Glossae Scripturae Sacrae-electronicae (Gloss-e)

Glossa ordinaria

Biblia communis

Capitulum 28

Numérotation du verset Ex. 28,1

Applica quoque

Aaron

fratrem tuum

ad te¹ cum filiis suis

¹ quoque Aaron fratrem tuum – ad te] inv. Weber

de medio filiorum Israel,

ut sacerdotio fungantur mihi Aaron, Nadab, et Abiu².

² Abiu] + Eleazar et Ithamar Weber

Numérotation du verset Ex. 28,2

Faciesque vestem sanctam

Aaron³

³ Aaron] om. Weber

fratri tuo in gloriam et decorem.

Numérotation du verset Ex. 28,3

et loqueris cunctis sapientibus corde,

quos replevi spiritu prudentie,

ut faciant vestes Aaron, in quibus sanctificatus mihi ministret⁴.

⁴ mihi ministret] inv. Weber

Numérotation du verset Ex. 28,4

Hec sunt

autem⁵ vestimenta que facient rationale

⁵ sunt autem] autem erunt Weber

et superhumerale,

tunicam et lineam strictam,

cidarim

et balteum.

Facientque⁶ vestimenta sancta Aaron fratri tuo et filiis eius, ut sacerdotio fungantur mihi.

⁶ Facientque] Facient Weber

Numérotation du verset Ex. 28,5

accipient⁷ aurum et hyacinthum et purpuram coccumque bis tinctum et byssum.

⁷ accipient] accipientque Weber

Numérotation du verset Ex. 28,6

facient autem

superhumerale

et⁸ de auro

⁸ et] om. Weber

et hyacintho

ac purpura

coccoque bis tincto

et bysso

retorta

opere plumarii⁹

⁹ plumarii] om. Weber

polymito.

Numérotation du verset Ex. 28,7

Duas oras iunctas

habebit in utroque latere summitatum,

ut in unum redeant.

Numérotation du verset Ex. 28,8

ipsa quoque¹⁰ textura et cuncta operis varietas erit ex auro et hyacintho et purpura coccoque bis tincto et bysso retorta.

¹⁰ ipsa quoque] ipsaque Weber

Numérotation du verset Ex. 28,9

sumesque duos lapides onychinos, et sculpes in eis nomina filiorum Israel

Numérotation du verset Ex. 28,10

sex nomina in lapide uno,

et sex reliqua in altero iuxta ordinem nativitatis eorum

Numérotation du verset Ex. 28,11

opere sculptoris et celatura gemmarum¹¹ sculpes eos nominibus filiorum Israel inclusos

¹¹ gemmarum] gemmarii Weber

auro atque circumdatos

Numérotation du verset Ex. 28,12

et pones in utroque latere superhumeralis memoriale filiis Israel.

Portabitque Aaron nomina eorum coram Domino super utrumque humerum ob recordationem.

Numérotation du verset Ex. 28,13

Facies et uncinos ex auro,

Numérotation du verset Ex. 28,14

et duas catenulas auri purissimi

sibi invicem coherentes quas inseres uncinis.

Numérotation du verset Ex. 28,15

rationale quoque iudicii

facies

opere

polymito

iuxta texturam

superhumeralis ex auro,

hyacintho,

et purpura, coccoque bis tincto, et bysso retorta.

Numérotation du verset Ex. 28,16

quadrangulum erit

et duplex

mensuram palmi habebit

tam in longitudine

quam in latitudine

Numérotation du verset Ex. 28,17

Ponesque in eo quatuor ordines lapidum:

in primo versu

erit lapis sardius

et topazius

et smaragdus

Numérotation du verset Ex. 28,18

in secundo carbunculus

saphirus

et iaspis

Numérotation du verset Ex. 28,19

in tertio ligurius¹²,

¹² ligurius Rusch etc.] ligyrius Weber etc.

achates,

et amethistus

Numérotation du verset Ex. 28,20

in quarto chrysolitus,

onychinus,

et berillus.

Inclusi auro erunt per ordines suos

Numérotation du verset Ex. 28,21

habebuntque nomina filiorum Israel

duodecim nominibus celabuntur singuli lapides nominibus singulorum per duodecim tribus.

Numérotation du verset Ex. 28,22

facies in rationali

catenas sibi invicem coherentes ex auro purissimo

Numérotation du verset Ex. 28,23

et duos annulos aureos

quos pones in utraque rationalis summitate

Numérotation du verset Ex. 28,24

catenasque aureas

iunges annulis qui sunt in marginibus eius

Numérotation du verset Ex. 28,25

et ipsarum catenarum extrema duobus copulabis uncinis

in utroque latere superhumeralis

quod rationale

respicit.

Numérotation du verset Ex. 28,26

facies et duos annulos aureos quos pones in summitatibus

rationalis et in oris que e regione sunt superhumeralis

et posteriora eius aspiciunt

Numérotation du verset Ex. 28,27

nec non et alios duos annulos aureos qui ponendi sunt in utroque latere superhumeralis deorsum quod respicit contra faciem iuncture inferioris ut aptari possit cum superhumerali

Numérotation du verset Ex. 28,28

et stringatur rationale annulis suis cum annulis superhumeralis vitta hyacinthina, ut maneat iunctura fabrefacta,

et a se invicem rationale et superhumerale nequeant separari.

Numérotation du verset Ex. 28,29

portabitque Aaron nomina filiorum Israel in rationali iudicii super pectus suum quando ingreditur sanctuarium memoriale coram Domino in eternum

Numérotation du verset Ex. 28,30

Pones autem in rationali iudicii doctrinam et veritatem que erunt in pectore Aaron,

quando ingreditur coram Domino et gestabit iudicium filiorum Israel in pectore suo,

in conspectu Domini semper.

Numérotation du verset Ex. 28,31

Facies et tunicam

superhumeralis totam hyacinthinam

Numérotation du verset Ex. 28,32

in cuius medio supra erit capitium, et ora per gyrum eius textilis,

sicut fieri solet in extremis vestium partibus

ne facile rumpatur.

Numérotation du verset Ex. 28,33

deorsum

vero ad pedes eiusdem tunice per circuitum quasi mala punica

facies ex hyacintho et purpura et cocco bis tincto et bisso retorta¹³, mixtis in medio tintinnabulis,

¹³ et bisso retorta] om. Weber

Numérotation du verset Ex. 28,34

ita ut tintinnabulum sit aureum et malum punicum¹⁴ rursumque tintinnabulum aliud aureum et malum punicum.

¹⁴ punicum] om. Weber

Numérotation du verset Ex. 28,35

et vestietur Aaron ea¹⁵ in officio ministerii, ut audiatur sonitus

¹⁵ Aaron ea] inv. Weber

quando ingreditur et egreditur sanctuarium in conspectu Domini, et non moriatur.

Numérotation du verset Ex. 28,36

Facies et laminam de auro purissimo

in qua sculpes opere celatoris Sanctum Domino.

Numérotation du verset Ex. 28,37

Ligabisque eam vitta hyacinthina et erit super tiaram

Numérotation du verset Ex. 28,38

imminens fronti pontificis portabitque

Aaron iniquitates eorum

que obtulerunt¹⁶

¹⁶ obtulerunt] obtulerint Weber

et sacrificaverunt¹⁷

¹⁷ sacrificaverunt] sanctificaverint Weber

filii Israel in cunctis muneribus

et donariis suis

erit autem lamina

semper in fronte eius

ut placatus sit eis¹⁸

¹⁸ sit eis] inv. Weber

Dominus.

Numérotation du verset Ex. 28,39

stringesque tunicam bysso,

et tiaram byssinam facies,

et balteum opere plumarii.

Numérotation du verset Ex. 28,40

Porro filiis Aaron

tunicas parabis lineas¹⁹ et balteos ac tiaras in gloriam et decorem

¹⁹ parabis lineas] inv. Weber

Numérotation du verset Ex. 28,41

vestiesque his omnibus Aaron fratrem tuum et filios eius cum eo

et cunctorum consecrabis manus

sanctificabisque illos,

ut sacerdotio fungantur mihi.

Numérotation du verset Ex. 28,42

Facies et feminalia linea,

ut operiant carnem turpitudinis sue a renibus usque ad femora²⁰.

²⁰ femora] femina Weber

Numérotation du verset Ex. 28,43

Et utentur eis

Aaron et filii eius

quando ingredientur tabernaculum testimonii

vel quando appropinquant ad altare ut ministrent in sanctuario ne iniquitatis rei

moriantur.

Legitimum sempiternum erit

Aaron et semini eius post eum.

Capitulum 28

Numérotation du verset Ex. 28,1

Applica quoque

^interl.| familiarius ceteris

^interl.| Moyses Legem, Aaron sacerdotes sgnificat, quos Lex sibi applicat, quia sacerdotes semper in meditatione Legis debent persistere.

Aaron

^interl.| Christum

fratrem tuum

^interl.| gratia, legi: Novum Testamentum debet coniungi Veteri

^interl.| doctores tantum debent divine legi studere, ut germana cognatione coniungi videantur

ad te¹ cum filiis suis

¹ quoque Aaron fratrem tuum – ad te] inv. Weber

^interl.| apostolis

de medio filiorum Israel,

^interl.| ut alios electos excellant

ut sacerdotio fungantur mihi Aaron, Nadab, et Abiu².

² Abiu] + Eleazar et Ithamar Weber

^interl.| in plerisque additur: Eleazar et Ythamar

^marg.| APPLICA QUOQUE AARON FRATREM TUUM etc. BEDA. Quomodo tabernaculum cum ornatibus suis et vasis significat Ecclesiam, pulcra virtutum et personarum varietate distinctam: ita summus tabernaculi sacerdos Christum verum pontificem, qui semetipsum obtulit pro nobis. Qui bene dicitur frater, quia fraterno federe gratia legi Novum Testamentum connectitur Veteri, cum ipse Moyses de eo dicat^a: Prophetam de fratribus vestris, sicut me, suscitabit vobis Dominus. Et paulo post ex persona Domini^b: «Prophetam suscitabo eis de medio fratrum suorum similem tui», cuius operibus admirandis, que nemo alius fecit, habitus Aaron mira varietate insignis comparatur. Vel vestes Aaron multifarie, omnem electorum cetum mira operum meritorumque distantia Christo adherentem sgnificant. Unde^c: Quicumque in Christo baptizati estis, Christum induistis. Filii Aaron, in sacerdotium iuncti, figurant apostolos Christi, et cunctos Ecclesie magistros.

^a Dt. 18, 15.

^b Dt. 18, 18.

^c Gal. 3, 27.

^marg.| BEDA. Applica quoque aaron fratrem tuum etc. Descripta factura tabernaculi, congrue sacerdotes qui in eo ministrent ordinantur. Quorum ordinatio et habitus Ecclesie sacerdotibus congruit, ut omne quod illic in ornatu vestium clarum extrinsecus fulgebat, intellectum spiritualiter etiam in sacerdotum nostrorum mentibus intus emineat, et in eorum actibus pre ceteris gloriosum clarescat. Ideo precipitur Moysi, ut applicet ad se fratrem suum Aaron cum filiis de medio filiorum Israel, ad fungendum sacerdotio coram Domino. Necesse enim ut qui ad maiorem gradum promovendi sunt, maiore mentis industria se ad legem Dei applicent, id est divinorum mandatorum observatione. Hoc est enim qui sacerdotio functuri sunt de medio filiorum Dei ad Moysen applicari, presules et doctores Ecclesie, communem electorum vitam singulari mentis culmine transcendere, et familiari inspectione quid lex generaliter perfectis loquatur attendere, ut altiori excellentia meritorum ad altiora perveniant premia. Fratrem suum Moyses cum filiis in sacerdotium ordinare precipitur, quia omnes qui officium doctoris sortiuntur, tanto studio et amore debent legi adherere, ut germana videantur cognatione coniungi. Primi filiorum Aaron post ordinationem, ignem alienum offerrentes, celesti igne perierunt, quia quidam loco sacerdotum positi, dum ignem cupiditatis igni superne dilectionis anteponunt, igne superne ultionis absumuntur.

