Capitulum 19
Numérotation du verset
Lv. 19,1
Locutus est Dominus ad Moysen dicens
Numérotation du verset
Lv. 19,2
loquere ad omnem cetum filiorum Israel et dices ad eos sancti estote
quia ego sanctus sum Dominus Deus vester
Numérotation du verset
Lv. 19,3
unusquisque patrem suum et matrem suam1 timeat
1 patrem suum et matrem suam] metrem et patrem suum
Weber
sabbata mea custodite
ego Dominus Deus vester
Numérotation du verset
Lv. 19,4
nolite converti ad idola
nec deos conflatiles
faciatis vobis ego Dominus Deus vester
Numérotation du verset
Lv. 19,5
si immolaveritis hostiam pacificorum
Domino ut sit placabilis
Numérotation du verset
Lv. 19,6
eo die
quo fuerit immolata comedetis eam et die altero quicquid2 residuum fuerit in diem tertium igne comburetis
2 quicquid] + autem
Weber
Numérotation du verset
Lv. 19,7
si quis post biduum comederit
ex ea profanus erit, immundus3 et impietatis reus
3 immundus]
om. Weber
Numérotation du verset
Lv. 19,8
portabitque4 iniquitatem suam quia sanctum Domini polluit
4 portabitque] portabit
Weber
peribitque5 anima illa
5 peribitque] et peribit
Weber
de populo suo
Numérotation du verset
Lv. 19,9
cum messueris
segetes terre tue non tondebis
usque ad solum superficiem terre nec remanentes spicas colliges
Numérotation du verset
Lv. 19,10
neque in vinea tua racemos
et grana decidentia
congregabis sed pauperibus
et peregrinis carpenda
dimittes ego Dominus Deus vester
Numérotation du verset
Lv. 19,11
non facietis furtum
non mentiemini
nec decipiet unusquisque proximum suum
Numérotation du verset
Lv. 19,12
non periurabis6 in nomine meo
6 periurabis] peierabis
Weber
nec pollues nomen Dei tui ego Dominus
Numérotation du verset
Lv. 19,13
non facies calumniam proximo tuo
nec vi opprimes eum
non morabitur opus mercennarii tui7
7 tui]
om. Weber
apud te usque mane
Numérotation du verset
Lv. 19,14
non maledices surdo
nec coram ceco
pones offendiculum
sed timebis Dominum8 Deum tuum quia ego sum Dominus
8 Dominum]
om. Weber
Numérotation du verset
Lv. 19,15
non facies quod iniquum est nec iniuste iudicabis non9 consideres personam pauperis
9 non] nec
Weber
nec honores vultum potentis
iuste iudica proximo tuo
Numérotation du verset
Lv. 19,16
non eris criminator
nec10 susurro in populis non stabis contra sanguinem proximi tui
10 nec] et
Weber
ego Dominus
Numérotation du verset
Lv. 19,17
ne oderis fratrem tuum
in corde tuo
sed publice
argue eum ne habeas
super illo peccatum
Numérotation du verset
Lv. 19,18
non queras11 ultionem
11 queras] queres
Weber
nec memor eris
iniurie civium tuorum
diliges amicum
tuum sicut te12 ipsum
12 te] temet
Weber
ego Dominus
Numérotation du verset
Lv. 19,19
leges meas custodite iumenta
tua non facies coire cum alterius generis animantibus
agrum tuum13
13 tuum]
om. Weber
non seres diverso semine
vestem14 que ex duobus texta est non indueris
14 vestem] veste
Weber
Numérotation du verset
Lv. 19,20
homo si dormierit cum muliere
coitu seminis
que sit ancilla
etiam nobilis15
15 nobilis] nubilis
Weber
et tamen pretio
non redempta est16 nec libertate
16 est]
om. Weber
donata vapulabunt ambo
et non morientur quia non fuit libera
Numérotation du verset
Lv. 19,21
pro delicto autem suo offeret Domino ad ostium tabernaculi testimonii arietem
Numérotation du verset
Lv. 19,22
orabitque pro eo sacerdos
et pro delicto
eius coram Domino et repropitiabitur ei dimitteturque peccatum
Numérotation du verset
Lv. 19,23
quando ingressi fueritis terram et plantaveritis in ea ligna pomifera auferetis preputia eorum
poma que germinant
immunda erunt vobis nec edetis ex eis
Numérotation du verset
Lv. 19,24
quarto autem17 anno
17 autem]
om. Weber
omnis fructus18 sanctificabitur laudabilis Domino
18 fructus] +eorum
Weber
Numérotation du verset
Lv. 19,25
quinto autem anno
comedetis fructus congregantes poma que proferunt ego Dominus Deus vester
Numérotation du verset
Lv. 19,26
non comedetis cum sanguine
non augurabimini nec observabitis somnia
Numérotation du verset
Lv. 19,27
neque in rotundum attondebitis comam nec radatis barbam
Numérotation du verset
Lv. 19,28
et super mortuo non incidetis carnes vestras19
19 vestras] vestram
Rusch
ne20 figuras aliquas aut21 stigmata facietis vobis
20 carnes vestras ne] carnem vestram neque
Weber
|
21 aut] et
Weber
|
ego Dominus
Numérotation du verset
Lv. 19,29
ne prostituas
filiam tuam
et contaminetur terra
et impleatur piaculo
Numérotation du verset
Lv. 19,30
sabbata mea
custodite et sanctuarium meum metuite
ego Dominus
Numérotation du verset
Lv. 19,31
ne declinetis ad magos
nec ab ariolis
aliquid sciscitemini ut polluamini per eos ego Dominus Deus vester
Numérotation du verset
Lv. 19,32
coram capite cano22 consurge
22 capite cano]
inv. Weber
et honora personam senis
et time Dominum23 Deum tuum ego sum Dominus
23 Dominum]
om. Weber
Numérotation du verset
Lv. 19,33
si habitaverit advena
in terra vestra
et moratus fuerit inter vos
non24 exprobretis ei
24 non] ne
Weber
Numérotation du verset
Lv. 19,34
sed sit inter vos quasi indigena
et diligetis eum quasi vosmet ipsos
fuistis enim
et vos advene
in terra Egypti
ego Dominus Deus vester
Numérotation du verset
Lv. 19,35
nolite facere iniquum aliquid
in iudicio
in regula
in pondere
in mensura
Numérotation du verset
Lv. 19,36
statera
iusta et equa sint pondera iustus modius equus25 sextarius
25 equus] equusque
Weber
ego Dominus
Deus vester
qui eduxi vos de terra Egypti
Numérotation du verset
Lv. 19,37
custodite
omnia precepta mea et universa iudicia mea26 et facite ea ego Dominus.
