Glossae Scripturae Sacrae-electronicae (Gloss-e)

^marg.| {CLC10d1.1} CYRILLUS. − Certificaverat Deus per Prophetas quod evangelii predicatio salutaris comprehensura erat non solum Israel, sed etiam gentium greges et ideo a Christo post duodecim apostolos et alii septuaginta duo sunt instituti.^A ^a
Unde dicitur :

^a <Non hab.> Vat. gr. 1611 mutil. [MM2020]

^A ¶Codd. : Li448 (90va) M366 (181vb) Ott199 (82vb) Wi1391 ( 85ra ) Ed1953 {MM2020} {MM2024}

Post hec autem designavit Dominus et alios septuaginta duos.

^marg.| {CLC10d1.2}* BEDA. ¹ − Bene septuaginta duo mittuntur quia totidem mundi gentibus evangelium predicandum erat ut quomodo duodecim primo, propter duodecim tribus Israel ; ita et hi propter exteras² gentes destinarentur imbuendas. ^B

^B ¶Codd. : Li448 M366 Ott199 Ed1953 {MM2020} {MM2024}

¹ Beda] om. Mt366

² exteras] exteres Li448*

^marg.| {CLC10d1.3} AUGUSTINUS. De questionibus Evangeliorum. − Sicut etiam viginti quatuor horis totus orbis peragitur atque lustratur, ita mysterium illustrandi orbis per evangelium Trinitatis in septuaginta duobus discipulis intimatur. Vicies enim quater terni septuagies dipondius³*.^C ^b ^c

^b ¶Fons : Augustinus Hipponensis , Quaestiones evangeliorum, lib. 2, qu. 14, CCSL 44B, p. 58.1-5 : «Sicut uiginti quattuor horis totus orbis peragitur atque lustratur, ita ministerium inlustrandi orbis per evangelium trinitatis in septuaginta duobus discipulis intimatur ; uicies quater enim terni septuaginta duo [dipondius GNT / MS / BCEY / FHP / ADZ / W ] faciunt». [FG2017]*

^c ¶Nota L’éditeur d’Augustin a retenu la leçon «duo (faciunt)» sur la foi des éditions tardives de la Catena (Ed1953) contre un nombre important de témoins qui lisaient dipondius, tout comme la version médiévale de la Catena. [MM2020]

^C ¶Codd. : Li448 M366 Ed1953 {MM2019}

³ Vicies... dipondius] ter enim viginti quattuor septuaginta duo faciunt Ed1953

^marg.| {CLC10d1.4} BEDA. − Sicut autem duodecim Apostolos formam episcoporum premonstrare nemo est qui dubitet ; sic et hos septuaginta duos figuram presbyterorum, id est secundi ordinis sacerdotum, gessisse sciendum est ; tametsi primis ecclesie temporibus, ut apostolica scriptura testis est, utrique presbyteri, utrique vocabantur et episcopi ; quorum unum sapientie maturitatem, aliud industriam cure pastoralis significat.

^marg.| {CLC10d1.5} CYRILLUS. − Huius etiam forma in verbis Moysi figurabatur, qui iubente deo septuaginta elegit, quibus Deus spiritum infundebat. In numeris etiam scriptum est de filiis Israel, quod venerunt in helim, quod interpretatur ascensus ; et erant ibi duodecim fontes aquarum, et septuaginta palme. Convolantes enim ad augmentum spirituale reperiemus duodecim fontes, scilicet sacros apostolos, a quibus haurimus salutis scientiam sicut a fontibus salvatoris ; et septuaginta palmas, hos scilicet qui nunc destinati sunt a Christo. Est enim palma arbor bone medulle, bene radicata et fertilis, et semper nascens in aquis, alta simul, et frondes porrigens sursum.^d
Sequitur :

^d <Non hab.> Vat. gr. 1611 mutil. [MM2020]

Et misit illos binos.

^marg.| {CLC10d1.6} GREGORIUS. In homiliario. ⁴* − Binos in predicatione discipulos mittit, quia duo sunt precepta caritatis, Dei scilicet amor, et proximi ; et minus quam inter duos caritas haberi non potest quatenus in hoc nobis tacitus innuat, quia qui caritatem erga alterum non habet, predicationis officium suscipere nullatenus debet.^e

^e ¶Fons : Gregorius Magnus , Homiliae in evangelia, lib. 1, homilia 17, § : 1, p. 116.16-117.12 : «Dominus et Saluator, fratres carissimi, aliquando nos sermonibus, aliquando uero operibus admonet. Ipsa etenim facta eius praecepta sunt, quia dum aliquid tacitus facit, quid agere debeamus innotescit. Ecce enim binos in praedicationem discipulos mittit, quia enim duo sunt praecepta caritatis, Dei uidelicet amor et proximi, et minus quam inter duos haberi caritas non potest. Nemo enim proprie ad semetipsum habere caritatem dicitur, sed dilectione se in alterum tendit, ut esse caritas possit. Binos ad praedicandum discipulos Dominus mittit, quatenus hoc nobis tacitus innuat, quia qui caritatem erga alterum non habet, praedicationis officium suscipere nullatenus debet». [FG2013]

⁴ homiliario] scrips. , homil’ Li448 , Evangelia Ed1953

^marg.| {CLC10d1.7} ORIGENES. − Sicut etiam ex duodecim bini et bini numerati fuerunt, ut in eorum catalogo Mattheus ostendit quod enim bini famularentur Dei verbo antiquum esse videtur eduxit enim Deus Israel de egypto per manus Moysi et aaron iosue quoque et caleb concordantes pacaverunt provocatum a duodecim exploratoribus populum. Unde dicitur^f : « Frater a fratre adiutus ut civitas vallata ».^g

^f Prv. 18, 19.

^g <Non hab.> Vat. gr. 1611 mutil. [MM2020]

^marg.| {CLC10d1.8} BASILIUS. − Simul etiam per hoc indicavit quod si aliqui pares sunt in spiritualibus donis, hoc non sinet in eis prevalere proprie opinionis passionem.^D ^h

^h <Non hab.> Vat. gr. 1611 mutil. [MM2020]

^D ¶Codd. : Li448 M366 Ed1953 {MM2020} {MM2024}

^marg.| {CLC10d1.9} GREGORIUS. In homiliario.⁵* − Bene autem subditur :

⁵ homiliario] scrips. , homil’ Li448 , Evangelia Ed1953

Ante faciem suam in omnem civitatem et locum quo erat ipse venturus.

^marg.| Predicatores autem ⁶* suos Dominus sequitur quia predicatio prevenit, et tunc ad mentis nostre habitaculum Dominus venit quando verba exhortationis precurrunt, atque per hoc veritas in mente suscipitur. Hinc predicatoribus Isaiasⁱdicit : « Parate viam Domini, rectas facite semitas Dei nostri ».^E ^j

ⁱ Is. 40, 3.

^j ¶Fons : Gregorius Magnus , Homiliae in evangelia, lib. 1, homilia 17, § 2, CCSL 141, p. 117.13-26 : «Bene autem dicitur quia misit eos ante faciem suam in omnem ciuitatem et locum quo erat ipse uenturus . Praedicatores enim suos Dominus sequitur, quia praedicatio praeuenit, et tunc ad mentis nostrae habitaculum Dominus uenit, quando uerba exhortationis praecurrunt, atque per haec Veritas in mente suscipitur. Hinc namque eisdem praedicatoribus Isaias dicit : Parate uiam Domini, rectas facite semitas Dei nostri. Hinc illis psalmista ait : Iter facite ei qui ascendit super occasum. Super occasum namque Dominus ascendit, quia unde in passione occubuit, inde maiorem suam gloriam resurgendo manifestauit. Super occasum uidelicet ascendit, qui mortem quam pertulit, resurgendo calcauit. Ei ergo qui ascendit super occasum iter facimus, cum nos eius gloriam uestris mentibus praedicamus, ut eas et ipse post ueniens per amoris sui praesentiam illustret». [FG2013]*

^E ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

⁶ autem] enim Ed1953

^marg.| {CLC10d1.10} THEOPHYLACTUS. − Designaverat autem Dominus discipulos propter multitudinem doctoribus indigentem. Sicut enim agri spicati multos messores desiderant, sic qui credituri erant innumerabiles existentes, multis doctoribus indigebant.^F ^k
Unde sequitur :

^k ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 10, 2), PG 123, 833 C9-14. [CGC2015]

^F ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

Messis quidem multa.

^marg.| {CLC10d1.11} CHRYSOSTOMUS. − Sed qualiter messem vocat, cum res ad presens exordium sumant nondum iacto aratro aut sulcis productis, de messibus tractat. Poterant enim discipuli vacillare et secum meditari, et dicere qualiter nos numerus brevis emendare poterimus totum mundum, idiote sophistas, munitos nudi, dominantes subiecti ne igitur consideratione talium turbarentur, vocat evangelium messem ; quasi dicat parata sunt omnia, mitto vos ad paratam collectionem fructuum ; eodem die et serere potestis et metere. Sicut ergo colonus exiens ad messes letatur, sic etiam vos multo amplius et alacrius necessarium est exire in mundum nam hoc negotium messis est, agros nobis exhibens preparatos.^l

^l <Non hab.> Vat. gr. 1611 mutil. [MM2020]

^marg.| {CLC10d1.12} GREGORIUS. In homiliario. ⁷* − Sed non sine gravi merore loqui possumus quod subditur :

⁷ homiliario] scrips. , om. Li448 , Evangelia Ed1953

Operarii vero pauci

^marg.| quia etsi sint ⁸* qui bona audiant, desunt qui dicant. Ecce mundus sacerdotibus plenus ; sed tamen in messe Dei rarus valde invenitur⁹* operator quia officium quidem sacerdotale suscipimus, sed opus officii non implemus.^G ^m

^m ¶Fons : Gregorius Magnus , Homiliae in evangelia, lib. 1, homilia 17, § 3, p. 118.29-34 : «Missis autem praedicatoribus quid dicat audiamus : Messis quidem multa, operarii autem pauci. Rogate ergo dominum messis ut mittat operarios in messem suam. Iam messis multa, sed operarii pauci, quod sine graui loqui maerore non possumus, quia etsi sunt qui bona audiant, desunt qui dicant. Ecce mundus sacerdotibus plenus est, sed tamen in messe Dei rarus ualde inuenitur operator, quia officium quidem sacerdotale suscipimus, sed opus officii non implemus». [FG2013]*

^G ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2020}

⁸ sint] sunt Ed1953

⁹ invenitur] reperitur Ed1953

^marg.| {CLC10d1.13} BEDA. − Sicut autem messis multa est omnis turba credentium, ita operarii pauci sunt apostoli et imitatores eorum, qui mittuntur ad messem. ^H

^H ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CLC10d1.14} CYRILLUS. − Sicut autem agri spatiosi messores multos exigunt, sic et multitudo crediturorum in Christum.

Rogate autem Dominum messis ut mittat operarios in messem suam.

^marg.| Illud autem attende quod cum dixisset rogate dominum messis ut mittat operarios in messem suam, ipse postmodum hoc peregit. Ipse igitur est dominus messis, ac per eum et cum eo Deus pater omnibus dominatur.ⁿ

ⁿ <Non hab.> Vat. gr. 1611 mutil. [MM2020]

^marg.| {CLC10d1.15} CHRYSOSTOMUS. ¹⁰*{hom.33}. − Multiplicavit autem postmodum eos, non addens ad numerum, sed concedens virtutem. Insinuat autem quam magnum donum est operarios mitti in messem divinam, per hoc quod dicit, dominum messis super hoc esse rogandum.^I ^o

^o <Non hab.> Vat. gr. 1611 mutil. [MM2020]

^I ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

¹⁰ Chrysostomus Li448 ] + In Matthaeum Ed1953

^marg.| {CLC10d1.16} GREGORIUS. ¹¹* − Per hoc etiam inducendi sunt subditi ut pro suis pastoribus rogent, ut digna eis operari valeant, nec ab exhortatione torpeat lingua. Sepe enim pro sua nequitia predicantium restringitur lingua. Sepe vero ex subiectorum culpa agitur ut eis qui presunt, predicationis sermo subtrahatur.^J ^p

^p ¶Fons : Gregorius Magnus , Homiliae in evangelia, lib. 1, homilia 17, § 3, p. 118.36-41 : «Vos pro nobis petite ut digna uobis operari ualeamus, ne ab exhortatione lingua torpeat, ne postquam praedicationis locum suscepimus, apud iustum iudicem nostra nos taciturnitas addicat. Saepe enim pro sua nequitia praedicantium restringitur lingua, saepe uero ex subiectorum culpa agitur ut eis qui praesunt praedicationis sermo subtrahatur». [FG2013]*

^J ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

¹¹ Gregorius] + in Evangelia Ed1953

^marg.| {CLC10d2.1} CYRILLUS. − Narrat Lucas consequenter, septuaginta discipulos vindicasse sibi a Christo apostolicam eruditionem, modestiam, innocentiam, equitatem, nihilque mundanorum sacris predicationibus preferre, aspirare autem adeo ad fortitudinem mentis ut nullum terribilium formident, neque ipsam mortem.^K ^q

^q <Non hab.> Vat. gr. 1611 mutil. [MM2020]

^K ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

^prol.| Unde dicit :

Ite.

^marg.| {CLC10d2.2} CHRYSOSTOMUS. ¹²*{hom.34}. − Erat enim inter omnia pericula eorum solacium virtus mittentis eos, et ideo dicit :

¹² Chrysostomus Li448 ] + In Matthaeum Ed1953

Ecce ego mitto vos.

^marg.| Quasi dicat : Hoc sufficit ad consolationem vestram, hoc sufficit ad sperandum, et non timendum supervenientia mala que significat subdens :

Sicut agnos inter lupos.^L ¹³

^L ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

¹³ <Non hab.> Vat. gr. 1611 mutil. [MM2020]

^marg.| {CLC10d2.3} ISIDORUS ABBAS. − Denotans in discipulis ¹⁴* simplicitatem et innocentiam, nam debacchantes et, sua enormitate, iniuriantes nature, non agnos appellat sed hedos.^M ^r

^r ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 10, 3 (Krikones §1575 : Isidorus) = Paris, Coislin 201, f. 269r6-7 = Paris, BnF, Grec 208, f. 322v2 -3 : «Ἰσιδώρου . Τὴν ἁπλότητα καὶ ἀνεξικακίαν αἰνιττόμενος. Τοὺς γὰρ ἐξοιστροῦντας καὶ ἀθετοῦντας καὶ ἀταξίᾳ τὴν φύσιν ὑβρίζοντας· οὐκ ἄρνας ἀλλ’ ἐρίφους ὀνομάζει».
<cuius fons> Isidorus Pelusiota , Epistolae, lib. 1, ep. 438 Timotheo lectori, PG 78, 424 : «Δύο τρυγόνας και δύο νεοττοὺς περιστερῶν τοὺς νεογνοὺς ἄῥῥενας Ἐβραίων φέρειν δῶρα τῆς πρὸς Θεὸν ἐμφανείας ὁ νόμος προσἐταττε τῶν φιλαρέτων καὶ ἀνεξικάκων ὀρνἐων τοῖς τύποις τὴν ἀπλότητα καὶ ἀπαλότητα τῶν νέων αἰνιττόμενος καὶ τοῖς ὁμοίοις τὰ ὅμοια διδάσκων καθαίρεσθαι˙ οὓς [και] ἁρνία προσαγορεύει ἑτέρωθι. Τοὺς γὰρ ἐξοιστροῦντας καὶ ἀθετοῦντας καὶ ἀταξίᾳ τὴν φύσιν ὑβρίζοντας ἐρίφοις παρείκασε». [ADL2020] [MM2020]
<Non hab.> Vat. gr. 1611 mutil. ; Quarante-neuf lettres de saint Isidore de Péluse, R. Aigrin, Paris, 1911.
¶Nota Unique occurrence du verbe debbacchor chez Thomas. La lettre d’Isidore est profondément remaniée par le caténiste. Nicétas remplace une partie du vocabulaire d’Isidore par des synonymes, alors qu’il n’est pas coutumier du fait. [MM2019] [MM2020]

^M ¶Codd. : Li448 Ed1657 Ed1953 {MM2020}

¹⁴ in discipulis] om. Ed1953

^marg.| {CLC10d2.4} AMBROSIUS. − Contraria autem sunt sibi ista animalia, ut alia ab aliis devorentur, scilicet agni a lupis ; sed bonus pastor lupos gregi suo timere non novit. Ideoque isti discipuli non in predam, sed ad gratiam diriguntur. Sollicitudo enim pastoris boni efficit ut lupi in agnos audere nihil possint. Mittit ergo agnos inter lupos, ut compleretur illud^s : « Tunc lupi et agni simul pascentur ».^N ^t

^s Is. 65, 25.