Numérotation du verset Ex. 28,2

Faciesque vestem sanctam

^interl.| opera iustitie sanctitatem virtutum ornamenta

Aaron³

³ Aaron] om. Weber

^interl.| Christo, in quo hec precesserunt

fratri tuo in gloriam et decorem.

Numérotation du verset Ex. 28,3

et loqueris cunctis sapientibus corde,

^interl.| prophetis, apostolis, et aliis doctoribus veritatis qui docent verbo et facto quomodo vivant ministri altaris

^interl.| qui hanc vestem composuerunt, quia primi virtutibus studuerunt, et aliis exempla prebuerunt

quos replevi spiritu prudentie,

^interl.| «Omne datum optimum, et omne donum perfectum desursum est, descendens» etc^d

^d Iac. 1, 17.

ut faciant vestes Aaron, in quibus sanctificatus {t. 1: Erfurt, f. 89ra; facsim., p. 179a} mihi ministret⁴.

⁴ mihi ministret] inv. Weber

^marg.| FACIESQUE VESTEM etc. BEDA. Vestes sancte Aaron quas illi Moyses fecit, opera sunt iustitie et sanctitatis, que Scriptura sacre legis rectoribus habenda commendat, quorum in Christo exempla imitanda ostendit. Sapientes corde, quos ad faciendas vestes replevit Deus spiritu prudentie, prophete {t. 1: Erfurt, f. 89ra; facsim., p. 179a} sunt et apostoli et ceteri doctores, qui quomodo sacerdotes debeant vivere, et altari ministrare, facto et verbo ostendunt: Oportet episcopum sine crimine esse, et Dei verbi dispensatorem^e.

^e Cf. Tit. 1, 7.

Numérotation du verset Ex. 28,4

Hec sunt

^interl.| vel: erunt

autem⁵ vestimenta que facient rationale

⁵ sunt autem] autem erunt Weber

^interl.| pectoris, quod grece logion

et superhumerale,

^interl.| humerorum, quod Hebraice ephot

tunicam et lineam strictam,

^interl.| camiseam quam interius induebatur

^interl.| hec duo totum corpus operiunt

cidarim

^interl.| hec caput ornat

^interl.| pilleum

et balteum.

^interl.| cinctorium scilicet

^interl.| qui utramque tunicam et superhumerale astringit corpori

Facientque⁶ vestimenta sancta Aaron fratri tuo et filiis eius, ut sacerdotio fungantur mihi.

⁶ Facientque] Facient Weber

^interl.| aliter non debent fungi

Numérotation du verset Ex. 28,5

accipient⁷ aurum et hyacinthum et purpuram coccumque bis tinctum et byssum.

⁷ accipient] accipientque Weber

^interl.| Nihil vile vel sordidum debet esse in sacerdotis ore vel opere.

^marg.| HEC SUNT AUTEM etc. Quomodo hec singula facta sunt, plenius in sequentibus explicatur. Rationale pectoris habitus. Superhumerale est humerorum tunica. Et linea stricta , id est camisia, totum corpus operit. Cidaris caput ornat. Baltheus utramque tunicam simul, et superhumerale artius ad corpus aptat. Quibus sex indumentis, inferius septimum iungitur. Octavum, scilicet feminalia linea, ad operiendam turpitudinem, et lamina aurea super cidarim , que titulo nominis Domini omnibus altior eminebat. Linea vero stricta corpori adherebat, ita arta astrictis manicis, ut nulla inesset ruga, descendens usque ad crura. Unde grece poderis, id est talaris, dicitur. His octo generibus vestium pontifex tempore sacrificii induebatur, quarum quatuor minoribus sacerdotibus concessa, feminalia scilicet, linea que tunica, baltheus, et cidaris . Decet enim ut qui maioris est gratie et gradus, pluribus virtutum actibus mirandus fulgeat. Cuncta autem sunt de auro, pretiosisque coloribus, quia nihil vile ac sordidum in sacerdotis ore vel opere debet apparere, sed cuncta que agit, loquitur et cogitat, coram hominibus preclara, et interni arbitri conspectui oportet esse gloriosa.

^marg.| GREGORIUS. Iubetur sacerdos in utroque humero velamine superhumeralis astringi, ut contra adversa et prospera virtutum semper ornamento muniatur: ut «per arma iustitie a dextris et a sinistris»^f gradiens, cum ad sola interiora nititur, in nullo delectationis infime latere flectatur; non elevent prospera, non turbent adversa, non blanda ad voluptatem mulceant, nec aspera in desperationem premant, ut dum in illis passionibus intentionem mentis humiliat, quanta in humero utroque superhumeralis pulcritudine tegatur ostendat. Quod ex auro, hyacintho, purpura, coccoque bis tincto, et bisso retorta fit, ut quanta virtutum diversitate clarere debeat demonstretur. In auro, intellectus sapientie demonstratur, cui additur hyacinthus, ut quod intelligit non ad favorem infimum, sed ad amorem celestium surgat, ne dum laudibus capitur, veritatis intellectu vacuetur. His purpura permiscetur, ut cor sacerdotis, cum summa que predicat sperat, in se etiam vitia regia potestate reprimat, nobilitatem intime regenerationis aspiciens, et celestis regni sibi aditum moribus defendens. Unde^g: Vos estis genus electum, regale sacerdotium, gens sancta. De potestate enim, qua vitia subigimus, Ioannes ait^h: «Dedit eis potestatem filios Dei fieri». Et Davidⁱ: «Nimis confortatus est principatus eorum». His, bis tinctus coccus adiungitur, ut ante Dei oculos omnia virtutum bona ex caritate decorentur, et que hominibus rutilant, flamma intimi amoris accendantur. Caritas enim, dum Deum et proximum diligit, quasi duplici tinctura fulgescit. Sed cum mens ad precepta caritatis extenditur, restat ut per abstinentiam caro maceretur. Unde cocco bis tincto, torta bissus additur, que candentem corporalis munditie significat castitatem; que scilicet torta, pulcritudini superhumeralis innectitur, quia tunc castimonia ad perfectum munditie candorem ducitur, cum per abstinentiam caro fatigatur. Cumque inter virtutes ceteras etiam afflicte carnis meritum proficit, quasi in diversa superhumeralis specie byssus torta candescit.

^f 2Cor. 6, 7.

^g 1Pt. 2, 9.

^h Io. 1, 12.

ⁱ Ps. 138, 17.

Numérotation du verset Ex. 28,6

facient autem

^interl.| primo scilicet, quia prius debent opera eius cognosci qui promovetur ad officium sacerdotis

superhumerale

^interl.| Superhumerale hoc dicitur fuisse in modum cuculle sine manicis, pilleum habens rotundum et quadratum in pectore aperturam ubi rationale ponebatur.

^interl.| labores operum, quos debet coram Domino iugiter sacerdos presentare

et⁸ de auro

⁸ et] om. Weber

^interl.| ut intellectu sapientie emicet

et hyacintho

^interl.| ut per hoc quod intelligit ad amorem celestium surgat

ac purpura

^interl.| ut vitiis regia potestate contradicat

{t. 1: Erfurt, f. 89rb; facsim., p. 179b} coccoque bis tincto

^interl.| ut Deum et proximum simul diligat

et bysso

^interl.| candore corporalis munditie

retorta

^interl.| maceratione carnis

opere plumarii⁹

⁹ plumarii] om. Weber

^interl.| vacat plerumque

polymito.

^interl.| varietate virtutum et operum

^marg.| FACIENT AUTEM etc. BEDA. Quia in humeris onera portamus, superhumerale pontificis, labores bonorum operum, que iugiter coram Domino ferre debet, ostendit, quod bene primo faciendum precipitur. Qui enim ad sacerdotium magisteriumque populi Dei promoventur, primum eius opera cognoscantur, ut dum hoc quod foris patet omnibus, irreprehensibile patuerit, integritas cordis et sinceritas fidei probetur. Superhumerale ergo significat evangelicum onus, de quo dicitur^j: «Iugum enim meum suave est, et onus meum leve». Et alibi^k: Si quis vult venire post me, abneget semetipsum, et tollat crucem suam, et sequatur me. Fit autem superhumerale de auro, hyacintho, et purpura, bysso retorta, coccoque bis tincto . De auro scilicet, ut ante omnia in habitu sacerdotali, intellectus sapientie principaliter emicet. Cui hyacinthus aereus adiungitur, ut quod intelligendo {t. 1: Erfurt, f. 89rb; facsim., p. 179b} penetrat, non ad favorem infimum, sed ad amorem celestium surgat, ne dum suis pascitur laudibus, veritatis intellectu privetur. Auro quoque et hyacintho, purpura permiscetur, ut sacerdotis cor cum summa que predicat sperat, in se ipso et suggestiones vitiorum reprimat, eisque regia potestate contradicat, et celestis regni aditum suis moribus defendat. In purpureo tamen colore potest effusio sanguinis pro Christo, vel diversarum tolerantia pressurarum intelligi. Hec est enim crux, quam post Dominum portamus. Talis ergo species in humero sacerdotis refulget, ut eum doceat ad patiendum esse paratum. Auro autem, hyacintho et purpura, bis tinctus adiungitur coccus , ut ante interni iudicis oculos omnia virtutum bona ex caritate decorentur. Ut que hominibus rutilant, in conspectu Dei flamma intimi amoris accendat, que scilicet caritas, qua Deum et proximum diligit, quasi ex duplici tinctura fulgescit. Sed cum mens ad precepta caritatis dilatatur, restat ut per abstinentiam caro maceretur. Unde bis tincto cocco , retorta bissus adiungitur, id est munditie corporalis castitas, que torta pulcritudini superhumeralis innectitur, quia tunc castimonia ad perfectum munditie candorem ducitur, cum per abstinentiam caro fatigatur.

^j Mt. 11, 30.

^k Mc. 16, 24.

^marg.| COCCOQUE BIS TINCTO etc. BEDA. Coccus ignis specie fulget, et fortassis bis tinctus fieri precipitur, quia ignis duplicem vim habet, virendi scilicet et lucendi; cuius naturam presulem doctrine salutaris imitari oportet, ut lucem scientie desiderantibus aperiat, et rubiginem peccatorum in contemptoribus increpando comburat. Cum enim auditoribus dulcia Scripturarum arcana, miracula, et parabolas evangelicas exponit, velut in habitu suo fulgorem lucis ostendit. Cum vero memorata eterna ultione superbos percutit, quasi terrorem flamme vorantis ostendit. Qui enim sermonem facit ad populum, nec solum increpandis reatibus, nec solum reserandis Scripturarum secretis debet instare, ne tantum de correctione peccatorum disputans, minus audiatur, vel mysteriorum tantum secreta reserans, minus prosit. Temperet ergo ex utroque sermone, ut celestium secretorum pandat suavitatem, et morum correctionem quasi bis tinctum in suo habitu coccum demonstrans.

