Glossa ordinaria

Capitulum 26

Numérotation du verset Lv. 26,1 

Ego Dominus Deus vester1. Non facietis vobis idolum et sculptile
1 Ego Dominus Deus vester] hic explicit capitulum 25 Rusch
nec titulos erigetis nec insignem lapidem ponetis in terra vestra ut adoretis eum
ego
enim sum Dominus Deus vester
Numérotation du verset Lv. 26,2 

custodite sabbata mea
et pavete ad sanctuarium meum
ego Dominus
Numérotation du verset Lv. 26,3 

si in preceptis meis
ambulaveritis
et mandata mea
custodieritis
et feceritis ea,
dabo vobis pluvias
temporibus suis
Numérotation du verset Lv. 26,4 

et terra
gignet germen suum
et pomis
arbores replebuntur
Numérotation du verset Lv. 26,5 

apprehendet messium tritura vindemiam
et vindemia occupabit sementem
et comedetis
panem vestrum in saturitate2
2 saturitate] saturitatem Weber
et absque pavore habitabitis in terra vestra
Numérotation du verset Lv. 26,6 

dabo
pacem
in finibus vestris
dormietis
et non erit qui exterreat
auferam malas bestias
et gladius
non transibit terminos vestros
Numérotation du verset Lv. 26,7 

persequemini
inimicos vestros
et corruent coram vobis
Numérotation du verset Lv. 26,8 

persequentur quinque
de vestris centum alienos
et centum
ex vobis decem milia
cadent inimici vestri
gladio
in conspectu vestro3
3 gladio - in conspectu vestro] inv. Weber
Numérotation du verset Lv. 26,9 

respiciam vos et crescere faciam multiplicabimini
et firmabo
pactum4
4 pactum] + meum Weber
vobiscum
Numérotation du verset Lv. 26,10 

et5 comedetis vetustissima veterum
5 et] om. Weber
et vetera
novis
supervenientibus
proicietis.
Numérotation du verset Lv. 26,11 

Ponam
tabernaculum meum
in medio vestri
et non abiciet vos anima mea.
Numérotation du verset Lv. 26,12 

Ambulabo inter vos
et ero vester Deus
vosque eritis mihi populus6.
6 mihi populus] populus meus Weber
Numérotation du verset Lv. 26,13 

Ego Dominus Deus vester qui eduxi vos
de terra Egyptiorum
ne serviretis eis
et qui confregi catenas
cervicum vestrarum ut incederetis erecti
Numérotation du verset Lv. 26,14 

quod si non audieritis me
nec feceritis
omnia mandata mea
Numérotation du verset Lv. 26,15 

si spreveritis
leges meas et iudicia mea contempseritis
ut non faciatis ea que a me constituta sunt et ad irritum perducatis pactum meum
Numérotation du verset Lv. 26,16 

ego quoque hec faciam vobis visitabo vos velociter in egestate
et ardore
qui conficiat oculos vestros
et consumat animas vestras7
7 vestras] om. Weber
frustra
seretis sementem
que ab hostibus
devorabitur
Numérotation du verset Lv. 26,17 

ponam faciem meam
contra vos et corruetis coram hostibus vestris
et subiciemini
his qui oderunt vos fugietis nemine persequente
Numérotation du verset Lv. 26,18 

sin autem nec sic obedieritis mihi
addam correptiones vestras septuplum propter peccata vestra
Numérotation du verset Lv. 26,19 

et conteram superbiam duritie vestre daboque celum vobis desuper
sicut ferrum et terram eneam
Numérotation du verset Lv. 26,20 

consumetur in cassum labor vester
non proferet terra
germen
nec arbores
poma
prebebunt
Numérotation du verset Lv. 26,21 

si ambulaveritis ex adverso mihi
nec volueritis audire me addam plagas vestras
usque in septuplum
propter peccata vestra
Numérotation du verset Lv. 26,22 

emittamque in vos bestias agri
que consumant8 vos et pecora vestra
8 consumant] + et Weber
et ad paucitatem
cuncta redigant deserteque fient9 vie vestre
9 fient] fiant Weber
Numérotation du verset Lv. 26,23 

quod si nec sic volueritis recipere disciplinam sed ambulaveritis ex adverso mihi
Numérotation du verset Lv. 26,24 

ego quoque contra vos adversus incedam
et percutiam vos septies
propter peccata vestra
Numérotation du verset Lv. 26,25 

inducamque super vos gladium
ultorem
federis mei cumque confugeritis in urbes
mittam pestilentiam in medio vestri et trademini hostium manibus
Numérotation du verset Lv. 26,26 

postquam confregero baculum panis vestri
ita ut decem mulieres
in uno clibano
coquant panes
et reddant eos ad pondus10
10 pondus] + et comedetis Weber
et non saturabimini
Numérotation du verset Lv. 26,27 

sin autem nec per hec audieritis me
sed ambulaveritis contra me
Numérotation du verset Lv. 26,28 

et ego
incedam adversum vos in furore contrario et corripiam vos septem plagis
propter peccata vestra
Numérotation du verset Lv. 26,29 

ita ut comedatis carnes filiorum vestrorum11 et filiarum vestrarum
11 vestrorum] om. Weber
Numérotation du verset Lv. 26,30 

destruam excelsa vestra
et simulacra
confringam cadetis inter ruinas idolorum vestrorum
et abominabitur vos anima mea
Numérotation du verset Lv. 26,31 

in tantum ut urbes vestras
redigam in solitudinem et deserta
faciam sanctuaria vestra
nec recipiam
ultra odorem suavissimum
Numérotation du verset Lv. 26,32 

disperdamque
terram vestram
et stupebunt
super ea inimici vestri
cum habitatores illius
fuerint
Numérotation du verset Lv. 26,33 

vos autem
disperdam12 in gentes
12 disperdam] dispergam Weber
et evaginabo post vos gladium
eritque terra vestra deserta
et civitates vestre13 dirute
13 vestre] om. Weber
Numérotation du verset Lv. 26,34 

tunc placebunt terre
sabbata sua cunctis diebus solitudinis sue.
Quando fueritis
Numérotation du verset Lv. 26,35 

in terra hostili
sabbatizabit
et requiescet
in sabbatis solitudinis sue eo quod non requieverit in sabbatis vestris quando habitabatis in ea.
Numérotation du verset Lv. 26,36 