^t ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 46, CCSL 14, p. 229.451-456 : «Contraria sunt ista sibi animalia, ut alia ab aliis deuorentur. Sed bonus pastor lupos gregi suo timere non nouit, ideo que isti discipuli non in praedam, sed ad gratiam diriguntur ; sollicitudo enim pastoris boni efficit, ut lupi in agnos audere nihil possint. Mittit ergo agnos inter lupos, ut conpleretur illud : tunc lupi et agni simul pascentur». [FG2013]*

^N ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2024}

^marg.| {CLC10d2.5} CHRYSOSTOMUS. − Hoc enim¹⁵ fuit manifestum indicium preclari triumphi, ut cum¹⁶* circumdati essent discipuli Christi ab hostibus, quasi agni inter lupos ; eos tamen converterent.^O ^u

^u <Non hab.> Vat. gr. 1611 mutil. [MM2020]

^O ¶Codd. : Bar484 Li448 Ed1953 {MM2020} {MM2024}

¹⁵ enim] .u. ( cacogr. pro autem?) Bar484

¹⁶ cum] Ed1953

^marg.| {CLC10d2.6} BEDA. − Vel specialiter lupos vocat scribas et Phariseos qui sunt clerici Iudeorum. ^P ^v

^v ¶Fons : Beda Venerabilis , In Lc., lib. 3, c. 10, CCSL 120, lin. 1919 sqq. : «Lupos scribas et pharisaeos uocat qui sunt clerici iudaeorum» = Rabanus Maurus, In Mt., lib. 3, CCCM 174, p. 302.42 = Sedulius Scot, In Mt., vol. 1, lib. 1 (Mt. 10:16), p. 293.52 <ex quibus> Glossa ordinaria (Mt. 10:16) <cuius fons> = Hieronymus, In Mt., lib. 1, CCSL 77, p. 69.1639-1640.
<Paral.> CMT10d5.3 [MM2024]

^P ¶Codd. : Bar484 Li448 Ed1953 {MM2020} {MM2024}

^marg.| {CLC10d2.7} AMBROSIUS. − Vel [b] lupis sunt heretici comparandi. Lupi enim [a] bestie sunt que insidiantur ovilibus, et circa pastorales versantur casas. Habitacula domorum intrare non audent ; somnum canum, absentiam aut desidiam pastorum explorant ; ovium guttur invadunt ut cito strangulent ; feri, rapaces, natura corporis rigidiores, ut se facile non possint inflectere, impetu quodam suo feruntur, et ideo sepe deluduntur. Si quem priores hominem viderint, vocem eius quadam nature vi feruntur eripere ; si autem homo prius eos viderit, exagitari memorantur. [c] Sic heretici insidiantur ovilibus Christi, fremunt circa caulas nocturno tempore semper enim perfidis nox est, qui lucem Christi nebulis prave interpretationis obducunt ; stabula tamen Christi intrare non audent ; et ideo non sanantur, sicut curatus est ille in stabulo qui incidit in latrones. [d] Explorant pastoris absentiam, quia presentibus pastoribus oves Christi incusare non possunt ; quadam etiam mentis intentione duri ac rigidi nequaquam solent a suo errore deflectere ; quos scripture verus interpres Christus illudit ; ut in vanum suos effundant impetus, et nocere non possint qui si quem versuta disputationis sue circumscriptione preveniunt, faciunt obmutescere ; mutus est enim qui verbum Dei non eadem qua est gloria confitetur. Cave igitur ne tibi vocem tollat hereticus, ne priorem non ipse deprehenderis. Serpit enim dum latet eius perfidia. Si autem commenta impietatis eius agnoveris, iacturam pie vocis timere non poteris. Guttur invadunt, vitalibus vulnus affigunt, dum animam petunt. Si etiam audies aliquem sacerdotem dici, et rapinas eius cognoscis, foris ovis, intus lupus est, qui humane necis insaturabili crudelitate rabiem suam desiderat explere.^w

^w ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 48-51, CCSL 14, p. 229.465-231.521 : «[a] Bestiae nempe sunt quae insidiantur ouilibus, circa pastorales uersantur casas, habitacula domorum intrare non audent, somnum canum, absentiam aut desidiam pastoris explorant, ouium guttur inuadunt, ut cito strangulent. Feri et rapaces idem que natura corporis rigidiores, ut se facile non possint inflectere, inpetu quodam suo feruntur et ideo saepe luduntur. Tum praeterea si quem priores hominem uiderint, uocem eius quadam naturae ui feruntur eripere : si autem homo prius eos uiderit, exagitare * memoratur. Et ideo cauendum mihi est ne, si in hodierno tractatu spiritalium mysteriorum gratia non potuerit refulgere, lupi me prius uidisse credantur et sollemne uocis extorsisse suffragium. Nonne [b] lupis istis haeretici conparandi sunt, qui [c] insidiantur ouilibus Christi, fremunt circa caulas nocturno magis tempore quam diurno ? Semper enim perfidis nox est, qui lucem Christi scaeuae nebulis interpretationis obducere et quantum in ipsis est fuscare conantur. Versantur ergo circa caulas, stabula tamen Christi intrare non audent et ideo non sanantur, quia in stabulum suum non uult eos Christus inducere, in quo curatus est ille qui de Hierusalem descendens incidit in latrones. Quem uulneribus adligatis, infuso oleo et uino inponens in iumentum suum Samaritanus ille duxit in stabulum et sanandum stabulario dereliquit. Non accipiunt ergo medicinam qui medicum non requirunt ; si enim requirerent, non derogarent. [d] Explorant pastoris absentiam et ideo pastores ecclesiarum uel necare uel in exilium agere contendunt, quia praesentibus pastoribus oues Christi incursare non possunt. Spoliare ergo gregem Domini raptores conantur, qui corporea quadam mentis intentione duri ac rigidi nequaquam solent a suo errore deflectere. Et ideo apostolus ait : haereticum hominem post unam correptionem deuita sciens quia subuersus est qui eiusmodi est. Hos scripturae uerus interpres Christus inludit, ut inanes suos in uanum effundant inpetus et nocere non possint. Qui si quem uersuta disputationis suae circumscriptione praeuenerint, faciunt ommutescere ; mutus est enim qui uerbum Dei non eadem qua est gloria confitetur. Caue ergo ne tibi uocem tollat haereticus, si prior eum non ipse deprehenderis. Serpit enim, dum latet eius perfidia ; si autem conmenta inpietatis eius agnoueris, iacturam piae uocis timere non poteris. Caue igitur uersutae disputationis uenena ; animam petant, guttur inuadunt, uitalibus uulnus adfigunt. Graues sunt morsus haereticorum, qui ipsis grauiores et rapaciores bestiis nullum auaritiae finem inpietatis que nouerunt. Nec uos moueat quod formam praetendere uidentur humanam ; etsi foris homo cernitur, intus bestia fremit. Et ideo eos lupos esse non dubium est iuxta domini Iesu diuinam sententiam, qui ait : adtendite uobis a falsis prophetis, qui ueniunt ad uos in uestitu ouium, intus autem sunt lupi rapaces. Ex fructibus eorum cognoscetis eos. Si quis ergo specie mouetur, fructum interroget. Audis aliquem sacerdotem dici, rapinas eius cognoscis : uestitum ouis habet, facta praedonis : foris ouis, intus lupus est qui modum non habet rapinarum, qui tamquam in nocte Scythico membra duratus gelu, cruentus ora circumuolat quaerens quem deuoret. Nonne uobis uidetur lupus, qui humanae necis insaturabilis cruditate fidelium morte populorum rabiem suam desiderauit explere ?».* Exagitare] exagitari g (Sankt-Gallen 96) p (Vaticanus Palatinus 168) V (Wien, Staatsbibliothek 764) B (Boulogne-35) L (Oxford, Bodleian Laud. Misc. 259). Cf. CCSL 14, p. 230, in apparatu. [FG2013]

^marg.| {CLC10d2.8} GREGORIUS. ¹⁷* − Multi enim cum regiminis iura suscipiunt, ad lacerandos subditos inardescunt, terrorem potestatis exhibent. Et quia caritatis viscera non habent, Domini videri appetunt, patres se esse minime recognoscunt, humilitatis locum in elationem dominationis immutant. Contra que omnia considerandum nobis est quia sicut agni inter lupos mittimur ut, sensum servantes innocentie, morsum malitie non habeamus. Qui enim locum predicationis suscipit, mala inferre non debet sed tolerare. Quem et si quando zelus rectitudinis exigit ut erga subiectos seviat, intus paterna pietate diligat quos foris quasi insequendo castigat. Quod tunc rector bene exhibet, cum terrene cupiditatis oneribus nequaquam mentis colla supponit. ^Q ^x

^x ¶Fons : Gregorius Magnus , Homiliae in evangelia, lib. 1, homilia 17, § 4, p. 119.55 sqq. : «Multi autem cum regiminis iura suscipiunt, ad lacerandos subditos inardescunt, terrorem potestatis exhibent, et quibus prodesse debuerant nocent. Et quia caritatis uiscera non habent, domini uideri appetunt, patres se esse minime recognoscunt, humilitatis locum in elationem dominationis immutant, et si quando extrinsecus blandiuntur, intrinsecus saeuiunt. De quibus alias Veritas dicit: Veniunt ad uos in uestimentis ouium, intrinsecus autem sunt lupi rapaces. Contra quae omnia considerandum nobis est quia sicut agni inter lupos mittimur, ut sensum seruantes innocentiae, morsum malitiae non habeamus. Qui enim locum praedicationis suscipit, mala inferre non debet, sed tolerare, ut ex ipsa sua mansuetudine iram saeuientium mitiget, et peccatorum uulnera in aliis ipse afflictionibus uulneratus sanet. Quem et si quando zelus rectitudinis exigit ut erga subiectos saeuiat, furor ipse de amore sit, non de crudelitate, quatenus et iura disciplinae exhibeat, et intus paterna pietate diligat, quos foris quasi insequendo castigat. Quod tunc bene rector exhibet, cum se ipse diligere per amorem priuatum nescit, cum nulla quae mundi sunt appetit, cum terrenae cupiditatis oneribus nequaquam mentis colla supponit». [MM2024]

^Q ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2024}

¹⁷ Gregorius] + in Evangelia Ed1953

^marg.| Unde subditur :

Nolite portare sacculum neque peram.

^marg.| {CLC10d2.9} GREGORIUS NAZIANZENUS. − Quorum summa est ut adeo virtuosi existant quod non minus propter vite modum quam propter eorum verbum, evangelium proficiat^y ^R ^z

^y 2Th. 3, 1 : «De cetero fratres, orate pro nobis ut sermo Dei currat, et clarificetur, sicut et apud vos» «Τὸ λοιπόν, προσεύχεσθε, ἀδελφοί, περὶ ἡμῶν, ἵνα ὁ λόγος τοῦ κυρίου τρέχῃ καὶ δοξάζηται, καθὼς καὶ πρὸς ὑμᾶς».

^z ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 10, 3 (Krikones §1578 : Gregorius Theologus) : Vat. gr. 1611, f. 132vb25-30 : «Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου. […] ὧν τὸ κεφάλαιον, ἵνα μὴ τὰ καθ᾿ ἕκαστον λέγω, τοιούτους εἶναι τὴν ἀρετὴν , καὶ οὕτως εὐσταθεῖς καὶ μετρίους, καὶ ἔτι συντόμως εἰπεῖν, οὐρανίους , ὥστε οὐχ ἧττον διὰ τὸν τρόπον αὐτῶν , ἢ διὰ τὸν λόγον τρέχειν τὸ Εὐαγγέλιον».
<cuius fons> Gregorius Nazianzenus, Oratio 2 [CPG 3010.2], De fuga apologetica, § 69, SChr 247, p. 182.7-11 (PG 35, 477C[40-45 ]) : «Τί δαὶ ἃ τοῖς μαθηταῖς Ἰησοῦς ἐπὶ τὸ κήρυγμα πέμπων νομοθετεῖ ; ὧν τὸ κεφάλαιον, ἵνα μὴ τὰ καθ’ ἕκαστον λέγω, τοιούτους εἶναι τὴν ἀρετὴν, καὶ οὕτως εὐσταλεῖς καὶ μετρίους, καὶ ἔτι συντόμως εἰπεῖν, οὐρανίους, ὥστε οὐχ ἧττον διὰ τὸν τρόπον αὐτῶν, ἢ διὰ τὸν λόγον τρέχειν τὸ Εὐαγγέλιον». [ADL2020] [MM2020] [rev. VS2021]
<Paral.> CLC9d1.5
<diff.> Gregorius Nazianzenus secundum translationem Rufini Orationes IX [CPL 0198 G (A)], oratio 1 (Apologeticus), § 69.2, CSEL 46, p. 54.25-55 : « illud uero capitulum ne proferre quidem in medio audeo, in quo dominus discipulos suos ad praedicationem mittens de singulis quibusque qualiter agere debeant designabat : quales ipsi esse, quibus etiam indumentis quibus que calciamentis uti deberent, quam expediti, quam ab omnibus paene nudi et, ut ita dicam, caelestes incedere super terras, ut non minus exemplo uitae uirtutem quam uerbis docerent ac dictorum fidem gestorum ueritas conprobaret ». [MM2021]
¶Nota Cette sentence est extraite du même scholion que CLC9d1.5 [1] avec de légères différences induites par le contexte syntaxique. On ne peut pas vraiment parler d’une traduction différente, mais plutôt d’une version différente de la même traduction, sans rapport ici avec celle de Rufin. [MM2020]

^R ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CLC10d2.10} GREGORIUS. ¹⁸* − Tanta enim predicatorum debet esse in Deo fiducia ut presentis vite sumptibus quamvis non provideant, tamen sibi hos non deesse certissime sciant ne dum mens eius occupatur ad temporalia, minus aliis provideat eterna.^aa

^aa ¶Fons : Gregorius Magnus , Homiliae in evangelia, lib. 1, homilia 17, § 5, p. 119.75-120.101 : «Vnde et subditur : Nolite portare sacculum, neque peram, neque calceamenta, et neminem per uiam salutaueritis. Praedicatori enim tanta debet in Deo esse fiducia, ut praesentis uitae sumptus quamuis non prouideat, tamen sibi hos non deesse certissime sciat, ne dum mens eius occupatur ad temporalia, minus aliis prouideat aeterna. Cui etiam per uiam neminem salutare conceditur, ut sub quanta festinatione in iter praedicationis pergere debeat ostendatur. Quae si quis uerba etiam per allegoriam uelit intellegi, in sacculo pecunia clausa est ; pecunia uero clausa est sapientia occulta. Qui igitur sapientiae uerbum habet, sed hoc erogare proximo negligit, quasi pecuniam in sacculo ligatam tenet. Vnde scriptum est : Sapientia abscondita et thesaurus occultus, quae utilitas in utrisque? Quid uero per peram, nisi onera saeculi? Et quid hoc loco per calceamenta, nisi mortuorum operum exempla signantur? Qui ergo officium praedicationis suscipit, dignum non est ut onus saecularium negotiorum portet, ne dum hoc eius colla deprimit, ad praedicanda caelestia non adsurgat. Nec debet stultorum operum exempla conspicere, ne sua opera quasi ex mortuis pellibus credat munire». [FG2013]

¹⁸ Gregorius] + in Evangelia Ed1953

^marg.| {CLC10d2.11} CYRILLUS. − Sic igitur preceperat nec de ipso subiecto curam habere, cum dixerat^ab : “Mitto vos sicut agnos inter lupos”. Nec etiam concessit sollicitos esse erga extrinseca corpori, cum dixit nolite portare sacculum neque peram . Nec etiam concessit portare aliquid eorum que nondum unita sunt corpori.
Unde subdit :

^ab Cf. Mt. 10, 16 : «Ecce ego mitto vos sicut oves in medio luporum».

Neque calciamenta.

^marg.| Non solum autem sacculum et peram portare prohibuit, sed nec aliquam studii distractionem permisit assumere, quos nec ab obviantium salutatione distrahi voluit.
Unde subdit :

Et neminem per viam salutaveritis

^marg.| quod et dudum ab Eliseo dictum fuit. Quasi dicat recto tramite ad opus procedite, non alternantes benedictionibus benedictiones damnum enim est expendere tempus predicationibus competens.^ac

^ac <Non hab.> Vat. gr. 1611 mutil. [MM2020]

^marg.| {CLC10d2.12} AMBROSIUS. − Non ergo hec ¹⁹ Dominus prohibuit quod benevolentie displiceret officium, sed quod persequende devotionis intentio plus placeret.^S ^ad

^ad ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 34, CCSL 14, p. 226.374-376 : «Itaque cum religiosum humandi acceperimus officium, quemadmodum hic paterni quoque funeris sepultura prohibetur nisi ut intellegas humana posthabenda diuinis? Bonum studium, sed maius inpedimentum ; nam qui partitur studium deriuat affectum, qui diuidit curam differt profectum. Ergo prius obeunda quae maxima ; nam et apostoli, ne occuparent studium disputandi, ministros pauperibus ordinarunt et ipsis, cum a Domino mitterentur, neminem in uia salutare praescriptum est, non quo beniuolentiae displiceret officium, sed quo persequendae deuotionis intentio plus placeret». [FG2013]*

^S ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

¹⁹ hec] hoc Li448

^marg.| {CLC10d2.13} GREGORIUS NAZIANZENUS. − Mandavit etiam hoc eis Dominus ad Verbi gloriam, ne videretur in eis magis posse²⁰* blanditias. Voluit etiam eos non esse sollicitos in verbis alienis.^T ^ae

^ae ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 10, 5 (Krikones §1584 : Gregorius Theologus) Paris, BnF, grec 208, f. 323r13-14 (Vat. gr. 1611 def.) : «Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου [...] [1] Πτωχοὺς δὲ τάξας τοῦ Λόγου διαγγέλους συνέμπορον δίδωσι τὴν πίστιν μόνην. Γυμνοῖς ἀχάλκοις πήραν οὐκ ἐξημμένοις· ἀσάνδαλοις τε καὶ ἀπόροις (!) τὸ μυστήριον ὲπιτρέψας τῆς καινῆς διαθήκης, καὶ μηδὲ ράβδον ἐν χερσὶν ἐῶν έχειν. [2] Μηδ’ εὐπροσηγόρους εἶναι καὶ τοῦτο εἰς δόξαν τοῦ Λόγου. Ἵνα μὴ δοκῇ θωπείαν ἰσχύειν πλέον, μηδ’ ἀσχολεῖσθαι πρὸς λόγους ἀλλοτρίους».
<cuius fons> [1] Cf. Nicetas Heracleensis, Catena in Mt. 10, 10 [CPG C113], ed. B. Corderius , Symbolarum in Matthaeum tomus alter, quo continetur Catena Patrum Graecorum triginta, collectore Niceta episcopo Serrarum. Interprete Balthasare Corderio Societatis Iesu Theologo…, Tolosae, 1647, p. 359 . <cuius fons> Gregorius Nazianzenus, Carmina Περὶ ἀρετῆς (De virtute) [CPG 3036.1] 1, 2, 10, v. 560-566, ed. crit. C. Crimi , M. Kertsch, Gregorio Nazianzeno, Sulla virtù carme giambico [I,2,10], Pisa 1995 (‘Poeti Cristiani’ 1), p. 154-155 ut laud. P. Orsili , Gregorio Nazianzeno nelle catene neotestamentarie greche, Macerata, 2014, p. 138 : «Πτωχοὺς δὲ τάξας τοῦ λόγου διαγγέλους, συνέμπορον δίδωσι τὴν πίστιν μόνην, γυμνοῖς, ἀχάλκοις, πήραν οὐκ ἐξημμένοις, ἀσανδάλοις τε κἀπόροις (!), μυστήριον ὅλης ἐπιτρέψας τῆς νέας οἰκουμένης, καὶ μηδὲ ῥάβδον ἐν χεροῖν ἐῶν ἔχειν, ὡς πίστις εἴη τοῦ λόγου τό εὐσθενές».
[2] Gregorius Nazianzenus, Carmina de se ipso, 12 : de seipso et de episcopis [CPG 3036.12], PG 37, 1180A15 -1181A2 : «Δός μοι τὸ πιστὸν τῶν ἀποστόλων ἑνὸς, Ἄχαλκον εἶναι, πῆραν οὐκ ἐξημμένον, Ἄραβδον, ἡμίγυμνον, ὡς δ’ ἀσάνδαλον, Ἐφήμερον, πλουτοῦντα ἐλπίδας μόνας, Μηδ’ εὐπροσήγορόν τιν’ εἰς δόξαν λόγου Τοῦ μὴ δοκεῖν θωπείαν ἰσχύειν πλέον Μηδ’ ἀσχολεῖσθαι πρὸς λόγους ἀλλοτρίους. Τούτων τις ἔστω, καὶ τὰ πάντα δέξομαι, Ἄφθογγον, αἰσχρὸν, δυσγενῆ, βοηλάτην». [ADL2020] [MM2020] [rev. VS2021]

