Glossae Scripturae Sacrae-electronicae (Gloss-e)

Hugo de Sancto Caro

Biblia communis

Capitulum 5

Numérotation du verset Io. 5,1

Post hec erat dies festus Iudeorum¹ et ascendit Iesus Hierosolymam²*.

¹ Iudeorum CorS1 Ω^S Rusch Weber ] azimorum CorS1 (rubr. cancel.) |

² (H)ierosolimam Cava Φ Cas246 Ω^J Ω^L Ω^P Ω^S ( ut videtur) Catena (Cbg133@ La88@ Mt366@) Ed1455 Clementina ] Hierosolyma Li449@ Rusch , iero. Li449 , Hierosolymis Weber |

Numérotation du verset Io. 5,2

Est³ autem Hierosolymis⁴

³ Est Ω^F Rusch Ed1455 Rusch Weber ] Erat Li449@ Li449 CorS2 (vel) |

⁴ Hierosolymis Z Cava Ω^F Li449@ Li449 Rusch Clementina ] + super Weber |

probatica piscina que cognominatur⁵ hebraice Bethsaida quinque porticus habens.

⁵ cognominatur Ω^J Ω^S Rusch Weber ] cognominabatur Ω^L Ω^P Li449@

Numérotation du verset Io. 5,3

In his iacebat multitudo magna languentium cecorum, claudorum, aridorum exspectantium aque motum.

Numérotation du verset Io. 5,4

Angelus autem Domini⁶

⁶ Domini] om. Weber (M C)

secundum tempus descendebat⁷ in piscinam⁸ et movebatur aqua⁹. Et qui¹⁰ prior descendebat¹¹* in piscinam¹² post motionem¹³ aque, sanus fiebat¹⁴ a quacumque detinebatur infirmitate¹⁵.

¶Codd. : (Io. 5:4) Angelus ... infirmitate Weber (M P G C Φ ) Ω^JΩ^L Ω^P Ω^S Catena (Cbg133 Cbg133@ Li449@ Li449) Ed1455 Rusch Clementina ] om. cum graeco S Z D Weber ; cf. Wordsworth, p. 533.

⁷ sec. tempus – descendebat Ω^J Ω^S Rusch ] + et lavabatur Weber (M), inv. Ed1455 Clementina |

⁸ piscinam A Rusch ] piscina F , natatoria Weber (M G) |

⁹ movebatur aqua Ω^J Ω^S Rusch ] movebat aquam Weber (A F) |

¹⁰ et qui] qui ergo Weber (A F), et quicumque P, et quisque M |

¹¹ prior descendebat Catena (Cbg133@ Li449@) Ω^J Ω^S] prior desc. Catena (Cbg133 Li449) , prior descendisset Ω^LΩ^P, primus ( om. M, prius Rusch ) descendisset Ed1455 Rusch Weber (A F M) |

¹² et movebatur... piscinam] om. hom. Ω^S* | piscinam] nataturiam P, natatoria M G |

¹³ motionem] motum Weber (A F) |

¹⁴ fiebat] efficiabat P |

¹⁵ a quacumque detinebatur infirmitate] Weber : a quacumque tenebatur infirmitate M , a languore quacumque tenebatur G, a quocumque languore tenebatur A F, a languore quacumque detenebatur P |

Numérotation du verset Io. 5,5

Erat autem quidam homo¹⁶ ibi triginta et octo annos

¹⁶ quidam homo Ω^LΩ^S Li449 Rusch Weber ] inv. Li449@

habens in infirmitate sua.

Numérotation du verset Io. 5,6

Hunc¹⁷* cum vidisset Iesus iacentem et cognovisset quia multum iam¹⁸* tempus haberet¹⁹ dicit ei: Vis sanus fieri?

¹⁷ Hunc Ω^L Ω^S Li449@ Li449 Weber ] + autem Rusch |

¹⁸ multum iam Ω^LΩ^S Li449@ Weber ] inv. F C Ω^JΩ^P Li449 Ed1455 Rusch Clementina |

¹⁹ haberet M Z P C Φ Ω^PΩ^S Li449@ Li449 Ed1455 Rusch Clementina ] habet Ω^L Weber |

Numérotation du verset Io. 5,7

Respondit ei languidus: Domine, hominem non habeo ut cum turbata²⁰ fuerit aqua mittat me in piscinam. Dum venio enim ego alius ante me descendit.

²⁰ turbata] conturbata Ω^S

Numérotation du verset Io. 5,8

Dicit ei Iesus: Surge.

Tolle grabatum tuum

et ambula.

Numérotation du verset Io. 5,9

Et statim sanus factus est homo²¹* et sustulit grabatum suum et ambulabat. Erat autem sabbatum in illa die²².

²¹ homo Ω^JΩ^LΩ^PΩ^S Li449@ Li449 Weber ] + ille P Ed1455 Rusch Clementina |

²² illa die Ω^P Ω^S Rusch ] inv. Li449@ , illo die Ω^J Ω^L Li449 Weber , die illo Ed1455 Clementina |

Numérotation du verset Io. 5,10

Dicebant ergo²³ Iudei illi qui sanus fuerat factus²⁴* :

²³ ergo M Φ Ω^JΩ^PΩ^S Li449@ Li449 Ed1455 Rusch Clementina ] om. Ω^L Weber |

²⁴ sanus fuerat factus Ω^S Li449@ Li449 ] sanus factus fuerat inv. Ω^J, sanatus fuerat Ω^LΩ^P Ed1455 Rusch Weber |

Sabbatum est. Non licet tibi tollere grabatum tuum.

Numérotation du verset Io. 5,11

Respondit eis:

Qui me sanum fecit²⁵, ille mihi dixit: Tolle grabatum tuum et ambula.

²⁵ sanum fecit Ω^J Ω^L Ω^P Ed1455 Rusch ] inv. Weber, salvum fecit Ω^S

Numérotation du verset Io. 5,12

Interrogaverunt ergo eum: Quis est ille homo qui dixit tibi ‘’Tolle grabatum tuum et ambula’’?

Numérotation du verset Io. 5,13

Is autem qui sanus fuerat effectus²⁶ nesciebat quis esset.

²⁶ fuerat effectus Ω^J Ω^L Ω^S Li449 Ed1455 Rusch Weber ] inv. Ω^P, factus fuerat Li449@

Iesus autem²⁷ declinavit a²⁸ turba constituta in loco.

²⁷ autem Ω^J Ω^L Ω^P Ω^S Li449@ Li449 Rusch ] enim Ed1455 Weber |

²⁸ a Ω^L Ω^P Li449 @ Ed1455 Rusch ] om. Weber |

Numérotation du verset Io. 5,14

Postea invenit eum Iesus²⁹ in templo

²⁹ eum Iesus Ed1455 Rusch Weber ] inv. Ω^P

et dixit ei³⁰*: Ecce sanus factus es, iam noli³¹ peccare ne deterius tibi aliquid³² contingat.

³⁰ ei Ω^J Ω^PΩ^S ] illi Ω^L Catena@ Ed1455 Rusch Weber |

³¹ iam noli Ω^J Ω^L Ω^P Ω^S Ed1455 Rusch Weber ] iam amplius noli Li449@ , iā no. amp. p^c. Li449 |

³² tibi aliquid Ω^P Ed1455 Rusch Weber ] inv. Ω^S |

Numérotation du verset Io. 5,15

Abiit ille homo

et nuntiavit Iudeis

quia Iesus esset³³ qui fecit eum sanum.

³³ esset Ω^P Ω^S Ed1455 Rusch Weber ] est Ω^J

Numérotation du verset Io. 5,16

Propterea persequebantur Iudei Iesum quia hec³⁴ faciebat in sabbato.

³⁴ hec Ω^LΩ^P Ed1455 Rusch Weber ] hoc Ω^J Ω^S

Numérotation du verset Io. 5,17

Iesus autem respondit eis:

Pater meus usque modo operatur et ego operor.

Numérotation du verset Io. 5,18

Propterea ergo³⁵

³⁵ ergo Ω^L Ed1455 Rusch Weber ] om. Ω^P

magis querebant eum Iudei interficere quia non solum solvebat sabbatum

sed et Patrem suum dicebat Deum

equalem se faciens Deo. Respondit itaque Iesus et dixit eis:

Numérotation du verset Io. 5,19

Amen amen dico vobis,

non potest Filius a se³⁶ facere quicquam³⁷

³⁶ a se Ω^J Ω^lΩ^P Ed1455 Rusch Weber ] a semeipso CorS1 (G’ et subauditur: solum enim [nam sec. m. corr. ] animam suam potest ponere a semetipso ; tamen absque Patre hec ipsum non potest set et hoc accepit a Patre sicut et omnia) Cor3 (grecus) |

³⁷ fac. – quicquam] inv. Ω^P |

nisi quod viderit

Patrem³⁸* facientem.

³⁸ Patrem Ω^J Ω^L Li449@ Li449 Ed1455 Weber ] + suum Ω^P Rusch

Quecumque enim ille fecerit hec et similiter Filius³⁹ facit.

³⁹ et similiter Filius Ω^P Rusch ] et Filius similiter Ω^J Ω^L Li449 Ed1455 Weber , similiter et Filius Li449@

Numérotation du verset Io. 5,20

Pater enim diligit Filium et omnia demonstrat ei que ipse facit⁴⁰

⁴⁰ facit Ω^J Ω^P Li449 Ed1455 Rusch Weber ] fecit Li449@

et maiora his

demonstrabit ei⁴¹ opera ut vos miremini.

⁴¹ ei] om. Ω^P

Numérotation du verset Io. 5,21

Sicut enim Pater suscitat mortuos

et vivificat

sic et Filius

quos vult vivificat.

Numérotation du verset Io. 5,22

Neque enim Pater iudicat quemquam sed iudicium omne⁴² dedit Filio

⁴² iudicium omne] inv. Ω^P Ed1455

Numérotation du verset Io. 5,23

ut omnes honorificent Filium

sicut honorificant Patrem. Qui non honorificat Filium non honorificat Patrem qui misit illum.

Numérotation du verset Io. 5,24

Amen amen dico vobis quia qui verbum meum⁴³

⁴³ meum Ω^J Ω^L Ω^P Ω^S Catena (Cbg133@ Li449) Rusch Weber ] om. Li449@

audit

et credit ei qui misit me

habet vitam eternam

et in iudicium

non venit⁴⁴ sed transit⁴⁵ a morte in vitam⁴⁶.

⁴⁴ venit ] veniet Amiatinus |

⁴⁵ transit CorS1 (G’) Ω^J Ω^L Ω^S Ed1455² Rusch Weber ] transiet CorS1 (al. habent) Ω^P Ed1455*, transiit Clementina Wordsworth |

⁴⁶ in vitam Ω^J Ω^L Ω^P Ω^S Li449@ Ed1455 Weber ] in vita Rusch , ad vitam Weber ( s Z ) Φ Li449 |

Numérotation du verset Io. 5,25

Amen amen dico vobis quia venit

hora

et nunc est

quando mortui

audient

vocem Filii Dei

et qui audierint

vivent.

Numérotation du verset Io. 5,26

Sicut enim Pater habet vitam

in semetipso sic dedit et Filio vitam habere⁴⁷ in semetipso.

⁴⁷ vitam – habere] inv. Ed1455

Numérotation du verset Io. 5,27

Et potestatem dedit ei et⁴⁸ iudicium facere quia Filius⁴⁹ hominis est.

⁴⁸ et (iudicium) CorS1 (G’ habet ET ) Ω^L Wordsworth ( plerique codd. ) Ed1455 Rusch Weber ] iudicium CorS1 (al<iqui> non habent ET IUDICIUM ) Ω^J Ω^P Ω^S Weber ( P ) Clementina , etiam i. f. G |

⁴⁹ Filius Ω^J Ω^L Ω^P Ω^S] et praem. Cor3 (grec.) |

Numérotation du verset Io. 5,28

Nolite mirari hoc

quia venit⁵⁰ hora

⁵⁰ venit Ω^J Ω^L Ω^S Li449@ Li449 Ed1455 Weber ] veniet Rusch

in qua omnes

qui in monumentis sunt

audient vocem Filii Dei⁵¹.

⁵¹ Filii Dei Ω^J Ω^P Li449@ Ed1455 Rusch ] eius Cor3 (grec.) Ω^L Weber

Numérotation du verset Io. 5,29

Et procedent

qui bona fecerunt

in resurrectionem vite,

qui vero mala egerunt in resurrectionem iudicii.

Numérotation du verset Io. 5,30

Non possum ego a meipso⁵² facere⁵³ quicquam.

⁵² meipso Ω^J Ω^L Ω^P Ed1455 Rusch Weber ] me Li449@ Li449 |

⁵³ facere] faere cacogr. Rusch (Erfurt Giessen Graz Subiaco Trier=facsim. ) |

Sed⁵⁴ sicut audio iudico et iudicium meum iustum est,

⁵⁴ sed CorS1 = Cor3 Ω^L Ω^P Ω^S Li449@ Li449 ] om. CorS1 =Cor3 (g<recus> non habet SED ) Ω^J Ed1455 Rusch Weber

quia non quero

voluntatem meam

sed voluntatem eius qui misit me⁵⁵.

⁵⁵ me Ω^L Ω^P Li449 Ed1455 Rusch Weber ] + Patris Li449@

Numérotation du verset Io. 5,31

Si ego

testimonium

perhibeo de me⁵⁶* testimonium meum non est verum.

⁵⁶ me Ω^J Ω^L Ω^P Li449@ Li449 Ed1455 Weber ] meipso Rusch

Numérotation du verset Io. 5,32

Alius est

qui testimonium perhibet de me.

Et scio quia verum est testimonium eius⁵⁷ quod perhibet de me.

⁵⁷ eius Li449@ Ω^P Ed1455 Rusch ] om . Ω^J Ω^L Li449 Weber

Numérotation du verset Io. 5,33

Vos

misistis ad Ioannem

et testimonium perhibuit

veritati.

Numérotation du verset Io. 5,34

Ego autem non ab homine⁵⁸* testimonium accipio

⁵⁸ non – ab homine Ω^J Ω^L Ω^P Li449@ Li449 Ed1455 Weber ] inv. Rusch

sed⁵⁹ hec dico

⁵⁹ sed] + et Ω^J* (exp.)

ut vos⁶⁰ salvi sitis.

⁶⁰ vos] om. Z D

Numérotation du verset Io. 5,35

Ille⁶¹

⁶¹ Ille] + autem Ω^P

erat lucerna

ardens

et lucens.

Vos autem voluistis exultare ad horam⁶² in luce eius.

⁶² exultare – ad horam] inv. Ed1455

Numérotation du verset Io. 5,36

Ego autem habeo testimonium maius Ioanne⁶³.

⁶³ Ioanne Ω^J²] Ioannes Ω^J*

Opera enim que dedit mihi Pater ut perficiam ea ipsa opera que ego facio testimonium perhibent de me

quia Pater

me misit⁶⁴.

⁶⁴ Pater me misit Ω^J Ω^L Rusch Weber ] Pater misit me Li449@ Ω^P Ed1455 , misit me Pater Li449

Numérotation du verset Io. 5,37

Et qui misit me Pater ipse testimonium perhibuit de me,

neque vocem eius

umquam audistis,

neque speciem eius⁶⁵ vidistis.

⁶⁵ eius] + unquam Ω^P

Numérotation du verset Io. 5,38

Et verbum eius

non habetis in vobis manens quia quem misit ille huic vos non creditis.

Numérotation du verset Io. 5,39

Scrutamini

Scripturas in quibus⁶⁶ putatis⁶⁷ vitam eternam habere. Et ille sunt que⁶⁸ testimonium perhibent de me.

⁶⁶ in quibus CorS2 ([parisiensis] primo modo) Li449@ Li449 Ω^F Ω^P Ω^S ] quia vos Ω^J Ω^L CorS2 ( sic parisiens. ) Rusch |

⁶⁷ putatis CorS2 ([parisiensis] primo modo) Li449@ Li449 Ω^F Ω^P Ω^S] + in ipsis Ω^J Ω^L Rusch Weber |

⁶⁸ que Li449 Ω^J Ω^L Ω^P Ω^S Ed1455 Rusch Weber ] qui Ω^F Li449@ |

Numérotation du verset Io. 5,40

non vultis

venire ad me

ut vitam

habeatis.

Numérotation du verset Io. 5,41

Claritatem ab hominibus non accipio.

Numérotation du verset Io. 5,42

Sed cognovi vos

quia dilectionem Dei non habetis in vobis.

Numérotation du verset Io. 5,43

Ego veni in nomine Patris mei et non accepistis⁶⁹* me.

⁶⁹ accepistis Z C D Φ Ω^J Ω^L Ω^S Ed1455 Rusch ] accepitis Weber, recepistis P

Si alius venerit

in nomine suo illum accipietis.

Numérotation du verset Io. 5,44

Quomodo vos potestis⁷⁰* credere qui gloriam ab⁷¹ invicem accipitis et gloriam que a solo Deo est⁷² non queritis?

⁷⁰ vos potestis Ω^P Ω^S Li449@ Li449 ] inv. Ω^J Ω^L Rusch Weber |

⁷¹ ab Ω^L Ω^S Li449 Ed1455 Rusch Weber ] ad Ω^P Li449@ |

⁷² Deo – est G Ω^J Ω^L Ω^P Ω^S Li449@ Li449 Rusch Clementina ] inv. Weber |

Numérotation du verset Io. 5,45

Nolite

putare quia ego accusaturus sim⁷³ vos apud Patrem.

⁷³ sim Catena (La88 Li449) Ω^L² Ed1455 Rusch Weber ] sum Ω^L* Catena (Bar484 Cbg133@ La88@ Li449@ Mt366@)

Est qui accusat⁷⁴* vos, Moyses in quo vos⁷⁵ speratis.

⁷⁴ accusat A M F D Ω^J Ω^P Ω^S Ed1455 Rusch Clementina ] accuset Weber |

⁷⁵ vos Ω^J Ω^P Ω^S Li449 Ed1455 Rusch Weber ] om. Li449@ |

Numérotation du verset Io. 5,46

Si enim⁷⁶

⁷⁶ enim Ω^P Ω^S Li449 Ed1455 Rusch Weber ] om. Li449@ , + vosvos! Ω^J* (rubr. cancel. et exp.)

crederetis Moysi

crederetis forsitan⁷⁷ et mihi.

⁷⁷ forsitan Ω^P Ω^S Ed1455 Rusch Weber ] utique CorS1=Cor3 (alia littera et vera UTIQUE )

De me enim ille⁷⁸ scripsit.

⁷⁸ ille] om. Ω^P

Numérotation du verset Io. 5,47

Si autem illius litteris

non creditis quomodo verbis meis⁷⁹ credetis?

⁷⁹ verbis meis Ω^J Ω^P Ω^S Li449@ Li449 Rusch ] inv. Ed1455 Weber

Capitulum 5

Numérotation du verset Io. 5,1

^marg.| {311va} Post hec erat dies festus Iudeorum stud capitulum potest dividi in duas partes. Intendit enim Evangelista hic de quadam persecutione, qua persequebantur Iudei Dominum. Unde in prima parte ponitur causa persecutionis. In secunda vero responsio Christi, sive disputatio de causa illa, que incipit, ibi: Pater meus usque modo etc. Prima pars dividitur in quinque partes. Prima continet id quod factum est inter Christum et Paralyticum. Secunda, disceptationem Iudeorum cum paralytico et incipit ibi: Dicebant ergo Iudei etc. Tertia, admonitionem, qua admonuit Christus paraliticum, ne de cetero peccaret, ibi: Postea invenit eum Iesus etc. Quarta, nuntiationem paralytici ipsis Iudeis, quod Christum eum sanaverit, ibi: Abiit ille homo etc. Quinta continet verbum Evangeliste dicentis, quod ideo Iudei Christum persequebantur, ubi dicit: Propterea persequebantur etc. Prima pars prime partis dividitur in plures partes, que ex ordine littere patebunt, ne nimis multiplicetur divisio. Ordo ad precedens unus est secundum tempus. Tempus dico festorum: et tunc non ordinatur ad precedens immediate, sed ad illum ascensum, de quo supra 2.c. habitum. Ibi enim, ascendit in Pascha: hic autem ascensus fuit in Pentecosten, quod habetur tum ad auctoritatem, tum per rationem. Chrysostomus enim dicit, quod istud fuit in Pentecoste. Ratio est ad idem. Supra enim ascendit in Pascha, Infra 7.a. In scenophegia, Infra 10.e. narratur, quod ibi fuit in enceniis. Cum ergo per ordinem festorum, Pentecoste sit media inter Pascha et Scenophegiam, probabile est, quod hoc festum fuit Pentecostes. Vel melius potest dici, quod cum in Pascha et Scenophegia legatur ascendisse et eodem modo preceptum sit in lege ascendere in Pentecoste: probabile, quod hec ascensio, de qua loquitur hic, fuit facta in Pentecoste: quia alias non legitur in hoc Evangelio ascendisse ad hoc festum, nisi hic. Aliter ordinatur ad immediatum superius. Supra enim immediate habitum est de sanatione filii Reguli in Galilea facta ab ipso veniente de Samaria et sicut habitum est supra in principio capituli precedentis, propter invidiam Phariseorum recesserat a Iudea, donec maiori testimonio operum ora eorum obstrueret. Cum igitur in Galilea, que est provincia adiacens Iudee famosum miraculum celebratum sit, consequebatur, ut in Iudeam ad manifestationem sui rediret, ut iam omnis excusatio tollatur Iudeis tamquam convictis a testimonio operum illorum, que facta sunt in partibus adiacentibus.

^marg.| Dicit ergo: {a} Post hec que supra narrata sunt.

^marg.| {b} Erat dies festus Iudeorum Pentecoste.

^marg.| {c} Et hac de causa, ascendit Iesus Hierosolymam . Et quod festivitas causa fuit ascensus, nunc patet per Chrysostomum sic dicentem: Continue diebus festis vadit in civitatem ob hoc quidem, ut videatur cum eis dies festos facere: Ecce una causa. Item ut multitudinem erudiat simplicem, id est ad se trahat: maxime enim diebus festis hi, qui vicinius erant dispositi, concurrebant: Ecce alia causa, quia propter multitudinem simplicium modo venit, qui caluminari nescierunt. Sequitur narratio cuiusdam, quod erat in Hierusalem, sive cuius narratione non poterat scire miraculum perfecte. Unde dicit.

Numérotation du verset Io. 5,moraliter

^marg.| {a} Post hec ] erat dies festus Iudeorum: et ascendit Iesus Hierosolymam. In fine precedentis capituli habetur de sanatione infirmi ; hic agitur de die solemni. Primo igitur fit sanatio a peccato, postea sanatus debet festum agere, id est gratias agere et de cetero feriare et vacare, ne de cetero agat opus servile, id est peccatum. Unde Infra eod. c. Ecce sanus factus es, iam noli amplius peccare, ne deterius aliquid {6. 311d} tibi contingat. Et tunc Iesus ascendit Hierosolymam: quia tunc in anima ponit mansionem suam. Sap. 1.a. In malevolam animam non introibit sapientia etc. Item in die festo, id est in otio lectionis, vel contemplationis intrat ad animam Iesus, id est Sapientia salutaris, Eccles. 38.c. Sapientiam scribe, id est tibi imprime, in tempore vacuitatis et qui minoratur actu, sapientiam percipiet, quia sapientia replebitur.

Numérotation du verset Io. 5,mystice

^marg.| Mystice Dies festus est tempus gratie, in quo ascendit Iesus Hierosolymam, quia tunc visitavit Ecclesia et exaltavit nostram naturam.

Numérotation du verset Io. 5,2

^marg.| {d} Est autem Hierosolymis probatica piscina, que cognominatur Hebraice Bethsaida, quinque porticus habens . - Thema in quadragesima in qualibet die, vel quando invitantur homines ad penitentiam. Unde notanda sunt hic quatuor: Que sit hec piscina, que porticus, quis Angelus, quis languidus.

^marg.| {d} Est autem Hierosolymis probatica piscina etc. Prob atica dicitur a probaton, quod est ovis: quia ibi lavabantur oves ad immolandum. Piscina vero idem est, quod cisterna quedam ampla non multe profunditatis, sed tamen non habens omnino aquam tangentem superiores partes litoris, vel ripe. Et dicitur piscina per antiphrasim, eo quod minimos pisces habebat, sicut sorores Diaboli parce dicuntur, eo {312ra} {Δ} quod nulli parcant.

^marg.| {a} Que ] scilicet, piscina cognominatur Hebraice Bethsaida Lati ne domus venationis, vel domus frugum, vel pecudum, ut ex significatione vocabuli daretur intelligi ipsam pertinere ad ritum sacrificiorum. De omnibus enim illis tribus fiebant sacrificia ; pecudes autem ibi lavabantur.

^marg.| {b} Quinque porticus habens Port icus est proprie umbraculum, quod paratur residentibus iuxta domum, ubi communitas populi congregatur, sicut iuxta Ecclesiam, vel palatium, sive consistorium. Et hic similiter ista piscina propter virtutem curandi, quam habuit in descensu Angeli et propter ritum sacrificiorum, quorum utrumque communitatem populi tangebat, habebat porticus, in qua defensi ab estu et pluvia advenientes discumberent. Et nota quod tres erant piscine in Hierusalem. Una, que dicitur superior, que erat extra Hierusalem, que dicitur exterior, sive superior, in quam defluebat aqua pluvialis descendens in campo. Alia, que dicitur inferior, que erat inter septa civitatis, in quam defluebat exterior et etiam aqua descendens in civitate. Tertia erat circa templum, de qua hic loquitur: in quam defluebat pluvia ibidem descendens: Propter montuositatem enim terre et petrositatem erat penuria aque ibi et ideo oportebat multiplicari piscinas.

Numérotation du verset Io. 5,moraliter

^marg.| Piscina est sacra Scriptura. Quinque porticus sunt quinque libri Moysi. Angelus Dei filius. Languidus humanum genus.

^marg.| Moraliter, etiam piscina est penitentia. Sicut enim nihil erat dignum offerri Domino, ad litteram, nisi prius in ea lavaretur: ita nullus est dignus offerri Domino spiritualiter, nisi prius sit lotus per penitentiam. Hoc significatum est per mare, sive labium eneum, quod idem est: Ex. 30.c. Facies labium eneum cum basi sua ad lavandum, ponesque illud inter tabernaculum testimonii et altare et missa aqua lavabunt in eo Aaron et filii eius manus suas, ac pedes. Quod potest exponi de penitentia, que dicitur mare pro amaritudine contritionis, labium pro confessione. Dicitur etiam eneum pro constantia et fortitudine in labore satisfactionis. Basis est restitutio. Labium ergo cum basi est penitentia cum restitutione: quia aliter non dimittitur peccatum, nisi restituatur ablatum. Istud labium ponitur inter tabernaculum et altare. Altare est Ecclesia militans, in qua debemus nos offerre Deo, prius lotos per penitentiam. Rm. 12.a. Obsecro vos per misericordiam Dei, ut exhibeatis corpora vestra hostiam viventem, sanctam, Deo placentem etc. Tabernaculum est vita eterna, sive celestis patria, quod nequaquam transferri poterit, ut dicitur Is. 33.d. Qui ergo a militante Ecclesia volunt ire ad triumphantem, oportet, quod per mediam transeant penitentiam. Hec enim est via. Unde Mt. 3.a. Agite penitentiam, appropinquabit enim regnum celorum. Aqua ponitur in labio, quando penitentia fit cum lacrimis, vel cum gratia. Tunc Aaron et filii debent lavare in eo manus et pedes, id est peccata operis et affectionis per penitentiam diluere, maxime quando ingressuri sunt tabernaculum testimonii et quando accessuri sunt ad altare, ut offerant in eo thymiama Domino, ne forte moriantur. Ideo dicit Sacerdos: Confiteor, antequam accedat ad altare. Ita et nos oblaturi et reddituri Deo animas nostras in morte, tamquam thymiama redolens suave, debemus prius animam a peccatis omnibus abluere.