26 mea]
om. Weber
Capitulum 19
Numérotation du verset
Lv. 19,ad litteram
marg.|
marg.| {1065}
.1.
Locutus est.
Hic consequenter ponuntur precepta ordinativa vite, prout homo est principium operationis. Oportet autem quantum ad hoc hominem ordinari respectu affectus rationalis, motus vegetabilis, actus sensualis et convictus civilis. Et secundum hoc istud caput dividitur in quatuor partes, secunda ibi : Iumenta tua. tertia ibi : Non augurabimini. quartaibi : Coram cano capite consurge. Circa primum sciendum quod affectus rationalis bene ordinatur erga superiores per reverentiam, erga pauperes per misericordiam, erga omnes per innocentiam. Et secundum hoc prima pars principalis huius c. dividitur intres, secunda incipit ibi : Cum messueris, tertia : Non facietis fur. Circa primum dicitur per modum preambuli.
marg.|
.2.
Loquere ad.
quia magna pars legis ad quam omnes obligantur, in hoc capitulo replicatur.
marg.|
.3.
Sancti.
hoc concluditur ex dictis in capitulo prece. ut turpitudines et immunditie sint excluse, immunditie autem exclusio est sanctitatis seu {1066} munditie conclusio. Consequenter inducitur homo ad parentum reverentiam, cum dicitur.
marg.|
.4.
Unusquisque.
offensam eorum precavendo, et quia ex sensibilibus manus ducuntur ad insensibilia, ideo consequenter inducitur homo ad reverentiam Dei qui est pater spiritualis, cum dicitur.
marg.|
.5.
Sabbatha,
qualiter sit autem intelligenda observatio sabbathi, dictum est diffusius Ex. 10. Et quia maxima irreverentia sit Deo, quando eius cultus idolis tribuitur, ideo subditur :
marg.|
.6.
Nolite converti.
eis quancumque reverentiam exhibendo.
marg.|
.7.
Nec deos.
per hoc etiam excluduntur idola, que fiunt per sculpturam, seu per quemcumque alium modum. Sed scriptura loquitur in casu frequentius accidente, quia ut frequentius fiebant de auro vel argento vel aliis metallis. Et quia sacrificia illius temporis non erant accepta secundum se, sed inquantum fiebant ex obedientia ad Deum, ut supra dictum est, ideo subditur :
marg.|
.8.
Si
immolaveritis
.
si vultis quod Deo sit placita, facietis quod subditur :
marg.|
.9.
Eo die quo.
quia sic preceptum est de hostia pacifica supra vii. capitulo Sed quia ibi non determinavit penam transgressionis, ideo hic repetitur {1067} ut dicta pena exprimatur, cum dicitur : Et peribit anima illius, etc.
Numérotation du verset
Lv. 19,ad litteram
marg.|
.1.
Cumque
messueris
.
Hic consequenter ponitur ordinatio rationalis erga pauperes per misericordiam, cum dicitur.
marg.|
.2.
Non tondebis.
Aliqui expositores dicunt quod vera littera est tundes id est conteres, et dicitur a tundo, is, sed hoc non videtur verum, quia hic non loquitur scriptura de tritura segetum, sed de collectione earum, et ideo vera littera est : Non tondebis id est non secabis.
marg.|
.3.
Usque ad solum.
Quia sicut dicunt aliqui, debebat dimitti stipula pauperibus colligenda. Sed hic non est intellectus scripture, sed magis de spicis prope terram non seminatamexistentibus Unde in hebreo habetur : Non finies vel complebis angulum terre tue ad metendum, Quia colligendo messem suam non debebat aliquis procedere usque ad extremitates campi sui, ubi messis partim conculcatur a transeuntibus, partim a bestiis corroditur, propter quod illud quod remanet non est magni valoris, et ideo lex precepit illud dimitti pauperibus, sicut et spicas fugientes manus metentium, et alia que subduntur, et patet littera.
prol.|
{1068}
.4.
Non fac.
Hic consequenter ordinatur affectus rationalis ad omnes per innocentiam. Ratio enim naturalis dictat nulli esse nocendum, et ideo primo prohibet nocumentum facto et occulte, cum dicitur. Non facietis furtum. Qualiter autem istud sit intelligendum, dictum fuit plenius Ex. 20. secundo prohibet nocumentum verbo, cum dicitur.
marg.|
.5.
Non
mentiemini
.
Licet enim omne mendacium sit fugiendum generaliter, tamen hic prohibetur mendacium pernitiosum specialiter, ideo sequitur :
marg.|
.6.
Nec
decipiat.
Consequenter prohibetur nocumentum verbo iuramento firmato, cum dicitur.
marg.|
.7.
Non
periurabis
in
nomine
meo.
Et quia per tale iuramentum non solum fit iniuria proximo qui leditur, sed etiam ipsi Deo qui in testem falsitatis adducitur, ideo subditur :
marg.|
.8.
Nec
pollues nomen
.
Cuius ratio subiungitur. Ego dominus, et ideo mihi honor et reverentia debetur. Consequenter prohibetur nocumentum facto aperto, cum dicitur.
marg.|
.9.
Non
facies
.
Calumnia enim est extorsio rei aliene cum quadam apparenti ratione, sed non vera.
prol.|
{1069}
Numérotation du verset
Lv. 19,ad litteram
marg.|
.1.
Nec.
Motu voluntatis inique absque rationis allegatione.
marg.|
.2.
Non
morabitur opus
id est merces operis sui, quia tales communiter sunt pauperes de quotidiano labore viventes, et ideo non possunt expectare solutionem absque suo detrimento.
marg.|
.3.
Non maledices.
Hic accipitur surdus non solum privatus sensu auditus, sed etiam non audiens, sicut est absens.
marg.|
.4.