^T ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1657 Ed1953 {MM2020}

²⁰ posse] vigere Ed1657 Ed1953

^marg.| {CLC10d2.14} GREGORIUS. ²¹* − Hec autem verba si quis etiam per allegoriam velit intelligi, pecunia clausa in sacculo est sapientia occulta. Qui igitur sapientie verbum habet, et hoc erogare proximo negligit, quasi pecuniam in sacculo ligatam tenet. Per peram vero, onera seculi, per calciamenta mortuorum operum exempla significantur. Qui ergo officium predicationis suscipit, dignum non est ut onus secularium negotiorum portet ; ne dum hoc eius colla deprimit, ad predicanda celestia non assurgat nec debet stultorum operum exempla conspicere, ne sua opera quasi ex mortuis pellibus credat munire ; ne scilicet quia alios talia fecisse considerat, se etiam facere licenter putet.^af

^af ¶Fons : Gregorius Magnus , Homiliae in evangelia, lib. 1, homilia 17, § 5, p. 119.75-120.101 : «Vnde et subditur : Nolite portare sacculum, neque peram, neque calceamenta, et neminem per uiam salutaueritis. Praedicatori enim tanta debet in Deo esse fiducia, ut praesentis uitae sumptus quamuis non prouideat, tamen sibi hos non deesse certissime sciat, ne dum mens eius occupatur ad temporalia, minus aliis prouideat aeterna. Cui etiam per uiam neminem salutare conceditur, ut sub quanta festinatione in iter praedicationis pergere debeat ostendatur. Quae si quis uerba etiam per allegoriam uelit intellegi, in sacculo pecunia clausa est ; pecunia uero clausa est sapientia occulta. Qui igitur sapientiae uerbum habet, sed hoc erogare proximo negligit, quasi pecuniam in sacculo ligatam tenet. Vnde scriptum est : Sapientia abscondita et thesaurus occultus, quae utilitas in utrisque? Quid uero per peram, nisi onera saeculi? Et quid hoc loco per calceamenta, nisi mortuorum operum exempla signantur? Qui ergo officium praedicationis suscipit, dignum non est ut onus saecularium negotiorum portet, ne dum hoc eius colla deprimit, ad praedicanda caelestia non adsurgat. Nec debet stultorum operum exempla conspicere, ne sua opera quasi ex mortuis pellibus credat munire. Sunt etenim multi qui prauitatem suam ex alienis prauitatibus tuentur. Quia enim alios talia fecisse considerant, se haec facere licenter putant. Hi quid aliud faciunt, nisi pedes suos ex mortuorum animalium munire pellibus conantur? Omnis uero qui salutat in uia, ex occasione salutat itineris, non ex studio optandae eiusdem salutis. Qui igitur non amore aeternae patriae, sed praemiorum ambitu salutem audientibus praedicat, quasi in itinere salutat, quia ex occasione, et non ex intentione salutem audientibus exoptat». [FG2013]

²¹ Gregorius] + in Evangelia Ed1953

^marg.| {CLC10d2.15} AMBROSIUS. − [a] Nihil etiam Dominus in nobis mortale vult esse. Mortale enim atque terrenum calciamentum Moyses iubetur solvere, cum mitteretur ad populum liberandum. [b] Quod si quem movet qua ratione in Egypto calciati iubentur edere agnum, apostoli autem sine calciamento ad predicandum evangelium diriguntur ; is considerare debet, quia in Egypto positus debet adhuc morsus cavere serpentis, multa enim venena in egypto et qui typo Pascha celebrat, patere potest vulneri qui autem minister est veritatis, venena non trepidat.^ag ^ah

^ag ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 57-58, CCSL 14, p. 232.556-233.574 : « Non peram neque calciamenta . Utrumque de corio mortui animantis confici solet ; nihil autem in nobis Dominus Iesus mortale uult esse. Denique ad Moysen dicit : solue calciamentum pedum tuorum ; locus enim in quo stas terra sancta est. Mortale igitur atque terrenum calciamentum iubetur soluere, cum mitteretur ad populum liberandum ; huius enim minister muneris timere nihil debet nec a suscepto officio mortis periculo retardari. Ipse etenim cum defensionem fratrum, hoc est Iudaeorum, uoluntarius recepisset, calumniae terrore reuocatus est ab incepto et fugit ex Aegypto. Et ideo cum dominus adfectum eius probasset, condicionem autem uidisset infirmam, animi eius mentis que uestigium mortalibus uinculis censuit exuendum. Quod si quem mouet, qua ratione in Aegypto calciati iubentur edere agnum, apostoli autem sine calciamentis * ad praedicandum evangelium diriguntur, is considerare debet, quia in Aegypto positus debet adhuc morsus cauere serpentis multa enim uenena in Aegypto et qui in typo pascha celebrat patere potest uulneri, qui autem minister est ueritatis hebetat uenena, non trepidat. Denique momordit Paulum uipera in melita insula et uidentes pendentem de manu eius uiperam incolae loci illius putabant eum esse moriturum, sed ubi inoffensum stare uiderunt, Deum esse dicebant, cui uenenum nocere non poterat. Et ut scias hoc uerum esse, ipse Dominus ait : ecce dedi vobis potestatem calcandi supra serpentes et scorpiones et supra omnem virtutem inimici et nihil vobis nocebunt ».

^ah * calceamento] C (Paris, n.a.l., 1438). Cf. CCSL 14, p. 233, in apparatu. [FG2013]

^marg.| {CLC10d2.16} GREGORIUS. ²²* − Omnis autem qui salutat in via, ex occasione salutat itineris, non ex studio optande salutis. Qui igitur non amore eterne patrie, sed premiorum ambitu salutem audientibus predicat, quasi in itinere salutat quia ex occasione et non ex intentione salutem audientibus exoptat.^U ^ai

^ai ¶Fons : Gregorius Magnus , Homiliae in evangelia, lib. 1, homilia 17, § 5, p. 119.75-120.101 : «Vnde et subditur : Nolite portare sacculum, neque peram, neque calceamenta, et neminem per uiam salutaueritis. Praedicatori enim tanta debet in Deo esse fiducia, ut praesentis uitae sumptus quamuis non prouideat, tamen sibi hos non deesse certissime sciat, ne dum mens eius occupatur ad temporalia, minus aliis prouideat aeterna. Cui etiam per uiam neminem salutare conceditur, ut sub quanta festinatione in iter praedicationis pergere debeat ostendatur. Quae si quis uerba etiam per allegoriam uelit intellegi, in sacculo pecunia clausa est ; pecunia uero clausa est sapientia occulta. Qui igitur sapientiae uerbum habet, sed hoc erogare proximo negligit, quasi pecuniam in sacculo ligatam tenet. Vnde scriptum est : Sapientia abscondita et thesaurus occultus, quae utilitas in utrisque? Quid uero per peram, nisi onera saeculi? Et quid hoc loco per calceamenta, nisi mortuorum operum exempla signantur? Qui ergo officium praedicationis suscipit, dignum non est ut onus saecularium negotiorum portet, ne dum hoc eius colla deprimit, ad praedicanda caelestia non adsurgat. Nec debet stultorum operum exempla conspicere, ne sua opera quasi ex mortuis pellibus credat munire. Sunt etenim multi qui prauitatem suam ex alienis prauitatibus tuentur. Quia enim alios talia fecisse considerant, se haec facere licenter putant. Hi quid aliud faciunt, nisi pedes suos ex mortuorum animalium munire pellibus conantur? Omnis uero qui salutat in uia, ex occasione salutat itineris, non ex studio optandae eiusdem salutis. Qui igitur non amore aeternae patriae, sed praemiorum ambitu salutem audientibus praedicat, quasi in itinere salutat, quia ex occasione, et non ex intentione salutem audientibus exoptat». [FG2013]*

^U ¶Codd. : Li448 (92ra ) Ed1953 {MM2019}

²² Gregorius] + in Evangelia Ed1953

^marg.| {CLC10d3.1} CHRYSOSTOMUS. − Bonorum omnium mater pax est, sine qua cetera inania sunt propter quod Dominus discipulis intrantibus domos, illico pacem iussit proferre tamquam bonorum indicium, dicens :

In quamcumque domum intraveritis, primum dicite : Pax huic domui.^V ²³

^V ¶Codd. : Li448 (92ra) Ott199 (84va) Ed1953 {MM2020} {MM2024}

²³ <Non hab.> Vat. gr. 1611 mutil. [MM2020]

^marg.| {CLC10d3.2} AMBROSIUS. − Ut scilicet pacis preferamus²⁴* nuntium ipse primus ingressus pacis benedictione celebretur.^W ^aj

^aj ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 64, CCSL 14, p. 236.655-663 : «Iam illud uirtus alia, ne de domo ad domum quis uaga facilitate demigret, ut seruemus etiam hospitali in amore constantiam nec coalitam amicitiae necessitudinem facile resoluamus, pacis praeferamus nuntium, ut ipse primus ingressus pacis benedictione celebretur, cibo potu que oblato oportere nos esse contentos, uexilla fidei non premenda et regni caelestis evangelium praedicandum, excutiendum de pedibus puluerem, si quis recipiendos ciuitatis hospitio non putauerit». [FG2013]*

^W ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2020}

²⁴ preferamus] proferamus Li448, perferamus Ed1953

^marg.| {CLC10d3.3} CHRYSOSTOMUS. − Unde pontifex ecclesie tradit eam, dicens pax vobis . Implorant autem pacem sancti, non solum eam que versatur inter homines ad invicem, sed et eam que pertinet ad nos ipsos nam sepius in pectore bellum gerimus, et nullo molestante turbamur, nec non prava desideria contra nos crebro insurgunt.

^marg.| {CLC10d3.4} TITUS. − [1] Dicitur autem pax huic domui , scilicet habitantibus domum ut²⁵* omnes alloquantur, maiores pariter et minores [2] neque cum²⁶ indignis vestra salutatio dirigetur.
Unde subditur :

²⁵ ut] om. Ed1953

²⁶ cum] tum Bar484

Et si ibi fuerit filius pacis, requiescet super illum²⁷ pax vestra.

²⁷ illum] eum Bar484

^marg.| Quasi dicat : Vos quidem proferetis verbum, res autem pacis applicabitur²⁸ meo²⁹ iudicio, ubicumque dignum esse videbitur. Si quis autem non sit dignus, non estis delusi, nec verborum³⁰* gratia periit, immo reciprocatur ad vos.
Et hoc est quod subditur :

²⁸ applicabitur] amplicabitur Bar484

²⁹ meo] in eo Mt366

³⁰ verborum Li448 cum graec. ] + vestrorum Bar484 Mt366 Ed1953

Sin autem, ad vos revertetur.^X ^ak

^ak ¶Fons^G : <revera> [1] Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 10, 5 (Krikones § 1589: Titus), Roma, Angelica, gr. 100, f. 187r14-16 (Vat. gr. 1611 def.): «Τίτου. […] Εἰρήνη τῷ οἴκῳ τούτῳ ἀντὶ τοῦ τοῖς ἐν τῷ οἴκῳ, ἵνα τοὺς πάντας προσείπῃ, μικρούς τε καὶ μεγάλους».
<cuius fons> Titus Bostrensis, Commentarii in Lc. (Lc. 10, 5) ex catenis [CPG 3576], ed. J. Sickenberger , Titus von Bostra, Leipzig, 1901, p. 189.5-6 .
[2] Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 10, 6 sqq. (Krikones § 1590: Titus), Roma, Angelica, gr. 100, f. 187r19-24 : «Τίτου. Οὐ γὰρ κατὰ ἀποκλήρωσιν δώσετε τὴν προσηγορίαν, ἀλλ´ ὑμεῖς μὲν τὸν λόγον δώσετε· ὅπου δ´ ἂν ᾖ ἄξιον, ἐπαναπαύσεται τὸ πρᾶγμα· εἰ δὲ μή, ἐφ´ὑμᾶς ἀνακάμψει. Οὐ γὰρ ἁπλῶς ῥίπτεται, ἀλλὰ κρίσει τῇ ἐμῇ βάλλεται. Ἐάν τις μὴ ᾖ ἄξιος, οὐκ ἐνεπαίχθητε· οὐκ ἀπώλετο τῶν ῥημάτων ἡ χάρις, ἀλλ´ εἰς ὑμᾶς ἀναστρέφει. […]».
<cuius fons> Titus Bostrensis, Commentarii in Lc. (Lc. 10, 5) ex catenis [CPG 3576], ed. J. Sickenberger , Titus von Bostra, Leipzig, 1901, p. 189.2-6. [MM2020] [VS2022] [MM2023]

^X ¶Codd. : Bar484 Li448 Mt366 Ed1953 {MM2020} {MM2023}

^marg.| {CLC10d3.5} GREGORIUS. − [a] Pax enim que ab ore predicatoris offertur, aut requiescet in domo, si in ea fuerit quisque³¹* predestinatus ad vitam, et celeste verbum sequitur quod audit aut si nullus audire voluerit, ipse predicator sine fructu non erit, quia ad eum pax revertitur, dum ei a Domino pro labore sui³² operis merces recompensatur. [c] Si autem pax nostra recipitur, dignum est ut ab eis terrena stipendia consequamur, quibus patrie celestis premia offerimus.
Unde sequitur :

³¹ quisque] quisquam Ed1953

³² sui] suis Li448

In eadem autem domo manete edentes et bibentes que apud illos sunt.

^marg.| [b] Ecce qui peram et sacculum portari prohibuit, sumptus et alimenta ex eadem predicatione concedit.^Y ^al

^al ¶Fons : [a] Gregorius Magnus , Homiliae in evangelia, lib. 1, homilia 17, § 6, p. 120.102-121.117 : «Sequitur : In quamcumque domum intraueritis, primum dicite : Pax huic domui. Et si ibi fuerit filius pacis, requiescet super illam pax uestra ; sin autem ad uos reuertetur. Pax quae ab ore praedicatoris offertur, aut requiescit in domo, si in ea filius pacis fuerit, aut ad eumdem praedicatorem reuertitur, quia aut erit quisque praedestinatus ad uitam, et caeleste uerbum sequitur quod audit, aut si nullus audire uoluerit, ipse praedicator sine fructu non erit, quia ad eum pax reuertitur, quoniam ei a Domino pro labore sui operis recompensatur. [b] Ecce autem qui peram et sacculum portare prohibuit, sumptus et alimenta ex eadem praedicatione concedit. Nam sequitur : In eadem autem domo manete, edentes et bibentes quae apud illos sunt. Dignus est enim operarius mercede sua. [c] Si pax nostra recipitur, dignum est ut in eadem domo maneamus edentes et bibentes quae apud illos sunt, ut ab eis terrena stipendia consequamur, quibus praemia patriae caelestis offerimus. Vnde etiam Paulus haec ipsa pro minimo suscipiens dicit : Si nos uobis spiritalia seminauimus, magnum est si uestra carnalia metamus? Et notandum quod subditur : Dignus est operarius mercede sua, quia iam de mercede sunt operis ipsa alimenta sustentationis, ut hic merces de labore praedicationis inchoetur, quae illic de ueritatis uisione perficitur». [FG2013]
<Paral.> CMT10d4.9(Rabanus ). [MM2021]

^Y ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2021}

^marg.| {CLC10d3.6} CHRYSOSTOMUS. − Sed ne aliquis diceret consumo res proprias parando advenis mensam, illum primo intrantem facit tibi pacis donum offerre, cui nihil est equale, ut scias te maiora, quam des, suscipere.^Z

^Z ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2023}

^marg.| {CLC10d3.7} TITUS. − Vel aliter continua : Quia non estis constituti iudices eorum qui sunt digni vel indigni, edatis et bibatis que vobis offeruntur ab eis. Dimittite autem mihi eorum qui vos recipiunt examen ubi³³* vobis quoque sit notum³⁴ non esse ibi filium pacis. Tunc enim fortassis retrocedere³⁵ debetis.^AA ^am

^am ¶FonsG : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 10, 6 (Krikones § 1590: Titus), Roma, Angelica, gr. 100, f. 187r14-16 (Vat. gr. 1611 def.): «Τίτου. […] Ἐπεὶ δὲ οὔκ ἐστε κριταί, ἐσθίετε μὲν καὶ πίνετε τὰ παρ´ αὐτῶν, καταλείπετε δὲ ἐμοὶ τῶν ὑμᾶς ἀναδεξαμένων τὴν ἀνάκρισιν, εἰ μήτι που καὶ ὑμῖν δῆλον γένηται ὅτι οὐκ ἔστιν ἐκεῖ υἱὸς εἰρήνης· τότε γὰρ ἴσως ἀποστραφῆναι ὀφείλετε. Ἐν ὅσῳ δὲ οὐκ οἴδατε, ἐσθίετε καὶ πίνετε τὰ παρ´ αὐτῶν· ἐγὼ γὰρ κριτὴς ἔσομαι».
<cuius fons> Titus Bostrensis, Commentarii in Lc. (Lc. 10, 6) ex catenis [CPG 3576], ed. J. Sickenberger , Titus von Bostra, Leipzig, 1901, p. 189.6-11. [MM2020] [VS2022] [MM2023]

^AA ¶Codd. : Bar484 Li448 Mt366 Ed1953 {MM2023}

³³ ubi Bar484 Li448 cum graec. ] nisi Mt366 Ed1953

³⁴ notum] uôtum Li448, votum Bar484

³⁵ retrocedere] retro|edere Li446

^marg.| {CLC10d3.8} THEOPHYLACTUS. − Vide igitur qualiter discipulos mendicare instituit, et pro pretio eos nutrimentum habere voluit.^AB ^an

^an ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 10, 6), PG 123, 836 D4-6. [CGC2015]

^AB ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2020} {MM2023}

^marg.| Nam subditur : ³⁶

³⁶ Nam] Non cacogr. Li448

Dignus est enim operarius mercede sua.