^marg.| Item hec piscina significata est per luterem, 3Rg. 7.d.

^marg.| Item Ecclesiastici 48.c.^a Ezechias munivit civitatem suam, id est Christus Ecclesiam et induxit in medium eius aquam doctrine, gratie et lacrimarum et fodit ferro rupem et edificavit ad aquam puteum. Aqua, que est in fossa rupe, plus durat et melior est: sic donum lacrimarum gratius est Deo et placidius et diutius durat in corde duro, defosso clavis et lancea et Passionis Christi memoria. Hec piscina erat Hierosolymis, quia tantum in Ecclesia facta penitentia est fructuosa, Iob. vigesimooctavo a. Auro locus est, in quo conflatur. Locus est Ecclesia, aurum fidelis anima, conflatoriorum penitentia. Et nota quod piscina aquam non habet a se, sed a pluvia et ut cadat pluvia, homo non potest facere, sed tantum a Domino impetrare, Iac. 5.d. Oravit Elias et celum dedit pluviam et terra dedit fructum suum. Sic penitens a se non habet aquam lacrimarum ; sed precibus potest impetrare, Dt. 11.b. Terra, ad quam ingrederis possidendam, non est sicut terra Egypti, de qua existis, ubi iacto semine in hortorum morem aque ducuntur irrigue ; sed montuosa est et campestris de celo exspectans pluviam, quam Dominus Deus tuus semper invisit. Aliqui dum sunt in Egypto vitiorum, multas habent lacrimas, maxime quando iacitur semen in eis ad fructificandum quasi in hortum, id est quando eis predicatur. In predicationibus enim plorant, quando volunt, sed quando conversi sunt perfecte et fiunt montuosi per opera contemplative et campestres per opera active: tunc aquam lacrimarum non habent ad libitum, sed oratione impetrant. Et hec est vera gratia. Iob. 38.c. Quis est pluvie pater, vel quis genuit stillas roris ? Item notandum, quod piscina dicta est per Antiphrasim, quia piscibus caret: sic penitentia curiosos et avaros non continet, quia omni curiositate carere debet: Contra quosdam, qui in penitentia nimis sunt curiosi, facientes peccata, ubi non sunt. Unde non habent piscinam, sed stagnum: et ideo timendum est eis, ne immundos pisces, id est curiositatem malam et immundam habeant. Et nota quod piscis numquam offerebatur Domino, licet aliquis esset mundus. Et hoc, quia licet sit bona curiositas aliquando ; cito tamen potest degenerare in pravam.

^a Sir. 48.

^marg.| {a} Que cognominatur Hebraice Bethsaida Grec e dicebatur probatica, quod interpretatur pecualis, sed Hebraice dicebatur Bethsaida, quod interpretatur domus frugum. Per Grecos, qui Gentiles erant, peccatores intelliguntur, qui penitentiam reputant pecualem, id est stultitiam ; sed Iudei veri confitentes Deum et peccata sua: sive Hebrei, qui non habent manentem civitatem, ut dicitur Hbr. 13.c. penitentiam vocant ad domum frugum, ex quibus vivet homo in futuro: Hoc est, quod dicitur. 1Cor. 1.c. verbum Crucis pereuntibus quidem stultitia est ; his autem, qui salvi fiunt, id est nobis, virtus Dei est.

^marg.| {312rb} {b} Quinque porticus habens ] Hec sunt quinque, per quorum recognitionem debet peccator aggredi penitentiam.

^marg.| Primum est, quia penitentia omnia ablata restituit, Gn. 40.c. Tres adhuc dies sunt, post quos recordabitur Pharao ministerii tui et restituet te in gradum pristinum. Tres dies, tres partes penitentie, contritio, confessio, satisfactio. Pharao Deus Pater. Pincerna in carcere, peccator in peccandi consuetudine. Hunc ergo restituit Dominus in statum gratie. Unde Lc. 15.e. Cito proferte stolam et induite illum et date annulum in manu eius et calceamenta in pedes eius, Ps. 34. Domine, quando respicies, restitue animam meam etc.

^marg.| Secunda porticus est cogitatio, quod post mortem non est locus penitendi. Ecclesiastic. 9.c. Quodcumque potest manus tua, instanter operare: quia nec opus, nec ratio, nec scientia, nec sapientia erunt apud inferos, quo tu properas. Infra 9.a. Operamini, dum dies est: quia veniet nox, in qua non licet operari. Tunc mali penitebunt, sed penitentia eorum non habebit fructum. Erunt enim sicut arbores autumnales, bis mortue, que in autumno florent, sed numquam faciunt fructum, Sap. 5.a. Gementes pre angustia spiritus, dicentes intra se penitentiam agentes et pre angustia spiritus gementes. Hi sunt, quos aliquando habuimus in derisum etc.

^marg.| Tertia porticus est cogitatio, quod nisi penituerit in presenti, penas exolvet eternas in futuro pro omnibus peccatis. Hbr. 10.f. Horrendum est incidere in manus Dei viventis, Sap. 6.a. Horrende et cito apparebit vobis. Tunc respondere non poterimus unum pro mille, sicut dicitur Iob. 9.a. Vere scio, quod ita sit et quod non iustificetur homo comparatus cum Deo: si voluerit contendere cum eo, non poterit respondere ei unum pro mille. Ideo bonum est hic pacem cum Deo facere: quia non poterimus cum eo in iudicio contendere. Lc. 14.g. Quis Rex iturus committere bellum contra alium Regem, non prius sedens cogitat, si possit cum decem millibus occurrere ei, qui cum viginti millibus venit ad se, alioquin illo longe adhuc agente legationem mittens, cogitat que pacis sunt, id est penitentia, que reformat pacem inter Deum et peccatorem.

^marg.| Quarta porticus est cogitatio, quod fructuosius est et levius agere penitentiam statim, quam in fine vite, vel quam in purgatorio. Unde Ez. 4.b. Diem pro anno, diem, inquam, pro anno dedi tibi. Repetitio confirmatio est, Ecclesiastici 5.b.^b « Non tardes converti ad Dominum et ne differas de die in diem » quia subito veniet ira illius et disperdet te.

^b Sir. 5, 8.

^marg.| Quinta porticus est cogitatio, quod penitentia prolongat vitam temporalem, quam continuatio peccati abbreviat. Unde Ps. 54. « Viri sanguinum et dolosi non dimidiabunt dies suos ». Et Iob. 15.d. Antequam impleantur dies eius, peribit et manus eius arescent. Sed e contra per penitentiam prolongantur, Is. 38.a. Audivi orationem tuam et vidi lacrimas tuas: ecce ego adiiciam super dies tuos annos quindecim, Ps. 60. Dies super dies Regis adiicies etc. Quia ista vere consideraret, libenter ingrederetur piscinam penitentie. Sed in his iacent quidam pigritantes, scilicet et timentes converti ad Dominum, qui cogitant de penitendo ; sed tamen differunt, secundum illud Is. 37.a. Venerunt filii usque ad partum et virtus non est pariendi. Unde dicitur hic.

Numérotation du verset Io. 5,3

^marg.| {c} In his iacebat Verbum iacendi notat mansionem, quia non omnes iacebant ; qui enim poterant, probabile est, quod sedebant, vel stabant, parati semper ad descensum: Multitudo magna languentium. Et ne putetur, quod piscina tantum erat ordinata ad curam unius infirmitatis, sicut sunt balnea naturalia, subdit.

^marg.| {f} Cecorum quib us nulla est sanitas naturalis, quia a privatione ad habitum, ubi destructa est potentia recipiendi, non est regressio cursu nature.

^marg.| {g} Claudorum qui vitiata, sive distorta habebant membra.

^marg.| {h} Aridorum quib us in musculis membrorum non tantum est obstructus meatus spiritus ; sed etiam meatus nutrimenti. Et posuit ista, quia in omnibus nulla est cura naturalis.

^marg.| {i} Exspectantium aque motum Hoc enim erat signum, quod collata erat virtus tunc sanandi unum. Motus autem aque accipitur pro motu cum strepitu magno, ita ut omnes infirmi perpenderent, etiam ceci, qui videre non poterant. Chrysostomus Claudi illum motum videre poterant ; sed ceci quomodo sciebant ? Fortassis a tumultu. Ne autem putaretur, quod aqua piscine hoc virtutis habuerit per se, subdit:

Numérotation du verset Io. 5,moraliter

^marg.| {c} In his iacebat id est pigritabatur.

^marg.| {d} Multitudo magna quia pigrorum et stultorum infinitus est numerus, ut dicitur Eccl. 1.d.

^marg.| {e} Languentium per torporem et ignaviam, Eccl. 10.b. Languor prolixior gravat Medicum.

^marg.| {f} Cecorum per ignorantiam, Is. 56. Speculatores tui ceci omnes, Is. 42.d. Quis cecus, nisi servus meus ?

^marg.| {g} Claudorum per vacillationem et titubationem. Faciam, non faciam, dicit piger. Unde Prv. 13.a. Vult et non volt piger, Iac. 1.b. Vir duplex animo inconstans est in omnibus viis suis. Quia claudicat. 3Rg. 18.d. Usquequo claudicatis etc.

^marg.| {h} Aridorum per cordis duritiam, quando indevoti sunt et incompatientes ad opera misericordie.

^marg.| {i} Exspectantium aque motum quia ipsi volunt, quod gratia cogat eos et moveat sine suo conamine. Sed dicit Augustinus. Qui creavit te sine te, non te iustificat sine te. Tales sunt pigri et procrastinantes, qui iacent in torpore. Contra quos dicitur, Ecclesiastici 5.b.^c « Ne tardes converti ad Dominum et ne differas de die in diem: subito enim veniet ira illius et in tempore vindicte disperdet ». Hi significantur 1Rg. 29.a. Per Eliamqui proiecit se et obdormivit sub umbra Iuniperi. Per Iuniperum enim significatur caro, sive corpus nostrum, sub cuius umbra pigritamur. Sed Angelus, id est gratia excitat nos et invitat ad manducandum panem subcinericium, id est ad penitentiam, in cuius fortitudinem debemus ire usque ad montem Dei Oreb, id est usque ad mensam eternam. Sed statim iterum obdormivit. Sic multi, qui in Quadragesima penituerunt, statim in Pascha iterum in morte peccati obdormiunt.

^c Sir. 5, 8-9.

Numérotation du verset Io. 5,4

^marg.| {312va} {Δ} {a} Angelus autem Domin i etc.Antequam hoc bene intelligatur, necesse est quedam dubia supponere. Et primum dubium est, unde venerit vis curativa ipsi piscine ad descensum Angeli et quando habuerit principium. Secundo dubitatur, an fuerit omnium membrorum cura in illa, ut etiam includantur mortui et etiam hi, qui defectum materie habebant in membris, sicut ceci, qui orbi, vel orbati dicuntur et manci et loripedes et huiusmodi. Tertio queritur, an cura illa fuerit ratione alicuius existentis in aqua, vel ratione Angeli descendentis. Quarto, que fuerit necessitas convenientie, quod istud fuerit in Hierusalem tempore Incarnationis et non ante. Quinto, quem ordinem habet ad miraculum, quod hic recitatur, cura, que exhibebatur in piscinam. In solutione autem omnium horum procedam coniiciendo magis, quam asserendo.

^marg.| Ad primum ergo dicendum, quod vis curativa morborum spiritualium collata est aque in Baptismo Christi: et hoc in coniunctione ad virtutem nominis ipsius Trinitatis, secundum formam Baptismi, ad quem Baptismum assuefecit Baptismus Ioannis ex parte convenientie in materia et etiam in quadam forma. Tradebatur enim in nomine venturi, que forma ordinatur ad illam, que fuit post Resurrectionem, qua baptizabatur in nomine Christi. Et hoc ulterius ordinem habet ad hanc. In nomine Patris et Filii et Spiritus sancti, secundum quod probat Ambrosius. Quia igitur aqua vim curativam in potentia accepit in Baptismo Christi, sed oportet adhuc adduci homines a legalibus ad illum: puto, quia sicut incepit illa manuductio, que fuit per Ioannem circa tempus, quo Christus debuit baptizari: ita incepit alia manuductio ex parte effectus Baptismi in tempore, quo Christus baptizatus est.

^marg.| Et sicut ibi notatur ordo quidam forme ad formam in eadem materia: ita hic notatur ordo effectus ad effectum in materia transeunte ab umbra ad veritatem. Unde cum in Baptismo Christi notetur effectus curationis animarum, cui subest effectus curationis corporum tamquam minoris potentie existens: ita materie transeuntis ab umbra ad veritatem est effectus curandi corpora: materie autem eiusdem existentis sub veritate est effectus curandi spiritum. Et sicut materia sub veritate non habet actum curationis, nisi invocata virtute increata et operatione illius: ita consequebatur, ut materia transiens ab umbra fieret in actu curationis per virtutem substantie, que immediate supponitur substantie increate et ita per descensum Angeli. Et quod ita sit, probabiliter videtur ex hoc, quod hoc non fiebat in qualibet aqua, sed in illa, que umbre serviebat, scilicet sacrificiis, ideo enim dicitur piscina probatica.

^marg.| Hoc etiam accipitur ex verbis Chrysostomi in homilia 36 ubi sic dicit: Primum quidem inquinamenta corporum, deinde et infirmitates diversas per aquam facit solvi. Volens enim nos Deus propius ducere Baptismatis dono, non adhuc inquinamenta simpliciter solvit, sed et egritudines sanat. Propiores enim veritati imagines et in Baptismate et in Passione et in aliis magis antiquis manuducere possunt. Sicut enim, qui prope Regem, his, qui a longe armigeris, sunt clariores: ita utique et in typis fit et sanativam imponebat virtutem: ut discant Iudei, quoniam multo magis Angelorum Dominator omnes egritudines anime sanare potest. Sed sicut hoc non simpliciter sanabat aquarum natura, vere enim utique semper hoc fieret, sed in Angeli descensione: ita et in nobis non simpliciter aqua operatur ; sed cum spiritus acceperit gratiam, Ex hoc patet fere totum quod dixi. Conveniens enim fuit, ut esset transitus a virtute mundante sordes estimatas, que non vere erant, sicut tactus morticini ad virtutem mundantem egritudines et deinde ad virtutem mundantem peccata.

^marg.| Notandum autem, quod sicut dicit Magister in historiis ^d, de hac motione aque, quando inceperit, determinare incertum est ; sed probabile est, quod proximo ante adventum Domini, sive circa adventum, forte circa tempora Machabeorum. Nam si ante fuisset factum, non ita esset in precedentibus historiis pretermissum. Et fuit hoc apertum signum de adventu Christi. Sicut enim quedam proxima signa precedent secundum adventum Christi: ita et quedam precesserunt primum. Et vide, quia non erat hora descensus Angeli in piscinam determinata, alioquin non iacerent languidi in porticibus, nec venirent, nisi circa horam determinatam. Tradunt autem quidam, sed non est autenticum, {6.312vb} quod Regina Saba vidit in spiritu in domo Nechota, id est pigmentaria, lignum quoddam et nuntiavit Salomoni, cum iam recessisset ab eo, quia presentialiter ei dicere timuit, se vidisse quoddam lignum in domo saltus, in quo suspendendus erat quidam, pro quo occiso perirent Iudei et perderent locum et Gentem: Et certis indiciis indicavit illud Regi. Quod timens Salomon in profundissimis terre visceribus occultavit illud, ubi facta est postmodum piscina. Appropinquante autem tempore Christi, superenatavit lignum, quasi prenuntians Christum et exinde cepit motio predicta, ut dicunt.

^d Petrus Comestor, Historia scolastica.

^marg.| Ad secundum potest dici secundum quosdam, quod non fuit omnium, sed illorum tantum, qui sine opere creationis perfici poterant. (Textus autem videtur dicere contrarium, quia, scilicet sanus fiebat primus a quacumque detineretur infirmitate) Et textus dicit, quod ibi iacebant ceci.

^marg.| -Item dicit Chrysostomus (Et ibi sanabantur claudi et truncati.) In illis enim est quasi motus de subiecto ad subiectum virtute fortiori, quam sit virtus nature: In illis autem, in quibus est creatio, sicut in orbatis et mancis, ubi necesse est producere materiam de nihilo: et in mortuis, ubi est destructio complectionis, omnino oportet operari virtutem infinitam, qualis fuit virtus Christi: Ibi enim est quasi motus de non ente simpliciter ad entitatem: que cum distent infinita distantia, necesse est, quod virtute infinita producantur. Talis autem non fuit virtus aque ad descensum Angeli, eo quod ipsa ordinabatur ad fortiorem, sicut patet ex dictis.

^marg.| Et ex hoc etiam solvitur ad tertium, quia virtus fuit in aqua ratione contactus ad carnem Christi cum descensu Angeli, ut tradunt quidam. Chrysostomus tamen non dicit, nec alii Sancti, quod illa aqua haberet virtutem aliquam ex contactu carnis Christi, nec ego credo sed, sicut Chrysostomus, Angelus descendens turbabat aquam et vim sanativam imponebat aque, nec simpliciter sanabat aquarum natura: quia tunc semper hoc fieret ; sed in Angeli descensione. Unde potest dici, quod in aqua erat quedam potentia sanativa materialis et passiva ; in Angelo autem quasi activa et completiva. Illam autem virtutem materialem habebat aqua a voluntate divina, sive a contactu carnis Christi, sive a contactu ligni Domini, nescio, Deus scit: quia non est scriptum, nec esset bonum somniare aliquid novum.

^marg.| -Quare autem unus tantum sanabatur ? Hec est ratio secundum Augustinum ut unitas fidei et Baptismi commendetur, in cuius figura precessit hec piscina.

^marg.| Ad quartum patet solutio per auctoritatem Chrysostomus Potest etiam dici, quod natura nostra secundum corpus in defectus corporales et mortem inciderat per Adam et facta est passibilis ad claudicationem et cecitatem et alias pravitates membrorum ; Christus autem Reparator nature universaliter omnes defectus curavit et hanc potentiam universalis curationis ostendit in miraculis, que fecit. Consequebatur ergo, ut esset potentia particularis curationis, que introduceret universalem et hec fuit in piscina tempore Incarnationis.

^marg.| Ad quintum dicendum est eodem modo, quod Christus iuxta piscinam voluit curare, ut ostenderet virtutem curandi omnem morbum et spiritualem et corporalem esse in seipso introductam, cuius typus immediatus precessisset in motu piscine ab Angelo. His habitis facilis est littera. Dicit enim.

^marg.| {a} Angelus autem Domini redu cens ad actum potentiam piscine.

^marg.| {b} Descendebat de c elo assumpto corpore, quo commotionem illam peragebat.

^marg.| {c} Secundum tempus in piscinam quia particularis fuit curatio: Et, secundum tempus, quia non semper ; et secundum egritudines, quia non omnes curabat, ut videtur: et secundum personas, quia non omnes, qui descendebant, curabantur.

^marg.| Δ {6.313ra} Si vero queritur, quo tempore descendebat ? Dicimus, quod incertum erat de descensu Angeli et motu aque. Quod inde perpendit, quia languidi semper erant ibi, qui ad certam horam convenirent tantum, si scirent.

^marg.| {a} Et movebatur aqua commotione sonora ab omnibus perceptibili.

^marg.| {b} Et qui prior etc. aque factam per Angelum.

^marg.| {c} Sanus fiebat, a quacumque etc. sed quare potius sanabatur prior, quam posterior ? Puto, quod typus veritati non tantum in facto debet respondere, sed etiam in dispositionibus. Unde cum prioritatis descensus notet sperationem et aviditatem sanitatis et certitudinem fidei de sanitate in descendente: hec respondent fidei sanitatis et desiderio spirituali in adulto veniente in Baptismum, sine quibus sanitatem non consequitur baptizatus. Sequitur.

Numérotation du verset Io. 5,moraliter

^marg.| {a} Angelus autem Domini secundum tempus descendebat etc. Hec est gratia, que informat penitentem, que dicitur secundum tempus descendere indeterminate, quia non semper datur et quando datur, datur occulte. Iob. 9.b. Si venerit ad me, non videbo eum. Eccles. 9.a. Nescit homo, utrum sit dignus amore, vel odio.

^marg.| {a} Et movebatur aqua Angelus movet aquam, quando gratia compellit exire lacrimas et movet et excitat in homine devotionem. Sicut enim lotrices, quando bene volunt lavare pannos, movent aquam et pannos revolvunt per eam: ita gratia facit, que est optima lotrix. Idc. 2.a. Cum loqueretur Angelus Domini ad filios Israel, elevaverunt vocem suam et fleverunt. Ecce motio aque. Et sunt ibi quinque, que Angelus eis improperat. Primum est, a quibus et quantis malis eos Dominus liberavit, quoniam a servitute Egypti. Secundum que bona eis tribuerit. Tertium ostensio eorum ingratitudinis, quia post tot beneficia non custodierunt eius mandata. Quartum offensio Domini, eo quod adoraverunt idola. Quintum est comminatio pene eterne, quam meruerunt. Per hec quinque movetur aqua et lavatur et sanatur anima. Sequitur.

^marg.| {b} Et qui prior descendisset in piscinam post motionem , {313rb} etc. fiebat, a quacumque detinebatur infirmitate

^marg.| Qui vult sanari, oportet, quod post motionem aque descendat in piscinam, id est quod post devotionem et lacrimarum effusionem magis, quam ante se humiliet ad penitentiam. Non enim ille sanatur, qui de gratia data, vel de dono gratiarum superbit ; sed qui se humiliat, ut cum consummaverit homo ; tunc incipiat. Eccles. 18.a. Et cum omnia bene fecerimus, dicamus: servi inutiles sumus: Lc. 17.c. Item Eccl. 1.b. Omnia flumina intrant mare, id est gratie ad cor humile: et mare non redundat per ostentationem et iactantiam. Et nota quod qui prior descendit, ille sanatur: quia qui magis se humiliat, ille magis exaltatur. Item in hoc, quod unus et primus sanatur, commendantur nobis duo in penitentia, strenuitas et unitas ; ut homo sit strenuus in se et velox et unus, id est concors ad alios. De primo dicitur Eccl. 31.c. In omnibus operibus tuis esto velox: et omnis infirmitas non occurret tibi. De secundo Act. 4.f. Multitudinis credentium erat cor unum etc. Item 1Cor. 9.d. Unus accipit bravium. Sequitur:

Numérotation du verset Io. 5,5

^marg.| {d} Erat autem etc. Ex p redictis patet ordo huius ad precedens, quia precedens fuit introductivum huius, tamquam typus vicinus. Unde dicit erat autem ibi scilicet in uno porticu piscine.

^marg.| {e} Quidam homo non ponit nomen eius, ut innuat humilitatem eius et paupertatem.

^marg.| {f} Triginta et octo annos habens in infirmitate sua Ecce describit eum a patientia in longitudine infirmitatis. Et hec omnia faciebant eum approximare saluti, que est per Christum.

Numérotation du verset Io. 5,moraliter

^marg.| {d} Erat autem ibi quidam homo triginta et octo annos habens in infirmitate sua id est duo minus de quadraginta, qui numerus constat de quater decem et significat perfectionem operum in decem preceptis legis et quatuor Evangeliis. A quo duos minus habet, qui caritate Dei et proximi caret. Et ita secundum Augustinum ille languidus significat quemlibet peccatorem: Specialiter tamen significat inveteratum in peccatis. De talibus enim profundis peccatoribus sanat Dominus aliquando et ad penitentiam vocat. Unde Ps. 67. Dixit Dominus ex Basan convertam etc. Unde sequitur:

Numérotation du verset Io. 5,6

^marg.| {g} Hunc cum vidisset Iesus iacentem Visi o hic compassionem notat ex consideratis circumstantiis infirmitatis et patientia egroti.

^marg.| {h} Et cognovisset cogn itione illa, que nascitur ex sensibus via experientie.

^marg.| {i} Quia iam multum tempus haberet in i nfirmitate, nec preteritorum adversitas ad impatientiam frangeret, nec futurorum incertitudo eum faceret desperare de salute, sed cum patientia exspectaret.

^marg.| {k} Dicit ei non ignorans, sed ut etiam mansuetudo infirmitatis in molli responsione appareat et ut etiam ipse egrotus magis familiaris Christo fiat et sic citius credat, unde questio est quasi via ad fidem per familiaritatem et ideo dicit.

^marg.| {l} Vis sanus fieri ? Non dicit, vis, te curabo, quia nihil magnum adhuc de Christo suspicabatur ; sed in universali erigit eum ad fidem et spem salutis. Quod et ille percipiens, non quicquam estimat de salute, que est per Christum ; sed de ea, que est piscina, ait.

Numérotation du verset Io. 5,moraliter

^marg.| {g} Hunc cum vidisset Iesus iacentem id est pigritantem, oculo misericordie ad sanandum.

^marg.| {h} Et cognovisset, quia iam multum tempus haberet Domi nus enim respicit ad gratiam, licet sciat, quod homo sit inveteratus in culpa. Ps. 6. Inveteravi inter omnes inimicos meos.

^marg.| {k} Dicit ei: vis sanus fieri ? Requirit Dominus voluntatem hominis: quia non iustificat invitum: non vult enim Deus coacta servitia. Eccl. 15.d. Ante hominem vita et mors: bonum et malum: quod placuerit ei, dabitur illi. Et nota quod Deus primo requirit ab homine, utrum velit fanari, ut sic hominem accendat ad amorem sanitatis. Et in hoc ostendit abundantiam sue caritatis et benignitatis: Sicut dicit Dionysius. Benignissimus Iesus primus est in accessu et ultimus in recessu. In nobis ergo est, si volumus recipere eius salutem, que presto est et quam offert Deus. 1Pt. 1.c. Sperate in eam, que vobis offertur, gratiam. Ideo dicitur Ezech 18.g. Quare moriemini, domus Israel, quasi ex quo presto est vita et Deus non vult vos mori etiam inveteratos in peccatis ; sed adhuc exspectat et ad penitentiam vocat. Is. 30.d. Propterea exspectat Dominus, ut misereatur vestri. Bar. 3.b. Quid est Israel, quod in terra inimicorum es ? quasi dicat: quare ibi moraris, ex quo Deus paratus est eripere ? inveterasti in terra aliena, coinquinatus es cum mortuis: deputatus es cum descendentibus in infernum. Et licet Dominus instet nos de salute rogando ; tamen non nos respondemus ei, nos excusando: Unde sequitur:

Numérotation du verset Io. 5,7

^marg.| {n} Domine, hominem non habeo, ut cum turbata fuerit aqua, mittat me in piscinam quasi dicat: vellem utique sanus esse, sed indigentia ministri et defectus propriarum virium impediunt me a salute. Et primum, scilicet indigentia ministri notatur per verba, que dicta sunt. Secundum per hoc, quod sequitur, Dum venio enim ego, alius ante me descendit Et nota, quanta devotione captus est ad benignitatem sermonis Christi. Statim enim eum honorans Dominum dicit, quem etiam, ut ad compassionem {6.313va} Δ moveat, inducit duplicem suam indigentiam, que pretacta est. Christus autem ostendens, quia non iam locum habet salus particularis in Typo ; sed ipse fons salutis et veritatis accessit.

