim ] forma data est fratricidii. istum ipsum dicit, cum loquitur mendacium, de suis propriis loqui, ut ostenderet unum quemque non nisi propria uoluntate peccare. sed quia imitator diaboli est, adiecit : quia mendax est, sicut et pater eius. hic enim ut primum hominem morte condemnaret, simulauit se nescisse quid praeceptum fuisset a deo. similiter [sic ] et Cain interrogatus finxit se nescire, ubi esset frater suus Abel, quem occiderat. hoc ergo in loco diabolum Cain esse dixit, patrem autem eius diabolum, cuius opera secutus est; diaboli enim filius diabolus est». [FG2017]

^EV ¶Codd. : Li449 Mt366 Ed1953 {FG2017} {MM2017} {MM2020}

³⁷⁰ Veteris et Novi Testamenti] scrips., Evangelistarum La88 Li449 Mt366 , Novi et Veteris Testamenti Ed1953

³⁷¹ nomen est] inv. Mt366

³⁷² Cain] Chaym Li449 , Caym Mt366

³⁷³ fratricidii] fratriscidii Li449

³⁷⁴ dicit] dixit Ed1953

³⁷⁵ propriis Ed1953 ] proprius cacogr. Li449

³⁷⁶ Cain Ed1953] Caym Li449 Mt366

^marg.| {CIO8d11.14} ALCUINUS. − Sed quia Dominus veritas est et Filius veracis Dei, veritatem dicit. Sed Iudei, qui Filii erant diaboli, aversi erant a veritate.^EW
Et hoc est quod sequitur :

^EW ¶Codd. : Li449 (95ra ) Ed1953 {FG2017} {MM2017}

Numérotation du verset Io. 8,45

Ego autem quia veritatem dico vobis, non creditis mihi.

^marg.| {CIO8d11.15} ORIGENES. ³⁷⁷ {tom.25} . − Sed quomodo hoc dicitur Iudeis, qui in eum crediderant? Sed considera quod potest aliquis secundum aliquam intentionem credere, secundum aliam vero non credere sicut qui credunt in unum³⁷⁸ qui sub Pontio Pilato crucifixus est, non autem credunt in natum de Maria virgine, in eumdem credunt et non credunt³⁷⁹. Sic igitur hi ad quos loquebatur credebant in eum, secundum³⁸⁰ quod videbatur signorum factor³⁸¹, non credebant autem his que profunde ab eo dicebantur.^EX

^EX ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2017} {MM2017}

³⁷⁷ Origenes La88 Li449 ] + In Ioannem Ed1953

³⁷⁸ unum Ed1953 ] eum Li449

³⁷⁹ et non credunt Ed1953 ] om. Li449

³⁸⁰ secundum Ed1953 ] + id Li449

³⁸¹ factor Ed1953 ] factorum Li449

[Io. 8, 46-59 legitur Dominica in Passione; cf. Ordinarium OP 635, Rom., Cist. 53]

^marg.| {CIO8d11.16} CHRYSOSTOMUS. ³⁸² {hom.53} . − Quia igitur inimici estis veritatis, in nullo me incusantes vultis me interficere. Et ideo subditur³⁸³ :^EY

^EY ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2017} {MM2017}

³⁸² Chrysostomus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

³⁸³ subditur Ed1953 ] subdit Li449

Numérotation du verset Io. 8,46

Quis ex vobis arguet me de peccato?

^marg.| {CIO8d11.17} THEOPHYLACTUS. − Quasi dicat : Si Filii Dei³⁸⁴* estis, utique peccantes debetis habere odio. Si ergo me quoque, quem exosum habetis, non potestis arguere de peccato, manifestum est quoniam³⁸⁵* propter veritatem me³⁸⁶ odio habetis , quoniam scilicet dicebat se Filium Dei.^EZ ^ed

^ed ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Ioannis (Io. 8, 46), PG 124, 32B4-10. [CGC2014]*

^EZ ¶Codd. : La88 Li449 Ed1953 {MM2018} {MM2022}

³⁸⁴ Filii Dei Li449] inv. La88 Ed1953

³⁸⁵ quoniam] quod Ed1953

³⁸⁶ p. v. – me] inv. Li449

^marg.| {CIO8d11.18} ORIGENES. ³⁸⁷* − Habet autem hoc verbum Christi magnam fiduciam cum nullus hominum fiducialiter hoc dicere potuerit nisi solus Dominus noster qui peccatum non fecit.^FA ^ee

^ee ¶Fons^G : Origenes, In Io. 8, 46, lib. 20.31.277, GCS 4, p. 368.14-17 : «ἔχει δὲ καὶ κατὰ τὸ ῥητὸν παρρησίαν τοῦ σωτῆρος ἠ λέξις, μηδενὸς μὲν ἀνθρώπου δυνηθέντος εἰπεῖν μετὰ πεποιθήσεως τῆς ἐπὶ τῷ μὴ ἡμαρτηκέναι τὸ ‘’Τίς ἐξ ὑμῶν ἐλέγχει με περὶ ἁμαρτίας;’’ μόνου δὲ τοῦ κυρίου ἡμῶν, ὃς ἁμαρτίαν οὐκ ἐποίησεν, πεπειρασμένος »κατὰ πάντα » καθ ὁμοιότητα χωρὶς ἁμαρτίας«, ταῦτα πρὸς πάντας τοὺς πώποτε ἐγνωκότας αὐτὸν εἰπεῖν δυναμένου ». [MM2022]

^FA ¶Codd. : Bar484 CbgP38 La88 Li449 Ed1953 {MM2020}* {MM2022}

³⁸⁷ Origenes] + In Ioannem Ed1953, Beda Bar484, om. La88

^marg.| {CIO8d11.19} GREGORIUS. In homeliario. ³⁸⁸* − Pensate autem mansuetudinem Dei. Non dedignatur ex ratione ostendere se peccatorem non esse qui, ex virtute³⁸⁹ divinitatis, poterat peccatores iustificare.^FB ^ef
Unde subdit :

^ef ¶Fons : Gregorius Magnus , Homiliae in evangelia, lib. 1, homilia 18, § 1, p. 136.1-4 : «Pensate, fratres carissimi, mansuetudinem Dei. Relaxare peccata uenerat, et dicebat : Quis ex uobis arguet me de peccato? Non dedignatur ex ratione ostendere se peccatorem non esse, qui ex uirtute diuinitatis poterat peccatores iustificare». [FG2015]

^FB ¶Codd. : Bar484 Ka6 La88 Li449 Ed1953 {MM2022}

³⁸⁸ homeliario] restit., homelia. La88 , omel’ Li449 Mt366 , evangelia Ed1953

³⁸⁹ virtute] veritate cacogr. Ka6

Numérotation du verset Io. 8,47

Qui est ex Deo, verba Dei audit propterea vos non auditis³⁹⁰*, quia ex Deo non estis.

³⁹⁰ auditis Ka6 @Li449 Li449 ]audistis Ed1953

^marg.| {CIO8d11.20} AUGUSTINUS. ³⁹¹ − Noli attendere naturam sed vitium. Sunt isti ex Deo, et non sunt ex Deo. Natura ex Deo, vitio³⁹²* non ex Deo. Eis autem hoc dictum est qui non solum peccato vitiosi erant. Nam hoc commune erat omnibus sed etiam precogniti quod non fuerant³⁹³* credituri ea fide qua possent a peccatorum obligatione liberari.^FC ^eg

^eg ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 42, § 15.3-4, § 16.14-18, CCSL 36, p. 372-373 : «Iterum nolite adtendere naturam, sed uitium. Sic sunt isti ex Deo, et non sunt ex Deo : natura ex Deo, uitio non ex Deo [...]. [§ 16] Quod uero sequitur : Propterea uos non auditis, quia ex Deo non estis, eis dictum est, qui non solum peccato uitiosi erant (nam hoc malum commune erat omnibus), sed etiam praecogniti quod non fuerant credituri, ea fide qua sola possent a peccatorum obligatione liberari». [FG2018]

^FC ¶Codd. : Bar484 Li449 Ed1953 {MM2022}*

³⁹¹ Augustinus La88 Li449 ] + In Ioannem Ed1953

³⁹² vitio] vitium Ed1953

³⁹³ fuerant] erant Ed1953

^marg.| marg .| {CIO8d11.21} GREGORIUS. In homeliario. ³⁹⁴ − Interroget ergo se³⁹⁵* unusquisque, si verba Dei aure³⁹⁶ cordis percipit et intelligit³⁹⁷* unde sit. Nam sunt nonnulli qui precepta Dei nec aure corporis percipere dignantur. Et sunt nonnulli qui hec quidem corporis aure percipiunt, sed nullo ea mentis desiderio complectuntur. Et sunt nonnulli qui³⁹⁸ libenter verba Dei suscipiunt, ita ut etiam in fletibus compungantur; sed post lacrimarum tempus ad iniquitatem redeunt³⁹⁹. Hi profecto verba Dei non audiunt quia hoc⁴⁰⁰* exercere in opere contemnunt.⁴⁰¹ ^FD ^eh