^marg.| {CLC10d3.9} GREGORIUS. ³⁷* − [a] Sunt enim iam de mercede operarii ipsa alimenta sustentationis ut hic merces de labore predicationis inchoetur que illic de veritatis visione perficitur. Qua in re considerandum est quod uni nostro operi due mercedes debentur : una in via [c] que nos in labore sustentat, [b] alia in patria que nos in resurrectione remunerat. Merces itaque que in presenti recipitur, hoc in nobis debet agere ut ad sequentem mercedem robustius tendatur. Verus ergo quisque predicator non ideo predicare debet ut in hoc tempore mercedem recipiat³⁸* sed ideo mercedem recipere ut predicare sufficiat³⁹*. Quisque namque⁴⁰ ideo predicat ut hic laudis vel muneris mercedem recipiat, eterna mercede se privat. ^AC ^ao

^ao ¶Fons : Gregorius Magnus , Homiliae in evangelia, lib. 1, homilia 17, § 7, CCSL 141, p. 121.121-122.132 : «Ecce autem qui peram et sacculum portare prohibuit, sumptus et alimenta ex eadem praedicatione concedit. Nam sequitur : In eadem autem domo manete, edentes et bibentes quae apud illos sunt. Dignus est enim operarius mercede sua. Si pax nostra recipitur, dignum est ut in eadem domo maneamus edentes et bibentes quae apud illos sunt, ut ab eis terrena stipendia consequamur, quibus praemia patriae caelestis offerimus. Vnde etiam Paulus haec ipsa pro minimo suscipiens dicit : Si nos uobis spiritalia seminauimus, magnum est si uestra carnalia metamus? Et notandum quod subditur : Dignus est operarius mercede sua, quia [a] iam de mercede sunt operis ipsa alimenta sustentationis, ut hic merces de labore praedicationis inchoetur, quae illic de ueritatis uisione perficitur. Qua in re considerandum est quod uni nostro operi duae mercedes debentur, una in uia, [b] altera in patria ; una [c] quae nos in labore sustentat, [d] alia quae nos in resurrectione remunerat. Merces itaque quae in praesenti recipitur, hoc in nobis debet agere, ut ad sequentem mercedem robustius tendatur. Verus ergo quisque praedicator non ideo praedicare debet, ut in hoc tempore mercedem recipiat, sed ideo mercedem recipere, ut praedicare subsistat. Quisquis namque ideo praedicat, ut hic uel laudis uel muneris mercedem recipiat, aeterna procul dubio mercede se priuat. Quisquis uero uel ea quae dicit, ideo placere hominibus appetit, ut dum placet quod dicitur, per eadem dicta non ipse, sed Dominus ametur, uel idcirco terrena stipendia in praedicatione consequitur, ne a praedicationis uoce per indigentiam lassetur, huic procul dubio ad recipiendam mercedem nihil obstat in patria, quia sumptus sumpsit in uia». [FG2013]*

^AC ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2024}

³⁷ Gregorius] + in Evangelia Ed1953

³⁸ recipiat] accipiat Ed1953

³⁹ sufficiat] valeat Ed1953

⁴⁰ namque] itaque Li448

^marg.| {CLC10d3.10} AMBROSIUS. − Subditur virtus alia, ne de domo in domum quis vaga facilitate demigret.
Sequitur enim :

Nolite transire de domo in domum,

^marg.| ut scilicet amore hospitali servemus constantiam, neque aliquam amicitie necessitudinem facile resolvamus.^ap

^ap ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 64, CCSL 14, p. 236.655-663 : «Iam illud uirtus alia, ne de domo ad domum quis uaga facilitate demigret, ut seruemus etiam hospitali in amore constantiam nec coalitam amicitiae necessitudinem facile resoluamus, pacis praeferamus nuntium, ut ipse primus ingressus pacis benedictione celebretur, cibo potu que oblato oportere nos esse contentos, uexilla fidei non premenda et regni caelestis evangelium praedicandum, excutiendum de pedibus puluerem, si quis recipiendos ciuitatis hospitio non putauerit.» [FG2013]*

^marg.| {CLC10d3.11} BEDA. − Descripto autem diverse domus hospitio, quid iam in civitatibus agere debeant docet piis scilicet in omnibus communicare, ab impiorum vero per omnia societate secerni. ^AD ^aq
Unde sequitur :

^aq ¶Fons : Beda Venerabilis , In Lc., lib. 3, c. 10, CCSL 120, lin. 1970 sqq. : «Descripto diuersae domus hospitio quid etiam in ciuitatibus agere debeant docet piis uidelicet in omnibus communicare ab impiorum uero per omnia societate secerni». [MM2021]

^AD ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

Et in quamcumque civitatem intraveritis, et susceperint vos, manducate que apponuntur vobis.

^marg.| {CLC10d3.12} THEOPHYLACTUS. − Quamvis modica existant et vilia, nihil amplius inquirentes. Denuntiat etiam eis ut operantes miracula homines ad suas predicationes attraherent.
Unde subdit :

Et curate infirmos qui in illa sunt, et dicite illis appropinquavit in vos regnum Dei.

^marg.| Si enim prius curaveritis, deinde docueritis, prosperabitur sermo, et homines credent regnum Dei appropinquare non enim curarent, nisi hoc aliqua virtus divina perficeret. Sed etiam cum secundum animam curantur, appropinquat in eos regnum Dei, quod longe est ab eo cui dominatur peccatum.^ar

^ar ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 10, 8), PG 123, 836D1-2.8-16-837A4. [CGC2015]

^marg.| {CLC10d3.13} CHRYSOSTOMUS. ⁴¹*{hom.33}. − Vide autem dignitatem apostolorum. Nihil sensibile monentur proferre, qualia qui circa Moysen et prophetas, scilicet bona terrena ; sed quedam nova et mirabilia, scilicet regnum Dei.^AE ^as

^as <Non hab.> Vat. gr. 1611 mutil. [MM2020] ; PL ; Patrologia graeca [ACB2013] [MM2020]

^AE ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

⁴¹ Chrysostomus Li448 ] + In Matthaeum Ed1953

^marg.| {CLC10d3.14} MAXIMUS. − Dicitur autem appropinquavit non ut ostendat temporis brevitatem ; neque enim regnum Dei venit cum observatione ; sed ostendit dispositionem hominum ad regnum Dei. Quod quidem potentia est in omnibus credentibus, actu vero in his qui respuunt corporalem vitam, et solam eligunt spiritualem, qui dicere possunt^at : « Vivo autem non ego, sed vivit in me Christus »^AF ^au

^at Gal. 2, 20.

^au ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 10, 11 (Krikones §1602 Maximus), Paris, BnF, Grec 208 f. 326r10-14 (Vat. gr. 1611 def.): «Μαξίμου. Τὸ γε μὴν ἤγγικεν ἡ βασιλεία τοῦ θεοῦ οὐκ ἔστι, ὡς οἶμαι, χρονικῆς συστολῆς. Οὐ γάρ ἔρχεται μετά παρατηρήσεως· οὔτε ἐροῦσιν. Ἰδοὺ ὦδε, ἰδοὺ ἐκεῖ· ἀλλὰ τῆς πρὸς αὐτὴν τῶν ἀξίων αὐτῆς κατὰ διάθεσιν σχέσεώς ἐστιν. Ἡ βασιλεία γάρ τοῦ Θεοῦ ἐντὸς ὑμῶν ἐστιν. // Αὕτη δυνάμει μὲν ἐν πᾶσι ἐστὶ τοῖς πιστεύουσιν· ἐνεργείᾳ δὲ ἐν τοῖς ἀποθεμένοις πᾶσαν τὴν κατὰ φύσιν ψυχῆς τε καὶ σώματος ζωὴν, καὶ μόνην κτησαμένοις τὴν τοῦ πνεύματος, καὶ δυναμένοις λέγειν· Ζῶ δέ, οὐκέτι ἐγὼ, ζῇ δὲ ἐν ἐμοῖ Χριστός».
<cuius fons> Maximus Confessor, Capita theologiae et oeconomiae, 2, 91-92, PG 90, 1168D1 - 1169A9 : «Τὸ γε μὴν ἤγγικεν ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν, οὐκ ἔστιν, ὡς οἶμαι, χρονικῆς συστολῆς. Οὐ γάρ ἔρχεται μετά παρατηρήσεως· οὔτε ἐροῦσιν· Ἰδοὺ ὦδε, ἰδοὺ ἐκεῖ· ἀλλὰ τῆς πρὸς αὐτὴν τῶν ἀξίων αὐτῆς κατὰ διάθεσιν σχέσεώς ἐστιν. Ἡ γὰρ βασιλεία τοῦ Θεοῦ, φησὶν, ἐντὸς ὑμῶν ἐστιν. Ἡ τοῦ θεοῦ καὶ πατρὸς βασιλεία, δυνάμει μὲν ἐν πᾶσι ἐστιν τοῖς πιστεύουσιν· ἐνεργείᾳ δὲ ἐν τοῖς ἀποθεμένοις διόλου διαθέσεως πᾶσαν τὴν κατὰ φύσιν ψυχῆς τε καὶ σώματος ζωήν, καὶ μόνην κτησαμένοις τὴν τοῦ πνεύματος, καὶ δυναμένοις λέγειν· Ζῶ δέ, οὐκέτι ἐγὼ, ζῇ δὲ ἐν ἐμοῖ Χριστός». [MM2019] [ADL2020] [MM2020]
<Non hab.> Vat. gr. 1611 mutil. [MM2020]
¶Nota Une perte d’un cahier dans Vg1611, entre le f. 137v et le f. 138 (Lc. 9, 23 - 10, 20 (Krikones 1448 - 1648) oblige à utiliser ici un autre manuscrit de la chaîne de Nicétas, en l’occurrence le ms. Paris, BnF, Grec 208 utilisé par Nicolaï. [MM2019]

^AF ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CLC10d3.15} AMBROSIUS. − Deinde docet excutiendum de pedibus pulverem, si quis recipiendos civitatis hospitio non putaverit, dicens :

In quamcumque civitatem intraveritis, et non receperint vos, exeuntes in plateas eius, dicite :

etiam pulverem pedum, qui adhesit nobis de civitate vestra, extergimus in vos.^av

^av ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 64, CCSL 14, p. 236.661-663 : «Iam illud uirtus alia, ne de domo ad domum quis uaga facilitate demigret, ut seruemus etiam hospitali in amore constantiam nec coalitam amicitiae necessitudinem facile resoluamus, pacis praeferamus nuntium, ut ipse primus ingressus pacis benedictione celebretur, cibo potu que oblato oportere nos esse contentos, uexilla fidei non premenda et regni caelestis evangelium praedicandum, excutiendum de pedibus puluerem, si quis recipiendos ciuitatis hospitio non putauerit». [FG2013]

^marg.| {CLC10d3.16} BEDA. − Vel ad contestationem terreni laboris quem pro illis inaniter susceperunt ; vel ut ostendatur usque adeo se ab ipsis nihil terrenum querere ut etiam pulverem de terra eorum non sibi patiantur adherere. vel per pedes ipsum opus et incessus predicationis significatur ; pulvis vero quo asperguntur, terrene levitas est cogitationis, a qua et summi doctores immunes esse nequeunt. Qui ergo spreverint doctrinam, labores et pericula docentium, ad testimonium sue damnationis inflectunt. ^AG

^AG ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CLC10d3.17} ORIGENES. − Extergendo ergo pulverem pedum in eos, quodammodo dicunt pulvis peccatorum vestrorum merito veniet super vos. Et attende quod quecumque civitates non suscipiunt apostolos sanamque doctrinam, habent plateas, iuxta illud^aw : « Lata est via que ducit ad perditionem ».^ax

^aw Mt. 7, 13.

^ax <Non hab.> Vat. gr. 1611 mutil. [MM2020]

^marg.| {CLC10d3.18} THEOPHYLACTUS. − Et sicut recipientibus apostolos appropinquare regnum Dei dicitur in beneficium, sic non recipientibus in preiudicium.

Tamen hoc scitote quia appropinquavit regnum Dei.

^marg.| Sicut adventus regis est quibusdam ad penam, quibusdam vero ad honorem ; unde de eorum pena subditur :

Dico autem vobis quia Sodomis in illa die remissius erit quam illi civitati.^ay

^ay ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 10, 11), PG 123, 837 B6-9, 15-17. [CGC2015]

^marg.| {CLC10d3.19} EUSEBIUS. − Nam in civitate Sodomitarum non caruerunt angeli hospitio sed Loth inventus est dignus eos hospitari. Si ergo ad accessum discipulorum, nec unus invenietur in civitate qui eos recipiat, quomodo non peior erit civitate Sodomorum hic sermo docebat eos audacter aggredi regulam paupertatis. Non enim posset consistere civitas et villa nec vicus, sine aliquo incola noto Deo. Nam nec Sodoma subsisteret non reperto Loth, quo recedente tota repente periit.^az

^az <Non hab.> Vat. gr. 1611 mutil. [MM2020]

^marg.| {CLC10d3.20} BEDA. − Sodomite quoque ipsi, etsi inhospitales fuerint inter cetera carnis animeque flagitia, nulli tamen apud eos tales hospites quales apostoli reperti sunt. Et Loth quidem aspectu et auditu iustus erat, non tamen ibi aliquid docuisse aut signa fecisse perhibetur.

^marg.| {CLC10d4.1} AMBROSIUS. − Docet Dominus graviori pene obnoxios fore qui evangelium non sequendum quam qui legem iudicaverunt esse solvendam, dicens :

Ve tibi, Corozaim, ve tibi, Bethsaida.^ba

^ba ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 65, CCSL 14, p. 236.664-666 : «Docet etiam grauiori poenae obnoxios fore qui evangelium non sequendum quam qui legem iudicauerint esse soluendam, eo quod Tyrus et Sidon, si tanta operationum caelestium uidissent miracula, non despexissent remedium paenitentiae. Istam quoque uel afluentiam uel insolentiam saecularem neque caelesti muneri conparandam neque rursus sine remedio derelinqui, cum unicuique sit subsidium paenitendi. Postremo aperit caeleste mysterium, quod placuerit Deo ut paruulis magis quam prudentibus istius mundi suam gratiam reuelaret, quod apostolus Paulus stilo pleniore digessit dicens : nonne stultam fecit Deus sapientiam huius mundi? Nam quoniam in Dei sapientia non cognouit hic mundus per sapientiam Deum, placuit Deo per stultitiam praedicationis saluos facere credentes». [FG2013]

^marg.| {CLC10d4.2} BEDA. − Corozaim, Bethsaida et Capharnaum, Tiberias quoque, quam Ioannes nominat, civitates sunt Galilee, site in littore laci Genezareth, qui ab evangelistis mare Galilee, vel Tiberiadis appellatur. Plangit ergo Dominus has civitates, que post tanta miracula atque virtutes non penituerunt, peioresque sunt gentilibus naturale tantum ius dissipantibus quia post descripte legis contemptum, filium quoque Dei et gloriam eius spernere non timuerunt.
Unde sequitur :

Quia si in Tyro et Sidone facte fuissent virtutes que in vobis facte sunt, olim in cilicio et cinere sedentes peniterent.

^marg.| In cilicio, quod de pilis caprarum contexitur, asperam peccati pungentis memoriam significat ; in cinere autem mortis considerationem, per quam in pulverem redigimur, demonstrat. Porro in sessione humilitatem proprie conscientie significat. Impletum autem videmus hodie dictum salvatoris quia Corozaim et Bethsaida presente Domino credere noluerunt Tyrus autem et Sidon et quondam David ac Dalomon amici fuere, et post evangelizantibus Christi credidere discipulis.

^marg.| {CLC10d4.3} CHRYSOSTOMUS. ⁴²*{hom.38}. − Deplorat autem dominus has civitates ad nostrum exemplum eo quod effusio lacrimarum et gemitus amarus super patientes insensibilitatem doloris, non modicum antidotum est et ad correctionem patientium, et ad remedium ingemiscentium super eos. Non solum autem per deplorationem inducit eos ad bonum, sed etiam per terrorem.
Unde sequitur :

⁴² Chrysostomus Li448 ] + In Matthaeum Ed1953

Verumtamen Tyro et Sidoni remissius erit quam vobis in iudicio.

^marg.| Hoc et nos audire debemus non enim solum illis, sed etiam nobis peius iudicium statuit, nisi receperimus intrantes ad nos hospites, quorum pulverem precepit excutere. Cum autem plurima signa fecisset dominus in capharnaum, et eum ipsa incolam habuisset, videbatur super alias civitates exaltata ; sed propter incredulitatem cecidit in ruinam.
Unde sequitur :

Et tu, Capharnaum, usque in celum exaltata, usque ad infernum demergeris,

^marg.| ut scilicet iudicium sit proportionabile honori.^bb

^bb <Non hab.> Vat. gr. 1611 mutil. [MM2020]

^marg.| {CLC10d4.4} BEDA. − Duplex autem in hac sententia⁴³ sensus est. Vel ideo ad infernum demergeris, quia contra predicationem meam superbissime restitisti, ut scilicet intelligatur in celum exaltata per superbiam vel ideo quia exaltata es⁴⁴* usque ad celum meo hospitio, et meis signis, maioribus plecteris suppliciis, quia his quoque credere noluisti. Et ne quis putaret hanc increpationem vel⁴⁵ tantummodo civitatibus vel personis convenire que Dominum in carne videntes spernebant, et non omnibus qui hodie quoque evangelii verba despiciunt ; consequenter adiunxit, dicens :

⁴³ sententia] scientia Li448

⁴⁴ exaltate es] inv . Ed1953

⁴⁵ illis Mt366

Qui vos audit, me audit. ^AH

^AH ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CLC10d4.5} CYRILLUS. − Per quod docet, quicquid per sanctos apostolos dicit, acceptandum esse quia qui illos audit, Christum audit. Inevitabilis ergo pena hereticis imminet, qui apostolorum negligunt verba.^bc

^bc <Non hab.> Vat. gr. 1611 mutil. [MM2020]

Et qui vos spernit, me spernit.

