Glossa ordinaria

Capitulum 1

Numérotation du verset Ex. 1,1 

Hec sunt nomina
filiorum Israel1
1Hic... Israel] def. Cas264 (mutil.)
qui ingressi sunt
Egyptum
cum Iacob
singuli cum domibus suis
introierunt
Numérotation du verset Ex. 1,2 

Ruben
Simeon
Levi
Iudas2
2 Iudas Rusch ] Iuda Weber
Numérotation du verset Ex. 1,3 

Isachar
Zabulon
et Beniamin
Numérotation du verset Ex. 1,4 

Dan
et Neptalim
Gad
et Aser.
Numérotation du verset Ex. 1,5 

Erant igitur omnes anime eorum qui
egressi sunt de femore Iacob septuaginta.
Ioseph autem
in Egypto
erat.
Numérotation du verset Ex. 1,6 

Quo mortuo
et universis fratribus eius
omnique cognatione sua3
3 sua] illa Cas264 Weber
Numérotation du verset Ex. 1,7 

filii Israel creverunt et quasi germinantes multiplicati sunt
ac roborati nimis impleverunt terram.
Numérotation du verset Ex. 1,8 

Surrexit
interea rex novus super Egyptum
qui ignorabat Ioseph.
Numérotation du verset Ex. 1,9 

Et ait ad populum suum:
Ecce populus filiorum Israel
multus et fortior nobis est4.
4 est] om. Cas265 Weber
Numérotation du verset Ex. 1,10 

Venite, sapienter
opprimamus
eum, ne forte
multiplicetur et, si ingruerit contra nos bellum,
addatur
inimicis nostris,
expugnatisque nobis egrediatur de5 terra.
5 de] e Weber
Numérotation du verset Ex. 1,11 

Preposuit itaque eis magistros
operum,
ut affligerent eos oneribus,
edificaveruntque urbes
tabernaculorum pharaoni,
Phiton,
et Ramesses.
Numérotation du verset Ex. 1,12 

Quantoque opprimebant eos, tanto magis multiplicabantur et crescebant
Numérotation du verset Ex. 1,13 

oderuntque6 filios Israel
6 oderuntque Cas265 Rusch ] oderantque Weber
Egyptii,
et affligebant
illudentes
et invidentes7 eis8
7 et invidentes Cas265 Rusch] om. Weber |
8 et invidentes – eis] inv. Cas264 |
Numérotation du verset Ex. 1,14 

atque ad amaritudinem perducebant vitam eorum operibus duris
luti et lateris,
omnique famulatu quo in terre operibus premebantur.
Numérotation du verset Ex. 1,15 

Dixit autem rex Egypti
obstetricibus
Hebreorum quarum una vocabatur Sephora9,
9 Sephora Cava ΩJ Λ Π B Φ R²Z² ΘHAM*ΩJ Ψ Ω Rusch Ed1530 Clementina ] Sephra Amiatinus Weber ( X T M Φ R*Z* O1 Θ M²) ΩJ *, Siphra ΘG (in hebreo)
altera Phua,
Numérotation du verset Ex. 1,16 

precipiens eis: Quando obstetricabitis Hebreas, et partus tempus advenerit,
si masculus
fuerit, interficite illum ;
si femina,
reservate.
Numérotation du verset Ex. 1,17 

Timuerunt
autem obstetrices
Deum10 et non fecerunt11 iuxta preceptum regis Egypti sed12 conservabant mares.
10 Deum] Dominum Cas264 |
11 fecerunt] fecerant Cas264* |
12 Egypti sed] et Cas264 |
Numérotation du verset Ex. 1,18 

Quibus ad se accersitis, rex
ait: quidnam est hoc quod facere voluistis ut pueros servaretis?
Numérotation du verset Ex. 1,19 

Que responderunt: Non sunt Hebree sicut Egyptie mulieres.
Ipse enim obstetricandi habent scientiam, et priusquam veniamus ad eas, pariunt.
Numérotation du verset Ex. 1,20 

Bene ergo fecit Deus obstetricibus
et crevit
populus Israel13, confortatusque est nimis.
13 Israel Cas264 (glossa interl.)] om. Cas264 (Textus) Weber
Numérotation du verset Ex. 1,21 

et quia timuerunt14 obstetrices Deum, edificavit
14 timuerunt Cas264 Rusch ] timuerant Weber
illis domos.
Numérotation du verset Ex. 1,22 

Precepit autem pharao
omni populo suo,
dicens: quicquid
masculini sexus
natum fuerit, in flumen
proicite: quicquid feminei,
reservate.