Numérotation du verset Ex. 28,7

Duas oras iunctas

^interl.| operationem et intentionem

habebit in utroque latere summitatum,

^interl.| prosperitatis et adversitatis

ut in unum redeant.

^interl.| ut concorditer Deo serviant

^marg.| DUAS ORAS etc. BEDA. De hoc in sequentibus dicitur: Fecit igitur superhumerale de auro, hyacintho, et purpura. Et paulo post: Duas quoque oras sibi in invicem copulatas in utroque latere a summo usque deorsum, ita ut dimidium vestis intuentium oculis foris appareret, dimidium vero aliud interius lateret, sed ore utreque coniuncte usque ad extremos angulos ad inferiora descenderent. In quo typice intelligitur, ut cum bona foris opera proximis extendimus, eadem intus coram Domino integra servemus, ne castitatem pure cogitationis minor actionis perfectio sequatur, vel perfectionem actionis imperfectior mentis intentio, sed quasi due ore superhumeralis sibi intus pura et simplici intentione iungantur in utroque latere superhumeralis, ut inter adversa et prospera concordi actione Domino serviamus. Deserit namque ora ut brevior latiorem et discordante mensura in unum redire nequeunt, si cum extrinsecus bona facere pro eterna retributione cernimur, intentione placendi hominibus, in secreto mentis implicamur, humanique favoris magis quam vite invisibilis premia requirimus.

Numérotation du verset Ex. 28,8

ipsa quoque¹⁰ textura et cuncta operis varietas erit ex auro et hyacintho et purpura coccoque bis tincto et bysso retorta.

¹⁰ ipsa quoque] ipsaque Weber

^marg.| IPSA QUOQUE TEXTURA. BEDA. Non in una parte aurum, in altera hyacinthus vel alii colores fuerunt, sed omnes per omnia cum auro contexti, quia in actione sacerdotis nec ad oram aliqua magnarum virtutum debet intermitti, sed auro sapientie iungatur spei hyacintho in superna erectus, et purpura regni celestis contra vitiorum bella magnanimis, semper cocco bis tincto gemine dilectionis, et bisso retorta, id est castigate carnis, sacerdos debet esse nitidus.

Numérotation du verset Ex. 28,9

sumesque duos lapides onychinos, et sculpes in eis nomina filiorum Israel

^interl.| quia in pretioso et mundo corde debent opera sanctorum retractari

^marg.| DUOS LAPIDES etc. Ut sacerdos fidem et vitam patriarcharum imitetur, et duodecim tribuum in sacrificiis et orationibus memor sit, et populus intuens {t. 1: Erfurt, f. 89va; facsim., p. 180a} non aberret a patriarcharum meritis.

Numérotation du verset Ex. 28,10

sex nomina in lapide uno,

^interl.| Lapides pretiosi sunt opera virtutum.

et sex reliqua in altero iuxta ordinem nativitatis eorum

Numérotation du verset Ex. 28,11

opere sculptoris et {t. 1: Erfurt, f. 89va; facsim., p. 180a} celatura gemmarum¹¹ sculpes eos nominibus filiorum Israel inclusos

¹¹ gemmarum] gemmarii Weber

^interl.| quia omnis actio et intentio pontificis munditia et nitore sapientie debet vallari

auro atque circumdatos

^interl.| intellectu sapientie et caritate

^marg.| INCLUSOS AURO etc. BEDA. Apte lapides includi auro atque circumdari iubentur: auro namque intellectus vel caritas insinuatur, quia sicut aurum metallis, ita caritas prestat virtutibus ceteris. Includuntur vero lapides pretiosi et circumdantur auro , cum operatio virtutum puro undique intellectu circumspicitur, ut nihil vitiorum latere, nihil sordis permittatur remanere, et ipse virtutes ita vinculo caritatis continentur, ut nulla rerum mutabilitate a statu suo decidere vel de habitu sacerdotis torpente custodia mentis valeant prolabi.

Numérotation du verset Ex. 28,12

et pones in utroque latere superhumeralis memoriale filiis Israel.

^interl.| ut videntes patrum memores sint

Portabitque Aaron nomina eorum coram Domino super utrumque humerum ob recordationem.

^interl.| ut scilicet eorum imitetur facta et exempla, quorum portat nomina, et sit memor eorum inter preces sacras

^marg.| PORTABITQUE AARON NOMINA. Quia sacerdos diligenter omni hora precedentium sanctorum vitam perpendens in adversis et prosperis virtutum ornamento debet muniri, ut «per arma iustitie a dextris et a sinistris»^l gradiens, in nullo delectationis infime latere flectatur.

^l 2Cor. 6, 7.

^marg.| BEDA. Tribus de causis Aaron nomina patriarcharum inter sacrificia semper in humeris sicut et in pectore portabat, ut ipse scilicet fidem vitamque patriarcharum meminisset imitari, ut duodecim tribuum, que de his nate sunt, in orationibus et sacrificiis memor esset, ut populus scripta in veste presulis patrum nomina videns sedulo curaret, ne ab illorum meritis discedens ad errorum contagia declinaret. Unde: Et pones in utroque latere superhumeralis, memoriale filiis Israel . Nunc quoque pontifex in superhumerali nomina patriarcharum gestat, cum doctor vel presul Ecclesie in omnibus que agit precedentium patrum facta considerat, atque ad eorum imitationem dirigere vitam, et onus evangelice perfectionis satagit ferre. Nomina vero patrum bene in lapidibus pretiosis sculpuntur. Lapides pretiosi opera virtutum spiritualium sunt. Habetque sacerdos in humeris lapides pretiosos, et in eis nomina patrum scripta, cum claritate bonorum operum cunctis mirandus extitit, et eandem claritatem non a se noviter inventam, sed antiqua sibi patrum autoritate traditam docuerit. Duplici autem ratione hec in humeris portat, ut et ipse preceptis Domini humiliter subditus incedat, et auditoribus suis semper celestia sive sua sive patrum exempla que sequantur proponat.

Numérotation du verset Ex. 28,13

Facies et uncinos ex auro,

Numérotation du verset Ex. 28,14

et duas catenulas auri purissimi

^interl.| in quibus caritas significatur

sibi invicem coherentes quas inseres uncinis.

^marg.| FACIES ET UNCINOS etc. BEDA. Uncini isti in supremis erant angulis superhumeralis fabre affixi; catenule autem non in superhumerali, sed in rationali, id est in superioribus eius angulis, per annulos aureos videntur fuisse annexe, ut dum indueretur pontifex, catene que de rationali pendebant possint etiam uncinis superhumeralis annecti, ut utraque sibi firma positione cohererent. Unde apertius in sequentibus^m: Fecerunt in rationali catenulas sibi invicem coherentes de auro purissimo, et duos uncinos, totidemque annulos aureos. Porro annulos posuerunt in utroque latere rationalis, e quibus penderunt due catene auree, quas inseruerunt uncinis, qui in superhumeralis angulis eminebant. De quorum figura melius in rationalis expositione tractabitur.

^m Ex. 39, 15-17.

^marg.| Hi erant in oris superhumeralis quibus catene rationalis coniungebantur superhumerali, quia bona opera et cogitatio munda ad invicem per caritatem et bonam intentionem sunt nectenda.

Numérotation du verset Ex. 28,15

{t. 1: Erfurt, f. 89vb; facsim., p. 180b} rationale quoque iudicii

^interl.| in quo cordis et cogitationum sacerdotis castitas exprimitur, cuius pectus rationali tegitur et ornatur

facies

^interl.| ut omnis discrete faciat

^marg.| RATIONALE QUOQUE etc. GREGORIUS. Precipitur ut in pectore Aaron rationale iudicii vittis litigantibus imprimatur, ne cor sacerdotale fluxe cogitationes possideant, sed ratio sola constringat, ne indiscretum vel inutile cogitet qui ad exemplum constitutus, gravitate vite semper debet ostendere quantam rationem portet in pectore. In rationali duodecim nomina patriarcharum describuntur: patres prescriptos semper in pectore ferre est antiquorum vitam sine intermissione cogitare. Nam tunc sacerdos irreprehensibiliter graditur, cum precedentium patrum exempla semper intuens, cogitationes illicitas deprimit, ne pedem tendat extra limitem ordinis. Rationale iudicii dicitur, quia debet rector subtili examine bona malaque discernere, et que vel quibus, quando et qualiter congruant, studiose cogitare, nihil proprium querere, sed sua commoda propinquorum bona deputare. Undeⁿ: «Pones autem in rationali iudicii doctrinam et veritatem» etc. Sacerdos enim iudicium filiorum Israel in pectore gestat in conspectu Domini, {t. 1: Erfurt, f. 89vb; facsim., p. 180b} cum subiectorum causas pro sola interni iudicis intentione discutit, ut nihil humanitatis admisceat in hoc quod divina positus vice dispensat, ne correctionem privatus dolor exasperet. Cumque contra aliena vitia emulator ostenditur, que sua sunt exequatur, ne tranquillitatem iudicii aut latens invidia maculet, aut preceps ira perturbet. Sed dum consideratur terror eius qui super omnia presidet, id est iudicis intimi, non sine magno timore regantur subiecti.

ⁿ Ex. 28, 30.

^marg.| BEDA. Rationale quoque etc. Sicut in superhumerali operum perfectio, ita in rationali iudicii quo pectus sacerdotis tegitur et ornatur cordis et cogitationum eius castitas exprimitur. Et bene post humerale rationale iudicii sequitur, ut cum ante homines quis innocens manibus^o apparuerit, multo magis in conspectu summi iudicis mundus corde^p assistere contendat, omni agens de industria, ut quicquid foris erga proximos agit aut iudicat, ex regula interne rationis probatum, et suo conditori placitum fulgeat. Item rationale iudicii sacerdos in pectore ferre precipitur, quia debet rector subtili examine, bona malaque discernere, et que, quibus, quando vel qualiter congruant, studiose cogitare.

^o Cf. Ps. 23, 4.

^p Cf. Ps. 23, 4.

opere

^interl.| varietate scilicet virtutum

polymito

^interl.| multifario

iuxta texturam

^interl.| quia cogitatio debet convenire operi

superhumeralis ex auro,

^interl.| sapientie

hyacintho,

^interl.| spei superne

et purpura, coccoque bis tincto, et bysso retorta.