Et qui de vobis remanserint
dabo pavorem
in cordibus eorum in regionibus hostium
terrebit eos sonitus
folii volantis
et ita fugient
quasi gladium
cadent nullo persequente14
14 persequente] sequente Weber
Numérotation du verset Lv. 26,37 

et corruent singuli super fratres suos quasi bella
fugientes
nemo vestrum audebit inimicis15 resistere
15 audebit inimicis] inv. Weber
Numérotation du verset Lv. 26,38 

peribitis inter gentes et hostilis vos terra
consumet
Numérotation du verset Lv. 26,39 

quod si et de his aliqui remanserint
tabescent
in iniquitatibus suis in terra
inimicorum suorum
et propter peccata patrum suorum
et sua affligentur
Numérotation du verset Lv. 26,40 

donec confiteantur
iniquitates suas et maiorum suorum
qui16 prevaricati sunt in me
16 qui] quibus Weber
et ambulaverunt
ex adverso mihi
Numérotation du verset Lv. 26,41 

ambulabo
igitur et ego contra eos et inducam illos
in terram hostilem
donec erubescat
incircumcisa mens eorum
tunc orabunt pro iniquitatibus17 suis
17 iniquitatibus] impietatibus Weber
Numérotation du verset Lv. 26,42 

et recordabor federis mei
quod pepigi cum Iacob
et Isaac
et Abraham
terre quoque memor ero
Numérotation du verset Lv. 26,43 

que cum relicta fuerit ab eis complacebit
sibi in sabbatis suis patiens solitudinem propter illos
ipsi vero
rogabunt pro peccatis suis
eo quod abiecerint iudicia mea
et leges meas
despexerint
Numérotation du verset Lv. 26,44 

at18 tamen etiam cum essent in terra hostili
18 at] et Weber
non penitus abieci eos
nec19 sic despexi ut consumerentur et irritum facerem pactum meum cum eis
19 nec] neque Weber
ego enim sum Dominus Deus eorum
Numérotation du verset Lv. 26,45 

et recordabor federis mei pristini
quando eduxi eos de terra Egypti in conspectu gentium ut essem Deus eorum. Ego Dominus Deus hec sunt precepta
atque iudicia
et leges
quas dedit Dominus
inter se et inter filios Israel
in monte Sinai
per manum Moysi.