^marg.| {6.313va} Chrysostomus Non solum sanat, sed et lectum levare iubet, ut et quod fiebat, credibile faceret miraculum et nullius estimet imaginationem, id est phantasiam esse id quod factum est. Neque enim utique nisi certissime et vehementer ei compacta essent membra, lectulum ferre posset. Facit autem hoc, ut obstruat ora detrahentium miraculo. Sicut Infra 6.b. de panibus facit multas reliquias panum, ne dicatur fuisse phantasticum miraculum. Item Mt. 8.a. vade, ostende te Sacerdoti. Item supra 2.b. Ferte Architriclino etc. ¹

¹ sententia inclusa Ed1703

Numérotation du verset Io. 5,moraliter

^marg.| {m} Respondit ei languidus, Domine, hominem non habeo Ita respondet peccator, Doctorem, vel Confessorem non habeo.

^marg.| {o} Ut cum turbata fuerit aqua, mittat me in piscinam Aliq uando enim contingit, quod ad motum alicuius gratie homo turbatur in corde et si haberet hominem, id est rationabilem et mansuetudinem exhortatorem, descenderet in piscinam penitentie et sanaretur ab infirmitate culpe. Unde patet, quod multi pereunt pre defectu boni Doctoris. Za. 10.a. Idcirco abducti sunt, quasi grex affligentur: quia non est pastor eis. Item Za. 13.d. Percute pastorem et dispergentur oves. Ier. 51.c. Collidam in te pastorem et gregem eius. Sequitur:

^marg.| {p} Dum venio enim ego id est dum ad gratiam me preparo, licet exiliter et pigre, non habens ductorem.

^marg.| {q} Alius ante me descendit qui, scilicet habet instructorem, id est ad penitentiam se humiliat per alterius admonitionem. Vel potest esse verbum illorum, qui conqueruntur *de Confessoribus, qui alios recipiunt et se repellunt, vel aliter, significantur hic quidam, qui aliis multis intrantibus religionem retardantur pre multitudine, quia vellent singulares videri in suo facto. Sequitur.

Numérotation du verset Io. 5,8

^marg.| {a} Dicit ei etc. Et ambula et primum quidem in facilitate precepti notatur infinitas virtutis in curante. Et hoc notat Chrysostomus in his verbis. Non Angelus est, qui turbat ; sed Angelorum Dominator, qui omnia operatur. Non est nunc dicere. Laborantem hominem non habeo: non est dicere, in quo venio descendere, alius ante me descendit. Et sicut solares radii unamquamque illuminant diem et non consumuntur, nec a multa largitione minor eius fit lux: ita et multo magis spiritus actio in nullo minuitur a multitudine eorum, qui potiuntur ea. Infinitas autem virtutis signum infallibile est substantie divine. Item notatur, quod ipse est, qui cum Patre et Spiritu sancto a seculis omnia dixit et facta sunt, cuius verbo tam facile cuncta obediunt. Hec duo igitur videntur notari in his verbis inquantum proferuntur a Christo et ex modo proferendi.

^marg.| Tria vero notantur in ipsis, inquantum comparantur ad egrotum istum. Primum est restitutio sanitatis integre, quod notatur, ibi: Surge etc. Secundum est contestatio virium in potestate, quod notatur, ibi: Tolle grabatum Per hoc enim examinata et contestata est tanta esse virtus, que sufficiebat ad magnitudinem operis tanti: que virtus sic perfecta proprie potestas dicit. Grabatum est lectus tantum habens cervical ad reclinationem capitis. Et dicitur a graba, quod est caput. Tertium est ordinatio virtutis super harmoniam membrorum, quod notatur ibi et ambula Hec enim tria exiguntur ad perfectam sanitatem et non plura. Primum, ut virtutem habeat. Secundum, ut sit virtus confirmata et perfecta. Tertium, ut corpus debite moveat in organis. Et his tribus respondent tria sequentia per executionem operis :

Numérotation du verset Io. 5,moraliter

^marg.| {a} Dicit ei Iesus, surge, tolle grabatum tuum et ambula Aliq uando ubi homo deest, vel ubi non potest, Deus supplet. Unde et hic sanat istum. Sed notanda sunt tria, que dicit.

^marg.| {b} Surge a peccatis recedendo.

^marg.| {c} Tolle grabatum tuum delectationem peccati in onus penitentie aperte convertendo.

^marg.| {d} Et ambula ad anteriora per rectam intentionem se et omnia opera sua dirigendo. De primo dicitur Eph. 5.d. Surge, qui dormis et exsurge a mortuis, id est recede a peccatis. Gn. 4.a. Alia littera. Peccasti, {313vb} quiesce. De secundo, scilicet de onere dicitur Eccles. 33.d. Cibaria et virga et onus asino ; panis et disciplina et opus servo. De tertio, dicitur Phil. 3.c. Posteriorum oblitus in anteriora me extendo, id est ad celestia per rectam intentionem. Hec tria simul habentur Mt. 9.a. Surge, tolle lectum tuum et vade in domum tuam. Et in Ps. 33. Declina a malo, ecce primum: et fac bonum, ecce secundum: et pro his duobus inquire pacem: et persequere eam, pacem, scilicet eternitatis, ecce tertium. Item Mt. 16.d. Qui vult venire post me, abneget semetipsum, peccata abiiciendo: et tollat crucem suam, penitentiam assumendo: et sequatur me, intentionem ad Deum dirigendo. Vel aliter per illa tria: Surge, tolle etc. notantur tria, status, onus et progressus. Debet enim surgere, ut stet erectus in gratia per constantiam, ne velit resilire in illecebram, secundum illud. 2Cor. 10.c. Qui se existimat stare, videat, ne cadat. Debet esse oneratus per penitentiam. Debet progredi de opere in opus, de virtute in virtutem, donec perveniat ad celestem patriam. Primum, scilicet status respicit presentia: secundum preterita, quia de preteritis agitur penitentia: tertium futura. Et notandum, quod debemus surgere a terra prosperitatis, cui adheremus per avaritiam, secundum illud Ps. 43. Conglutinatus est in terra venter noster. Et alibi Ps. 118. Adhesit pavimento anima mea. Lam. 2.c. Sederunt in terra, conticuerunt senes filie Sion. Item debemus surgere a cathedra prelationis, cui adheremus per ambitionem et superbiam. Ps. 93. Numquid adheret tibi sedes iniquitatis ? Item Ps. Beatus vir, qui non abiit in consilio impiorum et in via peccatorum non stetit etc. Item a lecto carnis, cui adheremus per carnalem concupiscentiam, sicut puer matri adheret per umbilicum. De hoc lecto dicitur hic: Surge, tolle grabatum tuum vel lectum. Sed differentia est: quia in lecto quiescunt membra ; in grabato caput. Utrumque ergo debemus tollere et ab utroque surgere, scilicet delectationes membrorum et cordium et ut opus vitemus et consensum. De hoc lecto dicitur Amos 6.b. Qui dormitis in lectis eburneis et lascivitis in stratis vestris. Item 2 Par. 16.d. dicitur de Asa, quod posuerunt eum super lectum suum plenum aromatibus et unguentis meretriciis, que erant pigmentariorum, id est Demonum arte confecta. Item Prv. 7.c. dicit mulier fornicaria ad iuvenem: Intexui funibus lectum meum id est voluptatibus ligantibus. Idc. 16.b. Hi sunt funes nervicii, quibus ligatur Samson, primo quidem molles, sed postea siccati fortiter stringunt Iob. 10.b. Hi sunt nervi testiculorum Leviathan, qui ita ligant, ut non possit homo se solvere. Stravi tapetibus ex Egypto, id est diversis varietatibus vanitatum ipsa vincula decoravi, scilicet lusibus, iocis, verbis et huiusmodi: que omnia sunt de Egypto, quia pertinet ad merorem: Iuxta illud. Ve vobis, qui nunc ridetis: quia lugebitis et flebitis: Lc. 6.d. Dicit tamen, quia aspersi non solum lectum, sed cubile myrrhe et aloe id est diversis amaritudinibus, que quidem sunt multe in ipsis delectationibus, scilicet vigilie, labor, solicitudo, remorsus conscientie in duplo, quam de gaudio: ideo ponit duo amara, tertium dulce, scilicet cinnamomum. Veni ergo, inebriemur uberibus etc. Vere maior pars mundi iacet in isto lecto, in tantum ut dicatur: Computruerunt iumenta in stercore suo, id est in lecto suo stercorato: Ioel. 1.d.

Numérotation du verset Io. 5,9

^prol.| et statim sanus factus est homo ecce primum et sustulit grabatum suum ecce secundum et ambulabat ecce tertium. Sed incidit dubium, quare Christus, non ab ipso requirit fidem, sicut consuevit a quibusdam aliis ? Secundo, an iste sit paralyticus, de quo agitur Mt. 9.a. Tertio, quare Dominus voluit in Sabbato curare eum et etiam precipere portare lectum, cum Sabbatum per hoc violaretur et Iudei turbarentur contra eum. Ad primum respondet Chrysostomus quod ab isto fidem non querit, quia nihil magnum adhuc de eo audierat, unde ad credendum induceretur. Ad secundum bene dicit Chrysostomus quod a multis perpenditur, quod non est idem, que ego relinquo lectori consideranda ex dispositionibus et historia illius et istius, quia facile est. Ad tertium dicendum est, quod sicut patet ex predictis, istud miraculum fuit continuatio veritatis ad typum maiorem. Maior enim fuit typus, qui egritudines corporales curabat, quam ille, qui putatas solvebat tantum immunditias. Cum igitur iste dignior typus sua veritate sit impletus, consequenter debebat etiam transitus legis in ceremonialibus ostendi, per veritatem Christum, qui apparuit. Hic autem transitus maxime attenditur in Sabbati violatione. Iudei enim observabant Sabbatum, tamquam unum de eminentissimis legis. Et ideo sequitur.

^marg.| {b} Erat autem etc. cum curavit et quando lectum portari Δ precepit.

Numérotation du verset Io. 5,moraliter

^marg.| {e} Et statim sanus factus est homo a pe ccatis per contritionem. Ier. 17.b. Sana me, Domine et sanabor.

^marg.| {f} Et sustulit grabatum suum per penitentie satisfactionem.

^marg.| {g} Et ambulabat in anteriora se extendens per amorem celestium.

^marg.| {h} Erat autem Sabbatum in die illa In d ie gratie, cum sanatur homo, est Sabbatismus. In quo notantur tria. Primum est spes eterne quietis et quies pectoris: In Sabbato enim quiescebant. Is. ultim. g. Erit Sabbatum ex Sabbato, quia quies eternitatis erit ex quiete pectoris. Hec quies est in Christo, non in mundo, anime, que prius sanata est a peccato, infra 16.g. In me pacem ; in mundo autem pressuram habebitis. Ps. 114. Convertere, anima mea, in requiem tuam: quia Dominus benefecit tibi. Item in Sabbato notatur festivitas et iucunditas spiritualis, que sequitur ex hoc, quod anima fiduciam et quandam securitatem habet de peccatis remissis. Prv. 15.b. Secura mens quasi iuge convivium. Tertium est immunitas debiti repetendi. In Sabbato enim non repetebantur debita: ita in die gratie, in qua sanatur homo a culpa, dimittitur etiam pena eterna et etiam aliquando temporalis tota.

Numérotation du verset Io. 5,10

^marg.| {314ra} Δ {a} Dicebant ergo etc. fuerat uia enim apertum erat miraculum de sanitate et quia ipse tantum verbis operatus fuerat sanitatem, audent forsitan Christo nihil dicere. Obstructa enim sunt eis ora veritate rei ; sed ex invidia convertuntur ad paralyticum et nullam mentionem facientes de beneficio, tantum id quod videbatur reprehensibile, pretendebant dicentes.

^marg.| {6.S314ra} Ab aliis autem sanandis alibi fidem requirit, quia iam viderant signa, ideoque non in initio signorum Mattheus inducit Christum dicentem, hoc scilicet. Mt. 9.d. Creditis, quia possum hoc facere ; sed quando iam multos curaverat, tunc requirit. In Mattheo denique et fidem huius paralytici potes videre. Audiens non quoniam cum potestate et iubendo diceret ei. Surge, tolle grabatum tuum et ambula, non derisit, neque dixit, quid hoc est ; Angelus descendit et turbat aquam et unum curat solum. Tu autem homo existens in precepto nudo et verbo speras magis Angelos posse: simul sunt hec et elevatio et derisio ; sed horum nihil dixit, neque recogitavit ; sed credidit et fecit, quod iniunctum est ei et sanatus est. Igitur mirabile quidem est hoc, que autem post hoc, multo maiora erunt, insanientibus, scilicet Iudeis et undique instantibus et accusantibus non solum despicere insaniam eorum, sed etiam cum propalatione in medio theatro benefactorem, qui se sanum fecit etc. predicare et inverecundam obstruere linguam. Multe ergo deinde fortitudinis esse dico hoc. Simul enim instantibus Iudeis et dicentibus increpative et cum temeritate ei: Sabbatum est: non licet tibi tollere grabatum tuum. Audi, quid ait. Ille, qui fecit me sanum, ipse mihi dixit etc. quasi dicat: deliratis et insanitis iubentes me eum, qui a longa, ita et difficili me eripuit egritudine, non estimare Magistrum, neque in omnibus suaderi, que iubeat. ²

² sententia inclusa Ed1703

^marg.| {b} Sabbatum est, non licet tibi tollere grabatum tuum Sed ipse paralyticus fortis factus in fide sanantis auctoritatem certissime supponebat et ideo quasi arguens Iudeos, quod auderent eum reprehendere, eo quod obediret Christo precipienti.

Numérotation du verset Io. 5,moraliter

^marg.| {a} Dicebant ergo Iudei illi, qui sanatus fuerat: Sabbatum est, non licet tibi tollere grabatum tuum Homo conversus ad Deum, statim invenit obstaculum. Ideo dicitur Eccles. 2.a. Fili, accedens ad servitutem etc. Statim insurgunt tentationes Demonum, quia Pharao contemptus surgit in scandala. Vel detractiones hominum, vel adulationes. Unde hic Iudei, qui interpretantur laudantes, significant adulatores, qui adulantur in aperto et detrahunt in occulto, simul et adulatores et detractores, ut dicit Hieronymus:, ad modum scorpionum, qui blandiuntur et pungunt. Isti Iudei adulando dicunt alicui converso ad religionem, vel ad penitentiam, vel ferventi in operibus penitentie.

^marg.| {b} Sabbatum est dies remissionis est, dies otii, dies iucunditatis.

^marg.| {c} Non licet tibi tollere grabatum tuum id est non oportet te onerari ita operibus penitentie: Deus iam remisit omnia: non est ita durus: non delectatur in penis nostris. Et ita talibus verbis aliquando dissolvuntur manus bellatorum fortium. Contra quos dicitur Is. 3.b. Popule meus, qui te beatum dicunt, ipsi te decipiunt et viam gressuum tuorum dissipant. Is. 35.b. Confortate manus dissolutas et genua debilia roborate. Item. Hbr. 12.d. Remissas manus et soluta genua erigite. Egestatem enim operata est manus remissa, ut dicitur Prv. 10.a. Unde et qui vere sanatus est, non consentit talibus persuasionibus blandis. Unde sequitur.

Numérotation du verset Io. 5,11

^marg.| {d} Respondit eis qui me sanum fecit, ille mihi dixit. Tolle grabatum tuum et ambula quasi dicat: insanitis. Tanta enim est potestas sanantis me, quod omnia hec, que vos observatis, supergreditur et non clauditur legis observantiis ; sed et alios liberat a lege: et ideo solum dictum illius, scilicet quia ipse dixit, est mihi ratio obediendi. Nec quero quicquam aliud: nec vobis obedio aliud suadentibus. Non puto, quod quasi se excusans ista dixerit paralyticus, ut scilicet intenderet culpam violationis Sabbati refundere in Christum ; sed tamen ipsi Iudei videntes, quod alii obediens hec faceret.

Numérotation du verset Io. 5,moraliter

^marg.| {d} Respondit eis: qui me sanum fecit Deus . {e} Ille mihi dixit vel interius inspirando, vel exterius per vicarios suos docendo.

^marg.| {f} Tolle grabatum tuum et ambula id est assiduus sis in onere penitentie et semper ad meliora ferventer tende: Quia sicut dicit Bernardus. in via virtutis non procedere, retrocedere est.

Numérotation du verset Io. 5,12

^marg.| {g} Interrogaverunt ergo eum etc. et ambula ? Magn a insania invidie, linitos habebant oculos, ut paralyticum sanum astare viderent ; et tamen nihil dicentes de beneficio, sanantem tamquam purum hominem quererent. Chrysostomus Non dixerunt: Quis est, qui te sanum fecit ; sed hoc bonum tacuerunt, quod eos torquebat: et eam, que estimabatur, transgressionem in medium ducunt. Quis est, inquiunt, qui dixit tibi: Tolle grabatum tuum et ambula. Invidorum est semper, quod malum estimatur, propalare. Hoc enim dicunt non pro transgressione legis tristantes, sed sanatione paralytici invidentes.

Numérotation du verset Io. 5,moraliter

^marg.| {g} Interrogaverunt ergo eum, quis est ille homo, qui dixit tibi: tolle grabatum tuum et ambula ? ita dicunt, quis est ille, qui iniunxit tibi, vel consuluit tantam penitentiam agere et sic vivere, vel sic ? Nec ego dico, quin discretione valde sit moderanda penitentia, secundum illud Rm. 12.a. Rationabile obsequium vestrum: Sal enim ponitur in omni sacrificio et cibus insipidus est sine eo: Lv. 2.d. Sed hoc dico, contra quosdam enervatores operum penitentie, qui statim Sabbatum, id est otium ardue contemplationis suadent, cum magis expediret in principio studere ad vitam propriam considerandam et deflendam. Item sunt quidam, qui ad studium, vel lectionem omnino suadent et opera penitentie negligunt, quod malum est maxime in novitiis.

Numérotation du verset Io. 5,13

^marg.| {h} Is autem etc. esset Sed cum dicatur in Glossa super Mattheum, quod omnes, quos sanavit in corpore, sanavit et in anima. Et idem dicit Chrysostomus, qualiter dicit, quod eum nesciebat, sine cuius fide sanari non poterat ; Ad hoc puto esse dicendum, quod fides formata indistincta sufficit ad iustificationem simplicium. Licet igitur crederet Incarnationem Filii Dei ; non tamen oportebat, ut hunc et nunc crederet esse Filium incarnatum: et ideo non observabat eum ; sed tantum scivit ex beneficio, quod virtute divina supergrediebatur legalia. Et quia forte aliquis crederet, quod etiam presentem non nesceret. Ideo subdit Evangelista.

^marg.| {i} Iesus autem declinavit a turba etc. in loco ubi sanatus fuerat, propter spectaculum enim confluxerant ibi: Sed quare declinavit turbam ? Respondens ad hoc Chrysostomus assignat tres causas. Prima est, ut magis insuspicabile fieret miraculum, si eo absente divulgaretur. Secunda est, ut minus exasperarentur invidia, eum non videntes, cui invidebant. Sicut enim dicit Chrysostomus et verum est, novit visus solus eius, qui invidia {314ra} habetur, non parvam invidentibus immittere scintillam. Tertia est, ut etiam ipsi Iudei nolentes interim divulgent miraculum et attestentur veritati, an sit perfecte curatus, vel non. Libentius enim reprehendissent miraculum, quam violationem Sabbati, si potuissent. Sed quia paralyticus ab infirmitate sanatus non ingratus fuit de cetero, non ad abdita vadit, sed ad templum.

Numérotation du verset Io. 5,moraliter

^marg.| {h} Is autem qui sanus fuerat effectus, nesciebat, quis esset Novi ter enim conversus parum scit de Iesu et de his, que sunt sue salutis ; sed postmodum per experientiam dicit: Quia qui non est expertus, quid scit ? Eccles. 34.b.

^marg.| {i} Iesus autem declinavit a turba constituta in loco Iesu s, id est salus recedit a turba, id est a turbatis sollicitudine et tumultu curarum: vel ab illis: qui sunt de turba illa malorum, quorum infinitus est numerus: Eccl. 1.d. Accedit autem ad solitarios. Est autem triplex solitudo. Animi, eremi et claustri. Os. 2.c. Adducam eam in solitudinem et ibi loquar ad cor eius. Bernardus. Solus es, in quantacumque hominum converseris multitudine, tantum si aliene conversationis non sis curiosus perscrutator, aut temerarius Iudex.

Numérotation du verset Io. 5,14

^marg.| Et ideo sequitur: {314va} {Δ} {a} Postea invenit eum Iesus in templo In quo duo notantur, scilicet amor religionis et orationis: et quia volebat inter multos predicare gratiam Dei sibi factam. In templo enim multi confluebant et etiam templum est locus religionis et orationis.

^marg.| {b} Et dixit illi non arguens eum de hoc, quod faciebat, sicut quidam putabant, scilicet quod accusaret Christum ; sed expressius volebat, sibi innotescere et evidentius signum Deitatis ostendere per hoc, quod dicit.

^marg.| {c} Ecce quas i omnibus patet et contradici non potest.

^marg.| {d} Sanus factus es non virtute piscine, sed misericordia mea.

^marg.| {e} Iam noli peccare etc. de c etero. Et primum quidem in his verbis notatur duplex signum Deitatis Christi. Unum, quia sciebat occultum, quod soli Deo possibile est scire, scilicet infirmitatem illi accidisse ex peccatis. Aliud vero, quia causa non soluta impossibile est effectum destrui, ostendit, quia et causam infirmitatis destruxerat, scilicet peccatum, quod etiam testimonio Phariseorum soli Deo est possibile.

^marg.| Item notatur in his verbis, quod infirmitas sua licet esset pena pro peccato ; non tamen fuit sufficiens ad deletionem: et ideo necessarium habuit beneficium Christi.

^marg.| Item notatur, quod pena non infligitur pro peccato secundum tempus durationis ipsius peccati, nec etiam secundum tempus durationis ipsius voluntatis peccati: quia multi peccant proponentes penitere, licet hoc videantur dicere sancti Gregorii et Bernardi sed secundum naturam ipsius peccati. Et hoc alibi et illa vice dixi ; sed auctoritatem non habui: et ideo hic pono, quod dicit Chrysostomus in 38. homilia super hunc locum. Ubi sunt, inquit, qui dicunt, quoniam in hora una occidi et in brevi temporis momento adulteratus sum et immortaliter crucior. Ecce enim et hic non in tot peccavit annis, in quot cruciabatur: et tamen integram hominis vitam consumpsit in longitudine supplicii. Non enim in tempore peccata iudicantur, sed in ipsa natura delictorum. Qualiter autem intelligam verba sanctorum Gregorii et Bernardi. Alibi dixi: quia per modum adaptationis loquuntur.

^marg.| Item notatur, quia si iustificatus a peccato patitur recidivum, maiorem vindictam solvit, quam si non peccasset prius. Et hoc habetur per id quod sequitur.

^marg.| {f} Ne deterius tibi aliquid contingat etc. Non enim dicit. Ne tibi aliquid mali eveniat, sed deterius. Et hoc valet ad questionem de reditu peccatorum et causa est ingratitudo beneficii percepti. Et hoc patet per verba Chrysostomus in his verbis est discere, quoniam etsi difficilem demus vindictam pro prioribus peccatis, deinde si in eadem inciderimus, multo magis difficiliora patiemur rursus et valde decenter: qui enim neque supplicio factus est melior, ut insensibilis de reliquo et contemptor ad maius ducitur tormentum. Sed hic surgit questio, utrum omnes egritudines sint ex peccato ? Deinde si non omnes, quare quedam et quedam non ? Ad primum dicendum, quod non omnes infirmitates, sicut dicit Chrysostomus sunt ex peccato patientis, licet ordinationem habeant omnes infirmitates et passiones hominis ad peccatum primi parentis aliquo modo. Secundum quem intellectum dicit Hieronymus:, quod quicquid patimur, peccata nostra meruerunt. Ad secundum videtur mihi impossibile sufficientem ponere solutionem, quia nec etiam Sancti hoc determinant, nisi quod dicitur, quod diversimode et diversis causis accidunt infirmitates, sicut patet in distinctione usitata. Iob. probat 2. Inclinat Paulum, 2Cor. 12.d. Purgatque Mariam. Nm. 12. Sed tamen potest dici, quod Sapientia divina ordinans infirmitatem ad peccatum, duo considerat in patiente, infirmitatem, scilicet et obstinationem: et tunc, vel alios emendari. Vel emendationem: tunc vult ipsum patientem emendari, sicut hic et primum exemplum fuit in Antiocho et Herode. Quicquid enim pene est in via pro peccatis inflictum, debet aliquo modo tendere ad remedium peccati, vel in se, vel in alio. Natura enim vie est delere peccata, sicut patet. Sed tamen fateor me nescire, nec assero, quod dico. Et nota humilitatem Christi. Non enim dicit. Sanum te feci, quasi sibi aliquid attribuens, sed, Ecce sanus factus es etc. Et in hoc nos instruit, cum aliquid magnum Deus per nos operetur, nihil nobis attribuere. Propterea voluit, ut ipse paralyticus non ex sui gratia, sed ex veritate rei testimonium curationis {6. 314d} ferret et ideo non sibi attribuens, sed quasi de re facta loquens, dicit: Ecce sanus factus es etc. Sed et ipse paraliticus non insensibilem se reddidit ad admonitionem ; sed cum prius predicaret in universali se esse curatum, nunc ipsum curantem in singulari omnibus divulgat. Et ideo sequitur.

Numérotation du verset Io. 5,moraliter

^marg.| {a} Postea invenit eum Iesus in templo Ecce , qui in turba, id est in solicitudine temporalium perditur, in templo, in oratione et in conscientia propria invenitur, sicut Maria, que Christum in turba amisit, invenit in templo: Lc. 2.f. Notandum est tamen, quod non dicitur, quod invenerit Iesum ; sed Iesus eum invenit. Iesus enim sollicitior est in requirendo nos et revocando. Unde Ps. 88. Inveni David servum meum. quasi dicat: quia quesivi. Unde Ez. 34.c. Ecce ego ipse requiram oves meas.

^marg.| {b} Et dixit ei: ecce sanus factus es, iam noli peccare, ne deterius tibi aliquid contingat Tria dicit. Commemorat precedens beneficium, prohibet peccatum, comminatur supplicium. In primo allicit ad amorem, in secundo cautum reddit ad gratie conservationem, ne amittatur per peccatum, in tertio incutit timorem. Dicit ergo:

^marg.| {6.314d} Chrysostomus Hoc signum maxime religionis, non enim secessit ad nundinas et circumitiones ; neque voluptati et remissioni dedit seipsum, sed in templo conversabatur, licet sentiret se sustinere Iudeorum impetum et ab omnibus abigi inde.

^marg.| {c} Ecce sanus factus es Simile Ex. 13.a. Mementote diei huius, in qua egressi estis de Egypto et de domo servitutis. Item Dt. 16.a. Memento diei egressionis tue de Egypto omnibus diebus vite tue. ³

³ sententia inclusa Ed1703

^marg.| {e} Iam ergo noli peccare noli recidere in priorem culpam.

^marg.| {f} Ne deterius tibi contingat id est ne recidas in maiorem penam. Et nota quod prohibet non solum actum, sed etiam voluntatem peccandi. Sicut infra 8.b. Vade et amplius noli peccare. Qui enim recidivat et revertitur, sicut canis ad vomitum, fiunt novissima eius peiora prioribus, ut dicitur Mt. 12.d.

