Glossae Scripturae Sacrae-electronicae (Gloss-e)

Catena aurea

Biblia communis

Capitulum 20

Numérotation du verset Mt. 20,1

Simile est

regnum celorum

homini patrifamilias

qui exiit primo mane

conducere operarios in vineam suam.

Numérotation du verset Mt. 20,2

Conventione autem facta

cum operariis¹ ex denario diurno

¹ operariis Rusch Weber ] operarios Li446@

misit eos in vineam suam.

Numérotation du verset Mt. 20,3

Et egressus circa horam tertiam

vidit alios stantes in foro otiosos

Numérotation du verset Mt. 20,4

et dixit illis²: Ite et vos in vineam meam et quod iustum fuerit dabo vobis.

² dixit illis Rusch ] inv. Li446@ Li446 Weber

Numérotation du verset Mt. 20,5

Illi autem abierunt. Iterum autem exiit circa sextam

et nonam horam

et fecit similiter.

Numérotation du verset Mt. 20,6

Circa undecimam vero

exiit

et invenit alios stantes

et dicit³ illis: Quid hic statis tota die otiosi?

³ dicit Rusch Weber] dixit Li446@ Li446

Numérotation du verset Mt. 20,7

Dicunt ei: Quia nemo nos conduxit.

Dicit illis⁴: Ite et vos in vineam meam.

⁴ illis Rusch Weber] eis Li446@ Li446

Numérotation du verset Mt. 20,8

Cum sero autem factum esset

dicit dominus

vinee procuratori suo:

Voca operarios

et redde illis mercedem⁵

⁵ mercedem Rusch Weber ] + suam Li446@ Li446

incipiens a novissimis

usque ad primos.

Numérotation du verset Mt. 20,9

Cum venissent ergo qui circa undecimam horam venerant

acceperunt singulos denarios.

Numérotation du verset Mt. 20,10

Venientes autem et primi

arbitrati sunt quod plus essent accepturi.

Acceperunt autem et ipsi singulos denarios.

Numérotation du verset Mt. 20,11

Et accipientes

murmurabant adversus patremfamilias

Numérotation du verset Mt. 20,12

dicentes: Hi novissimi una hora fecerunt et pares illos nobis fecisti qui portavimus pondus diei

et estus.

Numérotation du verset Mt. 20,13

At ille respondens uni eorum

dixit: Amice, non facio tibi iniuriam.

Nonne ex denario convenisti mecum?

Numérotation du verset Mt. 20,14

Tolle quod tuum est et vade.

Volo autem et huic novissimo dare sicut et tibi.

Numérotation du verset Mt. 20,15

Aut⁶ non licet

⁶ aut Li446 Rusch Weber] an Li446@

mihi quod volo facere?

An oculus tuus nequam est

quia ego bonus sum?

Numérotation du verset Mt. 20,16

Sic⁷

⁷ sic Li446 Rusch Weber] sicut Li446@

erunt novissimi primi⁸

⁸ novissimi primi Rusch Weber ] inv. Li446@ Li446

et primi novissimi⁹.

⁹ primi novissimi Rusch Weber ] inv. Li446@ Li446

Multi enim sunt vocati

pauci vero electi.

Numérotation du verset Mt. 20,17

Et ascendens Iesus

Hierosolymam assumpsit duodecim discipulos suos¹⁰ secreto et ait illis:

¹⁰ suos Rusch ] om. Li446@ Li446 Weber

Numérotation du verset Mt. 20,18

Ecce ascendimus Hierosolymam et Filius hominis tradetur

principibus sacerdotum et scribis et condemnabunt eum morte

Numérotation du verset Mt. 20,19

et tradent

eum gentibus

ad deludendum

et flagellandum et crucifigendum et tertia die resurget.

Numérotation du verset Mt. 20,20

Tunc accessit ad eum mater filiorum Zebedei cum filiis suis adorans et petens aliquid ab eo.

Numérotation du verset Mt. 20,21

Qui dixit ei: Quid vis?

Ait illi: Dic ut

sedeant hi duo filii mei unus ad dexteram tuam et unus ad sinistram in regno tuo.

Numérotation du verset Mt. 20,22

Respondens autem Iesus dixit: Nescitis quid petatis.

Potestis

bibere calicem quem ego bibiturus sum?

Dicunt ei: Possumus.

Numérotation du verset Mt. 20,23

Ait illis: Calicem quidem meum bibetis,

sedere autem ad dexteram meam vel ad¹¹ sinistram non est meum dare vobis

¹¹ vel ad Li446@ Rusch ] et Weber

sed quibus paratum est a Patre meo¹².

¹² est a Patre meo Rusch Weber ] om. Li446@

Numérotation du verset Mt. 20,24

Et audientes decem

indignati sunt de duobus fratribus.

Numérotation du verset Mt. 20,25

Iesus autem vocavit eos ad se et ait: Scitis quia principes gentium

dominantur eorum et qui maiores sunt potestatem exercent in eos?

Numérotation du verset Mt. 20,26

Non ita erit inter vos sed quicumque voluerit inter vos maior esse¹³

¹³ esse Rusch ] fieri Li446@ Weber

sit vester minister,

Numérotation du verset Mt. 20,27

et quicumque¹⁴ voluerit inter vos primus esse sit¹⁵ vester servus.

¹⁴ quicumque Li446@ Rusch ] qui Weber |

¹⁵ sit Rusch ] erit Li446@ Weber |

Numérotation du verset Mt. 20,28

Sicut Filius hominis non venit ministrari

sed ministrare et dare animam suam redemptionem

pro multis.

Numérotation du verset Mt. 20,29

Et egredientibus illis

ab Hiericho

secute sunt¹⁶ eum turba multa.

¹⁶ secute sunt Rusch ] secuta est Li446@ Weber

Numérotation du verset Mt. 20,30

Et ecce duo ceci

sedentes secus viam audierunt quia Iesus transiret

et clamaverunt

dicentes: Domine, miserere nostri, fili David.

Numérotation du verset Mt. 20,31

Turba autem increpabat eos ut tacerent.

At illi magis clamabant

dicentes: Domine, miserere nostri, fili David.

Numérotation du verset Mt. 20,32

Et stetit Iesus

et vocavit eos

et ait: Quid vultis ut faciam vobis?

Numérotation du verset Mt. 20,33

Dicunt illi: Domine, ut aperiantur oculi nostri.

Numérotation du verset Mt. 20,34

Misertus autem eorum Iesus tetigit¹⁷ oculos eorum.

¹⁷ tetigit Rusch Weber] tegit Li446@ Li446

Et confestim viderunt

et secuti sunt eum.

Capitulum 20

Numérotation du verset Mt. 20,
distinctio 1

^prol.| [Mt. 20, 1-16 legitur Dominica in Septuagesima: Ordinarium OP 594 = homéliaires carolingiens (Barré)]

^marg.| marg. | {CMT20d1.1} REMIGIUS. − Quia dixerat Dominus^a: « Multi erunt primi novissimi et novissimi primi », ut hanc sententiam confirmaret, subiunxit similitudinem dicens:

^a Mt. 19, 29.

Numérotation du verset Mt. 20,1

Simile est regnum celorum homini patrifamilias.^A

^A ¶Codd. : Li446 Dur111 Ed1953 {MM2021}

^marg.| {CMT20d1.2} CHRYSOSTOMUS. Super Mattheum. − [a] Homo paterfamilias Christus est, cui celi et terra quasi una est domus. Familia autem celestium et terrestrium et inferiorum ¹ creaturarum. [d] Vinea autem eius iustitia est, in qua diverse species iustitiarum posite sunt quasi vites puta mansuetudo, castitas, patientia, cetereque virtutes; que omnes generaliter iustitie²* appellantur. [c] Homines autem vinee cultores ponuntur.
[b] Unde dicitur:

¹ inferiorum] inferarum cacogr. Li446

² iustitie] iustitia Ed1953

Qui exiit primo mane conducere operarios in vineam suam.

^marg.| [e] Deus enim iustitiam suam dedit in sensibus nostris, non propter suam utilitatem, sed propter nostram. Scitote ergo quia mercenarii sumus conducti. Sicut ergo nemo ideo conducit mercenarium ut hoc solum faciat quod manducat, sic et nos non ideo vocati sumus³ a Christo ut hoc⁴* solum operemur que ad nostrum pertinent usum sed ad gloriam Dei. Et sicut mercenarius prius aspicit opus suum, deinde quotidianum cibum , sic et nos primum debemus aspicere que ad gloriam Dei pertinent, deinde que ad nostram utilitatem. Et sicut mercenarius totam diem circa Domini opus impendit, unam autem horam circa suum cibum, sic et nos omne tempus vite nostre debemus impendere circa gloriam Dei, modicam autem partem circa usus nostros terrenos. Et si⁵* mercenarius qua die⁶ opus non fecerit, erubescit intrare in domum et petere panem, quomodo tu non confunderis intrare in Ecclesiam et stare ante conspectum Dei, quando nihil boni⁷* in conspectu Dei gessisti?^B ^b

^b ¶Fons : Chrysostomus ( pseudo) , Opus imperfectum in Mt., hom. 34 (Mt. 20, 16), Troyes, BM, 38 , f. 125rb-va ; St-Omer, BM, 10, f. 93va-94ra ; Paris, BnF, lat. 14469, f. 110vb-111rb ; Vat. lat. 6254, f. 72v a-b (PG 56, 817.4-818.9 ): «[a] Homo paterfamilias Christus est, cui celi et terra quasi una est domus: familia autem [+ quasi PG] celestium et terrestrium creatura [ creaturarum V6254, multitudo creaturarum P14469] qui quasi tristegam domum edificavit, id est inferos, celum [+ et PG] terram [terram celum Tr38], ut super terram habitarent certantes, in inferno [+ autem PG] victi, in celo victores: ut [+ nos Tr38 V6254, + et nos PG], in medio constituti, non contendamus ad eos descendere, qui sunt in inferno, sed ad eos ascendere, qui sunt in celo. Et ne forte nescias quid debeas fugere [de. fu.: inv. Som90], aut quid debeas sequi, utriusque dedit tibi quasi modicum gustum [ustum Tr38] inter lumen et tenebras habitanti: noctem de inferno, lumen de caelo. Nox tibi referat de tenebris inferorum, et lux tibi referat de splendore celesti. [b] Conducere operarios in vineam suam. Quae est vinea Dei [+ hic PG] ? Hoc [Hic Tr38, om. PG] non homines sicut alibi: [c] homines enim vineae cultores dicuntur [ ponuntur Tr38 V6254 ]. [d] Vinea enim justitia est, in qua diverse species justitiarum posite sunt, quasi vites: [utputa Tr38 PG] puta quasi mansuetudo, castitas, patientia [+ longanimitas PG], ceteraque innumerabilia bona, que omnia generaliter justitie [iustitia Tr38] appellantur. Attendamus ergo, cum quali studio celestem vineam colamus. Adam enim positus est in paradiso, colere et operari eum [eam PG]: sed quia neglexit eum [eam PG], projectus est de eo [ea PG]. Et nos positi sumus super colendam [colenda Tr38] justitiam; si neglexerimus, projiciemur de ea, sicut et Judei sunt projecti [inv. Tr38 V6254 PG]: de quibus scriptum est: Appone iniquitatem super iniquitatem ipsorum [eorum PG] et [ut PG] non intrent in tuam justitiam [tua iustitia Tr38] (Ps. 68, 28). Ruina precedentium admonitio debet esse sequentium. Si autem et nos sequentes ceciderimus in ipsam, magis veniam merentur [inv. Som90] illi, qui primi ceciderunt, quam nos qui secundi. Sicut autem mercenarius positus in vinea, si neglexerit eam, non solum [solam PG] mercedem suam perdet, sed etiam deserte vinee exigetur [+ ab eo PG] damnum: sic et nos, si neglexerimus justitiam nobis commissam, non solum nullam mercedem habebimus, sed etiam dissipate justitie dabimus rationem. Vinea enim Dei non extra nos [+ est P14469], sed in nobis ipsis plantata est [om. P14469]. Ideo qui peccatum facit, dissipat in se justitiam Dei: qui autem bona opera facit, colit eam in se. Bene autem culta justitia Dei [om. Tr38] in sensibus tuis generat botryonem, id est Christum. Nam qui iustitiam facit [ius. fac.: operantur justitiam Tr38 V6254 PG], Christum format [formant V6254 PG] in se, sicut scriptum est: Filioli [Filii Som90 V6254] mei, quos iterum parturio, donec formetur Christus in vobis (Gal. 4. 19). Et [+quia V6254] qui vineam consignat [signat Tr38] alicui operandam, non tantum propter illius utilitatem consignat [+ eam Tr38], quantum propter suam: [e] Deus autem justitiam suam dans in sensibus nostris, non propter suam utilitatem dedit eam, sed propter nostram. Nec enim Deus opera hominum necessaria [necesse PG] habet, sed ut nos operantes eam [justitiam PG9] vivamus propter eam. Si ergo ille, qui propter suam utilitatem vineam commisit alicui, talem eam [illam Tr38 V6254 PG] querit recipere, qualem illam [eam P14469] commisit, quomodo non a nobis sic immaculata justitia requirenda est quomodo [om. P14469 V6254], eam creavit in nobis [in nobis eam creavit Som90], quibus non propter se dedit eam, sed propter nostram salutem? Scitote quia mercenarii sumus conducti. Si ergo mercenarii sumus, cognoscere debemus quae sunt opera nostra. Mercenarius enim sine opere non potest esse. Opera autem sunt nostra [inv. Tr38 V6254 PG] opera justitie: non ut agros nostros colamus, et vineas: non ut divitias acquiramus et congregemus honores [+ sed ut proximis prosimus PG]. Et quamvis hec sine peccato facere possumus [possimus Tr38], tamen hec non [=V6254, non tamen hec PG, tamen non Tr38 PG] sunt opera nostra, sed diaria [desideria Tr38] nostra. Sicut ergo nemo ideo [inv. P14469, + sic PG] conducit mercenarium ut hoc solum faciat quod manducet [ manducat Tr38 V6254]: sic et nos non ideo vocati sumus a Christo, ut hoc solum [haec sola Tr38 V6254 PG] operemur, quae ad nostrum pertinent [pertinet P14469] usum sed ad gloriam Dei. Et sicut mercenarius, qui hoc solum facit quod manducat, sine causa ambulat in domo: sic [sicut P14469] et nos, si hec sola [inv. PG] facimus, quae ad nostram pertinent utilitatem, sine causa vivimus super terram. ⸢ Et sicut mercenarius prius aspicit opus suum, deinde diaria sua [dedinaria sua Tr38 ] sic et nos [+ si mercenarii Christi sumus PG ], primum debemus aspicere quae ad gloriam Dei pertinent [+ proximi que profectum (quia caritas et verus amor erga Deum non quaerunt quae sua, sed ad libitum amati cuncta desiderant perficere) PG ], deinde que ad nostram utilitatem = Tr38 V6254 PG, om. hom. P14469 Som90]. Et sicut mercenarius totam [totum Tr38 PG] diem circa domini opus impendit, unam autem horam circa suum cibum: sic et nos omne tempus vite nostre debemus impendere circa gloriam [opus gloriae PG] Dei, modicam autem partem circa usus nostros terrenos. Et [+ sicut PG] si mercenarius qua die opus non fecerit, erubescit intrare domum, et petere sibi panem: quomodo tu non confunderis intrare in ecclesiam, et stare ante conspectum Dei, quando nil boni [in conspectu Dei om. P14469 Som90] gessisti [fecisti Som90]?»
¶Nota : Thomas suit une version de l’Opus imperfectum proche du ms. Tr38 (famille 2, sous-groupe 3 famille cistercienne) et surtout de V6254, f. 72v a-b. Il faut exclure Napoli, BNC, VII.AA.16 (2^e famille, 1^er sous-groupe italien) et les ms. de Saint-Omer et de Saint-Victor de Paris que plusieurs variantes majeures, dont un saut du même au même, obligent à exclure du champ des sources codicologiques de la CA. Toutefois, la Catena s’accorde souvent ailleurs avec P14469 (St-Victor) dont le texte serait “quasi identique” (Van Banning) avec celui de l’exemplaire du Mont Cassin (Cas201) que nous n’avons pas encore pu examiner. Si P14469 ne suffit pas à rendre compte de toutes les sentences extraites de l’Opus imperfectum, on ne peut exclure que Thomas ait utilisé un autre descendant du même ancêtre. [MM2021] [MM2024 rev.]

^B ¶Codd. : Li446 Ed1953 {MM2021}

³ vocati sumus] inv. Li446

⁴ hoc Li446 ] hec Ed1953

⁵ si ] sicut Ed1953

⁶ qua die Li446 ] ea die qua Ed1953

⁷ boni] bonum Ed1953

^marg.| {CMT20d1.3} GREGORIUS. In homiliario. ⁸* − Vel paterfamilias, id est conditor noster, habet vineam, universam scilicet Ecclesiam, que ab abel iusto usque ad ultimum electum qui in fine mundi nasciturus est, quot sanctos protulit, quasi tot palmites misit. Ad erudiendam autem Dominus plebem suam, quasi ad excolendam vineam suam, nullo tempore destitit operarios mittere quia et prius per patres, et postmodum per legis doctores, deinde per prophetas, ad extremum vero per apostolos, quasi per operarios in vinee cultum laboravit; quamvis in quolibet modulo vel mensura quisquis cum fide recta bone actionis extitit, huius vinee operarius fuit.^c

^c ¶Fons : Gregorius Magnus, Homiliae in evangelia, lib. 1, homilia 19 § 1, CCSL 141, p. 143.7-144.27: «Quis uero patrisfamilias similitudinem rectius tenet quam (Quis recte intelligi paterfamilias potest nisi: A) Conditor noster, qui regit quos condidit, et electos suos sic in hoc mundo possidet, quasi subiectos dominus in domo? Qui habet uineam, uniuersam scilicet Ecclesiam, quae ab Abel iusto usque ad ultimum electum qui in fine mundi nasciturus est, quot sanctos protulit, quasi tot palmites misit. Hic itaque paterfamilias ad excolendam uineam suam mane, hora tertia, sexta, nona et undecima operarios conducit, quia a mundi huius initio usque in finem ad erudiendam plebem fidelium praedicatores congregare non destitit. Mane etenim mundi fuit ab Adam usque ad Noe. Hora uero tertia a Noe usque ad Abraham. Sexta quoque ab Abraham usque ad Moysen. Nona autem a Moyse usque ad aduentum Domini. Vndecima uero ab aduentu Domini usque ad finem mundi, in qua praedicatores sancti apostoli missi sunt, qui mercedem plenam et tarde uenientes acceperunt. Ad erudiendam ergo Dominus plebem suam, quasi ad excolendam uineam suam, nullo tempore destitit operarios mittere, quia et prius per patres, et postmodum per legis doctores et (deinde per: A) prophetas, ad extremum uero per apostolos, dum plebis suae mores excoluit, quasi per operarios in uineae cultura laborauit. Quamuis in quolibet modulo uel mensura, quisquis cum fide recta bonae actionis exstitit, huius uineae operarius fuit». [FG2013]

⁸ homiliario] evangelia Ed1953

^marg.| {CMT20d1.4} ORIGENES. ⁹* {tract.10} − Totum autem hoc seculum presens, unum diem dicere possumus; magnum quidem quantum ad nos, modicum autem quantum ad Dei vitam.