Capitulum 26

Numérotation du verset Lv. 26,1 
Ego Dominus Deus vester1. Non facietis vobis idolum et sculptile
1 Ego Dominus Deus vester] hic explicit capitulum 25 Rusch
interl.| Avaritia est idolorum servitus.
marg.| NON  FACIETIS. Cultum   idolorum tam visibilium quam invisibilium prohibet.
marg.| SCULPTILE. In edificiis domorum et possessionibus agrorum aliquam vestri {t. 1: Erfurt, f. 134rb; facsim., p. 269b} memoriam   sculpere cupientes.
nec titulos erigetis nec insignem lapidem ponetis in terra vestra ut adoretis eum
marg.| NEC  INSIGNEM etc. Cumulum auri et argenti aut pretiosorum lapidum in quibus seducuntur avari, sicut Gentiles in idolis.
ego
interl.| non alius, non idola
enim sum Dominus Deus vester
Numérotation du verset Lv. 26,2 
custodite sabbata mea
interl.| non vestra
marg.| CUSTODITE . Ab omni malo abstinendo, et omni bono vacando: hoc est enim verum   sabbatum .
et pavete ad sanctuarium meum
interl.| sanctimonie perfecte studentes
ego Dominus
interl.| Sanctus habitans in sanctis, disperdens qui templum Dei polluunta.
a Cf. 1Cor. 3, 17: « Si quis autem templum Dei violaverit, disperdet illum Deus ».
Numérotation du verset Lv. 26,3 
si in preceptis meis
interl.| que sunt recta via
ambulaveritis
interl.| ita
interl.| proficiendo
marg.| IN  PRECEPTIS etc. Quid fieri, quid vitari deberet, predixit. In fine que observantibus premia, que prevaricantibus supplicia debeantur, enumerat.
marg.| SI  IN  PRECEPTIS, etc. Hec tamen ad litteram stare non possunt. Multi enim   in preceptis Dei ambulaverunt , et multa adversa passi sunt. Illud magis attendere oportet, quia custodientibus mandata, triginta benedictiones lex in presenti capitulo predicit, quas distinctas in Septuaginta editione interpretum reperies, quia Dominus, cum esset annorum triginta, venit ad baptismum, ut in perfecta etate donorum perfectionem ostenderet. Ex tunc enim Evangelium predicavit, in quo est omnis plenitudo vite et retributionis, que in hoc capitulo significantur.
marg.| ORIGENES. Si lex carnalis est carnaliter observata, benedictiones carnales tribuit. Si autem, ut Paulo videtur, spiritualis est spiritualiter intellecta, spiritualem dat observata benedictionem, aut non observata maledictionem. Undeb: «Qui benedixit nos in omni benedictione spirituali» etc. Ideo autem ait «in omni benedictione»c, quia sciebat multa implenda que mandantur in lege et in uno quoque proprios agones in quibus benedictionem qui vinceret meretur. Iustus vero quisque et perfectus omni benedictione potest benedicid, ut capiat benedictiones Levitici et libri Numeri, et Genesis, et Noe ad Sem, et Iaphet, et benedictiones Isaac ad Iacob, et Iacob ad Ioseph, et Effraim, et Manassen, et tandem ad duodecim patriarchas. Ne enim solis convenire viderentur, ideo Apostolus spiritualiter mominavit, ut quicumque in spiritu vel virtute vel omnium vel alicuius istorum fuerit possit benedictionis alicuius vel omnium particeps fieri, si similem spiritum et virtutem habuit, sicut Ihoannes venit «in spiritu et virtute Helie»e.
b Eph. 1, 3.
c Eph. 1, 3.
d Cf. Eph. 1, 3.
e Lc. 1, 17.
et mandata mea
interl.| quibus iubetur decimas offerri et huiusmodi
marg.| MANDATA  MEA. Quale est illud: Qui sabbatum non custodit ab omni synagoga lapidetur, et huiusmodi.
custodieritis
interl.| in memoria
interl.| intellexeritis
et feceritis ea,
interl.| impleveritis
dabo vobis pluvias
interl.| non que super iustos et iniustos
interl.| Verbi Dei; unde: Exspectetur sicut pluvia eloquium meum.
marg.| DABO  VOBIS etc. Septuaginta: Et dabo, superfluum est: non cum consuetudine locutionis nostre, sed more Scripturarum additum.
temporibus suis
marg.| TEMPORIBUS  SUIS etc. ORIGENES.   Tempore oportuno, non ebrio, non in aliis occupato: prudenter ergo conviciat doctor cui ministret pluviam, et tritici mensuram, et cui debet lac dare et non det escamf.
f Cf. 1Cor. 3, 2.
Numérotation du verset Lv. 26,4 
et terra
interl.| corpus
gignet germen suum
interl.| castitatem, sobrietatem, abtsinentiam
marg.| TERRA  GIGNET . Septuaginta: Ligna campi dabunt fructum suum, id est: motus anime, qui altiores sunt motibus terre, id est carnis nostre, quorum fructus sunt caritas, iustitia, mansuetudo, et similia.
et pomis
interl.| operibus
interl.| virtutes, scilicet pietas, sapientia, disciplina, et alie
arbores {t. 1: Erfurt, f. 134va; facsim., p. 270a} replebuntur
marg.| POMIS  ARBORES etc. ORIGENES. Non potest arbor mala bonos fructus facere, neque arbor bona fructus malos facereg. Arbor bona: iustitia, prudentia, pietas, sapientia, et alie multe quibus consitus est Paradisus. Super omnia est arbor vite {t. 1: Erfurt, f. 134va; facsim., p. 270a}, scilicet sapientia, de qua diciturh: Lignum vite est his qui apprehenderunt eam.
g Mt. 7, 18.
h Prv. 3, 18.
Numérotation du verset Lv. 26,5 
apprehendet messium tritura vindemiam
interl.| HESYCHIUS. Bona corporis: tritura enim est fructuum terre.
marg.| APPREHENDET  MESSIUM  TRITURA etc. Anima que germinat ex verbo Dei, celesti pluvia rigata, germen producit ad   messem .   Messis autem purganda in area, id est sensus in medio proferendus, et cum ceteris doctoribus vel divinis voluminibus conferendus, ut si quid inane aut palee aut aristis simile fuerit, spiritu discretionis excutiatur, et solum triticum conservis in tempore dispensandum remaneat.