Nec coram ceco pones offendi.
Similiter hic non accipitur cecus non solum privatus visu, sed etiam non videns, vel non advertens offendiculum. Dicit etiam Rabbi Salomon hic, quod cecus hic intelligitur ignorans vel simplex, de quo prohibetur dari sibi scienter consilium malum in aliquo negotio, ideo subditur :
marg.|
.5.
Sed timebis dominum.
quasi dicat licet non debeas tales personas timere, tamen debes cavere a nocumentis eorum timore Dei, qui videt et vindicabit, consequenter ordinatur rationalis effectus quantum ad iudices, cum dicitur.
marg.|
.6.
Non facies quod iniquum.
Penam indebitam alicui imponendo.
marg.|
.7.
Nec iniuste
iudicabis
.
Motus favore vel odio, sententiam iniustam pronuntiando.
marg.|
.8.
Nec
consideres
.
Non prohibetur condescensio ad pauperes in his que possunt fieri absque lesione iustitie sed in his tantum per que iustitia lederetur.
marg.|
.9.
Nec honores
vultum
.
Licet enim potentes ratione sui status sint pre aliis minoribus honorandi in communibus, non tamen in his per que iustitia lederetur.
marg.|
.10.
Non eris
criminator
.
Detegens crimen proximi tui manifeste.
marg.|
.11.
Nec susurro.
Faciens hoc occulte.
marg.|
.12.
Non stabis contra
sanguinem
.
Iungens te illis qui machinantur in morte {1070} innocentis.
marg.|
.13.
Non oderis.
Ex rancore et odio dissimulans peccatum suum, donec possis destruere.
marg.|
.14.
Sed publice
id est voce expressa, secundum illud Mt. 18. b. Si peccaverit in te frater tuus, vade et corripe eum, etc. Si autem pro hoc quod dicitur publice, intelligatur correptio facta in publico seu iudicio, tunc est intelligendum de peccatis que possunt probari, et tunc talis correptio pertinet ad iudicem exequendo, ad accusantem et testes denuntiando et testificando.
marg.|
.15.
Ne habeas super illo peccatum.
Si enim correctionem fratris sui aliquis omitteret, ut in peius rueret, faceret contra caritatem.
marg.|
.16.
Non queras ultionem.
Livore vindicte, potest tamen queri amore iustitie.
marg.|
.17.
Nec memor eris iniurie civium tuorum.
Scilicet ad vindicandum livore vindicte, potest tamen haberi memoria ad vindictam amore iustitie.
marg.|
.18.
Diliges amicum tuum sicut te ipsum.
ly, sicut, non importat equalitatem, sed imitationis similitudinem, quia amicabilia ad alterum veniunt ex amicabilibus ad seipsum, ut habetur ix. Ethic.
marg.|
.19.
Iumenta tua.
Hic consequenter ordinatur homo quantum ad motum vegetabilis, secundum autem Philosophum 2. de Anima, duo sunt opera anime vegetative, scilicet generare et alimento uti. Usus vero alimenti duo respicit, scilicet nutritionem et augmentum. Primo igitur ordinatur homo respectu generationis. Secundo respectu augmenti, ibi : Quando ingressi fueritis. Tertio respectu nutritionis, ibi : Ego dominus. Circa primum ordinatur homo in generatione aliorum ab homine, inquantum alia per hominem ad {1071} generandum applicantur, et quantum ad hoc dicitur : Iumeta tua. Quia ex aspectu talium possent homines aliqui induci ad bestialitatis vitium, quod est coitus cum bestiis. Precipitur etiam hoc in detestationem idolatrie, quia idolatre colentes celi militiam, in coniunctionibus planetarum faciebant coniunctiones diversorum animalium, et eadem ratione diversa semina In eodem agro coniunctim seminabant, et vestibus ex pluribus contextis, utpote ex lana et lino, vel ex diversis coloribus utebantur in veneratione syderum, propter quod talia prohibentur. Dicit autem Iosephus, quod vestis ex duobus contexta, aliis nisi summo sacerdoti prohibebatur, quia in vestibus summi sacerdotis erant tales varietates, et ideo non erant licite aliis. Secundo ordinatur homo respectu generationis in specte humana, per hoc quod excluditur illicitus coitus, cum dicitur.
Numérotation du verset
Lv. 19,ad litteram
marg.|
.1.
Homo si dormierit cum muliere coitu
seminis
que sit
ancilla
etiam
nubilis,
scilicet genere, vendita tamen in ancillam. In hebreo habetur : Que sit ancilla et parata viro. Ubi dicit Rabbi Salomon quod scriptura loquitur de ancilla Chananea affidata servo Hebreo, quorum matrimonium erat inchoatum sed non perfectum, et tunc fornicatur cum Iudeo {1072} libero, quia licet Hebrei liberi non possint contrahere cum Chananea, servi tamen poterant de voluntate Domini, ut dicit.
marg.|
.2.
Vapulabunt. In
hebreo habetur : Vapulabit ipsa id est verberabitur ipsa, cuius causa subditur :
marg.|
.3.
Quia non fuit libera.
Et ideo non habebat unde offerret pro peccato suo, quia servus et ancilla quicquid habent, est Domini sui, et dato quod haberet, tamen offerre non poterat in templo, cum esset alienigena, nec erat adhuc desponsata Iudeo, sed de viro ceunte cum illa qui Iudeus et liber erat, et offerre de suo poterat, subditur :
marg.|
.4.
Pro delicto autem suo
offeret
etc. Et quod intelligatur de solo viro, patet per hoc quod subditur :
marg.|
.5.
Orabitque pro eo
sacerdos
.
Vel aliter, quia non fuit libera, in hoc redditur causa quare ipsa et vir fornicans cum ea non incurrant penam mortis, quia de libera simpliciter affidata viro Hebreo si fornicatur, dicitur Dt. 17.d. quod uterque debet mori.
marg.|
.6.
Quando ingressi.
Hic consequentes ordinatur homo circa augmentationem in vegetabilibus sive plantis, cum dicitur.
prol.|
Quando ingressi fueritis, etc. Ex quo patet, quod istud preceptum non erat obligatorium ante ingressum terre promissionis.
prol.|
{1073}
Numérotation du verset
Lv. 19,ad litteram
marg.|
.1.