^interl.| carnalis munditie

Numérotation du verset Ex. 28,16

quadrangulum erit

^interl.| quia in utraque parte mensuram palmi habebat

et duplex

^interl.| ut fortiter pondus gemmarum sustineat

^interl.| ut examen sacerdotis Deo placeat, et homo non contemnat

mensuram palmi habebit

^interl.| infatigabilem pie intentionis conatum

tam in longitudine

^interl.| eterne vite desiderande

quam in latitudine

^interl.| caritatis gratia ad curam proximi

^marg.| DUPLEX. BEDA. Factum rationale, ut facilius pondus lapidum sustineret. Typice autem nos admonet ut rationem nostri examinis invisibilis arbiter probet, nec humana foris existimatio merito contemnat, vel duplex ferimus in pectore rationale iudicii, quando ea que de fide veritatis et vita invisibili loquimur aut cogitamus, fixa ratione subsistunt, et que visibiliter agimus aut agere disponimus, iudicio discretionis librata sunt. Quod autem mensuram palmi habebat per quadrum, pie intentionis conatum infatigabilem et perpetuum ostendit. Qui enim palmo aliquid metitur, summo conamine expansis digitis manum ostendit, ut possit mensuram quam querit plene et certe tenere. Unde sicut per manum operatio, ita per palmum exprimitur inflexibilis operationis intentio, et bene idem rationale tam in longitudine quam in latitudine habet mensuram palmi, quia sive in longitudine vite eterne desiderium mentis erigat, sive in latitudine caritatis ad curam proximi inclinet affectum, necesse est per omnia cor sacerdotale desidiosum non esse, sed ardente desiderio extendi, ut comprehendat «bravium superne vocationis Dei»^q.

^q Phil. 3, 14.

Numérotation du verset Ex. 28,17

Ponesque in eo quatuor ordines lapidum:

^interl.| positio diversarum gemmarum multifaria gratia virtutum que concordi serie debet in corde sacerdotis apparere

^marg.| PONESQUE IN EO etc. BEDA. Hec positio diversarum gemmarum in rationali, multiplicem variarum virtutum gratiam ostendit, que concordi serie in corde sacerdotis debet apparere. Singuli autem lapides singulis patrum nominibus inscribuntur, dum sanctorum vitam rector inspiciens, qui maxime quibus virtutum operibus floruerint, sollicite scrutatur, et hec cuncta in secreto pectoris colligit, et operando prodit. Magno enim sacramento, utraque vestis lapidibus pretiosis redimitur, et patrum nominibus insignibus insignitur. Ipsa quoque nomina in superhumerali duobus lapidibus eiusdem generis. In rationali vero duodecim diversi generis sculpta sunt. Quod autem patres lapidibus pretiosissimis, et non diversi coloris sculpti sunt, significat quod una fides in Deum, et una caritas, et spes vite celestis omnium patrum corda repleverit. Quod diversi generis lapidibus scripti sunt, multiplex est varietas et gratia bonorum operum, quibus sanctorum fides, spes et caritas confirmata refulget.

^marg.| In rationali quatuor erant ordines lapidum , et singuli habuerunt tres lapides, ut scilicet quatuor principalibus virtutibus fidem Trinitatis non fictam teneamus. Quatuor enim ordines gemmarum habet in pectore sacerdos, cum omne quod cogitat, prudentia circumspectum, fortitudine firmum, iustitia eximium, temperantia a malis omnibus fuerit segregatum. Sed iidem ordines ternas habent gemmas, cum prudentia, fortitudo, iustitia, et temperantia, Trinitatis fide et operatione consistit. Apte ergo sacerdos, ut opere fulgeat, quatuor in pectore versus gemmarum baiulat, ut vero cum operibus fidei sinceritate sit castus, ternas in singulis versibus habet gemmas, ut omnibus vere fidei confessionem et imitandam actionem ostendat, ut et illi membra summi sacerdotis mereantur effici.

^marg.| BEDA. Possumus sane in vario decore lapidum , non solum claritatem multifariam {t. 1: Erfurt, f. 90ra; facsim., p. 181a} sacerdotalis actionis et cognitionis, sed etiam spiritualium accipere dona virtutum et miracula sanitatum. De quibus dicitur^r: «Infirmos curate» etc Et alibi^s: «Signa autem eos qui crediderint, hec sequentur. In nomine meo demonia eicient.» Quicquid autem designent, recte duodenarius in rationali fieri precipitur, ut eorum actus et miracula, qui apostolice fidei et caritatis virtutem sequuntur, acceptos Deo etiam noverimus. Si quis autem loquitur linguis angelorum, et facultates suas distribuerit pauperibus, corpusque tradiderit ut ardeat, si unitatem catholice caritatis non habuerit, nihil illi prodest^t.

^r Mt. 10, 8.

^s Mc. 16, 17.

^t Cf. 2Cor. 13, 1-3.

{t. 1: Erfurt, f. 90ra; facsim., p. 181a} in primo versu

^interl.| in quatuor ordinibus tantum sunt terni lapides, id est in principalibus virtutibus Trinitatis fides

erit lapis sardius

^interl.| qui, ut aiunt, rubre terre similis vulgo corneolus dicitur

et topazius

^interl.| topasius pretiosissimus omnium colorum, et maxime aurei, unde topasion dicitur quasi topadion, id est omnium colorum

et smaragdus

^interl.| viridissimus

Numérotation du verset Ex. 28,18

in secundo carbunculus

^interl.| qui nocte lucere dicitur, et circa se omnia illustrare

saphirus

^interl.| sereno celo similis

et iaspis

^interl.| obtusi viroris, qui contra fantasmata dicitur opitulari

Numérotation du verset Ex. 28,19

in tertio ligurius¹²,

¹² ligurius Rusch etc.] ligyrius Weber etc.

^interl.| qui hyacinthini coloris fertur, et invenitur in renibus bovis

achates,

^interl.| ab Achate fluvio Sicilie, ubi invenitur, et fertur esse nigri coloris habens candidos in superficie ramos

et amethistus

^interl.| purpurei et violacei coloris

Numérotation du verset Ex. 28,20

in quarto chrysolitus,

^interl.| totus aureus

onychinus,

^interl.| onix grece, unguis latine; unde, onychinus lapis qui humani unguis habet colorem

^marg.| ONYCHINUS. BEDA. Recte autem duo lapides onychini in superhumerali eodem numero patrum insculpti sunt, ut doctrinam fidemque apostolorum utrique populo, Iudeorum scilicet et gentium, profuturam designarent. Onix rubri coloris circulos habens albis cingentibus zonis, caritatis ardorem, vel scientie lucem significat comitante zona castitatis. Huiusmodi lapidibus inscripta patrum vocabula gestat sacerdos, cum precedentium iustorum imitande caritati, castitati, humilitati, doctrine, ceterisque virtutum operibus iuge studium impendit, et hoc in utroque populo, ut Iudeus et gentilis claritatem veritatis et pietatis in doctore aspiciat, per quam ipse ad meliora proficiat.

et berillus.

^interl.| aquatici coloris, qui non potest sculpi, ut aiunt

Inclusi auro erunt per ordines suos

Numérotation du verset Ex. 28,21

habebuntque nomina filiorum Israel

^interl.| ut sacerdos, inspiciens vitam sanctorum quibus floruerunt virtutibus, mediteur et operando imitetur

duodecim nominibus celabuntur singuli lapides nominibus singulorum per duodecim tribus.

Numérotation du verset Ex. 28,22

facies in rationali

^interl.| quod cogitationum munditia significat

catenas sibi invicem coherentes ex auro purissimo

^interl.| industriam mentis que doctorum intellectum cum operatione coniungit, ne valeant separari

Numérotation du verset Ex. 28,23

et duos annulos aureos

^interl.| iugem memoriam perpetue claritatis in celis

quos pones in utraque rationalis summitate

^interl.| angulo scilicet

Numérotation du verset Ex. 28,24

catenasque {t. 1: Erfurt, f. 90rb; facsim., p. 181b} aureas

^interl.| dilectionem Dei et proximi

iunges annulis qui sunt in marginibus eius

Numérotation du verset Ex. 28,25

et ipsarum catenarum extrema duobus copulabis uncinis

^interl.| firme scilicet intentionis Deo placendi, que omnino apta sit suscipiende dilectione Dei et proximi, sive in prosperis, sive in adversis

in utroque latere superhumeralis

^interl.| bone actionis

quod rationale

^interl.| munditia cogitationis

respicit.

Numérotation du verset Ex. 28,26

facies et duos annulos aureos quos pones in summitatibus

^interl.| angulis

rationalis et in oris que e regione sunt superhumeralis

^interl.| in oris scilicet rationalis

et posteriora eius aspiciunt

Numérotation du verset Ex. 28,27

nec non et alios duos annulos aureos qui ponendi sunt in utroque latere superhumeralis deorsum quod respicit contra faciem iuncture inferioris ut aptari possit cum superhumerali

Numérotation du verset Ex. 28,28

et stringatur rationale annulis suis cum annulis superhumeralis vitta hyacinthina, ut maneat iunctura fabrefacta,

^interl.| ingeniose vel artificiose: faber enim quilibet artifex dicitur.

et a se invicem rationale et superhumerale nequeant separari.

^marg.| FACIES IN RATIONALI etc. BEDA. Ordo operis, quantum nobis videtur, hic fuit. Duo erant uncini supra in duobus superhumeralis angulis positi, et duo contra annuli in duobus rationalis angulis sursum, e quibus pendebant due catene auree, que in tempore induendi inserebantur uncinis, qui in superhumeralis angulis eminebant, ut in sequentibus apertius scriptum est, ut superhumerale et rationale mutuo necterentur, quorum superior connexio hucusque descripta est. Sequitur autem de inferiori, que erat subtus ascellas, Scriptura ita subiiciens^u: Facies et duos annulos aureos, quos pones in summitatibus rationalis, et in oris, que e regione sunt superhumeralis et posteriora eius aspiciunt . Quod dicit in oris, que e regione sunt superhumeralis , non significat in oris superhumeralis , sed in oris illis, que e regione sunt superhumeralis , id est in oris rationalis, que e regione superhumeralis sunt. Annuli enim, qui in ultimis et infimis erant angulis rationalis, habebant contra se in utroque latere superhumeralis eque annulos alios, quibus ipsi vittis ligantibus iungerentur. De quibus sequitur^v: Necnon alios duos annulos aureos, qui ponendi sunt in utroque latere superhumeralis deorsum, quod respicit contra faciem iuncture inferioris, ut aptari possit cum superhumerali, quia de iunctura superiori, que erat super scapulas, ante dixerat. Inter quas scilicet iuncturas hoc distabat quod superior catenulis, inferior vero vittis erat facta ligantibus. Unde subditur^w: «Et stringatur rationale annulis suis cum annulis superhumeralis vitta hyacintina, ut maneat iunctura fabrefacta, et a se invicem rationale et superhumerale nequeant separari». Non autem putandum est utrumque indumentum simul esse terminatum. Nam rationale, quod mensuram palmi in altitudine et latitudine habuit, non multum amplius quam pectus texit. Superhumerale vero usque ad cingulum pervenit, sicut in posterioribus plane ostenditur, cum dicitur^x: Hec et ante et retro ita conveniebant sibi, ut superhumerale et rationale necterentur mutuo, ad baltheum stricta et annulis fortius copulata, quos iungebat {t. 1: Erfurt, f. 90rb; facsim., p. 181b} vitta hyacinthina, ne laxa fluerent, et a se invicem moverentur.

^u Ex. 28, 26.

^v Ex. 28, 27.

^w Ex. 28, 28.

^x Ex. 39, 18-19.