^eh ¶Fons : Gregorius Magnus , , lib. 1, homilia 18, § 1, p. 136.8-19 : «Si enim ipse uerba Dei audit qui ex Deo est, et audire uerba eius non potest quisquis ex illo non est, interroget se unusquisque si uerba Dei in aure cordis percipit, et intellegit unde sit. Caelestem patriam desiderare Veritas iubet, carnis desideria conteri, mundi gloriam declinare, aliena non appeti, propria largiri. Penset ergo apud se unusquisque uestrum, si haec uox Dei in cordis eius aure conualuit, et quia iam ex Deo sit agnoscit. Nam sunt nonnulli qui praecepta Dei nec aure corporis percipere dignantur. Et sunt nonnulli qui haec quidem corporis aure percipiunt, sed nullo ea mentis desiderio complectuntur. Et sunt nonnulli qui libenter uerba Dei suscipiunt, ita ut etiam in fletibus compungantur, sed post lacrimarum tempus ad iniquitatem redeunt. Hi profecto uerba Dei non audiunt, qui haec exercere in opere contemnunt». [FG2015]

^FD ¶Codd. : Bar484 Ka6 Li449 Ed1953 {FG2023} {MM2024}

³⁹⁴ homeliario] restit., homelia. La88, omel’ Bar484 Li449 Mt366

³⁹⁵ ergo se] inv. Ed1953

³⁹⁶ aure] audire Li449*

³⁹⁷ percipit et intelligit Bar484 ] percepit et intelligit Ka6 Li449 , percipit et intelliget Ed1953

³⁹⁸ hec quidem… sunt nonnulli qui] om. hom. Ka6 Li449

³⁹⁹ redeunt Bar484 ] redemit Li449

⁴⁰⁰ hoc ] hec Ed1953

⁴⁰¹ contemnunt] + Responderunt ergo Iudei et dixerunt Ka6

Numérotation du verset Io. 8,
distinctio 12

^prol.| [Io. 8, 46-59 legitur in Passione Dominica (LHR, f. 159ra, Ordinarium OP 635, Rom., Cist. 53]

^marg.| {CIO8d12.1} CHRYSOSTOMUS. ⁴⁰² {hom.54} . − Cum aliquid⁴⁰³ altum Dominus diceret, hoc apud Iudeos, qui valde insensibiles erant, insania videbatur, ut ex eorum responsione colligitur.
Dicitur enim :^FE

^FE ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

⁴⁰² Chrysostomus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

⁴⁰³ aliquid] ad Li449

Numérotation du verset Io. 8,48

Responderunt ergo Iudei, et dixerunt ei⁴⁰⁴ : Nonne bene dicimus nos, quia Samaritanus es tu et demonium habes?

⁴⁰⁴ ei] om. @Li449 Li449

^marg.| {CIO8d12.2} ORIGENES. In Ioannem. {tom.26} . − Sed dignum est querere quomodo, cum Samaritani secula futura denegent, nec anime durabilitatem acceptent, ausi sunt samaritanum dicere salvatorem, qui de resurrectione et iudicio tot et tanta edocuit. sed forsan velut improperantes illi hoc dicunt, dum que sentiunt ipsi non docet.^FF

^FF ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

^marg.| {CIO8d12.3} ALCUINUS. − Samaritani enim gens odiosa Israelitico populo, decem tribubus in captivitatem ductis, terram eorum possidebant.^FG ^ei

^ei ¶Fons : Anselmus Laudunensis, Glosae super Io. (Io. 8, 48), CCCM 267, p. 168.610 sqq. : «Samaritani, gens odiosa israelitico populo, decem tribubus ductis in captiuitatem terram eorum possidebant, qui uocabantur samaritani, quia propter custodiendam terram illarum decem tribuum ab assiriorum rege illic erant constituti ». [MM2022]

^FG ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

^marg.| {CIO8d12.4} ORIGENES. {tom.26} . − Convenit quoque quod aliqui de eo arbitrentur quod secundum samaritanos sentiret, ut nihil post obitum reservetur hominibus, sed ficte ad placendum Iudeis, de resurrectione et eterna vita tractaret. Demonium vero illum habere dicebant propter eius sermones transcendentes capacitatem humanam, quibus Deum Patrem suum asserebat, et se de celo descendisse, et cetera huiusmodi; vel propter suspicionem eorum, quia plures in Beelzebub principe demoniorum⁴⁰⁵ opinabantur ipsum eicere demones.^FH

^FH ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

⁴⁰⁵ principe demoniorum] inv. Li449

^marg.| {CIO8d12.5} THEOPHYLACTUS. − Vel Samaritanum illum dicebant, tamquam ritus hebraicos dissolventem, utpote sabbati; samaritani enim non perfecte iudaizabant. Ex hoc vero quod eorum cogitationes revelabat⁴⁰⁶, demonium ipsum habere suspicabantur. Quando vero eum samaritanum dixerunt, nusquam evangelista dicit ex quo palam est quod multa pretermiserunt evangeliste.^FI

^FI ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

⁴⁰⁶ revelabat] revelabant Li449

^marg.| {CIO8d12.6} GREGORIUS. In Evangelia. − Ecce iniuriam suspiciens⁴⁰⁷ Deus, non contumeliosa verba respondet.
Sequitur enim :

⁴⁰⁷ suspiciens] suscipiens Li449

Numérotation du verset Io. 8,49

Respondit Iesus et dixit : Ego demonium non habeo⁴⁰⁸.

⁴⁰⁸ habeo] sed honorifico Patrem meum et vos inhonoratis (inhorastis @Li449 ) me + @Li449 Li449 Weber

^marg.| Ex qua re quid nobis innuitur, nisi ut eo tempore cum⁴⁰⁹ a proximis ex falsitate contumelias accipimus, eorum etiam vera taceamus mala⁴¹⁰, ne ministerium iuste correptionis in arma vertatur furoris?^ej ^FJ

^ej ¶Fons : Gregorius Magnus , , lib. 1, homilia 18, § 2, p. 137.42-138.51 : «Ecce iniuriam suscipiens Deus non irascitur, non contumeliosa uerba respondit. Qui si eisdem ista dicentibus respondere uoluisset : Daemonium uos habetis, uerum profecto diceret, quia nisi impleti daemonio, tam peruersa de Deo loqui non possent. Sed accepta iniuria, etiam quod uerum erat, dicere Veritas noluit, ne non dixisse ueritatem, sed prouocatus contumeliam reddidisse uideretur. Ex qua re quid nobis innuitur, nisi ut eo tempore quo a proximis ex falsitate contumelias accipimus, eorum etiam uera mala taceamus, ne ministerium iustae correptionis in arma uertamus furoris? Sed quia quisquis Dei zelo utitur, a prauis hominibus dehonestatur, in semetipso nobis Dominus patientiae praebuit exemplum, qui ait : Sed honorifico Patrem meum, et uos inhonorastis me». [FG2015]

^FJ ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

⁴⁰⁹ cum] quo Li449

⁴¹⁰ taceamus mala] inv. Li449

^marg.| {CIO8d12.7} CHRYSOSTOMUS.{hom.54} . − Et attendendum, quod ubi⁴¹¹ eos docere oportebat et eorum superbiam subtrahere, asper erat ubi vero exprobratum eum oportebat sufferre, multa mansuetudine utebatur; erudiens nos, que quidem ad Deum vindicare, que vero ad nos despicere.^FK

^FK ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

⁴¹¹ ubi] nisi Li449

^marg.| {CIO8d12.8} AUGUSTINUS. ⁴¹² − [a] Et ut homo prius eius imitetur patientiam, ut perveniat ad potentiam. [d] Sed quamvis maledictus maledicta non redderet, pertinuit tamen ad eum negare. [c] Duo autem sibi fuerant obiecta : Samaritanus es ⁴¹³, et : Demonium habes . [b] Non dixit : Non sum Samaritanus; [e] Samaritanus enim interpretatur custos; noverat autem ille se⁴¹⁴ nostrum esse custodem; non enim pertinuit ad eum ut redimeremur, et non pertinet ut servemur. Denique, ipse est Samaritanus qui accessit ad saucium et misericordiam impendit.^ek ^FL

^ek ¶Fons : [a] Augustinus Hipponensis , , tract. 43, § 1.7-8, CCSL 36, p. 373 : «Et nihil sic quaent homo quomodo potentiam; habet Dominum Christum magnam potentiam; sed prius eius imitetur patientiam, ut perueniat ad potentiam». Augustinus Hipponensis , , tract. 43, § 2.5-22, CCSL 36, p. 374 : «[b] Non dixit : Samaritanus non sum; et utique [c] duo fuerant obiecta. [d] Quamuis maledictum maledicto non reddiderit, quamuis conuicium non conuicio refutauerit; pertinuit tamen ad eum negare unam rem, alteram non negare. Non frustra, fratres. [e] Samaritanus enim interpretatur custos. Nouerat se ille nostrum esse custodem. Non enim dormit neque dormitat qui custodit Israel; et : Nisi Dominus costudierit ciuitatem, in uanum uigilabunt qui custodiunt. Est ergo ille custos noster, qui creator noster. Num enim pertinuit ad eum ut redimeremur, et non pertineret ut seruaremur? Denique ut plenius noueritis mysterium quare se Samaritanum negare non debuit, parabolam illam notissimam adtendite, ubi homo quidam descendebat ab Ierusalem in Iericho, et incidit in latrones, qui eum grauiter uulnerantes, semiuiuum in uia reliquerunt. Transiit sacerdos, neglexit eum; transiit Leuites, et ipse praeteriit; transiit quidam Samaritanus, ipse est custos noster; ipse accessit ad saucium, ipse impendit misericordiam, eique se praestitit proximum, quem non deputauit alienum». [FG2018]

^FL ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

⁴¹² Augustinus La88 Li449 ] + In Ioannem Ed1953

⁴¹³ es] tu + Li449

⁴¹⁴ ille se] inv. Li449

^marg.| {CIO8d12.9} ORIGENES. {tom.26} . − Aliter quoque Dominus magis quam paulus omnibus omnia fieri voluit, ut omnes nanciscatur; et ideo se non negavit esse samaritanum. estimo autem solius Iesu fore vocem Ego demonium non habeo sed nec habui⁴¹⁵ etc., sicut et illud^el : « Venit princeps mundi huius⁴¹⁶, et in me non habet quidquam », quia etiam que delictorum reputata sunt minima, demonibus adaptantur.^FM

^el Io. 14, 30.