Et plantaveritis in ea
ligna pomifera
.
Per hoc intelliguntur fructus generaliter etiam vinearum.
marg.|
.2.
Auferetis preputia eorum
id est primo flores seu gemmas ne erumpant in fructus, duplici de causa. Prima est, quia arbores postea sunt minus utiles, quando nimis cito faciunt fructum. Secunda, quia idolatre tales fructus tanquam primitivos reputabant diis gratiosus, et eos idolis offerebant, ideo sequitur :
marg.|
.3.
Poma que
germinant
.
Tribus primis annis quia aliquando non auferebantur perfecte flores vel gemme ex negligentia vel oblivione.
marg.|
.4.
Immunda erunt
vobis
. In
hebreo habetur.
marg.|
.5.
Quarto anno omnis, et
laudabilis
Domino.
Ratione predicta, Laudantibus dominum. Quia fructus quarti anni offerebantur Domino, et cedebant in usum sacerdotum.
marg.|
.6.
Quinto autem anno.
et deinceps.
marg.|
.7.
Comedetis fructus.
Quia Domini arborum poterant inde comedere, vendere et dare pro sua voluntate.
marg.|
.8.
Ego dominus.
Hic consequenter ordinatur honore respectu nutritionis, in hoc quod prohibetur esus sanguinis, cuius ratio frequenter in precedentibus expressa est.
marg.|
.9.
Non augurabimini.
Hic ordinatur humana vita quantum ad actum sensualem, inquantum prohibentur auguria et superstitiones, in quibus fiebant quedam apparitiones per illusiones sensuum, et quantum ad hoc dicitur : Non augurabimini Augurium est proprie divinatio per garritum seu volatum avium, tamen hic accipitur generaliter pro omni divinatione superstitiosa, que fit in vigilia, et maxime {1074} que fit ex aliqua illusione sensuum exteriorum.
marg.|
.10.
Nec
observabitis somnia
. In
quibus fiunt frequenter illusiones demonum per motionem sensuum interiorum, qualiter autem divinatio possit fieri per somnia, dictum fuit Gn. quadraginta Sciendum etiam, quod animalia et aves et etiam pisces, eo quo carent ratione, et totaliter ducuntur impetu naturali, frequenter percipiunt immutationem continentis futuri de propinquo, et secundum hoc moventur ad aliqua, sicut delphini imminente tempestate de profundo maris exeunt ad superficiem, et per hoc nature prenosticant de tempestate futura, et hoc modo coniectura re de futuris procedentibus ex causa naturali per motum avium, animalium, seu piscium, inquantum presentiunt impressionem cause agentii, non est superstitiosum, sed licitum. Prognosticare autem de futuris ad que non se extendit causa naturalis, vel si se extendat, non tamen fit prognosticatio per signa naturali modo predicto, sed modo superstitioso, est illicitum.
marg.|
.11.
Neque
in
rotundum
.
Hoc precipitur in detestationem idolatrie, quia idolatre faciebant talia. Unde dicitur Baruch. 6 capitulo Sacerdotes sedent habentes tunicas scissas, et capita et barbam rasam.
marg.|
.12.
Et super mortuo.
Quia idolatre hoc faciebant, ut habetur 3Rg. 18.e. ubi dicitur quod sacerdotes Baal incidebant se cultris et lanceolis, donec perfunderentur sanguine.
marg.|
.13.
Neque
figuras aliquas
aut
stigmata
. In
vestra carne, quia talia sunt signa pactorum cum demonibus.
marg.|
.14.
Ne prostituas filiam tuam.
Hoc exponitur dupliciter. Uno modo de prostitutione ad fornicationem corporalem. Alio modo de prostitutione ad fornicationem spiritualem et corporalem.
prol.|
{1075} Sacerdotes enim idolorum quando volebant abuti aliqua puella, fingebant quod Deus qui colebatur in idolo diligebat eam, et volebat uti eius concubitu, et parentes puelle credentes sacrificium facere Deo suo, mittebant eam de nocte ad fanum idoli, ubi sacerdotes ea abutebantur in tenebris, et illa credebat se a diis cognosci. Et factum consimile narrat Iosephus 20. antiquitatum Rome accidisse tempore. Tiberii Cesaris scilicet Paulinam pulcherrimam feminam per sacerdotes Isidis deceptam, qui in fano Isidis quendam iuvenem amore eius accensum, loco numinis de nocte ad illius concubitum propter pecuniam eis promissam et datam admiserunt propter quod idem Imperator fanum fecit dirui et sacerdotes crucifigi.
Numérotation du verset
Lv. 19,ad litteram
marg.|
.1.
Et impleatur piaculo
id est peccato nefario secundum quod habetur Idc. 20.a. Numquam tantum nefas, et tam grande piaculum factum est in Israel.
marg.|
.2.
Non declinetis ad magos scilicet
ad querendum aliquid ab eis : et dicuntur magi qui superstitiose divinant per astra.
marg.|
.3.
Neque
ab ariolis.
Qui inextis animalium sacrificatorum demonibus super aras idolorum divinant.
marg.|
.4.
Ego dominus Deus vester.
A quo debetis inquirere veritatem per prophetas a me inspiratos.
marg.|
.5.
Coram
cano
capite
.
Hic consequenter ordinatur homo quantum ad convictum civilem, in quo requiritur reverentia ad antiquos, et ideo subditur :
prol.|
{1076}
.6.
Et honora personam senis.
Quod est intelligendum de senioribus et sapientia ornatis, ut dicit Rabbi Salomon Secundo ad civilem convictum requiritur humanitas ad extraneos. et quantum ad hoc dicitur : Si habitaverit advena, etc. et subditur :
marg.|
.7.
Non exprobretis ei.
Et subditur causa.
marg.|
.8.
Fuistis
enim
etc. Fatuum est enim exprobrare alterius defectum in seipso existentem, quia hoc est proprium defectum reducere ad memoriam. Tertio ad civilem convictum requiritur iustitia ad omnes, quia nulla communitas stare potest absque iustitia, etiam illorum qui adversantur iustitie, cuiusmodi sunt latrones, nisi enim inter se iuste dividerent latrocinia, statim inter eos orietur discordia, et eorum societas deperiret, quantum igitur ad observationem iustitie dicitur :
marg.|
.9.