^marg.| {CLC10d4.6} BEDA. − Ut scilicet in audiendo quisque vel spernendo evangelii predicationem, non viles quasque personas, sed dominum salvatorem, immo ipsum patrem spernere se vel audire disceret. Nam sequitur : Qui autem me spernit, spernit eum qui misit me , quia in discipulo magister auditur, et in Filio Pater honoratur.

^marg.| {CLC10d4.7} AUGUSTINUS. De verbis Domini. − Si autem sermo Domini ad nos⁴⁶* quoque pervenit et in eo loco nos⁴⁷* constituit, videte ne⁴⁸ spernatis nos, ne ad illum perveniat quod nobis feceritis. ^AI ^bd

^bd ¶Fons : Augustinus Hipponensis , Sermones, sermo 102 (De verbis Domini 24), PL 38, 611.21-23 : «Si autem sermo eius peruenit ad nos, et uocauit nos, et in eorum loco constituit nos ; uidete ne spernatis nos, ne ad illum perueniat iniuria quam nobis feceritis». [MM2021]

^AI ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2020}

⁴⁶ Domini ad nos] Dei ad vos Ed1953

⁴⁷ nos] vos Ed1953

⁴⁸ ne] me Li448

^marg.| {CLC10d4.8} BEDA. − Potest et ita intelligi qui vos spernit, me spernit ; id est qui non facit misericordiam uni de fratribus meis minimis, nec mihi facit. Qui autem me spernit, nolens credere filium Dei, spernit eum qui me misit quia^be : « Ego et pater unum sumus ».

^be Io. 10, 30.

^marg.| {CLC10d4.9} TITUS. − Simul autem in hoc discipulos consolatur, quasi dicat⁴⁹ : Non dicatis cur imus passuri contumelias ? Accomodate linguam. Ego prebeo gratiam, in me vestra redundat contumelia.^AJ ^bf

^bf ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 10,16 (Krikones § 1616: Titus), Roma, Angelica, gr. 100, f. 194r1-8 (Vat. gr. 1611 def.): «Τίτου. Ἅμα δὲ καὶ παραμυθεῖται τοὺς μαθητάς· μὴ λυπεῖσθε, φησίν, ὅταν ἀπειθῶσιν ὑμῖν, μηδὲ λέγετε· τί ὑπάγομεν ὑβρισθῆναι, οὐδεὶς ἡμῶν ἀνέχεται. Ὁ ἀκούων ὑμῶν ἐμοῦ ἀκούει. Οὔτε ἐὰν πιστεύσῃ τις, ὑμεῖς ἐστε δυσωποῦντες, οὐδὲ [οὔτε Sickenb.] ἐὰν ἀντιλέγωσιν, ὑμεῖς ἐστε οἱ ἐνεδρεύοντες. Χρήσατέ μοι τὴν γλῶσσαν [γλῶτταν Sickenb.], ἐγὼ παρέχω τὴν χάριν. Ὁ ἀθετῶν ὑμᾶς ἐμὲ ἀθετεῖ· εἰς ἐμὲ γὰρ ἀνατρέχει ἡ ὑμετέρα ὕβρις».
<cuius fons> Titus Bostrensis, Commentarii in Lc. (Lc. 10,16) ex catenis [CPG 3576], ed. J. Sickenberger, Titus von Bostra, Leipzig, 1901, p . 191. [MM2020] [VS2022]* [MM2023]

^AJ ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2023}

⁴⁹ dicet] d. Li448, diceret Mt366

^marg.| {CLC10d5.1} CYRILLUS. − Supra dictum est quod Dominus misit discipulos gratia spiritus sancti insignitos, et facti predicationis ministri potestatem super immundos spiritus acceperunt ; nunc autem reversi confitentur honorantis eos potentiam.^bg
Unde dicitur :

^bg <Non hab.> Vat. gr. 1611 mutil. [MM2020]

Reversi sunt autem septuaginta duo cum gaudio dicentes : Domine, etiam demonia subiciuntur nobis in nomine tuo.

^marg.| Videbantur quidem gaudere magis quod facti sunt miraculorum auctores, quam quod facti erant predicationis ministri. Erat autem melius eos gaudere in illis quos ceperunt, sicut vocatis per ipsum dicit Paulus^bh : « Gaudium meum et corona mea ».

^bh Phil. 4, 1.

^marg.| {CLC10d5.2} GREGORIUS. Vicesimo quatro Moralium. ⁵⁰* − Mire autem Dominus ut in discipulorum cordibus elationem premeret, iudicium ruine retulit, quod ipse magister elationis accepit ; ut in auctore superbie discerent quid de elationis vitio formidarent.^bi
Unde sequitur :

^bi ¶Fons : Gregorius Magnus , Moralia in Iob 32, 8, lib. 23 § 6, CCSL 143B, lin. 40 sqq. : «Et mire dominus, ut in discipulorum cordibus elationem premeret, mox iudicium ruinae rettulit, quod ipse magister elationis accepit, ut in auctore superbiae discerent quid de elationis uitio formidarent». [MM2020]

⁵⁰ .XXIV.] om. Ed1953

Videbam satanam sicut fulgur de celo cadentem.

^marg.| {CLC10d5.3} BASILIUS. − Dicitur satanas, eo quod adversatur bono ; hoc enim significat nomen hebraicum ; sed diabolus dicitur, eo quod cooperatur nobis in malo, et accusator sit. Natura eius est incorporea, locus ereus.^bj

^bj <Non hab.> Vat. gr. 1611 mutil. [MM2020]

^marg.| {CLC10d5.4} BEDA. − Non autem dicit ‘modo video’ sed ‘prius videbam’ quando corruit⁵¹. Quod autem ait : Sicut fulgur, vel precipitem de supernis ad ima lapsum significat ; vel quia deiectus adhuc transfigurat se in angelum lucis.^AK

^AK ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2023}

⁵¹ corruit] om. Li448 (finis columnelli aut forte peciae ?)

^marg.| {CLC10d5.5} TITUS. − Se autem dicit vidisse tamquam iudicem qui novit incorporeorum passiones. Vel dicit sicut fulgur quia natura fulgidus erat ut fulgur. Sed factus est tenebrosus per⁵²* affectum quia quod Deus fecit bonum, hoc ipse in se alteravit in malum.^AL ^bk

^bk ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 10,18-sqq (Krikones § 1631: Titus), Roma, Angelica, gr. 100, f. 199r (Vat. gr. 1611 def.): «Τίτου. […] Τίς γὰρ ἄλλος δύναται εἰδέναι ἢ ὁ κριτής ; ὁ ἀόρατος οἶδε τῶν ἀσωμάτων τὰ πάθη· καὶ πότε, οὐ λέγει. Οὐ γὰρ τὸν καιρὸν σημαίνει, ἀλλὰ τὸ πάθος ἐλέγχει. Ὡς ἀστραπὴ ἦν λαμπρὸς τὴν φύσιν, ἀλλὰ σκοτώδης γέγονε [om. Sickenb.] τὴν προαίρεσιν. Ὃ γὰρ ἐποίησεν ὁ Θεός, τοῦτο καλόν· ὃ δὲ μετεποίησεν εἰς ἑαυτὸν ὁ διάβολος, τοῦτο κακόν. […]».
<cuius fons> Titus Bostrensis, Commentarii in Lc. (Lc. 10, 18 sqq.) ex catenis, [ CPG 3576 ], ed. J. Sickenberger, Titus von Bostra, Leipzig, 1901, p . 192.6-11 . [MM2020] [VS2022] [MM2023]

^AL ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2023}

⁵² per] propter Ed1953

^marg.| {CLC10d5.6} BASILIUS. − Superne enim virtutes non sunt naturaliter sancte, sed secundum analogiam divini amoris mensuram sanctificationis sortiuntur. Et sicut ferrum positum in igne non desinit esse ferrum, vehementi tamen flamme unione tam effectu quam aspectu in ignem pertransit ; sic et alme virtutes ex participatione eius quod est naturaliter sanctum, insitam habent sanctificationem neque enim cecidisset satanas, si natura fuisset insusceptibilis mali.^bl

^bl <Non hab.> Vat. gr. 1611 mutil. [MM2020]

^marg.| {CLC10d5.7} CYRILLUS. − Vel aliter. Videbam satanam sicut fulgur de celo cadentem, id est a suprema potentia in extremam fragilitatem. Nam ante salvatoris adventum subegerat sibi orbem, et ab omnibus colebatur ; sed cum unigenitum verbum Dei de celo descendit, corruit tamquam fulgur, quia conculcatur ab adorantibus Christum.^bm
Unde sequitur :

^bm <Non hab.> Vat. gr. 1611 mutil. [MM2020]

Et ecce dedi vobis potestatem calcandi supra serpentes et scorpiones

^marg.| {CLC10d5.8} TITUS. − Serpentes quidem aliquando figuraliter in deserto mordebant Iudeos et necabant⁵³* eo quod infideles erant. Venit autem qui serpentes illos perimeret. Eneus serpens crucifixus ut, si quis⁵⁴ credens in eum prospexerit, liberetur a morsibus et salvetur. ^AM ^bn

^bn ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 10,19 (Krikones § 1632: Titus) Roma, Angelica,. gr. 100, f. 199v ( Vat. gr. 1611 def. ) : «Τίτου. Ποίους ὄφεις, ὦ Κύριε ; – Τοὺς δάκνοντας τυπικῶς ποτὲ τοὺς Ἰουδαίους ἐν τῇ ἐρήμῳ. – Ἀλλ´ ἐκεῖνοι μὲν οἱ ὄφεις τότε δάκνοντες ἀνῄρουν, ἐπειδήπερ Ἰουδαῖοι ἄπιστοι ἐτύγχανον. – Ἦλθε δὲ ὁ τοὺς ὄφεις ἐκείνους ἀποκτείνας. – Πῶς καὶ τίνα τρόπον ; – Ὄφιν ἐσταύρωσαν χάλκεον [χαλκοῦν Sickenb.], ἵνα σταυρὸς τὰ θηρία ἀνέλῃ, ὄφιν χαλκοῦν, τὸ σῶμα τῆς ἁμαρτίας, ἵνα ἐάν τις ἴδῃ πιστεύων ἀπαλλαγῇ τῶν δηγμάτων καὶ ἀπέλθῃ σωθείς. Ἐκείνους τοίνυν τοὺς ὄφεις ὑπέβαλε τοῖς ποσὶ ἀποστόλων».
<cuius fons> Titus Bostrensis, Commentarii in Lc. (Lc. 10, 19) ex catenis [CPG 3576], ed. J. Sickenberger, Titus von Bostra, Leipzig, 1901, p . 192 . [MM2020] [VS2022] [MM2023]

^AM ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2023}

⁵³ necabant] + eos Ed1953

⁵⁴ quis] aliquis Li448

^marg.| {CLC10d5.9} CHRYSOSTOMUS. − Deinde ne putaremus hoc dici de bestiis, subiunxit :

et supra omnem virtutem inimici. ^AN ^bo

^bo ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 10, 19 (Krikones §1633 : Chrysostomus. Hexameron) Roma, Angelica,. gr. 100, f. 199v-200r1 (Vat. gr. 1611 def.) : «Χρυσοστόμου Ἑξαημέρου. Εἶτα ἵνα μὴ νομίσωμεν περὶ τῶν [+ αἰσθητῶν Chrys.] θηρίων ταῦτα εἰρῆσθαι, ἐπήγαγε· Καὶ ἐπὶ πᾶσαν τὴν δύναμιν τοῦ Ἐχθροῦ ». […]».
<cuius fons> Chrysostomus , In Genesim [CPG 4409], hom. 17 § 7 (Gn. 7), PG 53, 143.26-28 : «Εἶτα ἵνα μὴ νομίσωμεν περὶ τῶν αἰσθητῶν θηρίων ταῦτα εἰρῆσθαι, ἐπήγαγε· Καὶ ἐπὶ πᾶσαν τὴν δύναμιν τοῦ Ἐχθροῦ ». [MM2020] [MM2024]

^AN ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2024}

^marg.| {CLC10d5.10} BEDA. − Hoc est omne genus immundorum spirituum de obsessis corporibus eiciendi. Et quantum ad ipsos subdit :

Et nihil vobis nocebit,

^marg.| quamvis et ad litteram possit accipi. Paulus enim a vipera invasus nihil mali patitur, et Ioannes hausto veneno non leditur. Hoc autem inter serpentes qui dente et scorpiones qui cauda nocent, distare arbitror quod serpentes aperte sevientes, scorpiones clanculo insidiantes, vel homines vel demones significent. Vel serpentes qui inchoandis virtutibus venena prave persuasionis obiciunt, scorpiones qui consummatas virtutes ad finem vitiare intendunt.^AO ^bp

^bp ¶Fons : Beda Venerabilis , In Lc., lib. 2, c. 4, lin. 408 et sqq. : «

^AO ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2024}

^marg.| {CLC10d5.11} THEOPHYLACTUS. − [a] Vel serpentes sunt qui visibiliter nocent, [c] veluti fornicationis et homicidii demon. [b] Qui vero invisibiliter nocent scorpiones vocantur, [d] sicut in vitiis spiritualibus. ^AP ^bq

^bq ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 10, 19), PG 123, 839C14-D1-6 : « [a] Ὄφεις γὰρ καὶ σκορπίοι αἱ τῶν δαιμόνων φάλαγγες κάτω συρόμεναι· καὶ ὅσοι μὲν ἐμφανέστερον πλήττουσιν , οὗτοι ὄφεις. [b] Ὄσοι δὲ ἀφανέστερον οὗτοι σκορπίοι, [c] οἷον ὁ μὲν τῆς πορνεία ; καὶ τοῦ φόνου δαίμων, ὄφις. [d] Εἰς προφανῆ γὰρ κακὰ συνωθεῖ». [CGC2015]* [MM2024]

^AP ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2020} {MM2024}

^marg.| {CLC10d5.12} GREGORIUS NYSSENUS. − Voluptas etiam serpens dicitur in Scriptura, cuius natura est quod, si caput eius muri structuram ⁵⁵* attigerit, totum sequens corpus ad se trahit. Sic natura necessarium concessit homini domicilium. Sed per hanc necessitatem aggrediens voluptas animam⁵⁶* ad immoderatum quemdam ornatum pervertit. At⁵⁷* hoc subsequentem avaritiam trahit quam⁵⁸ impudicitia sequitur id est ultimum membrum et cauda bestialitatis. Sed, quemadmodum non est serpentem per caudam⁵⁹* retrahi, sic non est incipiendum ab ultimis ad evellendum voluptates, nisi quis priorem aditum obturet malitie.^AQ ^br ^bs

^br <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 10, 19) (Krikones § 1634: Gregorius Nyssenus) : Paris, Coislin 201 ; Roma, Angelica, cod. 100, f. ; Paris, grec, 208, f. # # (Vat. gr. 1611 def.): «Γρηγορίου Νύσσης. Ἀσμάτων. λόγος β’ [...]».
<cuius fons> <revera> Gregorius Nyssenus , In Ecclesiasten homiliae (oratio 4), [CPG 3157], Gregorii Nysseni opera, t. 5, 1962, p. 348-349 (PG 44, 676B ) : «Ἢ τούτου χάριν τὸ κατὰ τὴν ἡδονὴν πάθος ὄφις ὑπὸ τῆς γραφῆς ὀνομάζεται, ᾧ φύσις ἐστίν, εἰ ἡ κεφαλὴ πρὸς τὴν ἁρμονίαν τοῦ τοίχου παραδυείῃ, πάντα τὸν κατόπιν ὁλκὸν συνεπάγεσθαι. οἷον τί λέγω; ἀναγκαίαν τοῖς ἀνθρώποις ποιεῖ ἡ φύσις τὴν οἴκησιν, ἀλλὰ διὰ τῆς χρείας ταύτης ἡ 5.349 ἡδονὴ τῇ ἁρμονίᾳ τῆς ψυχῆς παραδυεῖσα εἰς ἄμετρόν τινα καλλωπισμοῦ πολυτέλειαν τὴν χρείαν παρέτρεψεν καὶ τὴν σπουδὴν μετεποίησεν. εἶτα πρὸς ἀμπελῶνάς τινας καὶ κολυμβήθρας καὶ παραδείσους καὶ τὰ τῶν κήπων ἐγκαλλω πίσματα μεθέρπει τὸ θηρίον, ἡ ἡδονή. μετὰ ταῦτα ἐπικορυφοῦται τῇ ὑπερηφανίᾳ καὶ τῷ τύφῳ περιελίσσεται τὴν κατὰ τῶν ὁμοφύλων ἀρχὴν ἑαυτῇ ὑποζεύξασα. ἐπὶ τούτοις τὸν τῆς φιλοχρηματίας ὁλκὸν ἐπισύρεται, ᾧ κατ' ἀνάγκην ἕπεται τὸ ἀκόλαστον, τὸ ἔσχατόν τε καὶ οὐραῖον μέρος τῆς κατὰ τὴν ἡδονὴν θηριώσεως. ἀλλ' ὥσπερ οὐκ ἔστιν ἐκ τοῦ οὐραίου τὸν ὄφιν ἀνελκυσθῆναι, τῆς τραχείας φυσικῶς φολίδος πρὸς τὸ 5.350 ἔμπαλιν τοῖς ἐφελκομένοις ἀντιβαινούσης, οὕτως οὐκ ἔστιν ἐκ τῶν τελευταίων ἄρξασθαι τῆς ψυχῆς ἐξοικίζειν τὴν τῆς ἡδονῆς ἑρπηδόνα, εἰ μή τις τῷ κακῷ τὴν πρώτην εἴσοδον ἀποκλείσειε ».