Capitulum 1

Numérotation du verset Ex. 1,1 
Hec1 sunt nomina
1 Hec] Incipit liber Deuteronomii praem. ΩX
interl.| que nomina scripta sunt in celoa.
a Lc. 10, 20.
filiorum Israel2
2Hic... Israel] def. Cas264 (mutil.)
interl.| Deum videntium.
qui ingressi sunt
interl.| secundum illudb: «In innocentia mea ingressus sum» etc.
b Ps. 25, 1; 11.
Egyptum
interl.| mundum.
cum Iacob
interl.| Christo duce, qui in tenebris Egypti sanctos illuminat. Undec: «Dominus illuminatio mea et salus mea, quem timebo?» etc
c Ps. 26, 1.
singuli cum domibus suis
interl.| imitatoribus, vel familia actuum vel cogitationum vel virtutum.
introierunt
interl.| per duodecim filios Iacob, duodecim apostoli designantur.
Numérotation du verset Ex. 1,2 
Ruben
interl.| Visionis filius.
Simeon
interl.| Auditio.
Levi
interl.| Additus.
Iudas3
3 Iudas Rusch ] Iuda Weber
interl.| Confessio.
Numérotation du verset Ex. 1,3 
Isachar
interl.| merces
Zabulon
interl.| habitaculum fortitudinis
et Beniamin
interl.| Filius dextre
Numérotation du verset Ex. 1,4 
Dan
interl.| iudicium
et Neptalim
interl.| conversio, vel comparatio.
Gad
interl.| in procinctu, vel felicitas.
et Aser.
interl.| beatus
marg.| RUBEN,  SIMEON,  LEVI. Undecim filli Iacob qui cum eo in Egyptum ingressi sunt, immo duodecim, addito Ioseph, apostolos significant, quibus verus Iacob ait: «Sicut misit me Pater, et ego mitto vos in mundum»d.
d Io. 20, 21.
Numérotation du verset Ex. 1,5 
Erant igitur omnes anime eorum qui
interl.| vel: que
egressi sunt de femore Iacob septuaginta.
interl.| discipuli
Ioseph autem
interl.| Christus
interl.| Undee: In mundo erat, et mundus per ipsum factus est, et sui eum non cognoverunt.
e Io. 1, 10.
in Egypto
interl.| in mundo
erat.
marg.| ERANT  IGITUR etc. Septuaginta anime, id est septuaginta discipuli, cum Iacob, id est Christo, ingrediuntur in Egyptum, id est mundum, missi scilicet ad predicandum. Aliter, septuaginta anime Egyptum ingresse, mystice in numero remissionis accipiuntur, ut huic scilicet seculo, quod per Egyptum figuratur, post tanta peccata detur remissio peccatorum.
Numérotation du verset Ex. 1,6 
Quo mortuo
interl.| in cruce
{t. 1 1: Erfurt, f. 55vb; facsim., p. 112b} et universis fratribus eius
interl.| martiribus primis
omnique cognatione sua4
4 sua] illa Cas264 Weber
interl.| imitatoribus
Numérotation du verset Ex. 1,7 
filii Israel creverunt et quasi germinantes multiplicati sunt
interl.| Quia mortuum granum frumenti multum fructum affertf.
f Cf. Io. 12, 25.
ac roborati nimis impleverunt terram.
interl.| latitudinem mundi
marg.| QUO  MORTUO etc. ISIDORUS. Sic postquam verus Ioseph pro omnibus gustvait mortem et destruxit eum qui mortis imperium habebat, multiplicatus est populus fidelium: Nisi enim granum mortuum fuisset, solum mansissetg.
g Cf. Io. 12, 24-25.
marg.| ORIGENES. Moraliter. Si moriatur in te Ioseph, id est si mortificationem Christi in te suscipias et mortifices membra tua peccato, multiplicantur in te filii Israel, sensus scilicet boni et spirituales. Si enim sensus carnis mortificentur, sensus anime crescunt, et morientibus in te vitiis, virtutes augentur, et terra te multiplicat in operibus bonis, que per officium corporis ministrantur. Paulum multiplicaverat terra qui dicebath: Permanere autem in carne magis necessarium est propter vos. Dum manet in terra, id est in carne sua, multiplicatur credendo Ecclesia, acquirendo populum Deo, et ab Hierusalem usque ad Illiricum evangelium predicando.
h Cf. Phil. 1, 24.
Numérotation du verset Ex. 1,8 
Surrexit
interl.| sapientia carnis
interea rex novus super Egyptum
interl.| diabolus, qui est rex super omnes filios superbiei.
i Iob. 41, 25.
qui ignorabat Ioseph.
interl.| Christum
interl.| «Dixit insipiens in corde suo: non est Deus»j.
j Ps. 13, 1; 52, 1.
Numérotation du verset Ex. 1,9 
Et ait ad populum suum:
interl.| apostatas angelos. Corporeas voluptates
Ecce populus filiorum Israel
interl.| sanctorum Deum videntium
multus et fortior nobis est5.
5 est] om. Cas265 Weber
Numérotation du verset Ex. 1,10 
Venite, sapienter
interl.| sapientia scilicet carnis, que est inimica Deok
k Cf. Rm. 8, 7.
opprimamus
interl.| corporaliter vel spiritualiter
eum, ne forte
interl.| numero vel merito