Nolite facere iniquem aliquid
in
iudicio
etc. Accusando, testificando, seu sententiam proferendo. .10. In
regula.
Et vocatur hic regula illorum mensura que linealiter mensurantur. sicut panni in quorum mensuratione ulna est regula.
marg.|
.11. In
pondere.
Et vocatur hic pondus mensura eorum que ponderibus mensurantur, ideo subditur : .12.
Statera iusta.
Mensura autem hic proprie accipitur determinata continentia vasorum, quibus liquida, vel aride mensurantur, ideo subditur :
marg.|
.13.
Iustus modius,
etc. Moraliter, iniquum habent iudicium qui facta propria bene, aliorum male interpretantur. In equalem regulam qui retinendo odium, implorant veniam, sed qua mensura mensi fuerint, remetietur eis, In equale pondus qui defectus aliorum ponderant multum, suos autem parum. Inequalem mensuram qui gravia aliis imponunt, et digito suo nolunt movere.
Numérotation du verset
Lv. 19,moraliter
marg.|
marg.| {1065}
.1.
Locutus. In
huius capituli processu plura ponuntur, quorum sensus litteralis est, et etiam moralis propter quod sunt per transeunda.
marg.|
.8.
Si
immolaveritis
.
Per hostiam pacificorum, Moraliter intelligitur opus meritorium, per duos dies duo tempora scilicet tempus productionis{1066} rerum a Deo, et tempus reductionis omnium in ipsum. Primum tempus est ab Adam usque ad Christum. Secundum vero a Christo usque ad iudicium. Per hoc ergo quod dicitur quod hostia pacifica comedi debet primo die et altero, significatur quod opus meritorium in duobus dictis temporibus habet locum, et non post iudicium.
Numérotation du verset
Lv. 19,moraliter
marg.|
marg.| {1067}
.1.
Cumque messueris segetes terre tue,
etc. Per hoc daturintelligi,quod de omnibus bonis a Deo datis homini, debet indigentibus misericorditer subvenire, et maxime de bonis spiritualibusque communicata aliis non diminuuntur, sed potius augmentantur.
prol.|
Non maledices surdo. Per surdum hic intelligitur quicumque {1068} non intelligens alterius maledictum, sive sit surdus corporaliter, vel absens localiter, vel ignorans idioma maledicentis.
prol.|
Nec coram ceco pones offendiculum. Dando simplici occasionem ruine. Mt. 18.a. Quicumque scandalizaverit unum de pusillis istis, qui in me credunt expedit sibi ut suspendatur mola asinaria in collo eius, et demergatur in profundum maris.
Numérotation du verset
Lv. 19,moraliter
marg.|
marg.| {1069}
.19.
Iumenta tua non,
etc. Per iumenta significantur subditi {1070} simplices, qui non sunt permittendi cum hereticis et malis hominibus habitare, quia de facili decipiuntur.
Numérotation du verset
Lv. 19,moraliter
marg.|
marg.| {1071} marg.| † Agrum non seres diverso semine. Per agrum intelligitur ecclesia que non est seminanda doctrina habente admistum cum veris falsum.
marg.|
{1072} marg.| † Veste que ex duobus contexta. Quod moraliter facit qui habitum partim religiosum et partim secularem induit, similiter ille qui sub habitu religioso seculariter vivit.
Numérotation du verset
Lv. 19,moraliter
marg.|
marg.| {1073}
.3.
Poma que ger.
Per poma germinantia intelliguntur bonorum operum primitiva, que pro tanto dicuntur immunda, quia non sunt ab aliis comedenda, nec de ipsis debet operans gloriari, quia de facili possunt in oppositum transmutari.
marg.|
.11.
Neque in
rotundum
.
Moraliter comam in rotundum attendet, qui{1074} ipsum ad excitationem carnalis lascivie curiose disponit. Similiter barbam radit, qui virilitatem animi in femineam mollitiem convertit.
marg.|
.12.
Et super
mortuo
.
Moraliter autem hoc faciunt, qui de morte amicorum, immoderate tristantur, et contra Deum murmurando loquuntur.
marg.|
.13.
Neque
figuras
.
Moraliter hoc faciunt hypocrite tristes, qui ex terminant facies suas, ut appareant hominibus ieiunantes, Mt. 6.q.
Numérotation du verset
Lv. 19,Additio 1
marg.|
marg.| {1077} In capitulo 19. ubi dicitur in postilla : Locutus est dominus, etc. In hoc capitulo non solum replicantur precepta decalogi per totum fere, ut patet litteram intuenti, sed etiam multa superadduntur, que ad perfectiorem modum observandi predicta precepta pertinent. Unde et istud capitulum apud antiquissimos Hebreorum specialiter a sui principio usque ad illum locum ubi dicitur, Diliges proximum tuum sicut teipsum. Inclusive notabilissimum reputatur, et quia in eius expositione postillator valde breviter se expedivit, ideo circa eius declarationem ulterius insistendum videtur.