^bs[MM2019] [MM2020] [MM2024]
¶Nota : La traduction de ἁρμονία par structura est exacte si on entend par là la disposition et l’agencement des éléments d’une construction. [MM2024]

^AQ ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2021} {MM2024}

⁵⁵ structuram] stricturam Ed1953

⁵⁶ animam ] animum Ed1953

⁵⁷ at sic codd. ] ad cum graec.Ed1953

⁵⁸ quam Li448 Ed1953 ] qua Bar484 Mt366

⁵⁹ serpentem – per caudam] inv . Ed1953

^marg.| {CLC10d5.13} ATHANASIUS. ⁶⁰ − Deludunt autem nunc per Christi virtutem pueri voluptatem que quondam seducebat⁶¹ grandevos. Et virgines perseverant conculcantes serpentine voluptatis fallacias. Sed et quidam ipsum aculeum scorpionis, id est diaboli, conculcantes scilicet mortem, non timuerunt interitum, Verbi⁶²* martyres facti. Plerique vero⁶³ postpositis terrenis, libero gressu conversantur in celis, principem aeris non timentes.^AR ^bt

^bt ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 8, 49-50 (Krikones § 1625 : [Athanasius] Idem. De Passione), Roma, Angelica, gr. 100, f. 197r3-17 (Vat. gr. 1611 def.): «Ἀθανασίου [Τοῦ αὐτοῦ Iviron]. Εἰς τὰ Πἀθἤ. [...] Παιδία γοῦν τὴν πάλαι καὶ γέροντας ἀπατῶσαν ἡδονὴν ἄρτι χλευάζουσι· καὶ μήπω νομίμης ἡλικίας ἐπιβάντες, τὴν ὑπὲρ τὸν νόμον περιζώννυνται σωφροσύνην · καὶ παρθένοι μένουσιν[μένοντεςAthan.], τῷ λόγῳ πατοῦντες [πατοῦσι Athan.] τῆς ὀφιώδους ἡδονῆς τὰς ἀπάτας, καὶ μὴ φοβούμενοι ταύτης τὰ θανατηφόρα δήγματα. Ἤδη δέ τινες καὶ αὐτὸ τὸ κέντρον τοῦ διαβόλου πατοῦντες, οὐκ ἐδειλίασαν τὸν θάνατον· ἀλλὰ καὶ τὴν ζωὴν αὐτῶν ἤλλαξαν τῷ θανάτῳ, μάρτυρες γενόμενοι τοῦ Λόγου· διὰ γὰρ τοῦτο [τοῦτο γὰρ inv. Athan. ] ἀπέθανεν ὁ Κύριος. Πολλοὶ δὲ τὰ ἐπὶ γῆς καταλιπόντες, ἐλευθέρῳ τῷ βαδίσματι τὸν ἀέρα διαβαίνουσι, καὶ ἐν οὐρανῷ πολιτεύονται οὐκέτι φοβούμενοι τὸν ἄρχοντα τοῦ ἀέρος, ἀλλὰ καὶ ἐπιπλήττοντες καὶ λέγοντες, εἰ θέλοι κωλύειν· : Ὕπαγε ὀπίσω μου, Σατανᾶ».
<cuius fons> Athanasius Alexandrinus , De passione et cruce Domini, [CPG 2247], § 29, PG 28, 233C8-D5 : « Παιδία γοῦν τὴν πάλαι καὶ γέροντας ἀπατῶσαν ἡδονὴν ἄρτι χλευάζουσι· καὶ μήπω νομίμης ἡλικίας ἐπιβάντες, τὴν ὑπὲρ τὸν νόμον περιζώννυνται σωφροσύνην· καὶ παρθένοι μένοντες, τῷ λόγῳ πατοῦσι τῆς ὀφιώδους ἡδονῆς τὰς ἀπάτας, μὴ φοβούμενοι ταύτης τὰ θανατηφόρα δήγματα. Ἤδη δέ τινες καὶ αὐτὸ τὸ κέντρον τοῦ διαβόλου πατοῦντες, οὐκ ἐδειλίασαν τὸν θάνατον· ἀλλὰ καὶ τὴν ζωὴν αὐτῶν ἤλλαξαν τῷ θανάτῳ, μάρτυρες γενόμενοι τοῦ Λόγου· διὰ τοῦτο γὰρ ἀπέθανεν ὁ Κύριος. Πολλοὶ δὲ τὰ ἐπὶ γῆς καταλιπόντες, ἐλευθέρῳ τῷ βαδίσματι τὸν ἀέρα διαβαίνουσι, καὶ ἐν οὐρανῷ πολιτεύονται· οὐκέτι φοβούμενοι τὸν ἄρχοντα τοῦ ἀέρος, ἀλλὰ καὶ ἐπιπλήττοντες καὶ λέγοντες, εἰ θέλοι κωλύειν· : Ὕπαγε ὀπίσω μου, Σατανᾶ». [MM2024]

^AR ¶Codd. : Bar484 Li448 Mt366 Ed1953 {MM2021} {MM2024}

⁶⁰ Athanasius] Alchuinus Bar484

⁶¹ seducebat] seducebant Mt366

⁶² verbi] + gratia Ed1953

⁶³ vero] verbo Bar484, ut Mt366

^marg.| {CLC10d5.14} TITUS. − Sed quia letitia qua eos letos videbat, inanem gloriam sapiebat. Gaudebant enim quod quasi sublimes effecti, terribiles hominibus et demonibus erant.

^marg.| Ideo Dominus subiungit :

Verumtamen in hoc nolite gaudere quia spiritus subiciuntur vobis.^AS ^bu

^bu ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 10, 20 (Krikones § 1636: Titus) Roma, Angelica, gr. 100, f. 201r (Vat. gr. 1611 def.) : «Τίτου. Ἐπειδὴ εἶδεν αὐτοὺς χαίροντας, τὸ δὲ χαίρειν κενοδοξίας ἦν ἔμφασις, ὅτι δὴ μεγάλοι τινὲς εἶεν καὶ τίμιοι καὶ φοβεροὶ ἀνθρώποις τε καὶ δαίμοσι, φησίν· ἐν τούτῳ μὴ χαίρετε. Ἄλλοι εἰσὶν οἱ εὐεργετούμενοι· οὐδὲν πρὸς ὑμᾶς».
<cuius fons> Titus Bostrensis, Commentarii in Lc. (Lc. 10,20) ex catenis [CPG 3576], ed. J. Sickenberger, Titus von Bostra, Leipzig, 1901, p . 193.1-4 . [MM2020]* [VS2022]* [MM2023]

^AS ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2023} {MM2024}

^marg.| {CLC10d5.15} BEDA. − De subiectione spirituum, cum caro sint, gaudere prohibentur quia spiritus eicere, sicut et virtutes alias facere, interdum non est eius meriti qui operatur ; sed invocatio nominis Christi hoc agit ad condemnationem eorum qui invocant, vel ad utilitatem eorum qui vident et audiunt.^AT

^AT ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2024}

^marg.| {CLC10d5.16} CYRILLUS. − Sed cur, Domine, non sinis letari in honoribus a te collatis, cum scriptum sit^bv : « In nomine tuo exultabunt tota die » sed Dominus eos ad maius gaudium erigit. ^AU ^bw

^bv Ps. 88, 17.

^bw <Non hab.> Vat. gr. 1611 mutil. [MM2020] {MM2024}

^AU ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2024}

^marg.| Unde subdit :

Gaudete autem quia nomina vestra scripta sunt in celis.

^marg.| {CLC10d5.17} BEDA. − Quasi dicat : Non oportet vos de demonum humiliatione, sed de vestra sublimatione gaudere. Salubriter autem intelligendum est quod sive celestia, sive terrestria quis opera gesserit, per hoc quasi litteris annotatus apud Dei memoriam sit eternaliter affixus.^AV

^AV ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2024}

^marg.| {CLC10d5.18} THEOPHYLACTUS. − Scripta sunt enim nomina sanctorum in libro vite, non incausto⁶⁴* sed memoria Dei et gratia. Et diabolus quidem desuper cadit, homines vero inferius existentes, superius ascribuntur in celis. ^AW ^bx

^bx ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 10, 20), PG 123, 840 D14-841 A1. [CGC2015]

^AW ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2024}

⁶⁴ inausto] encausto Ed1953

^marg.| {CLC10d5.19} BASILIUS. − Quidam autem sunt qui scribuntur quidem non « in vita », sed, secundum Hieremiam, « in terra » ut, secundum hoc, intelligatur duplex quedam conscriptio⁶⁵*, horum quidem ad vitam, illorum ad perditionem. Quod autem dicitur^by : « Deleantur de libro viventium », intelligitur de his qui digni putabantur in libro Dei conscribi. Et secundum hoc fieri dicitur scripture mutatio, quando a virtute dilabimur⁶⁶* in peccatum, vel e contra. ^AX ^bz

^by Ps. 68, 29.

^bz <Non hab.> Vat. gr. 1611 mutil. [MM2020]

^AX ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2024}

⁶⁵conscriptio] descriptio Ed1953

⁶⁶ dilabimur ] delabimur Ed1953

^marg.| {CLC10d6.1} THEOPHYLACTUS. − Sicut benignus pater, videns filios suos dirigi, gaudet, sic et Christus exultat quod apostoli tantis bonis facti sunt digni.^AY ^ca
Unde dicitur :

^ca ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 10, 21), PG 123, 841A10-12 : «Ὥσπερ πατὴρ ἀγαθὸς παῖδας ἰδὼν κατορθώσαντάς τι, οὕτω καὶ ὁ Σωτὴρ ἀγάλλεται, ὅτι τοιούτων ἀγαθῶν ἠξιώθησαν οἱ ἀπόστολοι ». [CGC2015]* [VS2022]* [MM2024]

^AY ¶Codd. : Bar484 Li448 (94vb) Mt366 (183va) Ed1657 (109b) Ed1953 {MM2020} {MM2024}

In ipsa autem hora exultavit in Spiritu sancto⁶⁷.

⁶⁷ exultavit in Spiritu sancto] etc. Ed1657

^marg.| {CLC10d6.2} CYRILLUS. − Inspexit quidem per Spiritus operationem quam apostolis tradidit, plurium acquisitionem. Unde in Spiritu sancto letatus dicitur, id est in effectibus, qui per Spiritum sanctum proveniunt. Quasi enim amator hominum, gaudii reputabat materiam conversionem errantium, de quo gratias agit.^AZ ^cb
Unde sequitur :

^cb <Non hab.> Vat. gr. 1611 mutil. [MM2020]

^AZ ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2024}

Et dixit⁶⁸* : Confiteor tibi, Pater, Domine celi et terre.

⁶⁸ Et dixit] om. Ed1953

^marg.| {CLC10d6.3} BEDA. − Confessio non semper penitentiam, sed et gratiarum actionem significat, ut in psalmis sepissime legimus. ^BA

^BA ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2020} {MM2024}

^marg.| {CLC10d6.4} CYRILLUS. − Ecce autem, inquiunt illi quorum corda perversa sunt, gratias refert filius patri tamquam minor. Sed quid impedit consubstantialem filium laudare proprium genitorem, mundum salvantem per eum quod si censes confessionis causa hunc esse minorem, aspice quod vocat eum patrem suum, et dominum celi et terre.^cc

^cc <Non hab.> Vat. gr. 1611 mutil. [MM2020]

^marg.| {CLC10d6.5} TITUS. − Alia enim per Christum ex non entibus producta sunt, sed solus ipse incomprehensibiliter a Patre est genitus. Solius enim unigeniti tamquam veri Filii naturaliter Pater est. Unde solus Patri dicit^cd : Confiteor tibi, Pater, hoc est ‘glorifico te’. Nec mireris si Patrem Filius glorificat. Tota enim hypostasis Unigeniti, genitoris est gloria. Nam et⁶⁹* que facta sunt, et celum et angeli, gloria sunt creatoris. Verum, quia hec nimis infime sita sunt respectu dignitatis ipsius, solus Filius, cum Deus perfecte sit similis genitori, perfecte glorificat Patrem.^BB ^ce

^cd Mt. 11, 25 ; Lc. 10, 21.

^ce ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 10, 21 (Krikones §1653 Titus), Roma, Angelica, cod. 100, f. 207v14 -208r: «Τίτου. […] Ἐνταῦθα μὲν γὰρ ἐκ μὴ ὄντων διὰ Χριστοῦ τὰ γινόμενα· δι ´ οὗ δὲ ἐκ μὴ ὄντων ταῦτα , αὐτὸς οὐκ ἐκ μὴ ὄντων , ἀλλὰ μόνος ἀκαταλήπτως ἐξ αἰτίου τοῦ Πατρός , διὸ καὶ μόνος Υἱός. – Λέγει τοίνυν ὁ Υἱὸς τῷ Πατρί· ἐξομολογοῦμαί σοι, Πάτερ. Σὺδὲμήτοινόμιζετὸἐξομολογοῦμαίσοιἀμαρτιῶνὥσπερἐξομολόγησινεἶναικατὰτὸσύνηθεςἡμῖν. Δύογάρεἰσινἐξομολογήσεωςτρόποι·εἷςμὲνὁτῆςἐξαγορεύσεωςκαθὸεἴρηταιὅτιἐβαπτίζοντοὑπὸἸωάννουἐξομολογούμενοιτὰςἁμαρτίαςαὐτῶν·ἐφ´ οἷςγάρτιςἁμαρτάνει, ἐξαγορεύειἃἐπλημμέλησεν·ἕτεροςδὲἐντῷδοξάζειντεκαὶὑμνεῖντὸνΘεὸνκατὰτὸἐξομολογήσομαίσοι, [+ ΚύριεSickenb.], ἐνὅλῃκαρδίᾳμου, καὶτὸἐξομολόγησιςκαὶὡραιότηςἐνώπιοναὐτοῦ. Ὅταν τοίνυν λέγῃ ὁ Υἱὸς τῷ Πατρί· ἐξομολογοῦμαί σοι, τοῦτό ἐστιν [τουτέστινSickenb.] ὃλέγει· δοξάσω σε, Πάτερ. – Εἰ δὲ δοξάζει [f. 208r ] ὁ Υἱὸς τὸν Πατέρα, μὴ θαύμαζε· οὐδεὶςγὰροὕτωςδοξάζειτὸνγεννήσανταἢτὸἐξαὐτοῦγεγεννημένον. ΠᾶσαοὖνγλῶσσαἐξομολογήσεταιὅτιΚύριοςἸησοῦςΧριστὸςεἰςδόξανΘεοῦΠατρὸς καὶ ὅλη ἡ ὑπόστασις τοῦ μονογενοῦς δόξα ἐστὶ τοῦ γεννήσαντος. Δόξα μὲν γὰρ καὶ τὰ γενόμενα καὶ δόξα τοῦ δημιουργοῦ οὐρανός τε καὶ ἄγγελοι, τά τε ἐλάττω καὶ τὰ σύμπαντα, ἀλλ ´ ἐπειδὴ ταῦτα ὑποβέβηκε καὶ κάτω λίαν ἐστὶ καὶ χαμαὶ ὡς πρὸς τὸ ἀξίωμα τοῦ δημιουργήσαντος. […] ἐπειδὴ ἀκριβῶς ὡμοίωται τῷ γεννήσαντι […] ἐπεὶ τοίνυν τέλειος ἐκ τελείου καὶ τελείως τέλειος - οὐ γάρ ἁπλωσ τέλειος - μόνος Ἰησοῦσ Χριστὸς εἰς δόξαν θεοῦ πατρός ἐστιν ».
<cuius fons> Titus Bostrensis, Commentarii in Lc. (Lc. 10, 21¹) ex catenis [CPG 3576], ed. J. Sickenberger , Titus von Bostra, Leipzig, 1901, p. 193.8-194.12, 21-34 , 40-42.
<Non hab.> Vat. gr. 1611 mutil. [VS2022] [MM2022]

^BB ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2022}

⁶⁹ et] om. Ed1953

^marg.| {CLC10d6.6} ATHANASIUS. − Novimus etiam sepius salvatorem humana proferre. Ηabet enim adiunctam humanitatem divinitas nec tamen propter corporis tegimen⁷⁰ Deum ignores. Sed quid respondent in hoc qui volunt subsistentiam esse mali, formant vero sibi Deum alium a vero patre Christi, et hunc dicunt esse unigenitum, mali creatorem et nequitie principem, nec non mundialis machine conditorem. Ait autem Dominus, approbans verba Moysi^cf : Confiteor tibi, Pater, domine celi et terre . ^BC ^cg

^cf Mt. 11, 25 ; Lc. 10, 21.