⁹ Origenes] + In Mattheum Ed1953

^marg.| {CMT20d1.5} GREGORIUS. In homiliario. ¹⁰* − Mane autem mundi fuit etas ab Adam usque ad Noe.^d
Et ideo dicitu r:

^d ¶Fons : Gregorius Magnus, Homiliae in evangelia, lib. 1, homilia 19, § 1, CCSL 141, p. 143.15-16: «Hic itaque paterfamilias ad excolendam uineam suam mane, hora tertia, sexta, nona et undecima operarios conducit, quia a mundi huius initio usque in finem ad erudiendam plebem fidelium praedicatores congregare non destitit. Mane etenim mundi fuit ab Adam usque ad Noe. Hora uero tertia a Noe usque ad Abraham». [FG2013]*

¹⁰ homiliario] evangelia Ed1953

Qui exiit primo mane conducere operarios in vineam suam.

^marg.| Et modum conductionis subiungit dicens:

Numérotation du verset Mt. 20,2

Conventione autem facta cum operariis ex denario diurno.

^marg.| {CMT20d1.6} ORIGENES. ¹¹* {tract.10} − Salutis autem arbitror nomen esse¹² denarium.^C

^C ¶Codd. : Li446 Ed1953 {MM2020}

¹¹ Origenes] + In Mattheum Ed1953

¹² nomen esse] inv. Li446

^marg.| {CMT20d1.7} REMIGIUS. − Denarius enim dicitur qui antiquitus pro decem nummis imputabatur, et figuram regis habet. Recte ergo per denarium designatur observari decalogi premium. Pulchre ergo dicit conventione facta ex denario diurno, quia unusquisque in agro sancte Ecclesie pro spe future remunerationis laborat.

^marg.| {CMT20d1.8} GREGORIUS. ¹³* − Tertia vero hora a Noe fuit usque ad Abraham.^D ^e
De qua dicitur:

^e ¶Fons : Gregorius Magnus, Homiliae in evangelia, lib. 1, homilia 19 § 1, CCSL 141, p. 143.16-17: «Mane etenim mundi fuit ab Adam usque ad Noe. Hora uero tertia a Noe usque ad Abraham. Sexta quoque ab Abraham usque ad Moysen. Nona autem a Moyse usque ad aduentum Domini. Undecima uero ab aduentu Domini usque ad finem mundi, in qua praedicatores sancti apostoli missi sunt, qui mercedem plenam et tarde uenientes acceperunt» [FG2013]*

^D ¶Codd. : Li446 Ed1953 {MM2020}

¹³ Gregorius] + in evangelia Ed1953

Numérotation du verset Mt. 20,3

Et egressus circa horam tertiam vidit alios stantes in foro¹⁴* otiosos.

¹⁴ stantes – in foro] inv. Ed1953

^marg.| {CMT20d1.9} ORIGENES. ¹⁵*{tract.10} − Forum autem est quicquid est extra vineam, id est extra Ecclesiam Christi.^E

^E ¶Codd. : Li446 Ed1953 {MM2020}

¹⁵ Origenes] + In Matthaeum Ed1953

^marg.| {CMT20d1.10} CHRYSOSTOMUS. Super Mattheum. {Opus imperfectum,hom.34} − In hoc enim mundo vendendo et emendo¹⁶ vivunt homines, et invicem sibi fraudem facientes, vitam suam sustentant.^F

^F ¶Codd. : Li446 Ed1953 {MM2020}

¹⁶ emendo] vivendo Li446

^marg.| {CMT20d1.11} GREGORIUS. ¹⁷* − Qui autem sibi vivit, qui carnis sue voluptatibus pascitur, recte otiosus redarguitur¹⁸* quia fructum divini operis non sectatur.^G ^f

^f ¶Fons : Gregorius Magnus, Homiliae in evangelia, lib. 1, homilia 19, § 2, CCSL 141, p. 145.63-65: «Qui enim in hac uita ea quae sua sunt quaerit, adhuc ad Domini uineam non uenit. Illi namque Domino laborant, qui non sua, sed lucra dominica cogitant, qui zelo caritatis, studio pietatis inseruiunt, animabus lucrandis inuigilant, perducere et alios se cum ad uitam festinant. Nam qui sibi uiuit, qui carnis suae uoluptatibus pascitur, recte otiosus redarguitur, quia fructum diuini operis non sectatur». [FG2013]*

^G ¶Codd. : Li446 Ed1953 {MM2020}

¹⁷ Gregorius] + In evangelio Ed1953

¹⁸ redarguitur] arguitur Ed1953

^marg.| {CMT20d1.12} CHRYSOSTOMUS. Super Mattheum. {Opus imperfectum,hom.34} − Vel otiosi sunt peccatores, illi enim mortui dicuntur. Otiosus autem est qui opus Dei non operatur. vis ergo non esse otiosus non aliena tollas, et de tuis des; et operatus es in vinea Domini, misericordie vitem colens.
Sequitur:

Numérotation du verset Mt. 20,4

Et illis dixit¹⁹*: Ite et vos in vineam meam.

¹⁹ illis dixit] inv. Ed1953

^marg.| Nota, quod solis primis convenit specialiter dare denarium; alios autem sub incerto pacto conduxit, dicens:

Quod iustum fuerit dabo vobis.

^marg.| Sciens enim Dominus quia prevaricaturus fuerat adam, et omnes postmodum in diluvio erant perituri, certum fecit pactum ad eum, ne quando dicat, ideo se neglexisse iustitiam, quia nesciebat que premia fuerat recepturus. Istis autem non fecit pactum, quia tantum paratus est retribuere quantum mercenarii recipere non sperabant.

^marg.| {CMT20d1.13} ORIGENES. ²⁰* − Vel, quia ²¹* operarios tertie hore non invitavit ad totum opus, quidquid autem potuerint²²* operari, suo iudicio reservavit²³*. Poterant enim equale opus facere in vinea eis qui ex mane sunt operati, quicumque in tempore brevi volebant operantem virtutem ad opus extendere, que ante non fuerat operata.^H ^g

^g ¶Fons : Origenes , Commentarii in Matthaeum (consensus versionum latinarum), lib. 15, 34 (Mt 20, 5), GCS 40, p. 450.26 : «qui autem dicit his qui circa tertiam erant vocati: quod iustum fuerit dabo vobis, invitavit quidem operarios tertiae horae ad totum, quidquid [autem] potuerint operari ; sibi <autem> iudicium reservavit secundum opus quod fuerit factum, ut instam reddat mercedem. quoniam autem similiter fecit etiam eis. qui circa sextam et nonam venerunt, manifestum est quoniam et ipsis dixit: quod fuerit iustum dabo vobis. poterant autem aequale opus facere in vinea eis, qui ex mane sunt operati, quicumque in tempore brevi<ori> volebant operantem virtutem ad opus extendere, quod [que x] ante non fuerant operati».
¶Nota : La négation ajoutée avant invitavit est sans équivalent dans le grec et le latin de la source. Ellepermet cependant à Thomas de rejoindre le sens de l’explication d’Origène tout en faisant l’économie de circonvolutions de la syntaxe origénienne qui, telles que Jérôme les a traduites, obscurcissent l’intelligence de la phrase plus qu’elles ne la facilitent. [MM2021]

^H ¶Codd. : Li446 Mt366 Ed1470 Ed1953 {MM2021}

²⁰ Origenes] + In Mattheum Ed1953

²¹ quia] om. Ed1953

²² poteurint] potu’nt codd. , poterant Ed1470 , poterunt Ed1571 , poterant Ed1953

²³ iudicio reservavit] arbitrio reservavit Ed1470 Εd1571 , arbitrio servavit Ed1953

^marg.| {CMT20d1.14} GREGORIUS. ²⁴* − Sexta quoque hora est ab Abraham usque ad Moysen; nona est²⁵ a Moyse usque ad adventum Domini. ^I ^h
Unde sequitur:

^h ¶Fons : Gregorius Magnus, Homiliae in evangelia, lib. 1, homilia 19, § 1, CCSL 141, p. 143.17-18: «Mane etenim mundi fuit ab Adam usque ad Noe. Hora uero tertia a Noe usque ad Abraham. Sexta quoque ab Abraham usque ad Moysen. Nona autem a Moyse usque ad aduentum Domini. Undecima uero ab aduentu Domini usque ad finem mundi, in qua praedicatores sancti apostoli missi sunt, qui mercedem plenam et tarde uenientes acceperunt». [FG2013]*

^I ¶Codd. : Li446 Mt366 Ed1953 {MM2021}

²⁴ Gregorius] + In evangelia Ed1953

²⁵ est] om. Mt366

Numérotation du verset Mt. 20,5

Iterum autem exiit circa sextam et nonam horam et fecit similiter.

^marg.| {CMT20d1.15} CHRYSOSTOMUS. Super Mattheum. {Opus imperfectum,hom.34} − Ideo autem coniunxit sextam et nonam, quia in sexta et nona generationem vocavit Iudeorum et frequentavit cum hominibus disponere testamenta, quasi definito salutis omnium tempore iam appropinquante.^J

^J ¶Codd. : Li446 Mt366 Ed1953 {MM2022}

^marg.| {CMT20d1.16} GREGORIUS. ²⁶* − Undecima vero hora est ab adventu Domini usque ad finem mundi. Operator ergo mane, hora tertia, sexta et nona, antiquus ille et hebraicus populus designatur, qui in electis suis ab ipso mundi exordio, dum recta fide Deum²⁷ studuit colere, quasi non destitit in vinee cultura laborare. Ad undecimam vero gentiles vocantur.
Unde sequitur:

²⁶ Gregorius] + In evangelia Ed1953

²⁷ Deum] Domini Li446

Numérotation du verset Mt. 20,6

Circa undecimam vero exiit, et invenit alios stantes, et dixit illis: Quid hic statis tota die otiosi²⁸ ?

²⁸ otiosi] otios Li446

^marg.| Qui enim transacto tam longo mundi tempore pro vita sua laborare neglexerant, quasi tota die otiosi stabant. Sed pensate quid inquisiti respondeant.
Sequitur enim:

Numérotation du verset Mt. 20,7

Dicunt ei: Quia nemo nos conduxit.

^marg.| Nullus quippe ad eos patriarcha, nullus propheta ad eos venerat. Et quid est dicere nemo nos conduxit nisi vite nobis nemo viam predicavit?^K ⁱ

ⁱ ¶Fons : Gregorius Magnus, Homiliae in evangelia, lib. 1, homilia 19, § 1, CCSL 141, p. 143.18-144.38: «Undecima uero ab aduentu Domini usque ad finem mundi, in qua praedicatores sancti apostoli missi sunt, qui mercedem plenam et tarde uenientes acceperunt. Ad erudiendam ergo Dominus plebem suam, quasi ad excolendam uineam suam, nullo tempore destitit operarios mittere, quia et prius per patres, et postmodum per legis doctores et (deinde per: A)prophetas, ad extremum uero per apostolos, dum plebis suae mores excoluit, quasi per operarios in uineae cultura laborauit. Quamuis in quolibet modulo uel mensura, quisquis cum fide recta bonae actionis exstitit, huius uineae operarius fuit. Operator ergo mane, hora tertia, sexta et nona, antiquus ille et hebraicus populus designatur, qui in electis suis ab ipso mundi exordio dum recta fide Deum studuit colere, quasi non destitit in uineae cultura laborare. Ad undecimam uero gentiles uocantur, quibus et dicitur: Quid hic statis tota die otiosi? Qui enim transacto tam longo mundi tempore, pro uita sua laborare neglexerant, quasi tota die otiosi stabant. Sed pensate, fratres, quid inquisiti respondeant. Dicunt enim: Quia nemo nos conduxit. Nullus quippe ad eos patriarcha, nullus propheta uenerat. Et quid est dicere: ad laborem nos nemo conduxit, nisi, uitae nobis uias nemo praedicauit?». [FG2013]*

^K ¶Codd. : Li446 Mt366 Ed1953 {MM2022}

^marg.| {CMT20d1.17} CHRYSOSTOMUS. Super Mattheum. ²⁹ − Que est enim conductio nostra et conductionis merces ? Promissio vite eterne. Gentes enim sole neque Deum sciebant neque Dei promissa.^L ^j

^j ¶Fons : Chrysostomus ( pseudo) , Opus imperfectum in Mt., hom. 34 (Mt. 20, 16), St-Omer, BM, 10, f. 93ra = PG 56, 819.69 -820.7 : «Quae est conductio nostra, et quae conductionis merces? Promissio vitae aeternae. [...] Omnes enim illi conducti fuerunt, et habuerunt notitiam Dei et sciverunt Dei promissa. Gentes autem solae neque Deum sciebant, neque Dei promissa, ideo excusabiliter responderunt, Nemo nos conduxit». [MM2022]

^L ¶Codd. : Li446 Bo1655 Ed1953 {MM2022}

²⁹ Super Mattheum] in O<meli>a Bo1655

^marg.| {CMT20d1.18} HILARIUS. ³⁰* − Hi igitur mittuntur ad³¹ vineam .^M ^k

^k ¶Fons : Hilarius Pictaviensis , In Mt., c. 20 § 7.10, SChr 258, p. 110: «Qui responderunt: Nemo nos conduxit. Debitum namque erat per orbem terrarum euangelium praedicari et gentes fidei iustificatione saluari. Hi igitur mittuntur ad uineam. Et cum sero esse coepisset, donum constitutae in totius diei labore mercedis primi operarii horae uesperis consequuntur ». [MM2022]

^M ¶Codd. : Bo1655 Li446 Ed1470 Ed1953 {MM2022}

³⁰ Hilarius] + In Matthaeum Ed1953

³¹ ad] in Bo1655

^marg.| Unde sequitur:

Dixit eis: Ite et vos in vineam meam.

^marg.| {CMT20d1.19} RABANUS. − Postquam autem operis diurni ratio reddita est, ad remunerationis tempus opportunum, dicit:

Numérotation du verset Mt. 20,8

Cum autem sero factum esset.

^marg.| Hoc est cum dies totius mundi ad vesperum³²* consummationis inclinata esset.^N ^l

^l ¶Fons : Rabanus Maurus , In Mt., lib. 6 (Mt. 20), CCCM 174A, p. 525.20 sqq. : «Postquam enim operis diurni ratio reddita esset, ad remunerationis promissae tempus opportunum ueniens dicit:"Cum autem sero factum esset", hoc est cum dies totius mundi ad uesperum consummationis inclinata esset uel cum cuiuscumque hominis terminus adpropinquasset (tempore enim praeterito futuri temporis per similitudinem exponit rationem),"dixit Dominus uineae procuratori suo" et reliqua ». [MM2022]

^N ¶Codd. : Cbg132 Li446 Bo1655 Ox19147 T46 Ed1470 Ed1953 {MM2022}

³² vesperum ! Li446 Ox19147 ] vespm Cbg132 T46, vesperam Ed1470 Ed1953

^marg.| {CMT20d1.20} CHRYSOSTOMUS. Super Mattheum. ³³ − Considera quia sero, non alio mane,³⁴ reddit mercedem³⁵*. Ergo, adhuc stante seculo isto, iudicium est futurum et³⁶ unicuique merces sua reddenda³⁷. Et hoc propter duas rationes. Primo³⁸* quia ipsa beatitudo futura est merces iustitie. Ideo non in illo seculo fit iudicium sed ante illum³⁹*. Deinde, ante⁴⁰ adventum diei illius⁴¹, premittitur iudicium ne videant peccatores diei illius⁴² beatitudinem.
Sequitur:

³³ Chrysostomus super Mattheum] Crisostomus Li446 * T46 , om. Ox19147

³⁴ mane] modo Arag2

³⁵ reddit merc.] inv. Arag2 Ed1657 Ed1953

³⁶ et] + quia Ber111

³⁷ sua reddenda] est reddenda sua Ber111*, sua est reddenda Ber111²

³⁸ Primo] Prima est Arag2 Ed1470 Ed1657 Ed1953

³⁹ illum] illud Arag2 Ed1470 Ed1953

⁴⁰ ante] autem As115 (aūt) Cbg132 (aute !) Mt366 (a’)

⁴¹ illius] illi Ber111

⁴² premittitur... illius] om. hom. Cbg132 | diei illius] om. Ox19147

Dicit⁴³ dominus procuratori suo

⁴³ Dicit] + ergo T46

^marg.| id est Filius Spiritui sancto.^O ^m

^m ¶Fons : Chrysostomus ( pseudo) , Opus imperfectum in Mt., hom. 34 (Mt. 20, 16), St-Omer, BM, 10, f. 95rb ; Paris, BnF, lat. 14469, f. 113rb ; Troyes, BM, 38 , f. 127ra ; PG 56, 820.26-37 : «Considera quia sero, non autem [alias Som10, om. P14469 Tr38] mane reddit mercedem. Ergo adhuc stante seculo isto judicium est futurum, et unicuique merces sua reddenda [+ est P14469]. Propter duas rationes [+ judicium PL] in hoc saeculo iudicium [om. PL] fit. Primum, quia illa [illic PL] ipsa beatitudo ventura ipsa est merces iustitie. Ideo non in illo seculo fit iudicium, sed ante illud [illum P14469]. Deinde [Inde Tr38] ante [propter P14469] adventum illius diei [inv. PL] premittitur iudicium, [+ ut Tr38] ne videant peccatores beatitudinem diei illius, dicente propheta: Tollatur impius, ne videat gloriam Dei [Is. 26, 10] Dicit procuratori suo. Cui procuratori? Sine dubio Filius dicit Spiritui sancto».
<ex quo> diff. Zacharias Chrysopolitanus , Unum ex quattuor, lib. 3, c. 109, PL 186, 346.34. [MM2022]

