<58.628b> Prologus Anselmi Laodunensis

Numérotation du verset Io. Prol.628b,1 

AUGUSTINUS. [1] Omnibus divine Scripture paginis evangelium excellit quia, quod lex et prophete futurum predixerunt, hoc completum dicit evangelium. Inter ipsos autem evangeliorum scriptores, Ioannes eminet in divinorum mysteriorum profunditate qui a tempore dominice ascensionis per annos sexaginta quinque verbum Dei absque adminiculo scribendi usque ad ultima Domitiani predicavit tempora1. Sed, occiso Domitiano cum, permittente Nerva2, de exilio redisset Ephesum, compulsus ab episcopis Asie de coeterna Patri divinitate Christi scripsit adversus hereticos qui, eo absente, irruperant in eius Ecclesias3 qui Christum ante Mariam fuisse negabant. [2] Unde merito in figura quatuor animalium aquile volanti comparatur que volat altius ceteris animalibus4 et solis radios irreverberatis aspicit luminibus.a
a ¶Fons : <Revera> [1] ALCUINUS , Epistolae, epist. 213, eMGH Epp 4, p. 354.19-34: « Scire debetis omnibus divinae scripturae paginis merito evangelicam excellere auctoritatem - quia quod lex et prophetae futurum praenuntiaverunt, hoc redditum atque conpletum in evangelio demonstratur - atque inter ipsos evangeliorum scriptores valde beatum Ioannem in divinorum profunditate mysteriorum eminentiorem esse. Quem etiam tradunt, sicut legitur in ecclesiastica historia, usque ad ultimum paene vitae suae tempus absque ullius scripturae indiciis evangelium puro sermone praedicasse. Siquidem a tempore dominicae passionis resurrectionis et ascensionis usque ad ultima Domitiani principis tempora, per annos circiter sexaginta et quinque, absque ullo scribendi adminiculo verbum Dei praedicabat. At ubi a Domitiano, qui secundus post Neronem christianorum persecutor extitit, exilio Pathmos missus est, nancta occasione illius pii patris absentia, inrumpentes in ecclesiam heretici quasi in destituta pastoris ovilia lupi, Marcion Cerinthus et Hebion ceterique antichristi, qui Christum fuisse ante Mariam negabant, simplicitatem fidei evangelicae perversa maculavere doctrina. Sed cum ipse post occisionem Domiciani, permittente pio principe Nerva, rediret Ephesum, conpulsus est ab omnibus paene tunc Asiae episcopis et multarum ecclesiarum legationibus, de coeterna patri divinitate Christi altius facere sermonem; eo quod in trium evangelistarum scriptis, Mathei videlicet Marci et Lucae, de humanitate eius ac de his, quae per hominem gessit, sufficiens sibi viderentur habere testimonium ». [2] ALCUINUS , Epistolae, epist. 213, eMGH Epp 4, p. 356.20-23: « Unde et merito in figura quatuor animalium aquilae volanti conparatur. Cunctis quippe avibus aquila celsius volare, cunctis animantibus clarius solis radiis infigere consuevit obtutus; ita beatus Ioannes sublimius aeternae nativitatis Christi mysteria conspexit ».
1 predicavit t.] inv. CCCM267 |
2 occiso... Nerva] post occisionem Domitiani cum Nerva permittente CCCM267 |
3 irruperant - in eius] inv. CCCM267 |
4 ceteris animalibus] cunctis avibus Maurini CCCM267 |
Numérotation du verset Io. Prol.628b,2 