^cg <Non hab.> Vat. gr. 1611 mutil. [MM2020]

^BC ¶Codd. : Bar484 Li448 Mt366 Ed1953 {MM2024}

⁷⁰ tegimen] regimen Mt366

^marg.| {CLC10d6.7} EPIPHANIUS. − Editum autem⁷¹* a Marcione evangelium habet « Regratior⁷²* tibi Domine celi » tacens quod dicitur terre ⁷³* et quod dicitur Pater ⁷⁴*, ne intelligatur quod⁷⁵* Christus vocat patrem creatorem⁷⁶* celi et terre ⁷⁷*. ^BD ^ch

^ch ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 10, 21 (Krikones § 1652 Epiphanius) : Vat. gr. 1611, f. 137ra19-22 : «Ἐπιφανίου. Τὸ παρὰ Μαρκίωνι εὐαγγελίον· Εὐχαριστῶ σοι, ἔχει, Κύριε τοῦ οὐρανοῦ, οὐκέτι δὲ καὶ τῆς γῆς ἐλέγχεται δέ· κάτω γὰρ εἶχε, ναὶ ὁ Πατήρ· εὐχαριστεῖ τοίνυν Κυρίῳ τοῦ οὐρανοῦ κἂν περιέλῃς τῆς γῆς, κἂν περικόψῃς τὸ πάτερ, ὦ Μαρκίων, ἵνα μὴ πατέρα αὐτοῦ ὑποδείξῃς, τὸν Χριστὸν λέγοντα τὸν δημιουργόν. Μένει γὰρ τῆς ἀληθείας τὰ μέλη ζῶντα· ὥσπερ γὰρ ἐν λειψάνῳ κατὰ λήθην εἴσαας τὸ ναὶ ὁ πατήρ· ἀποδέδεικται τοίνυν τῷ ἰδίῳ πατρί, εὐχαριστεῖν τὀν Χριστόν καὶ οὐρανοῦ Κύριον αὐτὸν ὀνομάζειν, καὶ πολλή σου ἡ φρενοβλάβεια μὴ κατανοῦσα τῆς ἀληθείας τὴν ὁδοιπορίαν ».
<cuius fons> Epiphanius Constantiensis , Panarion (Adversus haereses), lib. 42, 11.22, refutatio 22 [CPG 3745], GCS 31, p. 132.14-24 (PG 41, 740A ) : «[scholion 22] “ Ἐὐχαριστῶ σοι, κύριε τοῦ οὐρανοῦ”. οὐκ εἶχε δὲ “καὶ τῆς γῆς“ οὒτε “πάτερ“ εἶχεν. ἐλέγχεται δέ· κάτω γὰρ εἶχεν “ναί, ὁ πατήρ“. [refutatio 22] Εὐχαριστεῖ Κυρίῳ τοῦ οὐρανοῦ, κἂν περιέλῃς <τό> “<καὶ> τῆς γῆς“, κἄν <τε> παρακόψῃς τὸ “πάτερ“, ἵνα μὴ πατέρα αὐτοῦ ὑποδείξῃς, Μαρκίων, τὸν Χριστὸν λέγοντα τὸν δημιουργόν. μένει γὰρ τῆς ἀληθείας τὰ μέλη ζῶντα. ὥσπερ γὰρ ἐν λειψάνῳ κατὰ λήθην εἴσαας, ὦ Μαρκίων, τὸ “ναὶ ὁ πατήρ“· ἀποδέδεικται τοίνυν ἐξ ἅπαντος τῷ ἰδίῳ πατρὶ εὐχαριστεῖν τὀν Χριστὸν καὶ οὐρανοῦ κύριον αὐτὸν ὀνομάζειν. καὶ πολλή σου φρενοβλάβεια, μὴ κατανοοῦσα τῆς ἀληθείας τὴν ὁδοιπορίαν». [ADL2020] [MM2020] [rev. VS2022]
¶Nota La Catena synthétise fortement le scholion. Faute d’avoir connaissance de celui-ci, la Piana a modifié et complété la rédaction originale à partir de l’original d’Epiphane. Cf. aussi, Cordier, Catena in Lc. 10, 20, 1668, p. 306 § 35. [MM2020]

^BD ¶Codd. : La88 Li448 Mt366 Ed1470 Ed1570 Ed1657 Ed1861 Ed1876 Ed1891 Ed1953 {MM2020}

⁷¹ autem] vero Ed1570 Ed1861 Ed1891 Ed1953

⁷² Regratior] Εὐχαριστῶ eucharisto idest gratias ago Ed1570 Ed1861 Ed1953

⁷³ terre] et terrae Ed1657 Ed1876 , pater Ed1570 Ed1861 Ed1891 Ed1953

⁷⁴ Pater] et terrae Ed1570 Ed1861 Ed1891 Ed1953

⁷⁵ intelligatur quod] videatur Ed1570 Ed1861 Ed1891 Ed1953

⁷⁶ Christus vocat ( inv . Ed1470 Ed1657 ) patrem creatorem] Christus opificem Ed1570 Ed1861 Ed1953

⁷⁷ terre] esse (habere Ed1861 Ed1891 Ed1953 ) patrem suum. Redarguitur autem quia idem paulo infra habet ita Pater Ed1570 Ed1891 Ed1953

^marg.| {CLC10d6.8} AMBROSIUS. − Postremo aperit celeste mysterium quo placuerit⁷⁸* Deo ut parvulis, magis quam prudentibus huius⁷⁹* mundi suam gratiam revelaret.^BE ^ci
Unde sequitur :

^ci ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 65, CCSL 14, p. 236.671-673 : «Docet etiam grauiori poenae obnoxios fore qui evangelium non sequendum quam qui legem iudicauerint esse soluendam, eo quod Tyrus et Sidon, si tanta operationum caelestium uidissent miracula, non despexissent remedium paenitentiae. Istam quoque uel afluentiam uel insolentiam saecularem neque caelesti muneri conparandam neque rursus sine remedio derelinqui, cum unicuique sit subsidium paenitendi. Postremo aperit caeleste mysterium, quod placuerit Deo ut paruulis magis quam prudentibus istius mundi suam gratiam reuelaret, quod apostolus Paulus stilo pleniore digessit dicens : nonne stultam fecit Deus sapientiam huius mundi? Nam quoniam in Dei sapientia non cognouit hic mundus per sapientiam Deum, placuit Deo per stultitiam praedicationis saluos facere credentes». [FG2013]*

^BE ¶Codd. : La88 Li448 Mt366 Ed1953 {MM2020} {MM2023}

⁷⁸ placuerit] placuit Ed1953

⁷⁹ huius] om. Ed1953

Quod abscondisti hec a sapientibus et prudentibus et revelasti ea parvulis.

^marg.| {CLC10d6.9} THEOPHYLACTUS. − Potest sic distingui ut dicatur a sapientibus , id est a Phariseis et scribis legem interpretantibus, et prudentibus , id est ab his qui a scribis fuerant docti. Sapiens enim est qui docet⁸⁰, prudens vero qui docetur. Parvulos vero vocat Dominus suos discipulos, quos non legis doctores, sed de turba et piscatores elegit, qui sunt ⸢non malevoli quasi parvuli⁸¹*. ^BF ^cj

^cj ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 10, 21), PG 123, 841 A13-B10 (ad sensum). [CGC2015]*

^BF ¶Codd. : Li448 Ed1876 Ed1953 {MM2020}

⁸⁰ qui docet] om. Li448

⁸¹ non malevoli quasi parvuli Li448 Ed1876 ( P615 P616 P639 P15760 )] vocati parvuli quasi non malevoli Ed1876 Ed1953

^marg.| {CLC10d6.10} AMBROSIUS. − Vel parvulum hic accipiamus qui se exaltare non noverit et phaleratis sermonibus artem sue iactare prudentie quod Pharisei plerique faciunt⁸².^BG ^ck

^ck ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 66, CCSL 14, p. 236.677-679 : «Paruulum ergo accipiamus, qui se exaltare non nouerit et faleratis sermonibus artem suae iactare prudentiae, quod philosophi plerique faciunt. Paruulus erat qui dixit : Domine, non exaltaui cor meum neque elati sunt oculi mei neque ingressus sum in magnis neque in mirabilibus super me. Et ut scires paruulum hunc non aetate, non sensu fuisse, sed humilitate sui et quadam declinatione iactantiae, addidit : sed exaltaui animam meam. Vides quam excelsus fuerit hic paruulus, quanto uirtutum sublimis uertice? Tales nos paruulos uult esse apostolus, cum dicit : si quis uidetur sapiens esse inter uos in hoc saeculo, stultus fiat, ut sit sapiens ; sapientia enim huius saeculi stultitia est aput Deum». [FG2013]*

^BG ¶Codd. : La88 Li448 Ed1953 {MM2020}

⁸² faciunt] faciant La88

^marg.| {CLC10d6.11} BEDA. − Gratias igitur agit, quod apostolis quasi parvulis adventus sui aperuit sacramenta, que ignoraverint⁸³* scribe et Pharisei qui sibi sapientes videntur et in conspectu suo prudentes. ^BH ^cl

^cl athanasius. ¶Fons : Beda Venerabilis , In Lc., lib. 3, c. 10, CCSL 120, lin. 2113 sqq. : «Gratias agit et exultat in patre quod apostolis aduentus sui aperuerit sacramenta quae ignorauerint scribae et pharisaei qui sibi sapientes uidentur et in conspectu suo prudentes iustificata sapientia a filiis suis. Vbi pulchre sapientibus et prudentibus non insipientes et hebetes sed paruulos, id est humiles, opposuit ut probaret se tumorem damnasse non acumen quia haec est clauis de qua alibi dicit, tulistis clauem scientiae, hoc est humilitatem fidei christi qua ad diuinitatis eius agnitionem peruenire poteratis spernentes abicere maluistis». [MM2020]

^BH ¶Codd. : La88 Li448 Ed1953 {MM2020}

⁸³ ignoraverint] scrips., ignorav’nt La88 Li448, ignoraverunt Ed1953

^marg.| {CLC10d6.12} THEOPHYLACTUS. ⁸⁴ − Abscondita igitur sunt mysteria ab his qui putant se⁸⁵ esse sapientes, et non sunt nam si essent, eis revelata fuissent.^BI ^cm

^cm ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 10, 21), PG 123, 841B11-13. [CGC2015]

^BI ¶Codd. : La88 Li448 Ed1953 {MM2020}

⁸⁴ Theophylactus] om. Li448

⁸⁵ se] om. Li448

^marg.| {CLC10d6.13} BEDA. ⁸⁶ − Unde sapientibus et prudentibus , non insipientes et hebetes sed parvulos, id est humiles opposuit ut probaret se tumorem damnasse, non acumen. ^BJ ^cn

^cn ¶Fons : Beda Venerabilis , In Lc., lib. 3, c. 10, CCSL 120, lin. 2116 sqq. : «Vbi pulchre sapientibus et prudentibus non insipientes et hebetes sed paruulos, id est humiles, opposuit ut probaret se tumorem damnasse non acumen quia haec est clauis de qua alibi dicit, tulistis clauem scientiae, hoc est humilitatem fidei christi qua ad diuinitatis eius agnitionem peruenire poteratis spernentes abicere maluistis».

^BJ ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

⁸⁶ Beda] Theophylactus cacogr. Li448

^marg.| {CLC10d6.14} ORIGENES. − Sensus enim defectus preparatio fit supervenientis perfectionis. Qui enim non sentit quod careat vero bono, propter bonum presens, quod sibi inesse videtur, vero bono privatur. ^BK

^BK ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CLC10d6.15} CHRYSOSTOMUS. ⁸⁷*{hom.39}. − Non autem letatur et gratias agit quod Dei mysteria latebant Scribas et Phariseos hec enim non erat materia alacritatis, sed gemitus ; sed de hoc gratias agit, quia quod sapientes non noverant, hi noverunt. Gratias autem super hoc agit Patri, cum quo ipse simul hoc facit, ostendens nimiam dilectionem qua diligit nos. Ostendit autem consequenter, quod huius rei causa prima, voluntas sua sit, et patris, qui propria voluntate hoc agebat.
Unde sequitur :

⁸⁷ Chrysostomus Li448 ] + In Matthaeum Ed1953

Etiam, Pater quia sic placitum fuit ante te.

^marg.| {CLC10d6.16} GREGORIUS. − His verbis exempla humilitatis accipimus, ne temere discutere superna consilia de aliorum vocatione, aliorum vero⁸⁸* repulsione presumamus. Iniustum enim esse non potest quod placuit iusto. In cunctis ergo que exterius disponuntur, aperte causa rationis est occulte iustitia voluntatis. ^BL ^co

^co ¶Fons : <revera> Beda Venerabilis , In Lc., lib. 3, c. 10, CCSL 120, p. 220.2123-2133 : «His domini uerbis exempla humilitatis accipimus ne temere discutere superna consilia de aliorum uocatione aliorum uero repulsione praesumamus. Cum enim intulisset utrumque non mox rationem reddidit sed sic deo placitum dixit hoc uidelicet ostendens quia iniustum esse non potest quod placuit iusto. Vnde et in uinea mercedem laborantibus reddens cum quosdam operarios inaequales in opere aequaret in praemio et plus in mercede quaereret qui labori amplius insudasset ait : nonne ex denario conuenisti me cum? volo autem et huic nouissimo dare sicut et tibi. Aut non licet mihi quod uolo facere? in cunctis ergo quae exterius disponuntur aperta causa rationis est occultae iustitia uoluntatis». [FG2013]*

^BL ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

⁸⁸ aliorum vero] aliorumve Ed1953

^marg.| {CLC10d6.17} CHRYSOSTOMUS. ⁸⁹*{hom.39}. − Cum vero dixisset : Confiteor tibi quia revelasti ea parvulis , ne putares quod ipse Christus hac virtute privatus non posset hoc facere, subiungit :

⁸⁹ Chrysostomus Li448 ] + In Matthaeum Ed1953

Omnia tradita sunt mihi a patre meo.^BM

^BM ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CLC10d6.18} ATHANASIUS. − Hoc non recte intelligentes Arii sequaces delirant in Dominum dicentes : Si data sunt ei omnia, id est dominium creature, fuit tempus quo ea non habuit ; et sic non est de substantia Patris. Nam si esset, non esset ei opus recipere. Sed ex hoc magis dementia eorum carpitur⁹⁰. Si enim, priusquam recepisset, vacabat creatura a Verbo, qualiter salvabitur illud^cp"Omnia in eo consistunt" ? Ceterum si simul postquam facta⁹¹ est creatura, tota fuit tradita ei, non erat opus tradere ;"per ipsum namque facta sunt omnia"^cq. Non ergo, ut ipsi putant, signatur⁹²* hic creature dominium ; immo significativum⁹³ est hoc verbum facte dispensationis in carne. Postquam enim homo peccavit, perturbata sunt omnia. Unde « Verbum caro factum est » ^cr ut omnia restauraret⁹⁴. Data sunt ergo ei omnia, non quia potestate careret, sed ut salvator emendet universa ; ut sicut per Verbum omnia in principio introducta sunt in esse, ita cum « Verbum caro factum est », in ipso omnia restaurentur. ^BN ^cs ^ct

^cp Col. 1, 17.

^cq Cf. Io. 1, 3.

^cr Io. 1, 14.

^cs ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 6, 36 (Krikones § 1665 : Athanasius. Contra Arianos), Vat. gr. 1611, f. 138rb27-# : «Ἀθανασίου. Κατὰ 'Αρειανῶν[+ γ’ Iviron]. Τοῦτο μέντοι οὐ νοήσαντες οἱ τῆς Ἀρείου αἱρέσεως... [transcrire]».
<cuius fons> Athanasius Alexandrinus , In illud: Omnia mihi tradita sunt [CPG 2099], § 1-2, Athanasius Werke 1.1.5, 2016, p. 767-776 (PG 25, 209A-D ) : «Καὶ τοῦτο οὐ νοήσαντες οἱ τῆς αἱρέσεως Ἀρείου Εὐσέβιός τε καὶ οἱ σὺν αὐτῷ, ἀσεβοῦσιν εἰς τὸν Κύριον· φασὶ γάρ· Εἰ τὰ πάντα παρεδόθη (πάντα λέγοντες τὴν κυριότητα τῆς κτίσεως), ἦν ποτε, ὅτε οὐκ εἶχεν αὐτά. Εἰ δὲ οὐκ εἶχεν, οὐκ ἔστιν ἐκ τοῦ Πατρός.· Εἰ γὰρ ἦν, εἶχεν ἂν αὐτὰ ἀεὶ ἐξ αὐτοῦ ὢν, καὶ χρείαν οὐκ εἶχε τοῦ λαβεῖν αὐτά. Ἀλλὰ καὶ ἐκ τούτου μᾶλλον ἡ ἄνοια αὐτῶν ἐλεγχθήσεται. Οὐ γὰρ τοῦ ἄρχειν τῆς κτίσεως, ἢ τοῦ ἐπιστατεῖν τῶν ποιημάτων, σημαντικόν ἐστι τὸ ῥητὸν, ἀλλά τινα νοῦν τῆς οἰκονομίας δηλῶσαι θέλει. Εἰ γὰρ, ὅτε ἔλεγε, παρεδόθη αὐτῷ, δῆλον ὅτι πρὸ τοῦ λάβῃ, κενὴ ἦν ἡ κτίσις τοῦ Λόγου. Καὶ ποῦ τὸ, Τὰ πάντα ἐπ’ αὐτῷ συνέστηκεν; Εἰ δὲ, ἅμα τῷ γενέσθαι τὴν κτίσιν, παρεδόθη αὐτῷ πᾶσα· χρεία οὐκ ἦν παραδόσεως· πάντα γὰρ δι’ αὐτοῦ ἐγένετο, καὶ περιττὸν τὸ παραδίδοσθαι τῷ Κυρίῳ ταῦτα, ὧν αὐτός ἐστι δημιουργός. [...] Οὐκοῦν τῶν ἀσεβῶν τὸ φρόνημα μάταιον. Οὐ γὰρ, ὡς νοοῦσιν, ἔστιν, ἀλλὰ τῆς κατὰ σάρκα οἰκονομίας ἐστὶ δηλωτικὸν τὸ ῥητόν.