marg.| APPREHENDET  MESSIUM  TRITURA etc. Panis enim cor hominis confirmat, vinum letificati. Que de continentia, de observantiis et de custodiis mandatorum dicuntur, frumentum videntur, ex quo conficitur panis, qui corda confortat. Ea vero que ad scientiam pertinent et occultorum exploratione letificant mentem, vino et vindemie comparantur. Cor enim letatur, cum obscura explanantur.
i Ps. 103, 15.
marg.| VINDEMIAM etc. Fructum anime.   Vindemia enim arbor est. Hec autem simul habere, id est corpore et anima fructificare, magne benedictionis est.
marg.| HESYCHIUS. Congregans enim anima virtutes suas, mox desiderat alias. Unde sequiturj: Que retro sunt obliviscens, ad priora me extendo.
j Phil. 3, 13.
et vindemia occupabit sementem
interl.| aliarum virtutum et actionum
marg.| VINDEMIA  OCCUPABIT. ORIGENES. Quasi dicamus: Seminavi que legis sunt, postea oravi ut Dominus daret nobis pluviam in tempore; facta est messis, iterum semino de prophetica scriptura, auditorum novalia; post hec de Evangeliis semino. Possumus per totum annum seminare, possumus et de apostolicis litteris multa semina iacere. In spiritu seminemus, ut de spiritu metamus vitam eternamk.
k Gal. 6, 8.
et comedetis
interl.| operando
panem vestrum in saturitate2
2 saturitate] saturitatem Weber
interl.| ut sufficienter operemini
marg.| PANEM  VESTRUM etc. Qui de celo descendit, et dat vitam mundo: non qui plus abundat malis quam bonis.
et absque pavore habitabitis in terra vestra
interl.| qui domus vestra supra firmam petram
marg.| ABSQUE  PAVORE etc. Si corpus stabile fuerit et anima fructificaverit, securi erimus   in terra nostra, quia caro non concupiscet adversus spirituml.
l Cf. Gal. 5, 17.
Numérotation du verset Lv. 26,6 
dabo
interl.| in futuro
pacem
interl.| perfectam
interl.| non huius mundi; undem: Non veni mittere pacem etc.
m Mc. 10, 34.
in finibus vestris
interl.| «Qui posuit fines tuos pacem»n etc.
n Ps. 147, 3.
dormietis
interl.| moriemini
interl.| a strepitu mundi
et non erit qui exterreat
interl.| Iustus ut leo confidito.
o Prv. 28, 1.
interl.| quia non habebitis pro quo terrea mini
auferam malas bestias
interl.| non has corporales, quia neque bone neque male
interl.| demones
et gladius
interl.| hostilis afflictio
non transibit terminos vestros
interl.| corpus et animam
marg.| ET  GLADIUS  NON  TRANSIBIT etc. Quia pax erit in finibus vestris; modo ex concupiscentia sunt bella et lites.
Numérotation du verset Lv. 26,7 
persequemini
interl.| lege Dei armati
inimicos vestros
interl.| demones
interl.| occisi ieiunio
marg.| INIMICOS  VESTROS etc. Occisi ieiunio, oratione, et similibus. Undep: Hoc genus non eicitur, nisi cum oratione et ieiunio.
p Mc. 9, 28.
et corruent coram vobis
interl.| Si castus sit, excidit ante te libido; si pius, impietas.
marg.| CORRUENT  CORAM  VOBIS etc. Septuaginta:   In conspectu vestro morte vestra , scilicet mortificatis membris vestris, que sunt super terram, id est fornicatione, immunditia, et huiusmodiq.
q Col. 3, 5.
Numérotation du verset Lv. 26,8 
persequentur quinque
interl.| qui spiritualiter quinque sensibus utuntur
de vestris centum alienos
interl.| astutia perfectos
marg.| PERSEQUENTUR  QUINQUE  DE  VESTRIS etc. ORIGENES. Sicut quinarius sapientes indicat et insipientes, ita centenarius fideles et infideles. Abraham centenarius credidisse et iustificatus esse describitur, et peccator centum annorum maledictus erit. Hic quoque centum infideles quinque sapientes persequentur, et centum fideles non tam numero quam perfectione signati, multa infidelium milia. Hi sunt doctores qui fugant innumeros demones, ne credentes decipiant.
marg.| SEPTUAGINTA: Expellent quinquaginta centum. Quinquaginta spiritualem hominem significat, quia omnia diiudicat et a nemine diiudicaturr, qui perfecta et discreta utitur scientia: hic quamvis astutum et validum demonem qui supra centum, vel qui legio appellatur, propter inobedientium sibi, aliorum multitudinem {t. 1: Erfurt, f. 134vb; facsim., p. 270b} persequi potest et vincere.
r 1Cor. 2, 15.
et centum
interl.| finitum pro infinito
ex vobis decem milia
interl.| contrarias virtutes
marg.| ET  CENTUM  EX  VOBIS etc. Qui non tantum subtilem scientiam, sed et vitam perfectam habent, qui spiritualiter decuplantur, et ideo   centum dicuntur, scilicet qui   cent enos afferunt fructus.
cadent inimici vestri
interl.| spirituales
gladio
interl.| Spiritus, quod est Verbum Dei
in conspectu vestro3
3 gladio - in conspectu vestro] inv. Weber
interl.| non sustinentes faciem vestram
Numérotation du verset Lv. 26,9 
respiciam vos et crescere faciam multiplicabimini
marg.| RESPICIAM  VOS etc. Cuius   respectus est salus.   Respexit Dominus Petrum et flevit amare. Si sol segetem non   respiciat , manet infructuosa. Segetem cordis nostri   respicit Deus, et radiis verbi sui nos illuminat, auget et   multiplicat ut magni efficiamur, sicut magnus factus est Isaac, et magnus Moyses, et magnus Ioannes.