multiplicetur et, si ingruerit contra nos bellum,
interl.| Christi et militie eius
addatur
interl.| ne
inimicis nostris,
interl.| Christo et angelis suis, vel discipulis
expugnatisque nobis egrediatur de6 terra.
6 de] e Weber
interl.| exuens imaginem terreni hominis. Undel: Egredere de terra et de cognatione tua.
l Gn. 12, 1.
marg.| SURREXIT  INTEREA  REX  NOVUS. ORIGENES. Allegorice. Hic est diabolus, qui «dixit in corde suo: Non est Deus»m, qui genti sue, id est apostatis angelis, dicit:   Ecce populus filiorum Israel etc., eorum scilicet qui possunt mente Deum videre;   potentior est nobis :   venite, opprimamus eum sapienter . Sentit diabolus quia magnus sit populus Israel et fortior ipso, quia sepe congressus est, sepe superatur. Scit Iacob luctatum esse et adiutorio angeli obtinuisse contra adversarium et invaluisse cum Deo. Aliorum quoque sanctorum luctas sensit, spiritualia certamina pertulit, timet ne quando eveniat bellum et consentiant adversariis eius, et devictis eis, discedant de terra sua. Videtur mihi ex his que patriarchis et prophetis de adventu Christi indicata fuerant, quia sentit venturum qui exuat principatus {t. 1: Erfurt, f. 55vb; facsim., p. 112b} eius et potestates, et cum fiducia triumphet eos, et affligat in ligno crucis.
m Ps. 13, 1; Ps. 52, 1; cf. Rm. 3, 10-12.
marg.| In chronicis Eusebii et Hieronymi legimus quod post ingressum Ioseph in Egyptum, primus Amosis7 regnaverit annis viginti quinque, post eum Nebron annis tredecim8; dehinc Amenophis annis viginti unus, post hunc9 Mephres10 annis duodecimn, post quem Mispharmetusis11 annis viginti sex12*. Deinde Tithmosis: octo13*, post eum Amenophis annis14 triginta unuso, sub quo Amram genuit Moysen cum esset annorum15 septuaginta.A p
n Alias Nemphires, cf. Rodericus Ximenius de Rada , Breviarium historiae catholicae, lib. 2, cap. 60, CCCM72A, p. 101.7-8.
o Amenhotep III.
p ¶Fons : Rabanus Maurus, Commentaria in Ex., PL 108, 11C-D: « In Chronicis Eusebii et Hieronymi legimus, quod post ingressum Jacob in AEgyptum, primus Amosis regnaverit annis XXV, post quem Nebron annis XIII, dehinc Amenonphis annis XXI, post hunc Mephres annis XII, post quem Mispharmutusis annis XXVI, post eum Tithimoris annis IX, deinde Amonaphis annis XXXI, sub quo Amram genuit Moysen cum esset annorum LXX ».
A ¶Codd. : Cas264 Rusch
7 Amosis] Amoysis Cas264
8 tredecim] .XIIII. Cas264
9 hunc] hinc Cas264
10 Mephres] Nefres Cas264
11 Mispharmetusis] Misphar mutusis Cas264
12 .XXVI. Cas264 cum Rab. ] triginta sex Rusch
13 Tithmosis] scrips. pro Thutmose , Tithinosis cacogr. Rusch
14 Amenophis annis] Amonophis Cas264
15 annorum] annis Cas264
marg.| Omnes reges Egyptiorum pharaones prius appellabantur, sicut nunc Ptolomei et Arsacide reges Persarum, Cesares augusti Romanorum. Habebant tamen propria vocabula sicut ille sub quo Ioseph in Egypto fuit, Mephres vocatus fuit, a quo usque ad Cenchrem qui filios Israel afflixit, et in mari Rubro periit, multi pharaones fuerunt.
marg.| ORIGENES. Moraliter. Primum requirere volo quis est rex in Egypto qui scit Ioseph, et qui nescit. Dum enim ille regnaret qui sciebat Ioseph, non dicuntur afflicti filii Israel, neque in luto et latere consumpti, neque masculi eorum necati, et femine vivificate, sed cum cepit regnare qui non noverat Ioseph. Si Dominus regit nos et sensus mentis vel anime nostre illuminatur a Deo, memorans Christum resurrexisse a mortuis in Egypto, id est in carne nostra, spiritus noster regnum cum iustitia tenet et filios Israel, id est sensus rationabiles vel virtutes, in luto et latere non consumit, nec curis terrenis atterit. Si horum memoriam sensus noster perdiderit, Christum nescierit, tunc «sapientia carnis», que «est inimica Deo»q, succedit in regnum. Alloquitur gentem suam, id est corporeas voluptates, et vitiorum ducibus ad consilium vocatis, deliberat contra filios Israel, quomodo circumveniantur, opprimantur luto et latere affligantur, mares exponant, feminas alant, edificent civitates Egypti et civitates munitas. Nec putandum est divinos libros Egyptiorum gesta narrare sine causa, sed que scripta sunt, «ad nostram doctrinam scripta sunt»r, ut qui hec audis, si forsitan baptizatus es et