^O ¶Codd. : Arag2 As115 Ber111 (95rb) Bo1655 Cbg132 Gz378 Li446 Mt366 Ox19147 T46 Ed1470 Ed1657 Ed1953 {MM2022}

^marg.| {CMT20d1.21} GLOSSA<TOR>. ⁴⁴ – [1] Vel, si volueris⁴⁵, dicit Pater⁴⁶ Filio⁴⁷ [2] quia ⁴⁸* scilicet Pater operatur per Filium et Filius per Spiritum Sanctum, non propter aliquam differentiam substantie aut ⁴⁹ dignitatis. ^P ⁿ

ⁿ ¶Fons : Cf. Chrysostomus ( pseudo) , Opus imperfectum in Mt., hom. 34 (Mt. 20, 16), St-Omer, BM, 10, f. 95rb ; PG 56, 820.37-47 : «Et si volueris, concedo tibi ut Pater Filio dicat. Non quero utrum Filius sit Patris [inv. Tr38] procurator aut Spiritus sanctus Filii, sed hoc dico quia procurator domus et paterfamilias Θ [om. PL] nec eiusdem substantie possunt esse, nec una persona [+ esse PL] nec equalis dignitas. Si ergo alter essentia [om. PL Tr38] paterfamilias, alter procurator patrisfamilias, quomodo locum habeat Trinitas [Ternitas PL] tua? Si autem eiusdem substantie, essentia [est Tr38, iste est PL] et est minor, iniuriam facit substantie. Si [+ vero PL] non equalis dignitas, ubi est una substantia?»
<Non hab.> Glossa ordinaria (Gloss-e), Anselmus in loc. cit. , PL, LLT.
¶Nota 1 : Cette sentence est attribuable à) Thomas d’Aquin qui reformule et interprète de manière positive, orthodoxe et non équivoque, le passage de l’Opus imperfectum qui suit immédiatement celui que cite la sentence précédente (CMT20d1.21). Ce passage appartient aux huit commentaires anti ariens de l’Opus imperfectum signalés par le monitum du ms. de Saint-Omer. Cf. Van Banning, CCSL87B CCCM, p. ccvii et M. Morard, Famosus glossator, t. 2 : catalogue des sources (Opus imperfectum).
¶Nota 2 : Les manuscrits qui dépendent du second exemplar Π² de la Catena omettent le lemme attributif de la sentence de sorte que les sentences CMT20d1.20 et CMT20d1.21 n’en forment plus qu’une. Cette correction n’est probablement pas fortuite. Elle relève de la série de lectiones faciliores par lesquelles un réviseur post-thomasien a cru pouvoir intervenir pour corriger le texte diffusé par Thomas à partir de la documentation de celui-ci mal comprise ou mal interprétée. Ici la source du segment 1 l’a conduit à fusionner les deux sentences que Thomas avait intentionnellement distinguée en raison de la part très personnelle qu’il avait prise à la reformulation théologique du texte : associer l’interprétation allégorique des relations entre le père, l’intendant et le fils de la parabole à la théologie des missions trinitaires (operatur per) permettait d’éviter la dérive arienne qu’impliquait le fait de comprendre la même parabole comme une allégorie de l’ontologie des relations trinitaires. [MM2022]

^P ¶Codd. : Arag2 As115 Ber111 Bo1655 Cbg132 Gz378 Li446 Mt366 Ox19147 Ed1470 Ed1657 Ed1953 {MM2022}

⁴⁴ Glossa Arag2 Cbg132 (pr. m. marg. sine spatio ad rubricam inter sententias) Li446 ² ( corrector ) Ox19147 T46 Ed1953 ] Origenes Li446 * (cf. CMT20d1.22) , om. Bo1655 Gz378 Mt366

⁴⁵ volueris] voluerit Arag2 Ber111 Cbg132 Bo1655 Gz378 Mt366 Ed1470

⁴⁶ Pater] Patri Li446* (exp. -i )

⁴⁷ Vel... Filio] lac. Ox19147

⁴⁸ quia] qui Ed1953

⁴⁹ aut] om. Arag2 Ed1470

^marg.| {CMT20d1.22} ORIGENES. ⁵⁰* − Vel dicit dominus procuratori suo sive⁵¹* alicui angelorum qui super mercedes retribuendas est positus, sive alicui ex multis procuratoribus, secundum quod scriptum est⁵² ^o,"sub curatoribus et tutoribus " ⁵³ esse heredem in tempore quo"parvulus est⁵⁴".^Q ^p

^o Cf. Gal. 4, 2 : « 1. Dico autem quanto tempore heres parvulus est, nihil differt a servo, cum sit dominus omnium 2. sed sub tutoribus et actoribus est usque ad præfinitum tempus a patre, 3 ita et nos cum essemus parvuli, sub elementis mundi eramus servientes ».

^p Fons : Origenes , Commentarii in Matthaeum (consensus versionum latinarum), lib. 15, 35 (Mt 20, 1-16), GCS 40, p. 453.24-30 : «Post haec vespere facto, id est saeculi consummatione et diei illius quae in parabola ista refertur, dicit dominus vineae Procuratori suo, sive alicui angelo [angelorum R] qui super mercedes tribuendas positus est, sive alicui ex multis procuratoribus procuratori, secundum quod scriptum est"sub curatoribus et actoribus" esse heredem in tempore quo"parvulus est" ». [MM2022]

^Q ¶Codd. : Arag2 As115 Bo1655 Cbg132 Gz378 (121rb) Li446 Mt366 Ox19147 T46 Ed1470 Ed1953 {MM2022}

⁵⁰ Origenes] + In Matthaeum Ed1953

⁵¹ sive] id est Arag2 Ed1470 Ed1657 Ed1953

⁵² est] + in epistola ad Galatas Ed1953

⁵³ curatoribus - et - tutoribus] inv. Gz378

⁵⁴ est] om. T46

^marg.| {CMT20d1.23} REMIGIUS. ⁵⁵ − Vel Dominus Iesus Christus ipse est paterfamilias et vinee procurator, sicut⁵⁶* ipse est et ostium et ostiarius. Ipse enim venturus est⁵⁷* ad iudicium"ut unicuique reddat secundum quod gessit"^q. Vocat ergo operarios et reddit illis mercedem quando omnes congregabuntur in iudicio ut unusquisque accipiat secundum opera sua.^R

^q Cf. Mt. 16, 27 ; Ps. 27, 4 ; Rm. 2, 6 ; 2Tm. 4, 14 ; Apc. 2, 23 ; Apc. 20, 13 ; Apc. 22, 12.

^R ¶Codd. : Li446 Ox19147 (113rb) Ed1657 Ed1953 {MM2022}

⁵⁵ Remigius] om. Ox19147

⁵⁶ sicut] + et Ed1657 Ed1953

⁵⁷ vent. est] inv. Ed1657 Ed1953

^marg.| {CMT20d1.24} ORIGENES. ⁵⁸* − Primi autem operarii"testimonium habentes per fidem, non acceperunt Dei promissionem, pro nobis aliquid melius prospiciente"^r patrefamilias ut non sine nobis perficiantur. Et quia misericordiam consecuti sumus, primi mercedem speramus accipere, qui sumus Christi. Post nos autem qui ante⁵⁹ nos operati sunt.^S ^s
Et ideo dicitur :

^r Hbr. 11, 39-40

^s ¶Fons : Origenes , Commentarii in Matthaeum (consensus versionum latinarum), lib. 15, 35 (Mt 20, 1-16), GCS 40, p. 454.2-20 : «secundum praeceptum ergo patrisfamilias vocantur operatores a procuratore, ut merces novissimis detur in primis; primi enim operarii"testimonium habentes per fidem non acceperunt dei promissionem, pro nobis melius aliquid prospiciente" patrefamilias (qui vocati fuimus undecima hora), "ut non sine nobis perficiantur". et misericordiam consecuti sumus. pro eo quod tota die stetimus et voluimus conductorem nobis venire, otiati autem fuimus et cum excusatione ad opus adsumpti, et misericordiam consecuti primi mercedem speramus accipere, qui noti sumus Christi. post nos autem dabit mercedem eis qui ante nos operati sunt, et sic etiam eis qui fuerunt ante illos et sic usque ad primo ». [MM2022]

^S ¶Codd. : Li446 Ox19147 (113rb) Ed1470 Ed1953 {MM2022}

⁵⁸ Origenes] + In Matthaeum Ed1953

⁵⁹ ante] a’ Li446

Voca operarios et redde illis mercedem suam, incipiens a novissimis usque ad primos.

^marg.| {CMT20d1.25} CHRYSOSTOMUS. Super Mattheum. ⁶⁰ {Opus imperfectum,hom.34} − Semper enim libentius aliquid damus illis quibus gratis donamus, quia pro solo nostro honore donamus. Ergo omnibus sanctis Deus reddens mercedem, iustus ostenditur; gentibus autem dans, misericors, dicente apostolo^tgentes autem super misericordiam honorare Deum. Et ideo dicitur incipiens a novissimis usque ad primos. Aut certe ut ostendat Deus inestimabilem misericordiam suam, primum novissimis et indignioribus reddit mercedem, postea primis nimia enim misericordia ordinem non aspexit.

^t Rm. 15, 9.

⁶⁰ Super Mattheum] om. Li446

^marg.| {CMT20d1.26} AUGUSTINUS. De spiritu et littera. ⁶¹ − Vel ideo velut priores reperiuntur minores quia minus dilati⁶²* sunt.^T ^u ^v ^w
Sequitur:

^u ¶Fons : Augustinus Hipponensis, De spiritu et littera, 24, 41, CSEL 60, p. 195.9-10 : «quod multis modis intellegi potest: siue quia et illic quisque sanctorum tamquam stella ab stella differt in gloria - nec ad rem quicquam interest, utrum a minore usque ad maiorem, sicut dictum est, an si a maiore usque ad minorem diceretur; quod similiter nihil interest, etiamsi minores intellexerimus, qui tantummodo credere, maiores autem, qui etiam intellegere, quantum in hac uita potest, lumen incorporeum atque incommutabile ualuerunt -, siue minores tempore posteriores, maiores autem tempore priores intellegi uoluit - simul enim promissam dei contemplationem accepturi sunt omnes, quia et illi pro nobis meliora prouiderunt, ne sine nobis perfecti perficerentur, et ideo uelut priores repperiuntur minores, quia minus dilati sunt, sicut in illo euangelico denario per similitudinem dicitur, quem prius accipiunt qui posterius uenerunt ad uineam -, siue quolibet alio modo, qui me in praesentia forsitan fugit, minores maiores que accipiendi sunt ».

^v <Non hab.> Eugippius.

^w ¶Nota : La correction de Nicolaï rejoint ici la tradition manuscrite. La leçon minores ditati n’est même pas retenues dans l’apparat de l’édition CSEL 60. [MM2022]

^T ¶Codd. : As115 Li446 Mt366 Ox19147 (113rb) T46 Ed1470 Ed1657 Ed1953 {MM2022}

⁶¹ et littera] ad litteram Ox19147 (113rb)

⁶² minus dilati codd. Ed1657 (iuxta Basilensem Augustini editionem) et cet. ] minores ditati Ed1953

Numérotation du verset Mt. 20,9

Cum venissent autem qui circa undecimam horam venerant, etc.

Numérotation du verset Mt. 20,10

[...]

^marg.| {CMT20d1.27} GREGORIUS. ⁶³* − Eundem denarium accipiunt qui laboraverunt ad undecimam quem exspectaverunt toto desiderio et qui laboraverunt ad primam quia equalem vite eterne retributionem sortiti sunt cum his qui ab initio mundi vocati fuerant, hi qui in fine mundi ad Deum venerunt.^x

^x ¶Fons : Gregorius Magnus, Homiliae in evangelia, lib. 1, homilia 19 § 3, CCSL 141, p. 146.81-85: «Quanti patres ante legem, quanti sub lege fuerunt, et tamen hi qui in Domini aduentu uocati sunt, ad caelorum regnum sine aliqua tarditate peruenerunt. Eumdem ergo denarium accipiunt qui laborauerunt ad undecimam, quod exspectauerunt toto desiderio qui laborauerunt ad primam, quia aequalem uitae aeternae retributionem sortiti sunt cum his qui a mundi initio uocati fuerant, hi qui in mundi fine ad Dominum uenerunt. Vnde et hi qui in labore praecesserant, murmurantes dicunt: Hi nouissimi una hora fecerunt et pares eos nobis fecisti, qui portauimus pondus diei et aestus? Pondus enim diei et aestus portauerunt hi quos a mundi initio, quia diu hic contingit uiuere, necesse fuit etiam longiora carnis temptamenta tolerare». [FG2013]*

⁶³ Gregorius] + In evangelia Ed1953

^marg.| {CMT20d1.28} CHRYSOSTOMUS. Super Mattheum. {Opus imperfectum,hom.34} − Non autem iniuste nam et qui in prima parte seculi natus est, non amplius vixit quam statutum tempus vite sue; et quid illi nocuit, si post illius exitum mundus stetit et qui circa finem nascuntur, non minus vivent quam dies qui numerati sunt eis; et quid illis prodest ad compendium laboris, si cito mundus finitur, cum pensum vite sue compleant ante mundum deinde non est in homine quando nascatur prius aut postea; sed potestatis divine. Nec ille quidem sibi priorem debet locum defendere qui prius natus est, nec ille contemptibilior debet esse qui postea.
Sequitur:

Numérotation du verset Mt. 20,11

Et accipientes murmurabant adversus patremfamilias, dicentes.

Numérotation du verset Mt. 20,12

[...]

^marg.| Si autem verum est quod diximus, quia primi et posteriores tempus suum vixerunt, et non amplius neque minus, et unicuique mors sua est consummatio ipsius quid est quod dicunt: portavimus pondus diei et estus quia scilicet magna est nobis virtus ad faciendam iustitiam, cognoscere prope esse finem mundi. Unde et Christus nos armans, dicebat^yappropinquabit regnum celorum. Illis autem infirmatio erat scire mundi spatia esse longinqua. Quamvis ergo non per omne seculum vixerint, tamen totius seculi gravamina pertulisse videntur. Aut pondus totius diei dicit onerosa legis mandata; estum autem urentem erroris temptationem quam conflabant spiritus maligni in eos, ad emulationem gentium eos irritantes a quibus omnibus gentiles liberi extiterunt, Christo credentes, et per compendium gratie ad plenum salvati.

^y Mt. 4, 17.

^marg.| {CMT20d1.29} GREGORIUS. ⁶⁴* − Vel pondus diei et estus ferre, est per longioris vite tempora carnis sue calore fatigari. Sed potest queri quomodo murmurare dicti sunt, qui ad regnum vocantur celorum etenim regnum nullus qui murmurat accipit, nullus qui accipit, murmurare potest.^z

^z ¶Fons : Gregorius Magnus, Homiliae in evangelia, lib. 1, homilia 19, § 3-4, CCSL 141, p. 146.90-96: «Unde et hi qui in labore praecesserant, murmurantes dicunt: Hi nouissimi una hora fecerunt et pares eos nobis fecisti, qui portauimus pondus diei et aestus? Pondus enim diei et aestus portauerunt hi quos a mundi initio, quia diu hic contingit uiuere, necesse fuit etiam longiora carnis temptamenta tolerare. Vnicuique enim pondus diei et aestus ferre est per longioris uitae tempora carnis suae calore fatigari. § Sed quaeri potest quomodo murmurasse dicti sunt, qui saltim sero ad regnum uocantur. Caelorum etenim regnum nullus murmurans (qui murmurat: A) accipit, nullus qui accipit murmurare potest». [FG2013]*

⁶⁴ Gregorius] + In evangelia Ed1953

^marg.| {CMT20d1.30} CHRYSOSTOMUS. In homiliario ⁶⁵* {hom.65} − Non autem oportet ea que in parabolis sunt, secundum totum quod dicitur, investigare; sed intentionem, propter quam composita est, intelligere, et nihil ultra scrutari. Non ergo inducit hoc ut ostendat aliquos esse invidia morsos, sed ut ostendat hos tanto potitos esse honore quod et invidiam aliis poterant generare.

⁶⁵ homiliario] scrips., homeliario Li446, + Matthaeum Ed1953

^marg.| {CMT20d1.31} GREGORIUS. ⁶⁶* − Vel quia antiqui patres usque ad adventum Domini, quantumlibet iuste vixerint, ducti ad regnum non sunt, eorum hoc ipsum murmurasse est. Nos autem qui ad undecimam venimus, post laborem non murmuramus quia post mediatoris adventum in hoc mundo venientes, ad regnum ducimur mox ut de corpore eximus.^aa

^aa ¶Fons : Gregorius Magnus, Homiliae in evangelia, lib. 1, homilia 19 § 4, CCSL 141, p. 146.96-147.108: «Sed quaeri potest quomodo murmurasse dicti sunt, qui saltim sero ad regnum uocantur. Caelorum etenim regnum nullus murmurans (qui murmurat: A) accipit, nullus qui accipit murmurare potest. Sed quia antiqui patres usque ad aduentum Domini quamlibet iuste uixerint, ducti ad regnum non sunt, nisi ille descenderet qui paradisi claustra hominibus interpositione suae mortis aperiret, eorum hoc ipsum murmurasse est quod et recte pro percipiendo regno uixerunt, et tamen diu a percipiendo regno dilati sunt. Quos enim post peractam iustitiam inferni loca quamuis tranquilla susceperunt, eis profecto et laborasse fuit in uinea, et murmurasse. Quasi ergo post murmurationem denarium accipiunt, qui post longa inferni tempora ad gaudia regni peruenerunt. Nos autem qui ad undecimam uenimus, post laborem non murmuramus et denarium accipimus, quia post Mediatoris aduentum, in hoc mundo uenientis, ad regnum ducimur mox ut de corpore eximus, et illud sine mora percipimus, quod antiqui patres cum magna percipere dilatione meruerunt». [FG2013]

⁶⁶ Gregorius] + In evangelia Ed1953

^marg.| {CMT20d1.32} HIERONYMUS. − Vel omnis retro vocatio gentilibus invidet et in evangelii torquetur gratia.^U ^ab

^ab ¶Fons : Hieronymus, In Mt., lib. 3, CCSL 77, p. 175.996-998: «Si enim iniquus est paterfamilias, non in uno iniquus est sed in omnibus, quia non sic laborauit tertiae horae operarius quomodo ille qui a prima hora est missus in uineam; similiter et sextae horae operarius minus laborauit a tertiae horae operario et nonae a sextae horae operario. omnis itaque retro uocatio gentilibus inuidet et in evangelii torquetur gratia. unde et saluator concludens parabolam: erunt, inquit, primi nouissimi et nouissimi primi, quod iudaei de capite uertantur in caudam et nos de cauda mutemur in caput». [FG2013]

^U ¶Codd. : Li446 Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CMT20d1.33} HILARIUS. ⁶⁷* {c.20} − Et secundum insolentiam populi iam sub Moyse contumacis hoc murmur operantium est.^V
Sequitur:

^V ¶Codd. : Li446 Ed1953 {MM2020}

⁶⁷ Hilarius] + In Mattheum Ed1953

Numérotation du verset Mt. 20,13

At ille respondens uni eorum, dixit: Amice, non facio tibi iniuriam.