^FM ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

⁴¹⁵ sed nec habui Ed1570 Ed1876 (iuxta P615 P616 P639 P15760)] om. Ed1861 Ed1953

⁴¹⁶ mundi huius] inv. Li449

^marg.| {CIO8d12.10} AUGUSTINUS. ⁴¹⁷ − Deinde⁴¹⁸ post tale convicium hoc solum dixit de gloria sua : sed honorifico Patrem meum , quasi dicat : ne vobis arrogans videar, habeo quem honorificem.^em ^FN

^em ¶Fons : Augustinus Hipponensis , , tract. 43, § 3.1-4, CCSL 36, p. 374 : «Deinde post tale conuicium, hoc solum dixit de gloria sua : Sed honorifico, inquit, Patrem meum, et uos inhonorastis me. Hoc est : Ego me non honorifico, ne uobis arrogans uidear, habeo quem honorificem; sed si uos me agnosceretis, sicut ego honorifico Patrem, sic et uos honorificaretis me; ego facio quod debeo, uos non facitis quod debetis». [FG2018]*

^FN ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

⁴¹⁷ Augustinus La88 Li449 Ed1953

⁴¹⁸ Deinde Li449 Ed1953 ] Demum La88

^marg.| {CIO8d12.11} THEOPHYLACTUS. − Honorificavit autem Patrem, ulciscens eum, et non tolerans homicidas et mendaces se Dei veraces filios appellare.^en ^FO

^en ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Ioannis (Io. 8, 49), PG 124, . [CGC2014]

^FO ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

^marg.| {CIO8d12.12} ORIGENES. {tom.26} . − Solus autem Christus verissime veneratus est Patrem nullus enim honorans quidquam ex his que non honorantur a Deo, honorat Deum.^FP

^FP ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

^marg.| {CIO8d12.13} GREGORIUS. ⁴¹⁹ − Sed quia quisquis Dei zelo utitur, a pravis hominibus dehonestatur, in semetipso nobis Dominus patientie prebuit exemplum qui ait : et vos inhonorastis me. ^FQ ^eo

^eo ¶Fons : Gregorius Magnus , , lib. 1, homilia 18, § 2, p. 138.51-54 : «Sed quia quisquis Dei zelo utitur, a prauis hominibus dehonestatur, in semetipso nobis Dominus patientiae praebuit exemplum, qui ait : Sed honorifico Patrem meum, et uos inhonorastis me». [FG2015]

^FQ ¶Codd. : Ed1470 [p. 162], Ed1953 {MM2018}

⁴¹⁹ Gregorius Ed1470 ] + In evangelia Ed1953

^marg.| {CIO8d12.14} AUGUSTINUS. ⁴²⁰ − Quasi dicat : Ego facio quod debeo, vos non facitis quod debetis.^FR ^ep

^ep ¶Fons : Augustinus Hipponensis , , tract. 43, § 3.6, CCSL 36, p. 374 : «Deinde post tale conuicium, hoc solum dixit de gloria sua : Sed honorifico , inquit, Patrem meum , et uos inhonorastis me. Hoc est : Ego me non honorifico, ne uobis arrogans uidear, habeo quem honorificem; sed si uos me agnosceretis, sicut ego honorifico Patrem, sic et uos honorificaretis me; ego facio quod debeo, uos non facitis quod debetis». [FG2018]

^FR ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023} Ed1470 [p. 162], Ed1953 {MM2018}

⁴²⁰ Augustinus La88 Li449 Ed1470 Ed1953

^marg.| {CIO8d12.15} ORIGENES. {tom.26} . − Non autem illis solum hoc dictum est, sed et omnibus iniuste agentibus qui iniuriam inferunt Christo, qui est iustitia; et inferentibus contumeliam sapientie, eo quod Christus est sapientia, et similiter de aliis huiusmodi.^FS

^FS ¶Codd. : Li449 Ed1470 [p. 162], Ed1953 {MM2018}

^marg.| {CIO8d12.16} GREGORIUS. ⁴²¹ − Sed quid nobis⁴²² contra iniurias faciendum sit, suo exemplo nos admonet, cum subiungit : ^FT ^eq

^eq ¶Fons : Gregorius Magnus , , lib. 1, homilia 18, § 2, p. 138.54-56 : «Sed quia quisquis Dei zelo utitur, a prauis hominibus dehonestatur, in semetipso nobis Dominus patientiae praebuit exemplum, qui ait : Sed honorifico Patrem meum, et uos inhonorastis me. Sed quid nobis ad ista faciendum sit, adhuc exemplo nos admonet, cum subiungit : Ego autem non quaero gloriam meam, est qui quaerat et iudicet». [FG2015* ]

^FT ¶Codd. : Ed1470 , Ed1953 {MM2018}

⁴²¹ Gregorius Ed1470 ] + In evangelia Ed1953

⁴²² Sed quid nobis] Si quid vobis Ed1470

Numérotation du verset Io. 8,50

Ego autem gloriam meam non quero; est qui querat et iudicet.

^marg.| {CIO8d12.17} CHRYSOSTOMUS. ⁴²³* {hom.54} − Quasi dicat ex honore quem ad Patrem habeo, hec locutus sum vobis, et propter hoc dehonoratis me sed nulla est mihi cura huius contumelie. Illi enim noxas debetis propter quem⁴²⁴ hec audio.^FU

^FU ¶Codd. : Li449 Ed1470 , Ed1953 {MM2019}

⁴²³ Chrysostomus] + In Iohannem Ed1953

⁴²⁴ debetis ... quem] debebitis propter quod Ed1470

^marg.| {CIO8d12.18} ORIGENES. In Ioannem. {tom.26} . − Querit autem Deus gloriam Christi in quolibet suscipientium illum, quam quidem⁴²⁵ reperiret in operantibus secundum insitas virtutis causas. Cum autem non⁴²⁶ repererit⁴²⁷, punit illos in quibus non reperit gloriam Filii sui. Unde dicit : Est qui querat et iudicet ^FV.

^FV ¶Codd. : Ka6 Li449 Ed1953 {MM2021} {FG2023}

⁴²⁵ quidem] quippe Ka6 Li449

⁴²⁶ non] om. Ka6 Li449

⁴²⁷ repererit] repperit Ka6 Li449

^marg.| {CIO8d12.19} AUGUSTINUS. ⁴²⁸ − [a] Quem autem vult intelligi nisi Patrem? Quomodo ergo alio loco dicit^er : « Pater non iudicat quemquam sed⁴²⁹ omne iudicium dedit Filio »? [b] Sed videte quod iudicium quandoque pro damnatione accipitur. Hic autem secundum discretionem positum est, quasi dicat : Est Pater qui gloriam meam a vestra discernat. Vos enim secundum hoc seculum gloriamini, ego non secundum hoc seculum. Discernit etiam gloriam Filii sui a gloria omnium hominum. Non enim quia homo factus est, iam comparandus est nobis. Nos homines cum peccato, ille sine peccato. Et hoc secundum ipsam « formam servi »^es. Nam illud quis digne loquatur^et : « In principio erat Verbum »?^FW ^eu

^er Io. 5, 22.

^es Phil. 2, 7.

^et Io. 1, 1.