prol.|
Circa quod primo inquirendum videtur, que fuit ratio iterationis preceptorum decalogi a Moyse in hoc loco, licet enim prout quidam dicunt, hec iteratio fuerit ad maiorem firmitatem, ut et magis mentibus eorum memoria preceptorum infigeretur, tamen hoc non videtur littere consonum : cum Moyses non procedit hic ut repetitor legis sicut in Deuteronomio, sed solum ut primo seu noviter de mandato Dei ea proponens. Non enim dicitur. Hec precepit vobis dominus in Sinai, sed simpliciter loquitur precipiendo, ac si hactenus non fuissent a Deo eis precepta : saltem sub forma qua hic traduntur. Ad quod videtur dicendum quod prout dictum suit Ex. 20 capitulo in prima additione, Sicut in scientiis speculativis ex notioribus et confusis proceditur ad minus nota, et magis determinata, ut patet in 1. Physico. Ita etiam oportet eum qui vult inducere hominem ad virtutem per observantiam preceptorum de actibus virtutum, ut ex illis eum instruere incipiat que sunt notiora et faciliora. Et ideo in decalogo primo tradito a Deo faciliora et communiora precepta ponuntur, tam in his que ordinant ad Deum, quam in his, que ordinant, ad proximum, ut ibidem fuit latius expositum. unde in datione legis cum populus esset non solum rudis, sed quasi noviter incipiens in disciplina virtutum, idcirco non fuit eis expressus pro tunc modus observandi illa precepta prout potest cadere sub lege divina, scilicet ut precepta illa ex interiori motu tanquam volentes et eligentes implerent, sed solum fuerunt eis proposita saltem pro maiori parte quantum ad actus exteriores, prout possunt cadere sub lege etiam humana, que de exterioribus tantum iudicat. In hoc autem loco cum iam populus licet rudis esset, tamen magis eruditus in huiusmodi disciplina tanquam expertus in multis et variis iudiciis divinis, que inter ipsos contigerant, precepta decalogi eis iterantur, exprimendo seu innuendo modum ea observandi, prout sub lege divina cadere debet, scilicet ut ex motu interiori ad opera virtutum exteriora procederetur. Quod sic patet. Nam circa parentum obsequium in datione legis dicitur. Honora patrem tuum et matrem. Quod quidem preceptum impleri potest per solos actus exteriores. Honor enim qui est exhibitio reverentie in signum virtutis, ut habetur in 1. Eth. In solo actu exteriori potest impleri, in quo signa reverentie demonstrantur. In hac autem iteratione dicitur. Unusquisque matrem et patrem suum timeat. Constat autem quod timor essentialiter in interioribus consistit, quod est difficilius implere quam primum, et etiam dat modum quo impleri debeat preceptum illud, scilicet Honora patrem tuum, et matrem scilicet quod talis honoratio exterior procedere debet ex timore interiori, scilicet filiali seu reverentiali. Idem patet in secundo precepto hic tradito, cum dicitur. Sabbatha mea custodite. In prima enim traditione decalogi habetur. Memento, ut diem sabbathi sanctifices. ubi sabbathum ponitur in singulari hic autem dicitur sabbatha in plurali, quod non vacat mysterio, unde gloss. Nota quod non ait sabbathum, sed sabbatha, quia intelligibilis requies non ab uno sed ab omnibus carnalibus quieta est et absoluta : et ideo in hoc loco prius sabbathorum nomen in divina scriptura positum est, ut scias quia sabbathum plena et perfecta quies est. Hec in glo.
prol.|
Et attendendum, quod licet forte quod dicitur in hac gl. quod sabbathum plena et perfecta est quies, intelligitur de requie eterna, tamen satis datur intelligi. quia quies sabbathi, prout cadit sub precepto legis universalis debet esse ab omnibus impeditivis quietis eiusdem, quod non intelligitur cum dicitur, sabbathum in singulari : unde patet, quod hec iteratio difficilior est, et perfectiorem modum precipit in observatione sabbathi, quam prima propositio, scilicet in datione legis.
prol.|
Idem patet in prohibitione idolatrie, de qua hic dicitur. Nolite converti ad idola, etc. Hic enim actus interior in huiusmodi prohibitione videtur contineri. Conversio enim humana proprie intelligitur in corde. Unde Ioelis 2.d.a Convertimini ad me in toto corde vestro. Que quidem prohibitio se extendit etiam ad illos qui cultus seu superstitiones idolorum mentaliter approbant, licet exterius nihil horum ostendant, quod non fuit in datione legis circa hoc expressum et quia forte ex hoc aliquis putaret, quod tota prohibitio idolatrie consisteret in mente, sic quod qui mentaliter idola non coleret, licet posset eis per actus exteriores exhibere cultum, prout forte quidam estimaverunt, ideo subdit : Nec Deos conflatiles facietis vobis, ut intelligatur, quod licet quis in mente ad idola non convertatur, fabricat tamen ea per actum exteriorem, nihilominus est transgressor huius precepti.
a Ioel. 2.
prol.|
Similiter circa prohibitionem periurii infra, paucis interpositis dicit. Nonperiurabis in nomine meo, nec pollues nomen Dei tui {1078} Circa quod in prima particula superadditur, quod non solum in nomine Domini tetragrammaton prohibetur periurium, ut in prima traditione decalogi ubi dicitur. Non assumes nomen Dei tui in vanum, ubi predictum nomen magnum exprimitur, sed etiam in quocumque nomine divino prohibetur periurium. In secunda vero particula cum dicitur : Nec pollues nomen Dei tui. superadditur alia prohibitio, scilicet ne quis quasi obligatus iuramento aliquid malum committat, sicut legitur de iuramento Herodis ad filiam Herodiadem, talis enim iurans custodiendo iuramentum, videtur nomen Domini polluere, ut in glossa.
prol.|
Similiter circa prohibitionem homicidii dicit. Non stabis contra sanguinem proximi tui. In quo auxilium et consilium vel favorem homicidii videtur prohibere. Nec solum ista, que in actibus exterioribusconsistunt, sed etiam odium cordis prohibetur, cum dicit. Non oderis fratrem tuum in corde tuo, etc. Sed quia ista negativa sunt, nec comprehendunt intentionem legislatoris circa ordinationem hominis ad proximum, ideo, finaliter concludit dicens : Diliges amicum tuum id est proximum secundum translationem 70. sicut teipsum. In hoc enimmandato totius legis confirmatio et abbreviatio consistit. Unde Rm. 13 capitulo Qui diligit proximum, legem implevit.