^marg.| {CMT20d1.34} REMIGIUS. − Per hunc unum possunt intelligi omnes qui ex Iudeis crediderunt; quos amicos propter fidem nominat.^W

^W ¶Codd. : Li446 Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CMT20d1.35} CHRYSOSTOMUS. Super Mattheum. {Opus imperfectum,hom.34} − Non autem dolebant quasi defraudati de mercede sua; sed quia illi amplius quam merebantur, acceperant. Sic enim dolent invidi quando alteri aliquid additur, quasi eis subtrahatur. Ex quo patet quod ex vana gloria nascitur invidia. Ideo enim dolet esse secundus, quia desiderat esse prior; et ideo invidie motum removet, dicens:

Nonne ex denario convenisti mecum?

^marg.| {CMT20d1.36} HIERONYMUS. − Denarius figuram regis habet. Recepisti ergo mercedem quam tibi promiseram, hoc est imaginem et similitudinem meam quid queris amplius et non tam ipse plus accipere quam alium nihil accipere desideras.

Numérotation du verset Mt. 20,14

Tolle quod tuum est, et vade.^ac

^ac ¶Fons : Hieronymus, In Mt., lib. 3, CCSL 77, p. 176.1006-1011: «Nonne ex denario conuenisti me cum? denarius figuram regis habet. recepisti ergo mercedem quam tibi promiseram, hoc est imaginem et similitudinem meam; quid quaeris amplius et non tam ipse plus accipere quam alium nihil accipere desideras, quasi alterius consortio minuatur praemii meritum». [FG2013]

^marg.| {CMT20d1.37} REMIGIUS. − Id est recipe mercedem tuam, et vade in gloriam. volo autem et huic novissimo, id est gentili populo, dare secundum meritum, sicut et tibi.

^marg.| {CMT20d1.38} ORIGENES. ⁶⁸* {tract.10} − Forsitan autem ade dicit amice, non facio tibi iniuriam. Nonne ex denario convenisti mecum tolle quod tuum est, et vade. Tuum est salus, quod est denarius.

⁶⁸ Origenes] + In Matthaeum Ed1953

Volo autem et huic novissimo dare sicut et tibi.

^marg.| Non incredibiliter potest quis arbitrari, hunc novissimum esse apostolum paulum, qui una hora operatus est, et similiter omnes qui ante eum fuerunt.

^marg.| {CMT20d1.39} AUGUSTINUS. De sancta virginitate. − Quia vero ipsa vita eterna pariter erit omnibus sanctis equalis, denarius omnibus est attributus, qui est omnium merces; quia vero in ipsa vita eterna distincte fulgebunt lumina meritorum, multe mansiones sunt apud patrem. Ac in denario quidem non⁶⁹* impari non vivet alius alio prolixius. In multis autem mansionibus honoratur alius alio clarius.^X ^ad

^ad ¶Fons : Augustinus Hipponensis, De sancta virginitate, c. 26, § 26, CSEL 41, p. 263.1-6.: «ita quia ipsa uita aeterna pariter erit omnibus sanctis, aequalis denarius omnibus adtributus est; quia uero in ipsa uita aeterna distincte fulgebunt lumina meritorum, multae mansiones sunt apud patrem. ac [ = S, + per hoc CSEL41]. in denario quidem non impari non uiuet alius alio prolixius; in multis autem mansionibus honoratur alius alio clarius». [MM2020]

^X ¶Codd. : Li446 Ed1953 {MM2020}

⁶⁹ non] om. Ed1953

^marg.| {CMT20d1.40} GREGORIUS. ⁷⁰* − Et quia ipsa regni perceptio, eius est bonitas voluntatis⁷¹, recte subiungitur:

⁷⁰ Gregorius] + In evangelia Ed1953

⁷¹ voluntatis] voluntas Li446 * , + claritatis Li446

Numérotation du verset Mt. 20,15

Aut non licet mihi quod volo facere?

^marg.| Stulta enim est questio hominis contra bonitatem Dei murmurare. Conquerendum quippe esset, non si dat quod non debet, sed si non daret quod deberet. ^Y ^ae
Unde aperte subditur:

^ae ¶Fons : Gregorius Magnus, Homiliae in evangelia, lib. 1, homilia 19 § 4, CCSL 141, p. 147.110-113: «Et quia ipsa regni perceptio eius est bonitas uoluntatis, recte subiungit: Aut non licet mihi quod uolo facere? Stulta enim questio est hominis contra benignitatem Dei. Conquirendum quippe esset non si dat quod non debet, sed si non daret quod deberet. Vnde apte subditur: An oculus tuus nequam est quia ego bonus sum? Nemo autem se de opere, nemo de tempore extollat, cum hac expleta sententia subsequenter Veritas clamet: Sic erunt nouissimi primi et primi nouissimi». [FG2013]*

^Y ¶Codd. : Li446 Ed1953 {MM2020}

An oculus tuus nequam est quia ego bonus sum?

^marg.| {CMT20d1.41} REMIGIUS. − Per oculum enim vult intentionem intelligi. Iudei namque nequam habuerunt oculum, id est intentionem malam, quia de salute gentium dolebant. Ad quid autem sensus huius parabole tendat, manifestat cum subditur:

Numérotation du verset Mt. 20,16

Sic erunt primi novissimi et novissimi primi

eo scilicet quod Iudei de capite vertantur in caudam et nos de cauda mutamur in caput.

^marg.| {CMT20d1.42} CHRYSOSTOMUS. Super Mattheum. ⁷² {Opus imperfectum,hom.34} − Aut ideo primos dicit novissimos, et novissimos primos, non ut novissimi digniores sint quam primi, sed ut coequentur, et nulla sit inter eos differentia temporis causa. Quod autem dicit:

⁷² Super Mattheum] om. Li446 *

Multi sunt vocati, pauci vero electi,

^marg.| non ad superiores sanctos pertinet, sed ad gentes quoniam ex ipsis gentibus, qui multi vocati sunt, pauci sunt eligendi.

^marg.| {CMT20d1.43} GREGORIUS. ⁷³* − [b] Ad fidem enim plures veniunt, et ad celeste regnum pauci perducuntur plerique enim Deum vocibus sequuntur, moribus fugiunt. [c] ex hoc ergo duo pensare debemus. Primum est ut de se quisque minime presumat, quia etsi iam ad fidem vocatus est, utrum ad regnum eligendus sit, nescit. Secundum vero est ut unusquisque proximum suum quem iacere in vitiis conspicit, desperare non audeat quia divine misericordie divitias ignorat. [a] Vel aliter . Mane nostrum pueritia est; hora tertia, adolescentia intelligi potest, quia quasi iam sol in altum proficit dum calor etatis crescit; sexta autem, iuventus est, quia velut in centro sol figitur, dum in ea plenitudo roboris solidatur; nona autem, senectus intelligitur, in qua velut sol ab alto axe descendit, quia etas a calore iuventutis deficit; undecima vero est ea etas que decrepita vel veterana vocatur.^af

^af ¶Fons : [a] Gregorius Magnus, Homiliae in evangelia, lib. 1, homilia 19, § 2, CCSL 141, p. 144.45-145.51: «Possumus uero et easdem diuersitates horarum etiam ad unumquemque hominem per aetatum momenta distinguere. Mane quippe intellectus nostri pueritia est. Hora autem tertia adolescentia intelligi potest, quia quasi iam sol in altum proficit, dum calor aetatis crescit. Sexta uero iuuentus est, quia uelut in centro sol figitur, dum in ea plenitudo roboris solidatur. Nona autem senectus intelligitur, in qua uelut sol ab alto axe descendit, quia aetas a calore iuuentutis deficit. Vndecima uero hora est ea aetas quae decrepita uel ueterana dicitur». [b] Gregorius Magnus, Homiliae in evangelia, lib. 1, homilia 19, § 5, CCSL 141, p. 148.123-129: «Sed post haec terribile est ualde quod sequitur: Multi autem sunt uocati, pauci uero electi, quia et ad fidem plures ueniunt, et ad caeleste regnum pauci perducuntur. Ecce enim ad hodiernam festiuitatem quam multi conuenimus, Ecclesiae parietes implemus, sed tamen quis sciat quam pauci sunt qui in illo electorum Dei grege numerentur? Ecce uox omnium Christum clamat, sed uita omnium non clamat. Plerique Deum uocibus sequuntur, moribus fugiunt». [c] Gregorius Magnus, Homiliae in evangelia, lib. 1, homilia 19, § 6, CCSL 141, p. 149.153-159: «Duo ergo sunt quae sollicite pensare debemus. Quia enim multi uocati, sed pauci electi sunt, primum est ut de se quisque minime praesumat, quia etsi iam ad fidem uocatus est, utrum perenni regno dignus sit nescit. Secundum uero est ut unusquisque proximum, quem fortasse iacere in uitiis conspicit, desperare non audeat, quia diuinae misericordiae diuitias ignorat». [FG2013]

⁷³ Gregorius] + In evangelia Ed1953

^marg.| {CMT20d1.44} CHRYSOSTOMUS. In homiliario. ⁷⁴* {hom.65} − Quod autem non omnes simul conduxit, sed alios mane, alios hora tertia, et sic de aliis, ex differentia mentis eorum processit. Tunc enim eos vocavit quando erant obedituri; nam et latronem vocavit quando obediturus erat. Si autem dicant^agquia nemo nos conduxit, sicut dictum est, non oportet omnia scrutari que in parabolis sunt. Item hoc non dicit Dominus, sed operarii quod ipse enim omnes, quantum ad se pertinet, a prima etate vocet, significatur cum dicitur^ah: « Exiit primo mane operarios conducere ».

^ag Mt. 20, 7.

^ah Mt. 20, 1.

⁷⁴ homiliario] scrips., homeliario Li446, + Matthaeum Ed1953

^marg.| {CMT20d1.45} GREGORIUS. ⁷⁵* − Qui ergo usque ad ultimam etatem Deo vivere neglexerunt, usque ad horam undecimam otiosi steterunt; et tamen tales paterfamilias vocat, et plerumque ante remunerantur quia prius ad regnum de corpore exeunt, quam hi qui modo in pueritia vocati esse videbantur.^ai

^ai ¶Fons : Gregorius Magnus, Homiliae in evangelia, lib. 1, homilia 19 § 3, CCSL 141, p. 145.66-146.74: «Qui uero et usque ad aetatem ultimam Deo uiuere neglexit, quasi usque ad undecimam otiosus stetit. Vnde recte usque ad undecimam torpentibus dicitur: Quid hic statis tota die otiosi? Ac si dicatur aperte: Et si Deo uiuere in pueritia et in iuuentute noluistis, saltem in ultima aetate resipiscite, et ad uitae uias cum iam laboraturi multum non estis, uel sero uenite. Et tales ergo paterfamilias uocat, et plerumque ante remunerantur, quia prius ad regnum de corpore exeunt, quam hi qui in pueritia uocati esse uidebantur». [FG2013]

⁷⁵ Gregorius] + In evangelia Ed1953

^marg.| {CMT20d1.46} ORIGENES. ⁷⁶* {tract.10} − Non autem dicitur^ajquid hic statis tota die otiosi his qui spiritu incipientes, carne consumuntur, si postea regredi volunt ut iterum spiritu vivant quod non dicimus dissuadentes ne ad domum paternam revertantur lascivi filii, qui vivendo luxuriose evangelice doctrine substantiam consumpserunt; sed quoniam non similes sunt eis qui peccaverunt in iuventute sua, dum non adhuc didicissent que fidei erant.

^aj Mt. 20, 6.

⁷⁶ Origenes] + In Matthaeum Ed1953

^marg.| {CMT20d1.47} CHRYSOSTOMUS. In homiliario ⁷⁷* {hom.65} − Quod autem dicit^ak erunt primi novissimi et novissimi primi , eos occulte insinuat qui a principio claruerunt, et postea virtutem contempserunt; et rursus eos qui a malitia reducti sunt, et multos superexcesserunt. Composita est ergo hec parabola, ut eos avidiores faceret qui in ultima senectute convertuntur, ne estimarent se minus aliquid habituros.

^ak Mt. 20, 16.

⁷⁷ homiliario] scrips., homeliario Li446, + Matthaeum Ed1953

Numérotation du verset Mt. 20,
distinctio 2

^prol.| [Mt. 20, 17-28 legitur Quadragesimae 2 feria 4; cf. Ordinarium OP 617 = Rom. = Cist.]

^marg.| {CMT20d2.1} CHRYSOSTOMUS. In homiliario ⁷⁸* {hom.66} − Dominus a Galilea veniens, non repente Hierosolymam ascendit, sed prius miracula fecit, Phariseos confutavit, et discipulos de vite perfectione et remuneratione instruxit; nunc iam ascensurus Hierusalem, rursus eis de passione loquitur
Unde dicitur:

⁷⁸ homiliario] scrips., homeliario Li446, + Matthaeum Ed1953

Numérotation du verset Mt. 20,17

Et ascendens Iesus Hierosolymam, assumpsit duodecim discipulos secreto.

^marg.| {CMT20d2.2} ORIGENES. ⁷⁹* {tract.11} − In duodecim adhuc erat et Iudas adhuc enim forsitan dignus erat cum aliis seorsum audire que passurus erat magister.^Z

^Z ¶Codd. : Li446 Ed1953 {MM2021}

⁷⁹ Origenes] + In Mattheum Ed1953

^marg.| {CMT20d2.3} CHRYSOSTOMUS. Super Mattheum. {Opus imperfectum,hom.35} − Omnis autem salus hominum in Christi morte posita est, nec est aliquid propter quod magis Deo gratias agere debeamus quam propter mortem ipsius. Ideo duodecim apostolis in secreto mortis sue annuntiavit mysterium; quia semper pretiosior thesaurus in melioribus vasis includitur. Si autem alii audissent passionem Christi futuram, viri forsitan turbarentur propter infirmitatem fidei et mulieres propter mollitiem sue nature, ex qua in tali negotio ad lacrimas excitantur.

^marg.| {CMT20d2.4} CHRYSOSTOMUS. In homiliario. ⁸⁰* − Dictum est quidem et ad multos, tamen occulte, sicut ibi ^al: “Solvite templum hoc etc.⁸¹*”. Et⁸²*^amsignum non dabitur ei nisi signum Ione prophete. Discipulis⁸³ autem manifeste exposuit dicens:

^al Io. 2, 19.

^am Mt. 12, 39.

⁸⁰ homiliario] scrips., homeliario Li446, + Matthaeum Ed1953

⁸¹ etc.] om. Ed1953

⁸² Et] + supra Ed1953

⁸³ Discipulis] Discipulos Li446

Numérotation du verset Mt. 20,18

Ecce ascendimus Hierosolymam etc.⁸⁴*^AA ^an

^an ¶Fons : Chrysostomus, In Mt., hom. 65 (Mt. 20, 17-18), Burgundionis versio, BAV, Vat. lat. 383, f. 208va : «Quid igitur non dictum est multis {non discipulis solum} ait: Dictum quidem est et ad multos non ita autem manifeste. Solvite enim templum hoc ait et in tribus diebus erigam id. Et signum querit generatio hec et signum non dabitur ei nisi signum Ione. Et rursus: Quoniam parvo tempore vobiscum sum et queretis me et non invenietis. Discipulis autem non ita sed sicut alia manifestius dicebat, ita et hoc dixit ».
<cuius fons> Chrysostomus , In Mt. hom. 65 (66) (Mt. 20, 17) § 1, PG 58, 617.36-43 : «Τί οὖν; οὐκ ἐλέχθη τοῖς πολλοῖς; φησίν. Ἐλέχθη μὲν καὶ πρὸς τοὺς πολλοὺς, οὐχ οὕτω δὲ σαφῶς. Λύσατε γὰρ, φησὶ, τὸν ναὸν τοῦτον, καὶ ἐν τρισὶν ἡμέραις ἐγερῶ αὐτόν· καὶ, Σημεῖον ἐπιζητεῖ ἡ γενεὰ αὕτη, καὶ σημεῖον οὐ δοθήσεται αὐτῇ, εἰ μὴ τὸ σημεῖον Ἰωνᾶ·καὶ πάλιν, Ἔτι μικρὸν χρόνον μεθ’ ὑμῶν εἰμι, καὶ ζητήσετέ με, καὶ οὐχ εὑρήσετε. Τοῖς δὲ μαθηταῖς οὐχ οὕτως, ἀλλ’ ὥσπερ τὰ ἄλλα σαφέστερον ἔλεγεν, οὕτω καὶ τοῦτο εἶπε». [MM2021]

^AA ¶Codd. : Li446 Ed1953 {MM2021}

⁸⁴ etc.] om. Ed1953

^marg.| {CMT20d2.5} CHRYSOSTOMUS. Super Mattheum. {Opus imperfectum,hom.35} − Quod dicit ecce , constantie sermo est, ut memoriam presentie huius in cordibus recondant. Dicit autem ascendimus ac si dicat videte quia voluntarie vado ad mortem. Cum ergo videritis me in cruce pendentem, ne estimetis me hominem esse tantum nam etsi posse mori, hominis est, velle tamen mori, hominis non est.