^marg.| Item nota quod Christus dicit: Ecce sanus factus es non dicit, sanum te feci, in quo monet nos fugere iactantiam de bonis operibus: contra illos, qui dicunt illud Is. 10.c. In fortitudine manus mee ego feci et in sapientia mea intellexi. Item non dixit: Ne te deterius torqueam, sed ne deterius tibi contingat impe rsonaliter, in quo instruit nos ne interrogantes loquamur, nec nostras iniurias vindicare velimus. Rm. 12.d. Mihi vindictam etc. Sequitur:

Numérotation du verset Io. 5,15

^marg.| {g} Abiit ille homo scilicet paraliticus sanus effectus.

^marg.| {h} Et nuntiavit Iudeis non ut accusator, sed ut Predicator volens eos ad beneficium ipsum converti.

^marg.| {i} Quia Iesus esset, qui fecit eum sanum et n on dicit quis, vel qualis Iesus magis describendo, quia ex sola nominatione propter excellentiam multorum operum et miraculorum et doctrine omnibus erat notus. Sed cum converti haberent ad Christum et admirari et laudare in gloriosis operibus ; ibi e contra mordent ex invidie quod innuens Evangelista subdit.

Numérotation du verset Io. 5,moraliter

^marg.| {g} Abiit ille homo et nuntiavit Iudeis, quia Iesus esset, qui fecit eum sanum. Sic et nos sanati a peccatis nostris nobis non debemus salutem nostram attribuere, sed Iudeis, id est adulatoribus debemus respondere: quia Iesus est, qui omnia in nobis operatur. Is. 26.c. Omnia opera nostra operatus es in nobis. Phil. 2.b. Deus est, qui operatur in nobis velle et perficere pro bona voluntate. 2Cor. 3.b. Non quod sufficientes simus aliud cogitare a nobis etc. Rm. 9.d. Non est volentis etc.

Numérotation du verset Io. 5,16

^marg.| {k} Propterea persequebantur Iudei Iesum, qui hec faciebat in Sabbato quas i contrarius esset Deo, qui requievit in die Sabbati. Ideo etiam alius quidam eorum dixit: quod sex sunt dies, in quibus oportet operari: in his venite et curamini et non in die Sabbati.

^marg.| {6. 315a} Δ Sed Numquid aliquid dixerunt de hoc, quod curavit eum in die Sabbati, an tantum instabant paralytico, quia portabat lectum ? Ad hoc est dicendum, quod sine dubio ore persequebantur eum, quia precepit portare lectum ; sed corde magis, quia curabat in die Sabbati ; sed tamen ex invidia nolebant hanc causam persecutionis hic dicere, ne cogerentur etiam confiteri beneficium. Sed Evangelista malitiam eorum detegens aperit corda eorum.

Numérotation du verset Io. 5,moraliter

^marg.| {k} Propterea persequebantur Iudei Iesum, quia hec faciebat in Sabbato Nota invidiam malorum. In hoc enim, quod persequuntur bonos, persequuntur Iesum, secundum illud Lc. 10.c. Qui vos spernit, me spernit. Et Act. 9.a. Saule, Saule, quid me persequeris. ad litteram autem hic Iudei invidebant Christo, nec dolebant tantum de violatione Sabbati, quantum de beneficio egri, quia invidi erant. Unde nota malitiam huius peccati. Invidus enim excecatur de Sole, unde deberet illuminari. Unde Is. 59.b. Impegimus in meridie. Esurit ad cibum, unde deberet saturari. Iob. 6.a. Numquid mugiet bos, cum ante presepe plenum steterit ?

^marg.| Item invidi mali fiunt de bono, moriuntur de sanitate et vita, contristantur de gaudio et letantur de dolore: unde perversi et subversi sunt et sicut dicitur Eccles. 1.d. perversi difficile corriguntur. De istis dicit Chrysostomus Invidi feris sunt deteriores. Fere enim, aut cibo indigentes, aut a nobis prius exacerbate armantur adversus nos ; invidi vero etiam benefactoribus non parcunt. Igitur feris quidem hi deteriores, Demonibus pares, fortassis autem et illis deteriores. Demones enim ad nos homines inexpiabilem habent inimicitiam ; his autem, qui eiusdem generis sunt, id est Demonibus non insidiantur, sicut dicit Dominus Lc. 11.c. Invidi vero neque communione nature verecundantur, neque etiam sibiipsis parcunt ; Prius enim suas ipsorum animas torquent et occidunt. Et nota in hoc peccato crudelitatem, inexcusabilitatem, universitatem, excecationem. Crudelitatem, ut dictum est, quia nemini parcit, nec sibi, nec fratri, nec amico: Hac enim interfecit Cain fratrem: Gn. 4.b. Esau Iacob odivit, Gn. 27.g. Et Ioseph fratres sui occidere voluerunt: Gn. 37.d. Inexcusabilitas autem huius peccati in hoc apparet, quia sicut dicit Chrysostomus per hoc privatur venia hoc peccatum: Nam adulter, quidem habet pro excusatione, quamcumque concupiscentiam dicere, fur inopiam et homicida furorem ; tu vero, qui invides, quam excusationem dices Deo, dic mihi ? Nullam. Nusquam enim aliunde, quam a malitia invides sola. De universitate huius peccati dicit idem Chrysostomus Hec passio fornicatione et adulterio multum est deterior: Nam hec quidem in eo, qui egit, stat ; invidie vero tyrannis Ecclesias integras evertit et orbem terrarum universum lesit. Hec homicidii mater est, hac interfecit fratrem Cain, Esau Iacob odivit, Ioseph fratres et homines universos diabolus occidit. Sap. 2.d. Invidia diaboli mors introivit in orbem terrarum etc. Quartum, quod est in hoc peccato deterius, est excecatio et insensibilitas, quia non reputatur hoc peccatum. Unde Chrysostomus Hoc omnibus est difficilius, quod indifferens estimatur hoc peccatum esse et nimirum aliis est difficilius. Etsi enim miserearis, etsi vigiles, etsi ieiunes, omnibus sordidior factus es invidens fratri. Et hoc manifestum est: Fornicatus est quis apud Corinthios quandoque, 1Corinth. 5. sed incusatus est et cito est emendatus: Invidit Cain Abel, sed non curatus est, sed et Deo incantante et mederi volente, ulterius magis dolebat. Sequitur:

Numérotation du verset Io. 5,17

^marg.| {a} Iesus autem respondit eis Hic incipit secunda pars, ubi Christus disputando convincit eos, quod hoc non tamquam Deo contrarius, sed tamquam unius virtutis cum Patre fecit. Et dividitur hec pars in tres partes. In prima ostendit Christus, quia non hoc facit contrarius Patri, sed tamquam unius virtutis cum eo. In secunda convincit eos, Iudeos, scilicet ex testimonio Ioannis et testimonio operum et testimonio Patris. Et hec incipit, ubi dicitur, si ego testimonium perhibeo de meipso, testimonium meum non est verum In tertia arguit Iudeos de incredulitate et de causa incredulitatis, scilicet vana gloria, ubi dicit: Claritatem ab hominibus non accipio etc. Prima pars dividitur in duas partes. In quarum prima demonstrat unitatem virtutis operantis, in Patre et in seipso secundum formam Dei. In secunda ostendit, sibi esse collatam dignitatem iudicandi, sive potestatem iudiciariam in forma servi. Et hec incipit, ubi dicit: Neque enim pater iudicat quemquam, sed iudicium omne dedit filio Prima pars prime partis dividitur in duas partes. In quarum prima ostendit unitatem operationis ipsius et Patris, propter identitatem essentie. In secunda ostendit distinctionem sui respectu Patris propter proprietatem hypostaseos: ita tamen, quod unitas virtutis operantis maneat, que unitatem essentie concomitatur necessario. Et hec incipit ibi, Respondit itaque Iesus et dixit eis. Amen, amen dico vobis, non potest filius a se facere quicquam etc. Difficilis est hec littera et difficilior continuatio. Et ideo necesse est ponere plures divisiones, ut facilius habeatur sententia. Prima pars igitur ordinatur ad precedens tamquam contradictio et convictio eorum, qui calumniantur factum, quod fecerat. Sed quia ipsi primam occasionem calumniandi sumebant ex sanctificatione Sabbati, que consistit in hoc, quod in ipso cessavit Deus ab operibus sex dierum. Ideo primo in illa parte convincit eos, quod Deus non requievit simpliciter ab opere in septimo die, sed ab opere sex dierum, dicens:

^marg.| {b} Pater meus quem vos Deum vestrum dicitis.

^marg.| {c} Usque modo operatur in n atura, quia sicut dicit Philosophus in libro de causis, cause secunde, quod sunt: et quod cause sunt, habent a causa prima et nisi ipsa esset in eis continendo et movendo ad causationem, nec essent, nec cause essent.

^marg.| {d} Et ego operor id est ex quo ipse operatur, cum sim eiusdem essentie ego cum ipso operor: et quod ego operor et ipse operatur. Et est sensus. Patrem non reprehenditis, qui Solem movendo et partes mundi producit in esse. Ipso enim movente mulieres pariunt in Sabbato, sicut in alio die, segetes crescunt, flumina fluunt et sic de aliis. Quid ergo me accusatis, si et ego operor salutem hominis in die Sabbati ? Sed quare appellat eum Patrem, cum sciret eos ex hoc magis morderi ?

^marg.| Item que sunt illa opera, a quibus requievit in die Sabbati, ut sic videantur etiam illa, a quibus non requievit ?

^marg.| Ad primum dicendum, quod Iudei imponebant ei, quod esset discordans a Deo: et ideo, ut amorem suum ad Deum ostendat et quia omnia facit secundum illius voluntatem, Patrem ponit, sicut et est in rei veritate. Veritas enim doctrine propter nullius scandalum est occultanda, quando urget necessitas, sicut hic: quia calumniam faciebant ei pro bono opere. Ad secundum dicendum, quod sunt quedam opera, que exiguntur ad opus nature, sicut productio materie et ordinatio causarum et quod ipse cause sint et huiusmodi. Et hec sunt opera sex dierum, si quis bene considerat primum capitulum Gn. Et ab his requievit Deus in die Sabbati. Alia sunt opera, que currunt secundum cursum rerum in seculo, sicut dicit Augustinus in 8. super Gn. ad litteram, scilicet que habent produci de materia virtute divina. Et hoc dupliciter, scilicet in natura operante, {315rb} sicut naturalia: vel etiam preter naturam, sicut opera miraculorum: Et ab his non requievit, quia illa non sunt {315vb} Δ opera nova, cum secundum aliquem sui modum iam precesserunt in causis rationabilibus, operibus sex dierum, sicut dicit Augustinus Et nota quod non dicit. Pater operatur per me, ne putarent Iudei ipsum esse minorem Patre ; sed quod attribuit, bene attribuit: et sic nomen Patris tantum preponit, ut ostendat auctoritatem apud Patrem residere. Secundum Hilarium debet exponi et melius, qui dicit, quod Pater operatur a seipso per se, unum retorquens ad privationem originis, quantum ad proprietatem personalem ; alterum ad sufficientiam ipsius virtutis essentialis, sive naturalis ; filius operatur ab alio, scilicet a Patre propter relationem secundum proprietatem originis, qua ad Patrem refertur ; sed per se operatur propter indivisionem virtutis naturalis, que una est in tribus personis. Secundum hoc ergo is sensus est. Me accusatis de opere, in quo virtus ostenditur potentior, quam sit virtus nature sed Pater meus operatur idem opus per se et a se usque modo id est semper, quantum enim est de opere, pure activo, quodlibet opus est eternum, non interruptum, passivum tamen, quod habet admixtum de nihilo, incipit sub illo in tempore et ego operor supp le usque modo id est sine interruptione et eterne ; sed tamen ab illo et sic non sum ei contrarius, sed et per meipsum, ut maneam secundum essentiam indivisus ab ipso. Si igitur ab ipso et unum cum eo existens operor omnia, frustra arguitis esse contrarium et quod eius sancta contemnam: Iudei autem quamvis inviti, tamen virtute sermonis intellexerunt, quod non se filium adoptivum diceret, ut dicebant Arriani quidam, sed naturalem ; et ideo magis accenduntur. Et hoc manifestans Evangelista subiungit.

Numérotation du verset Io. 5,moraliter

^marg.| {a} Iesus autem respondit eis Licet sevirent ; Dominus tamen benigne et pacifice respondit eis. Unde Chrysostomus Non anxie respondet, docens nos, cum ad aliquos loquimur, non sevire, neque clamose loqui. Materia enim ire clamor est. Is. 42.a. Non clamabit, nec accipiet personam, nec audietur vox eius foris. Prv. 10.c. Qui moderatur labia sua, prudentissimus est. Et aque Siloe fluunt cum silentio, ut dicitur Is. 8.b.

^marg.| {b} Pater meus usque modo operatur et ego operor Nota quod Deus omnia operatus est creando. Sir. 18.a. Qui vivit in eternum, creavit omnia simul. Item quotidie creat novas animas. Unde Is. 57.d. Spiritus a facie mea egredietur et flatus ego faciam. Item Is. 42.a. Dans flatum populo, qui est super terram et spiritum calcantibus eam.

^marg.| Item operatur semper ea, que fecit gubernando. Sap. 11.d. Quomodo posset aliquid permanere, nisi tu voluisses, aut quod a te vocatum non esset, conservaretur. Ier. 1.c. Vigilabo ego super gregem meum conservandum, scilicet Sap. 8.a. Attingit a fine usque ad finem fortiter et disponit omnia suaviter. Item operatur omnia sustentando. Hbr. 1.b. Portans omnia verbo virtutis sue. Et Plato. Natura quidem dissolubilia ; mea autem voluntate indissolubilia. Item operatur inveterata et occidua revocando. Unde Sap. 7.d. Et cum sit una, omnia potest et permanens in se omnia innovat. Ps. 103. Emitte Spiritum tuum et creabuntur etc. Item propagando et similia ex similibus procreando. Is. 66.c. Qui aliis generationem tribuo et sterilis ero dicit Dominus. Item operatur iustificando. Rm. g.f. Deus est, qui iustificat, supra 1.a. Illuminat omnem hominem etc. Sapientie 7.d. Per nationes in animas sanctas se transfert.

^marg.| Item operatur redimendo. Ps. 110. Redemptionem misit Dominus populo suo. Item operatur glorificando, sive salvando: Is. 46.b. Ego feci et ego feram: ego portabo et salvabo. Item operatur condemnando. Sed istud non est proprium opus eius: Secundum illud Is. 28.f. Peregrinum est opus eius ab eo. His omnibus modis et aliis, quibus operatur Pater, operatur et Filius. Unde bene dicit, Pater meus usque modo id est semper, operatur et ego operor cum eo. Possumus autem hec verba et sequentia, que in prima expositione exposita sunt proprie de filio Dei naturali, quodammodo quantum ad moralitatem transferre ad filium adoptivum, qui debet operari ad exemplum Dei, ut filius imitatur Patrem et dicere: Pater meus operatur opera misericordie et ego operor similiter. In operibus enim misericordie debemus eum imitari: Unde Lc. 6.f. Estote misericordes, sicut et Pater vester misericors est. Item in caritate. Eph. quinto a. Imitatores Dei estote, sicut filii carissimi: et ambulate in dilectione, sicut Christus dilexit vos. Maxime autem in dilectione inimicorum, que est magna perfectio. Unde Mt. 5.g. Estote perfecti, sicut et pater vester celestis perfectus est. Item in eodem. Diligite inimicos vestros, benefacite his, qui oderunt vos: et orate pro persequentibus et calumniantibus vos, ut sitis filii patris vestri, qui in celis est, qui Solem suum oriri facit super bonos et malos. Item in patientia et tribulationum sustinentia. 1Pt. 2.d. Christus passus est pro nobis, vobis relinquens exemplum, ut sequamini vestigia eius. Iob. vigesimotertio c. Vestigia eius secutus est pes meus: viam eius custodivi, nec declinavi ex ea: In mari enim via eius et semite eius in aquis multis, ut dicit Ps. 76. Unde sequitur:

Numérotation du verset Io. 5,18

^marg.| {a} Propterea ergo magis etc. quam propter violationem Sabbati.

^marg.| {b} Querebant eum Iudei non tamen persequi, ut ante ; sed interficere Et subdit causam.

^marg.| {c} Quia non solum solvebat Sabbatum , sed et Patrem suum dicebat Deum et non adoptive, vel ex gratia ; sicut alii filii Dei dicuntur, sed naturaliter. Et hoc notatur per id quod sequitur.

^marg.| {d} Equalem se faciens Deo alii enim non sunt equales. Sed qua voce colligebant Iudei, quod Christus se equaret Patri ; per hoc, quod dicit Pater meus non poterant, quia hoc nomen, Pater, etsi teneatur personaliter ; tamen Iudei non habent notitiam personarum ; sed Deum Patrem vocant creatione, non proprietate persone: ergo idem erat secundum eorum acceptionem Pater meus et Creator meus ; per hoc autem non equabat se Patri. Solutio: Augustinus in Originali dicit. Non irascebantur, quia Deum diceret Patrem ; sed quia longe alio modo, quam homines et quod commune erat omnium, sibi quasi proprium vindicabat dicens: Pater meus, non Pater vester: et ex eo, quod attribuebat opera equaliter sibi et Patri. Hec est sententia littere vere. Sed quidam volunt, quod non solverit Sabbatum, sed secundum opinionem Iudeorum, quod est contra Chrysostomum, quia dicit, quod verissime solvebat, quia aliter et ipse Christus habebat eis respondere, scilicet ut diceret: decepti estis: non enim solvi Sabbatum ; sed vobis ita videtur: nunc autem nihil tale facit, sed astruit: quia ipse non legem transgrediens operatur in die Sabbati, sed supergrediens tamquam auctor legis unum cum Patre. Contra id vero, quod dicit Evangelista equalem se faciens Deo insurgunt Arriani dicentes: Non dixit Evangelista. Equalis es Deo, sed se faciens equalem. Sed convincuntur ex his, que necesse est eos concedere. Dicit enim Petrus, quod peccatum non fecit, nec inventus est dolus in ore eius. Inveniri non poterat nec maius peccatum in eo, quam illud genus superbie, quod equalem se Deo faceret, cum non esset, si fuit, habetur propositum. Chrysostomus etiam arguit contra eos in hunc modum, vere persequebantur eum Iudei. Item hoc verum est, quod propter hoc solvebat Sabbatum. Item hoc etiam verum est, quod Patrem proprium dicebat Deum, quare et ea, que sunt deinceps, eidem consequentie adherent, scilicet quod vere est equalis Patri. Item hoc patet per antedicta: Non enim {315vb} dixit: Pater meus usque modo operatur ; et ego ministro ; sed et ego operor, in omnibus ostendens parilitatem. Item si Christus non intendisset, quod vere esset equalis Patri, correxisset utique malam eorum suspicionem et ostendisset, quod male intellexissent ; nunc autem nihil tale facit. De minori enim suspicione correxit discipulos: Mt. 16.b. scilicet quod non loqueretur de fermento panum ; sed de fermento doctrine pestilentis ipsorum Phariseorum.

^marg.| Item ipse Evangelista correxisset, si non hoc intendisset, sicut supra 2.d. cum dicit, quod hoc dixit de templo corporis sui. Hec tria ultima inducit Chrysostomus in originali.

^marg.| {316ra} {Δ} {a} Respondit itaque Iesus etc. Hec est secunda pars huius prime partis, in qua intendit Christus destruere hanc ultimam occasionem persecutionis. Unde ostendit, quod ipse diversus in persona a Patre, in unitate virtutis essentialis operatur omnia cum Patre, non tamquam ei contrarius. Et cum hoc patebit, simul probatum erit, quia ipse est naturalis Filius Patris. Dividitur igitur hec pars in tres partes, que se invicem concomitantur et sufficiunt ad probationem propositi. In prima certificatur, quod Filius habet virtutem acceptam a Patre per generationem. In secunda, quod virtus illa licet per generationem participetur a Filio tamen manet indivisa in Patre et Filio propter indivisionem essentie, ubi dicit: Quecumque enim ille fecit etc. In t ertia probatur, quod hec virtus est omnipotentia in Filio, sicut est omnipotentia in Patre, ibi: Pater diligit Filium etc. Hec enim tria et non plura exiguuntur ad probationem equalitatis filii cum Patre. Si enim equalis est, necesse est diversum esse in persona, quia nihil est sibi equale, sicut dicit Boethius in libro de Trinitate: Omne equale equali equale est et simile simili simile et idem ei, cui est idem. Secundum, quod exigitur ad equalitatem, est participatio eiusdem quantitatis, que in natura spirituali ad potestatem refertur, quia sicut dicit Anselmus, quecumque comparantur secundum equale, vel excellens, necesse est, quod comparentur secundum aliquid unum existens in utroque: quia vero equalitatis comparatio est in participatione eiusdem potestatis per omnia: ideo oportebat omnipotentiam etiam probari esse hanc potestatem in Filio, sicut est in Patre: et ideo nec plus, nec minus inducit, quam quod sufficienter convincit propositum. Et sic patet ordo partium et sufficientia. Ordo autem patet ad precedens. Prima enim occasio persecutionis fuit ex Sabbato, secunda est ex equalitate ad Patrem. Et secundum occasionem persequendi ordinantur disputationes contra Iudeos.

Numérotation du verset Io. 5,moraliter

^marg.| {a} Propterea ergo magis querebant eum Iudei interficere, quia non solum solvebat Sabbatum, sed patrem suum dicebat Deum, equalem se faciens Deo Malo s et invidos gravant et vita iustorum et verba. Vita, scilicet dissimilis: Unde dicunt quod solvit Sabbatum. Mali custodiunt Sabbatum in hac vita, quia nil querunt, nisi otiari et festivari: et boni non cessant laborare. Mali enim hanc vitam vocant Sabbatum, quia putant eam datam ad lusum et luxum: Sicut dicitur Sap. 15.c. Estimaverunt lusum vitam nostram et conversationem vite compositam ad lucrum. Ideo dicunt Sapientie 2. Venite et fruamur bonis, que sunt: et utamur creatura tamquam in iuventute celeriter. Et postea sequitur: Quoniam hec est pars nostra et hec est sors nostra. Dissimilis ergo vita Sanctorum eos ad iram et invidiam provocat. Unde Sapientie secundo c. Gravis est nobis etiam ad videndum, quoniam dissimilis est aliis vita illius et immutate sunt vie eius.

^marg.| Item 2Cor. 2.d. Aliis sumus odor mortis in mortem ; aliis autem odor vite in vitam. Secundum est, quod eos offendunt verba bonorum. Unde Sap. 2.c. Circumveniamus iustum, quoniam inutilis est nobis et contrarius operibus nostris: Ecce dissimilis vita. Et sequitur ibi: Et improperat nobis peccata legis et diffamat in nos peccata discipline nostre, promittit se scientiam Dei habere et filium Dei se nominat. Hoc est, quod dicitur: Patrem suum dicebat Deum, equalem se faciens Deo San cti enim pressi tribulatione malorum coguntur se commendare et ad spem eterne hereditatis recurrere. Unde dicunt invicem Sancti eius. 1Io. 3.a. Carissimi, nunc filii Dei sumus, sed nondum apparuit nobis, quid erimus. Scimus autem, quod cum apparuerit, similes ei erimus: quoniam videbimus eum, sicuti est.

Numérotation du verset Io. 5,19

^marg.| Dicit ergo.{b} Amen, amen id est vere, vere. Et confirmationem notat geminatio.

^marg.| {c} Dico vobis, non potest filius a se facere quicquam etc. Hoc exponitur de Filio inquantum Deus et inquantum homo. Primo ergo exponamus breviter de filio, in quantum Deus.

^marg.| {d} Non potest filius a se facere quicquam id est nihil contrarium Patri, vel alienum, sive externum a Patre potest facere, in quo ostenditur equalitas et parilitas et concordia. Unde per hoc ostendit, se non esse contrarium patri, sicut dicebant Iudei, quia non observabat Sabbatum ; sed ostendit, quod immo concors est: quia a se nihil facit, id est nil facit separatum et alienum ab opere Patris.

^marg.| {e} Nisi quod viderit Patrem facientem id est nisi quod certissime scit scientia, que ipse est, patrem secum operantem, quasi dicat: nihil operatur Filius sua sapientia, quod non Pater operetur eadem sapientia: vel nihil potest facere, nisi illa scientia, quam habet a Patre per generationem. Vel aliter exponitur.

^marg.| {d} Non potest filius a se facere quicquam id est nullam habet Filius potestatem, nisi quam accepit a Patre per generationem ; sed a Patre habet posse et facere, a quo habet et esse. Et ita liberi arbitrii dicit auctoritatem, secundum Augustinum et Hilarium.

^marg.| Unde sequitur {e} Nisi quod viderit Patrem facientem id est nihil potest a se, vel per se facere, nisi habeat a Patre, secundum modum loquendi, secundum quem dicitur. Iste puer nihil scit facere, nisi quod videt Magistrum suum facere. Et ita loquitur Dominus condescensive, ut ex humilitate verborum compescat animos Iudeorum, qui scandalizabantur contra eum, quasi se efferret et extolleret. Et licet condescensive loquatur, tamen loquitur vere. Per hoc enim vult significare, quod quicquid est et habet, habet a Patre. Unde in hac serie vult duo ostendere de se, alta et humilia. Alta, cum dicit: Pater meus usque modo operatur et ego operor etc. Humilia, cum dicit, Non potest Filius a se facere quicquam, nisi quod viderit Patrem facientem Alta iterum, cum subdit: Quecumque enim ille fecerit, hec et Filius similiter facit Humilia, cum postea dicitur, Pater enim diligit Filium et omnia demonstrat {316rb} ei etc.

^marg.| Volebat enim, ut sic eum Patri equalem et coomnipotentem et cooperatorem crederent, ut tamen auctoritatem principii in Patre crederent et sic personas distinguerent. Vel alta ad Divinitatem: humilia ad humanitatem possunt referri. Et nota quod in illo verbo precedenti. Non potest filius a se facere quicquam, nisi quod viderit Patrem facientem tria dicuntur, que secundum hereticos videntur derogare dignitati et potestati Filii.

^marg.| Primum est, quod dicit, Non potest Secundum, quod dicit, A se Tertium, quod dicit, Nisi quod viderit In his tribus insistit Chrysostomus ostendens, quod hoc verbum Non potest non est verbum imbecillitatis, sed virtutis, sicut etiam de Patre dicitur Hbr. 6.d. Ut per duas res immobiles, quibus impossibile est mentiri Deum, fortissimum solatium habeamus, qui confugimus ad tenendam propositam spem etc. Item 2Tim. 2.c. Negare seipsum non potest. Hoc enim impossibile, non est ostensivum imbecillitatis, sed virtutis et virtutis ineffabilis, sicut cum dicimus: Impossibile est Deum peccare, non imbecillitatem accusamus, sed virtutem testamur. Ita et hic, cum dicit, Non potest Filius etc. id est impossibile est et incontingibile facere contrarium Patri. Et hoc ostenditur per sequentia: Quecumque enim ille fecerit: hec et Filius similiter facit id est concorditer et equaliter ex eadem potestate. Unde per hoc patet, sicut dicit Chrysostomus error hereticorum, qui male intelligunt id quod dicit a se quas i Filius sua potestate non operetur, vel libertate. Quod enim libere et potestative operetur, patet per hoc, quod alibi dicit infra 10.d. Potestatem habeo ponere animam meam et potestatem habeo iterum sumere eam.

^marg.| Item Phil. 2.a. Semetipsum exinanivit etc. Est ergo sensus.