marg.| CRESCERE  FACIAM etc. In operibus bonis, ut parva magna. Undes: Quod uni ex minimis meis fecistis, mihi fecistis.
s Mt. 25, 40.
marg.| MULTIPLICABIMINI etc. Ut pauca fiant magna vel multa. Undet: Si quod est aliud mandatum, in hoc verbo restauratur: diliges proximum tuum sicut teipsum.
t Rm. 13, 9.
et firmabo
interl.| opere complebo
pactum4
4 pactum] + meum Weber
interl.| predictum
vobiscum
Numérotation du verset Lv. 26,10 
et5 comedetis vetustissima veterum
5 et] om. Weber
interl.| que per legem et prophetas promissa sunt, et in benedictionibus patriarcharum
et vetera
interl.| promissa legis et prophetarum
novis
interl.| Evangelicis promissis
supervenientibus
interl.| tamquam maioribus
{t. 1: Erfurt, f. 134vb; facsim., p. 270b} proicietis.
interl.| tamquam superflua, novis comparata
marg.| ET  COMEDETIS  VETUSTISSIMA  VETERUM etc. ORIGENES. Vetus lex et prophete, vetera veterum que ante legem fuerunt ab initio mundi; venerunt Evangelia nova, et Apostolis his supervenientibus, vetera proiiciemus, legem scilicet secundum litteram, ut statuamus secundum spiritum. Ante etiam quam veniret homo de celo et nasceretur homo celestis, eramus omnes terreni, secundum imaginem terreni. Superveniente homine novo, deposuimus veterem et induimus novum.
Numérotation du verset Lv. 26,11 
Ponam
interl.| firmiter
tabernaculum meum
interl.| Ecclesia
in medio vestri
interl.| quia catholica et communis
marg.| PONAM  TABERNACULUM  MEUM etc. Si predicta habemus, abiecto veteri homine, innovatum est cor nostrum. Venit ad nos Deus, et habitabit in nobis.
et non abiciet vos anima mea.
marg.| NON  ABIICIET etc. ORIGENES. Audeo et dico quia   anima Dei Christus est, sicut et verbum Dei, sapientia Dei et virtus Dei. Tale est ergo ac si dicat:   Non abiiciet vos Filius meus.
marg.| ANIMA  MEA etc. AUGUSTINUS.   Animam suam Deus vocat voluntatem suam. Non enim est animal habens corpus et   animam ; neque substantia6* eius similis est   anime que est creatura eius, sicut ipse testaturu: Omnem flatum ego feci. Sicut ergo cum oculos suos et labia sua et cetera membrorum vocabula dicit, non accipimus eum forma corporis definitum: per hec intelligimus effectum operationum vel virtutum, sed cum dicit:   Anima mea , voluntatem eius debemus accipere. Perfecta quippe et simplex illa natura que dicitur Deus, non constat ex   anima et corpore et spiritu, nec ipso spiritu mutabilis est sicut   anima , sed spiritus est Deus, et semper idem est «apud quem non est transmutatio»v. Hinc autem acceperunt Appollinariste occasionem qui dicunt   animam non habuisse Iesum.
u Cf. Is. 57, 16.
v Iac. 1, 17.
6 substantia] corr. , substantiam cacogr. Rusch
Numérotation du verset Lv. 26,12 
Ambulabo inter vos
marg.| AMBULABO  INTER  VOS . Homo factus. Undew: Hic est Deus noster, et non reputabitur alius ad eum. Post hec in terra visus est, et cum hominibus conversatus est.
w Ba. 3, 36; 38.
et ero vester Deus
interl.| esse apparebo
vosque eritis mihi populus7.
7 mihi populus] populus meus Weber
Numérotation du verset Lv. 26,13 
Ego Dominus Deus vester qui eduxi vos
interl.| cum serviretis
de terra Egyptiorum
interl.| demonum
ne serviretis eis
interl.| «Qui facit peccatum, servus est peccati»x.
x Io. 8, 34.
et qui confregi catenas
interl.| peccatorum
interl.| quas imposuerant qui vos ad captivitatem deduxerant opere
cervicum vestrarum ut incederetis erecti
interl.| ad Deum
Numérotation du verset Lv. 26,14 
quod si non audieritis me
interl.| aure cordis
nec feceritis
interl.| opere cordis
omnia mandata mea
interl.| sed traditiones vestras
marg.| QUOD  SI  NON  AUDIERITIS etc. Obedientium bona precedenti capitulo expressit: que autem sint prevaricatorum mala in presenti capitulo ostendit, quorum quedam ad litteram Iudei passi sunt. Omnia vero secundum spiritum.
Numérotation du verset Lv. 26,15 
si spreveritis
interl.| ad libitum vestrum exponendo
leges meas et iudicia mea contempseritis
interl.| non ad voluntatem meam sed vestram interpretando
ut non faciatis ea que a me constituta sunt et ad irritum perducatis pactum meum
Numérotation du verset Lv. 26,16 
ego quoque hec faciam vobis visitabo vos velociter in egestate
marg.| IN  EGESTATE . Verbi Dei. Undey: Durus est hic sermo. Quis potest eum audire? Quia intellectum legis transgrediebantur, ut Evangelicum testamentum irritum facerent, obscure loquebatur eis, ne intelligerent.
y Io. 6, 41.
et ardore
interl.| ire, invidie
qui conficiat oculos vestros
interl.| interiores; unde excecati dicebantz: «Si dimittimus eum sic, omnes credent in eum».
z Io. 11, 48.
et consumat animas vestras8
8 vestras] om. Weber
interl.| unde clamabant: «Quousque animam nostram tollis?aa»
aa Io. 10, 24.
frustra
interl.| quia non est fertilis terra
seretis sementem
interl.| doctrinam prophetarum
que ab hostibus
interl.| Gentilibus in Christum credentibus quibus invidetis
devorabitur
Numérotation du verset Lv. 26,17 
ponam faciem meam
interl.| Vultus Domini super facientes malaab etc.
ab Ps. 33, 17.
contra {t. 1: Erfurt, f. 135ra; facsim., p. 271a} vos et corruetis coram hostibus vestris
interl.| in salutem gentium offendentes