^marg.| BEDA. Allegorice. Superhumerale consummationem bonorum operum, rationale significat munditiam cogitationum. Connexio autem mentis, industriam, qua doctorum intellectus et fides cum operatione iungitur. Manet enim iunctura fabrefacta, ut rationale et superhumerale nequeant separari, quando tanta eruditione, tanto operum studio preeminet rector, ut nihil ex his que facienda cognoverit, imperfectum relinquat, et quod fecerit, virtute rectitudinis non privet incuria. Defluunt enim indumenta pontificis et ab invicem moventur, si decus operis minor custodia cordis sordidat, vel castitatem cogitationis integritas non sequitur actionis. Sed ne dissolvantur, habet sacerdos in rationali duas catenulas ex auro purissimo, id est continuationem caste et non ficte dilectionis cordi firmiter affixam, que numquam manum et linguam ab equitate puri sensus dissentire permittat. Et bene duas, ut etiam in his que ad fraterne subsidium necessitatis pertinent, ornatus incedat. Bene autem opus caritatis per catenulas aureas signatur, quia sicut catenula ex plurimis auri virgulis contexitur, ita caritas ex multifaria virtutum operatione perficitur. Quas virgulas Apostolus exponens ait^y: «Caritas patiens est, benigna est. Caritas non emulatur» etc. Habet sacerdos annulos aureos, e quibus catene pendent, id est iugem memoriam numquam finiende claritatis in celis, ex qua solum memoria fit, ut maneant nobis continua vincula caritatis. Habet duos uncinos superhumeralis angulis eminentes, quibus inserantur catene, id est in exordio boni operis habeat firmam intentionem Deo placendi, que per omnia apta sit suscipiende et continende in se dilectioni Dei et proximi, sive prospera sive adversa occurrerint, numquam saluberrima pie devotionis retinacula laxet. Hoc est enim sacerdotem in utroque humero uncinos, qui catenulas rationalis excipiant, habere, in prosperis et in adversis Deo fixum placendi studium gerere, et huius intentione in Dei et proximi amore firmari. Inserunt ergo se uncinis superhumeralis catenule auree, que de rationalis summitatibus efferuntur. Cumque enim mens rationabiliter de interne luce claritatis degustat, mox alacritas bene operandi amplectando suscipit, ne forte habitus rationalis pulcerrimus a pectore sacerdotis relabatur, si non eum accelerans bone actionis uncinus contineat.

^y 1Cor. 13, 4.

^marg.| BEDA. Quod superhumerale strictum erat baltheo, de quo in sequentibus dicitur: Et desuper humerale imposuit, quod stringens baltheo aptavit rationali, aperte ostendit quia custos bonorum operum est continentia. De qua dicitur^z: «Sint lumbi vestri precincti, et lucerne ardentes» etc Lumbi scilicet precincti, per continentiam; lucerne ardentes, per virtutum operationem.

^z Lc. 12, 35.

^marg.| VITTA HYACINTHINA etc. BEDA. Vitte hyacinthine quibus uterque sacerdotis habitus copulatur, ligature sunt desiderii celestis, que annulis aureis innexe superhumerale cum rationali stringunt, cum agnita luce perennis patrie in illam gloriam suspiramus, et ut intrare mereamur concordi fide, et vita, et opere, et professione, in tabernaculo presentis Ecclesie servire studemus.

Numérotation du verset Ex. 28,29

portabitque Aaron nomina filiorum {t. 1: Erfurt, f. 90va; facsim., p. 182a} Israel in rationali iudicii super pectus suum quando ingreditur sanctuarium memoriale coram Domino in eternum

^marg.| PORTABITQUE AARON etc. BEDA. Nomina filiorum Israel Aaron super pectus {t. 1: Erfurt, f. 90va; facsim., p. 182a} memoriale coram Domino portat in eternum, quando presul numquam subditorum curam intermittit, sed vitam eorum consolando, increpando, exhortando, confortat, et tutandam Domino crebris orationibus satagit commendare.

^marg.| GREGORIUS. Sacerdos quando tabernaculum ingreditur, duodecim lapides in pectore portare iubetur sculptos nominibus filiorum Israel: hic est Redemptor noster, qui semetipsum pro nobis sacrificium offerens, dum fortes in exordio predicatores habuit, duodecim lapides sub capite in prima sui corporis parte portavit.

^marg.| Oportet sacerdotem memoriam patrum ferre in pectore, maxime cum ministrat altari, ut in quo sacratius est ministerium, sollertius se toto studio, tota industria mentis, exornet, et corporis, exempla sanctorum respiciens, ut eorum sedulus imitator aptum se divinis presentet aspectibus.

Numérotation du verset Ex. 28,30

Pones autem in rationali iudicii doctrinam et veritatem que erunt in pectore Aaron,

^interl.| ut studeat sacerdos doctrinam et veritatem inquirere et docere

quando ingreditur coram Domino et gestabit iudicium filiorum Israel in pectore suo,

^interl.| ut causas subditorum pro sola Dei intentione discutiat, nihil simultatis admiscens

in conspectu Domini semper.

^interl.| Deo beneplacens

^marg.| PONES AUTEM etc. BEDA. Ut scilicet meminerit sacerdos se studiis doctrine et veritatis inquirendis, non curandis ruminandisque secularibus negociis per acceptum sacerdotium fuisse consecratum. Sed ut quod exterius typicum in veste prefulgebat, intus in corde veraciter expressum coruscaret. Item doctrina et veritas in rationali erant posite, ut monstraretur quia vestis illa non solum legalem induebat pontificem, sed et evangelicum prenuntiabat, scilicet ipsum Christum, de quo dicitur^aa: Lex per Moysen data est, gratia et veritas per Iesum Christum patefacta est. Vel apostolos et omnes gratie nove precones. Gestat autem iudicium filiorum Israel in pectore suo, in conspectu Domini , cum subditorum causas pro sola interni iudicis intentione discutit, ut nihil simultatis admisceat, in eo quod divina vice dispensat.

^aa Io. 1, 17.

^marg.| AUGUSTINUS. Pones autem in rationali etc. In qua re vel metallo ponatur demonstratio et veritas super rationale (quia talia dicit fieri in veste sacerdotis que corporaliter fiunt) invenire difficile est. Fabulantur tamen lapidem fuisse cuius color adversa vel prospera imitaretur, quando sacerdos intrabat in Sancta. Et hoc est quod ait: Et afferet Aaron iudicium fliorum Israel super pectus, ostendens scilicet in illa demonstratione et veritate quid de illis iudicaverit Dominus, quamvis intelligi possit demonstrationem et veritatem litteris impositam super logion.

Numérotation du verset Ex. 28,31

Facies et tunicam

^interl.| supremam scilicet

^interl.| firmissimam

^interl.| opus celeste ad finem vite

superhumeralis totam hyacinthinam

Numérotation du verset Ex. 28,32

in cuius medio supra erit capitium, {t. 1: Erfurt, f. 90vb; facsim., p. 182b} et ora per gyrum eius textilis,

^interl.| ut primordium boni operis forti radice timoris Dei subnixum, et contra insidias diabolo sit munitum

sicut fieri solet in extremis vestium partibus

^interl.| consummatione scilicet operum

ne facile rumpatur.

^marg.| FACIES ET TUNICAM etc. BEDA. Tunica talari tota hyacinthina vestitur sacerdos, ut admoneatur opus celeste non modo inchoandum, sed usque in finem esse ducendum omnibus qui salvi esse volunt. Tunica enim hyacinthina usque ad pedes vestiri, est bonis operibus usque ad finem vite insistere, secundum illud^ab: «Esto fidelis usque ad mortem, et dabo tibi coronam vite». Et quia ita solummodo ad perfectionem boni operis infatigabili proposito perveniemus, si hanc fixa intentione superne remunerationis incipimus, recte additur: In cuius medio supra erit capitium etc. Capitium tunica hyacinthina firmissimum habet, et oram ex sese textam, ne facile rumpatur, cum primordium boni operis forti radice timoris Domini subnixum, et contra omnes insidias antiqui hostis probatur esse munitum. Talis ora collum sacerdotis per girum vestit et ornat, quando rectori fiduciam predicandi celestia prebet: hoc quod non solum in vite cursu recte vixerit, sed exordium quoque a rectitudine ceperit, sicut Samuel, Ieremias, Ioannes, qui ab ipsa infantia spirituali gratia repleti, et in doctorum ordine sunt separati. Quia enim vox in collo est, per collum recte loquendi usus exprimitur. Sicut fieri solet in extremis vestium partibus, sicut vestibus opera, ita extremis vestium partibus operum consummatio figuratur. Vel extreme vestium partes, ultime sunt nostre solicitudines, quibus fideles, cum finire vitam coguntur, intentius ab omni labe malorum se expurgare contendunt cum metu et pavore, curantes ne ante districtum iudicem producti pro sordido vitiorum habitu expellantur in tenebras exteriores, sed appareant induti, sicut electi Dei, viscera misericordie, benignitatem, humilitatem, modestiam, patientiam et caritatem^ac, «quod est vinculum perfectionis»^ad. Tunica ergo hyacinthina habet oram in capitio textilem, sicut in extremis vestium partibus solet fieri: cum doctor egregius a tanta perfectione opus virtutum inchoat, ad quantam alius longo labore vix aliquando perveniat, et cum tanto timore famulatus omni hora cum Deo suo ambulat, quantum alius vix moriturus, et ad iudicium {t. 1: Erfurt, f. 90vb; facsim., p. 182b} ultimum ingressurus habere sufficiat, sed quia tota perfectio sacerdotis in operibus et doctrina veritatis consistit, secundum illud^ae: «Cepit Iesus facere et docere», recte subiungitur^af: «Deorsum vero ad pedes eiusdem tunice» etc.

^ab Apc. 2, 10.

^ac Col. 3, 12.

^ad Col. 3, 14.

^ae Act. 1, 1.

^af Ex. 28, 33.

^marg.| BEDA. FACIES ET TUNICAM etc. Tunicam superhumeralis dicit, cuius pars superhumerali tegebatur, ad distinctionem tunice que erat interius linea, quarum meminit superius, dicens^ag: «Hec autem erunt vestimenta que facient: rationale et superhumerale, tunicam et lineam strictam» etc Interior autem erat linea bissina, quod lini esse genus nobilissimum constat. Exterior vero tunica tota hyacinthina, nihil alterius coloris admittens, cuius specie uniformi qualis esse debeat vita sacerdotis, docetur, superni scilicet desideriis intenta, conversationem habens in celis, et Salvatoris exspectans adventum^ah. Que sicut et bissina, ad pedes pertingebat. Unde utraque grece poderis dicta est, ut ostenderetur in sacerdotali vita nihil infimum ac sordidum remanere, sed omne quod agit, quasi ethereo colore pretiosissimum, universa membra eius a capite usque ad pedes gratia virtutum tecta esse debere.

^ag Ex. 28, 4.

^ah Cf. Phil. 3, 20.

Numérotation du verset Ex. 28,33

deorsum

^interl.| ut sacerdos ad tantam excellentiam conversationis perveniat, ut nihil in illo nisi splendor et gratiao flosque varius bonorum operum appareat, et horum tantum sonum suavissimum proferat

vero ad pedes eiusdem tunice per circuitum quasi mala punica

^interl.| multifariam virtutum operationem uno caritatis munimine circumdatam

facies ex hyacintho et purpura et cocco bis tincto et bisso retorta¹³, mixtis in medio tintinnabulis,

¹³ et bisso retorta] om. Weber

^interl.| ut omnis sermo sacerdotis claritatem superne lucis resonet

^marg.| DEORSUM VERO etc. GREGORIUS. Cum rector se ad loquendum preparat, quam caute loquatur attendit, ne inordinate loquens corda audientium errare faciat, et sapiens videri desiderans unitatis compagem insipienter scindat. Unde^ai: Habete sal in vobis, et pacem habete inter vos. Qui enim sapienter loqui nititur, timeat ne eius eloquio unitas confundatur. Unde^aj: «Non plus sapere quam oportet sapere» etc Hinc est quod tintinnabulis mala punica coniunguntur. Per mala enim punica , fidei unitas signatur, quia sicut in malo punico , uno cortice multa interius grana muniuntur, ita innumeros populos Ecclesie unitas fidei contegit, quos intus diversitas meritorum tenet. Bene ergo dicitur^ak: Habete sal in vobis, et pacem habete inter vos etc., ac si per habitum sacerdotibus dicatur: Mala punica tintinnabulis iungite, ut per omne quod dicitis, unitatem fidei cauta observatione teneatis.