^marg.| {d} Non potest a se facere id est nihil contrarium Patri, vel separatum potest facere, ut non privetur potestas, vel libertas faciendi in Filio ; sed contrarietas, vel separatio, secundum Chrysostomus Sed secundum Hilarium et Augustinum privatur principii auctoritas. Quia autem sequitur.

^marg.| {e} Nisi quod viderit Patrem facientem sens us est. Nisi ea scientia, quam habet a Patre: quia si intelligitur verbum sicut sonat, absurdissimum est, ut dicit Chrysostomus Non enim dixit, quoniam que videt Patrem facientem, facit ; sed nisi viderit Patrem facientem, non facit, omni coextendens tempori hunc sermonem: et ita semper oportet eum discere, quod absurdum est: quia quis ita miser est et infelix, ut dicat Filium secundum unamquamque diem discere, que oporteat facere ? Qualiter enim esset illud verum. Tu autem idem ipse es et anni tui non deficient: Et qualiter illud. Omnia per ipsum facta sunt ? Quecumque enim ille fecerit quasi dicat: bene dico, quod nihil a se, id est nihil separatim, vel contrarie facit, sed potius quecumque ille id est Pater fecerit, hec Filius similiter facit id est ex eadem mente et potestate et virtute. Unde adhuc notatur indissimilitudo et parilitas. Si enim Pater a se, id est sua potestate operatur: ergo et Filius: et e converso ; aliter non similiter operarentur.

^marg.| {d} Non potest Filius a se facere quicquam. Hec prepositio a secundum Hilarium. notat distinctionem originis. Et est sensus: Filius non habet potestatem a se, sed a Patre, sed tamen apponit verbum facere, propter audientes. Secundum enim nostrum comprehendere nobis innotescit potentia per actum ipsius et essentia per potentiam: quia actus sunt prius potentiis secundum rationem. Declarat ergo, quia Filius non agit a se et sic per consequens nec potentiam habet a se et inde ulterius, nec essentiam habet a se, que est radix potentie. Nec tamen hoc dico, quia hec tria differant in Deo, prout omnia ibi sunt, immo fides mea est, quod unum sunt ; sed tamen differunt in ratione intelligentie. Et hec diversitas necessaria est apprehensioni intellectus materialis, quia nihil in tanta simplicitate accipit. Quia vero determinavit, quod quicquid habet per generationem accepit a Patre, consequenter determinat modum huius acceptionis, scilicet quia { 316vb } Δ Pater est principium et Auctor omnium horum, que sunt Patris et Filii. Et hoc est, quod dicitur a plerisque, quod penes Patrem est principii auctoritas.

^marg.| Unde subdit: Nisi quod viderit Patrem facientem Hic caute ambulandum est in via veritatis inter duos errores, qui vix declarari possunt. Unum precavet Chrysostomus dicens: Christus non dicit istud, ideo quod ipse semper nova discat, que nescivit ante hoc ; sed condescendens Iudeis dicit. Alius error non minor isto est, quod dicitur, quod nullam veritatem habet filius ; sed tantum propter furorem Iudeorum mitigandum dictum sit, quod dicitur hic. Iterum cavendum est, ne aliquis putet, quod loquar querens diversitatem rei, sed tantum secundum rationem volo procedere, distinguendo videre, quod hic dicit audire, quod infra ponit. Dico ergo, quod sicut dicit Anselmus in libro de processione Spiritus sancti, quod essentia Patris est in Filio per generationem Filii a Patre: essentia autem secundum diversitatem attributorum accipit diversitatem rationum intelligendi, secundum intellectum nostrum. Sed quia nos essentiam secundum se non apprehendimus, sed secundum quod accipit rationem substantie in persona: ideo oportet etiam dicere et magis proprie, quoad nos, quod substantia est illud, quod propter diversitatem effectuum cadit sub ratione diversorum attributorum.

^marg.| Item quia substantia in persona, prout consideratur, ut agens, induit rationem potentie, ideo necesse est, intellectum nostrum querere diversitatem potentie secundum rationem penes diversitatem effectuum et diversitatem attributorum ipsius substantie penes diversitatem potentie comparate ad actus diversos, ut potentia operans in nobis donum sapientie sit intellectus divinus in prima Sapientia, que fons est nostre sapientie formatus et donum pietatis sit potentia voluntatis in bonitate primo formata, nec dico diversificans formam a potentia secundum rem, sed secundum rationem. Sicut etiam dicit DAMASCENUS. quod quedam nominant substantiam, ut est, quedam assequentia substantiam, ut sapientia, bonitas et huiusmodi. Substantia ergo pro ut est affluens donum sapientie proprium attributum habet, sapientia pro ut est affluens pietatem nominatur bonitas. Substantiam autem quoad omnia attributa trahit Filius a Patre, quia quicquid habet persona procedens, accipit ab ea, a qua procedit. Sed quia duo sunt iterum sensus disciplinabiles, sicut dicit Philosophus, scilicet visus et auditus: constat, quod uterque istorum, quorum diversitatem notat, minus pertinet ad hoc attributum, quod est sapientia. Sed distinguendum, quod sapientia pro ut est in nobis, habetur per inventionem et per doctrinam. Visus ergo magis deservit potentie inventive ipsius sapientie, ut liceat loqui ; auditus autem magis ei potentie, que per doctrinam perficitur: et ideo etiam aliquid citius docetur per vocem, quam per Scripturam, licet idem scribatur, quod dicitur. Dicendum ergo, quod substantia secundum hoc attributum, quod est sapientia, duo habet, secundum quod est in Filio. Primum est, quod ipsa est sibi sufficiens nullo indigens ad sciendum et quoad hoc est visio: quoad hoc autem, quod est in Filio ab alio, scilicet a Patre, est quasi extrinsecus adveniens ; et sic sapientia est auditio. Sed sive sic, sive sic consideretur sapientia: semper auctoritas remanet in Patre, secundum quod comparatur ad aliquid operandum in creatura. Et ideo substantia secundum quod est in Patre, agens est quasi exemplar secundum rationem intelligentie, iuxta quod eadem substantia et eundem effectum operatur Filius. Et quoad hoc loquitur hic dicens: Nisi quod viderit Patrem facientem Infr a autem loquitur, secundum quod refertur Filius ad Patrem in accipiendo sapientiam operantem per modum cuiusdam auditus, non prout substantia patris operans auctoritate, quasi dirigit eandem substantiam in filio operantem. Hec autem non asserendo, sed tamen rationem intelligentie sumptam ex intentionibus vocabulorum sequens dico. Fides enim mea est, nullam esse in substantia diversitatem. Est ergo sensus. Non potest Filius a se facere quicquam, nisi quod viderit Patrem facientem id est v ane arguitis me de contrarietate ad Patrem et inequalitate: quia nullam habeo potentiam, nisi quam ab illo accepi per generationem et que illius est. Nec hac ipsa potentia operor, nisi secundum quod auctoritas sua eterne operando, quasi exemplariter generando me ostendit mihi. Sed cum fides Catholica non admittat ibi aliquam diversitatem inter substantiam operantem exemplariter: et illam, que {316vb} eadem est et operatur idem opus sub auctoritate, quasi cuiusdam exemplaris, quare Christus posuit verba, ad que videtur sequi diversitas et non potius probavit simplicitatem ? Ad quod dicendum, quod licet substantia non sit indivisibilis ; tamen effectus operati sunt multi: et cum ipsa non cadat in intellectum audientium, nisi per effectum ; ideo necesse fuit, quod secundum diversitatem effectuum diversitatem poneret attributorum in substantia: quia aliter non intelligeretur ab illis, qui nihil nisi materialiter intelligere possunt, ut dicit Augustinus super Genesim. Et Dionysius in libro de celesti Hierarchia.

^marg.| Sequitur. {a} Quecumque enim ille fecerit etc. Secunda pars. Dixit, qualiter per generationem accepit potentiam operandi et modum accipiendi, secundum quod poterat comprehendi ab audientibus, determinavit: nunc ostendit, quod indivisa manet virtus in utroque, licet in Filio sit ab alio ; in Patre non ab alio, dicens. Quecumque enim quasi dicat: nihil facit, nisi quod illum viderit facere.

^marg.| {b} Enim quia.

^marg.| {a} Quecumque ille facit id est omne opus, quod agit Pater.

^marg.| {c} Hec eadem numero.

^marg.| {d} Et Filius diversus in persona.

^marg.| {e} Similiter facit id est ex eadem potentia, sive virtute in numero, si tamen numerum habet aliquem: sed dubitatur, quia hoc convenit etiam duobus, qui non eadem potentia in numero operantur. Possum enim dicere, si ego sum equalis virtutis tecum, quod quecumque tu poteris et ego possum. Igitur ex sententia ista non habetur, nisi quod Pater et Filius sint eiusdem virtutis in specie, non in numero. Ad hoc dicendum, quod impossibile est, quod si aliqua duo sint diverse virtutis, quicquid faciat, unus idem in numero possit facere reliquus, sed verificatur pro actibus similibus in specie, ut sit sensus: Ego possum loqui et tu loqui, ego currere et tu currere, sed impossibile est, quod locutio mea, sit eadem locutioni tue, nisi fuerit potentia eadem et organa voces formantia. Unde proprie intellecta hec propositio Quecumque enim ille fecerit etc. null is diversis personis convenit, nisi illis tantum, in quibus manet identitas virtutis et essentie, id est divinis. Sed adhuc intelligendum est, quod similiter facere dicitur, quando est convenientia in modo agendi, sicut eque potenter et sapienter. Dicit ergo Similiter facit quia dixerat, quod suam potentiam acceperat per generationem, ita quod auctoritas respectu omnium attributorum remansit penes Patrem. Quia igitur aliquis ex hoc posset credere, quod non eque potenter et sapienter operatur Filius, ut Pater dicit Similiter facit ut h anc destruat perniciosam suspicionem. Sed quia adhuc restat ad probationem equalitatis, sicut supra ostendimus, ut ostendatur hec potentia esse omnipotentia in Filio, sicut omnipotentia in Patre, infert id probans per hoc, quod sequitur.

Numérotation du verset Io. 5,moraliter

^marg.| Sequitur. {a} Respondit itaque Iesus et dixit eis: Amen, amen, dico vobis: non potest Filius a se facere quicquam, nisi quod viderit Patrem facientem. Ita et nos nihil debemus facere proprium, nec auctoritate nostra ; sed ad exemplar, quod nobis in monte ostensum est id est in Christo, vel in eius Scriptura, infra 13.b. Exemplum dedi vobis, ut quemadmodum feci et vos faciatis.

^marg.| {a} Quecumque enim ille fecerit, hec et filius similiter facit Ita et nos precepta Patris nostri filialiter impleamus, sicut et ipse Patri in omnibus obedivit, infra 14.b. Si diligitis me, mandata mea servate.

Numérotation du verset Io. 5,20

^marg.| {f} Pater enim diligit filium Dile ctio enim filii a Patre causa est, quare communicat ei omnem suam potentiam. Unde sequitur.

^marg.| {g} Et omnia demonstrat etc. sicu t prius dictum est, auctoritas est in Patre respectu omnis operis. {317a} Δ Item omne opus divinum regulatur Sapientia essentiali, cuius etiam auctoritas est in Patre. Demonstrare igitur opera Filio, nihil aliud est quam Filium agere eadem opera et eadem sapientia cum Patre: ita tamen, quod principii auctoritas sit in Patre, ratione cuius principii Patri convenit quasi primo loco per modum exemplaris, non ab alio traducti, demonstrare facienda, sicut patuit supra. Sed quia quantum est ex parte operis operati, operatio Trinitatis non tota est simul, nec ab eterno: ideo supponens ; quod quedam ex illa parte demonstravit in preterito, sicut curationem paralytici. Infert etiam de futuro dicens.

^marg.| {a} Et maiora opera his que vidistis.

^marg.| {b} Demonstrabit ei modo supra dicto. Et subiungit rationem. non causam finalem.

^marg.| {c} Ut vos miremini et per admirationem credatis mihi. Tamen aliter legit <Glossa> interlinearis dicens.

^marg.| {c} Ut vos qui non creditis et sicut videtur vobis inconveniens.

^marg.| {d} Miremini quia tunc miramur, cum aliquid inconveniens accidisse videmus. Secundum autem quod admiratio est stupor de magno phantasmate, vel apprehensio: sic admiratio est fidelium et infidelium et ordinatur ad facilius credendum ipsi operanti. Hoc autem quod dixi: quod subdit rationem, non causam finalem: ideo dico, quia quod est eternum, nullam causam habet temporalem, vel in tempore, quamvis rationem aliquando possit habere in tempore, secundum quod exponitur ista, quod Deus elegit Iacob propter merita. Ratio autem illa finis est, qui terminus dicitur, non causa finalis. Vel sic legatur et melius, ut distinguamus, quod opus quodammodo est in agente tamquam in causa: et actio ipsa, inquantum est ex parte agentis, eterna est, nec habet aliquam causam in tempore. Sub illa autem actione activa pure et eterna est actio passiva, que se tenet ex parte operis et incipit in tempore: et hec potest habere causam in tempore. Quia igitur dicitur Maiora demonstrabit ei opera etc. dividatur, ut maiora et hoc, quod dicit, ut vos miremini referatur ad actionem operis passivi et incipientis in tempore: demonstratio vero, secundum quod abstrahitur ab omni tempore, referatur ad actionem pure activam et eternam ; secundum vero quod contrahitur ad tempus futurum, etiam ipsa teneat se ex parte actionis passive incipientis et sub tempore currentis. Et continue determinat illud opus, quod est maius, dicens.

Numérotation du verset Io. 5,moraliter

^marg.| {f} Pater enim diligit filium quem licet diligeret, pro nobis flagellavit, ut dicitur Is. 53.b. Disciplina pacis nostre super eum. Unde exemplo eius debemus libenter sustinere flagella. Hbr. 12.b. Quem diligit Dominus, castigat: flagellat autem omnem filium, quem recipit. Chrysostomus Si omnem filium flagellat: ergo qui non flagellatur, non est filius. Eccles. 30.a. Qui diligit filium, assiduat illi flagella. Item Glossa super <ad> Hebreos. dicit. Flagellat omnem filium, etiam unicum, qui sine omni peccato fuit. Si ergo aliquis exceptus est a passione flagellorum, exceptus est a numero filiorum, Unicus ille de Patris substantia natus, equalis Patri in forma Dei, verbum, quo facta sunt omnia, non habebat, unde flagellaretur: ad hoc autem carne indutus est, ut sine flagello non esset. Qui ergo filium flagellat unicum sine peccato, relinquet adoptivum, qui est cum peccato ? Unicus sine peccato non tamen sine flagello, exemplum dedit nobis patiendi.

^marg.| {g} Et omnia demonstrat ei, que ipse facit Loqu itur secundum illum modum, secundum quem dicitur, quod Magister docet Discipulum, que ipse debet facere. Et habetur simile Is. 50.b. Erigit mane, mane erigit mihi aurem, ut audiam, quasi Magister Dominus Deus aperuit mihi aurem ; ego autem non contradico. Per quod vult significare, quod ex voluntate Patris patiebatur et predicabat in mundo.

^marg.| {a} Et maiora his demonstrabit ei opera prec ipiens, ut patiatur in patibulo. Vel secundum litteralem sensum expone, ut prius, Omnia demonstrat ei, que ipse facit id est ab eo habet, quod sanat et facit curationes corporales et maiora his id est quam sint curationes corporales, quas vidistis.

^marg.| {b} Demonstrabit ei opera scilicet animarum resuscitationem, vel corporum, vel potestatem iudicandi. Ita.

^marg.| {c} Ut vos miremini id est possitis mirari. Vel mirati sunt post Resurrectionem, ad litteram de tanta potestate miraculorum, que fiebant in nomine eius. Vel mirabuntur in iudicio de gloria Christi et exultatione Iustorum, ut dicitur Sap. 5.a. Sequitur.

Numérotation du verset Io. 5,21

^marg.| {e} Sicut enim Pater suscitat mortuos id est vitam primo mortuis influit.

^marg.| {f} Et vivificat id est suscitatos in vita continet. Vita enim est continuus actus anime in corpus, sicut dicit Philosophus.

^marg.| {g} Sic et filius id est ex eadem potentia et equali sapientia, sicut supra expositum est, similiter quos vult, vivificat Mirabiliter concludit omnipotentiam. Ad omnipotentiam enim exigebatur, ut omnia posset et libere, non coacte, posset. Cum ergo dixit, quod omnia demonstrat ei pater, habuit, quod omnia posset ; nunc vero quia quos vult, vivificat habet, quod hec potentia sequitur voluntatem et per consequens libertatem, quia liberrima potentiarum et que non potest aliquo cogi, est voluntas. Et loquitur secundum quosdam Sanctos de suscitatione Lazari, sicut videtur dicere Chrysostomus Sed quia per sequentem litteram videtur debere legi de generali resurrectione: ideo intelligendum, quod loquitur de suscitatione Lazari, prout est figura quedam, vel typus universalis resurrectionis. Sed quare non dicit: Ita et Filius, quos vult, suscitat et vivificat, sicut utrumque premiserat de Patre ? Solutio: Sicut de filio dicit, Quos vult, vivificat et supplendum est similiter de Patre, ita de filio supplendum est suscitat quod dicitur de Patre.

^marg.| Vel aliter, ut sic exponatur. {e} Sicut enim Pater suscitat mortuos omnes bonos et malos.

^marg.| {f} Et vivificat ad gloriam bonos tantum.

^marg.| {g} Sic et filius, quos vult, vivificat et resuscitat, supple. Quedam lectura iacet in Glossa que distinguit de resurrectione animarum et resurrectione corporum: que non videtur mihi pertinere ad litteralem sensum ; sed magis tangit mysterium et ideo huic supersedeo.

Numérotation du verset Io. 5,moraliter

^marg.| {e} Sicut enim Pater suscitat mortuos et vivificat: sic et Filius etc. Nota in summa quod duo dicit hic de Filio : quod resuscitat et quod iudicat. Resuscitat in presenti iustificando per gratiam. Secundum illud Rm. 3.d. Iustificati gratis per gratiam ipsius per redemptionem, que est in Christo Iesu, quem proposuit Deus propitiatorem per fidem in sanguine ipsius.

^marg.| Item Rm. 8.f. Quos vocavit, hos et iustificavit. Et hec est resurrectio prima, de qua Apc. 20.b. Beatus, qui habet partem in resurrectione prima. infra 11.c. Ego sum resurrectio et vita. Item iudicabit in futuro, omnibus secundum merita tribuendo. Unde sequitur:

Numérotation du verset Io. 5,22

^marg.| {h} Neque enim Pater etc. Sequitur pars illa, ubi loquitur de collata sibi potestate iudiciaria in forma servi. Et hec pars habet quatuor particulas. In prima determinat sibi collatam esse potestatem iudicandi et finem huius collationis. In secunda docet, qualiter sententia illa durissima a se promulganda in iudicio vitari potest modo, ubi dicit: Amen, amen dico vobis, quia qui verbum meum audit {317rb} etc.

^marg.| In tertia ostendit modum, qualiter possibile est, quod habeat potestatem iudicandi omnem carnem simul, licet non videatur defluxa in mortem, scilicet quia habet potestatem suscitando vocare eos ad iudicium, ubi dicit: Amen, amen dico vobis, quia venit hora et nunc est etc. In q uarta et ultima determinat dispositiones iudicii illius secundum ordinem et animam Patris et iustitiam cause. Hec tria enim ad rectum iudicium exiguntur, ut patebit infra. Et hec incipit, ubi dicit: Non possum ego a meipso facere quicquam etc. Ad p otestatem enim iudiciariam rectissimam non exiguntur nisi quatuor, scilicet ut iudicans potestatem habeat et ut iudicantibus lex detur secundum quam habent iudicare: et ut ipsi iudicandi possibiles sint ad iudicium: et ultimum ut ordo iudiciarius observetur in executione iudicii. Nec plura, nec pauciora exiguntur. Et secundum horum sufficientiam est sufficientia in partibus huius patris, que est de potestate iudiciaria, primum in prima, secundum in secunda, tertium in tertia, quartum in quarta determinatur. Et qualis est ordo in his, que ad iudicium exiguntur, talis est ordo in partibus littere huius. Ad ea, que prius dicta sunt, ordinatur hoc modo: Dixerat, qualiter demonstrando Pater omnia, contulerat sibi omnipotentiam: et hoc secundum quod erat in forma Dei. Sed quia ipse formam servi accepit, ut esset caput Ecclesie, immo totius humane nature: consequebatur, ut secundum hanc formam haberet aliquam potestatem. Quia igitur ipse secundum hanc formam fuit nobis mediator et dans formam vivendi: competebat, ut etiam ipse inter observantes legem et viam ostensam diiudicaret: et ideo huius potestatem etiam accepit a Patre. Aliter etiam est manifestum, quia Iudex eiusdem debet esse nature cum eo, qui iudicari habet, ut ex seipso causam possit agnoscere et statuta iudicandorum: et ideo iterum patet, quare Filius Dei homo ens iudicat. Sed nec intendo dicere, quod Christus, inquantum purus homo, iudicandi habeat potestatem, nisi illam, quam dicunt in ministerio. Et de hac nec ipse Christus hic loquitur, licet quidam hoc dicant: Nec ego volo loqui ; sed de iudicio auctoritatis respectu creature ; quod nihil prohibet Christum habere a Patre: sicut nihil prohibet ipsum esse principium de principio et auctorem de auctore. Qui autem vult rationem huius intelligere, videat, quid dicit Augustinus infra 8. super Gn. ad litteram, ubi loquitur de motu universali per providentiam, qualiter, scilicet ipsa providentia quedam movet in natura, quedam in voluntate rationalis nature, quedam etiam seipsa. Ex his argui potest sic: Constat, quod ea, que sunt bonorum morum et fidei per voluntatem humanam, gubernantur a providentia divina: quia illa non sunt nisi voluntariorum, licet voluntas non sit efficax in illa per se sine gratia. Cum igitur ista sint deposita et ordinata in mundo isto secundum statum prelationis et subiectionis, ut conservetur ordo vivendi: satis liquide apparet, quod ille, qui summus mundi Prelatus est, horum habebit exquirere rationem. Sicut enim Prelatus ad Prelatum, sic officium ad officium. Unde cum {317va} Δ ipse sit superior Prelatus, tamquam Prelatus Prelatorum et Prelatorum, scilicet Apostolorum et successorum eorum est ordinem hunc dispensare, Christi erit secundum ordinem hunc exquirere rationem. Et sicut nec formam vivendi dedit, inquantum purus homo, nec redemit: ita nec inquantum purus homo iudicabit, nisi forte illo iudicio, de quo dixi. Sed de hoc nihil hic intendo ; sed tamen non intendo excludere Patrem et Spiritum sanctum ab hac potestate iudicii: quod enim per appropriationem Filio convenit, Patri non tollitur, nec Spiritui sancto. Ratio autem appropriationis patet ex rationibus inductis et ex quibusdam, que infra dicentur. Iam veniendum est ad litteram, quia patet ordo et divisio et sufficientia partium et sententia. Dicit ergo.

^marg.| {b} Neque enim Pater etc. Sic continua, quasi dicat: non est mirum, quod dixi, quod Filius suscitat mortuos.

^marg.| {a} Enim id est quia neque Pater iudicat etc. Vel sic, Bene dixi, quod maiora demonstrabit ei, ut vos miremini, quia iudicium ei dabit. Et hoc est Neque enim Pater etc. Chrysostomus, non habet enim sed sic habet. Pater meus non iudicat quemquam. Et respondet ei, quod supra dixerat: Filius non potest a se quicquam facere, quasi dicat: superius dixi: Filium nihil posse sine Patre: hic dico Patrem nihil posse sine Filio, quia Pater non iudicat quemquam per se, scilicet fine Filio, vel contrarie iudicio Filii.

^marg.| {c} Sed iudicium omne dedit Filio id est genuit eum Iudicem secum. Et hoc dico.

Numérotation du verset Io. 5,moraliter

^marg.| {c} Iudicium omne dedit filio etc. Iere mie 29.f. Ego sum Iudex et testis, dicit Dominus. Ecclesiastic. ultim. d. Cuncta adducet Deus in iudicium pro omni errato, sive bonum, sive malum. Chrysostomus Multo nobis opus est studio in omnibus, o Dilecti. Etenim rationem dabimus et verborum et rerum. Omnes enim ait Apostolus, representari oportet ante tribunal Christi, ut referat unusquisque propria prout gessit, sive bonum, sive malum, 2Cor. 5.b. Hoc igitur iudicium excogitemus semper: et ita per omne tempus poterimus esse in virtute. Sic enim qui expellit ab anima diem illum, sicut equus sciendens frenum, qui fertur ad precipitia. Unde Ps. 9. Contaminate sunt vie illius in omni tempore. Et causam ponit. Auferentur iudicia tua a facie eius. Qui autem habet timorem, semper sobrie incedet. Unde Ecclesiastic. 7.d. Recordare ultima tua: et in eternum non peccabis. Hieronymus: Sive comedo, sive bibo, sive quid aliud ago, semper videtur auribus meis insonare vox illa terribilis: Surgite mortui, venite ad iudicium Salvatoris. Ibi iudicabitur non secundum allegata, sed secundum merita. Nullus enim poterit ibi allegare, vel dilationes petere. Is. 11.a. Non secundum visionem oculorum iudicabit etc. Bernardus. Venient, venient ad tribunal Iudicis, ubi plus valebunt pia corda, quam astuta verba. Sequitur.

Numérotation du verset Io. 5,23

^marg.| {d} Ut omnes honorificent etc. id est eundem honorem et cultum exhibeant, ut equalis potentie, substantie, sapientie et eiusdem voluntatis credant. Et notatur per sicut distinctio personalis contra Sabellium, sicut dicit Chrysostomus Qui enim Filium Patrem dicit, non Filium sicut Patrem honorificavit, sed totum confudit.

^marg.| {f} Qui non honorificat Filium sicut Patrem, supple.

^marg.| {g} Non honorificat Patrem id est dehonorat eum et Filium. Si duobus Regibus existentibus, unus convicium patitur, simul et alius convicium patitur et maxime si qui convicium patitur, filius fuerit. Nam convicium etiam patitur in armigero contumeliam passo, sed non similiter tamen, ut in filio ; sed utrobique per medium dehonoratur ; sed hic non per medium, immo contemptus filii est directe sine medio contemptus Patris, quibus idem numero cultus et honor est exhibendus.

^marg.| {h} Qui misit illum id est genuit eum aptum missioni. Vel Misit in carnem. Nec per hoc intelligas motionem, vel mutabilitatem in Filio Dei, sed novam assumptionem carnis. Unde hoc grossiori vocabulo utitur duplici ratione secundum Chrysostomus Prima, ut ostendat, quod ab alio est Filius, contra Sabellium, qui totum confundit. Secundo, ut ostendat, quod non sit Deo contrarius, ut estimabant Iudei, qui dicebant. Hic non est a Deo, hic non venit a Deo. Secundum Glossa sic exponitur.

^marg.| {f} Qui non honorificat Filium id est qui non credit equalem Patri.

^marg.| {g} Non honorificat Patrem id est dehonorat, quia eum de impotentia, vel de invidia notat.

^marg.| {b} Neque enim Pater iudicat quasi dicat: ita dixi, quod sicut Pater suscitat: ita et Filius, quos vult, vivificat: et in hoc comparo me Patri secundum equalitatem omnipotentie: quia quod ipse agit et ego ago. Sed sunt quedam, que mihi sic dedit, quod aliquo modo ea agam, quo ipse non agit, ne minorem me eo putetis.