annumeratus inter filios Israel, et suscepisti in te Dominum regem, et post hoc volueris declinare et opera seculi agere, actus terre et lutea explere ministeria, scias quia surrexit in te rex alius qui nescit Ioseph, rex Egypti: ipse te cogit ad opera sua et laterem operari et lutum. Ipse, superappositis magistris et compulsoribus ad opera terrena flagellis agit, ut edifices illi civitates; per seculum discurrere facit maris et terre elementa pro cupiditate turbare, forum litibus pulsare, et pro exiguo terre cespite propinquos iurgiis fatigare, castitati insidiari, decipere innocentiam, domi feda, foris crudelia, intra conscientiam flagiciosa committere. In huiusmodi scito te regi Egypti militare, quod est mundi huius spiritu agi.s
q Rm. 8, 7.
r Rm. 15, 4.
s ¶Fons : Cf. Origenes, Homiliae In Ex. (transl. Rufini), hom. 1 § 5, GCS 29, p. 150: « Primo omnium require volo, quis est rex in Aegypto qui scit Ioseph, et quis est qui nescit. Dum enim ille regnaret, qui sciebat Ioseph, ne referuntur Quis ergo est iste rex, videamus. Si Dominus regit nos et sensus mentis nostrae illuminatus a Domino Christi semper memoriam tenet faciens illud, quod Paulus ad Timotheum scribit:"memor esto Christum Iesum surrexisse a mortuis", dum haec Primo omnium requirere volo, quis est rex in Aegypto, qui scit Ioseph, et quis est, qui nescit. Dum enim ille regnaret, qui sciebat Ioseph, non referuntur afflicti esse filii Istrahel neque 'in luto et latere' consumpti neque masculi eorum necati et feminae vivificatae. Sed cum surrexit iste, qui non noverat Ioseph et coepit ipse regnare, tunc haec omnia gesta referunturmeminit in Aegypto, id est in carne nostra, spiritus noster regnum cum iustitia tenet et filios Istrahel, quos supra diximus rationabiles sensus vel animae virtutes, 'in luto et latere' non consumit nec curis eos terrenis et sollicitudinibus atterit. Si vero perdiderit horum memoriam sensus noster, declinaverit a Deo, nescierit Christum, tunc sapientia carnis, quae inimica est Deo, succedit in regnum et alloquitur gentem suam, corporeas voluptates, et vitiorum ducibus ad consilium convocatis initur deliberatio adversum filios Istrahel, quomodo circumveniantur, quomodo opprimantur, ut 'luto et lateribus' affligantur, ut mares exponant, feminas alant, ut aedificent civitates Aegypti et 'civitates munitas'. Non nobis haec ad historiam scripta sunt neque putandum est libros divinos Aegyptiorum gesta narrare; sed, quae scripta sunt, 'ad nostram' doctrinam et 'commonitionem scripta sunt', ut tu, qui haec audis, si forte iam gratiam baptismi consecutus es et adnumeratus es inter filios Istrahel ac suscepisti in te Deum regem et post hoc declinare volueris, opera saeculi agere, actus terrae et lutea explere ministeria, scias et agnoscas quia 'surrexit in te rex alius, qui nescit Ioseph', rex Aegypti, et ipse te cogit ad opera sua, ipse te facit laterem sibi operari et lutum. Ipse est, qui te superpositis magistris et compulsoribus ad opera terrena flagris ac verberibus agit, ut aedifices illi civitates. Ipse est, qui te facit discurrere per saeculum, maris ac terrae elementa pro cupiditate turbare. Ipse est hic Aegypti rex, qui te forum pulsare litibus facit et pro exiguo terrae cespite propinquos iurgiis fatigare, ut non illud dicam, castitati insidiari, decipere innocentiam, domi foeda, foris crudelia, intra conscientiam flagitiosa committere. Cum ergo tales videris actus tuos, scito te regi Aegypti militare, quod est mundi huius spiritu agi ».
Numérotation du verset Ex. 1,11 
Preposuit itaque eis magistros
interl.| ut principalia vitia
interl.| demones diversorum vitiorum artifices16
16 artifices] actifices cacogr. Rusch
operum,
interl.| terrenorum
ut affligerent eos {t. 1 1: Erfurt, f. 56ra; facsim., p. 113a} oneribus,
interl.| corporis vel anime
edificaveruntque urbes
interl.| in quibus serviant diabolo
tabernaculorum pharaoni,
interl.| dissipatori, vel malleo universe terre
Phiton,
interl.| os defectionis vel abyssi
et Ramesses.
interl.| commotionem tinee vel malitiam detinentem