Ceteri quippe evangeliste qui temporalem Christi nativitatem et temporalia eius facta que gessit in homine sufficienter exponunt, et de divinitate pauca dixerunt quasi animalia gressibilia5 cum Domino ambulant in terra. Hic autem pauca de temporalibus eius gestis6 edisserens sed divinitatis potentiam sublimius contemplans cum Domino ad celum volat. Qui enim supra pectus Domini in cena recubuitb, celestis haustum sapientie, ceteris excellentius de ipso dominici pectoris fonte potavit. Legerat siquidem evangelia trium evangelistarum et approbaverat fidem eorum et veritatem. In quibus deesse vidit aliqua gestarum rerum historie et ea maxime que Dominus gessit primo predicationis sue7 tempore, scilicet antequam Ioannes Baptista clauderetur8 in carcere. Hec ergo quasi dimissa9 ab illis scribit Ioannes que fecit Iesus antequam Ioannes traderetur, sed maxime divinitatem Christi et Trinitatis mysterium10 commendare curavit. Tres siquidem alii11 evangeliste dicta et facta Domini temporalia que ad informandos mores vite presentis maxime valent copiosius consecuti12, circa activam vitam sunt versati. In qua laboratur ut cor mundetur ad videndum Deum. Ioannes vero pauca Domini facta dicit, verba vero Domini que Trinitatis unitatem et vite eterne felicitatem insinuant13 diligentius conscribit, et sic in contemplativa vita virtute commendanda intentionem suam et predicationem tenuit. In qua contemplativa vacatur ut Deus videatur. Iste siquidem est Ioannes quem Dominus de fluctivaga nuptiarum tempestate vocavit et cui matrem virginem virgini commendavit. c
b Cf. Io. 13, 25.
c ¶Fons : [1] [2] = ANSELMUS LAUDUNENSIS, Glossae super Io., prothemata, 4, CCCM 267 <vel> Praefatio incerti auctoris, in AUGUSTINUS , Tractatus in Io., ed. Maurina, t. 3, Paris, 1780, p. 287. Nota : En tête de la Glose laonnoise sur Jean, ce texte circule tantôt sous l’autorité d’Augustin (Glossa ordinaria), tantôt sous celle d’Alcuin (Catena aurea in Io., prol.), tantôt sous celle d’Anselme de Laon qui semble en être l’auteur et l’avoir forgé à partir de la préface d’Alcuin (CCCM). Ce recours à Alcuin indique l’intention d’Anselme de prendre le relai du commentaire alcuinien qui avait servi depuis le 9e siècle à gloser l’évangile de Jean (par ex. Reg307, f. -97r). Le texte édité dans l’édition princeps de la Glose (Rusch) concorde pour l’essentiel avec celui que les mauristes ont imprimé en tête des Tractatus in Ioannem d’Augustin. Certaines variantes (animalibus ou avibus) attestent que les copistes ont parfois eu recours à l’original d’Alcuin, choisissant chez lui tantôt une expression, tantôt l’autre. [MM2019]
¶Codd. : CCCM267 Maurini Rusch ; Non contuli: Sem8 etc. ; om. CorS1 CorS2
5 gressibilia] om. CCCM267 |
6 gestis] actibus CCCM267 |
7 predic. sue] inv. CCCM267 |
8 clauderetur] poneretur CCCM267 |
9 dimissa] omissa CCCM267 |
10 Tr. mys.] inv. CCCM267 |
11 alii] om. CCCM267 |
12 consecuti] prosecuti Maurini, persecuti CCCM267 |
13 insinuant] insinuent CCCM267 |