^ai Mc. 9, 49.

^aj Rm. 12, 3.

^ak Mc. 9, 49.

Numérotation du verset Ex. 28,34

ita ut tintinnabulum sit aureum et malum punicum¹⁴ {t. 1: Erfurt, f. 91ra; facsim., p. 183a} rursumque tintinnabulum aliud aureum et malum punicum.

¹⁴ punicum] om. Weber

^interl.| operatio caritatis

^marg.| BEDA. Deorsum ad pedes tunice fiunt, quasi mala punica et tintinnabula per girum, quando ad tantam excellentiam devote conversationis sacerdos pervenerit, ut nihil in eo nisi splendor et gratia, flosque varius bonorum operum videatur: nihil aliud cum os aperiat, quam suavissimus horum sonus audiatur. Quia enim in malo punico multa interius grana, uno cortice teguntur, recte per mala punica multifaria virtutum operatio, uno caritatis munimine undique tecta signatur. Fit autem malorum effigies de hyacintho, purpura, coccoque bis tincto, et bisso retorta; quibus quatuor coloribus, que virtutum varietas signetur, supra dictum est. His vero in medio tintinnabula permiscentur, ut neque opus sacerdotis ab eo quod loquitur discrepet, neque a rectitudine operis lingue sonus aberret. Unde pulcre additur: Ita ut tintinnabulum aliud sit aureum et malum punicum. Aurea enim tintinnabula hyacinthine tunice inseruntur, et undique circumdantur, cum omnis sermo eius claritatem superne lucis resonat, et idem sonitus, velut hyacinthine tunice firme infixus, operum quoque ipsius sublimitate audientium mentibus commendatur. Fiuntque bina mala circa singula tintinnabula , cum omnia que loquitur bonis confirmantur actibus, et in auditorum artius corde figuntur, et universa que agit, quam sint rationabilia, discreto sermonis sonitu producuntur.

^marg.| BEDA. Possumus in duodenario gemmarum rationalis intelligere quod sol iustitie cuncta nostra tempora, cunctas orbis plagas sua luce replere sicut sol invisibilis qui per menses duodecim signiferum circulum lustrare et totum ambire consuevit. Nam et hoc quod quatuor ordines in rationali ternos lapides habent, congruit anni vertentis ordini, qui per ternos menses in quatuor tempora distinguitur. Annum autem in Scripturis solet vocari totum tempus nostre salutis, quo pro eterna retributione certamus. Christus enim, secundum Isaiam^al, missus est «predicare annum Domini acceptum, et diem retributionis»^am. De eodem anno et David dicit^an: «Benedices corone anni benignitatis tue».

^al Is. 61, 2.

^am Lc. 4, 19.

^an Ps. 64, 12.

^marg.| BEDA. Vel sicut supradictum est, duodecim gemmas, id est ter quaternas, gestabat, ut admoneret omnes doctores opera iustitie que quatuor principalibus {t. 1: Erfurt, f. 91ra; facsim., p. 183a} virtutibus continentur, cum fide Trinitatis habere, et discipulis commendare. Portabat et septuaginta duo tintinnabula aurea, cum totidem malis punicis, ut ostenderet quod eadem fides et operatio iustitie universum mundum ab errorum et vitiorum tenebris ad veram lucem duceret. Tres enim dies et noctes habent horas septuaginta duas, quibus supra infraque lustrando sol tribus vicibus mundum circumit. Bene ergo hic numerus tintinnabulorum et malorum diversitate coloris, tunice pontificis inditus est, quia «sol iustitie»^ao Christus universum orbem esset illuminaturus, et veram fidem que est in agnitione Trinitatis, et confessione daturus, et operationem bonam que est in variarum splendore virtutum.

^ao Mal. 4, 2.

Numérotation du verset Ex. 28,35

et vestietur Aaron ea¹⁵ in officio ministerii, ut audiatur sonitus

¹⁵ Aaron ea] inv. Weber

^interl.| predicationis

quando ingreditur et egreditur sanctuarium in conspectu Domini, et non moriatur.

^interl.| Morietur enim si non predicaverit ut audiatur a Deo et ab hominibus.

^marg.| UT AUDIATUR etc. GREGORIUS. Sacerdos ingrediens vel egrediens moritur , si de eo sonitus non audiatur , quia iram contra se occulti iudicis provocat, si sine predicationis sonitu incedit. Apte vero tintinnabula vestimentis illius inserta scribuntur. Sacerdotis enim vestimenta sunt recta opera. Unde^ap: «Sacerdotes tui induantur iustitiam». Vestimentis ergo illius tintinnabula inherent, ut vite viam cum lingue sonitu ipsa quoque opera sacerdotis clament.

^ap Ps. 131, 9.

^marg.| BEDA. Ut audiatur etc. Sacerdos ingrediens et egrediens moritur, si de eo sonitus non audiatur, quia iram contra se occulti iudicis provocat, si sine predicationis sonitu incedit. Quod si Iosephi verbis intendere volumus, qui dicit mala septuaginta duo fuisse, et eiusdem numeri tintinnabula, congruit huic mysterio, ut discipulorum septuaginta duorum circa pedes numerum habeat signatum. Sicut enim duodenarius apostolorum numerus episcopalis dignitatis gradum inchoavit, sic discipuli septuaginta duo, qui et ipsi ad predicandum missi sunt, gradum minoris sacerdocii, qui presbyteratus dicitur, significant. Unde horum numerus in ultima parte sacerdotalis habitus, ille in prima figuratur. Si quis vero numeros utriusque ordinis mystice velit interpretari: duodecim gemmas Aaron in pectore preferebat, ut significaret tempus instare quo fides Trinitatis in omnibus quadrati orbis partibus predicaretur.

Numérotation du verset Ex. 28,36

Facies et laminam de auro purissimo

^interl.| hoc supremum et excellens omnibus ornamentis

in qua sculpes opere celatoris Sanctum Domino.

^interl.| pro munditia cordis et corporis in qua mysteria redemptionis recondimus et portamus

^marg.| FACIES ET LAMINAM DE etc. BEDA. Lamina aurea in fronte pontificis, in qua Sanctum Domino vel Sanctum Domini (ut in sequentibus dicitur) sculptum est, sacratius est ceteris indumentis, quia sicut divina potentia omnibus creaturis supereminet, ita oportet ut nomen eius ceterum pontificis ornatum transcendat, et velut cuncta sanctificans eximiam sedem teneat. Significat autem professionis nostre fiduciam, quam in fronte portamus, dicente Apostolo^aq: «Mihi autem absit gloriari, nisi in cruce Domini nostri Iesu Christi». Recte autem hoc solum in toto pontificis habitu de solo auro est, ut munditiam cordis vel corporis, in quo mysteria nostre redemptionis recondere vel gestare debemus, ostenderet. Vel auro inscriptum Sanctum Domini in fronte sacerdos portat, ostendens quod ita passionem Domini qua redempti sumus, venerari et amplecti debemus, ut claritatem in ipso divine maiestatis, per quam creati sumus, pariter confitendam esse sciamus: ita mortem assumpte humanitatis confitentes, ut eandem resurrexisse fateamur.

^aq Gal. 6, 14.

^marg.| SANCTUM DOMINO etc. BEDA. Quod in lamina sculpi iubetur nomen sanctum et venerabile significat quod apud Hebreos quatuor litteris vocalibus scribitur id est ioth heth vav he ^ar quod interpretatur ineffabile non quia dici non potest sed quia definiri sensu et intellectu creature non potest secundum illud^as: «Pax Dei que exuperat omnem sensum custodiat corda vestra et intelligentias vestras» etc. Et alibi^at: «Magnus Dominus et laudabilis nimis» etc. Bene autem in fronte pontificis quatuor litteris significans totidem partes dominice crucis quam in fronte portamus».^au

^ar Revera: ioth he vav he: יהוה. Cf. Hieronymus , Epistolae, Ep. 54, par. 17, CSEL 54, p. 604.1-3: “Est lamina aurea, id est 'sis zaab', in qua scriptum est nomen dei hebraicis quattuor litteris ioth, he, vav, he, quod apud illos ineffabile nuncupatur”. Aliqui codices Hieronymi, Bedae et Rhabani infra laud. mendose scribunt heth pro he.

^as Phil. 4, 7: « Et pax Dei que exsuperat omnem sensum, custodiat corda vestra, et intelligentias vestras in Christo Iesu ».

^at Ps. 42, 7.

^au ¶Fons : Cf. Beda Venerabilis , De tabernaculo, lib. 3, CCSL 119A, hic lin. 803: « Vel certe auro inscriptum in fronte sacerdos sanctum domini gestat ut insinuet mystice quod ita passionem domini et saluatoris nostri per quam redempti sumus uenerari et amplecti debemus ut caritatem in illo diuinae maiestatis per quam creati sumus pariter confitendam esse nouerimus ita mortem assumptae ab illo humanitatis confiteri ut eandem mox humanitatem in aeternam de morte gloriam resurrexisse fateamur, sanctum autem domini quod in lammina sculpi iubetur nomen eius sanctum et uenerabile significat quod apud hebraeos quattuor litteris uocalibus scribi solet, hoc est ioth he vav he, cuius interpretatio lingua eorum ineffabile sonat non quia dici non potest sed quia finiri sensu et intellectu creaturae nullius potest. Et quia nil de eo digne dici potest ideo ineffabilis rectissime uocatur iuxta illud apostoli: et pax dei quae exsuperat omnem sensum; et psalmista: magnus dominus, inquit, et laudabilis nimis, et magnitudinis eius non est finis. Et bene quattuor litteris idem nomen domini in fronte pontificis erat scriptum propter uidelicet significantiam totidem partium dominicae crucis quam in fronte portaturi eramus, hoc est supremam infimam dextram laeuam que ». Differenter: Rabanus Maurus, Commentaria in Ex., lib. 4, cap. 6, PL 108, 200A: « Sanctum autem Domini quod in lamina sculpi iubetur, nomen eius sanctum et venerabile significat, quod apud Hebraeos quatuor litteris vocalibus scribi solet: hoc est יהוה Cuius interpretatio lingua eorum ineffabile sonat: non quia dici non potest, sed quia finiri sensu et intellectu creaturae nullius potest. Et bene quatuor litteris idem nomen Domini in fronte pontificis erat scriptum, propter videlicet significantiam totidem partium Dominicae crucis, quam in fronte portaturi eramus, hoc est, supremam, dextram, laevam, infimam ». <Parall . > Glossa ordinaria (Prol. 1-4Rg.; Gal. 3, 1).