^marg.| {a} Enim quia .

^marg.| {b} Neque Pater iudicat quemquam id est aliquem hominem proferendo sententiam.

^marg.| {c} Sed iudicium omne id est omnis hominis iudicium et omnem rationem iudicii dedit filio Chrysostomus dicit, quod dedit ponitur pro genuit. Unde dedit ei iudicium, id est genuit eum Iudicem. Sed intelligendum est, quod sicut dicit Augustinus super: Dixit Deus: Fiat lux: Gn. 1.a. Et in primo libro super Gn. id est verbum genuit, in quo erat, ut fieret. In verbo enim omnia fecit: et ipsum verbum est operativum, {6. 317d} sicut dicit DAMASCENUS. Ita intelligendum est hoc, quod Pater genuit Filium, qui secundum generationem eternam, quia ab alio est, habet rationem ad missionem in carnem et per consequens ad omnia, que filium incarnatum consequuntur, sicut quod sit redemptor, quod sit Iudex. Unde dico, quod quantum ad hunc modum, eterna generatione dedit ei iudicium, licet filius incarnatus sit Iudex. Finem autem, qui non proprie potest appellari causa finalis, sicut supra patuit, determinat consequenter, cum dicit: Ut omnes honorificent filium Nota diligenter definitionem honoris, que ponitur a Philosopho in Ethica. Honor est exhibitio reverentie in testimonium virtutis. Reverentia autem est resilitio a Maiestate eius, cui exhibetur in parvitatem exhibentis. Reverentia igitur exhibetur tribus personis equaliter, sicut una est Maiestas et honor universaliter ; sed tamen filio Iudici appropriate ; quia filii virtus circa nos fuit magis manifesta: ipse enim alligavit fortem et vasa eius diripuit: et ipse torcular calcavit solus, sicut dicitur in Is.. Et ideo virtus eius magis habet testificari a nobis, quia nobis amplius est exhibita. Quia vero Iudex est, ubi par Maiestas nobis ostenditur et equalis Maiestati Patris, licet visus sit infirmus et iudicatus in carne: ideo convenit ei par honor, quantum ad exhibitionem reverentie cum Patre. Quantum autem ad illam partem definitionis, in testimonium virtutis, inquantum a nobis fit hoc testimonium, amplius convenit filio et magis appropriate. Et quod non loquatur, nisi quoad primam partem definitionis, patet ex sequentibus, cum dicit.

^marg.| {e} Sicut honorificant Patrem id est equalem Maiestatem filii et Patris profitentur ex admiratione celsitudinis et subiectione sui, utrique equaliter. Hec enim {318ra} Δ duo habet reverentia, ut scilicet ex resilitione in suam parvitatem profiteatur magnitudinem Maiestatis. Sed quare dicit, quod ad hunc finem dedit ei iudicium facere ? Nonne idem honor ei deberetur, si tantum esset Redemptor et non Iudex ? Respondeo, quod non: quia sicut dictum est, duo sunt in honore et primum respicit professionem Maiestatis ; redemptio autem non directe est opus respiciens potestatem ; sed vel sapientiam, vel bonitatem. Cum igitur potentia Patris nobis innotuerit in Creatione, cum mundialem machinam de nihilo eduxit: et ratione huius sibi reverentia debeatur et honor, ad hoc ut filio exhiberetur, non dico, deberetur, equalis honor, quantum ad hanc partem honoris et necesse fuit, ut confiteretur ei opus, vel potestas operis, que esset declarativa ipsius Maiestatis filii et hec est potestas iudiciaria. Et ideo ratione huius dicit Ut omnes honorificent Filium id est metu et reverentia Maiestatem profiteantur Sicut honorificant Patrem Sicu t notat equalitatem Maiestatis professe in utroque, scilicet in Patre et Filio. Et consequenter determinat connexionem huius honoris, dicens Qui non honorificat filium inqu antum est missus ordinare mundum secundum formam, que requiretur in iudicio Non honorificat Patrem, qui misit illum quia missus et mittens unius sunt voluntatis et operis et in misso mittens ipse contemnitur. Et Chrysostomus, dat exemplum de duobus Regibus, quorum unus sit filius, alter pater: ubi non potest contemni filius, quin contemnatur et pater. Sed contra. Ad discretionem apprehensorum intellectu sequitur discretio motuum in affectu: sed Pater poterat discerni a Filio ab ipsis Iudeis: ergo poterat discrete honorari etiam filio non honorato: ergo videtur non bene procedere contra eos. Ad hoc est responsio: quia Pater non potest discerni a Filio, nisi secundum id quod ad alterum est, id est secundum relationem, que est proprietas personalis: et in omnibus aliis pater est in filio et e converso. Unde cum ipse loquatur Iudeis de se, inquantum per actus miraculorum eis innotuit et doctrine excellentiam et hec ambo ad substantiam referantur, patet, quod unus est contemptus utriusque et par honor. Sed quia ipse supra 3.b. dixit, quod Pater in isto adventu non misit eum iudicare mundum, sed salvare: ideo competenter ante illum adventum, quando veniet iudicare mundum, docet effugere iudicii illius severitatem, dicens.

Numérotation du verset Io. 5,moraliter

^marg.| {d} Ut omnes honorificent Filium, sicut honorificant Patrem Fili us Salvator est, ut diximus, quia resuscitat per gratiam et Iudex est. Que duo notantur Hbr. 1.b. Purgationem peccatorum faciens, ecce primum: sedet ad dexteram Maiestatis eius in excelsis, tamquam Iudex vivorum et mortuorum, ecce secundum. Quia ergo Salvator est, debemus eum honorare per gratiarum actionem: quia Iudex, per reverentiam et timorem. De primo dicitur Col. 3.c. Omne quodcumque facitis in verbo, aut in opere, omnia in nomine Domini nostri Iesu Christi gratias agentes Deo Patri per ipsum.

^marg.| Item 1Tim. 1.d. Regi seculorum immortali et invisibili soli Deo honor et gloria. Is. 42.b. Gloriam meam alteri non dabo. De secundo, scilicet de reverentia et timore dicitur Is. 8.c. Dominum Deum exercituum, ipsum timete et ipse timor vester.

^marg.| {f} Qui non honorificat filium, non honorificat etc. quia* honor unus debetur utrique. Et nota, ille dehonorat eum, qui a proprio hospitio eum eiicit, id est a corde suo, 1Cor. 3.c. Nescitis, quia templum Dei estis et Spiritus Dei habitat in vobis ? Si quis autem templum Dei violaverit, disperdet illum Deus. Templum enim Dei sanctum est, quod estis vos.

^marg.| Item 1Cor. 6.c. An nescitis, quoniam corpora vestra membra sunt Christi: Tollens ergo membra Christi faciam membra meretricis ? Talis ipsum mutilat et ita eum dehonorat, non solum expellendo ab hospitio, sed etiam mutilando. Item pedibus conculcando, id est affectionibus vilipendendo. Secundum illud Hbr. 10.e. Irritam quis faciens legem Moysi sine ulla miseratione moritur, quanto putatis deteriora mereri supplicia, qui Filium Dei conculcaverit etc.

^marg.| Item dehonorat Dominum, qui eum a proprio dominio et feudo proscribit, supra 1.a. In propria venit et sui eum non receperunt. Gal. 3.a. O insensati Galate, quis vos fascinavit non obedire veritati ? Ante quorum oculos Christus Iesus proscriptus est et in vobis crucifixus. Duplex ius habet Christus in nobis, hereditarium et emptitium, 1Cor. 6.d. Empti estis pretio magno. Augustinus. Tanti emit, ut solus possideat. Sequitur.

Numérotation du verset Io. 5,24

^marg.| {a} Amen, amen dico vobis Propter imbecillitatem audientium, utitur verbo confirmationis et etiam geminat, ut facilius suscipiant.

^marg.| {b} Quia qui verbum meum audit Necesse est enim fidem esse ex auditu verbi Christi, sicut dicit Apostolus Rm. 10.d. Audire enim est prima preparatio ad fidem: secundum quod fides habet adiuvari et adminiculari per quedam preparamenta: Unde consequenter subdit.

^marg.| {d} Et credit fide , que virtus dicitur, scilicet que formata est. De hac enim loquitur, quia ad hanc invitat verbum Christi ; non ad illam, que etiam Demonibus est communis. Iac. 2.d. Demones credunt et contremiscunt. Credit, dico, hac fide.

^marg.| {e} Et qui misit me in l egatione, qua missus sum ab eo, hoc est, qui suscipit ea, que ego dico in nomine Patris mei, scilicet me esse verum filium Dei et venisse pro salute mundi etc. que predico.

^marg.| {f} Habet vitam eternam Magn am dat remunerationem, ut sic facilius trahantur. Vitam autem proprie secundum indeficientiam eternitatis trahimus a filio, sicut dicit Augustinus infra 9. super Gn. Sapientia enim Dei Patris Iesus Christus Filius Dei, figuratus est per lignum vite: Gn. 2.b. quod Ade in primo statu contulisset vite perpetuitatem, nisi fuisset transgressus preceptum. Nec tamen consistit istius retributio in adeptione premii ; sed etiam in declinatione duplicis mali, pene, scilicet quia.

^marg.| {g} Et in iudicium non venit Terr ibile enim erit videre Iudicem in forma servi: et ideo dicent montibus: Cadite super nos: Apc. 6.d. Mal. 3.a. Quis stabit ad videndum eum ? Et multo terribilius erit venire ad iudicium disceptationis cum eo. Sed nonne quidam salvandi iudicabuntur ? Respondet {6. 318b} Beatus Bernardus. ex hoc textu sumens occasionem dicti sui, quod iudicium illud non est vocale, sed mentale. Unde bene concedit, quod Sancti quidam, qui in vita imperfectorum Deo placuerunt, non iudicabunt ; sed nec proprie loquendo iudicabuntur, nisi appelletur iudicium, salus secundum rationes equitatis mente expressas: Salvabuntur enim dictante eis conscientia rationem salutis eorum, que exprimitur in sex operibus misericordie: Mt. 25.c. Aliter potest dici, nisi prima solutio esset ita antiqua, scilicet quod fides formata, secundum quod vita eius perpenditur in operibus, gradus habet et in quibusdam vivit in operibus preceptorum tantum, hi iudicabuntur et salvabuntur: in quibusdam in operibus preceptorum et consiliorum, hi salvabuntur et non iudicabuntur et etiam hoc secundum maius et minus, secundum quod diversificantur consilia. Dicendum ergo, quod qui credit secundum virtutem fidei viventis in opere vel preceptorum, vel consiliorum, effugit iudicium, quia si perfecte vivit, perfecte effugiet ; si imperfecte vivit, imperfecte effugiet. Et hec est ratio illius divisionis, que consuevit poni, quod quidam salvantur et iudicant: quidam salvantur et iudicantur etc. Secundi mali evasio notatur per id quod sequitur.

^marg.| {h} Sed transit a morte in vitam Per hoc enim innuitur, quod qui non credit, transit a morte in mortem. Et hoc vel a morte pene, que est in sententia condemnationis, in mortem gehenne: vel a morte mortalitatis huius in mortem condemnationis et gehenne. Sed qui credit, transit a morte ; quia non proprie moritur, qui obdormit in spe resurrectionis gloriose ; sed transfertur, sicut dicit Chrysostomus a mortalitate animalitatis huius.

^marg.| {i} In vitam inde ficientem, que influitur animabus ab ipsa contemplatione affectiva Sapientie divine et per animas ipsis corporibus post resurrectionem.

^marg.| {318va} {Δ} {a} Amen, amen dico vobis ] Determinata forma, secundum quam quidam iudicabuntur et quidam iudicium effugient, determinat modum qualiter ex parte iudicandorum possibile est, quod ipse sit Iudex omnis carnis, scilicet quod omnes resurgent et astabunt tribunalibus eius. Et habet hec pars tres partes. In prima ostendit rationem mortuorum. In secunda ostendit sufficientiam sui ad suscitationem mortuorum et ad continendum ipsos suscitatos in vita, ut possint digna recipere pro meritis: ubi dicit. Sicut enim Pater habet vitam etc. Sed quia dixerat habere vitam per se et sic esse fontem vite: quia aliquis poterat dicere, quod non erat verum, cum esset mortalis: ideo ad hoc respondet in tertia parte dicens, Nolite mirari hoc etc. Non enim plura exigebantur ad possibilitatem iudicii ex parte iudicandorum mortalium, quam quod illi possibiles sint ad vitam et ipse sit potens dare vitam, quam per se habere non poterant. Et quia in forma humana iudicabit, necesse fuit, ut in hac forma a mortalitate reliquorum se exciperet. Et secundum hoc accipitur sufficientia partium et ordo. Primo enim est possibilitas recipiendi vitam, secundo possibilitas dandi, tertio removere errorem, qui posset esse de natura dantis vitam. Dicit ergo, Amen, amen dico vobis Gemi nat, ut certiorem faciat sermonem.

Numérotation du verset Io. 5,moraliter

^marg.| {a} Amen, amen dico vobis quia qui verbum meum inte rius inspiratum, vel exterius predicatum.

^marg.| {c} Audit aure utraque.

^marg.| {d} Et credit per auditum.

^marg.| {e} Et qui misit me quia fides ex auditu: Rm. 10.d.

^marg.| {f} Habet vitam eternam id est habet Deum in se per gratiam, qui est vita eterna. Vel Habet causam vite eterne, id est gratiam. Et habetur simile infra 12.g. Mandatum eius vita eterna est, id est observatio mandati est causa meritoria vite eterne. Secundum illud: Si vis ad vitam ingredi, serva mandata. Vel Habet vitam eternam per spem. Rm. 8.e. Spe salvi facti sumus. Vel id est certitudinem promissionis: Simile Mt. 5.a. Beati pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum celorum. Non dicit, erit, sed est. Eo nota quod verbum Dei auditum et creditum fide operante per dilectionem, dat vitam eternam: quia medicina est, non solum que sanat a morbo, sed a morte. Unde Ps. 118. Eloquium tuum vivificabit me. Item Ps. 106. Misit verbum suum et sanavit eos et eripuit eos de interioribus eorum. Item Sap. 16.b. Non herba, neque malagma sanavit eos ; sed tuus, Domine, sermo, qui sanat omnia. Ideo bonum est audire sermones et predicationes.

^marg.| {g} Et in iudicium non venit quia talis se diiudicat per verbum, quod audit: et ideo non iudicatur a Deo, 1Cor. 11.g. Si nosmetipsos diiudicaremus etc.

^marg.| {h} Sed transit a morte in vitam id est a culpa in gratiam. Hoc est bonum Phase. Hec mutatio dextere Excelsi. Iste est transitus Domini.

Numérotation du verset Io. 5,25

^marg.| {b} Quia venit hora Communiter hora sumitur pro ultima parte temporis, secundum quod totum dividitur in octo etates. Iam enim est septima, que currit cum octava. Et magis restringit, cum subdit: Et nunc est Primum debet referri ad resurrectionem generalem, secundum ad suscitationem demonstrantem ipsam resurrectionem generalem, sicut dicit Dn. id est ad resurrectionem Lazari in figura generalis.

^marg.| {d} Quando mortui audient vocem Filii Dei Chrysostomus Sicut in Resurrectione, ita et nunc erit, ait. Etenim et tunc vocem audientes precipientem suscitabimur. In iussione enim et buccina ait Dei, mortui in Christo suscitabuntur, 1Th. 4.d. De ista voce et buccina sufficiat hoc tantum dicere, quod vox Filii Dei nihil aliud est, quam virtus cause prime, quo annuit causis secundis et intelligentiis, que sunt motrices causarum secundarum ; et quo annuit causis particularibus, ut sistant cursum naturalem et currant ad innovationem eius, quod generando produxerant et ad innovationem sui in principiis, licet non in omnibus principiatis. Et hoc est, quod dicitur Iob. 14.c. Antequam atteratur celum, non resurget. Et est sententia Beati Gregorii ibidem in Glossa. Sed quia vox illa est vox virtutis, habebit efficaciam suscitandi mortuos. Et ideo sequitur.

^marg.| {f} Et qui audierint, vivent Lice t Glossa aliquantulum videantur aliter exponere, tamen videtur mihi, quod respiciunt magis mysterium, quam litteram. Unde dico, quod vita hic communiter sumitur pro vita omnium resurgentium sive in penam, sive in gloriam: quia aliter non video, qualiter ordinetur ad hoc, quod per illud probetur, quod Christus sit Iudex vivorum et mortuorum. Sed quia non tantum exigitur, ut mortui surgant ; sed etiam ut ipse, cuius voce suscitantur, sit talis, ut possit suscitare et in esse continere, subdit.

Numérotation du verset Io. 5,moraliter

^marg.| {a} Amen, amen dico vobis, quia venit hora gratie.

^marg.| {c} Et nunc est non post aliam vitam. Tunc enim non licebit operari, ut dicitur Infra 9.a. Et Ecclesiast. 9.c. Nec opus, non ratio, nec scientia est apud inferos.

^marg.| {d} Quando mortui in peccatis.

^marg.| {e} Audient vocem filii Dei credendo.

^marg.| {f} Et qui audierint obediendo.

^marg.| {g} Vivent et n unc et in futuro. Ps. 67. Dabit voci sue vocem virtutis. Ps. Dominus dabit verbum evangelizantibus virtute multa. Sed nota quod hodie pauci sunt filii Dei: quia ad eorum vocem multi mortui resurgerent. Pauci sunt Elisei: omnes sunt Giezite et ideo in mortuo non est vox, neque sensus, sicut legitur 4Rg. 4.e. Non est vox confessionis, neque sensus contritionis et doloris. Giezita est ille, qui in predicatione aliquid proprium querit, vel laudem vel favorem, vel munus aliud: qui non sincere predicat, sed adulterat verbum Dei. Non est, qui incumbat super puerum mortuum per sollicitudinem, neque qui conformet se ei et incurvet se per condescensionem et compassionem, neque qui calefaciat per beneficiorum largitionem: nullus vult dare, sed dari: pascere, sed pasci.

Numérotation du verset Io. 5,26

^marg.| {h} Sicut enim Pater habet vitam in semetipso Vita ad essentiam refertur. In semetipso autem habere vitam, est, quod a nulla alia essentia habeat vitam et quod ipsa sua essentia sit vita tantum differens ratione ab essentia. Et quod ita debeat exponi, probatur ex ordine vitalium rerum. Vita enim, sicut dicit Philosophus, communiter inventa est in animalibus et plantis. Sed constat, quod in utrisque est per participationem, ita, scilicet quod non vivit organum ipsorum a seipso, sed ab anima: quod autem dat vitam, necesse est, quod habeat vitam: et sic anima habet vitam et Angelus similiter. Sed in hoc differt ab Angelo: quia anima communicat vitam corpori: Angelus autem non. Sed nec Angeli substantia, nec anime est sua vita. Cum igitur in altiori natura inveniatur adhuc vita, scilicet in Deo, digniori modo est ibi, ut scilicet seipso vivat et a seipso: et quod ipsa substantia divina sit sua vita: Sequitur.

^marg.| {i} Sic dedit et Filio vitam habere in semetipso Hoc ipsum sic equalitatem notat. Hoc autem, quod dicit dedit notat eum per generationem vitam hanc accepisse. {6. 318d} Quoad substantiam autem in semetipso habet, id est non ab alia substantia et quod ipse est sua vita: nec inducit ulterius, relinquens nobis ex hoc arguere, quia ipse sit fons omnis vite sufficiens omne vivum in vita continere per hanc dignitatem, que per se nota est cuilibet: quia si aliquid habet aliquid essentialiter omnibus modis, non per participationem, ipsum est principium illius in omnibus habentibus illud et sufficiens ipsum in esse continere, non dubito, quod nullus unquam de hac dubitavit, qui rationem habet et ex hac apertissime concluditur resurrectio, sicut patet per antedicta, quod et Christus subiiciens conclusionem immediate sequentem ponit propositum dicens.

Numérotation du verset Io. 5,moraliter

^marg.| {h} Sicut enim Pater habet vitam in semetipso: sic dedit et filio vitam habere in semetipso et potestatem dedit ei iudicium facere etc. Ecce iterum dicit illa duo, que supra dixerat de filio, quod vivificat et iudicat. Is. 42.a. Dedi Spiritum meum super eum: iudicium Gentibus proferet. Idem eodem. In veritate educet iudicium.

Numérotation du verset Io. 5,27

^marg.| {k} Et potestatem dedit ei iudicium facere quasi dicat: ex quo sic sufficientem ad vivificandum Pater genuit filium et iterum habitum est, quod ipsi mortui possunt vitam recipere, cum forma sit eis posita, secundum quam habent iudicari, constat, quod ipse filius habet potestatem iudicandi. Secundum Latinorum Sanctos aliter punctatur littera, sed non ita bene, ut puto, ut totum, scilicet legatur sub uno puncto usque illuc Quia filius hominis est Sic Et potestatem dedit ei iudicium facere, quia filius hominis est Et secundum eos legendum, ut nihil mutetur de hoc, quod diximus. Et quasi rationem, quare Pater iudicium dedit filio, ostendit, cum dicit. Quia filius hominis est Et quidam glossant quia in hac forma iudicatus est et satis congruit. Et etiam sicut dicit Glossa quia in hac forma Iudex videbitur a iudicandis. Species enim Divinitatis solis mundis corde promittitur: Mt. 5.a. Secundum Chrysostomum sic est legendum et punctandum, ut in prima lectura dictum est: Et post incipit versus ibi:

^marg.| {l} Quia filius hominis est, nolite mirari hoc quasi dicat: licet dixerim, quod habet filius hominis vitam in semetipso, non vobis videatur hoc incredibile, ideo quia videtis esse hominem de homine natum et sic mortalem, quia non secundum eandem naturam ista Filio conveniunt. Non vos hoc, inquam, perturbet.

Numérotation du verset Io. 5,28

^marg.| {n} Quia venit hora <Glossa> interlinearis. In fine seculi.

^marg.| {o} In qua omnes qui in monumentis sunt qui formati fuerunt anima rationabili.

^marg.| {p} Audient vocem filii Dei Hic dicit filii Dei: quia virtutem suscitandi habet a natura divina, licet in utraque Δ natura {6. 319a} {Δ} natura existens resuscitet.

^marg.| {a} Et procedent de monumentis cum corporibus suis.

^marg.| {b} Qui bona fecerunt fina liter, secundum formam a me staturam.

Numérotation du verset Io. 5,moraliter

^marg.| {m} Nolite mirari hoc, quia venit hora, in qua omnes, qui in monumentis sunt etc. De v oce ista habetur in Ps. 67. Dabit voci sue vocem virtutis. Et dicit Glossa Virtutem resuscitandi corpora, 1Cor. 15.g. In momento, in ictu oculi in novissima turba. Et 1Th. 4.d. Ipse Dominus in iussu et in voce Archangeli et in tuba Dei descendet de celo.

Numérotation du verset Io. 5,29

^marg.| {c} In resurrectionem vite quia illi a morte, qua detinebantur merito primi peccati, vitam, quam in Adam amiserant, in Filio Dei recuperaverunt, a cuius meritis valorem accepit et hoc ipsum, quod boni fecerunt.

^marg.| {d} Qui vero mala egerunt finaliter.

^marg.| {e} In resurrectionem iudicii Ecce quod iudicium pro damnatione posuit etiam supra, sicut et hic. Hic incidit duplex dubium. Unum, quare tantum insistit ad probandum resurrectionem ? Aliud quare hoc fecit potius post miraculum de sanatione paralytici, quam post aliud aliquod ? Ad primum satis bene respondet Chrysostomus dicens, in 39. homilia. Continue vertit iudicium et vitam et resurrectionem: quoniam hec maxime omnium sunt, que inducere possunt et inflexibilem auditorem: qui enim persuasus est, quoniam et resurget et huic dabit noxas eorum, que deliquit et si nihil aliud vidit, signum hoc suscipiens curret omnino mitem constituens sibi iudicem. Ad aliud dicendum, quod paralysis maiorem convenientiam habet cum altero terminorum resurrectionis, quam alia infirmitas: terminus enim resurrectionis unus est, cineres ipsi ; paralysis autem est infirmitas faciens distare partes compaginis et sic accedit ad dissolutionem omnimodam: et ideo cura eius, que est per conglutinationem partium distantium, typus est quidam expressus resurrectionis, quando ipsi cineres dispersi conglutinabuntur: et sic patet probabilis ratio quesiti.

Numérotation du verset Io. 5,29
moraliter

^marg.| {a} Et procedent etc. resurrectionem iudicii Ecce iterum loquitur de resurrectione et bonorum et malorum remuneratione. Dn. 12.a. Qui dormiunt in pulvere terre, evigilabunt, alii in vitam eternam, alii in opprobrium etc. Hedi enim ad penam ; agni ad gloriam resurgent. Iob. 28.a. {319rb} lapidem caliginis et umbram mortis dividet torrens a populo peregrinante: quia torrens divini iudicii separabit malos a bonis, qui hic sunt peregrini et hospites super terram, Mt. 15.g. Tunc separabunt malos de medio iustorum. Hoc significatum est Ios. 3.d. quando aque superius ascenderunt et inferiores descenderunt in mare mortuum. Mt. 24.d. Duo erunt in lecto, in agro, in mola: unus assumetur et alter relinquetur: quia de quolibet statu hominum erunt aliqui salvi et aliqui damnati, continentium, coniugatorum et prelatorum. De resurrectione autem mortuorum habetur hic expresse. Et Mt. 22.c. ubi Dominus disputat contra Saduceos.

^marg.| Item Lc. 3.a. Videbit omnis caro Salutare Dei. Et sumitur de Is. 40.b.

^marg.| Item 1Cor. 16. per totum. Et Thessalonicen. 4.d. Et Rm. 8.b. Qui suscitat Iesum a mortuis, vivificabit et mortalia corpora vestra.

^marg.| Item Iob. 14.b. Lignum habet spem etc. Et 29.d. Scio, quod Redemptor mens vivit etc.

^marg.| Item Ez. 37.c. Item Ps. 103. Emitte Spiritum tuum et creabuntur etc. Ioel. 3.c. Consurgant et ascendant Gentes in vallem Iosaphat, quia ibi sedebo, ut iudicem omnes Gentes in circuitu.

^marg.| Item Is. 26.d. Vivent mortui tui etc.

^marg.| Item Soph. 3.b. Exspecta me in die resurrectionis mee in futurum etc.

^marg.| Item 2Mcc. 7.b. Rex mundi defunctos nos pro suis legibus in eterne vite resurrectione suscitabit.

^marg.| Item in eodem 12.g. Iudas facta collatione, duodecim millia drachmas argenti misit Hierosolymam offerri etc.

Numérotation du verset Io. 5,30

^marg.| {f} Nunc possum etc. Sequ itur pars ultima secundum hunc modum divisionis, in qua ipse determinat dispositiones rectitudinis iudicii, quod exercebit in die iudicii. Et consistit hec rectitudo in tribus.

^marg.| Primum est, quod habeat potestatem iudicandi, scilicet quod sit ordinatus Iudex a Patre: et hoc primo determinat.

^marg.| Secundum est, quod ipse procedat secundum iustitiam cause: Et hoc determinat, cum dicit: et iudicium meum iustum est.