^marg.| {CMT20d2.6} ORIGENES. ⁸⁵* {tract.11} − Hoc igitur considerantes, scire debemus quoniam frequenter, etiam cognoscentes quoniam et temptationes aliquas subituri sumus, nos ipsos offerre debemus. Sed supra dictum est^aosi quis vos persecutus fuerit in una civitate, fugite in aliam sapientis in Christo est ut cognoscat quale tempus exigit declinationem, quale autem obviationem periculorum.

^ao Mt. 10, 23.

⁸⁵ Origenes] + In Mattheum Ed1953

^marg.| {CMT20d2.7} HIERONYMUS. − Crebro autem de passione sua discipulis dixerat; sed quia multis in medio disputationis poterat labi de memoria quod audierant, iturus Hierosolymam et secum ducturus apostolos, ad temptationem eos parat, ne cum venerit persecutio, et crucis ignominia, scandalizentur.^ap

^ap ¶Fons : Hieronymus, In Mt., lib. 3, CCSL 77, p. 176.1028-177.1032: «Et ascendens iesus Hierosolymam adsumpsit duodecim discipulos suos et ait illis: ecce ascendimus Hierosolymam, et filius hominis tradetur principibus seniorum et scribis, et condemnabunt eum morte et tradent eum gentibus ad deludendum et flagellandum et crucifigendum, et tertia die resurget. crebro hoc ipsum discipulis dixerat sed quia multis in medio disputatis poterat labi de memoria quod audierant, iturus Hierosolymam et se cum ducturus apostolos ad temptationem eos parat, ne cum uenerit persecutio et crucis ignominia scandalizentur». [FG2013]

^marg.| {CMT20d2.8} CHRYSOSTOMUS. Super Mattheum. {Opus imperfectum,hom.35} − Tribulatio enim cum supervenerit exspectantibus nobis, levior invenitur quam esset futura si repentina venisset.^AB

^AB ¶Codd. : Ox19147 Li446 Ed1953 {MM2021}

^marg.| {CMT20d2.9} CHRYSOSTOMUS. In homiliario ⁸⁶* {hom.66} − Predicit etiam eis, ut discant quoniam prescius⁸⁷ ad passionem venit et volens. Sed a principio quidem mortem predixit eis solam; quando autem exercitati sunt, adducit⁸⁸ alia, scilicet:

⁸⁶ homiliario] scrips., homeliario Li446, scrips., omel’ Li446, Matthaeum Ed1953

⁸⁷ prescius] presens Li446

⁸⁸ adducit] aditit Li446

Quoniam tradent eum gentibus etc.⁸⁹ ^AC

^AC ¶Codd. : Li446 Ed1953 {MM2021}

⁸⁹ etc.] om. Li446

^marg.| {CMT20d2.10} RABANUS. − Tradidit enim Iudas Dominum Iudeis, et ipsi tradiderunt eum gentibus, id est Pilato, et potestati romanorum. Ideo autem Dominus in mundo noluit prosperari, sed gravia pati, ut ostenderet nobis, qui per delectationem cecidimus, cum qua amaritudine redire debeamus.
Unde sequitur:

Numérotation du verset Mt. 20,19

Ad illudendum et flagellandum et crucifigendum.

^marg.| {CMT20d2.11} AUGUSTINUS. Octavo decimo de civitate Dei. ⁹⁰* − Passione ostendit quid sustinere pro veritate, resurrectione quid sperare⁹¹ in Trinitate debeamus.^AD ^aq
Unde dicit: ⁹²

^aq ¶Fons : Augustinus Hipponensis, De civitate Dei, lib. 18, c. 49, CCSL 48, p. 647.22-24: «Seminato, quantum per eius oportebat praesentiam corporalem, sancto evangelio passus est, mortuus est, resurrexit, passione ostendens quid sustinere pro ueritate, resurrectione quid sperare in aeternitate debeamus, excepta altitudine sacramenti, qua sanguis eius in remissionem fusus est peccatorum». [FG2017]

^AD ¶Codd. : Li446 Ed1470 [p. 341] Ed1953 {FG2017} {MM2017}

⁹⁰ .XVIII. ... Dei] xviii° de ce. ! Dei Li446, xviii° de ci. Dei Ed1470, De civitate Dei Ed1953

⁹¹ sperare Li446 (al. m. marg.) Ed1470 Ed1953 ] s’rare Li446 * (exp.)

⁹² dicit Li446 ] subdit Ed1470 , dicitur Ed1953

Et tertia die resurget.

^marg.| {CMT20d2.12} CHRYSOSTOMUS. In homiliario ⁹³* {hom.66} − Que quidem huius gratia dixit, ut cum tristia viderint, resurrectionem exspectarent. Unde subdit: Et tertia die resurget .^AE

^AE ¶Codd. : Li446 Ed1953 {MM2021}

⁹³ homiliario] scrips., homeliario Li446, + Matthaeum Ed1953

^marg.| {CMT20d2.13} AUGUSTINUS. Quarto de Trinitate. ⁹⁴* − Una enim mors, scilicet salvatoris secundum⁹⁵ corpus, duabus mortibus nostris saluti fuit, scilicet anime et corporis; et una eius resurrectio duas nobis resurrectiones prestitit. Hec autem ratio simpli ad duplum, oritur quidem a ternario numero, unum quippe et duo tria sunt.

⁹⁴ .IV.] om. Ed1953

⁹⁵ scilicet salvatoris] inv. Li446

^marg.| {CMT20d2.14} ORIGENES. ⁹⁶* {tract.11} − Hic autem non referuntur discipuli dixisse aut fecisse aliquid, cum audissent tristia hec Christo futura, recordantes que Dominus dixit ad petrum, ne audiant talia vel peiora. Et nunc quidem qui divinas litteras scire se arbitrantur scribe condemnant Iesum morte, et in linguis suis flagellant et crucifigunt eum per hoc quod tollere volunt doctrinam ipsius; ille autem paululum deficiens, surgit apparens his qui acceperunt posse videre.

⁹⁶ Origenes] + In Matthaeum Ed1953

Numérotation du verset Mt. 20,
distinctio 3

^prol.| [Mt. 20, 17-28 legitur Quadragesimae 2 feria 4; cf. Ordinarium OP 617 = Rom. = Cist.]

^prol.| [Mt. 20, 20 legitur in festo Iacobi maioris iuxta LHR 81.7a]

^marg.| {CMT20d3.1} HIERONYMUS. − Quia post omnia dixerat Dominus et tertia die resurget, putavit mulier post resurrectionem illico regnaturum⁹⁷; et aviditate feminea presentia cupit⁹⁸, immemor futurorum. ⁹⁹ ^ar
Unde dicitur:

^ar ¶Fons : Hieronymus, In Mt., lib. 3, CCSL 77, p. 177.10443-1047: «Hac ut reor ex causa quia post omnia dixerat dominus: et tertia die resurget, putauit eum mulier post resurrectionem ilico regnaturum, et hoc quod in secundo aduentu promittitur primo esse complendum et auiditate feminea praesentia cupit inmemor futurorum». [FG2013]

⁹⁷ regnaturum] rogaturum Dur111

⁹⁸ cupit] om. Dur111

⁹⁹ Dur111 Ed1953 {MM2021}

Numérotation du verset Mt. 20,20

Tunc accessit ad eum mater filiorum Zebedei cum filiis suis.

^marg.| {CMT20d3.2} CHRYSOSTOMUS. Super Mattheum. {Opus imperfectum,hom.35} − Hec mater filiorum Zebedei est Salome, cuius apud alterum evangelistam ponitur nomen; vere pacifica, que vere filios genuit pacis. Magna laus mulieris ex hoc loco colligitur quia non solum filii reliquerunt patrem, sed ipsa reliquerat virum suum et secuta fuerat Christum: quia ille sine ista vivere poterat, ista autem sine Christo salva esse non poterat; nisi forte quis dicat, quia intra tempus vocationis apostolorum et passionis Christi mortuus est Zebedeus; et sic illa sexu fragilis, etate defecta, Christi vestigia sequebatur quia fides numquam senescit et religio fatigationem non sentit. Audacem autem fecerat eam ad petendum nature affectus
Unde dicitur:

Adorans et petens aliquid ab eo

^marg.| Id est: reverentia exhibita petit, ut quod petierit sibi detur.
Sequitur:

Numérotation du verset Mt. 20,21

Qui dixit ei: Quid vis ?

^marg.| Non interrogat quasi nesciens; sed ut illa exponente, manifestum faceret irrationabilem esse petitionem.
Unde subditur:

Ait illi: Dic ut sedeant hi duo filii mei etc.¹⁰⁰*

¹⁰⁰ mei etc.] om. Ed1953

^marg.| {CMT20d3.3} AUGUSTINUS. De consensu evangelistarum. − Quod autem hic [b] per matrem¹⁰¹ dictum esse Mattheus expressit, [a] Marcus ipsos filios Zebedei perhibet dixisse, cum illa illorum voluntatem attulisset ad Dominum; [c] unde magis ipsos quam illam dixisse quod dictum est, Marcus breviter intimavit.^as

^as ¶Fons : Augustinus Hipponensis, De consensu evangelistarum, lib. 2, c. 64, § 124, CSEL 43, p. 226.15-20: «Hunc cum illo ordinem etiam [a] Marcus tenet filios Zebedaei perhibens dixisse quod ab eis, non per eos ipsos, sed [b] per matrem dictum esse mattheus expressit, cum illa eorum uoluntatem attulisset ad dominum. [c] unde magis ipsos quam illam dixisse quod dictum est Marcus breuiter intimauit». [FG2013]

¹⁰¹ hic – per matrem] inv. Li446

^marg.| {CMT20d3.4} CHRYSOSTOMUS. In homiliario ¹⁰²* {hom.66} − Videbant enim seipsos honoratos pre aliis¹⁰³, et audierant quod super duodecim thronos sedebitis, unde primatum ipsius cathedre petebant accipere. Et quod quidem plus alii honoris apud Christum habebant, noverant; timebant vero petrum sibi preferri; unde et alius evangelista dicit, quod quia prope erant Hierusalem, putabant quod regnum Dei esset in ianuis, id est aliquid sensibile. Unde manifestum est quod nihil spirituale petebant, nec intelligentiam superioris regni habebant.

¹⁰² homiliario] scrips., homeliario Li446, scrips., omel’ Li446, Matthaeum Ed1953

¹⁰³ aliis] + marg. De consensu evangelistarum Li446

^marg.| {CMT20d3.5} ORIGENES. ¹⁰⁴* {tract.12} – Sicut¹⁰⁵* enim in¹⁰⁶ regno mundiali in honore esse videntur qui sedent cum rege, nihil¹⁰⁷* fuit mirum si mulier muliebri simplicitate vel imperitia talia se debere petere estimavit; et ipsi fratres adhuc imperfecti, et nihil altius cogitantes de regno Christi, talia arbitrati sunt de his qui sedebunt¹⁰⁸* cum Iesu.|^AF||

^AF ¶Codd. : Li446 Mt366 Ed1953 {MM2021}

¹⁰⁴ Origenes] + In Mattheum Ed1953

¹⁰⁵ Sicut] Sic Ed1953

¹⁰⁶ in] om. Li446

¹⁰⁷ nihil] non Ed1953

¹⁰⁸ qui sedebunt] qui sedebant Li446, sedebunt Ed1953

^marg.| {CMT20d3.6} CHRYSOSTOMUS. Super Mattheum. {Opus imperfectum,hom.35} − Vel aliter . Non dicimus quod recte peteret hec mulier; sed hoc dicimus, quia non terrena, sed celestia filiis suis optabat non enim sentit sicut cetere matres, que corpora natorum suorum amant, animas autem contemnunt desiderant illos valere in seculo isto, et non curant quid sint passuri in illo, ut ostendant quia corporum sunt parentes, non animarum. Estimo autem quod hi fratres cum audissent Dominum de passione ac resurrectione sua prophetantem, ceperunt dicere intra se, cum essent fideles ecce rex celestis descendit ad regna tartarea, ut regem mortis destruat. Cum autem victoria fuerit consummata, quid aliud restat nisi ut regni gloria subsequatur?

^marg.| {CMT20d3.7} ORIGENES. ¹⁰⁹* {tract.12} − Destructo enim peccato quod regnabat in corporibus mortalibus hominum, et omni principatu malignarum virtutum, eminentiam regni in hominibus Christus recipit; quod est ipsum sedere in sede glorie sue. Quod autem omnia Deus facit ad dexteram et sinistram, hoc est ut iam nullum malum sit ante eum et qui quidem precellunt pre ceteris appropinquantibus Christo, sunt a dextris eius; qui autem inferiores sunt, a sinistris sunt eius. Dexteram autem Christi vide si potes intelligere invisibilem creaturam; sinistram autem visibilem et corporalem. Appropinquantium enim Christo quidam dexteram sortiuntur, ut intelligibilia; alii sinistram, ut sensibilia.

¹⁰⁹ Origenes] + In Mattheum Ed1953

^marg.| {CMT20d3.8} CHRYSOSTOMUS. Super Mattheum. − Qui autem seipsum donavit hominibus, quomodo regni sui societatem non donabit ? Petentis negligentia reprehenditur, ubi de dantis misericordia non dubitatur. Si nos rogamus magistrum, forsitan ceterorum fratrum corda concutimus etsi enim vinci a carne non possunt, quasi iam spirituales, tamen percuti possunt, quasi adhuc carnales. Ergo submittamus matrem nostram, ut suo nomine deprecetur pro nobis. Si enim reprehensibilis inventa fuerit, facile merebitur veniam. Ipse enim sexus excusat errorem. Si autem non fuerit importuna, facilius impetrabit mater pro filiis suis rogans. Ipse enim Dominus, qui maternos animos filiorum miseratione implevit, facilius audiet maternum affectum. Tunc Dominus occultorum cognitor non ad verba intercedentis mulieris respondit, sed ad consilia suggerentium filiorum. Bonum quidem erat eorum desiderium, sed inconsiderata petitio. Ideo etsi impetrare non debebant, simplicitas tamen petitionis eorum confundi non merebatur, quia de amore Domini talis petitio nascebatur. Propterea ignorantiam in eis Dominus reprehendit. ^at
Unde sequitur:

^at ¶Fons : Chrysostomus ( pseudo) , Opus imperfectum in Mt., hom. 35 (Mt. 20, 28), PG 56, 825 .63-826.8, 64-66, 827 .13-18: «Qui enim seipsum donavit hominibus, quomodo regni sui societatem non donabit? Petentis negligentia reprehenditur ubi de dantis misericordia non dubitatur. Si nos rogamus magistrum, forsitan caeterorum fratrum corda concutiemus: et dum nobis duobus volumus providere, inter omnes scandalum excitabimus. Nam etsi sancti sint, tamen homines sunt. Etsi vinci a carne non possunt, quasi jam spirituales, tamen percuti possunt, quasi adhuc carnales. Ut quid ergo vel leves occasiones demus, quibus improba carnis natura tranquillas eorum animas inquietet? Submittamus ergo matrem nostram, ut suo nomine deprecetur pro nobis, et fiunt duo bona. Si enim res ipsa reprehensibilis inventa fuerit, facile meretur veniam, quasi mulier. Ipse enim sexus excusat errorem. Si autem non fuerit importuna, facilius impetrabit mater pro filiis suis rogans. Ipse enim Dominus, qui maternos animos filiorum miseratione implevit, facilius exaudiet maternum affectum. Magna laus mulieris hujus ex hoc loco colligitur. [...] Non eam vicit, sicut caeteras mulieres, maritalis affectus: quia ille temporalis erat maritus, iste autem perfectus sponsus. [...] Tunc Dominus occultorum cognitor, non ad verba intercedentis mulieris respondit, sed ad consilia suggerentium filiorum respondit, dicens: Nescitis quid petatis. Concupiscentia enim carnalis omnem in vobis spiritualem considerationem exclusit. [...] Nescitis quid petatis. Bonum quidem desiderium, sed inconsiderata petitio. Ideo etsi impetrare non debebat simplicitas petitionis eorum, tamen confundi non merebatur, quia de amore Domini nascebatur. Propterea non voluntatem neque propositum eorum culpat, sed solam ignorantiam reprehendit, dicens: Nescitis quid petatis». [MM2019]

Numérotation du verset Mt. 20,22

Respondens autem Iesus dixit: Nescitis quid petatis.

^marg.| {CMT20d3.9} HIERONYMUS. − Nec mirum si ista arguatur imperitie, cum et de Petro dicatur^au: « Nesciens quid diceret ».^AG ^av

^au Lc. 9, 33.