prol.|
Similiter circa prohibitione in furti addit. Nec decipiat unusquique proximum suum Non facias calumniam nec vi opprimes, et multa alia que sequuntur ad prohibitionem cuiuscumque iniurie seu damni ; que in bonis proximi potest inferri, vel etiam in eius fama, ut eum dicitur. Non maledices surdo, nec eris criminator, nec susurro in populis. Nec in directioneactuum ignorantis, cum dicitur. Nec coram ceco pones offendiculum, Nec etiam prestando favorem in iustum in iudicio, cum dicit. Nec iniuste iudicabis, non consideres personam pauperis. Constat autem quod omnia precepta predicta negativa quibus prohibentur iniurie vel nocumenta quecumque proximo inferenda possunt impleri sine hoc quod homo diligat proximum. Potest enim homo non habere odium fratris sui in corde suo, nec querere ultionem ab eo, et omnia huiusmodi, et tamen cum hoc non diligere eum. Cum enim amor et odium sint passiones contrarie, possibile est, ut quis neutram habeat circa proximum, sicut possibile est, quod aliquod corpus nec sit album nec nigrum. Unde sequitur, quod licet quis impleret omnia precepta negativa predicta circa fratrem, non tamen ex hoc sequitur, quod implet preceptum de dilectione proximi circa eum, ille tamen qui diligit proximum suum sicut seipsum, omnia predicta precepta negativa circa proximum implet. Cuius ratio est. Nam in hoc precepto de dilectione proximi, licet non importetur equalitas dilectionis, eo quod amicabilia ad alterum venerunt ex amicabilibus ad se, ut patet 9. Ethic. Imperatur tamen per hoc preceptum dilectionis, quod homo velit bonum proximo suo, cuiuscumque generis bonorum existat, utputa bonum corporis et bonum anime, et bonum honoris seu fame, et omnium aliorum que licite homo posset pro se velle, quamvis prius sibi et potius ista bona vellet, et hoc importatur per hoc quod dicitur : Diliges proximum tuum sicut teipsum. Nam postquam enumeravit omnium malorum genera que prohibentur inferri proximo, subdit : Diliges proximum tuum, sicut teipsum, ut intelligatur, quod sicut homo diligendo seipsum, non solum omnia mala predicta, inquantum in se est, a seipso amovet, sed etiam eorum contraria, scilicet bona sibi procuret, pari modo proximum diligit, servato tamen ordine caritatis, qui intelligitur in hoc quod dicitur. Sicut teipsum. Exemplar enim prius et potius est exemplato.
prol.|
Ex quibus sequitur, quod implere huiusmodi mandatum de dilectione proximi, perfectius est quam implere cetera mandata circa eum preter preceptum dilectionis, nam per impletionem istius precepti affirmativi virtualiter implentur omnia alia negativa circa proximum, sed non econtra, ut dictum est.
prol.|
Sequitur etiam ex dictis, quod preceptum de dilectione proximi, prout in lege divina traditur, non est de preceptis iuris naturalis primo per se notis. Manifestum est enim quod talia precepta prima iuris naturalis sunt eadem apud omnes, sed constat quod precipui Philosophi qui de naturali dictamine rationis maxime scrutati sunt, ut Peripatetici, hoc non invenerunt, nam tractantes de amicitia, que apud eos virtus est, vel non sine virtute, ut in 8. Eth. ipsam posuerunt solum esse inter viros virtuosos, quorum alter alterum veraciter cognosceret esse talem, quod est de rarissime contingentibus, quod non esset si de primo dictamine rationis naturalis hoc preceptum esset.
prol.|
Sed contra hoc videtur sentire sanctus Doctor in prima secunde questio. 100. articul. 3. In responsione ad primum argumentum, ubi dicit quod precepta de dilectione Dei, et proximi sunt prima et communia legis nature, que sunt per se nota rationi humane, vel per naturam, vel per fidem. Et idem in eadem q. artic. 11. In corpore questionis dicit, quod quedam sunt precepta rectissima, et adeo manifesta, quod editione non indigent, sicut mandata de dilectione Dei et proximi, et hoc videtur tenere in multis aliis locis, quod valde mirandum est propter predicta, nisi forte sanctus Doctor loquatur in statu nature integre, non autem in statu nature lapse, quod tamen non intelligitur bene ex verbis suis, presertim cum hanc rationem assignet, quare ista duo {1079} precepta non fuerunt posita inter precepta decalogi : Que quidem ratio aliam admirationem inducit. Nam si hec duo precepta ideo non ponuntur inter precepta decalogi, quia ex sui manifestatione, editione non indigent, multo minus debuissent poni inter precepta superaddita decalogo, quorum ratio non est cuilibet manifesta, sed solum sapientibus secundum ipsum in eadem q.
prol.|
Sequitur etiam ex dictis, quod hoc preceptum de dilectione proximi est difficilius ceteris preceptis, que ordinant ad proximum : quod sic patet : nam qui diligit proximum sicut seipsum, prompte et delectabiliter exercet se erga ipsum : sic enim opera amicitie, erga se talia opera exercet. Ille autem qui non diligit proximum sicut seipsum, licet alia precepta negativa supra dicta impleat, abstinendo se ab odio proximi et alio nocumento sibi inferendo, non tamen est necesse, ut hoc faciat prompte et delectabiliter : possunt enim ista impleri timore pene, vel quadam simulatione sine promptitudine, nec delectatione, quod non contingit In eo qui proximum diligit sicut seipsum : Nam cum amor sit causa delectationis, sub precepto de dilectione proximi cadit, ut implens huiusmodi preceptum cum delectatione et hilaritate, opera amicitie exerceat erga proximum, ut in 1.2. q. 100. ar. 9. In responsione ad tertium argumentum. Et sic ex vi huiusmodi precepti datur modus adimplendi alia precepta ad proximum ordinatu, licet ex vi aliorum preceptorum que non dantur de dilectione ; sed de abstinendo a nocumento vel odio proximi, talis modus non cadat sub precepto.