marg.| PREPOSUIT  ITAQUE  MAGISTROS etc. ORIGENES. Allegorice. Diabolus, convocata gente sua, opprimere cupit rationabilem sensum, qui nunc figuraliter dicitur Israel; prefecit   magistros operum , qui cogant eos discere opera carnis, secundum illudt: Commixti sunt inter gentes, et didicerunt opera eorum. Docet   edificare civitates   pharaoni :   Phiton , que significat ‘os defectionis vel abyssi’;   et Ramesses , que est ‘commotio tinee’; et On, id est Heliopolis, que dicitur civitas solis. Deficit os, cum mendacium loquitur, a veritate et probationibus. Ille ab initio mendax fuitu, et ideo tales civitates vult sibi edificari. ‘Os abyssi’, quia abyssus perditionis eius est locus. Alia eius civitas est ‘commotio tinee’. Qui enim eum sequitur, ibi thesaurizat, ubi tinea demolitur et fures effodiunt et furanturv. Civitatem quoque solis edificat falso nomine, quia «transfigurat se in angelum lucis»w. In {t. 1 1: Erfurt, f. 56ra; facsim., p. 113a} his occupat mentes que facte sunt ut videant Deum. Prospicit tamen imminere sibi bella et maturum gentis sue exitium. Ideo dicit: Gens Israel valet super nos. Utinam et nos sentiat valere super se, ut scilicet cogitationes et concupiscentias malas quas immittit non suscipiam, sed iacula ignita scuto fidei repellam, et in omnibus que suggesserit dicam: Vade retro, Satanas. Scriptum est enim: Dominum Deum tuum adorabis, et illi soli serviesx. Sed et hoc quod dicit: Ne forte accidat nobis bellum, et consentiant hi cum adversariis nostris, ex propheticis vocibus previdet venturum bellum, et derelinquendum se a filiis Israel, et quia consentiant adversario eius et adiiciantur ad Dominum. Hoc est quod Ieremias aity: Clamavit perdix, congregavit, que non peperit, fecit divitias non cum iudicio, in dimidio dierum eius derelinquent eum, et in novissimis suis erit stultus. Intelligit ergo perdicem se, que non peperit, congregasse et quod hi quos sine iudicio congregavit relinquent eum, et sequentur Christum qui genuit. Ipse stultus remanebit, cum ad factorem suum et parentem universa creatura confugerit. Ideo indignatur dicens: Ne expugnantes nos exeant de terra nostra. Non vult nos exire de terra sua, ut semper portemus imaginem terreniz, ne eo relicto, fugiamus ad eum qui preparavit regna celorum, relinquentes «imaginem terreni» et suscipientes «imaginem celestis»aa. Ideo statuit statuit   magistros operum qui artes suas doceant, et nos artifices malitie faciant. Et quia sunt multi magistri malitie quos prefecit pharao, qui imperant, exigunt, extorquent terrena opera, ideo Christo veniente, fecit alios doctores contra illos pugnantes, qui subiicientes omnes principatus eorum, potestates et virtutes defendant a violentia filios Israel, et doceant Israelitica opera et mente videre Deum, relinquere opera pharaonis, exire de terra Egypti, Egyptios mores et totum veterem hominem cum actibus suis exuere et induere novum, qui secundum Deum creatus estab.
t Ps. 105, 35.
u Cf. Io. 8, 44.
v Mt. 6, 19.
w 2Cor. 11, 14.
x Mt. 4, 10.
y Cf. Ier. 17, 11.
z Cf. 1Cor. 15, 49.
aa 1Cor. 15, 49.
ab Cf. Col. 3, 9-10.
marg.| ISIDORUS. Allegorice. Israel populum christianum, pharao zabulum significat, qui luti et lateris imponit gravissimum iugum, servitutem scilicet terreni et lutulenti operis, admixitis paleis, id est levibus et irrationabilibus factis, ut omnibus onere peccatorum oppressis, nemo sit qui regnum eius disperdat aut vincat.
Numérotation du verset Ex. 1,12 
Quantoque opprimebant eos, tanto magis multiplicabantur et crescebant
interl.| Cum diabolus Christum et Christianos occidit, numerus fidelium crevit. Undeac: «Cum enim infirmor, tunc fortior sum». Etad: «Virtus in infirmitate perficitur».
ac Corpus antiphonalium officii (n° 7206 in conversione sancti Pauli); cf. 2Cor. 12, 10: « Cum enim infirmor tunc potens sum ».
ad 2Cor. 12, 9.
Numérotation du verset Ex. 1,13 
oderuntque17 filios Israel
17 oderuntque Cas265 Rusch ] oderantque Weber
interl.| sanctos Deum videntes18 B
B ¶Codd. : Cas264 Rusch
18 Deum videntes] om. Cas264
Egyptii,
interl.| mundaniC
C ¶Codd. : Cas264 Rusch
et affligebant
interl.| + iudicia suggerentesD
D ¶Codd. : Cas264, om. Rusch
illudentes
interl.| + promisse eis eternitatiE
E ¶Codd. : Cas264, om. Rusch
et invidentes19 eis20
19 et invidentes Cas265 Rusch] om. Weber
20 et invidentes – eis] inv. Cas264