^eu ¶Fons : [a] Augustinus Hipponensis , , tract. 43, § 4.2-4, CCSL 36, p. 374 : «Quem uult intellegi, nisi Patrem? Quomodo ergo alio loco dicit : Pater non iudicat quemquam, sed omne iudicium dedit Filio, et hic dicit : Non quaero gloriam meam; est qui quaerat et iudicet». [b] Augustinus Hipponensis , , tract. 43, § 9.6-41, CCSL 36, p. 376 : «Videte quemadmodum iudicium pro damnatione et poena posuit. Et tamen si semper iudicium pro damnatione acciperetur, numquid audiremus in psalmo : Iudica me, Deus? Ibi iudicium secundum afflictionem, hic iudicium secundum discretionem positum est. Quomodo secundum discretionem? Quomodo exponit ipse qui ait : Iudica me, Deus. Lege enim et uide quid sequitur. Quid est Iudica me, Deus? Et discerne causam meam, inquit, de gente non sancta. Quod ergo dictum est : Iudica me, Deus, et discerne causam meam de gente non sancta, secundum hoc ait modo Dominus Christus : Ego non quaero gloriam meam; est qui quaerat et iudicet. Quomodo est qui quaerat et iudicet? Est Pater qui gloriam meam a uestra gloria discernat et separet. Vos enim secundum hoc saeculum gloriamini; ego non secundum hoc saeculum glorior, qui Patri dico : Pater, glorifica me ea gloria quam habui apud te, antequam mundus esset. Quid est ea gloria? Ab humana inflatione discreta. Secundum hoc iudicat Pater. Quid est : iudicat? Discernit. Quid discernit? Gloriam Filii sui a gloria hominum; quia ideo dictum est : Vnxit te, Deus, Deus tuus oleo exsultationis prae participibus tuis. Non enim quia homo factus est, iam comparandus est nobis. Nos homines cum peccato, ille sine peccato; nos homines trahentes de Adam et mortem et delictum; ille de uirgine carnem mortalem, nullam iniquitatem. Denique nos nec quia uolumus nati sumus, nec quamdiu uolumus uiuimus, nec quomodo uolumus morimur; ille antequam nasceretur elegit de qua nasceretur, natus fecit ut a magis adoraretur, creuit infans, et miraculis se Deum ostendebat, et infirmitate hominem praeferebat. Postremo elegit et genus mortis, hoc est, ut in cruce penderet, et ipsam crucem in frontibus fidelium figeret, ut dicat christianus : Mihi autem absit gloriari, nisi in cruce Domini nostri Iesu Christi. In ipsa cruce quando uoluit, corpus dimisit, et abscessit; in ipso sepulcro quamdiu uoluit, iacuit; quando uoluit, tamquam de lecto surrexit. Ergo, fratres, secundum ipsam formam serui, (nam illud quis digne loquitur : In principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum?)». [FG2018]

^FW ¶Codd. : Li449 (96ra ) Ed1470 [ p. 163 ] {MM2019}

⁴²⁸ Augustinus La88 Li449 Ed1470 ] + In Ioannem Ed1953

⁴²⁹ sed] si Li449

^marg.| {CIO8d12.20} ORIGENES. ⁴³⁰* − Vel aliter. Si vere dictum est a salvatore^ev : « Omnia mea tua sunt », palam est quoniam et ipsum iudicium Filii, Patris est. ^FX ^ew

^ev Io. 17, 10.

^ew ¶Fons^G : Origenes, In Io. 8, 50, lib. 20.38.354, GCS 4, p. 379.28-31 : «εἰ γὰρ ἀληθὲς ὑπὸ τοῦ σωτῆρος εἰρη μένον τὸ «Πάντα τὰ ἐμὰ σά ἐστι», δῆλον ὅτι καὶ αὐτὴ ἡ κρίσις περὶ ἧς φησιν· «Ἡ κρίσις ἡ ἐμὴ δικαία ἐστίν» τοῦ πατρός ἐστιν κρίσις».
<potius quam> Cf. Origenes, In Rm. (translatio Rufini), lib. 9, c. 41 (Vetus Latina , 34), p. 775.76 : «Quod uero in praesenti quidem loco tribunal Dei, ad Corinthios uero tribunal Christi posuit, ego quidem nullam puto esse differentiam quominus unum atque idem tribunal Christi et tribunal Dei nominetur secundum quod ipse saluator in evangeliis dicit : 'omnia quae habet Pater mea sunt;' et iterum : 'Pater omnia mea tua sunt et tua mea'». <potius quam> Origenes, In Rm. (translatio Rufini), lib. 6, c. 13 (Vetus Latina , 33), p. 532.21 : «Sed quantum uel consequentiam loci praesentis intueor uel illud quod saluator in evangeliis de Spiritu Sancto dicit : 'quia a patre procedit; et de meo accipiet;' et huius uerbi explanationem in consequentibus iungit dicens : 'pater omnia mea tua sunt et tua mea, et propterea dixi quia de meo accipiet;' cum inquam tantam hanc unitatis inter patrem et filium aspicio rationem spiritus Dei et spiritus Christi unus atque idem mihi spiritus dici uidetur».
<Non hab.> Cordier in loc. cit., p. 222-246. Augustinus, LLT2018, PL, Theophylactus in loc. cit. [FG2018] [MM2022]
¶Nota Ce passage d’Origène, comme l’ensemble de ses commentaires sur Jean (CPG-1453) n’a pas fait l’objet de traduction latine avant l’époque moderne. La déclaration d’autorité erronée «Augustinus», diffusée par la tradition manuscrite et imprimée, est peut-être la conséquence d’une erreur d’interprétation paléographique de l’abréviation «A⁹» qui abrège aussi bien Augustinus que Ambrosius, Alcuinus, ou Adamantius (plus fréquent que «Adamantinus»), surnom d’Origène courant au Moyen-Âge, mais non retenu par les rubricateurs de la Catena. Il ne semble utilisé par Thomas que dans le commentaire des Sentences de Pierre Lombard (In IV Sent., dist. 14, qu. 2, art. 3, qua. 1, arg. 1 et ad 1 – sous réserve de confirmation par le texte critique). [MM2018]

^FX ¶Codd. : La88 (199rb) Li449 (96ra ) Ed1470 [p. 163] {FG2018} {MM2018}

⁴³⁰ Origenes] restit., A<damanti>us coniec. antigraphus, Augustinus La88 Li449 Ed1470 Ed1953

^marg.| {CIO8d12.21} GREGORIUS. ⁴³¹ − Cum vero malorum perversitas crescit, non solum frangi predicatio non debet sed etiam augeri. Unde Dominus postquam demonium habere⁴³² dictus est, predicationis sue beneficia largius impendit⁴³³, dicens :.^FY ^ex

^ex ¶Fons : Gregorius Magnus , , lib. 1, homilia 18, § 2, p. 138.61-66 : «Cum uero malorum peruersitas crescit, non solum frangi praedicatio non debet, sed etiam augeri. Quod suo Dominus exemplo nos admonet, qui postquam habere daemonium dictus est, praedicationis suae beneficia largius impendit dicens : Amen, amen dico uobis, si quis sermonem meum seruauerit, mortem non uidebit in aeternum. Sed sicut bonis necesse est ut meliores etiam per contumelias exsistant, ita semper reprobi de beneficio peiores fiunt». [FG2015]

^FY ¶Codd. : Li449 Ed1470 (162) Ed1953 {MM2018}{FG2023}

⁴³¹ Gregorius Ed1470 ] + In evangelia Ed1953

⁴³² demonium habere] inv. Li449

⁴³³ impendit] intendit Ed1470

Numérotation du verset Io. 8,51

Amen amen, dico vobis. Si quis sermonem meum servaverit, mortem non videbit in eternum

^marg.| {CIO8d12.22} AUGUSTINUS. ⁴³⁴ − [a] Videbit dictum est pro eo quod est experietur. [b] Cum ergo morituris moriturus loqueretur, quid sibi vult quod ait : Q ui sermonem meum servaverit, mortem non videbit in eternum , nisi quia videbit⁴³⁵ aliam mortem, de qua nos liberare venerat, mortem eternam, mortem damnationis cum diabolo et angelis eius? Ipsa est vera mors, nam ista migratio est.^ey ^FZ

^ey ¶Fons : [a] Augustinus Hipponensis , , tract. 43, § 10.19-20, CCSL 36, p. 377 : «Sed uidebit dictum est et gustabit, pro eo quod est, experietur». [b] Augustinus Hipponensis , , tract. 43, § 11.3-9, CCSL 36, p. 377 : «Haec Dominus, parum est si dicam, morituris, loquebatur moriturus, quia et Domini exitus mortis, sicut loquitur psalmus. Cum ergo et morituris loqueretur, et moriturus loqueretur, quid sibi uult quod ait : Qui sermonem meum seruauerit, mortem non uidebit in aeternum, nisi quia uidebat Dominus aliam mortem, de qua nos liberare uenerat, mortem secundam, mortem aeternam, mortem gehennarum, mortem damnationis cum diabolo et angelis eius? Ipsa est uera mors, nam ista migratio est». [FG2018]

^FZ ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

⁴³⁴ Augustinus La88 Li449 Ed1953

⁴³⁵ videbit] videbat Li449

^marg.| {CIO8d12.23} ORIGENES. ⁴³⁶ {tom.26} . − Sic igitur intelligendum est si quis sermonem meum servaverit, mortem non videbit in eternum , ac si diceret : Si quis lucem meam custodierit, tenebras non videbit. Quod autem dicit in eternum , communiter est sumendum, ut sit talis intellectus : Si quis sermonem meum servaverit in eternum⁴³⁷, mortem non videbit in eternum quia eo usque non videt aliquis mortem, quousque Iesu verbum custodit. Cum vero quis torpens in observantia sermonis, et circa sui custodiampecia 21 ⁴³⁸ negligens factus, eum cessat custodire, subinde mortem videt, non apud alium quam apud seipsum. Sic igitur a salvatore instructi, Prophete querenti^ez : « Quis est homo qui vivet⁴³⁹ et non videbit mortem? » Respondere possumus : Qui custodit verbum Christi.^GA

^ez Ps. 88, 49.