^marg.| Ineffabile nomen Domini quatuor litterarum constans, he scilicet quod interpretatur iste, ioth quod est principium, heth quod est passionis, vav hoc est vite. Quod totum sonat: iste principium passionis vite; quod Christus est principium vite in Adam amisse quam reparavit sua passione.^av

^av ¶Fons : Cf. Alcuinus (pseudo), De divinis officiis, cap. 39, PL 101, 1243C-1244A (Clavis Scriptorum latinorum Medii Aevi Auctores Gallicae, Alcuinus, n° 27): « Pallium archiepiscoporum super omnia indumenta est, ut lamina in fronte pontificis. Pallium nihil est aliud, nisi discretio inter archiepiscopum et eius suffraganeos. Pallium significat torquem, quem solebant legitime certantes accipere. Hoc etiam erat lamina illa, ut dixi, quam summus pontifex circa tempora ferebat, in qua scriptum erat nomen Dei tetragrammaton, id est, quatuor litterarum, Iod, He, Vau, et Heth. Est autem interpretatio, Iod, principium, He, iste, Vau vita, et Heth passio, id est: Iste est principium passionis vitae. Passi igitur suntmulti ante Christum, sed nemo eorum per suam [1243D] passionem hominibus vitam attulit: Christus vero, cuius sanguis in cruce fusus est pro totius mundi redemptione, humano generi attulit vitam. Secundum alium doctorem: iod principium, He iste, Vau et Heth vita interpretatur: quod ita potest coniungi: Iste est principium et vita Christus. Vocabatur autem hoc nomen sanctum Domini, ut est: Fecerunt laminam, id est, sacraverunt, scripseruntque in ea sanctum Domini (Exod. 39, 29), quod interpretatur [1244A] ineffabile, non quod non fari, sed quod diffiniri, ut est, minime possit ».

^marg.| Idem Sanctum Domini auro sculptum in fronte portamus, quando expurgati a sordibus vitiorum, que ex primo parente habuimus, imaginem et similitudinem Conditoris ad quam creati sumus recipimus, nec celamus, sed factis et dictis promulgamus. Iuxta illud^aw: Sicut portavimus imaginem terreni, sic portemus imaginem celestis. Unde et alibi^ax: Expoliantes veterem hominem cum actibus suis, induite novum, {t. 1: Erfurt, f. 91rb; facsim., p. 183b} qui renovatur secundum imaginem eius qui creavit eum. Et Ioannes ait^ay: Habentes nomen eius, et nomen Patris eius scriptum in cordibus suis. Cum ergo omnes Agnum sequentes, ipsa professionis fronte debeant hoc nomen habere, quanto magis sacerdotes gregem Domini ducentes, qui omnibus debent exemplum virtutis ostendere?

^aw 1Cor. 15, 49.

^ax Cf. Col. 3, 9-10.

^ay Apc. 14, 1.

Numérotation du verset Ex. 28,37

Ligabisque eam vitta hyacinthina et erit super tiaram

^marg.| LIGABISQUE EAM etc. Ligatur lamina, que sanctum Domini continet, vitta hyacinthina cum thiara pontificis que spe celestium premiorum quam hyacinthus significat, in fide confortamur, et artius sacramenta nostre redemptionis, vel imaginem ac similitudinem Conditoris ac Redemptoris nostri intemeratam servamus, quo nullum aliud esse salutis iter cognovimus. De thiara suo loco dicetur.

Numérotation du verset Ex. 28,38

imminens fronti pontificis {t. 1: Erfurt, f. 91rb; facsim., p. 183b} portabitque

^interl.| auferet docendo, ad penitentiam provocando, et pro penitentibus supplicando

Aaron iniquitates eorum

^interl.| Tante industrie tantique meriti debet esse sacerdos ut cuncta populi peccata portare possit.

que obtulerunt¹⁶

¹⁶ obtulerunt] obtulerint Weber

^interl.| Domino

^interl.| pro peccatis scilicet oblata

et sacrificaverunt¹⁷

¹⁷ sacrificaverunt] sanctificaverint Weber

^interl.| omnia oblata sancta sunt

filii Israel in cunctis muneribus

^interl.| dignis penitentie fructibus

et donariis suis

^marg.| PORTABITQUE AARON etc. BEDA. Portat scilicet sacerdos iniquitates in muneribus et donariis que obtulerunt Domino, et sanctificaverunt filii Israel, cum pro fructibus digne penitentie, id est elemoniis ceterisque operibus iustitie que faciunt penitentes, a reatu scelerum absolvit. Hec quidem ita gerenda institutio divina in habitu pontificis figuravit, et verbis manifeste docuit. Proch dolor autem, quidam donaria accipiunt, immo exigunt, et iniquitates populi non asportant nec castigant, cum ob hoc solum debeant sumere carnalia, quia ministrant spiritualia. Sed quia pro subditis potest efficaciter laborare, predicare, et Domino supplicare, cuius animus divini nominis memoria semper est preditus, apte subiungitur: «Erit autem lamina semper in fronte eius» etc.

erit autem lamina

^interl.| AUGUSTINUS: Hec significat fiduciam bone vite quam, qui vere perfecteque, non significatione, sed veritate, sacerdos habet, solus potest peccata auferre.

semper in fronte eius

^interl.| ut totus subditus sit divino servitio

^interl.| memoriam passionis Christi debet omnis christianus habere pre oculis, quanto magis ergo sacerdos et pontifex

ut placatus sit eis¹⁸

¹⁸ sit eis] inv. Weber

^interl.| subditis, qui doctoris exemplis attendunt et monitis

Dominus.

^marg.| ERIT AUTEM LAMINA etc. BEDA. Si lamina nomine Dei scripta semper fuerit in fronte Aaron, placabitur Dominus filiis Israel; quia cum doctor fideliter se divino servitio, pura mente, subdiderit, subditi exemplis illius et monitis accensi, recte vivere et gratiam interni iudicis promereri festinant.

Numérotation du verset Ex. 28,39

stringesque tunicam bysso,

^interl.| Hec est linea stricta, qua induitur sacerdos, cum propositum continentie ita custodit, ut caro non concupiscat adversus spiritum, nec spiritus adversus carnem.

^marg.| STRINGESQUE TUNICAM. BEDA. Quare linea dicta sit stricta vel bisso stringi precipiatur, supra expositum est. Nunc vero adiiciendum, quia solent milites habere lineas, quas camisias vocant, sic aptatas membris et strictas, ut expediti sint dirigendo iaculo, tenendo clipeo, ensi librando, et quocumque traxerit necessitas, qualem et Ioab legitur habuisse, quando Amasam interfecit, stricta scilicet ad mensuram habitus sui. Ergo et sacerdotes parati in ministerium Dei utuntur hac tunica, ut habentes pulcritudinem vestitorum, discurrant celeritate nudorum. Hec tunica, sicut hyacinthina ad pedes usque pertingit, et ipsa grece poderis, id est talaris, dicitur. Cuius significatio in promptu est: cum enim constet lino vel bisso continentiam et castitatem corporis signari, strictam habent lineam vel tunicam de bisso sacerdotes, cum propositum continentie non enerviter et fluxa mente custodiunt; sed tanta instantia, ut bellum non gerat contra spiritum, nec spiritus contra carnem. Lineam habent strictam, cum conspicit et deficit anima eorum in atria Domini, et cor eorum et caro socia germanitate exultant in Deum vivum. Hec linea non solum stricta, sed et poderis, id est ad pedes usque descendens, cum continentia non cuilibet membro violenter imposita, sed in toto corpore est delectabiliter consummata. Hec enim linea debet stringere manus et brachia sacerdotis, ne quid utile faciat; pectus, ne quid inane cogitet; ventrem, ne gulosus sit; subiecta ventri membra, ne lasciviendo totam sacerdotalis habitus pulcritudinem corrumpant; genua, ne ab orationis instantia torpeant; tibias et pedes, ne ad malum currant. Induatur ergo sacerdos primo linea stricta, ut corpus ab iniquis operibus, et mentem compescat a pravis cogitationibus. Accipiat deinde tunicam hyacinthinam, ut preter descriptionem continentie salutaris, eque corpus et animum spiritualium virtutum habitu venustet. Sed quia sunt quinque corporis sensus, quorum quatuor proprie capitis, quintus toti corpori communis, tunica hec, quam diximus utraque proprie, continentie actum et iustitiam designat. Consequenter vero et aliorum quatuor sensuum, quam sit curanda innocentia vel sanctificatio, pontificis habitu demonstratur, cum dicitur: «Et thiaram bissinam facies» etc.

et {t. 1: Erfurt, f. 91va; facsim., p. 184a} tiaram byssinam facies,

^interl.| omnes sensus capitis Deo consecrati sint

^marg.| BEDA. Qualiter hec facta sit, Iosephus dicit sic: Super autem gestat pilleum in modum parvuli calamenti aut cassidis, quod extenditur supra summitatem capitis, et in modico verticis medietatem excedit; et tale est ut videatur ex lini {t. 1: Erfurt, f. 91va; facsim., p. 184a} textura confectum, habens vittas que convolute sepius connectuntur, nec facile dilabatur. Dicit etiam huic pilleo superadditum aliud velamen, quod totam capitis superficiem celaret, aptatum profecto ne laborante sacerdote circa sacrificia corruat; quod tamen cuius esset coloris non ostendit. Hec quidem de minoris sacerdotibus. De pontificis vero thiara sic ait: Pilleum autem similiter operatum habebit pontifex sicut reliqui sacerdotes, aliudque consutum ex hyacintho variato. Circumdatur autem ei et aurea corona, tribus vicibus facta, supra quam surgit in medio fronte, quasi cauliculus quidam aureus, similis herbe, que apud nos achano nuncupatur, quam Greci vossamum dicunt. Et paulo post descripta eius mirabili varietate subdidit: Habet autem florem similem plantagini, et per circumitum tota corona his¹⁹ floribus est celata, ab occipitio usque ad utrumque timpus. In fronte hoc non habet, sed lamina est aurea que sacris litteris Dei nomen habet inscriptum. Hec quidem de secundo velamine et coronis pontificum aureis Scriptura tacere videtur. Coronarum vero breviter in sequentibus sic meminit^az: «Fecerunt et tunicas opere textili Aaron et filii eius, et mitras cum coronulis suis ex bisso», sed de qua materia sint non dixit. Cum enim dicat^ba: «Et mitras cum coronulis suis ex bisso», poterat intelligi utraque ex bisso facta esse, nisi Iosephus coronas aureas diceret esse, qui stante adhuc templo et legali observantia potuit, cum esset de genere sacerdotali, omnem modum sacerdotalis indumenti, non tamen legendo, sed et videndo cognoscere; sed sive bissine sive auree sint coronule, constat eas cum mitris factas esse. Nunc dicamus breviter de figura. Mitras cum coronulis habent sacerdotes ex bisso, qui sic visum, auditum, gustum, olfactum, in castimonia custodiunt, ut coronam vite inde accipere sperent. Qui enim sic continentie vel bonis operibus studet, ut premia retributionis negligat, mitram bissinam habet sine corona, quia speciem virtutis quasi coronam hominibus prefert, sed mercedem a Domino non habet. Sive ergo coronule fuerint auree, claritatem perpetue lucis significant. Vel bissine, perennem corporis immortalitatem. Recte vero sacerdos cum stolis bissinis coronas superadditas portavit, ut in continentia eterna premia meditetur, et in predicatione continentie vel operationis bone gaudia superne beatitudinis promittat; ne sine spe retributionis pondus laboris imponat, iugum Christi suave, et onus leve^bb auditoribus asperum reddat et durum.