Numérotation du verset Ex. 1,14 
atque ad amaritudinem perducebant vitam eorum operibus duris
interl.| + nolentibusF
F ¶Codd. : Cas264, om. Rusch
luti et lateris,
interl.| lutulentis scilicet et terrenisG
G ¶Codd. : Cas264 Rusch
omnique famulatu quo in terre operibus premebantur.
Numérotation du verset Ex. 1,15 
Dixit autem rex Egypti
interl.| diabolusH
H ¶Codd. : Cas264 Rusch
obstetricibus
interl.| Legi et EvangelioI
I ¶Codd. : Cas264 Rusch
Hebreorum quarum una vocabatur Sephora21,
21 Sephora Cava ΩJ Λ Π B Φ R²Z² ΘHAM*ΩJ Ψ Ω Ed1455 Rusch Ed1530 Clementina ] Sephra Amiatinus Weber ( X T M Φ R*Z* O1 Θ M²) ΩJ *, Siphra ΘG (in hebreo)
interl.| passer, id est lex spiritualis22
22 spiritualis] que spiritualis est Cas264
altera Phua,
interl.| rubens vel verecunda quia Christi sanguine Evangelia rubent23.
23 rubent evan.] inv. Cas264
marg.| DIXIT  AUTEM  REX etc. ORIGENES. Allegorice. Hec non solum in mundo qui Egyptus spiritualiter dicitur, sed in unoquoque nostrum deprehendimus. Princeps huius mundi non vult vivificari   masculos sed   feminas . In femina caro et affectus carnis designatur: vir autem rationabilis est sensus, et intellectualis est spiritus, qui potest celestia capere, Deum intelligere, que sursum sunt querere. Hunc odit princeps Egypti, et necari cupit; cupit autem que carnis sunt vivere, et que ad materiam pertinent corporalem, hec non solum vivere, sed augeri et excoli. Vult enim ut omnes carnalia sapiant, temporalia et que sunt super terram querant; nemo levet ad celum oculos, nemo requirat unde huc venerit, nemo patriam paradisum recordetur. Cum ergo videris homines in voluptatibus vitam ducere, luxu fluitare, conviviis et impudiciciis operam dare, scito quia in his rex Egypti masculos necat, et vivificat feminas. Si vero unum de mille ad Deum converti, oculos sursum erigere, eterna querere, odisse delicias et luxuriam, amare continentiam, istum quasi masculum necari cupit pharao, persequitur, mille machinis oppugnat; odit tales, vivere in Egypto non sinit. Inde est quod in hoc mundo servi Dei habentur contemptui, expositi contumeliis; inde in eos odia et persecutiones concitantur.
marg.| OBSTETRICIBUS  HEBREORUM  QUARUM. ORIGENES. Iste etiam obstetrices corrumpere nititur,   quarum una vocabatur Sephora , id est passer,   altera Phua , scilicet ‘rubens’ vel ‘verecunda’: per has necari mares et vivificari feminas querit. Sed et timebant {t. 1: Erfurt, f. 56rb; facsim., p. 113b} obstetrices Deum et non sicut precepit eis fecerunt. Obstetrices docuerunt ante nos quandam rationabilis eruditionis formam tenere. Obstetrices enim medice sunt, et tam masculos nascentes quam feminas fovent. Eruditio ergo communis est rationabilis scientia et ad omnem pene pervenit sensum, omnes instruit et fovet. Si quis in ea virilis animi fuerit qui velit celestia querere, divina sectari, velut medicatus et fortis, per has eruditiones ad divinorum intelligentiam paratior veniet. Est enim una, velut passer, que celsiora docet, et rationabilis doctrine pennis in altum provocat. Altera, rubens vel verecunda, moralis est: mores componit, verecundiam docet et honestatem. Mihi tamen, quia dicit Scriptura de his quod timebant Deum et non fecerunt preceptum regis Egypti, videntur utriusque Testamenti figuram servare, et Sephora, que ‘passer’ interpretatur, Legi, que spiritualis est, convenire. Phua vero, que rubens vel verecunda, indicare Evangelia, que Christi sanguine rubent et per universum mundum passionis cruore rutilant. Ab his ergo anime que nascuntur in Ecclesia, velut obstetricibus medicantur, quia de Scripturis cuncta eruditionis medicamina conferuntur. Tentat tamen pharao per has necare masculos, cum studiosis in divinis Scripturis hereses et prava dogmata suggerit. Sed stat immobile fundamentum Dei. Timent enim obstetrices Deum, id est timorem Dei docent, qui est initium sapientieae. Sic competentius aptatur quod sequitur, quia timebant obstetrices Deum, fecerunt sibi domos. Quod secundum litteram, nullam consequentiam habet. Non enim propterea domus fit, quia timetur Deus. Si autem videas quomodo Scripture Novi et Veteris Testamenti timorem Dei docentes domos Ecclesie faciant, et totum orbem domibus orationis