^av ¶Fons : Hieronymus, In Mt., lib. 3, CCSL 77, p. 177.1055-1057: «Et descendens uidebo si iuxta clamorem suum qui uenit ad me perficiunt, sin autem non est ut sciam. postulat autem mater filiorum Zebedei errore muliebri et pietatis affectu nesciens quid peteret. nec mirum si ista arguatur inperitiae, cum de petro dicatur quando tria uult facere tabernacula, nesciens quid diceret». [FG2013]

^AG ¶Codd. : Li446 Ed1470 Ed1953 {MM2021}

^marg.| {CMT20d3.10} CHRYSOSTOMUS. Super Mattheum. − Nam frequenter Dominus patitur discipulos suos aliquid non recte aut dicere aut agere aut cogitare ut ex illorum culpa occasionem inveniat exponendi regulam pietatis, sciens quia error eorum non nocet presente magistro, et non solum in presenti sed etiam in futuro doctrina eius edificat.^AH ^aw

^aw ¶Fons : Chrysostomus ( pseudo) , Opus imperfectum in Mt., hom. 35, (Mt. 20, 28), St-Omer, BM, 90, f. 98vb5-12 ; PG 56, 826.53-60 : « Nam frequenter Dominus patitur discipulos suos aliquid non recte aut dicere, aut agere, aut cogitare, ut ex illorum culpa occasiones inveniat docendi, et exponendi regulam pietatis, sciens quia et ipse error eorum non nocet praesente magistro, et omnes non solum in praesenti, sed etiam in futuro doctrina ejus aedificat ». [MM2020]

^AH ¶Codd. : Li446 Ed1470 Ed1953 {MM2021}

^marg.| {CMT20d3.11} CHRYSOSTOMUS. In homiliario. ¹¹⁰* − Hoc autem dicit ostendens quod vel nihil spirituale petebant vel, si¹¹¹ novissent que¹¹²* petebant, non ausi fuissent tantum quid petere quod superexcedit superiores virtutes.^AI ^ax

^ax ¶Fons : Chrysostomus, In Mt., hom. 65 (Mt. 20, 22), Burgundionis versio, BAV, Vat. lat. 383, f. 209va10-15 : « [...] Et quoniam quidem plus aliis habebant, noverant ; timebant vero Petrum et dicunt: dic ut unus a dextris tuis sedeat et unus a leva. Et festinationem inferunt dicentes: Dic ! Quid igitur ipse ? Ostendens quoniam nichil spirituale petebant sed neque si novissent rursus quid petebant, ausi fuissent utique tantum quid petere, ait: Nescitis quid petitis, qualiter est magnum, qualiter mirabile, qualiter superexcedens superiores virtutes».
<cuius fons> Chrysostomus , In Mt. hom. 65 (66) (Mt. 20, 22) § 2, PG 58, 619.36-39 : «Καὶ ὅτι μὲν τῶν ἄλλων πλέον εἶχον, ᾔδεσαν· ἐδεδοίκεσαν δὲ Πέτρον, καὶ λέγουσιν· Εἰπὲ, ἵνα εἷς ἐκ δεξιῶν σου καθίσῃ, καὶ εἷς ἐξ εὐωνύμων· καὶ κατεπείγουσι λέγοντες, Εἰπέ. Τί οὖν αὐτός; Δηλῶν, ὅτι οὐδὲν πνευματικὸν ᾔτουν, οὔτε εἰ ᾔδεσαν πάλιν ὅπερ ᾔτουν, ἐτόλμησαν ἂν τοσοῦτον αἰτῆσαι, φησίν· Οὐκ οἴδατε τί αἰτεῖσθε· πῶς μέγα, πῶς θαυμαστὸν, πῶς ὑπερβαῖνον καὶ τὰς ἄνω δυνάμεις». [MM2021]

^AI ¶Codd. : Li446 Mt366 Ed1657 Ed1876 Ed1953 {MM2021}

¹¹⁰ In homiliario] + (66 ut supra) Ed1657, h om. 65 super Matth. Ed1876 , Super Matthaeum ( hom. 35) perperam Ed1953

¹¹¹ si] om. Li446

¹¹² que] quod Ed1876 Ed1953

^marg.| {CMT20d3.12} HILARIUS. ¹¹³* {c.20} − Nesciunt etiam quid petant, quia nihil de gloria apostolorum ambigendum erat iudicaturos enim eos sermo superior exposuit.¹¹⁴

¹¹³ Hilarius] + In Mattheum Ed1953

¹¹⁴ Ed1657 Ed1953 {MM2021}

^marg.| {CMT20d3.13} CHRYSOSTOMUS. Super Mattheum. {Opus imperfectum,hom.35} − Vel nescitis quid petatis quasi dicat: Ego vos vocavi ad partem dexteram de sinistra, et vos vestro consilio curritis ad sinistram. Ideo forsitan per mulierem res agebatur. Contulit enim se diabolus ad consueta arma mulierum; ut sicut adam per mulierem spoliavit, ita et istos separaret per matrem. Sed iam non poterat per mulierem perditio introire in sanctos, ex quo de muliere salus cunctorum processit. vel ideo dicit nescitis quid petatis non enim solum debemus cogitare qualem gloriam consequamur, sed quomodo evadamus ruinam peccati; quia et in seculari bello, qui semper de preda victorie cogitat, difficile vincit ideo petendum erat da nobis auxilium gratie tue, ut omne malum vincamus.

^marg.| {CMT20d3.14} RABANUS. − Nesciebant etiam quid peterent quia sedem glorie a Domino, quam nondum merebantur, inquirunt. Delectabat eos culmen honoris; sed prius habebant exercere viam laboris.
Unde subdit: ¹¹⁵*

¹¹⁵ subdit Li446 Mt366 ] subditur Ed1953

Potestis bibere calicem quem ego bibiturus sum?

^marg.| {CMT20d3.15} HIERONYMUS.* − Calicem in Scripturis divinis passionem intelligimus, ut in Psalmo^ay: « Calicem salutaris accipiam ». Statimque infert quis iste sit calix^az: « Pretiosa in conspectu Domini mors sanctorum eius ».^AJ ^ba

^ay Ps. 115, 13.

^az Ps. 115, 14.

^ba ¶Fons : Hieronymus, In Mt., lib. 3, CCSL 77, p. 178.1062-1067: «Potestis bibere calicem quem ego bibiturus sum? calicem in scripturis diuinis passionem intellegimus: pater, si possibile est, transeat calix iste a me; et in psalmo: quid retribuam domino pro omnibus quae retribuit mihi? calicem salutaris accipiam et nomen domini inuocabo; statim que infert quis iste sit calix: pretiosa in conspectu domini mors sanctorum eius». [FG2013]*

^AJ ¶Codd. : Li446 Ed1953 {MM2021}

^marg.| {CMT20d3.16} CHRYSOSTOMUS. Super Mattheum. − Sciebat autem Dominus quia passionem ipsius poterant imitari; sed ideo interrogat ut omnes audiamus, quia nemo potest cum Christo regnare nisi passionem Christi fuerit imitatus. Res enim pretiosa nisi pretio non comparatur¹¹⁶*. Passionem autem Domini dicimus¹¹⁷ non solum persecutionem gentilium sed omnem violentiam quam patimur contra peccata certantes¹¹⁸.^AK ^bb ^bc

^bb Cf. 1Tim. 2, 12: « si sustinebimus et conregnabimus, si negaverimus et ille negabit nos ». ; Rm. 8, 17: « si tamen compatimur ut et conglorificemur ».

^bc ¶Fons : Chrysostomus ( pseudo) , Opus imperfectum in Mt., hom. 35 (Mt. 20, 28), Paris, BnF, lat. 14469, f. 118rb ; St-Omer, BM, 10, f. 99rb-va4 ; Vat. lat. 6254, f. 75va = PG 56, 827.64-76 ; Troyes, BM, 38 , f. 130vb: «Numquid nesciebat Dominus quia passionem ipsius poterant imitari? Sed ideo eis dicit, ut Domino interrogante, et eis respondentibus, omnes nos audiamus: quia nemo potest cum Christo regnare, nisi passionem Christi fuerit imitatus, ⸢sicut ait Apostolus: Si commortui sumus, et convivemus: si* sustinemus, et conregnabimus. Res enim pretiosa vili pretio non comparatur. Magnum laborem necesse est nobis impendere, si volumus ad regna celestia pervenire. Passionem autem Domini dicimus suscipere nos debere non omni modo persequutionem gentilium, sed omnem laborem et molestiam quam patimur in corpore contra peccata certantes ».
* sicut ait Apostolus: Si commortui sumus, et convivemus si] om. Tr38
¶Nota : L’apographiste a surabrégé uili par u ⁱ que l’exemplar a lu n ⁱ(nisi). Je ne corrige pas parce que le texte publié et reçu avait nisi qui fait sens. [MM2021]

^AK ¶Codd. : Arag2 As115 Li446 Md214 Mt366 Ed1470 Ed1482 Ed1657 Ed1953 {MM2021}

¹¹⁶nisi pretio non comparatur] comparatur non pretio Md214, nisi pretio c. Arag2 , nisi pretium c. As115 , vili pretio c. Ed1657

¹¹⁷ dicimus] dms Li446 (corr. perperam : dni) Mt366

¹¹⁸ certantes] certantibus Mt366

^marg.| {CMT20d3.17} CHRYSOSTOMUS. In homiliario ¹¹⁹* − Dicit ergo potestis bibere etc.¹²⁰ ac si dicat: Vos¹²¹* de honore et coronis loquimini, ego autem de agonibus vobis ¹²²* et sudoribus. Non enim hoc est¹²³ premiorum tempus. Ex modo autem ¹²⁴ interrogationis eos attrahit. Non enim dixit: ‘Potestis sanguinem vestrum effundere’ sed potestis bibere calicem. D einde addit: quem ego bibiturus sum ut ex communione ad ipsum avidiores fiant ¹²⁵*. ^AL ^bd

^bd ¶Fons : Chrysostomus, In Mt., hom. 65 (Mt. 20, 22), Burgundionis versio, BAV, Vat. lat. 383, f. 209va16-31 : «Deinde inducit: Potestis bibere calicem quem ego bibiturus sum et baptismo quo ego baptizor baptizari ? Vides qualiter confestim abduxit a suspitione a contrariis eis loquens: vos enim ait de honore et coronis loquimini. Ego autem de agonibus vobis et sudoribus. Non enim est hoc premiorum tempus neque nunc gloria mea illa apparet sed occisionis et preliorum sunt que presentia sunt. Et vide qualiter a modo interrogationis et incitat et attrahit. Non enim dixit: Potestis occidi, potestis sanguinem vestrum effundere ? Sed: potestis bibere calicem ? Deinde attrahens ait: quem ego bibiturus sum , ut communione que erat ad ipsum avidiores fiant et baptisma eum {calicem} rursus vocat monstrans magnam ab his que fiebant purgationem futuram orbi terrarum».
<cuius fons> Chrysostomus , In Mt. hom. 65 (66) (Mt. 20, 22) § 2, PG 58, 619.40-53 : «Εἶτα ἐπάγει· Δύνασθε πιεῖν τὸ ποτήριον, ὃ ἐγὼ μέλλω πίνειν, καὶ τὸ βάπτισμα, ὃ ἐγὼ βαπτίζομαι, βαπτισθῆναι; Εἶδες πῶς εὐθέως ἀπήγαγε τῆς ὑπονοίας, ἀπὸ τῶν ἐναντίων αὐτοῖς διαλεχθείς; Ὑμεῖς μὲν γὰρ περὶ τιμῆς καὶ στεφάνων μοι διαλέγεσθε, φησίν· ἐγὼ δὲ περὶ ἀγώνων ὑμῖν καὶ ἱδρώτων. Οὐ γάρ ἐστιν οὗτος ὁ τῶν ἐπάθλων καιρὸς, οὐδὲ νῦν ἡ δόξα μου φανεῖται ἐκείνη· ἀλλὰ σφαγῆς καὶ πολέμων καὶ κινδύνων τὰ παρόντα. Καὶ ὅρα πῶς τῷ τρόπῳ τῆς ἐρωτήσεως καὶ προτρέπει καὶ ἐφέλκεται. Οὐ γὰρ εἶπε, Δύνασθε σφαγῆναι; δύνασθε τὸ αἷμα ὑμῶν ἐκχεῖν; ἀλλὰ πῶς; Δύνασθε πιεῖν τὸ ποτήριον; Εἶτα ἐφελκόμενός φησιν·Ὃ ἐγὼ μέλλω πίνειν· ἵνα τῇ πρὸς αὐτὸν κοινωνίᾳ προθυμότεροι γένωνται. Καὶ βάπτισμα αὐτὸ πάλιν καλεῖ, δεικνὺς μέγαν ἀπὸ τῶν γινομένων τὸν καθαρμὸν ἐσόμενον τῇ οἰκουμένῃ». [MM2021]

^AL ¶Codd. : As115 Cbg132 Li446 Md214 Mt366 Ed1470 Ed1482 Ed1657 Ed1745 Ed1953 {MM2021}

¹¹⁹ homiliario] scrips., omel’ Li446, homelia. Ed1470 , homil. Ed1745 , Matthaeum Ed1953

¹²⁰ etc.] om. Ed1470 Ed1482 Ed1745 Ed1953

¹²¹ vos] + mihi Ed1470 Ed1745 Ed1482 Ed1657 Ed1953

¹²² de agonibus –vobis] inv. Ed1745 Ed1953

¹²³ Non] h. praem. Md214 | hoc est] est hoc Cbg132 , hic est Ed1482

¹²⁴ autem] ergo Md214

¹²⁵ ut ex … fiant Li446 Ed1657 Ed1876] om. cett. codd. et edd. (cf. CMT20d3.18)

^marg.| {CMT20d3.18} HILARIUS. ¹²⁶* − At illi qui iam martyrii libertatem constantiamque retinebant, bibituros se pollicentur.^AM ^be
Unde sequitur:

^be ¶Fons : = Hilarius Pictaviensis , In Mt., c. 20 § 9.19-21, SChr 258, p. 112.
¶Nota : En raison d’une imprécision de l’antigraphe, la position du lemme attributif de cette sentence varie dans les manuscrits. L’exemplar à l’origine du textus receptus majoritaire a fixé par erreur sa position avant la dernière phrase de la sentence précédente qui, de ce fait, a été attribuée à Hilaire au lieu de Chrysostome jusqu’à ce que Nicolaï (Ed1657), suivi seulement par Fretté (Ed1876), rétablisse la vérité des faits. [MM2021]

^AM ¶Codd. : As115 Cbg132 Li446 Md214 Mt366 Ed1470 Ed1482 Ed1657 Ed1745 Ed1876 Ed1953 {MM2021}

¹²⁶ Hilarius] om. Li446 (cf. infra CMT20d3.19) , + ut ex ( om. Md214 ) communione ad ipsum avidiores fiant As115 Md214 Mt366 Cbg132 , Remigius: ut ex communione ad ipsum avidiores fiant Ed1470 Ed1482 Ed1745 Ed1953

Dicunt ei¹²⁷: Possumus.

¹²⁷ ei] enim Li446

^marg.| {CMT20d3.19} CHRYSOSTOMUS. Super Mattheum. ¹²⁸ − Vel hoc dicunt ¹²⁹* non tam ex fiducia sue ¹³⁰ fortitudinis quam ex ¹³¹ ignorantia¹³². Inexpertis enim levis videtur esse temptatio passionis et mortis.^AN ^bf

^bf ¶Fons : Chrysostomus ( pseudo) , Opus imperfectum in Mt., hom. 35 (Mt. 20, 22), Paris, BnF, lat. 14469, f. 118rb ; St-Omer, BM, 10, f. 99vb ; Vat. lat. 6254, f. 75vb = PG 56, 828.54-57 ; Troyes, BM, 38 , f. 131rb: «Dicunt ei Possumus . Non tantum confidentia cordis sui, quantum ignorantia tentationis hec [et V6254] responderunt. Nescientibus enim desiderabile est bellum, sic [sic et Tr38 V6254, sicut et PG] inexpertis levis videtur esse temptatio passionis et mortis ». [MM2021]

^AN ¶Codd. : As115 Cbg132 Li446 Md214 Mt366 Ed1470 Ed1482 Ed1657 Ed1745 Ed1953 {MM2021}

¹²⁸ Chrysostomus super Mattheum] Hylarius Li446 * (cancel. cum signo translationis post ignorantia)

¹²⁹ hoc dicunt] dicunt hec Ed1470 , inv. Ed1657 Ed1745 Ed1953

¹³⁰ fiducia sue] fide Md214

¹³¹ ex] om. Li446 * (corr. ?) Ed1470 Ed1482

¹³² ignorantia] + suae fragilitatis Ed1657

^marg.| {CMT20d3.20} CHRYSOSTOMUS. In homiliario. ¹³³* − Vel hoc ex desiderio promittunt. Neque enim ¹³⁴ hoc dixissent, nisi exspectassent audire quod petebant¹³⁵. Dominus autem eis prophetat magna bona, id est martyrio dignos efficiendos.^AO ^bg
Unde sequitur:¹³⁶*

^bg ¶Fons : Chrysostomus, In Mt., hom. 65 (Mt. 20, 22), Burgundionis versio, BAV, Vat. lat. 383, f. 209va31-31 : «A {vel ex} desiderio confestim promiserunt neque hoc dicentes {vel dixissent} quod dixerunt sed expectantes {et nisi quod expectabant} audire quod petebant. Quid igitur ipse ? Calicem quidem meum bibetis et baptismo quo ego baptizor baptizamini {baptizabimini}. Magna eis prophetavit bona hoc est martyrio dignos efficiendos et hec patiemini que ego et violenta morte animam dissolvetis et his mecum communicabitis».
<cuius fons> Chrysostomus , In Mt. hom. 65 (66) (Mt. 20, 22) § 2, PG 58, 619.56-620.4 : «Ἀπὸ τῆς προθυμίας εὐθέως ἐπηγγείλαντο, οὐδὲ τοῦτο εἰδότες ὅπερ εἶπον, ἀλλὰ προσδοκῶντες ἀκούσεσθαι ὅπερ ᾔτησαν. Τί οὖν αὐτός; Τὸ μὲν ποτήριόν μου πίεσθε, καὶ τὸ βάπτισμα, ὃ ἐγὼ βαπτίζομαι, βαπτισθήσεσθε. Μεγάλα αὐτοῖς προεφήτευσεν ἀγαθά· τουτέστι, Μαρτυρίου καταξιωθήσεσθε, καὶ ταῦτα πείσεσθε ἅπερ ἐγώ βιαίῳ θανάτῳ τὴν ζωὴν καταλύσετε, καὶ τούτων μοι κοινωνήσετε ». [MM2021]

^AO ¶Codd. : As115 Li446 Md214 Mt366 Ed1470 Ed1482 Ed1657 Ed1953 {MM2021}

¹³³ homiliario] scrips., omel’ Li446, homelia. Ed1470 , Matthaeum Ed1953

¹³⁴ Neque enim] Quod ei Md214

¹³⁵ petebant] potebant Md214

¹³⁶ Unde] om. Ed1470 , Ed1482 Ed1953

Numérotation du verset Mt. 20,23

Ait illis: Calicem quidem meum¹³⁷ bibetis.