^marg.| Tertium est, quod iudicium suum concordet iudicio illius, qui sibi dedit, ut esset Iudex: Et hoc determinat ibi, quia etc. voluntatem meam. In primo conservatur ordo iudicii, quia Filius est iudex a Patre iudice. In secundo iustitia, que est executio Iudicis. In tertio satisfit animo iudicis, penes quem residet prima iudicii auctoritas. Et ex his patet ordo et divisio et sufficientia patrium. Dicit ergo, non possum etc. Sic continua secundum Chrysostomum. Quia Prophete omnes iudicium Deo patri attribuerunt ; et ipse hoc dixerat, quia Pater non iudicat quemquam: ideo erant turbati Iudei. Et ut hoc mitiget, dicit, non possum ego, filius hominis, vel etiam Filius Dei.

^marg.| {g} A meipso facere quicquam id est quicquid possum et facere et iudicare, ab ipso possum et ab eo per generationem accepi. Et ideo licet mihi hoc attribuam ; tamen ipsum ab eisdem non removeo: quia: ipse in me facit omnia hec et ego sine Patre nihil possum a meipso. Greci habent: Non possum ego ipse facere quicquam. Et quasi discretive legitur, ut sit sensus. Ego ipse ita quod non Pater, non passum facere quid ; sed omnia illi concordantia non contraria facio.

^marg.| Prima lectura verior est, ut puto. Et statim subdit modum, qualiter a patre iudicat dicens. Sed.

^marg.| {h} Sicut audio a pa tre, iudico: Audire est sapientiam iudicii ab aliquo accipere, sicut supra satis rationabiliter ostensum est. Tamen <Glossa> interlinearis dicit, audio, unitatem substantie, id est scio, quia non est aliud audire, quam scire, vel esse. Hoc quidem est verum secundum rem ; sed aliud est secundum rationem sumptam ex diversitate attributorum, ut supra patuit.

^marg.| {i} Et ex q uo vero iudicio, sicut audio.

^marg.| {k} Iudicium meum iustum est quia et secundum opera iudicandorum procedo et secundum sapientiam equissimi iudicis, quam a patre audivi, id est per generationem {319va} {Δ} Et adhuc melius patet.

^marg.| {a} Quia non quero voluntatem meam

^marg.| Discretive legatur, meam, id est ita non quero meam, quod non queram Patris voluntatem, id est non habeo illi voluntatem contrariam.

^marg.| {b} Sed quer o facere voluntatem eius, qui misit me Patris. Sua enim una est cum voluntate mea: nec discordare possumus in iudicio.

Numérotation du verset Io. 5,moraliter

^marg.| In predicto verbo notatur, quod si qui essent veri filii Dei per imitationem et filialem dilectionem, vocem eorum audirent etiam illi, qui sunt in monumentis, id est profundi peccatorum, qui iam sunt sepulti in consuetudine peccati. Potens est enim Deus de lapidibus, id est de obstinatis peccatoribus suscitare filios Abrahe, ut dicitur Mt. 3.c. Multi autem sunt tales sepulti cum Lazaro et iam quatriduani effecti et fetentes, quos Dominus suscitaret ; sed non est hodie Maria et Martha, que clament ad Deum cum lacrimis pro morte fratris. Non est, qui fleat cum Ieremia, qui dicit Ier. 9.a. Quis dabit capiti meo aquam et oculis meis fontem lacrimarum: et plorabo die, ac nocte interfectos filie populi mei ? Et in eodem 14.c. Deducant oculi mei lacrimam per noctem et diem et non taceant: quoniam contritione magna contrita est filia populi mei, plaga pessima vehementer: Si egressus fuero ad agros, ecce occisi gladio: si introiero civitatem, ecce attenuati fame: pro talibus est plorandum et orandum, ut reviviscant, quia ad vocem Angeli, vel filii Dei fit resurrectio mortuorum, id est ad orationem, vel predicationem iusti fit aliquando iustificatio peccatorum. Unde Ez. 37.c. Vaticinare, fili hominis, predicando, scilicet vaticinare ad Spiritum, id est orando, scilicet voca Spiritum sanctum, sive gratiam Spiritus sancti et dices ad Spiritum: Hec dicit Dominus Deus: A quatuor ventis veni, Spiritus et insuffla super interfectos istos et revivisCt. Mundus iste est quasi campus plenus ossibus mortuorum, id est duritia peccatorum, qui sunt aridi, sine gratia Dei et sine carnibus sancte affectionis et benignitatis et sine nervis concordie et caritatis et sine cute honeste conversationis. Pro talibus ossibus vaticinandum ad Spiritum, id est orandum ad Deum, si quis esset verus Propheta, ut a quatuor ventis Spiritus veniret, id est gratia Spiritus sancti: Que provenit, ad ortum habet quodammodo ex quadruplici consideratione: nativitatis, ecce oriens: et mortis, ecce occidens: prosperitatis, ecce auster: et adversitatis, ecce aquilo. Sequitur:

^marg.| {f} Non possum ego a meipso facere quicquam Hoc est contra presumptuosos, qui omnia a se ipso, id est proprio consilio et nutu volunt facere. Ecclesiastici 32.d^e Fili, sine consilio nihil facias et post factum non penitebis. Sed.

^e Sir. 32.

^marg.| {h} Sicut audio, iudico. Hoc est contra precipites in iudiciis et sententiis dandis. 1Tim. 5.d. Sine preiudicio nihil facias. Iob. 29.c. Causam quam nesciebam diligentissime investigabam.

^marg.| {i} Et iudicium meum iustum est Hoc est contra illos, qui munere, vel amore corrumpuntur et corrumpunt iudicia. Is. 1.f. Principes tui infideles socii furum, omnes diligunt munera, sequuntur retributiones, pupillo non iudicant et causa vidue non ingreditur ad eos.

^marg.| {a} Quia non quero voluntatem meam, sed voluntatem eius, qui misit me Hoc est contra inobedientes et homines proprie voluntatis. Et dicit Bernardus. quod sola propria voluntas ardet in inferno: tolle eam et iam non est infernus. Mt. 26.d. Verumtamen non sicut ego volo, sed sicut tu vis. Is. 46.d. Vocans ab oriente avem et de terra longinqua virum voluntatis mee, id est qui omnem voluntatem meam faciet.

Numérotation du verset Io. 5,31

^marg.| {c} Si ego etc. Sequitur pars illa, aliis facto de Christo. Et secundum numerum testimoniorum est divisio partis huius. Et primo agit de testimonio Ioannis. Secundo de testimonio operum, quod maius est, ubi dicit: Ego autem habeo testimonium maius Ioanne. Tertio de testimonio Patris, quod iterum maius est, quam illa duo, ubi dicit: Et qui me misit, Pater ipse testimonium perhibuit de me. Quarto de testimonio Scripture Moysi et prophetarum, quod licet non fuerit maius simpliciter, quam testimonium Patris, fuit tamen maius quoad Iudeos, quia plus innitebantur Scripturis illorum, quam voci Patris. Et incipit, ibi: Scrutamini Scripturas etc. Ex his etiam patet ordo partium inter se: Ordinantur enim ordine rhetorico, qui fortius testimonium et magis convincens adversarium, semper versus finem allegationis collocant, ut arctius memorie infigatur. Ad precedens sic reducitur. Dixerat excelsa et magna de seipso: Iudei vero audientes, sicut dicit Chrysostomus iam mente conceperant, quod volebant ei obiicere, sed quod alibi dicunt: Tu de teipso testimonium perhibes, testimonium tuum non est verum. Hanc igitur obiectionem preveniens tamquam verus Deus, qui corda intuetur, dicit.

^marg.| {c} Si ego testimonium perhibeo de meipso, testimonium meum non est verum supp le, sicut vos iniqui cogitatis: quia etsi ferrem testimonium de meipso, adhuc verum esset, licet non secundum vestram malam suspicionem. Et quod ita legendum sit, patet, quia dicit infra 8.b. Si ego testimonium perhibeo de meipso, testimonium meum verum est: Ibi enim attendit veritatem rei ; hic autem suspicionem audientium Iudeorum. Sed quia Ioannes fuit in admiratione apud eos, ideo eius testimonium inducit.

Numérotation du verset Io. 5,moraliter

^marg.| {c} Si ego testimonium perhibeo de meipso etc. Hoc est contra gloriosos et arrogantes, qui se iactant et commendant. Prv. 18.c. Iustus prius accusator est sui, non commendator. 2Cor. 10.d. Non enim qui seipsum commendat, ille probatus est ; sed quem Deus commendat. Prv. 28.d. Qui se iactat et dilatat, iurgia concitat.

Numérotation du verset Io. 5,32

^marg.| {d} Alius est, qui testimonium perhibet de me scil icet Ioannes. Sed tamen Glossa legunt hoc de testimonio Patris, sed non puto, quoad litteram bene, licet posset aptari testimonio Patris.

^marg.| {e} Et scio, quia verum est testimonium eius, quod perhibet de me ] : et ideo etiam ego cum veritate de me possum dicere, que ille testificans vobis respondit. Et ut magis convincat eos, ostendit, qualiter ipsum Ioannem dignum fide reputabant dicens.

^marg.| {6. 319 va} {c} Si ego testimonium etc.Ita in multis locis sibi ipsi testatus est, ut supra 4.d. dicit Samaritane: Ego sum, qui loquor tecum. Et ceco dicit. Infra 9.g. Qui loquitur, tecum ipse est. Et Iudeos increpans dicit. infra 10.g. Vos dicitis, quia blasphemo, quia dixi Filius Dei sum. Et aliis locis similiter testatur sibi, quid est igitur, quod dicit: Testimonium meum non est verum ? ubi inveniemus veritatem, quoniam ipsa veritas dicit: testimonium meum non est verum ? Contrarium dicit Infra 8.b. Etsi ego testor de me, testimonium meum verum est.
Solutio: Sicut dicit Chrysostomus, ad intelligentiam Scripture opus est non immorari nudis verbis, sed considerare intentionem dicentis et habitum audientium, sive mentem auditoris et tempora et loca, alioquin multa sequuntur inconvenientia. Ideo enim heretici errant. Videamus igitur hic, ad quid hec dicta, quia magna de se dixerat Christus, debebant Iudei subinferre: Si tu testaris de te ipso, testimonium tuum non est verum. {6.319vb} Propter hoc preassumens dixit, quasi dicat: hoc cogitatis et dicere mihi proponitis, quod non est credendum mihi, quia testor de meipso. Unde sensus est: Testimonium meum non est verum vobis, sive secundum suscipionem vestram. ⁴

⁴ sententia inclusa Ed1703

^marg.| Secundum Glossam aliter solvitur. Si ego, homo solus testimonium perhibeo de meipso id est gloriam appetam purus homo. Testimonium meum non est verum, quia omnis homo mendax, id est omnino homo, id est purus homo, quasi dicat: ego non habeo veritatem ab homine, sed a Deitate. ⁵

⁵ sententia inclusa Ed1703

^marg.| Sed secundum Chrysostomus ut diximus, loquitur secundum suspicionem Iudeorum: Non est verum vobis, scilicet in hoc, primum dissolvit eorum altercationem, dicendo, scilicet quod erant dicturi: et in ostendendo, quoniam novit eorum ineffabilia mentis. Et in hoc ostendit primo virtutem sue Deitatis, quia secreta cordis eorum intelligit: Deinde alias demonstrationes subdit manifestas, tres indicens testes eorum, que dixerat, scilicet opera, que ab ipso facta sunt, Patris testimonium et Ioannis predicationem. Et primo ponit minorem, scilicet eam, que Ioannis, dicens: Alius est, qui testimonium perhibet de me scilicet Ioannes. ⁶

⁶ sententia inclusa Ed1703

Numérotation du verset Io. 5,moraliter

^marg.| {d} Alius est, qui testimonium perhibet de me: et scio, quia verum est testimonium eius, quod perhibet de me Hoc est, quod dicitur Prv. 27.a. laudet te alienus et non os tuum: extraneus et non labia tua.

Numérotation du verset Io. 5,33

^marg.| {6.319vb} CHRYSOSTOMUS {f} Vos misistis quasi dicat: non utique misissetis, si non dignum fide opinaremini et adhuc maius est, quod miserunt ad eum non de Christo, sed de se interrogantes ; quem autem in his, que sunt pro seipso, dignum fide reputaverunt, multo magis in his, que pro alio. Homines enim non ita credunt his, que de seipsis dicunt, ut his, que de aliis dicunt. ⁷

⁷ sententia inclusa Ed1703

^marg.| {f} Vos misistis ad Ioannem sicut habitum est supra 1.b. nullo vos cogente et constat, cum quereretis ab eo, dignum fide habebatis, vel stulte misistis. ⁸

⁸ sententia inclusa Ed1703

^marg.| {g} Et testimonium perhibuit veritati licet satis institerunt nuntii vestri, ut eum a veritate deflecterent. Et cum deberet addere: igitur debebatis ei credere, non infert hoc, sed ostendit, quod ipse non pro Christo testabatur, sed pro ipsis Iudeis, ut sic magis credant ei. Et ideo subdit. ⁹

⁹ sententia inclusa Ed1703

Numérotation du verset Io. 5,moraliter

^marg.| {f} Vos misistis ad Ioannem et testimonium, perhibuit veritati ; ego autem non ab homine testimonium accipio Hic instruimur, etsi laudemur ab aliis ; tamen propter nos hoc non affectemus. Unde bene dicit: Non ab homine testimonium accipio, quia omnis homo mendax ; Deus autem verax, cuius testimonium et laudem debemus nobis querere.

^marg.| Chrysostomus Si laudes amamus, eas, que a Deo sunt, queramus. Nam que quidem ab hominibus laus est, simul et apparuit et periit. 1Mcc. 2.g. Gloria hominis stercus et vermis est, hodie extollitur et cras non invenietur: quia conversus est in terram suam et cogitatio eius periit.

^marg.| Item Chrysostomus Si videri et laudari a turbis amas, attrahe plebem Angelorum et fias terribilis demonibus et humanarum laudum nullam habebis curam ; sed omnia clara huius mundi ita conculcabis, ut gurgitem et lutum: et videbis tunc manifeste, quoniam nihil ita animam deformat, sicut gloriam amare: Non enim est possibile, qui hanc amat, vitam vivere crucifixam.

^marg.| {i} Sed hec dico de mea commendatione.

^marg.| {k} Ut vos salvi sitis Nota quod per textum in hoc loco instruimur, quando et cur commendare nosipsos, vel commendari velle et testimonium habere possumus. Primum est, quod laudem, vel testimonium non queramus nisi a bonis et de veritate et sine placentia vana, vel corrupta affectione et pro utilitate aliorum, ut alii salvi fiant.

^marg.| De primo dicit Sen. Tantum sit tibi laudari a turpibus quantum ob turpia. Prv. 1.b. si te lactaverint peccatores, ne acquiescas eis. Ecclesiastic. 28.d. Sepi aures tuas spinis et noli audire linguam nequam.

^marg.| De secundo scilicet quod nisi de vero debemus velle laudari, dicitur. 2Cor. 12.b. Veritatem dicam ; porro autem, ne quis me existimet supra id quod videt in me, aut audit ex me. De tertio dicitur. 1Corinth. a.4. Mihi pro minimo est, ut a vobis iudicet, aut ab humano die. Item. Gal. 1.b. An quero hominibus placere ? Si adhuc hominibus placerem, Christi servus non essem. De quarto dicitur 2Cor. 12.d. factus sum insipiens, vos me coegistis. Et postea dicitur, omnia autem, carissimi, propter edificationem vestram. Sequitur.

Numérotation du verset Io. 5,34

^marg.| {6. 319d} {h} Ego autem non ab homine testimonium accipio ] id est testimonio hominis non indigeo. Aliter legit quedam Glossa dicens: Non sum contentus testimonio Ioannis ; sed etiam alia induco, sed quidem non pro me induco Ioannem, vel aliud testimonium, sed propter vos. Unde sequitur.

^marg.| {i} Sed hec dico, ut vos salvi sitis id est vestram salutem construo per testimonia. Unde Chrysostomus Quod dicit, tale est: Ego quidem non indigebam huius testimonio humano, Deus ens, quia vero magis ei attenditis et omnibus digniorem fide putatis et illi ut Prophete occurristis: etenim civitas ad Iordanem effusa est ; mihi autem neque mirificati credidistis, propter hoc vos recolo testimonii illius. Sed ne dicant, quia ille quidem testatus est ; nos autem non suscepimus, nec fide {320ra} Δ dignum iudicavimus. Ideo subdit.

Numérotation du verset Io. 5,35

^marg.| {a} Ille erat lucerna ardens ] et l ucens. Ardens quantum ad veritatem vite et fervorem exequendi suum officium. Lucens vero quantum ad splendorem fame et opinionis, que de ipso erat. Hec lucerna fuit accensa in sanctificatione, exposita in predicatione, extincta in decollatione, de qua dicit Ps. 131. Paravi lucernam Christo meo etc.

^marg.| {320c} {Δ} {a} Vos autem voluistis exultare ad horam in luce eiusHoc, quod dicit: Voluistis exultare in luce eius, ostendit, quod susceperunt testimonium eius et eum dignum fide reputabant. Unde etiam non qualescumque miserunt ad eum, sed Sacerdotes et Levitas. Hoc autem, quod dicit, Ad horam, demonstrat, quod cito ab eo recesserunt, cum non possent eum inclinare ad id quod volebant. Statim enim calumniam inferebant dicentes: Quid ergo baptizas, si tu non es Christus, neque Elias, neque Propheta. supra 1.d. Sed si testimonium Ioannis, a quo cito recessistis, non movet vos.

Numérotation du verset Io. 5,moraliter

^marg.| {a} Ille erat lucerna ardens cari tate.

^marg.| {c} Et lucens exem plo vite et apertione doctrine. Ecclesiastic. 48.a. Surrexit Elias quasi ignis et verbum eius quasi facula ardebat. Prius oportet, quod homo sit ignis, ut in se ardeat, antequam verbum eius alios comburat. Bernardus. Qui non ardet, non accendit: nusquam carbone mortuo accenduntur alii carbones. Nota quod Ioannes dicitur lucerna, non ignis. Fuit enim quasi radius Solis, non erat Solutio: supra 1.a. Non erat ille lux, sed lucerna, supple, que habet lumen ab igne: ita Ioannes a Christo. Dt. 4.d. Deus noster ignis consumens est, sup. 1.c. Non sum ego Christus. Item Ioannes dicitur lucerna: quia sicut lucerna debet preire Dominum: itu Ioannes Christum. Ps. 131. Paravi lucernam Christo meo. Lc. 2.g. Preibis ante faciem Domini parare vias eius. Mal. 3.a. Ecce mitto Angelum meum ante faciem meam etc.

^marg.| Item lucerna oleo nutritur, vel alio fomento: sic Ioannes gratia Dei proficiebat et confortabatur, ut dicitur Lc. 1.g. Puer autem crescebat et confortabatur Spiritu, id est gratia Spiritus sancti, que est nutrix Sanctorum. Unde supra 16.d. Omnia transfigurata omnium nutrici gratie tue deserviebant. E contra dicetur de malis Bar. 4.b. contristastis nutricem vestram, id est repulistis gratiam.

^marg.| Item hec lucerna fuit accensa in nativitate et in utero, sicut dicitur Lc. 1.b. Et Spiritu sancto replebitur adhuc ex utero matris sue. Posita fuit super candelabrum in predicatione, absconsa fuit et recondita in carne, emuncta fuit in decollatione, non extincta. Lucerna enim licet videatur extingui, cum emungatur, tamen clarior redditur: sic Sancti licet tribulationibus premantur, vel morte etiam, tamen lucidiores redduntur. Unde Iud. 7.f. Fractis lagunculis magis resplenderunt lampades et territi sunt hostes. Ex. 1.c. Quanto magis filii Israel opprimebantur, tanto magis crescebant et multiplicabantur, infra 12.a. Nisi granum frumenti etc. Ideo fides Sanctorum comparatur grano sinapis, quod tritum maioris est virtutis. Mt. 13. Gregorius. Qualis unusquisque apud se lateat, illata contumelia declarat. Et nota quod ista lucerna, scilicet B. Ioannes fuit ardens interius per caritatem et lucens exterius dupliciter, quantum ad conversionem et predicationem. Unde dicitur Lucifer. Iob. 38.d. Numquid producis Luciferum in tempore suo ? In vita enim et doctrina alios illuminavit. Quantum ad vitam eius et conversationem exteriorem notantur tria, locus solitarius: asper vestitus: insipidus et parcus cibus. In his dedit nobis exemplum ista lucerna. De primo dicitur Lc. 1.g. Puer crescebat et confortabatur Spiritu et erat in desertis usque ad diem ostensionis sue ad Israel. Et in hymno : « Antra deserti teneris sub annis | Civium turmas fugiens petisti, | Ne levi saltem maculare vitam famine posses ». Threnorum 3.d.^f « Sedebit solitarius et tacebit ». De secundo dicitur Mt. 3.a. « Ipse Ioannes habebat vestimentum de pilis camelorum {320rb} et zonam pelliceam circa lumbos suos ». In quo confundimur de mollitie et gloria vestium. Mt. 11.a. « Quid existis in desertum videre, hominem mollibus indutum ? Ecce qui mollibus vestiuntur, in domibus regum sunt ».

^f Lam. 3, 28.

^marg.| Chrysostomus Omne vestimentum ad tres causas pertinet. Ad speciem visionis, tale servis Dei habere non convenit. Ad delectamentum corporis, tale servientibus non est Deo aptum. Ad tegumentum nuditatis, tale fuit Ioannis, non de lana, sed de pilis.

^marg.| Item Chrysostomus Si is, qui tam purus erat, ad tam asperam vitam se cogebat, quam excusationem habebimus, qui peccatorum onera portantes nos mollificamus ? Lc. 16.e. Induebatur purpura et bysso etc. Contra quod dicitur Ecclesiast. 12.a. In vestitu ne glorieris unquam. 1Tim. 6.b. Habentes alimenta et quibus tegamur etc. Is. 20.a. Vade et solve saccum de lumbis tuis etc. Ion. 3.c. Surrexit Rex de solio et abiecit vestimentum suum et indutus est sacco etc. De tertio, scilicet de parco victu et insipido, dicitur Mt. 3.a. Esca autem eius erat locuste et mel silvestre. Dn. 10.a. Panem desiderabilem non comedi etc. Ps. 101. Cinerem tamquam panem manducabam. Ez. 4.b. Sume tibi frumentum et hordeum et fabam et lentem et milium et vitiam: et mitte in vas unum et facies tibi panes. Eccl. 29.d. Initium vite hominis aqua et panis: ista pertinent ad victum et vestimentum: hoc ad vestitum: et domus protegens turpitudinem, hoc pertinet ad locum.

^marg.| Ita fere in omnibus religionibus fuit in initio, quod habuerunt victum tenuem et vestitum asperum et vilem et locum, sive domum pauperem et humilem, sed procedente tempore, convalescente iniqua consuetudine, mutantur omnia ista et redeunt ad formam secularem.

^marg.| In vita Beati Bernardi legitur. Prima facie ab introeuntibus Claramvallem, per descensum montis Deus in domibus eius cognoscebatur, cum in simplicitates et humilitate edificiorum simplicitatem et humilitatem inhabitantium pauperum Christi vallis muta loqueretur. Sic beatus Ioannes fuit lucerna lucens per vitam. Fuit etiam lucens per doctrinam. Docebat enim nescientes, qui erant in tenebris ignorantie. Unde habetur Lc. 3.b. quod docebat turbas, publicanos, milites, quid debebant facere. Item arguebat peccantes, ut Herodem. Item corripiebat obstinatos et rebelles ut Phariseos. Mt. 3.b. Progenies viperarum quis demonstrabit vobis fugere a ventura ira ? Comminabatur enim eis de presenti dicens: Iam securis ad radicem arboris posita est. Et de futuro dicens: Omnis ergo arbor, que non facit fructum bonum, excidetur et in ignem mittetur etc.

^marg.| Item erudiebat in via iustitie penitere volentes. Unde Mt. 3. Penitentiam agite etc.

^marg.| Item facite fructus dignos penitentie. Hec quatuor debet facere Predicator: Docere, arguere, corrigere, erudire: Secundum illud Tim. 3.d. Omnis Scriptura divinitus inspirata utilis ad docendum, ad arguendum, ad corripiendum, ad erudiendum in iustitia. Docuit autem constanter et humiliter et prudenter. Constanter, sine timore. sup. 1.b. Ioannes testimonium perhibet de ipso et clamat, dicens: Hic erat, quem dixi etc. Ibi dicit Chrysostomus Quid est clamat ? Cum fiducia, cum libertate, sine subtractione predicat. Hoc est, quod dicitur 2Tim. 4.a. Insta opportune, importune etc.

^marg.| Item dicit Paulus Act. 20.f. Contestor vos hodie, quia mundus sum a sanguine omnium ; non enim subterfugi, quo minus annuntiarem vobis omne consilium Dei.

^marg.| Item docuit humiliter sine elatione, quia cum tantus esset, ut etiam Christus putaretur: tamen dicit, non sum Christus, non sum Elias, non sum Propheta, non sum dignus, ut solvam corrigiam calceamentorum eius.

^marg.| Talis est fidelis dispensator. Bernardus. Fidelis minister es, si de multa gloria Domini tui et si non exeunte ex te ; tamen transeunte per te, nihil manibus tuis adherere contingat. Item prudenter, quia cuilibet distribuit secundum quod competebat turbis, militibus, publicanis, Phariseis, ut dicitur Lc. 3.b. etc.

^marg.| Talis est dispensator prudens. Prv. 14.d. Acceptus est Regi minister intelligens. Sic potest illud verbum exponi de beato Ioanne, de quo specialiter dixit Dominus: Ille erat lucerna ardens et lucens: Quod enim debet predicatoribus convenire. Augustinus Sancti predicatores lucerne sunt: quia accensi sunt lumine veritatis et fervent spiritu caritatis et suppetit eis oleum gratie Dei. Si non essent lucerne, non diceret illis Dominus: Vos estis lux mundi: Mt. 5.b. Item lucerna quandoque accenditur, quandoque extinguitur ; sed Sol semper manet in suo lumine et calore: Ita Sancti non habent semper gratiam predicandi, vel illuminandi, sed amittunt etiam aliquando gratiam et resurgunt per penitentiam, sed Christus non. Unde supra 1.e. Super quem videris Spiritum sanctum descendentem et manentem super eum, hic est, qui baptizat. {320vb} Item lucerna, cum emungitur, tunc videtur extingui ; sed fortius accenditur: et quod mortuum est in ea, aufertur: sic Sancti. Unde 2Cor. 12.e. Cum infirmor, tunc potens sum. Item in eadem. Virtus in infirmitate perficitur. Item lucerna est lux intra vas: et si volumus, quod luceat extra, oportet, quod vas sit lucidum et mundum, non obfuscatum, vel deturpatum: sic lux doctrine fulget in honestate vite, quia « non est speciosa laus in ore peccatoris ». Ecclesiastici 15.c.^g Item dicit Augustinus, quod lucerna oleo nutritur, vento extinguitur et extincta putet: sic Predicator nutritur oleo gratie ; sed extinguitur vento superbie et putet, sive fetet aliis per exemplum male vite. Et nota quod patiuntur abortum pregnantes anime. Vel potest dici, quod lucerna est candela in vitrea, id est fides, spes et caritas in anima. In candela enim tria sunt, lichnus et cera et ignis. Lichnus, qui est ex multis filiis, est fides, que est ex pluribus articulis. Iste debet esse excussus ab aristis, scilicet ne credat sortilegiis et documentis vetularum. Et nota quod lichnus quanto est intra candelam profundior, tanto est candela melior: sic fides, quanto de occultioribus est et que sunt supra rationem, tanto magis meritoria est: Quia dicit Gregorius. Fides non habet meritum, cui humana ratio prebet experimentum. Cera, que est ex melle, est spes, que procedit ex puritate conscientie. Sepum fetens est spes in carnalibus et terrenis. Ier. 17.a. Maledictus, qui confidit in homine et ponit carnem brachium suum. Ignis est caritas. Lc. 12.f. Ignem veni mittere in terram etc. Et sicut ignis superior est in candela: ita maior horum est caritas. 1Cor. 13.d. Hunc ignem, sive hanc lucernam extinguunt tria. Ventus superbie, sive flatus adulationis humane, aqua luxurie et gule, profunda obscuritas avaritie, sicut qui candelam in pixide poneret, statim extingueret. Ut ergo ardeat et luceat lucerna nostra, ab istis caveamus. Erat, inquit, lucerna ardens et lucens. Ardere debet homo caritate, lucere discretione. Bernardus. Caritas sine discretione erat: discretio sine caritate iacet. Vel ardere in nobis, ut boni simus: lucere, ut aliis simus utiles et proficui. Bernardus. Lucere vanum, ardere sanctum, lucere et ardere perfectum. Quidam volunt ardere tantum in se. Et de talibus dicit Hieronymus: Sancta rusticitas tantum sibi prodest et quantum edificat ex vite merito Ecclesiam Christi, tantum nocet, si destruentibus non resistat. Isti sunt pigri, sicut ille, qui abscondit in sudario pecuniam Domini sui. Lc. 19.c. Alii sunt, qui tantum volunt lucere, ut hypocrite et ficti. Lux enim, que est sine ardore, non est lux vera, sed ficta, sive picta. « Tales sunt sidera errantia ». (Canonica Iude. d.^h) Utrumque autem debet habere sanctus Predicator. Unde <ad> Timotheum 4.d.ⁱ « Attende tibi et doctrine, ista in illis ». Sic enim teipsum salvum facies et eos, qui te audiunt.