^az Ex. 39, 25-26.

^ba Ex. 39, 26.

^bb Cf. Mt. 11, 30.

¹⁹ his] bis cacogr. Rusch

^marg.| ET THIARAM BISSINAM etc. BEDA. Thiara , que cidaris et mitra vocatur, caput tegebat et ornabat pontificis, ut admoneretur omnes capitis sensus Deo consecratos habere, ne vel oculi vanitatem viderent, vel aures opprobrium proximi acciperent, vel os abundaret malitia, dolum concinnaret lingua^bc, ne cor gravaret crapula et ebrietas^bd, vel olfactus aspersum mirra et aloe et cinnamomo lectum meretricis amplecteretur; sed oculi viderent equitatem, aures inclinarentur ad verba prudentie, dulcia essent faucibus eius eloquia Domini^be, donec superesset halitus, ne loqueretur iniquitatem^bf, pollutum non tangeret^bg, sed mundatus ab omni inquinamento carnis et spiritus, sanctificationem in timore Dei perficeret^bh.

^bc Cf. Ps. 49, 19.

^bd Cf. Lc. 21, 34.

^be Cf. Ps. 118, 103.

^bf Cf. Iob. 27, 3-4.

^bg Cf. Is. 52, 11.

^bh Cf. 2Cor. 7, 1.

et balteum opere plumarii.

^interl.| quo tunica hyacinthina, que superhumeralis dicta est, cingebatur

^interl.| de cuius factura in sequentibus dicitur plenius^bi: «Cingulum vero fecerunt de bisso retorta» etc

^bi Ex. 39, 28.

^marg.| marg.|marg.| ET BALTHEUM. BEDA. De factura balthei scriptum est^bj: Cingulum fecerunt de bisso retorta, hyacintho, purpura, ac vermiculo bis tincto, opere plumarii. Hoc cingulum, sicut Hieronymus ex Iosepho scribit, in similitudine pellis colubri, que exuitur in senectute, sic in rotundo textum est, ut marsupium longum putes. Textum autem sub tegmine cocci, purpure, hyacinthi, et stamine bissino, ob decorem et pulcritudinem, atque ita pollimita arte distinctum, ut diversos flores et gemmas artificis manu non textas, sed additas arbitreris. Habebatque latitudinem quatuor digitorum, quo cingulo proprie pontifex utebatur, et eo tunica hyacinthina, simul et superhumerale stringebatur. Nam in sequentibus aperte de coniunctione superhumeralis et rationalis dictum est^bk: Hec et ante et retro ita conveniebant sibi, ut superhumerale et rationale mutuo necterentur, stricta ad baltheum et annulis fortius copulata, quos iungebat vitta hyacinthina, ne laxe fluerent et a se invicem moverentur. Nulli autem dubium quin baltheus et cingulum, cui superhumerale astringebatur, tunicam hyacinthinam, que et superhumeralis vocatur, cingeret. Cuncta enim que huc usque dicta sunt, ad pontificis habitum pertinent. Sequuntur autem filiorum eius balthei et cetera indumenta, cum dicitur^bl: «Porro filiis Aaron tunicas parabis lineas» etc. Dicendum est autem de baltheo pontificis, pontificis, qui de quatuor illis coloribus nobilissimis Deo dignis factus est, quia bene talem haberet pontifex quem singulari virtutum decore semper oportet accingi. Bene vario {t. 1: Erfurt, f. 91vb; facsim., p. 184b} flore fulgentium colorum incedebat accinctus, quia sicut necesse est ut alius industria continentie precingatur, ne caro repugnans spiritui internam mentis quietem turbet, ita pontifex, domita iam omni concupiscentia corporis et animi, ipsa debet virtutum gloria circumdari, ut iuxta exemplum illius floris qui egressus est de radice Iesse^bm, id est Christi, sit iustitia cingulum lumborum eius, et fides cinctorium renum eius^bn.

^bj Cf. Ex. 39, 28.

^bk Ex. 39, 18-19.

^bl Ex. 28, 40.

^bm Cf. Is. 11, 1.

^bn Cf. Is. 11, 5.

Numérotation du verset Ex. 28,40

Porro filiis Aaron

^interl.| minoribus sacerdotibus

tunicas parabis lineas²⁰ et balteos ac tiaras in gloriam et decorem

²⁰ parabis lineas] inv. Weber

^marg.| TUNICAS PARABIS etc. Tunicas habent sacerdotes lineas , cum totum corpus candori castitatis dedicant. Baltheis tunicas cingunt, cum eandem castimoniam vigilanti mentis custodia circumspiciunt, ne conscientia illius desidiores erga bona opera fiant, ne per iactantiam castimonie, ipsis etiam meritum minuant. Qui enim tunica talari induitur, si sine cingulo incedit, tunica defluit, et relicto corpore ventis et frigoribus aditum tribuit, et prepeditis gressibus retardat usum incedendi, vel calcantes se cadere facit: sic et castimonia carnis sepe castimoniam cordis adimit, dum segnius bonis operibus insistunt, quando minus prospiciunt, quia castimonia absque aliis bonis valet, quibus adiunctis gloriam et decorem acquirit. Virginibus stultis non profuit castitas carnis, quibus defuit lumen interne puritatis. Accingantur ergo tunicis lineis , ut castitatem habeant. Accingantur baltheis , ne castitas remissa sit, ne vento elationis aditum pandat, ne caritatem refrigescere faciat, ne iactantia presumptionis bona opera impediat, ne prepedito virtutum cursu, ipsa concupiscentie sordibus polluta vilescat, et tandem ad ruinam superbiendo impellat. Accincti vero accipiant thiaras in capitibus, ut preter vigilantem corporee castitatis custodiam, visus, auditus, gustus, et olfactus digne Deo custodiantur.

Numérotation du verset Ex. 28,41

vestiesque his omnibus Aaron fratrem {t. 1: Erfurt, f. 91vb; facsim., p. 184b} tuum et filios eius cum eo

^marg.| VESTIESQUE HIS etc. BEDA. Omnibus his vestiendus erat Aaron et filii eius; sed distincte, ut ipse quidem omnibus his uteretur, filii autem ultimis tribus que eis proprie ascripta sunt, cum dicitur^bo: «Porro filiis Aaron tunicas parabis lineas» etc.

^bo Ex. 28, 40.

et cunctorum consecrabis manus

^interl.| oleo unctionis, ut per gratiam Spiritus consecratio perficiatur, non tamen priora sine eius gratia, sed qui plus conscendit et plus prefertur maiori gratia eget

^interl.| ut consecrata sint omnia opera sacedotium

sanctificabisque illos,

^interl.| ut sancti sint qui Domino serviunt vel ministrant

ut sacerdotio fungantur mihi.

^interl.| aliter, sacerdotes esse non possunt

Numérotation du verset Ex. 28,42

Facies et feminalia linea,

^interl.| bracas non pertingentes ad talos

ut operiant carnem turpitudinis sue a renibus {t. 1: Erfurt, f. 92ra; facsim., p. 185a} usque ad femora²¹.

²¹ femora] femina Weber

^marg.| FACIES ET FEMINALIA etc. BEDA. Feminalia que ad operiendam corporis vel carnis turpitudinem fiunt, illam castimonie portionem, que a copula coniugali cohibet, proprie designant, sine qua nemo vel sacerdotium suscipere, vel ad altaris potest ministerium consecrari, id est, si non aut virgo permanserit, aut uxorie coniunctionis federa solverit; quod nulli necessario imperatum, sed voluntarie Deo offerendum. Unde^bp: «Non omnes capiunt verbum istud». Et^bq: «Qui potest capere, capiat». Et paulo post his qui uxorem, vel alios cognatos, et impedimenta mundi propter ipsum reliquerint, centuplum in hoc seculo promittit, et in futuro vitam eternam^br. Unde non iubetur Moyses hoc vestimento induere Aaron et filios eius, sicut de prioribus dicitur^bs: Vesties in his omnibus Aaron fratrem tuum etc. Sed facies feminalia linea, ut operiant carnem turpitudinis sue etc. Tu feminalia pontifici et filiis eius facies , tu castitatis regulam docebis, tu abstinendum ab uxorio amplexu his qui sacerdotio fruituri sunt intimabis. Nulli tamen violentum huius continentie iugum impones, sed quicumque sacerdotes fieri et altari servire volunt, sponte sua desistant servi esse uxorum. Quod ubi perfecerint, ut suscepto semel continentie proposito ministros se sanctuarii et altaris fore consenserint, aderit lex divina que velut ceterum habitum sacerdotibus congruum imponens, quomodo vivere aut docere debeant abundanter instituat, congaudensque spontanee devotioni, dignum sacerdotio decus sapientie, patientie, mansuetudinis, misericordie, zeli spiritualis, humilitatis, misericordie, timoris Domini, ceterumque huiusmodi ornatum superaddat. Alioquin «iniquitatis rei moriuntur»^bt, si scilicet luxuriose viventes, sacerdotalem gradum usurpant. Qui sensus sequentibus verbis affirmatur, cum dicitur^bu: Cumque patrem laveris cum filiis suis aqua etc. usque eruntque sacerdotes mihi religione perpetua. Nam neque hic de feminalibus a Moyse accipiendis quicquam precipitur; unde constat quod hoc genere vestimenti ipse Aaron et filii eius se prius induerant, et sic ad manum Moysi lavandi, induendi, unguendi et consecrandi intrabant. Ubi notandum quod consecraturus Moyses eos primo lavit aqua, et sic habitum sacerdotis imposuit, quia necesse est ut qui ad officium altaris promovendus est, maioribus solito fluentis lacrimarum vel compunctionis se abluat, ut quo mundior ad gradum accipiendum accesserit, eo perfectius acceptum consummet.

^bp Mt. 19, 11.

^bq Mt. 19, 12.

^br Cf. Mt. 19, 29.

^bs Ex. 28, 41.

^bt Ex. 28, 43.

^bu Ex. 29, 4-9.

^marg.| Hec ad Aaron et filios eius pertinent. Sicque fit ut Aaron omnibus octo {t. 1: Erfurt, f. 92ra; facsim., p. 185a} vestibus induatur feminalibus lineis, tunica linea hyacinthina, superhumerali, rationali, baltheo, thiara, petalo aureo. Filii autem quatuor tantum feminalibus linea stricta, cingulo, et thiara.

Numérotation du verset Ex. 28,43

Et utentur eis

^interl.| spontanei, non coacti

Aaron et filii eius

^interl.| pontifices, presbyteri

quando ingredientur tabernaculum testimonii

^interl.| non semper, saltem quando ingredientur tabernaculum

vel quando appropinquant ad altare ut ministrent in sanctuario ne iniquitatis rei

^interl.| luxurie

moriantur.

^interl.| morte anime vel corporis

Legitimum sempiternum erit

^interl.| quia res significat eternas

Aaron et semini eius post eum.

Comment citer cette page ?
Martin Morard et alii, ed., Glossa ordinaria cum Biblia latina (Ex. Capitulum 28), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 07/05/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=liber&numLivre=04&chapitre=04_28)

Signaler un complément d'information

Notes :

<04. Exodus*>

Capitulum 28

<04. Exodus*>

Capitulum 28