et subiciemini
interl.| tamquam doctoribus
his qui oderunt vos fugietis nemine persequente
marg.| {t. 1: Erfurt, f. 135ra; facsim., p. 271a} FUGIETIS,  NEMINE  PERSEQUENTE. Quia gentiles non persequentur ad expellendum, sed festinant ad salutem eorum, secundum illudac: Sequar autem, si quomodo comprehendam.
ac Phil. 3, 12.
Numérotation du verset Lv. 26,18 
sin autem nec sic obedieritis mihi
interl.| in correctione
addam correptiones vestras septuplum propter peccata vestra
interl.| perfectionem pene voluistis
marg.| SIN  AUTEM, etc. Huiusmodi distinctionibus frequenter utitur, quia Iesus frequenter populum Iuedorum convertere voluit, illi autem noluerunt. Undead: Quotiens volui congregare filios tuos et noluisti. Hoc autem maxime est attendum, quia cum septem correctiones comminetur, contritionem superbe duricie et dationem celi ferrei etc., et sex tamen, non septem, enumerat. Sed quia septenarius perfectus est numerus presentis vite, omnimodam plenam et integram vindictam significat.
ad Mt. 23, 27; Lc. 13, 34.
marg.| ADDAM  CORREPTIONEM. Septuaginta:   Et apponam castigare vos septies etc. Etiam hoc superfluum est.   Septies autem pro omni numero est accipiendum.
Numérotation du verset Lv. 26,19 
et conteram superbiam duritie vestre daboque celum vobis desuper
interl.| ut non pluat vobis doctrinam
sicut ferrum et terram eneam
interl.| divinam Scripturarum vobis infructuosam
marg.| ET  CONTERAM  SUPERBIAM etc. Quia dicitisae: «Semen Abrae sumus, et nemini servivimus umquam», ideo gentibus servietis.
ae Io. 8, 33.
Numérotation du verset Lv. 26,20 
consumetur in cassum labor vester
interl.| quem divinis Scripturis impendenditis, quia prave intelligitis
non proferet terra
interl.| exterior homo
germen
interl.| virtutum
nec arbores
interl.| mentes
poma
interl.| fructus Deo acceptabiles
prebebunt
Numérotation du verset Lv. 26,21 
si ambulaveritis ex adverso mihi
interl.| Non enim recte incendunt qui legis sensum et prophetarum subvertunt.
nec volueritis audire me addam plagas vestras
interl.| non iam correctiones, sed penam secundum iniquitatem vestram
usque in septuplum
interl.| perfectam ultionem
propter peccata vestra
Numérotation du verset Lv. 26,22 
emittamque in vos bestias agri
interl.| demones de quibus dictum estaf: Omnes bestie agri ludunt ibi.
af Iob. 40, 15.
que consumant9 vos et pecora vestra
9 consumant] + et Weber
interl.| gentem pecoribus similem
et ad paucitatem
interl.| tam in numero quam in dignitate
cuncta redigant deserteque fient10 vie vestre
10 fient] fiant Weber
interl.| quia nec aquam vite habent, nec Deum suscipiunt hospitem
Numérotation du verset Lv. 26,23 
quod si nec sic volueritis recipere disciplinam sed ambulaveritis ex adverso mihi
interl.| prevaricantes legem
Numérotation du verset Lv. 26,24 
ego quoque contra vos adversus incedam
interl.| inferendo ultionem
et percutiam vos septies
interl.| qui prius corripueram ut sicut crescit iniquitas, crescat et pena
propter peccata vestra
Numérotation du verset Lv. 26,25 
inducamque super vos gladium
marg.| GLADIUM. Spiritus, quod est verbum Dei, quod per predicatores Iudeos convincit, nec Vetus Testamentum habere cum Evangelio contradicant.
ultorem
interl.| vel: ultionis
federis mei cumque confugeritis in urbes
marg.| IN  URBES . Prophetas in quibus fideles munitiones et salutem inveniunt, inimici fugientes capiuntur, illic moriuntur apertis de Christo prophetiis resistere non valentes.
mittam pestilentiam in medio vestri et trademini hostium manibus
Numérotation du verset Lv. 26,26 
postquam confregero baculum panis vestri
interl.| firmamentum doctrine spiritualis
ita ut decem mulieres
interl.| decem legis mandata
in uno clibano
interl.| lege
coquant panes
interl.| doctrine
et reddant eos ad pondus11
11 pondus] + et comedetis Weber
interl.| districti sensus
et non saturabimini
interl.| quia arta est et prava doctrina
marg.| ITA  UT  DECEM etc.   Panem doctrine non habent Iudei, exceptis   decem preceptis, quia veram prophetarum expositonem Christum in plerisque prophetarum predicantem fugiunt. Alia que sunt in lege nolunt spiritualiter accipere nec possunt ad litteram stare. Locus enim destructus est in quo sacrificia fiebant et oblationes; pretera multa sunt in eis ridenda, sicut lepra parietum, vestium, et similia. Sed   decem mandatorum etiam litteram custodiri et impleri dignum est, nec mandatum sabbati contrarium est. Quis enim   decem mandatis insertum sit, non tamen ex eis est. Si autem speciale mandatum ponimusag: «Ego sum Dominus Deus tuus, qui eduxi te de {t. 1: Erfurt, f. 135rb; facsim., p. 271b} terra Egypti, de domo servitutis», perfectum   decem mandatorum numerum invenimus. Preterea spiritualem requiem signat, in qua non licet operari servilia. Hec ergo sola   panem faciunt in populo Iudeorum,   in clibano uno legali scilicet,   et reddunt ad pondus, non dilatando scilicet, sed restringendo sensus. Celestis vero doctrina Evangelica sensum dilatat, ut   mulierem videre ad concupiscendum adulterium dicat, et odium fratris homicidium. Ideo non satiantur qui his   panibus nutriuntur.
ag Ex. 20, 2; Dt. 5, 6.