^g Sir. 15, 9.

^h Iud. 1, 13.

ⁱ 1Tim. 4, 16.

^marg.| Sequitur {a} Vos autem voluistis exultare ad horam in luce eius Ita est de hominibus huius mundi, quando audiunt aliquem magnum Predicatorem, cuius fama lucet: omnes sequuntur sed ad horam. Talis enim est gratia mundana et favor popularis, statim decidit: quia non gratia moventur, sed curiositate. Sicut dicitur infra 6.c. quod sequebantur Christum propter signa que faciebat, id est pro curiositate signorum. Unde significantur hic in luce eius, non in ardore.

Numérotation du verset Io. 5,36

^marg.| {b} Ego autem habeo testimonium maius Ioanne quasi dicat: ita quidem Ioannes testatus est: Ego autem habeo testimonium maius Ioanne id est quod efficacius vos cogit credere me esse verum Filium Dei. Quia sicut dicit Chrysostomus non poterant quidem dicere, quod nihil esset de testimonio Ioannis, quia ad eum miserant et negare non poterant: sed possibile erat eos dicere, quia gratia testatus sit ; hoc autem de operibus nullus dicere poterat: quia ipsi, qui sanabantur, etiam quemlibet insanientem convicissent. Et ideo inducit.

^marg.| {c} Opera enim, que dedit mihi Pater Per opera intelligit miracula, quibus nullus contradicere poterat. Per hoc, quod dicit: Que dedit mihi Pater, per generationem, supple, intendit probare, quia ista opera non erant possibilia alicui potentie create, cum ipsa fuerint supra omnem cursum nature. Per hoc, quod sequitur.

^marg.| {d} Ut perficiam ea nota tur, quod miracula data sunt ad instruendum ad fidem. Fides autem ex illa parte, qua est per auditum, iuvatur miraculis et doctrina et huiusmodi adminiculantibus non causantibus ipsam. Et ideo subdit ultra.

^marg.| {e} Ipsa opera miraculorum.

^marg.| {f} Que ego facio per meipsum, quod non faciunt alii Sancti. Ideo enim dicit. Que ego facio, cum ante dixerit. Que dedit mihi Pater. Sancti enim non faciunt proprie miracula, sed propter merita eorum fiunt a Deo.

^marg.| {g} Testimonium perhibent de me et h oc fortius est, quam testimonium Ioannis. Nihil enim fortius est et incontradictibilius veritate, que sumitur ex parte rerum. Et hec veritas est in testimonio operum ; in testimonio vero Ioannis non fuit nisi veritas opinionis bone. Cuius rei vero testimonium perhibeant opera et etiam Ioannes aperit, cum subiungit.

^marg.| {h} Quia Pater me misit Et s i ipse misit, ut talia opera perficiam, frustra vos calumniamini, quod sim contrarius Patri talia opera faciens in die Sabbati, que non nisi ab ipso possum perficere. Sed incidit hic duplex dubium. Primum est, quia ipse non dicit, quod opera testentur, quod sit Filius Dei, sed quod Pater misit eum. Secundum est, quare non probat, quod par, vel equalis sit Patri ; sed tantum usque ad hoc ratiocinationem deducit, quod non sit Patri contrarius, subiiciens id quod ulterius sequitur ex his, que preposuit. Ad primum dicendum, quod sicut patet ex supra dictis, nihil ita Iudeos incitabat contra eum, sicut quod se dicebat, naturalem Filium Dei esse, cum viderent eum hominem esse mortalem et illud nulla vi sustinere poterant: et ideo, ut condescendat eis, non id ponit in voce ; sed relinquit eis hoc arguere ex his, que ipse dixit et que iam susceperant. Ad secundum respondet Chrysostomus et bene dicens, utraque erat ab operibus discere et quoniam nihil contrarium facit et quoniam par est ei, qui genuit, quod et precedens construit infra 10.g. dicens. Si mihi non creditis, operibus credite, ut sciatis et credatis, quia ego in Patre et Pater in me est. Sed quia maius et dignius testimonium erat testimonium Patris, quam utrumque istorum et minoris suspicionis: ideo consequenter transfert se ad illud dicens.

Numérotation du verset Io. 5,moraliter

^marg.| Sequitur {b} Ego autem habeo testimonium maius Ioanne: opera enim, que dedit mihi Pater, ut perficiam ea: ipsa opera, que ego facio, testimonium perhibent de me Maiu s est testimonium operum, quam hominum, etiam Sanctorum. Unde fatuissimus est, qui credit magis de se mendacibus et falsis hominibus, quam propriis operibus: Et talium tamen infinitus est numerus, quos conscientia accusat ; et tamen adulatio lenit et iustificat, ita ut contra opera propria, quorum conscii sunt, credant falsis testibus: Tales fascinati sunt. Sap. quarto, c. Pascinatio nugacitatis obscurat bona.

^marg.| Sequitur {h} Quia Pater misit me: et qui misit me Pater, ipse testimonium perhibuit de me etc. Nota in summa moralitatem, ut facilius nos expediamus. Hic per ordinem ponuntur quinque testimonia, Ioannis, operum, Patris, Scripture et Moysi. Hec quinque si habeamus, securi esse possumus de causa nostra et de hereditate recuperanda: quia non solum in ore duorum, vel trium, sed etiam quatuor, vel quinque stabit nostrum verbum.

^marg.| Primus testis Ioannes, id est gratia perhibet nobis testimonium de culpe remissione. Unde dicit illud. Sap. 1.d. Ecce Agnus Dei. Gratia enim dicit et ostendit nos innocentes, {321rb} facit enim redire ad statum innocentie. Opera laboriosa, que facimus, perhibent nobis testimonium de pene dimissione, quia labore operum satisfacimus. Apc. 12.c. Opera illorum sequuntur illos ad testandum pro ipsis: sicut opera malorum ad testandum contra ipsos. Unde Sap. 4.b. Ex iniquis omnes filii, qui nascuntur, testes sunt nequitie adversus parentes suos.

^marg.| Tertius testis, id est Pater testimonium perhibet de dilectione et devotione, quando homo fervidus est in oratione et meditatione et quasi transfiguratur in novam formam altioris vite. Unde dicit Pater ad eum Mt. 3.d. et 17.a. Hic est Filius meus dilectus, in quo mihi bene complacui. Cum talibus enim deliciatur Dominus ; Prv. 8.d.

^marg.| Quartus testis, id est Scriptura testimonium nobis perhibet de iugi studio et lectione ipsius legis divine: Secundum illud Ps. 1. In lege Domini voluntas eius: et in lege eius meditabitur die, ac nocte.

^marg.| Quintus testis, scilicet Moyses testimonium perhibet de preceptorum impletione. Sir. 15.d. Si volueris mandata conservare et conservabunt te. Sequitur:

Numérotation du verset Io. 5,37

^marg.| {i} Et qui misit me Pater, ipse testimonium perhibet de me Et i n Baptismo. Lc. 3.e. Et in monte. Mt. 17.a. Sed illud quidem, quod in monte fuit, non audierunt ; illud vero, quod in Baptismo, non attenderunt: et ideo non curaverunt ; nihilominus tamen ipsum testimonium in se fortissimum fuit. Sed quia poterant dicere, etiam Moysi locutus est Deus, quid tu de voce ista gloriaris ? prevenit hanc eorum suspicionem dicens.

^marg.| {k} Neque vocem eius unquam audistis ] quia nullam habet: vox enim pertinet ad indigentiam materialis nature.

^marg.| {l} Neque speciem Δ eiu s] {321ra} id est divinitatem.

^marg.| {a} Vidistis quia invisibilis est omni creato. Et quod legitur in Exodo et in aliis locis, totum peractum est in subiecta creatura, sicut vult Chrysostomus et Augustinus infra 12. super Gn. Unde dicit hic Chrysostomus Sicut dicens, quoniam, neque vocem eius audistis, propter hoc non dicit: quoniam habet quidem vocem ; sed non audibilem. Ita dicens, neque speciem eius audistis: non hoc dicit, quoniam speciem quidem habet, non autem considerabilem ; sed quoniam horum nihil circa Deum et ideo necesse est glosare speciem pro Deitate. Et infra parum continuat Chrysostomus, id quod sequitur cum precedente, sic dicens: Et quod dico hoc, ais, non solum, neque vocem eius audistis, neque speciem eius vidistis, immo quod plus est, licet precepta eius credatis vos suscepisse et detinere ; tamen dico vobis, quod ea non habetis in vobis. Et hoc est.

Numérotation du verset Io. 5,38

^marg.| {a} Et verbum eius non habetis in vobis manens hoc est constitutiones, legem et Prophetas. Etsi enim Deus hec constituit, tamen apud vos non sunt.

^marg.| {c} Quia quem misit ille, huic vos non creditis Si e nim sursum et ubique deorsum docent Scripture, ut mihi credatis ; vos autem non creditis, manifestum est, quoniam sermo eius destitit a vobis. Sed quia habebant dicere: Si Moysi non est locutus Deus, quia vocem non habet: ergo eadem ratione, nec tibi testatus est. Ideo inducit.

Numérotation du verset Io. 5,39

^marg.| {d} Scrutamini Scripturas quasi dicat: in illis Pater testatur mihi, si eas intus legatis. Et ideo, scrutamini, id est diligenter investigate intellectum, contenti sola littera.

^marg.| {e} Scripturas illa s.

^marg.| {f} In quibus vos putatis vitam eternam habere Puta tis, dicit, ut ostendat quia nihil faciebant in Scripturis nisi tantum legebant litteram et ideo non habuerunt scientiam de vita eterna sed opinionem debilem sive putationem.

^marg.| {g} Et ille sunt, que testimonium perhibent de me quasi dicat: quas vos putatis vite causas, ille de me testantur. Unde patet, quod solum impedimentum, quod non credatis, est in mala vestra voluntate, quia ratio Scripturarum mihi credere suadet. Et hoc est, quod sequitur.

Numérotation du verset Io. 5,moraliter

^marg.| {d} Scrutamini Scripturas, in quibus vos putatis vitam eternam habere: et ille sunt, que testimonium perhibent de me Quid am non scrutantur Scripturas, non querunt medullam Scripture, sed superficiem et ideo non inveniunt Iesum, non inveniunt sapientiam, que est in profundo. Ps. 118. Beati, qui scrutantur testimonia eius. Prv. 3.b. Beatus homo, qui invenit sapientiam: Que invenitur in profundo Scripture. Scriptura enim est quasi regio metallica, ubi invenitur aurum, ut dicit Chrysostomus Prv. 2.a. Si quesieris eam quasi pecuniam et sicut thesauros effoderis illam: tunc intelliges timorem Domini et scientiam Dei invenies. Iob. 28.c. Trahitur sapientia de occultis Mt. 13.f. Simile est regnum celorum thesauro abscondito in agro. Ager est Scriptura, thesaurus est sapientia Dei, vel vita eterna, que ibi invenitur.

^marg.| Unde dicitur:{f} In quibus vos putatis vitam eternam habere In S cripturis legendis et scrutandis solum, non est vita ; sed in faciendis. Ps. 18. In custodiendis, id est pro custodiendis illis retributio multa, infra 13.b. Si hec scitis, beati estis, si feceritis ea. Ideo duo dicuntur in Ps. 118. Beati immaculati in via, qui ambulant in lege Domini: Ecce opus. Et sequitur: Beati, qui scrutantur testimonia eius etc.

^marg.| Item alibi Ps. 1. In lege Domini voluntas eius, ad faciendum, scilicet et in lege eius meditabitur, ecce studium. Ideo errabant Pharisei, qui in Scripturis legendis solum vitam putabant habere. Unde Iesum non inveniebant, licet ad Iesum ducerent Scripture.

Numérotation du verset Io. 5,40

^marg.| {h} Et non vultis venire ad me quasi dicat: Scripture testantur de me et tamen per illas non vultis venire ad me, id est credere in me. Et quanta sit malitia, ostendit per id quod sequitur.

^marg.| {i} Ut vitam habeatis quia nec magnitudo premii potest vincere magnitudinem malevolentie, que ex invidia nascitur.

Numérotation du verset Io. 5,moraliter

^marg.| Unde sequitur:{h} Et non vultis venire ad me per fidem operantem.

^marg.| {i} Ut vitam habeatis quia ego sum vita, infra 14.a.

Numérotation du verset Io. 5,41

^marg.| {k} Caritatem ab hominibus non accipio Ista est ultima pars, in qua arguit eos de incredulitate. Et dividitur in quatuor partes. In prima ostendit, quod amore solius veritatis et Patris arguit eos. In secunda annuntiat eis penam, in quam iusto iudicio Dei traditi sunt, quia eum non receperunt, scilicet quod recipient operatorem erroris, scilicet Antichristum. Et hec incipit, ubi dicit: ego veni in nomine Patris mei etc. In tertia ostendit eis causam obstinate incredulitatis eorum, ubi dicit, quomodo potestis vos credere in quarta annuntiat eis durissima, accusabuntur apud Patrem ab eo, in quo maxime confidunt, scilicet a Moyse, ubi dicit, nolite putare, quia ego etc. Chrysostomus sic continuat ad precedens. Ne putetur, inquit, hec omnia dicere propter amorem laudis, vide, quid iudicii, claritatem, id est laudem, vel gloriam.

^marg.| {l} Ab hominibus non accipio id est non indigeo. Non est, ait, natura mea talis, ut indigeat ea, que ab hominibus est, gloria. Si enim Sol a lucernali lumine nequaquam suscipit adiectionem, multo magis ego humana non indigeo gloria.

Numérotation du verset Io. 5,moraliter

^marg.| Sequitur: {k} Claritatem ab hominibus non accipio, sed cognovi vos: quia dilectionem Dei non habetis in vobis Hec est bona consideratio contra laudem humanam, ut homo non querat laudari a peccatoribus, quos scit esse inimicos Dei et non habere eius dilectionem. Ideo dicit Ps. 140. Oleum peccatoris non impinguet caput meum. SENECA. Tantum sit tibi laudari a turpibus, quantum ob turpia. Et nota quod dicit: Claritatem ab hominibus non accipio. Laus enim hominum non est claritas, sed obscuratio. Sap. 4.c. Fascinatio nugacitatis obscurat bona. Homines sunt tenebrosi, vel tenebre: et ideo claritatem non possunt conferre ; sed Deus, qui est Sol, claritatem confert conscientie, cui testimonium reddit. Sap. 6.b. Clara est et que numquam marcescit sapientia. Mal. 4.a. Vobis timentibus Deus orietur Sol iustitie. Iste Sol est in homine causa generationis, quia generat in anima prolem virtutum et bonorum operum et illuminat conscientiam. Unde Sap. 4.a. O quam pulchra generatio cum claritate. Cum generatione enim bonorum operum est claritas conscientie, quia Spiritus reddit testimonium conscientie, quod simus Filii Dei, sicut dicitur Rm. 8.c. Et hec est gloria, que a solo Deo est et non ab homine.

Numérotation du verset Io. 5,42

^marg.| {m} Sed cognovi vos quia dilectionem etc. quasi dicat: non ut me exaltem, ista dico vobis. Si enim tantum zelatis Deum Patrem, ut dicitis, cum ex testimonio Ioannis et operum et Patris et Scripture convicti sitis me non esse contrarium Patri ; nunc mihi debebatis occurrere et cum admiratione suscipere, Sed ego, cognovi vos quia non est ita, ut dicitis.

^marg.| {n} Quia dilectionem etc. sed omnia facitis, ut timorem cordis vestri et invidiam conveletis: et ideo iusto iudicio trademini alii, qui seducet {321va} Δ seducet vos. Et hoc est, quod sequitur.

Numérotation du verset Io. 5,43

^marg.| {a} Ego veni in nomine Patris mei sicu t probatum est ex omnibus mihi testimonium perhibentibus.

^marg.| {b} Et non accepistis me per devotionem fidei. Et ideo iustum est.

^marg.| {c} Si alius venerit scilicet Antichristus.

^marg.| {d} In nomine suo quod false usurpabit illum accipietis Ita legitur hec littera secundum expositores Latinos. Secundum Grecos iacet littera sic. Ego veni in nomine Patris mei et non sus. me ; si alius ve. in no. suo illum sus Et Chrysostomus legit sic. Antichristum hic enigmatice ostendit, quem irrefragabilem eorum indevotionis ponit demonstrationem, si enim, ut amantes Deum me persequamini, multo magis in Antichristo facere vos hoc oporteret. Ille enim nihil tale dicit, neque missum esse a Patre, neque secundum voluntatem venire illius ; sed contrarium omne tyrannice ea, que in nullo sibi congruunt, rapiens et super omnia Deum seipsum esse dicens, sicut Paulus ait 2. Thes. 2.b. Super omnia dictum Deum, vel culturam ostendentem seipsum, quoniam ipse est Deus. Hoc enim est in nomine proprio venire, ego autem non ita ; sed in nomine Patris mei veni. Et consequenter causam obstinationis eorum arguit dicens.

Numérotation du verset Io. 5,moraliter

^marg.| {a} Ego veni in nomine Patris mei et non accepistis me in a ffectu per amorem, in intellectu per fidem, in manu per operationem.

^marg.| {c} Si alius venerit in nomine suo, illum accipietis Aliu s, sive alienus est diabolus, qui recipitur contempto et repulso Christo. Unde Is. 57.b. Iuxta me discooperuisti et suscepisti adulterum, dilatasti cubile tuum et pepigisti cum eis fedus. Et subdit causam, quare Dominus repellitur, quia gloria mundana appetitur. Et hoc est.

^marg.| {f} Quomodo potestis vos credere id est ad humilitatem fidei vos inclinare.

^marg.| {g} Qui gloriam abinvicem accipitis id est acceptam habetis. ad litteram, qui credebant Christo, despiciebantur ab aliis et extra Synagogam fiebant et ideo pauci volebant ad Christum converti, quia amabant ab aliis honorari. Ita hodie gloria mundi omnes retrahit a servitio Dei: et tamen maxima gloria est sequi Dominum, sicut dicitur Eccl. 23.d. Et hoc est, quod subditur.

^marg.| {h} Et gloriam, que a solo Deo est id est gloriam conscientie in presenti et gloriam eternam in futuro, non queritis. Hec est magna insania, gloriam hominum, que stercus et vermis est, querere ; et gloriam Dei repellere. 2Cor. 10.d. Qui gloriatur, in Domino glorietur. Et idem dicitur Ier. 9.g. Chrysostomus Si laudes amamus eas, que a Deo sunt, queramus laudes. Nam que quidem ab hominibus est laus, qualiscumque fuerit, simul et apparuerit et periit. Unde Ps. 9. Periit memoria eorum cum sonitu: et Dominus in eternum permanet. De hoc habes supra eodem f. Ego ab homine testimonium non accipio.

Numérotation du verset Io. 5,44

^marg.| {f} Quomodo potestis vos credere, qui gloriam abinvicem accipitis id est q ui omnia agitis propter vanam gloriam: et tamen dicitis, quia hoc amore Dei facitis ? Et hoc expressius patet per id quod sequitur.

^marg.| {h} Et gloriam, que a solo Deo est, non que quasi dicat: si hanc veram gloriam quereretis: tunc amore Dei faceretis, quod facitis, sed tunc mihi crederetis. Et ostendens, quod omnino sunt privati venia, inducit etiam Moysen accusatorem eorum dicens.

Numérotation du verset Io. 5,45

^marg.| {k} Nolite putare, quia ego disc retive debet legi id est ego, ita quod non alius.

^marg.| {l} Accusaturus sum vos apud Patrem cuiu s obsequio vos facere hoc dicitis.

^marg.| {n} Est, qui accusat vos, Moyses qui ante me testificatus iniuriam passus e st in his, que fecistis mihi. Et ut magis percutiat, eos inducit.

^marg.| {o} In quo vos speratis quod , supple, intercessorem habeatis. Sed unde constat hoc, quod Moyses accusabit eos, precipue cum Christus solverit Sabbatum, quod Moyses precepit observari ? Ad hoc respondet Chrysostomus sic dicens: Nimirum omnia hec desuper habent constructionem. Cum enim in confessionem deductum sit, quoniam a Deo venit et ab operibus, a voce Ioannis, a testimonio Patris, manifestum est, quoniam Moyses eos accusabit. Quod enim ille dixit Dt. 18. de nomine, quoniam si quis venerit signa faciens et ad Deum ducens et futura predicens cum veritate, cum omni obedire ei oportet persuasione ? Et ideo inducit ulterius.

Numérotation du verset Io. 5,moraliter

^marg.| {k} Nolite putare etc. Quia multa dixerat de se et non credebant, poterat credere quis, quod esset accusaturus, vel quod venerit in mundum, non ad salvandum sed ad perdendum, quod falsum est: quia venit querere et salvum facere, quod perierat, ut dicitur Lc. 19.b. Et supra 3.b. Non misit Deus Filium suum in mundum, ut iudicet mundum ; sed ut salvetur mundus per ipsum. Ideo dicit: Nolite putare, quia ego accusaturus sum vos, id est quia venerim ad accusandum vos apud Patrem: est, qui accusat vos, Moyses, quasi dicat: ego non accuso vos, sed vestra transgressio. Moyses enim dicitur accusare, id est transgressio mandatorum legis per Moysen date.

^marg.| Vel.{k} Nolite putare etc. quasi dicat: non accuso vos solus, sed Moyses mecum, id est non accusabimini in iudicio solum pro contemptu mei, sed pro contemptu Moysi. Nota quod Christus non est modo accusator, sed excusator apud Patrem ; secundum quod dicitur Hbr. septimo, d. Semper vivens ad interpellandum pro nobis. Et 1Io. 2.a. Advocatum habemus apud Patrem Iesum Christum: et ipse est propitiatio pro peccatis nostris. Bernardus. Magnum habes, o homo, accessum ad Deum, ubi habes Filium ante Patrem: Matrem ante Filium. Filius ostendit Patri latus et vulnera: Mater ostendit filio pectus et ubera. Nec potest fieri ulla repulsa, ubi tot caritatis concurrunt insignia.

^marg.| {n} Est qui accusat vos, Moyses, in quo vos speratis Per Moysen intelligitur hic Scriptura, sive lex, que data est a Moyse. Unde notandum, quod quinque habebunt mali in iudicio accusatores, sive testes contra ipsos. Primus est Creator. Unde Ier. 29.f. Ego sum Iudex et testis, dicit Dominus. Secundus est creatura. Sap. 5.d. Armabit creaturam ad ultionem inimicorum. Item in eodem. Pugnabit cum illo orbis terrarum contra insensatos. Item Scriptura, ut dicitur hic: Est, qui accusat vos, Moyses etc. Item conscientia est testis. Rm. 2.c. Testimonium perhibente illis conscientia ipsorum et inter se cogitationum accusantium, aut etiam defendentium in die, cum iudicabit Deus occulta hominum. Item culpa. Secundum illud Ier. 2.d. Arguet te malitia tua et aversio tua increpabit te.

Numérotation du verset Io. 5,46

^marg.| {p} Si enim crederetis Moysi, crederetis forsitan et mihi Et h oc quod dicit, forsitan, est irrisio increduli, non dubitatio Dei. Potest etiam dici, quod in fide sunt duo, sicut dicit Augustinus scilicet cogere et assentire. Ad primum poterat cogi ratio Iudeorum. Si enim Moyses idem dicit cum Christo, necesse est, quod si ratio Iudeorum inclinatur in dictum Moysi, quod etiam inclinetur in dictum Christi, assensio vero illa, que est ex parte voluntatis, cum voluntas impossibilium sit, sicut dicit Philosophus, bene poterant inclinari ad Moysen ita, quod non inclinarentur ad Christum et hanc libertatem, que est in illo credere, quod inducit ex parte voluntatis non rationis, notat hoc, quod dicit forte, quia dubium erat secundum comparationem ad causam immediatam, non dico secundum comparationem ad causam primam: et ideo simul erat dubium et certum.

^marg.| {q} De me enim ille scripsit Dt. 18.c. Et in multis aliis locis.

Numérotation du verset Io. 5,moraliter

^marg.| {p} Si enim crederetis Moysi, crederetis forsitan et mihi Qui enim crederet Scripture, crederet inspirationi divine, qua Deus loquitur in corde. Unde patet, quod qui repellunt gratiam, quia cor movetur a Deo, non credunt veraciter Scripture Dei: De me enim ille scripsit etc.

Numérotation du verset Io. 5,47

^marg.| {r} Si autem illius litteris non creditis in q uo speratis et in summa veneratione est apud vos, tamquam legislator vester et Dux et per quem liberati estis de Egypto.

^marg.| {s} Quomodo verbis meis credetis cum me odio habeatis et queratis interficere et dicatis Deo esse contrarium ? Et ex hoc patet ratio et causa evidens, quare ipsi iudei pre omnibus recipient Antichristum, scilicet quia ille odit Christum et Christo omnino erit contrarius. Unde cum et ipsi odiant Christum et nihil omnino possint suscipere amicabiliter de Christo, facillime ad contrarium ipsius devolventur. Et nota malitiam eorum: quia cum Christus dicit, quod Moyses de eo scripsit, si aliquid benignitatis haberent, deberent querere locum Scripture. Sed non cupiunt discere, sed victi testimoniis multis, quia contradicere non valebant, obmutuerunt. Sicut enim dicit Chrysostomus in hom. 41. in fine. Talis est nequitia, quodcumque quis dicat, {321vb} vel faciat, non erigitur, sed manet proprium venenum observans.

Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Hugo de Sancto Caro. Postilla in totam Bibliam (Io. Capitulum 5), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 21/11/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=hug&numLivre=58&chapitre=58_5)

Signaler un complément d'information

Notes :

<58. - Ioannis evangelium>

Capitulum 5

<58. Ioannis evangelium>

Capitulum 5