^GA ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2020}

⁴³⁶ Origenes] Chrysostomus Li449

⁴³⁷ servaverit in eternum] in eternum custodivit Li449

⁴³⁸ in observantia ... custodiam] + « xxi pecia » marg. cum signo finis linee : « ! » Li449 ( 96rb7)

⁴³⁹ vivet] vivit Li449

^marg.| {CIO8d12.24} CHRYSOSTOMUS. {hom.54} . − Servaverit autem dicit non solum fide sed etiam per vitam puram. Simul autem et occulte insinuat quoniam nihil possunt ei facere. Si enim qui sermonem eius servabit non morietur in eternum⁴⁴⁰, multo magis et ipse non potest⁴⁴¹ mori.^GB

^GB ¶Codd. : Li449 Ed1470 (163)], Ed1953 {MM2018}

⁴⁴⁰ in eternum] om. Li449

⁴⁴¹ non potest] inv . Ed1470

Numérotation du verset Io. 8,
distinctio 13

^prol.| [Io. 8, 46-59 legitur Dominica in Passione; cf. Ordinarium OP 635, Rom., Cist. 53]

^marg.| {CIO8d13.1} GREGORIUS. In homelia. ⁴⁴² − Sicut bonis⁴⁴³ necesse est ut meliores etiam per contumelias existant, ita semper reprobi de beneficio peiores fiunt. Nam accepta predicatione, iterum Iudei blasphemant.^GC ^fa
Dicitur enim :

^fa ¶Fons : Gregorius Magnus , , lib. 1, homilia 18, § 2, p. 138.67-70 <ex quo> = Alcuinus , , PL 100, 875.10-12 : «Sed sicut bonis necesse est ut meliores etiam per contumelias exsistant, ita semper reprobi de beneficio peiores fiunt. Nam accepta praedicatione iterum dicunt : Nunc cognouimus quia daemonium habes. Quia enim aeternae morti inhaeserant, et eamdem mortem cui inhaeserant non uidebant, dum solam mortem carnis aspicerent, in Veritatis sermone caligabant, dicentes : Abraham mortuus est, et prophetae, et tu dicis : Si quis sermonem meum seruauerit, mortem non gustabit in aeternum*». [FG2015]*
* Nam accepta ... in eternum] Anselmus Laudunensis, (Io. 8, 51), CCCM 267, p. 170.660 sqq.
<Nota> Thomas place sous l’autorité la plus ancienne un texte dont il avait trouvé l’essentiel chez Anselme (cité sous l’attribution «Alcuinus» dans la Catena) lui-même dépendant de l’Alcuin authentique [MM2020]

^GC ¶Codd. : Li449 Ed1470 (163) Ed1953 {MM2018} {MM2020}

⁴⁴² homeliario] in omel’ Li449 , homelia Ed1470, Evangelia Ed1953

⁴⁴³ bonis] boni Li449

Numérotation du verset Io. 8,52

Dixerunt ergo Iudei : Nunc cognovimus quia demonium habes.

^marg.| {CIO8d13.2} ORIGENES. In Ioannem. {tom.26} . − Hi qui sacris scripturis credunt, comprehendunt quod que preter rectam rationem ab hominibus exercentur, non preter demones fiunt. sic igitur⁴⁴⁴ Iudei virtute demonis putabant Iesum dixisse^fb : Si quis sermonem meum servaverit, mortem non ⁴⁴⁵ videbit in eternum . Hoc autem passi sunt quia Dei virtutem non perspexerunt nam hic de morte quadam inimica rationi, qua pereunt delinquentes, hoc fassus est; hi vero de communi morte coniectantes esse quod dicitur, increpant dicentem, quasi defuncto Abraham et prophetis; unde subditur : Abraham mortuus est et prophete, et tu dicis : Si quis sermonem meum servaverit, mortem non gustabit in eternum . Cum aliqua differentia sit inter⁴⁴⁶ mortem gustare et videre, pro eo quod⁴⁴⁷ mortem non videbit, mortem non gustabit protulerunt, velut incauti⁴⁴⁸ auditores confundentes Dominicum sermonem. Sicut enim Dominus inquantum panis vivus est, gustabilis est; in eo vero quod est sapientia, est visibilis pulchritudinis sic etiam⁴⁴⁹ adversaria eius mors et gustabilis est et visibilis. cum ergo quis steterit per Iesum in intellectuali loco, mortem non gustabit⁴⁵⁰, si statum servat, secundum illud^fc : « Sunt de hic stantibus qui non gustabunt mortem ». Cum autem aliquis sermonem Christi acceperit et custodierit, mortem non videbit.^GD

^fb Io.8, 51.

^fc Mt. 16, 28.

^GD ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

⁴⁴⁴ igitur] om. Li449

⁴⁴⁵ non @Li449 Weber] om. Li449

⁴⁴⁶ inter] in Li449

⁴⁴⁷ quod] est + Li449

⁴⁴⁸ incauti] intanti Li449

⁴⁴⁹ etiam] et Li449

⁴⁵⁰ gustabit] gustat Li449

^marg.| {CIO8d13.3} CHRYSOSTOMUS. ⁴⁵¹ {hom.54} . − Rursus autem ex inani gloria ad cognationem confugiunt.
Unde sequitur :

⁴⁵¹ Chrysostomus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

Numérotation du verset Io. 8,53

Numquid tu maior es Patre nostro Abraham qui mortuus est ?

^marg.| Poterant etiam dicere numquid tu maior es Deo, cuius sermonem qui audierunt mortui sunt sed non dicunt hoc, quia etiam quam Abraham minorem eum estimabant.^GE

^GE ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

^marg.| {CIO8d13.4} ORIGENES. {tom.26} . − Non enim discernunt quia⁴⁵² non solum Abraham, sed etiam quolibet nato ex muliere, qui natus est ex⁴⁵³ virgine maior est. Nec verum dicebant Iudei Abraham mortuus est. Audivit enim verbum Christi, atque servavit. Et huiusmodi simile dices de prophetis, de quibus subdunt :

⁴⁵² quia] quoniam Li449

⁴⁵³ est ex] a Li449

Et prophete mortui sunt.

^marg.| Nam et verbum Filii Dei⁴⁵⁴ custodierunt, cum verbum Domini factum fuerit ad Osee, vel Isaiam, vel Ieremiam. Quod si quis alius custodivit, ipsi prophete custodierunt. Mendacium ergo dicunt^fd : Et in hoc scimus quia demonium habes, et in hoc Abraham mortuus est et prophete .^GF

^fd Cf. Io. 8, 52.

^GF ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2021}

⁴⁵⁴ Filii Dei] inv. Li449

^marg.| {CIO8d13.5} GREGORIUS. In homeliario. ⁴⁵⁵ − Quia enim eterne morti inheserant, et eamdem mortem cui inheserant, non videbant, cum solam mortem carnis aspicerent, in veritatis sermone caligabant. ^GG ^fe
Subdunt autem :

^fe ¶Fons : Gregorius Magnus , , lib. 1, homilia 18, § 2, p. 138.70-72 : «Nunc cognouimus quia daemonium habes. Quia enim aeternae morti inhaeserant, et eamdem mortem cui inhaeserant non uidebant, dum solam mortem carnis aspicerent, in Veritatis sermone caligabant, dicentes : Abraham mortuus est, et prophetae, et tu dicis : Si quis sermonem meum seruauerit, mortem non gustabit in aeternum». [FG2015]

^GG ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2021}

⁴⁵⁵ homeliario] scrips., omel’ Li449, evangelia Ed1953

Quem teipsum facis?

^marg.| {CIO8d13.6} THEOPHYLACTUS. − Quasi dicerent⁴⁵⁶ : tu, qui nulla cura dignus es, carpentarii Filius de Galilea, tibi subripis gloriam.^GH ^ff

^ff ¶Fons^G : Theophylactus Enarratio in Evangelium Ioannis , I, 2, 37B7-12. [CGC2014]

^GH ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2021}

⁴⁵⁶ dicerent] dicant Ed1953

^marg.| {CIO8d13.7} BEDA. − Quem teipsum facis? Hoc est cuius meriti cuiusve dignitatis vis credi? Abraham tamen mortuus erat corpore, anima autem vivebat. Maior autem est mors anime in eternum victure, quam corporis quandoque morituri. ^GI

^GI ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2021}

^marg.| {CIO8d13.8} ORIGENES. {tom.26} . − Cecutientium⁴⁵⁷ autem fuit hec prolatio quoniam non se fecit Iesus id quod est, sed ex Patre recepit. ^GJ
Unde sequitur :

^GJ ¶Codd. : Li449 Mt366 Ed1953 {MM2021}*

⁴⁵⁷ Cecutientium] Ortucientium Li449 , Orticientium Mt366

Numérotation du verset Io. 8,54

Respondit Iesus : Si ego glorifico meipsum, gloria mea nihil est.

^marg.| {CIO8d13.9} CHRYSOSTOMUS. ⁴⁵⁸ {hom.54} . − Hoc quantum ad eorum suspicionem dixit, sicut et supra^fg : « Testimonium meum non est verum, si testimonium perhibeo de meipso ». ^GK

^fg Io. 5, 31.

^GK ¶Codd. : Li449 Mt366 Ed1953 {MM2021}

⁴⁵⁸ Chrysostomus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

^marg.| {CIO8d13.10} BEDA. − His autem verbis nihil esse ostendit gloriam vite presentis. ^GL

^GL ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2021}

^marg.| {CIO8d13.11} AUGUSTINUS. ⁴⁵⁹ − Dixit autem hoc propter illud quod dixerant : Q uem teipsum facis ? Refert enim gloriam suam ad Patrem, de quo est.
Unde subdit :

⁴⁵⁹ Augustinus La88 Li449 ] + In Ioannem Ed1953

Est⁴⁶⁰ Pater meus⁴⁶¹ qui glorificat me.