¹³⁷ Ait…meum] at ille calicem mecum Md214

^marg.| {CMT20d3.21} ORIGENES. ¹³⁸* {tract.12} − Non ita respondit Christus calicem meum bibere potestis; sed ad futuram eorum perfectionem respiciens, dixit: Calicem quidem meum bibetis ¹³⁹.^AP

^AP ¶Codd. : Li446 Md214 Mt366 Ed1953 {MM2021}

¹³⁸ Origenes] + In Mattheum Ed1953

¹³⁹ quidem meum bibetis] ibi. iubi. Md214

^marg.| {CMT20d3.22} HIERONYMUS. − Queritur autem quomodo calicem martyrii filii Zebedei, Iacobus videlicet et Ioannes, biberint, cum Scriptura narret Iacobum tantum apostolum ab Herode capite truncatum, Ioannes autem propria morte vitam finierit. Sed si legimus in ecclesiastica historia, quod ipse Ioannes propter martyrium sit missus in ferventis olei dolium, et relegatus in Patmos insulam sit, videbimus martyrio animum non defuisse; et bibisse Ioannem calicem confessionis, quem et tres pueri in camino ignis biberunt, licet persecutor non fuderit sanguinem.^bh

^bh ¶Fons : Hieronymus, In Mt., lib. 3, CCSL 77, p. 178.1068-1081: «Ait illis: calicem quidem meum bibetis, sedere autem ad dexteram meam et ad sinistram non est meum dare uobis, sed quibus paratum est a patre meo. quaeritur quomodo calicem martyrii filii Zebedei, iacobus uidelicet et iohannes, biberint, cum scriptura narret iacobum tantum apostolum ab Herode capite truncatum, iohannes autem propria morte uitam finierit. sed si legamus Ecclesiasticas historias in quibus fertur quod et ipse propter martyrium sit missus in feruentis olei doleum et inde ad suscipiendam coronam christi athleta processerit statim que relegatus in pathmos insulam sit, uidebimus martyrio animum non defuisse et bibisse iohannem calicem confessionis, quem et tres pueri in camino ignis biberunt licet persecutor non fuderit sanguinem». [FG2013]

^marg.| {CMT20d3.23} HILARIUS. ¹⁴⁰* {c.20} − Dominus ergo collaudans eorum fidem ait, martyrio quidem eos secum compati posse; sed leve eius ac dextere assidere aliis a Deo patre fuisse dispositum
Unde sequitur:

¹⁴⁰ Hilarius] + In Mattheum Ed1953

Sedere autem ad dexteram meam, etc.

^marg.| Et quidem, quantum arbitramur, ita honor iste aliis est reservatus, quod tamen nec apostoli ab eo erunt alieni, qui in duodecim patriarcharum sede considentes, Israelem iudicabunt; et quantum sentire ex ipsis evangeliis licet, in regno celorum Moyses et Elias assidebunt; quibus comitantibus, cum glorie sue habitu in monte apparuit.

^marg.| {CMT20d3.24} HIERONYMUS. − [b] Sed mihi hoc nequaquam videtur sed ideo sedentium in regno celorum vocabula non dicuntur, ne paucis nominatis ceteri putarentur exclusi; [a] regnum enim celorum non est tantum dantis, sed accipientis. Non enim est personarum acceptio apud Deum; sed quicumque talem se prebuerit ut regno celorum dignus fiat, hoc accipiet, quod non persone, sed vite paratum est. Si itaque tales estis qui consequimini regnum celorum quod pater meus victoribus preparavit, vos quoque accipietis illud. Ideo tamen non dixit neque non sedebitis, ne duos confunderet; neque sedebitis, ne ceteros irritaret.^bi

^bi ¶Fons : Hieronymus, In Mt., lib. 3, CCSL 77, p. 179.1084-1093: «Quod autem dicit: sedere ad dexteram meam et sinistram non est meum dare uobis sed quibus paratum est a patre meo, sic intellegendum: [a] regnum caelorum non est dantis sed accipientis; non est enim personarum acceptio apud Deum, sed quicumque talem se praebuerit ut regno caelorum dignus fiat, hic accipiet quod non personae sed uitae paratum est; si itaque tales estis qui consequamini regnum caelorum quod pater meus triumphantibus et uictoribus praeparauit, uos quoque accipietis illud. alii de Moyse et helia dictum uolunt quos paulo ante in monte cum eo uiderant loquentes, [b] sed mihi nequaquam uidetur. ideo enim sedentium in regno caelorum uocabula non dicuntur ne paucis nominatis ceteri putarentur exclusi». [FG2013]

^marg.| {CMT20d3.25} CHRYSOSTOMUS. In homiliario ¹⁴¹* {hom.66} − Vel aliter . Videtur invius omnibus esse locus ille, non solum hominibus, sed etiam angelis sic enim precipuum unigeniti ponit id Paulus dicens^bjad quem autem angelorum dixit umquam sede a dextris meis Dominus ergo non quasi existentibus quibusdam qui assessuri sunt, sed condescendens interrogantium suspicioni respondit. Hoc enim unum solum querebant pre aliis stare apud ipsum; sed Dominus respondet moriemini quidem propter me non tamen hoc sufficit vos facere primum ordinem obtinere. Si enim aliquis alius venerit cum martyrio, ampliorem virtutem possidens, non quia vos amo, illum expellam, et vobis dabo primatum. Propter hoc autem ut non infirmus ipse ostendatur, non dixit simpliciter ‘non est meum dare’ sed

^bj Hbr. 1, 13.

¹⁴¹ homiliario] scrips., omel’ Li446, Matthaeum Ed1953

non est meum vobis dare sed quibus paratum est,

^marg.| his scilicet qui ab operibus possunt fieri clari.

^marg.| {CMT20d3.26} REMIGIUS. − Vel aliter. Non est meum dare vobis , id est superbis talibus quales vos estis sed humilibus corde quibus paratum est a patre meo .^AQ ^bk

^bk Remigius Autissiodorensis, In Mt. [RB7226] (Mt. 20), c. 66: Barcelona, Bibl. de Catalunya, cod. 548, f. 231va ; c. 70 (dominica 22 post Pentecosten): BAV, Vat. lat. 648, f. 195ra ;: « Aliter non est meum dare vobis id est superbis talibus quales vos estis qui exaltari cupitis sed humilibus corde quibus preparatum est a Patre meo . Ergo si vultis illud accipere nolite esse quod estis ». [MM2021]

^AQ ¶Codd. : Cbg132 Li446 Ed1953 {MM2021}

^marg.| {CMT20d3.27} AUGUSTINUS. Primo de Trinitate. ¹⁴²* − Vel aliter . Secundum formam servi discipulis Dominus respondet: S edere autem ad dexteram meam etc.¹⁴³* Quod autem paratum est a Patre eius et ab ipso Filio est paratum quia et ipse et Pater unum sunt.^AR ^bl

^bl ¶F#ns : Augustinus Hipponensis, De trinitate, lib. 1, c. 12, CCSL 50, à vérifier : « ».

^AR ¶Codd. : Cbg132 Li446 Ed1953 {MM2021}

¹⁴² .I.] om. Ed1953

¹⁴³ etc.] vel sinistram , non est meum dare vobis Ed1953

Numérotation du verset Mt. 20,
distinctio 4

^prol.| [Mt. 20, 17-28 legitur Quadragesimae 2 feria 4; cf. Ordinarium OP 617 = Rom. = Cist.]

^marg.| {CMT20d4.1} CHRYSOSTOMUS. In homiliario. ¹⁴⁴* {hom.66} − Donec Christi sententia incerta erat, non tristabantur alii discipuli; sed tunc tristati sunt quando eos increpavit.^AS
Unde dicitur:

^AS ¶Codd. : Cbg132 Li446 Ed1953 {MM2021}

¹⁴⁴ homiliario] scrips., omel’ Li446, Matthaeum Ed1953

Numérotation du verset Mt. 20,24

Et audientes decem, indignati sunt de duobus fratribus.

^marg.| {CMT20d4.2} HIERONYMUS. − Non ad mulieris audaciam referunt postulantis, sed ad filios, quod ignorantes mensuram suam, non modica cupiditate exarserunt.^bm

^bm ¶Fons : Hieronymus, In Mt., lib. 3, CCSL 77, p. 179.1096-1098: «Et audientes decem indignati sunt de duobus fratribus. decem apostoli non indignantur matri filiorum Zebedei nec ad mulierem audaciam referunt postulati, sed ad filios quod ignorantes mensuram suam inmodica cupiditate exarserint, quibus et dominus dixerat: nescitis quid petatis. subintellegitur autem uel ex responsione domini uel ex indignatione apostolorum quod filii matrem inmiserint ad grandia postulanda». [FG2013]

^marg.| {CMT20d4.3} CHRYSOSTOMUS. In homiliario. ¹⁴⁵* {hom.66} − Intellexerunt enim quia hec petitio discipulorum fuit, quando eos Dominus increpavit. Quando autem eos a Domino prehonoratos viderunt in transfiguratione, etsi secundum mentem dolebant, in medium efferre non audebant, honorantes doctorem.

¹⁴⁵ homiliario] scrips., omel’ Li446, Matthaeum Ed1953

^marg.| {CMT20d4.4} CHRYSOSTOMUS. Super Mattheum. {Opus imperfectum,hom.35} − Sicut autem duo carnaliter petierunt, ita et decem carnaliter contristati sunt nam velle quidem esse super omnes vituperabile est; sustinere autem alium super se minus est gloriosum.

^marg.| {CMT20d4.5} HIERONYMUS. − Humilis autem magister et mitis nec cupiditatis duos arguit postulantes, nec decem reliquos indignationis increpat et livoris.^bn
Unde sequitur:

^bn ¶Fons : Hieronymus, In Mt., lib. 3, CCSL 77, p. 179.1104-1106: «Iesus autem uocauit eos ad se et ait: scitis quia principes gentium dominantur eorum, et reliqua. humilis magister et mitis nec cupiditatis inmodicae duos arguit postulantes nec decem reliquos indignationis increpat et liuoris, sed tale ponit exemplum quo doceat eum maiorem esse qui minor fuerit et illum dominum fieri qui omnium seruus sit. frustra igitur aut illi inmoderata quaesierant aut isti dolent super maiorum desiderio, cum ad summitatem uirtutum non potentia sed humilitate ueniatur. denique sui proponit exemplum ut, si dicta parui penderent, erubescerent ad opera et dicit». [FG2013]

Numérotation du verset Mt. 20,25

Iesus autem vocavit eos ad se.

^marg.| {CMT20d4.6} CHRYSOSTOMUS. In homiliario. ¹⁴⁶* {hom.66} − Quia enim turbati erant, vocatione eos consolatur, de propinquo eis loquendo etenim duo a societate decem seipsos separantes, propius stabant, seorsum Domino loquentes; non tamen sicut prius pueros in medium ducens eos consolatur, sed a contrario inseruit, dicens:

¹⁴⁶ homiliario] scrips., omel’ Li446, Matthaeum Ed1953

Scitis quia principes gentium dominantur eorum.

[...]

Numérotation du verset Mt. 20,26

[...]

Numérotation du verset Mt. 20,27

[...]

^marg.| {CMT20d4.7} ORIGENES. ¹⁴⁷* {tract.12} − Id est non contenti tantum regere suos subiectos, sed violenter eis dominari nituntur. Inter vos autem, qui estis mei, non eunt hec quoniam sicut omnia carnalia in necessitate sunt posita, spiritualia autem in voluntate, sic et qui principes sunt spirituales, principatus eorum in dilectione subditorum debet esse positus, non in timore corporali.

¹⁴⁷ Origenes] + In Mattheum Ed1953

^marg.| {CMT20d4.8} CHRYSOSTOMUS. In homiliario. ¹⁴⁸* {hom.66} − Ostendit autem in hoc, quod gentilium est primatus cupere; et sic gentium comparatione eorum animam estuantem convertit.

¹⁴⁸ homiliario] scrips., omel’ Li446, Matthaeum Ed1953

^marg.| {CMT20d4.9} CHRYSOSTOMUS. Super Mattheum. {Opus imperfectum,hom.35} − Et opus quidem desiderare bonum, bonum est, quia nostre voluntatis est, et nostra est merces; primatum autem honoris concupiscere vanitas est hoc enim consequi, iudicium Dei est; propter quod ex primatu honoris nescimus si mercedem iustitie meremur. neque enim Apostolus laudem habebit apud Deum quia Apostolus fuit; sed si opus apostolatus sui bene implevit: nec Apostolus pro merito suo antecedenti honoratus est ut esset Apostolus; sed ad hoc ministerium aptus est iudicatus secundum motum anime sue. Primatus etiam fugientem se desiderat, et desiderantem se horret. Conversatio ergo melior desideranda est, non dignior gradus. volens ergo Dominus, duorum fratrum Zebedei et aliorum indignationem extinguere, introducit differentiam inter principes mundiales et ecclesiasticos, ostendens quia primatus in Christo nec ab aliquo appetendus est non habente, nec alteri invidendus est habenti; quia principes mundi ideo sunt ut dominentur minoribus suis, et eos servituti subiciant et expolient, et usque ad mortem eis utantur ad suam utilitatem et gloriam principes autem Ecclesie fiunt, ut serviant minoribus suis, et ministrent eis quecumque acceperunt a Christo; ut suas utilitates negligant, et illorum procurent, et mori non recusent pro salute inferiorum. Primatum ergo Ecclesie concupiscere neque iustum est, neque utile. Nullus sapiens vult ultro se subicere servituti et periculo tali, ut det rationem pro omni Ecclesia; nisi forte qui non timet Dei iudicium, abutens primatu suo ecclesiastico seculariter, ita ut convertat illum in secularem.

^marg.| {CMT20d4.10} HIERONYMUS. − Denique sui proponit exemplum, ut si dicta parvipenderent, erubescerent ad opera. ^bo

^bo ¶Fons : Hieronymus, In Mt., lib. 3, CCSL 77, p. 179.1110-1112: «Iesus autem uocauit eos ad se et ait: scitis quia principes gentium dominantur eorum, et reliqua. humilis magister et mitis nec cupiditatis inmodicae duos arguit postulantes nec decem reliquos indignationis increpat et liuoris, sed tale ponit exemplum quo doceat eum maiorem esse qui minor fuerit et illum dominum fieri qui omnium seruus sit. frustra igitur aut illi inmoderata quaesierant aut isti dolent super maiorum desiderio, cum ad summitatem uirtutum non potentia sed humilitate ueniatur. denique sui proponit exemplum ut, si dicta parui penderent, erubescerent ad opera et dicit». [FG2013]

Unde subdit:

Numérotation du verset Mt. 20,28

Sicut filius hominis non venit ministrari, sed ministrare.

^marg.| {CMT20d4.11} ORIGENES. ¹⁴⁹* {tract.12} − Nam etsi angeli et Martha ministraverunt ei, tamen non ideo venit ut ministretur, sed ut ministret; et tantum crevit ministrans, ut impleretur quod sequitur: Et daret animam suam redemptionem pro multis , scilicet qui crediderunt in eum daret, inquam, in mortem. Sed quoniam solus erat inter mortuos liber et fortior omni potestate mortis, omnes sequi se volentes liberavit a morte. Ecclesiarum ergo principes imitari debent Christum accessibilem, et mulieribus loquentem, et pueris manus imponentem, et discipulis pedes lavantem; ut ipsi similiter faciant fratribus. Nos autem tales sumus ut etiam principum mundi excedere videamus superbiam, vel non intelligentes, vel contemnentes mandatum Christi; et querimus sicut reges acies precedentes, et terribiles nos et accessu difficiles maxime pauperibus exhibemus, nullam affabilitatem habentes, vel habere ad nos permittentes.

¹⁴⁹ Origenes] + In Mattheum Ed1953

^marg.| {CMT20d4.12} CHRYSOSTOMUS. In homiliario. ¹⁵⁰* {hom.66} − Quantumcumque ergo te humiliaveris, non poteris tantum descendere quantum Dominus tuus.

¹⁵⁰ homiliario] scrips., omel’ Li446, Matthaeum Ed1953

Numérotation du verset Mt. 20,
distinctio 5

^marg.| marg. | {CMT20d5.1} CHRYSOSTOMUS. Super Mattheum. {Opus imperfectum,hom.35} − Sicut testimonium studiosi agricole est messis fecunda, ita assidui doctoris est documentum Ecclesia plena unde et hic dicitur

Numérotation du verset Mt. 20,29

Et egredientibus illis ab iericho, secuta est eum turba multa.

^marg.| Neminem labor itineris impedivit, quia amor spiritualis fatigationem non sentit; neminem possessionum suarum recordatio retraxit, quia ingrediebantur in possessionem regni celestis. vere enim non habet super terram quod amet qui bonum celeste in veritate gustaverit. Opportune autem oblati sunt ante faciem Christi duo ceci, ut apertis oculis quasi testes virtutis ascenderent cum eo in Hierusalem
Unde sequitur:

Numérotation du verset Mt. 20,30

Et ecce duo ceci.

^marg.| Hi currentium strepitum audiebant, et personas non videbant, nihil solutum habentes de toto corpore nisi vocem et ideo, quia pedibus eum sequi non poterant, voce sequebantur
Unde dicitur:

Audierunt quia Iesus transiret, et clamaverunt dicentes Domine, miserere nostri, fili David.

^marg.| {CMT20d5.2} AUGUSTINUS. De consensu evangelistarum. − [a] Hoc autem factum Marcus commemorat; sed de uno ceco factum. Que ita solvitur questio. Nam duorum cecorum quos Mattheus interposuit, unum fuisse in illa civitate famosissimum, ex hoc satis apparet quod et nomen eius et patris eius Marcus commemoravit. Barthimeus enim Timei filius ex aliqua magna felicitate deiectus notissimus fuit; qui non solum cecus, verum etiam mendicus sedebat. Hinc est ergo quod ipsum solum voluit commemorare Marcus, cuius illuminatio tam claram famam huic miraculo comparavit, quam erat illius nota calamitas. [b] Lucas vero quamvis omnino eodem modo factum, tamen in alio ceco intelligendus est par commemorare miraculum. Ille quippe hoc factum dicit, cum appropinquaret Iericho; alii cum egrederetur ab Iericho.^bp
Sequitur:

^bp ¶Fons : [a] Augustinus Hipponensis, De consensu evangelistarum, lib. 2, c. 65, § 125, CSEL 43, p. 227.14-228.9: «Hoc et Marcus commemorat, sed de uno caeco factum. quae ita soluitur quaestio ut illa soluta est de duobus, qui legionem demonum patiebantur in regione gerasenorum. nam duorum etiam caecorum, quos modo interposuit, unum fuisse notissimum et in illa ciuitate famosissimum ex hoc etiam satis apparet, quod et nomen eius et patris eius Marcus commemorauit, quod in tot superius sanatis a domino non facile occurrit, nisi cum iahirum archisynagogum etiam nomine expressit, cuius filiam resuscitauit iesus. in quo etiam magis iste sensus appareat, quia et ille archisynagogus utique in loco illo nobilis fuit. procul dubio itaque bartimeus iste timei filius ex aliqua magna felicitate deiectus notissimae et famosissimae miseriae fuit, quod non solum caecus, uerum etiam mendicus sedebat. hinc est ergo quod ipsum solum uoluit commemorare Marcus, cuius inluminatio tam claram famam huic miraculo conparauit, quam erat illius nota calamitas». [b] Augustinus Hipponensis, De consensu evangelistarum, lib. 2, c. 65, § 126, CSEL 43, p. 228.10-17: «Lucas uero quamuis omnino eodem modo factum tamen in alio caeco intellegendus est par commemorare miraculum et eiusdem miraculi parem modum. ille quippe hoc factum dicit, cum adpropinquaret hiericho, at isti, cum egrederetur ab hiericho». [FG2013]

Numérotation du verset Mt. 20,31

Turba autem increpabat eos ut tacerent.