prol.|
Concordat autem huic expositioni, quod in prima traditione decalogi proponitur ut preambulum, Ego sum dominus Deus tuus, qui eduxi te de terra Egypti. quo ostenditur, quod Deus volebat eos inducere ad observantiam preceptorum ex recognitione beneficii redemptionis accepti, In hac autem secunda iteratione decalogi premittitur ut preambulum : Sancti estote quoniam sanctus sum ego dominus Deus vester. In quo ostenditur quod hic intendit eos inducere ad preceptorum observantiam ex imitatione divine sanctitatis. Constat autem, quod altior modus veniendi ad virtutem seu ad opera virtuosa est, cum quis imitari intendit divinam bonitatem seu sanctitatem, quantum humana fragilitas permittit, quam cum quis ex recognitione beneficii accepti ad hoc inducitur, sicut maior est perfectio seu bonitas divina in se considerata que infinita est, quam si consideretur ex certo beneficio alicui impenso quod semper est finitum, unde hoc dictum : Sancti estote, etc. non videtur intelligendum ut conclusio predictorum, prout postillator dicit, sed magis ut preambulum sequentium. Non enim solum in hoc preambulo exhortatur ad separationem ab omnibus immunditiis seu turpitudinibus corporalibus que in precedenti capitulo tractantur, sed etiam ab immunditiis spiritualibus et intrinsecis, de quibus in hoc capitulo tractatur, ut dictum est : et ideo dicit. Quoniam ego sanctus sum dominus Deus vester. Sanctitas enim divina non solum est a contagiis corporalibus a quibus etiam spiritus maligni sunt immunes, sed etiam a spiritualibus quibuscumque. Si autem queratur, quare inter predicta precepta in hoc capitulo contenta omittitur precepta in hoc capitulo contenta omittitur preceptum (Non mechaberis) : Dicendum quod in precedenti capitulo fuerunt multa superaddita illi precepto. Similiter et infra in hoc capitulo quedam alia eidem superaddutur, idcirco hic non iteratur cum aliis. Precepta autem de (non concupisces rem proximi, tui) satis includuntur in hoc precepto de dilectione proximi, in quo constituit finem huiusmodi iterationis. Finis enim precepti caritas est. 1Tim. 1.a. Unde ea que sequuntur cum dicitur. Leges meas custodite. Inventa tua non facias, etc. precipue pertinent ad cerimonialia, ut ex ipsis patet, et exponantur prout in postilla. Si autem queratur de ordine horum preceptorum, quare deviat ab ordine prime traditionis, quia ibi incipit a preceptis ordinantibus ad Deum, hic autem de his que pertinent ad proximum ? Dicendum quod prima traditio sequitur ordinem dignitatis, quia illa que ordinant in Deum, sunt potiora. In hac autem secunda traditione, quia dilectionem proximi principaliter exprimere intendebat, reservata explicatione primi precepti caritatis, {1080} quod maius et summum preceptum legis est, ad ultimam explanationem legis scilicet in Dt. 6. Quando iam auditores erant magis provecti, scriptura sequitur ordinem nostre cognitionis sensitive secundum quam proximus est nobis magis notus quam Deus, iuxta illud 1. Io. 4.d. Qui non diligit proximum suum quem videt, Deum quem non videt, quomodo potest diligere ; Et ideo preposuit primum preceptum de obsequio parentum, in quo matrem anteposuit patri, eo quod etiam secundum nostram cognitionem mater primo innotescit filio quam pater. Adiungit etiam huic precepto de custodia sabbathorum, quod pertinet ad precepta ordinantia in Deum, quia est preceptum affirmativum, et sic hec iteratio incipit ab affirmativis. Cetera autem ordinantur diversimode, in qua ordinis diversitate datur quodammodo intelligi pluralitas preceptorum, secundum quam cuiuslibet eorum observantia necessaria est ad salutem Quia ut Iac. 2.b. Qui in uno deliquerit, factus est omnium reus. Introducitur autem in hac iteratione. Si immolaverit hostiam pacificam Domino, ut sit placabilis, ad ostendendum, quod actus interior mentis (de quo in hac iteratione, potius intendebat quam in prima traditione) est apud Deum principaliter acceptus. Unde in hebreo habetur : Si immolaveritis hostiam pacificam Domino, sit placabilis, et est sensus ut sit acceptabile obsequium Deo, sic ut nihil premittatur de agendis circa ipsam. Exemplificat de hostia pacifica, que minimum locum tenet in sacrificiis, innuendo, quod si de cerimoniis aliquid omittatur, totum est profanum.
Numérotation du verset
Lv. 19,Additio 2
marg.|
Item in hoc capitulo 19. ubi dicitur, in hebreo habetur : videtur esse addendum, quod in hebreo ubi in hoc loco dicitur secundum Rabbi Salomon Et parata viro, est unum vocabulum obscurum, quod secundum Rabbi Moyses Gerundensis significat concubinam, et sic scriptura loquitur de ancilla Chananea, que est concubina alicuius liberi Hebrei, cum quo non contraxit matrimonium, sed est ei coniuncta in concubinatu, et sic tales non incurrunt penam mortis, cum non sit ibi adulterium, unde dicitur. Vapulabit ipsa id est verberabitur, quia non fuit libera, et sic non habet unde offerat pro peccato suo. Vir vero pro delicto suo offert, etc. prout in postilla.
Numérotation du verset
Lv. 19,Additio 3
prol.|
In eodem capitulo ubi dicitur in post. Auferetis preputia. e. videtur esse addendum. Quod in hebreo habetur in hoc loco. Preputiabitis preputia eorum, et est sensus quod illi fructus sunt immundi propter rationes in postilla allegatas, et ideo reputandi sunt sicut preputia que apud Hebreos refutanda sunt tanquam superflua et inutilia, unde sequitur : Poma que germinant, immunda erunt vobis. Ex quo patet quod non auferebantur primi flores seu gemme, ne erumperent in fructus, prout dicitur in postilla sed permittebantur crescere, et tamen esus eorum erat illicitus.
Numérotation du verset
Lv. 19,replica
prol.|
Replica correctorii contra Burgensem In capitulo 19. cum postil. breviter et clare se expedivisset de replicatione preceptorum. Burgens. facit longam digressionem. In qua primo reprobat sanctum Th. cuius dicta tamen in prologo sui operis firmiter credit esse igne caritatis examinata, et naturalis rationis dictamine multipliciter purgata. hic tamen abiicit, et sepe postillatorum redarguit, quod aliquando ex manifesta ratione ea declinavit. Notat consequenter in eadem digressione postillatorem asserens quod exponat illud dictum. Sancti estote, quoniam ego sanctus sum, ut conclusionem predictorum, cum sic preambulum sequentium. Sed apparet Burgens. non diligenter hic vidisse postillatorem, non enim ponit illud : Sancti estote, pro conclusione, sed potius pro conclusionis principio, causa, et ratione, ut patet bene intuenti dicta postillatoris.
Numérotation du verset
Lv. 19,1
defensio
defensio
Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Nicolaus de Lyra (Lv. 19), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 05/05/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=lyr&numLivre=05&chapitre=05_19)
Martin Morard, ed., Nicolaus de Lyra (Lv. 19), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 05/05/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=lyr&numLivre=05&chapitre=05_19)
Notes :