impleant, rationabiliter scriptum videbitur. Sic ergo iste obstetrices, quia timent Deum, id est timorem Dei docent, non faciunt preceptum regis Egypti, sed vivificant masculos, nec tamen dicitur quia paruerunt feminas vivificantes. Ego autem confidenter dico, non vivificant feminas. Neque enim vitia aut luxuria in Ecclesia docentur, aut peccata nutriuntur, quod vult pharao cum vivificari feminas iubet. Sed sola virtus excolitur et nutritur: verum hec ad unumquemque referamus. Si times Deum, non facis preceptum regis Egypti: ille enim precipit ut in deliciis vivas, presentia concupiscas. Tu, si times Deum, et exhibes officium obstetricis, anime tue si salutem conferre cupis, vivificas masculos, id est interiorem hominem qui in te est medicaris et foves, et per actus et intellectus bonos vitam acquiris eternam.
ae Ps. 110, 10; Sir. 1, 16.
Numérotation du verset Ex. 1,16 
precipiens {t. 1: Erfurt, f. 56rb; facsim., p. 113b} eis: Quando obstetricabitis Hebreas, et partus tempus advenerit,
interl.| Prime nativitati insidiatur diabolus et suis precipit ut statim irruant et fluctibus seculi obruant.J
J ¶Codd. : Cas264 Rusch
interl.| Iesus, ut ascendit de baptismo, ductus est in desertum a Spiritu et temptabatur24 a diabolo, sed vicit ieiunando ut ieiuniis et orationibus scias esse vincendum. Oblata sibi mundi regna25 et gloriam contempsit ut hic contemnendo superes temptantem26.K
K ¶Codd. : Cas264 Rusch
24 temptabatur] temptatur Cas264
25 mundi regna] inv. Cas264
26 temptantem] temptationem Cas264
si masculus
interl.| virtus robustaL
L ¶Codd. : Cas264 Rusch
fuerit, interficite illum ;
interl.| + statim ne crescat, ne prevaleat M
M ¶Codd. : Cas264, om. Rusch
interl.| statim, ne prevaleant crescentesN
N ¶Codd. : Rusch, om. Cas264
si femina,
interl.| vitium fragileO
O ¶Codd. : Cas264 Rusch
reservate.
marg.| SI  MASCULUS  FUERIT etc. ISIDORUS. Iubet pharao masculos occidi, feminas vivere. Sic diabolus, ne possit robur fidei prevalere, interfectis virtutibus, vult vitia vivere, fortesque et viriles animi sensus, quibus divina sapimus, id est rationem, prudentiam, constantiam, innocentiamque, et fidem nititur occidere; et quod femineum, imbecillum, fragile et pronum est ad vitia, cupit superesse, id est ambitionem, violentiam, libidinem, iracundiam, et his similia, que feminarum figura sunt.
Numérotation du verset Ex. 1,17 
Timuerunt
interl.| timuere docueruntP
P ¶Codd. : Cas264 Rusch
autem obstetrices
interl.| rationalis doctrina et moralisQ
Q ¶Codd. : Cas264 Rusch
Deum27 et non fecerunt28 iuxta preceptum regis Egypti sed29 conservabant mares.
27 Deum] Dominum Cas264
28 fecerunt] fecerant Cas264*
29 Egypti sed] et Cas264
interl.| virtutesR
R ¶Codd. : Cas264 Rusch
Numérotation du verset Ex. 1,18 
Quibus ad se accersitis, rex
interl.| princeps huius mundiS
S ¶Codd. : Cas264 Rusch
ait: quidnam est hoc quod facere voluistis ut pueros servaretis?
Numérotation du verset Ex. 1,19 
Que responderunt: Non sunt Hebree sicut Egyptie mulieres.
interl.| Timore mortis sue mentiuntur, quod puniendum est, sed timore Dei pueros servaverunt, quod remunerandum est.T
T ¶Codd. : Cas264 Rusch
marg.| +Nullum mendacium fit sine peccato sed, cum fit adiuncta misericordia, veniale est ut obstreticum mendacium U
U ¶Codd. : Cas264, om. Rusch
marg.| QUE  RESPONDERUNT etc. AUGUSTINUS. Queritur utrum talia mendacia approbata sint autoritate divina, quia scriptum est Deum benefecisse obstetricibus. Sed utrum pro misericordia ignoscebat mendacia, an etiam mendacium dignum premio iudicabat Deus, incertum est. Aliud enim faciebant obstetrices vivificando parvulos. Aliud pharaoni mentiendo. In vivificando, opus misericordie fuit. Mendacio vero pro se utebantur, ne pharao noceret illis, quod potuit non ad laudem, sed ad veniam pertinere. Neque {t. 1: Erfurt, f. 56va; facsim., p. 114a} hinc autoritas mentiendi data est eis. De quibus dicituraf: Et non est in ore eorum inventum mendacium. Quorumdam enim vita longe inferior a professione sanctorum, si habeat ista mendaciorum peccata, provectu ipso et indole feruntur, presertim si beneficia nondum norunt exspectare celestia, sed circa terrena occupantur. Quorum autem iam «conversatio in celis est»ag, non eos estimo lingue modum circa veritatem falsitatemque exemplo obstetricum debere informare.