^marg.| {CMT20d5.3} CHRYSOSTOMUS. Super Mattheum. {Opus imperfectum,hom.35} − Videbant enim sordidas vestes, et non considerabant conscientie claritatem. Ecce fatua sapientia hominum existimant enim iniuriam pati magnos, si a pauperibus honorentur. Quis enim pauper ausus est divitem publice salutare?

^marg.| {CMT20d5.4} HILARIUS. − Vel silentium non causa honoris exigunt; sed quod acerbe a cecis audiunt quod negabant, scilicet Dominum esse David filium.^AT ^bq

^bq ¶Fons : Hilarius Pictaviensis , In Mt., c. 20 § 13.10-12, SChr 258, p. 118: «Denique eos turba obiurgat cur clament et ut sileant increpat, non quod silentium causa honoris exigerent, sed acerbe a caecis audiunt quod negabant, Dominum esse Dauid filium». [MM2020]

^AT ¶Codd. : Li446 Ed1475C Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CMT20d5.5} ORIGENES. ¹⁵¹* {tract.13} − Vel qui crediderant increpabant eos, ut non appellarent eum contemptibili nomine filium David, sed potius dicerent fili Dei, miserere nostri .^AU

^AU ¶Codd. : Li446 Ed1657 Ed1953 {MM2020}

¹⁵¹ Origenes] + In Mattheum Ed1953

^marg.| {CMT20d5.6} CHRYSOSTOMUS. Super Mattheum. ¹⁵²* − Invitabantur¹⁵³ autem magis vetiti, quam compescebantur. Fides enim quando vetatur¹⁵⁴, magis accenditur¹⁵⁵. Et ideo in periculis secura est et in securitate periclitatur.
Unde sequitur:

¹⁵² Chrysostomus ... Mattheum mss. Ed1475C Ed1657 ] Hilarius Ed1470 Ed1569 Ed1570 Ed1571 Ed1584 Ed1612 Ed1618 Ed1637 Ed1745 Ed1953

¹⁵³ invitabantur] Imitabantur cacogr.Ed1475C Ed1570 Ed1612

¹⁵⁴ vetatur] vetitur Md214

¹⁵⁵ accenditur] ascenditur Md214

At illi¹⁵⁶ magis clamabant dicentes: Domine¹⁵⁷* miserere nostri, fili David.

¹⁵⁶ in securitate periclitatur Unde sequitur At illi] om. Md214

¹⁵⁷ Domine] om. Ed1470 Ed1569 Ed1570 Ed1571 Ed1584 Ed1612 Ed1618 Ed1637 Ed1657 Ed1745 Ed1953

^marg.| Primo enim¹⁵⁸ clamabant quia ceci erant. Secundo magis clamabant quia vetabantur ad lumen accedere.^AV ^br

^br ¶Fons : Chrysostomus ( pseudo) , Opus imperfectum in Mt., hom. 36 (Mt. 20), PG 56, 833 .48-57: «Invitabantur vetiti, magis quam compescebantur. Talis est enim natura fidei: quanto magis vetatur, eo magis accenditur, propter quod et servi Dei in persequutionibus non vincuntur, sed quanto magis afflicti fuerint, tanto amplius accenduntur. Virtus ergo fidei in periculis secura est, et in securitate periclitatur. Quid enim aliud sic vigorem fidei in hominibus laxat, quam longa tranquillitas? Ergo vetantes eos, addebant eis et alteram causam doloris. Primum, ne clamarent, quia caeci erant: secundo, quia vetabantur ad lumen venire». [MM2020]

^AV ¶Codd. : Li446 Md214 Mt366 Ed1470 Ed1475C Ed1570 Ed1569 Ed1571 Ed1584 Ed1612 Ed1618 Ed1637 Ed1657 Ed1745 Ed1953 {MM2020}

¹⁵⁸ enim] autem Md214

^marg.| {CMT20d5.7} CHRYSOSTOMUS. In homiliario ¹⁵⁹* {hom.67} − Christus autem permittebat eos vetari, ut plus eorum desiderium appareret. Hinc autem disce quoniam, si¹⁶⁰* abiecti fuerimus, cum studio accedentes ad Deum, per nosipsos, assequemur quod petimus.^AW
Sequitur:

^AW ¶Codd. : Li446 Ed1953 {MM2020}

¹⁵⁹ homiliario] scrips., omel’ Li446, Matthaeum Ed1953

¹⁶⁰ si] etsi Ed1953

Numérotation du verset Mt. 20,32

Et stetit Iesus, et vocavit eos et ait: Quid vultis ut faciam vobis?

^marg.| {CMT20d5.8} HIERONYMUS. − Ideo autem stetit Iesus , quia ceci quo pergerent ignorabant. Multe fovee erant in iericho, multe rupes et prerupta in profundum vergentia; idcirco Dominus stat, ut venire possint.^bs

^bs ¶Fons : Hieronymus, In Mt., lib. 3, CCSL 77, p. 181.1150-1156: «Stetit iesus et uocauit eos et ait. caeci erant, quo pergerent ignorabant, sequi non poterant saluatorem. multae foueae in hiericho, multae rupes et praerupta in profundum uergentia; idcirco dominus stat ut uenire possint et uocari iubet ne turbae prohibeant, et interrogat quasi ignorans quid uelint, ut ex responsione caecorum manifesta debilitas pareat et uirtus ex remedio cognoscatur». [FG2013]

^marg.| {CMT20d5.9} ORIGENES. ¹⁶¹* {tract.13} − Vel Iesus non pertransit, sed stat, ut stante eo, non transfluat beneficium; sed quasi de fonte stante misericordia defluat usque ad eos.^AX

^AX ¶Codd. : Li446 Ed1953 {MM2020}

¹⁶¹ Origenes] + In Mattheum Ed1953

^marg.| {CMT20d5.10} HIERONYMUS. − Vocari autem iubet, ne turbe prohibeant; et interrogat quid velint, ut ex responsione cecorum¹⁶²*, manifesta debilitas pareat¹⁶³*, et virtus ex remedio cognoscatur.^AY ^bt

^bt ¶Fons : Hieronymus, In Mt., lib. 3, CCSL 77, p. 181.1153-1156: «Stetit iesus et uocauit eos et ait. caeci erant, quo pergerent ignorabant, sequi non poterant saluatorem. multae foueae in hiericho, multae rupes et praerupta in profundum uergentia; idcirco dominus stat ut uenire possint et uocari iubet ne turbae prohibeant, et interrogat quasi ignorans quid uelint, ut ex responsione caecorum manifesta debilitas pareat et uirtus ex remedio cognoscatur». [FG2013]*

^AY ¶Codd. : Li446 Ed1953 {MM2020}

¹⁶² cecorum] eorum Ed1953

¹⁶³ pareat] appareat Ed1953

^marg.| {CMT20d5.11} CHRYSOSTOMUS. Super Mattheum. {Opus imperfectum,hom.35} − Vel interrogat propter fidem; ut dum ceci Christum filium Dei confitentur, confundantur videntes qui eum tantum hominem putant. Dominus quidem Christum vocaverant; et verum dixerant; sed dicentes filium David, dissipabant quod bene confessi sunt nam abusive et homines Domini dicuntur; vere autem nemo Dominus, nisi Deus. Cum ergo dicunt Domine, fili David, abusive Christum secundum hominem honorant; si autem solummodo Dominum dicerent, deitatem confiterentur; ideo interrogat: quid vultis tunc illi iam non dixerunt Domine, fili David; sed tantum Domine.

Sequitur enim:

Numérotation du verset Mt. 20,33

Dicunt illi Domine ut aperiantur oculi nostri.

Filius enim David cecos illuminare non potest, filius Dei potest. Quamdiu ergo dixerunt Domine, fili David, suspensa est sanitas; mox autem ut dixerunt Domine, infusa est sanitas.
Sequitur enim:

Numérotation du verset Mt. 20,34

Misertus autem eorum Iesus tetigit oculos eorum et confestim viderunt.

^marg.| Tetigit autem ut homo carnaliter, sanavit ut Deus.

^marg.| {CMT20d5.12} HIERONYMUS. − Prestat enim artifex quod natura non dederat; aut certe quod debilitas tulerat, donat misericordia¹⁶⁴*.^AZ ^bu

^bu ¶Fons : Hieronymus, In Mt., lib. 3, CCSL 77, p. 181.1159-1160: «Misertus autem eorum iesus tetigit oculos eorum, et confestim uiderunt et secuti sunt eum. tangit oculos et praestat artifex quod natura non dederat aut certe quod debilitas tulerat, donat misericordia statim que uiderunt et secuti sunt eum. qui ante in hiericho contracti sedebant et clamare tantum nouerant, postea sequuntur iesum non tam pedibus quam uirtutibus». [FG2013]

^AZ ¶Codd. : Li446 Ed1953 {MM2020}

¹⁶⁴ donat misericordia] inv. Ed1953

^marg.| {CMT20d5.13} CHRYSOSTOMUS. In homiliario ¹⁶⁵* {hom.67} − Hi autem sicut ante dationem¹⁶⁶* fuerunt perseverantes, ita et post donationem non fuerunt¹⁶⁷ ingrati.^BA

^BA ¶Codd. : Li446 Ed1953 {MM2020}

¹⁶⁵ homiliario] scrips., omel’ Li446, Matthaeum Ed1953

¹⁶⁶ dationem] donationem Ed1953

¹⁶⁷ non fuerunt] inv. Li446

^marg.| {CMT20d5.14} CHRYSOSTOMUS. Super Mattheum. {Opus imperfectum,hom.35} − Bonum enim munus obtulerunt Christo sanati.
Sequitur enim:

Et secuti sunt eum.

^marg.| Hoc enim Deus a te requirit secundum prophetam, sollicitum te ambulare cum Domino¹⁶⁸ Deo tuo.^BB

^BB ¶Codd. : Li446 Ed1953 {MM2020}

¹⁶⁸ Domino] om. Ed1953

^marg.| {CMT20d5.15} HIERONYMUS. − Qui ergo in Iericho contracti sedebant, et clamare tantum noverant, postea sequuntur Iesum non tam pedibus quam virtutibus.^BC ^bv

^bv ¶Fons : Hieronymus, In Mt., lib. 3, CCSL 77, p. 181.1161-1163: «Misertus autem eorum iesus tetigit oculos eorum, et confestim uiderunt et secuti sunt eum. tangit oculos et praestat artifex quod natura non dederat aut certe quod debilitas tulerat, donat misericordia statim que uiderunt et secuti sunt eum. qui ante in hiericho contracti sedebant et clamare tantum nouerant, postea sequuntur iesum non tam pedibus quam uirtutibus». [FG2013]

^BC ¶Codd. : Li446 Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CMT20d5.16} RABANUS. − Iericho autem, que interpretatur luna, defectum nostre mutabilitatis significat.^BD

^BD ¶Codd. : Li446 Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CMT20d5.17} ORIGENES. ¹⁶⁹* {tract.13} − Mystice autem Iericho intelligitur mundus, in quem Christus descendit. Qui autem sunt in iericho, exire nesciunt de sapientia mundi, nisi viderint non solum Iesum exeuntem de iericho, sed etiam discipulos eius. Hec ergo videntes, secute sunt eum turbe multe, mundum et mundana omnia contemnentes, ut Christo duce ascendant in Hierusalem celestem. Duos cecos possumus dicere iudam et Israel, qui ante Christi adventum ceci fuerunt, quia non videbant verbum verum, quod erat in lege et prophetis; tamen sedentes secus viam legis et prophetarum, et secundum carnem tantum intelligentes, clamabant tantum ad eum qui factus est ex semine David secundum carnem.

¹⁶⁹ Origenes] + In Mattheum Ed1953

^marg.| {CMT20d5.18} HIERONYMUS. − Vel duos [a] cecos plerique Phariseos et Sadduceos intelligunt. Vel aliter . [b] Duo ceci sedentes iuxta viam significant de utroque populo quosdam iam coherentes per fidem dispensationi temporali secundum quam Christus via est, et desiderantes illuminari; id est aliquid de verbi eternitate intelligere quod transeunte Domino impetrare cupiebant, id est per meritum fidei, qua creditur filius Dei, et natus homo, et passus propter nos. Per hanc enim dispensationem quasi transit Iesus, quia actio temporalis est. Oportebat autem ut tantum clamarent donec resistentis sibi turbe strepitum vincerent; id est tam perseverando animum intenderent orando atque pulsando, quousque consuetudinem desideriorum carnalium (que tamquam turba obstrepit cognitioni lucem veritatis eterne videre conanti) vel ipsam hominum carnalium turbam, studia spiritualia impedientem, fortissima intensione superarent.^bw

^bw ¶Fons : [a] Hieronymus, In Mt., lib. 3, CCSL 77, p. 180.1137: «Caecos appellat qui necdum dicere poterant: in lumine tuo uidebimus lumen, secus uiam quia uidebantur quidem legis habere notitiam, sed uiam quae christus est ignorabant, quos plerique Pharisaeos intellegunt et sadducaeos, alii uero utrumque populum et ueteris testamenti et noui, quod alter scriptam legem alter naturalem sequens sine christo caecus erat». [b] <revera> Augustinus Hipponensis, Quaestiones evangeliorum, lib. 1, quaestio 28, linea 4 sqq.: «Duo autem caeci sedentes iuxta uiam significant de utroque populo quosdam iam cohaerentes per fidem dispensationi temporali, secundum quam christus uia est, et desiderantes inluminari, id est aliquid de uerbi aeternitate intellegere, quod transeunte iesu impetrare cupiebant, id est per meritum fidei, qua creditur filius dei et natus homo et passus propter nos. per hanc enim dispensationem quasi transit iesus, quia talis actio temporalis est. oportebat autem ut tantum clamarent, donec resistentis sibi turbae strepitum uincerent, id est tam perseueranter intenderent animum orando atque pulsando, quousque consuetudinem desideriorum carnalium, quae tamquam turba obstrepit cogitationi lucem ueritatis aeternae uidere conanti, uel ipsam hominum carnalium turbam studia spiritalia impedientem fortissima intentione superarent». [FG2013]

^marg.| {CMT20d5.19} AUGUSTINUS. De verbis Domini. {serm.18} − Bonos enim christianos volentes facere precepta Dei, christiani mali et tepidi prohibent; clamant tamen illi non deficientes cum enim quisque christianus ceperit bene vivere mundumque contemnere, in ipsa sui novitate patitur reprehensores frigidos christianos; sed si perseveraverit, ipsi iam obsequentur qui ante prohibebant.

^marg.| {CMT20d5.20} AUGUSTINUS. De questionibus Evangeliorum. − Itaque audiens Iesus, qui ait^bx« pulsanti aperietur », stans, eos tangit et illuminat quia enim fides incarnationis temporalis ad eterna intelligenda nos preparat, transeunte Iesu admoniti sunt ut illuminarentur, et ab eo stante illuminati sunt. Temporalia enim transeunt, eterna stant.^by

^bx Mt. 7, 8.

^by ¶Fons : Augustinus Hipponensis, Quaestiones evangeliorum, lib. 1, qu. 28, CCSL 44B, p. 23.17-26: «Itaque audiens iesus, qui ait: petenti dabitur et quaerens inueniet et pulsanti aperietur, uenientes ad se, ipso scilicet desiderii ardore peruenientes ad id quod desiderant, stans eos tangit atque inluminat. non enim sicut illa dispensatio temporalis ita etiam uerbi aeternitas transit, quae in se ipsa manens innouat omnia. quapropter quia fides incarnationis temporalis ad aeterna intellegenda nos praeparat, transeunte iesu admoniti sunt ut inluminarentur, et ab stante inluminati sunt. temporalia enim transeunt, aeterna stant». [FG2017]

^marg.| {CMT20d5.21} CHRYSOSTOMUS. Super Mattheum. {Opus imperfectum,hom.36} − Quidam interpretantur duos cecos gentiles unum ex cham, alium ex iaphet qui secus viam sedebant, id est iuxta veritatem conversabantur, sed veritatem invenire non poterant; vel secundum rationem verbi consistentes, quia notitiam verbi nondum acceperant.

^marg.| {CMT20d5.22} RABANUS. − Agnita autem fama nominis Christi, participes eius fieri querebant. Contradicebant multi primo Iudei, ut in actibus legimus; deinde etiam gentiles persecutione instabant nec tamen eos qui erant ad vitam preordinati, salute privare volebant.

^marg.| {CMT20d5.23} CHRYSOSTOMUS. Super Mattheum. {Opus imperfectum,hom.36} − Consequenter autem gentium oculos mentis tetigit Iesus, dans eis gratiam spiritus sancti; que illuminate secute sunt eum operibus bonis.

^marg.| {CMT20d5.24} ORIGENES. ¹⁷⁰* {tract.13} − Et nos ergo sedentes iuxta Scripturarum viam, et intelligentes in quibus ceci sumus, si ex affectu petierimus, tanget oculos animarum nostrarum, et recedet a mentibus nostris tenebra ignorantie, ut eum in scientie lumine sequamur, qui dedit nobis posse videre propter nihil aliud nisi ut eum sequamur.

¹⁷⁰ Origenes] + In Mattheum Ed1953

Comment citer cette page ?
Martin Morard et alii, ed., Thomas de Aquino. Catena aurea (Mt. Capitulum 20 ), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 27/11/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=catena&numLivre=55&chapitre=55_20)

Signaler un complément d'information

Notes :

<55. - Matthei evangelium>

Capitulum 20

<55. Catena aurea in Matthaeum>

Capitulum 20