⁴⁶⁰ Est @Li449] et Li449

⁴⁶¹ meus @Li449] om. Li449

^marg.| De isto verbo calumniantur ariani fidei nostre, et dicunt : Ecce maior est Pater, quia glorificat Filium. Heretici, non legistis et ipsum Filium dicentem, quod glorificet Patrem suum? ^GM ^fh

^fh ¶Fons : Augustinus Hipponensis , , tract. 43, § 14.2-8, CCSL 36, p. 379 : «Hoc ait propter illud quod dixerunt : Quem teipsum facis? Refert enim gloriam suam ad Patrem, de quo est quod Deus est. Aliquando ariani et de isto uerbo calumniantur fidei nostrae, et dicunt : Ecce maior est Pater, quia utique glorificat Filium. Heretice, non legisti et ipsum Filium dicentem quod glorificet Patrem suum? Si et ille Filium glorificat, et Filius Patrem glorificat; pone peruicaciam, agnosce aequalitatem, corrige peruersitatem». [FG2018]

^GM ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2021}*

^marg.| {CIO8d13.12} ALCUINUS. − Glorificavit autem Pater Filium, cum tempore baptismi et in monte, et tempore passionis coram turbis vox facta est ad eum, et post passionem eum resuscitavit, et collocavit eum ad dexteram sue maiestatis.^GN ^fi

^fi ¶Fons : Anselmus Laudunensis, Glosae super Io. (Io. 8, 45), CCCM 267, p. 171.690-696 sqq. : «Glorificauit autem pater filium, cum tempore baptismi de caelo super eum intonuit dicens: Hic est filius meus dilectus, in quo michi bene complacuit. Et iterum in monte, et iterum tempore passionis coram turbis uox facta est ad eum dicens: Et clarificaui et iterum clarificabo; et post passionem cum eum resuscitatum collocauit ad dexteram suae maiestatis ». <cuius fons> Heiricus Autissiodorensis , Homiliae per circulum anni, pars hiemalis, hom. 56, CCCM 116A, lin. 209 sqq : «Glorificauit autem Deus pater filium, cum tempore percepti baptismatis de caelo super eum intonuit dicens: Hic est filius meus dilectus, in quo michi bene complacui. Glorificauit autem, cum clarificatum illum in monte filium suum esse simili attestatione declarauit; glorificauit eum nichilominus passionis tempore, cum astantibus coram turbis uocem suam audiri fecit dicens: Et clarificaui, et iterum clarificabo; glorificauit denique, resuscitando illum a mortuis et assumendo in dexteram suae maiestatis ». [MM2022]

^GN ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2022}

^marg.| {CIO8d13.13} CHRYSOSTOMUS. {hom.54} . − Addidit autem :

Quem vos dicitis quia Deus vester⁴⁶² est.

⁴⁶² vester] noster @Li449 Li449

^marg.| Volebat enim ostendere quoniam non solum Patrem eum nesciebant, sed neque Deum.^GO

^GO ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

^marg.| {CIO8d13.14} THEOPHYLACTUS. − Nam si vere Patrem cognoscerent, Filium eius venerarentur. Deum etiam contemnunt, qui homicidium in lege prohibuit, adversus Christum clamantes.
Unde subdit : ^fj ^GP

^fj ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Ioannis (Io. 8, 54), PG 124, : . [CGC2014]

^GP ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

Numérotation du verset Io. 8,55

Et non cognovistis eum.

^marg.| {CIO8d13.15} ALCUINUS. − Quasi dicat vos carnaliter illum Deum vestrum vocatis; pro temporalibus ei servitis et non cognovistis eum, sicut intelligendus est; spiritualiter ei servire nescitis.^GQ

^GQ ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

^marg.| {CIO8d13.16} AUGUSTINUS. ⁴⁶³ − [a] Quidam heretici dicunt Deum annuntiatum in Veteri Testamento non esse Patrem Christi, sed nescio quem principem malorum angelorum. Contra ipsos ergo dicit Patrem suum quem illi dicebant Deum suum et non cognoverunt; si enim ipsum cognovissent, eius Filium recepissent. De se autem subdit : Ego autem novi eum . Secundum carnem iudicantibus potuit et hic arrogans videri. [c] Sed arrogantia non ita caveatur ut veritas relinquatur. [b] Propter quod subdit :^GR

^GR ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

⁴⁶³ Augustinus La88 Li449 Ed1953

Et si dixero quia non scio eum, ero similis vobis mendax. ^fk

^fk ¶Fons : Augustinus Hipponensis , , tract. 43, § 15.5-18, CCSL 36, p. 379 : «Propterea dico, quia rursus [a] quidam heretici dicunt Deum annuntiatum in Veteri Testamento, non esse Patrem Christi; sed nescio quem principem malorum angelorum. Manichaei sunt qui ista dicunt, marcionitae sunt qui ista dicunt. Sunt et alii fortasse heretici, quos commemorare uel non opus est, uel a me omnes recoli in praesentia non possunt; non defuerunt tamen qui hoc dicerent. Itaque adtendite, ut habeatis quid dicatis et contra ipsos. Eum dicit Patrem suum Dominus Christus, quem illi dicebant Deum suum, et non cognouerunt; si enim ipsum cognouissent, eius Filium recepissent. Ego autem, inquit, noui eum. Secundum carnem iudicantibus potuit et hinc arrogans uideri, quia dixit : Ego noui eum. Sed uidete quid sequatur : [b] Si dixero quia non noui eum, ero similis uobis mendax. Ergo [c] arrogantia non ita caueatur, ut ueritas relinquatur. Sed scio eum, et sermonem eius seruo. Sermonem Patris tamquam Filius loquebatur; et ipse erat Verbum Patris, quod hominibus loquebatur». [FG2018]

^marg.| {CIO8d13.17} CHRYSOSTOMUS. {hom.54} . − Quasi dicat : Sicut vos dicentes scire eum, mentimini, ita ego si dixero me nescire. sed maxima demonstratio est, quod ab illo sit missus, hoc quod sequitur sed scio eum⁴⁶⁴.^GS

^GS ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

⁴⁶⁴ scio eum] inv. Li449*

^marg.| {CIO8d13.18} THEOPHYLACTUS. − Naturaliter ipsius cognitionem obtinens; qualis enim ego sum, talis et Pater, quoniam ego meipsum cognosco, et illum cognosco. Prebet autem indicium quod ipsum⁴⁶⁵ cognoscat cum subdit et sermonem eius servo, sermonem mandata nuncupans. Quidam autem sic intelligunt hoc quod dicitur sermonem eius servo id est rationem substantie eius eadem enim est ratio substantie Patris et Filii ideoque Patrem cognosco nam et pro quoniam sumitur, ut sit sensus quoniam eius sermonem servo.^fl ^GT

^fl ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Ioannis (Io. 8, 55), PG 124, 36C5-7, D7–37 A10 : . [CGC2014]

^GT ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

⁴⁶⁵ ipsum] illum Li449

^marg.| {CIO8d13.19} AUGUSTINUS. ⁴⁶⁶ − Sermonem etiam ⁴⁶⁷ Patris tamquam Filius loquebatur et ipse erat Verbum Patris, quod hominibus loquebatur.^GU ^fm

^fm ¶Fons : Augustinus Hipponensis , , tract. 43, § 15.5-18, CCSL 36, p. 379 : «Sermonem Patris tamquam Filius loquebatur; et ipse erat Verbum Patris, quod hominibus loquebatur». [FG2018]

^GU ¶Codd. : La88 Li449 Ed1953 {MM2018}

⁴⁶⁶ Augustinus La88 Li449 Ed1953

⁴⁶⁷ et Li449 ] etiam Ed1953

^marg.| {CIO8d13.20} CHRYSOSTOMUS. {hom.54} . − Et quia dixerant^fn : Numquid tu maior es Patre nostro Abraham ? nihil de morte exponens, maiorem se esse quam Abraham⁴⁶⁸* ostendit consequenter cum⁴⁶⁹ subdit :

^fn Io. 8, 53.

⁴⁶⁸ maiorem se esse quam Abraham] se maiorem quam Abraham esse Ed1470 Ed1953

⁴⁶⁹ cum] eum La88

Numérotation du verset Io. 8,56

Abraham Pater vester exultavit ut videret diem meum. Vidit et gavisus est,

^marg.| scilicet propter beneficium quod a⁴⁷⁰ me habet ut a maiore.⁴⁷¹ ^GV

^GV ¶Codd. : Bar484 La88 Li449 T47 Ed1470 Ed1953 {MM2022}* {MM2024}

⁴⁷⁰ a] om. La88

⁴⁷¹ maiore] more cacogr. Bar484

^marg.| {CIO8d13.21} THEOPHYLACTUS. − Quasi dicat : Diem meum desiderabilem habuit et letitie plenum, non quasi alicuius minimi aut fortuiti. ^GW ^fo

^fo ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Ioannis (Io. 8, 56), PG 124, 37B7-12. [CGC2014]

^GW ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

^marg.| {CIO8d13.22} AUGUSTINUS. ⁴⁷² − Non timuit, sed exultavit ut videret credens utique exultavit sperando, ut videret intelligendo diem meum, incertum autem potest esse utrum dixerit temporalem diem Domini, quo erat venturus in carne, an diem Domini qui nescit ortum, nescit occasum. Sed ego non dubito patrem Abraham totum scisse ait enim servo suo quem mittebat^fp : « Pone manum sub femore meo, et iura mihi per Deum celi ». Ergo que fuit illa iuratio, nisi quia significabatur de genere Abrahe venturum in carne Deum celi? ^GX ^fq

^fp Gn. 24, 2.