Numérotation du verset Lv. 26,27 
sin autem nec per hec audieritis me
interl.| vox Christi qui ait: Si crederetis Moysi, crederetis et mihi: forsitan de me ille scripsit.
marg.| SIN  AUTEM etc. Non solum legislator est Moyses, sed et propheta. Ait enimah: Prophetam suscitabit vobis Dominus de fratribus vestris, ipsum audite sicut me. Qui cum in aliis Christi figuram gesserit. In hoc quoque eum expressit. Sic enim Dominus de excidio urbis, de fine mundi predixit, sic et ipse. Nam que hic dicunt ad ultimam captivitatem pertinent quam Iudei sustinuerunt, quia in Christum manum miserunt, nec solum ad litteram, sed etiam spiritualiter puniti sunt, quia et legem prevaricati sunt, et auctorem legis blasphemaverunt.
ah Dt. 18, 18; Act. 3,22; 7, 37.
sed ambulaveritis contra me
interl.| detrahentes doctrine et miraculis
Numérotation du verset Lv. 26,28 
et ego
interl.| inducendo captivitatem
interl.| Cum sancto sanctus eris, et cum perverso perverterisai.
ai Ps. 17, 26-27.
incedam adversum vos in furore contrario et corripiam vos septem plagis
interl.| perfecta ultione
propter peccata vestra
interl.| id est: Sicut multiplacastis peccata, multiplicabo penas.
Numérotation du verset Lv. 26,29 
ita ut comedatis carnes {t. 1: Erfurt, f. 135rb; facsim., p. 271b} filiorum vestrorum12 et filiarum vestrarum
12 vestrorum] om. Weber
interl.| sicut Maria, filia Eleazari
marg.| CARNES  FILIORUM. Id est discipulos, quos vobis assumitis in filios, ad eandem doctrinam verbis callidis, et animam corrumpentibus inducatis.
Numérotation du verset Lv. 26,30 
destruam excelsa vestra
interl.| principes, doctores
et simulacra
interl.| virtutes falsas
confringam cadetis inter ruinas idolorum vestrorum
marg.| CADETIS  INTER  RUINAS .   Cadit enim populus cum Phariseis spiritualiter   cadentibus , quos quasi   idola admirabatur populus traditionibus eorum intentus.
et abominabitur vos anima mea
interl.| quam pro peccatoribus posui, et neglexistis
Numérotation du verset Lv. 26,31 
in tantum ut urbes vestras
marg.| URBES  VESTRAS. Ad litteram vel libros prophetarum, in quibus sanctitatis fructum non inveniunt.
redigam in solitudinem et deserta
interl.| in quibus non habitem
faciam sanctuaria vestra
interl.| templum, sacrificia
nec recipiam
interl.| sicut ante
ultra odorem suavissimum
interl.| sacrificiorum
Numérotation du verset Lv. 26,32 
disperdamque
interl.| a vobis auferendo
terram vestram
interl.| Scripturam
et stupebunt
interl.| admirando
super ea inimici vestri
interl.| Gentiles quos putatis inimicos vestros
cum habitatores illius
interl.| Scripturam intelligentes
fuerint
Numérotation du verset Lv. 26,33 
vos autem
interl.| vel: vero
disperdam13 in gentes
13 disperdam] dispergam Weber
interl.| ut sitis sicut prius erant Gent il  es Deum non habentes
et evaginabo post vos gladium
interl.| verbi Dei
eritque terra vestra deserta
interl.| a Deo vel a sanctis
et civitates vestre14 dirute
14 vestre] om. Weber
interl.| ad litteram vel Scripturarum munitiones
Numérotation du verset Lv. 26,34 
tunc placebunt terre
interl.| Scripture scilicet, Veteri Testamento
sabbata sua cunctis diebus solitudinis sue.
interl.| quibus sola et deserta erit a vobis
marg.| TUNC  PLACEBUNT  TERRE  SABBATA. Id est requies, scilicet vobis feriantibus et a lege remotis, cum in lege et prophetis voluntatem vestram non inveniatis.
Quando fueritis
interl.| coniuncti et subditi Novo Testamento, etsi nolitis
Numérotation du verset Lv. 26,35 
in terra hostili
interl.| polluta iniquitatibus vestris
sabbatizabit
interl.| quiaaj: «Non est speciosa laus in ore peccatoris».
aj Sir. 15, 9.
et requiescet
interl.| ab inquisitione nostra
in sabbatis solitudinis sue eo quod non requieverit in sabbatis vestris quando habitabatis in ea.
interl.| tempore Veteris Testamenti
Numérotation du verset Lv. 26,36 
Et qui de vobis remanserint
interl.| post cladem et captivitatem
dabo pavorem
interl.| Timent enim litteram Legis quam putant discordare a novitate Evangelii.
in cordibus eorum in regionibus hostium
interl.| gentiliium ad fidem conversorum
terrebit eos sonitus
interl.| non vox, sed tantum sonus eorum
marg.| TERREBIT  EOS etc. Sicut folium fructum, sic littera abscondit spiritum: aufer folium, accipe fructum.
folii volantis
interl.| littere legalis, quam vident Ecclesiam negligere, et spiritum in ea querere
marg.| SONITUS  FOLII. Hyperbole. Quia etiam levissima queque formidabunt.
et ita fugient
interl.| consortium fidelium
quasi gladium
interl.| verbi, quod audient a fidelibus
cadent nullo persequente15
15 persequente] sequente Weber
marg.| CADENT  NULLO etc. Non enim   persequimur eos, sed   sequimur ut revocemus.
Numérotation du verset Lv. 26,37 
et corruent singuli super fratres suos quasi bella
interl.| disputationes
fugientes
interl.| quasi victi
marg.| CORRUENT  SINGULI etc. Disputantibus nobis cum {t. 1: Erfurt, f. 135va; facsim., p. 272a} eis, diversa proferunt testimonia alternatim, sed alternis conturbabuntur verbis, alter alterum conturbat dum subvenire videtur.
nemo vestrum audebit inimicis16 resistere
16 audebit inimicis] inv. Weber
Numérotation du verset Lv. 26,38 