<58.628b> Prologus Anselmi Laodunensis

Numérotation du verset Io. Prol.628b,1 
prol.| AUGUSTINUS. [1] Omnibus divine Scripture paginis evangelium excellit quia, quod lex et prophete futurum predixerunt, hoc completum dicit evangelium. Inter ipsos autem evangeliorum scriptores, Ioannes eminet in divinorum mysteriorum profunditate qui a tempore dominice ascensionis per annos sexaginta quinque verbum Dei absque adminiculo scribendi usque ad ultima Domitiani predicavit tempora1. Sed, occiso Domitiano cum, permittente Nerva2, de exilio redisset Ephesum, compulsus ab episcopis Asie de coeterna Patri divinitate Christi scripsit adversus hereticos qui, eo absente, irruperant in eius Ecclesias3 qui Christum ante Mariam fuisse negabant. [2] Unde merito in figura quatuor animalium aquile volanti comparatur que volat altius ceteris animalibus4 et solis radios irreverberatis aspicit luminibus.a
a ¶Fons : <Revera> [1] Alcuinus , Epistolae, epist. 213, eMGH Epp 4, p. 354.19-34: « Scire debetis omnibus divinae scripturae paginis merito evangelicam excellere auctoritatem - quia quod lex et prophetae futurum praenuntiaverunt, hoc redditum atque conpletum in evangelio demonstratur - atque inter ipsos evangeliorum scriptores valde beatum Ioannem in divinorum profunditate mysteriorum eminentiorem esse. Quem etiam tradunt, sicut legitur in ecclesiastica historia, usque ad ultimum paene vitae suae tempus absque ullius scripturae indiciis evangelium puro sermone praedicasse. Siquidem a tempore dominicae passionis resurrectionis et ascensionis usque ad ultima Domitiani principis tempora, per annos circiter sexaginta et quinque, absque ullo scribendi adminiculo verbum Dei praedicabat. At ubi a Domitiano, qui secundus post Neronem christianorum persecutor extitit, exilio Pathmos missus est, nancta occasione illius pii patris absentia, inrumpentes in ecclesiam heretici quasi in destituta pastoris ovilia lupi, Marcion Cerinthus et Hebion ceterique antichristi, qui Christum fuisse ante Mariam negabant, simplicitatem fidei evangelicae perversa maculavere doctrina. Sed cum ipse post occisionem Domiciani, permittente pio principe Nerva, rediret Ephesum, conpulsus est ab omnibus paene tunc Asiae episcopis et multarum ecclesiarum legationibus, de coeterna patri divinitate Christi altius facere sermonem; eo quod in trium evangelistarum scriptis, Mathei videlicet Marci et Lucae, de humanitate eius ac de his, quae per hominem gessit, sufficiens sibi viderentur habere testimonium ». [2]   Alcuinus , Epistolae, epist. 213, eMGH Epp 4, p. 356.20-23: « Unde et merito in figura quatuor animalium aquilae volanti conparatur. Cunctis quippe avibus aquila celsius volare, cunctis animantibus clarius solis radiis infigere consuevit obtutus; ita beatus Ioannes sublimius aeternae nativitatis Christi mysteria conspexit ».
1 predicavit t.] inv. CCCM267
2 occiso... Nerva] post occisionem Domitiani cum Nerva permittente CCCM267
3 irruperant - in eius] inv. CCCM267
4 ceteris animalibus] cunctis avibus Maurini CCCM267
Numérotation du verset Io. Prol.628b,2 
prol.| Ceteri quippe evangeliste qui temporalem Christi nativitatem et temporalia eius facta que gessit in homine sufficienter exponunt, et de divinitate pauca dixerunt quasi animalia gressibilia5 cum Domino ambulant in terra. Hic autem pauca de temporalibus eius gestis6 edisserens sed divinitatis potentiam sublimius contemplans cum Domino ad celum volat. Qui enim supra pectus Domini in cena recubuitb, celestis haustum sapientie, ceteris excellentius de ipso dominici pectoris fonte potavit. Legerat siquidem evangelia trium evangelistarum et approbaverat fidem eorum et veritatem. In quibus deesse vidit aliqua gestarum rerum historie et ea maxime que Dominus gessit primo predicationis sue7 tempore, scilicet antequam Ioannes Baptista clauderetur8 in carcere. Hec ergo quasi dimissa9 ab illis scribit Ioannes que fecit Iesus antequam Ioannes traderetur, sed maxime divinitatem Christi et Trinitatis mysterium10 commendare curavit. Tres siquidem {Rusch, t. 4: Erfurt, f. 1032rb ; facsim., p. 223b} alii11 evangeliste dicta et facta Domini temporalia que ad informandos mores vite presentis maxime valent copiosius consecuti12, circa activam vitam sunt versati. In qua laboratur ut cor mundetur ad videndum Deum. Ioannes vero pauca Domini facta dicit, verba vero Domini que Trinitatis unitatem et vite eterne felicitatem insinuant13 diligentius conscribit, et sic in contemplativa vita virtute commendanda intentionem suam et predicationem tenuit. In qua contemplativa vacatur ut Deus videatur. Iste siquidem est Ioannes quem Dominus de fluctivaga nuptiarum tempestate vocavit et cui matrem virginem virgini commendavit.A c
b Cf. Io. 13, 25.
c ¶Fons : [1] [2] = Anselmus Laudunensis, Glosae super Io., prothemata, 4, CCCM 267 <vel> Praefatio incerti auctoris, in   Augustinus , Tractatus in Io., ed. Maurina, t. 3, Paris, 1780, p. 287.
Nota : En tête de la Glose laonnoise sur Jean, ce texte circule tantôt sous l’autorité d’Augustin (Glossa ordinaria), tantôt sous celle d’Alcuin (Catena aurea in Io., prol.), tantôt sous celle d’Anselme de Laon qui semble en être l’auteur et l’avoir forgé à partir de la préface d’Alcuin (CCCM). Ce recours à Alcuin indique l’intention d’Anselme de prendre le relai du commentaire alcuinien qui avait servi depuis le 9e siècle à gloser l’évangile de Jean (par ex. Reg307, f. 96v -97r). Le texte édité dans l’édition princeps de la Glose (Rusch) concorde pour l’essentiel avec celui que les mauristes ont imprimé en tête des Tractatus in Ioannem d’Augustin. Certaines variantes (animalibus ou avibus) attestent que les copistes ont parfois eu recours à l’original d’Alcuin, choisissant chez lui tantôt une expression, tantôt l’autre. [MM2019]
5 gressibilia] om. CCCM267
6 gestis] actibus CCCM267
7 predic. sue] inv. CCCM267
8 clauderetur] poneretur CCCM267
9 dimissa] omissa CCCM267
10 Tr. mys.] inv. CCCM267
11 alii] om. CCCM267
12 consecuti] prosecuti Maurini, persecuti CCCM267
13 insinuant] insinuent CCCM267



Comment citer cette page ?
Martin Morard et alii, ed., Glossa ordinaria cum Biblia latina (Io. Prologus Anselmi Laodunensis), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 03/05/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=liber&numLivre=58&chapitre=58_Prol.628b)

Notes :