^fq ¶Fons : Augustinus Hipponensis , , tract. 43, § 16.5-38, CCSL 36, p. 379-380 : «Non timuit, sed exsultauit ut uideret. Erat enim in illo caritas quae foras mittit timorem. Non ait : Exsultauit, quia uidit; sed : exsultauit ut uideret. Credens utique exsultauit sperando, ut uideret intellegendo. Et uidit. Et quid potuit plus dicere, uel quid debuit plus dicere Dominus Iesus Christus? Et uidit, inquit, et gauisus est. Quis explicat hoc gaudium, fratres mei? Si gauisi sunt illi quibus Dominus oculos carnis aperuit, quale gaudium fuit uidentis cordis oculis lucem ineffabilem, Verbum manens, splendorem piis mentibus refulgentem, sapientiam indeficientem, apud Patrem, manentem Deum, et aliquando in carne uenturum, nec de Patris gremio recessurum? Totum hoc uidit Abraham. Nam quod ait : diem meum, incertum potest esse unde dixerit, utrum diem Domini temporalem quo erat uenturus in carne, an diem Domini qui nescit ortum, nescit occasum. Sed ego non dubito patrem Abraham totum scisse. Et ubi inueniam? An sufficere nobis debet testimonium Domini nostri Iesu Christi? Putemus nos inuenire non posse, quia forte difficile est, quomodo manifestum sit quod Abraham exsultauit ut uideret diem Christi, et uidit, et gauisus est. Et si nos non inuenimus, numquid mentiri ueritas posset? Credamus ueritati, et de Abrahae meritis minime dubitemus. Tamen audite unum locum, qui mihi interim occurrit. Pater Abraham quando misit seruum suum, ut peteret uxorem filio suo Isaac, hoc eum sacramento obstrinxit, ut fideliter quod iubebatur impleret, et sciret etiam ipse quid faceret. Magna enim res agebatur, quando Abrahae semini coniugium quaerebatur. Sed ut hoc cognosceret seruus quod nouerat Abraham, quia nepotes non carnaliter desiderabat, nec de genere suo aliquid carnale sapiebat; ait seruo suo quem mittebat : Pone manum sub femore meo, et iura per Deum caeli. Quid uult Deus caeli ad femur Abrahae? Iam intelligitis sacramentum : per femur, genus. Ergo quae fuit illa iuratio, nisi quia significabatur de genere Abrahae uenturum in carne Deum caeli? Stulti reprehendunt Abraham, quia dixit : Mitte manum sub femore meo. Qui reprehendunt carnem Christi, reprehendunt factum Abrahae». [FG2018]

^GX ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

⁴⁷² Augustinus La88 Li449 Ed1953

^marg.| {CIO8d13.23} GREGORIUS. ⁴⁷³ − Tunc etiam diem Domini Abraham vidit, cum in figura summe Trinitatis tres angelos hospitio suscepit.^fr ^GY

^fr ¶Fons : Gregorius Magnus , , lib. 1, homilia 18, § 3, p. 139.81-83 : «Tunc quippe diem Domini Abraham uidit, cum in figura summae Trinitatis tres angelos hospitio suscepit, quibus profecto susceptis, sic tribus quasi uni locutus est, quia etsi in personis numerus Trinitatis est, in natura unitas diuinitatis». [FG2015]

^GY ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

⁴⁷³ Gregorius] + in evangelia Li449

^marg.| {CIO8d13.24} CHRYSOSTOMUS. ⁴⁷⁴ {hom.54} − Vel diem suum dicit diem crucis, quem Abraham in oblatione arietis et Isaac prefiguravit, per hoc ostendens quod non invitus ad passionem venit, et ostendens eos esse alienos ab Abraham, si in quibus ille exultavit, hi dolent.^GZ

^GZ ¶Codd. : Li449 Ed1953 {FG2023}

⁴⁷⁴ Chrysostomus Li449 ] + In Ioannem Ed1953

^marg.| {CIO8d13.25} AUGUSTINUS. ⁴⁷⁵ − Quale autem gaudium fuit cordis videntis Verbum manens, splendorem piis mentibus refulgentem⁴⁷⁶, apud Patrem manentem Deum, et aliquando in carne venturum, non de Patris gremio recessurum.^HA ^fs

^fs ¶Fons : Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium tractatus, tract. 43, § 16.13-16, CCSL 36, p. 379-380 : «Si gauisi sunt illi quibus Dominus oculos carnis aperuit, quale gaudium fuit uidentis cordis oculis lucem ineffabilem, Verbum manens, splendorem piis mentibus refulgentem, sapientiam indeficientem, apud Patrem manentem Deum, et aliquando in carne uenturum, nec de Patris gremio recessurum? Totum hoc uidit Abraham». [FG2018]

^HA ¶Codd. : Bar484 Li449 Ed1953 {MM2022}* {MM2024}

⁴⁷⁵ Augustinus La88 Li449 Ed1953

⁴⁷⁶ refulgentem] in fulgentem Li449

Numérotation du verset Io. 8,
distinctio 14

^marg.| {CIO8d14.1} GREGORIUS. ⁴⁷⁷*^ft − [a] Carnales mentes Iudeorum audientium verba Christi, oculos a carne non sublevant, dum in eo solam carnis etatem pensant.
Unde dicitur :

^ft [Io. 8, 46-59 legitur Dominica in Passione; cf. Ordinarium OP 635 = Rom. = Cist. 53]

⁴⁷⁷ Gregorius] + In evangelia Ed1953

Numérotation du verset Io. 8,57

Dixerunt ergo Iudei ad eum : Quinquaginta annos nondum habes et Abraham vidisti?

^marg.| [b] Quasi dicant ⁴⁷⁸ *: Multa sunt annorum curricula ex quo Abraham mortuus est et quomodo vidit diem tuum? Carnaliter enim hoc intellexerunt. ^HB ^fu

^fu ¶Fons : Gregorius Magnus , Homiliae in evangelia, lib. 1, homilia 18, § 3, p. 139.85-86 : «Sed carnales mentes audientium oculos a carne non subleuant, in eo solam carnis aetatem pensant dicentes : Quinquaginta annos nondum habes, et Abraham uidisti? Quos benigne Redemptor noster a carnis suae intuitu submouet et ad diuinitatis contemplationem trahit dicens : Amen, amen dico uobis, antequam Abraham fieret, ego sum».
[b] Nullus dehinc inventus nisi verissimiliter Glossator ipse, Thomas de Aquino. [MM2022]
<Non hab.> Gregorius, Op. cit. [FG2015] nec Theophylactus, Chrysostomus in loc. cit., Glossa ordinaria; PL; LLT, Catholiclibrary.org. H ugo de Sancto Caro, Postille (Io. 8 :57) [MM2022]

^HB ¶Codd. : Li449 Mt366 Ed1953 {MM2022} {MM2024}

⁴⁷⁸ dicant] dicerent Ed1953

^marg.| {CIO8d14.2} THEOPHYLACTUS. − Tunc autem triginta trium annorum Christus erat quare ergo non dixerunt quadraginta annos nondum habes, sed quinquaginta supervacua est huiusmodi questio. Simpliciter enim prout eis occurrit dixerunt. Respondent tamen quidam quod per quinquagesimum annum ex reverentia iubileum nominant, in quo et captivos manumittebant et emptitiis possessionibus⁴⁷⁹ cedebant.^fv ^HC

^fv ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Ioannis (Io. 8, 57), PG 124, -40A5. [CGC2014 ]

^HC ¶Codd. : Bar484 La88 Li449 Ed1953 {MM2022}{FG2023} {MM2024}

⁴⁷⁹ possessionibus] passionibus Li449

^marg.| {CIO8d14.3} GREGORIUS. ⁴⁸⁰* − Quos benigne redemptor noster a carnis sue intuitu submovet, et ad divinitatis contemplationem trahit.
Unde sequitur :

⁴⁸⁰ Gregorius] Orig’. Li449* (corr. : Grig’) , + In evangelia Ed1953

Numérotation du verset Io. 8,58

Dixit ergo eis Iesus : Amen, amen, dico vobis, antequam Abraham fieret, ego sum.

^marg.| Ante enim preteriti temporis est, sum⁴⁸¹* presentis. Et quia preteritum et futurum tempus divinitas non habet, sed semper esse habet, non ait ‘ante Abraham ego fui’ sed ante Abraham ego sum secundum illud ^fw : « Ego sum qui sum ». Ante ergo vel post Abraham habuit esse, qui et accedere potuit per exhibitionem presentie et recedere per cursum vite.^HD ^fx

^fw Ex. 3, 14.