peribitis inter gentes et hostilis vos terra
interl.| Novum Testamentum
consumet
interl.| firmamentum erroris vestri
Numérotation du verset Lv. 26,39 
quod si et de his aliqui remanserint
interl.| conversi
tabescent
interl.| in studio legis
in iniquitatibus suis in terra
interl.| ut supra
inimicorum suorum
interl.| quam polluunt etiam conversi semper ad legem suspirando
et propter peccata patrum suorum
interl.| que imitantur
et sua affligentur
Numérotation du verset Lv. 26,40 
donec confiteantur
interl.| penitendo
iniquitates suas et maiorum suorum
interl.| quibus ipsis similes
qui17 prevaricati sunt in me
17 qui] quibus Weber
interl.| verba mea negligendo
et ambulaverunt
interl.| vel ex toto aversi, vel ficte conversi
ex {t. 1: Erfurt, f. 135va; facsim., p. 272a} adverso mihi
Numérotation du verset Lv. 26,41 
ambulabo
interl.| perversus contra perversos
igitur et ego contra eos et inducam illos
interl.| undeak: «Ad emulationem vos adducam, non in gentem».
ak Rm. 10, 19.
in terram hostilem
interl.| undeal: Secundum Evangelium, inimici propter vos.
al Rm. 11, 28.
donec erubescat
interl.| penitendo
incircumcisa mens eorum
marg.| INCIRCUMCISA  MENS. Quia   incircumcisi corde, vitiorum polluti preputio: non enim que in carne est   circumcisio am.
am Rm. 2, 28.
tunc orabunt pro iniquitatibus18 suis
18 iniquitatibus] impietatibus Weber
Numérotation du verset Lv. 26,42 
et recordabor federis mei
marg.| FEDERIS  MEI etc. Septuaginta: Peccata sua placita habebunt, penas scilicet quas pro peccatis patientur.
quod pepigi cum Iacob
interl.| Evangelium
et Isaac
interl.| prophete
et Abraham
interl.| lex
marg.| QUOD  PEPIGI etc. Nota quod temporis et generis ordinem mutavit. Septuaginta quoque non dicunt: Testamenti Iacob et Isaac et Abraham, sed: Testamenti Iacob, testamenti Isaac, testamenti Abraham, tria testamenta innuentes, legem scilicet, prophetas et Evangelium. Antiquior lex, antiqui prophete, Evangelium novum quod pre gratie plenitudine preponitur, velut Iacob qui tempore et generationis ordine erat novissimus. Coniungitur vero tamquam cognata et convenientia.
terre quoque memor ero
marg.| TERRE  QUOQUE etc. Scripture scilicet, quam mandabo eiectis Iudeis, qui eam prevaricati sunt vel prevaricabantur et prave interpretabantur.
Numérotation du verset Lv. 26,43 
que cum relicta fuerit ab eis complacebit
interl.| quia desolata ab illis
sibi in sabbatis suis patiens solitudinem propter illos
interl.| Ipsi enim in solitudinem fecerunt.
ipsi vero
interl.| vel: autem
rogabunt pro peccatis suis
interl.| prevaricationis sibi conscii
eo quod abiecerint iudicia mea
interl.| nen facientes vel male intelligentes
et leges meas
interl.| non: vestras
despexerint
Numérotation du verset Lv. 26,44 
at19 tamen etiam cum essent in terra hostili
19 at] et Weber
interl.| Scriptura Evangelica
non penitus abieci eos
interl.| «Reliquie salve fient»an.
an Rm. 9, 29.
marg.| AT  TAMEN etc. Bene in fine capituli blanditur, et quos minis terruerat, promissis consolatur.
marg.| NON  PENITUS etc. Cecitas ex parte contingit in Israel, donec plenitudo gentium subintraretao etc.
ao Rm. 11, 25.
nec20 sic despexi ut consumerentur et irritum facerem pactum meum cum eis
20 nec] neque Weber
marg.| NEC  SIC  DESPEXI etc. Qui salutem omnium voloap ideo, post tantas iniquitates, etiam Iudeorum reliquias salvo.
ap Cf. 1Tim. 2, 4: « Qui omnes homines vult salvos fieri et ad agnitionem veritatis venire ».
ego enim sum Dominus Deus eorum
Numérotation du verset Lv. 26,45 
et recordabor federis mei pristini
interl.| ut sim Dominus Deus eorum in conspectu gentium
quando eduxi eos de terra Egypti in conspectu gentium ut essem Deus eorum. Ego Dominus Deus hec sunt precepta
interl.| nullo interrogante, data
atque iudicia
interl.| que a Domino interrogato, iudicata sunt
et leges
interl.| generales
quas dedit Dominus
interl.| antequam veniret
inter se et inter filios Israel {t. 1: Erfurt, f. 135vb; facsim., p. 272b}
marg.| HEC  SUNT  PRECEPTA. Usque ad certum tempus legis litteram significat observandam. Iudeis quoque os obstruit, qui etiam nunc volunt implere litteram, cum ille iam venerit qui tunc Iudeis, lac per Moysen dedit, non escamaq; per se autem perfecta donavit. Ideo ait:   Inter se et filios Israel . Usquequo scilicet veniat et aperiantur oculi cecorum et audiant aures surdorumar? Ut relicta superficie littere, transferat legem ad perfectionem gratie, non solvendo, sed implendoas.
aq Cf. 1Cor. 3, 2.
ar Cf. Is. 35, 5.
as Cf. Mt. 5, 17.
in monte Sinai
marg.| In monte Sinai , non in Sion. Undeat: «Videbitur Deus deorum in Sion». Et alibiau: «Ex Sion species decoris eius: Deus manifeste veniet». Et in Malachiaav: Subito veniet ad templum sanctum suum Dominator quem vos queritis.
at Ps. 83, 8.
au Ps. 49, 2-3.
av Mal. 3, 1.
per manum Moysi.


Comment citer cette page ?
Martin Morard et alii, ed., Glossa ordinaria cum Biblia latina (Lv. Capitulum 26), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 05/05/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=liber&numLivre=05&chapitre=05_26)
Signaler un complément d'information

Notes :