af Apc. 14, 5.
ag Phil. 3, 20.
Ipse enim obstetricandi habent scientiam, et {t. 1: Erfurt, f. 56va; facsim., p. 114a} priusquam veniamus ad eas, pariunt.
Numérotation du verset Ex. 1,20 
Bene ergo fecit Deus obstetricibus
interl.| quia timuerunt DeumV
V ¶Codd. : Cas264 Rusch
marg.| BENE  ERGO  FECIT  DEUS. GREGORIUS. Summopere cavendum est mendacium, quamvis sit culpe levioris, si quisquam mentiatur prestando beneficium. Sed quoniam scriptum estah: «Os quod mentitur occidit animam», etai: «Perdes omnes qui loquuntur mendacium», hoc quoque perfecti refugiunt, ut nec vita cuiuslibet per eorum fallaciam defendatur, ne noceant anime sue, dum nituntur prodesse carni aliene, quanquam hoc peccati genus facile credimus relaxari. Nam si quelibet culpa sequenti pia operatione purgatur, quanto magis hec facile abstergitur, quam mater boni operis pietas comitatur? Multi vero ex obstetricum fallacia conantur asserere, hoc genus mendacii non esse peccatum, quia edificavit eis Dominus domos. In qua magis compensatione noscitur quid culpa mendacii mereatur. Nam benignitatis earum merces, que potuit in eterna vita retribui, pro culpa mendacii in terrenam compensationem declinata est, ut in vita sua quam mentiendo tueri voluerunt, que fecerunt bona perciperent, et ulterius quod exspectarent mercedis premium non haberent. Nam et si subtiliter perpendatur, amore presentis vite mentite sunt, non intentione mercedis. Parcendo enim conate sunt infantium vitam tegere, mentiendo, suam.
ah Sap. 1, 11.
ai Ps. 5, 7.
et crevit
interl.| abundantiamW
W ¶Codd. : Rusch , om. Cas264
populus Israel30, confortatusque est nimis.
30 Israel Cas264 (glossa interl.)] om. Cas264 (Textus) Weber
Numérotation du verset Ex. 1,21 
et quia timuerunt31 obstetrices Deum, edificavit
31 timuerunt Cas264 Rusch ] timuerant Weber
interl.| abundantiam tribuendoX
X ¶Codd. : Cas264 Rusch
illis domos.
interl.| ad literam, vel filios dedit
marg.| AUGUSTINUS. In libro de Locutionibus. Et quia timuerunt obstetrices Deum, edificavit illis domos . Numquid antea domos non habebant, an ad divitias hoc verbum pertinet, vel potius ad aliquas rei familiaris idoneas facultates? Simile enim videtur quod ait Iacob socero suoaj: Nunc ergo quando faciam et ego mihi domum. Dixerat enim quod creverant pecora Laban sub illo, quod ipse Laban confessus est, dicens: Benedixit me Deus in introitu tuo. Subintelligitur ergo sicut et tu, hoc enim videtur valere quod ait: et ego, ut ad ipsam domum faciendam pertinere videatur, quod consequenter a Laban merces statuenda proproponitur.
aj Cf. Gn. 30, 30.
Numérotation du verset Ex. 1,22 
Precepit autem pharao
interl.| dissipans, vel apertio oris, vel os abyssiY
Y ¶Codd. : Cas264 Rusch
omni populo suo,
interl.| demonibus vel iniquis hominibus vel vitiis
dicens: quicquid
interl.| opus bonum
masculini sexus
interl.| virtutum
natum fuerit, in flumen
interl.| fluctus seculi
proicite: quicquid feminei,
interl.| vitiorum
reservate.
marg.| PRECEPIT  AUTEM  PHARAO etc. ORIGENES. Moraliter. Egyptii quibus hic precepit pharao feminas tantum vivificant, oderant masculos: oderunt enim virtutes, vitia nutrierunt. Nunc quoque insidiantur Egyptii, si nascatur masculus Hebreis, ut statim interficiant, nisi caveant, observent et occultent. Refert Scriptura quod de tribu Levi aliquis genuit masculum, et vidit infantem esse elegantem, et occultavit eum. Ne ergo iustitiam nostram faciamus coram hominibus, sed clauso hostio oremus Patrem nostrum in occultoak, et nesciat sinistra quid faciat dexteraal, ne diripiatur ab Egyptiis, invadatur, fluctibus submergatur. Si facio eleemosynam quia est opus Dei, masculum genero. Sed si laudem ab hominibus quero et non occulto, rapitur ab Egyptiis, in flumen mergitur, et tanto labore tantoque studio Egyptiis masculum genui.
ak Cf. Mt 6, 6.
al Mt. 6, 3.


Comment citer cette page ?
Martin Morard et alii, ed., Glossa ordinaria cum Biblia latina (Ex. Capitulum 1), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 07/05/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=liber&numLivre=04&chapitre=04_1)
Signaler un complément d'information

Notes :