^fx ¶Fons : Gregorius Magnus , Homiliae in evangelia, lib. 1, homilia 18, § 3, p. 139.86-97 : «Sed carnales mentes audientium oculos a carne non subleuant, in eo solam carnis aetatem pensant dicentes : Quinquaginta annos nondum habes, et Abraham uidisti? Quos benigne Redemptor noster a carnis suae intuitu submouet et ad diuinitatis contemplationem trahit dicens : Amen, amen dico uobis, antequam Abraham fieret, ego sum. Ante enim, praeteriti temporis est; sum, praesentis. Et quia praeteritum et futurum tempus diuinitas non habet, sed semper esse habet, non ait : Ante Abraham ego fui, sed : Ante Abraham ego sum. Vnde et ad Moysen dicitur : Ego sum qui sum, et : Dices filiis Israel : Qui est misit me ad uos. Ante ergo uel post Abraham habuit, qui et accedere potuit per exhibitionem praesentiae, et recedere per cursum uitae. Veritas uero semper esse habet, quia ei quidquam nec priore tempore incipitur, nec subsequenti terminatur. Sed sustinere ista aeternitatis uerba mentes infidelium non ualentes, ad lapides currunt, et quem intelligere non poterant, obruere quaerebant». [FG2015]*

^HD ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2022}*

⁴⁸¹ sum] + vero Ed1953

^marg.| {CIO8d14.4} AUGUSTINUS. ⁴⁸² − Quia vero creatura est Abraham, non dixit ‘Antequam Abraham esset’ sed antequam fieret, neque hoc⁴⁸³ dixit : ‘Ego factus sum’, nam^fy : « in principio erat Verbum ». ^HE ^fz

^fy Io. 1, 1.

^fz ¶Fons : Augustinus Hipponensis , , tract. 43, § 17.7-11, CCSL 36, p. 380 : «Fieret, quia creatura est Abraham. Non dixit : Antequam Abraham esset, ego eram; sed : Antequam Abraham fieret, qui nisi per me non fieret, ego sum. Neque hoc dixit : Antequam Abraham fieret, ego factus sum. In principio enim fecit Deus caelum et terram; nam in principio erat Verbum». [FG2018]

^HE ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2020}

⁴⁸² Augustinus La88 Li449 ] + In Ioannem Ed1953

⁴⁸³ hoc] om. Ed1953

^marg.| {CIO8d14.5} GREGORIUS. ⁴⁸⁴ − Sed sustinere ista eternitatis verba mentes infidelium non valentes, quem intelligere non poterant, obruere querebant.^HF ^ga
Unde sequitur :

^ga ¶Fons : Gregorius Magnus , , lib. 1, homilia 18, § 3, p. 139.98-140.101 : «Veritas uero semper esse habet, quia ei quidquam nec priore tempore incipitur, nec subsequenti terminatur. Sed sustinere ista aeternitatis uerba mentes infidelium non ualentes, ad lapides currunt, et quem intelligere non poterant, obruere quaerebant». [FG2015]

^HF ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2020}

⁴⁸⁴ Gregorius] + In evangelia Ed1953

Numérotation du verset Io. 8,59

Tulerunt ergo⁴⁸⁵ lapides Iudei ut iacerent in eum.

⁴⁸⁵ Ergo Li449] om. @Li449

^marg.| {CIO8d14.6} AUGUSTINUS. ⁴⁸⁶ − [a] Tanta duritia quo curreret, nisi ad similes, [b] scilicet lapides quia vero postquam cuncta que ad eum spectabant, docendo perfecerat⁴⁸⁷, hi lapides iniciunt, deserit eos quasi correctionem non suscipientes.
Unde subditur :

⁴⁸⁶ Augustinus La88 Li449 Ed1953

⁴⁸⁷ perfecerat] perfecat cacogr. Li449

Iesus autem abscondit se et exivit de templo.

^marg.| Non autem abscondit se in angulo templi quasi timens, aut in domunculam⁴⁸⁸ fugiens, vel post murum aut columnam divertens; sed celica potestate invisibilem insidiantibus se⁴⁸⁹ constituens, per medium illorum exivit.

⁴⁸⁸ domunculam] domiculam Li449

⁴⁸⁹ se] om. Li449

Iesus autem abscondit se, et exivit de templo.^HG ^gb ⁴⁹⁰

^gb ¶Fons : [a] Augustinus Hipponensis , , tract. 43, § 18.5, CCSL 36, p. 381 : «Tanta duritia quo curreret, nisi ad similes? Iesus autem, tamquam homo, tamquam in forma serui, tamquam humilis, tamquam passurus, tamquam moriturus, tamquam nos suo sanguine redemturus; non tamquam ille qui est, non tamquam in principio Verbum, et Verbum apud Deum».

^HG ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2020}

⁴⁹⁰ [b] <Non hab.> Augustinus , LLT [FG2018]* [MM2020]
¶Paral.III q. 44 q. 3 ad 1 : «Et quod dicitur ioan. viii, Iesus abscondit se et exivit de templo, ubi Augustinus dicit, non abscondit se in angulo templi quasi timens, vel post murum aut columnam divertens, sed, caelica potestate se invisibilem insidiantibus constituens, per medium illorum exivit. Ex quibus omnibus patet quod Christus, quando voluit, virtute divina animas hominum immutavit, non solum iustificando et sapientiam infundendo, quod pertinet ad miraculorum finem, sed etiam exterius alliciendo vel terrendo vel stupefaciendo, quod pertinet ad ipsa miracula». [MM2020]

^marg.| {CIO8d14.7} GREGORIUS. ⁴⁹¹ − Qui si divinitatis sue potentiam exercere voluisset, tacito nutu mentis⁴⁹² in suis eos actibus ligaret, aut in penas subite mortis obrueret. Sed qui pati venerat, exercere iudicium nolebat.^HH ^gc

^gc ¶Fons : Gregorius Magnus , , lib. 1, homilia 18, § 4, p. 140.105-109 : «Mirum ualde est, fratres carissimi, cur persecutores suos Dominus sese abscondendo declinauerit, qui si diuinitatis suae potentiam exercere uoluisset, tacito nutu mentis in suis eos ictibus ligaret, aut in poena subitae mortis obrueret. Sed qui pati uenerat, exercere iudicium nolebat». [FG2015]

^HH ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2020}

⁴⁹¹ Gregorius] + In evangelia Ed1953

⁴⁹² mentis] + sue Ed1953

^marg.| {CIO8d14.8} AUGUSTINUS. ⁴⁹³ − Magis enim erat commendanda sapientia, quam exercenda⁴⁹⁴ potentia.^HI ^gd

^gd ¶Fons : Augustinus Hipponensis , , tract. 43, § 18.12-13, CCSL 36, p. 381 : «Sed magis erat commendanda patientia, quam exserenda potentia». [FG2018]

^HI ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2020}

⁴⁹³ Augustinus La88 Li449 Ed1953

⁴⁹⁴ exercenda] exsercenda Li449

^marg.| {CIO8d14.9} ALCUINUS. − Ideo etiam fugit quia nondum venerat hora passionis, et quia ipse non elegerat hoc genus mortis.^HJ

^HJ ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CIO8d14.10} AUGUSTINUS. ⁴⁹⁵ − Ergo tamquam homo a lapidibus fugit; sed ve illis a quorum lapideis cordibus Deus fugit⁴⁹⁶.^HK ^ge

^ge ¶Fons : Augustinus Hipponensis , , tract. 43, § 18.14-15, CCSL 36, p. 381 : «Tamquam homo a lapidibus fugit; sed uae illis a quorum lapideis cordibus Deus fugit !». [FG2018]*

^HK ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2020}

⁴⁹⁵ Augustinus La88 Li449 Ed1953

⁴⁹⁶ Deus fugit] inv. Li449

^marg.| {CIO8d14.11} BEDA. − Mystice autem quot⁴⁹⁷ malas cogitationes quis assumit, quasi tot lapides in Iesum mittit; ac deinde quantum ad se pertinet, si ad deliberationem transit, Iesum extinguit.^HL

^HL ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2020}

⁴⁹⁷ quotquot Li449

^marg.| {CIO8d14.12} GREGORIUS. ⁴⁹⁸ − [b] Quid autem abscondendo se Dominus significat, nisi quod eis ipsa veritas absconditur qui eius verba sequi contemnunt? Eam quippe quam non invenit humilem, veritas fugit mentem. [a] Quid autem nobis hoc exemplo loquitur nisi ut etiam cum resistere⁴⁹⁹ possumus, iram superbientium humiliter declinemus?^HM ^gf

^gf ¶Fons : [a] Gregorius Magnus , , lib. 1, homilia 18, § 4, p. 140.115-117 : «Qui ergo et hoc in loco potuit manus lapidantium non se abscondendo euadere, cur abscondit se, nisi quod homo inter homines factus Redemptor noster, alia nobis uerbo loquitur, alia exemplo? Quid autem nobis hoc exemplo loquitur, nisi ut etiam cum resistere possumus, iram superbientium humiliter declinemus?». [b] Gregorius Magnus , , lib. 1, homilia 18, § 5, p. 141.134-137 : «Et quid abscondendo se Dominus signat, nisi quod eis ipsa Veritas absconditur, qui eius sequi uerba contemnunt? Eam quippe quam non inuenit humilem, Veritas fugit mentem». [FG2015]*

^HM ¶Codd. : Li449 Ed1953 {MM2020}

⁴⁹⁸ Gregorius] + In evangelia Ed1953

⁴⁹⁹ cum resistere] inv. Li449*

Comment citer cette page ?
Martin Morard et alii, ed., Thomas de Aquino. Catena aurea (Io. Capitulum 8 ), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 18/10/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=catena&numLivre=58&chapitre=58_8)

Signaler un complément d'information

Notes :

<58. - Ioannis evangelium>

Capitulum 8

<58. Catena aurea in Ioannem>

Capitulum 8