^ct§ 2 Ἐπειδὴ γὰρ ἥμαρτε καὶ πέπτωκεν ὁ ἄνθρωπος καὶ πεσόντος αὐτοῦ τὰ πάντα τετάρακται, ὁ θάνατος ἴσχυεν ἀπὸ Ἀδὰμ μέχρι Μωϋσέως ἡ γῆ κεκατήραται ὁ ᾅδης ἠνοίγη, ὁ παράδεισος ἐκλείσθη, ὁ οὐρανὸς ἐθυμώθη, καὶ τέλος ἐφθάρη ὁ ἄνθρωπος καὶ ἀπεκτηνώθη, ὁ δὲ διάβολος ἐνήλλετο καθ’ ἡμῶν. Τότε δὴ ὁ Θεὸς φιλάνθρωπος ὢν καὶ μὴ θέλων ἀπολέσθαι τὸν κατ’ εἰκόνα ἄνθρωπον, ἔλεγε· Τίνα ἀποστελῶ, καὶ τίς πορεύσεται; Πάντων τε σιωπώντων, ὁ Υἱὸς ἔλεγεν· Ἰδοὺ ἐγὼ, ἀπόστειλόν με· καὶ δὴ τότε λέγων, βάδιζε, παρέδωκεν αὐτῷ τὸν ἄνθρωπον, ἵνα γένηται αὐτὸς ὁ Λόγος σὰρξ, καὶ παραλαβὼν τὴν σάρκα κατὰ πάντα διορθώσηται. Παρεδόθη γὰρ αὐτῷ, ὡς ἰατρῷ, θεραπεῦσαι τὸ δῆγμα τοῦ ὄφεως· ὡς ζωῇ, ἀνεγεῖραι τὸ νεκρόν· ὡς φωτὶ, καταυγάσαι τὸ σκότος· καὶ λόγῳ ὄντι, ἀνακαινίσαι τὸ λογικόν. Ὡς γοῦν παρεδόθη αὐτῷ τὰ πάντα, καὶ γέγονεν ἄνθρωπος, εὐθὺς διορθώθη καὶ ἐτελειώθη τὰ ὅλα· ἡ γῆ ἀντὶ κατάρας εὐλόγηται, ὁ παράδεισος ἠνοίγη τῷ λῃστῇ, ὁ ᾅδης ἔπτηξε, καὶ τὰ μνημεῖα ἠνοίγη, ἐγειρομένων τῶν νεκρῶν, αἱ πύλαι τοῦ οὐρανοῦ ἐπήρθησαν, ἵν’ ὁ ἐξ Ἐδὼμ παραγένηται. Ἀμέλει τὸ πῶς παρεδόθη αὐτῷ πάντα, σημᾶναι θέλων αὐτὸς ὁ Σωτὴρ, ἐπήγαγεν εὐθὺς, ὡς ὁ Ματθαῖός φησιν·Δεῦτε πρὸς μὲ, πάντες οἱ κοπιῶντες καὶ πεφορτισμένοι, κἀγὼ ἀναπαύσω ὑμᾶς· παρεδόθητε γάρ μοι, ἵνα κοπιάσαντας ἀναπαύσω, καὶ νεκρωθέντας ζωοποιήσω. Συνᾴδει δὲ τούτῳ καὶ τὸ παρὰ τῷ Ἰωάννῃ κείμενον· Ὁ Πατὴρ ἀγαπᾷ τὸν Υἱὸν, καὶ πάντα δέδωκεν ἐν τῇ χειρὶ αὐτοῦ. Δέδωκε γὰρ, ἵν’, ὥσπερ δι’ αὐτοῦ τὰ πάντα γέγονεν, οὕτως ἐν αὐτῷ τὰ πάντα ἀνακαινισθῆναι δυνηθῇ. Οὐ γὰρ, ἵν’ ἐκ πτωχοῦ πλούσιος γένηται, παρεδόθη αὐτῷ, οὐδ’ ἵνα, ὡς μὴ ἔχων ἐξουσίαν, λάβῃ ἐξουσίαν, παρέλαβε τὰ πάντα, μὴ γένοιτο! ἀλλ’ ἵνα μᾶλλον, ὡς Σωτὴρ, τὰ πάντα διορθώσηται. Ἔπρεπε μὲν γὰρ τὴν μὲν ἀρχὴν τῆς δημιουργίας δι’ αὐτοῦ γενέσθαι εἰς τὸ εἶναι αὐτὰ, τὴν δὲ διόρθωσιν ἐν αὐτῷ, νέσθαι εἰς τὸ εἶναι αὐτὰ, τὴν δὲ διόρθωσιν ἐν αὐτῷ, ἐχουσῶν διαφορὰν τῶν λέξεων. Ἐν ἀρχῇ μὲν γὰρ δι’ αὐτοῦ γέγονεν εἰς τὸ εἶναι· ὕστερον δὲ, πεσόντων πάντων, γέγονεν ὁ Λόγος σὰρξ, καὶ ἐνεδύσατο αὐτὴν, ἵν’ ἐν αὐτῷ τὰ ὅλα κατορθωθῇ ». [MM2024]

^BN ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2021}

⁹⁰ carpitur] carpetur Li448

⁹¹ facta] factum Li448

⁹² signatur] significatur Ed1953

⁹³ significativum] signativum ? Li448

⁹⁴ restauraret] restauret Li448

^marg.| {CLC10d6.19} BEDA. − Vel dicit omnia sibi tradita, non mundi elementa, sed hi quibus parvulis spiritu sacramenta Filii Pater revelavit, et de quorum salute, cum hec loqueretur, exultavit.^BO ^cu

^cu ¶Fons : Beda Venerabilis , In Lc., lib. 3, c. 10, CCSL 120, lin. 2139 sqq. : «Omnia autem quae sibi tradita dicit non mundi elementa quae ipse creauit intellegenda sunt sed hi quibus paruulis spiritu sacramenta filii pater reuelauit et de quorum salute idem filius cum haec loqueretur spiritu sancto exultauit». [MM2020]

^BO ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CLC10d6.20} AMBROSIUS. − [1] Vel cum omnia legis, omnipotentem agnoscis, non degenerem Patris. Cum tradita legis, filium confiteris cui per naturam omnia unius substantie iura⁹⁵ sint⁹⁶* propria, non dono collata per gratiam.^BP ^cv

^cv ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 67, CCSL 14, p. 237.689-695 : «Pulcherrimus conectitur de fide locus, quando omnia sibi tradita dicit a patre suo. Cum omnia legis, omnipotentem agnoscis, non decolorem, non degenerem patris ; cum tradita legis, filium confiteris, cui per naturam omnia unius substantiae iure sint propria, non dono conlata per gratiam. Addidit : nemo scit quis est filius nisi pater et quis est pater nisi filius et cui uoluerit filius reuelare». [MM2020]

^BP ¶Codd. : Li448 Ed1657 Ed1953 {MM2020}

⁹⁵ iura] iure Ed1657 cum fonte

⁹⁶ sint] coniec., st Li448 , sunt Ed1657 Ed1953

Omnia sibi fore a Patre tradita,

^marg.| ascendit ad propriam gloriam et excellentiam, ostendens in nullo se superari a Patre.
Subdit ⁹⁸* :

⁹⁸ Subdit] Unde praem. Ed1953

Et nemo novit quis⁹⁹ sit Filius, nisi Pater et quis¹⁰⁰ sit Pater nisi Filius. ¹⁰¹

⁹⁹ quis] qui Li448

¹⁰⁰ quis] qui Li448

¹⁰¹ et quis sit Pater nisi Filius] etc. Ed1657

^marg.| [2] Non valet enim creature intentio comprehendere modum divine substantie, que omnem superat intellectum, et decor eius quamlibet considerationem transcendit ; sed a seipsa quid sit natura divina cognoscitur. Itaque Pater per id quod¹⁰² est, novit Filium et Filius per id quod¹⁰³ est, novit Patrem, non interveniente aliqua differentia quantum ad divinitatis naturam.¹⁰⁴ [3] Quod enim sit Deus, credimus. Quid autem naturaliter sit incomprehensibile est. Si vero¹⁰⁵ creatus est Filius, quomodo solus sciret Patrem ? Aut quomodo a solo¹⁰⁶ Patre sciretur ? Scire namque naturam divinam impossibile est cuilibet creature. Scire autem quodcumque eorum que creata sunt quid sit, non transcendit quemlibet intellectum, quamvis superet nostrum sensum.^BQ ^cw ^cx

^cw ¶Fons^G : [1] <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 10, 22-23 (Krikones §1667 : Cyrillus) : Vat. gr. 1611, f. 139ra30-34 : «Κυρίλλου. Ἐμφανίζει γοῦν πάλιν ἡμῖν τὴν ἑαυτοῦ δόξαν. [...] Ὁ τοίνυν οὐρανοῦ τε καὶ γῆς, καὶ συλλήβδην τῶν ὅλων Κύριος, ἑαυτῷ πάντα παραδεδόσθαι, φησὶν, ὑπὸ τοῦ Πατρός·κεκυρίευκε γὰρ τῆς ὑπ’ οὐρανόν. Ἀλλὰ τοῦτο εἰπὼν, ἄνεισιν εὐθὺς εἰς τὴν ἑαυτοῦ δόξαν καὶ ὑπεροχήν·καὶ διαδείκνυσι “ κατ’ οὐδένα τρόπον, τοῦ ἰδίου Πατρὸς”* ἑαυτὸν ἡττώμενον˙ τί γὰρ ἔφη πρὸς ἐκεῖνον [ἐκεῖνους Reuss] ; Καὶ [om. Reuss] οὐδεὶς γινώσκει τίς ἐστιν ὁ υἱὸς εἰ μὴ ὁ Πατὴρ , καὶ τίς ἐστιν ὁ Πατὴρ εἰ μὴ ὁ Υἱὸς, καὶ ᾧ ἐὰν βούληται ἀποκαλῦψαι».
<cuius fons> = Cyrilllus Alexandrinus , Fragmenta in Lc. ex catenis (Lc. 10, 22), ed. J. Reuss, Lukas-Kommentare aus der griechischen Kirche, Berlin, 1984, p. 113, n° 116.10-14.
* Cf. Cyrillus Alexandrinus, Thesaurus de sancta et consubstantiali Trinitate [CGP 5215], assertio 16.1, PG 75, 297.3-4 .
<Potius quam> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 10, 22-23 (Krikones §1667 : Cyrillus), BAV, Pal. gr. 20, f. 104r33-v5 (diff. ed. Mai, PG 72, 672C11-15 ) : «[… cf. supra ... ] καὶ διαδείκνυσι ἐὰυτῆς “κατ’ οὐδένα τρόπον, τοῦ Πατρὸς ἐλαττοῦνται ” οὐδεὶς γινώσκει τὴν τοῦ Πατρὸς φύσιν ἀδιδάκτως, φησὶν, εἰ μὴ ὁ Υἱός· οὐδὲ τὸν ὁμοούσιον αὐτῷ Υἱὸν εἶδέ τις, εἰ μὴ ὁ Πατήρ ὅσοι δὲ [om. PG72] δι’ ἀποκαλύψεως ἔγνωσαν τὸν Θεὸν, οὗτοι οὐ τί ἐστιν ἔγνωσαν, ἀλλ’ ὅτι ἔστιν».
[2] <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 10, 22-23 (Krikones §1669 : Cyrillus in Thesauro), Vat. gr. 1611, f. 139rb14-19 : «Κυρίλλου Θησαυρῶν. Οὐ δυναμένης γὰρ τῆς τῶν γενητῶν διανοίας περιδράττεσθαι τρόπον τινὰ τῆς θείας οὐσίας, διὰ τὸ πάντα ὑπερκεῖσθαι νοῦν, καὶ πάσης ἐννοίας [διανοίας PG] ἐξάλλεσθαι τὸ ὑπερφυὲς αὐτῆς καὶ ἀκήρατον κάλλος, ὑπὸ μόνης ἑαυτῆς ὅπερ ἐστὶ κατὰ φύσιν γινώσκεται . Οὐκοῦν ἀφ' ὧν ἐστιν ὁ Πατὴρ, οἶδε τὸν ἴδιον Υἱὸν, καὶ πάλιν ἀφ' ὧν ἐστιν ὁ Υἱὸς, οἶδε τὸν ἑαυτοῦ Πατέρα. [+ Καὶ PG] οὕτω γὰρ καὶ [+ ἂν PG] ἀληθεύοι λέγων· Ἐγὼ ἐν τῷ Πατρὶ, καὶ ὁ Πατὴρ ἐν ἐμοί καὶ Ὁ ἑωρακὼς ἐμὲ, ἑώρακε τὸν Πατέρα. Οὐδεμιᾶς τοιγαροῦν ἐξαλλαγῆς μεταξὺ κειμένης , ὅσον εἰς θεότητος φύσιν, πῶς ἂν εἴη γενητὸς ὁ Υἱὸς, οὐκ ὄντος τοῦτο τοῦ Πατρὸς, οὗ καὶ ἐστὶν εἰκὼν καὶ χαρακτὴρ ἀπαράλλακτος;».
<cuius fons> = Cyrillus Alexandrinus, Thesaurus de sancta et consubstantiali Trinitate [CGP 5215], assertio 32.110 PG 75, 521C4-D 3.
<Non hab.> Mai ; Reuss
[3] <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 10, 22-23 (Krikones §1670 : [Cyrillus] ad Hermian) : Vat. gr. 1611, f. 139rb32-40 : «πρὸς Ἑρμείαν. [...] ἄποπτον γὰρ τί χρῆμα καὶ οὐδενὶ τῶν ὄντων διεγνωσμένον ὅ τί ποτέ ἐστιν ἀληθῶς αὕτη καθ’ ἑαυτήν ἡ ἀνωτάτω φύσις. Ὅτι μὲν γὰρ ὑφέστηκέ τε καὶ ἔστι Θεὸς, πιστεύομεν· τί δἐ κατὰ φύσιν ἐστὶ , ἀπηχὲς ἐρευνᾶν. ἐπεὶ μηδέ ἐστιν ἁλώσιμον. Νοῦ γὰρ ἐπέκεινα παντὸς ἡ θεία [Θεοῦ SChr] φύσις. Εἶτα πῶς, εἴπερ ἐστὶν ἐκτισμένος καὶ γενητός , εἰδείη μὲν ἂν αὐτός τε καὶ μόνος τὸν Πατέρα, μόνος δὲ αὖ ὑπὸ μόνου γνωρίζοιτο τοῦ Πατρός; Καίτοι τὸ μὲν φύσιν εἰδέναι Θεοῦ παντὶ δήπου πάντως ἀνέφικτον γενητῷ, τὸ δὲ ἐξεπίστασθαί τι τῶν κεκλημένων εἰς γένεσιν ὅ τί ποτ' ἔστιν, οὐκ ἂν ὑπερθρῴσκοι πάντα νοῦν, εἰ καὶ ἀνῴκισταί πως τοῦ καθ' ἡμᾶς».
<cuius fons> = Cyrillus Alexandrinus, De sancta Trinitate dialogi [CPG 5216], 4, 511c, SChr. 237, p. 160.25-33.
<Non hab.> J. Reuss, Lukas-Kommentare aus der griechischen Kirche, Berlin, 1984, p. 113, n° 116-117.
<Potius quam> Cf. Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 10, 22-23 (Krikones §1672 : Cyrillus) = Vat. gr. 1611, f. 139va26-32 : «Οἱ τοίνυν τὰς πρώτας λέξεις, τὰς λεγούσας, “Πάντα μοι παρεδόθη ὑπὸ τοῦ Πατρὸς”, εἰς ὕφεσιν ἐκλαμβάνοντες τοῦ Υἱοῦ, μανθανέτωσαν διὰ τῶν ἐφεξῆς τὴν κατὰ πᾶν ὁτιοῦν τοῦ Υἱοῦ πρὸς τὸν [+ ἐαυτοῦ Reuss] Πατέρα ἀπαραλλαξίαν. Πῶς γὰρ οὐδενὸς εἰδότος καθά φησι, τὸν Υἱὸν, εἰ μὴ μόνου τοῦ Πατρὸς, αὐτοὶ τετολμήκατε [+ καὶ Reuss] φρονεῖν καὶ λέγειν, ὅτι ἐλάττων ἐστὶν αὐτοῦ, ὡς ἀκριβῶς εἰδότες αὐτόν ; καὶ πῶς * ὁ [om. TLG] ὑπὸ μόνου γινωσκόμενος τοῦ ἰδίου [+ πατρός οὐκ ὑπὲρ πάντα νοῦν ἐστι καὶ λόγον καθάπερ ἀμέλει καὶ αὐτὸς ὁ πατὴρ ὁ ὑπὸ μόνου γινωσκόμενος τοῦ ἰδίου Reuss, om. hom. Vg1611] γεννήματος· μόνη γὰρ οἶδεν ἑαυτὴν ἡ ἁγία καὶ ὁμοούσιος Τριὰς, ἡ παντὸς ἐπέκεινα καὶ νοῦ καὶ λόγου [+ ἀποκαλύπτει δὲ ἡμῖν ὁ Υἱὸς διὰ τοῦ ἁγίου Πνεύματος, ὥς φησι Παῦλος· «Ἡμῖν γὰρ ἀπεκάλυψεν ὁ Θεὸς διὰ τοῦ Πνεύματος αὐτοῦ Pal20 ]».

^cx * καὶ πῶς Vg1611 ] Ὃν γὰρ μόνος εἶδεν ὁ Πατὴρ, ὑπὲρ πάντα νοῦν ἐστι καὶ λόγον, καθὰ καὶ αὐτὸς ὁ Πατὴρ PG72 (=Pal20)
<cuius fons> = Cyrilllus Alexandrinus , Fragmenta in Lc. ex catenis (Lc. 10, 22) , ed. J. Reuss, Lukas-Kommentare aus der griechischen Kirche, Berlin, 1984, p. 113, n° 117.10-14.
<Non hab.> Mai ; J. Reuss, Lukas-Kommentare aus der griechischen Kirche, Berlin, 1984, p. 113, n° 116.
[ADL2020] [MM2020] [MOB2020]
Nota> 1. L’attribution à Cyrille de cette sentence a été omise dès l’apographe de la tradition manuscrite. Fusionnée de ce fait avec la sentence qui précède, elle a donc été attribuée à Ambroise. Nous rétablissons la distinction des deux sentences en plaçant entre <chevrons> l’attribution à Cyrille qui avait échappé aux usagers de la Catena jusqu’au Corpus thomisticum, à l’exception de l’édition de Nicolaï et de ses réimpressions.
¶Nota 2. Dans cette sentence, la Catena compile sous l’autorité de Cyrille trois scholia différents de la chaîne de Nicétas. Des éléments épars des mêmes scholia se retrouvent notamment dans le ms. Pal. gr. 20. Les éditions des scholia sur Luc par Mai et Reuss ne facilitent pas l’accès aux sources des sentences cyrilliennes de la Catena. Tous deux omettent les scholia extraits d’oeuvres déjà publiées : Mai ajoute à la confusion en mêlant des leçons propres à Pal.20 au texte de Vg1611 ; Reuss omet de signaler plusieurs leçons qui s’écartent du texte qu’il édite. Seule la lettre de la chaîne de Nicétas rend compte parfaitement du texte de la Catena.
¶Nota 3. L’expression latine “transcendit quemlibet intellectum”(ὑπὲρ πάντα νοῦν ἐστι ; ὑπερθρῴσκοι πάντα νοῦν) revient dans deux autres sentences de la Catena attribuées à Chrysostome où elle traduit des expressions grecques différentes (CLC6d5.17 ; CLC22d11.10).
¶Nota 4. Dans le 3^e segment, la Catena nie que le Fils soit «créé», en parfaite conformité avec la foi orthodoxe. On notera que Cyrille n’utilise qu’une fois ἐκτισμένος (creatus). auquel il préfère ensuite des dérivés de γίγνομαι- γενέσθαι (πῶς... γενητός ;), verbe qui désigne le fait d’advenir à l’existence ou d’"être soumis au devenir” (Matthieu de Durant, SChr.). La confusion souvent, attestée dans les manuscrits (cf. LSJ ), de γενητός (qui reçoit l’être) avec γεννητός (né de) ne pouvait avoir lieu ici sans faire entrer Cyrille en contradiction avec la formule par laquelle Nycée confesse la génération du Fils et nie sa création : γεννηθέντα οὐ ποιηθέντα (genitum non factum). Le Fils étant Dieu ne reçoit son être de personne. Il est Dieu sans aucune limitation de la perfection de son être (non créé) mais dans une relation de filiation par rapport au Père (engendré). A la lumière conjointe de la foi conciliaire et de la langue grecque, la Catena recourt donc toujours ici à bon escient à des dérivés de creare pour traduire la démonstration par l'absurde à laquelle se livre Cyrille. [MM2020]

^BQ ¶Codd. : Li448 Ed1657 Ed1953 {MM2020}

¹⁰² quod] quo Li448

¹⁰³ quod] quo Li448

¹⁰⁴ naturam] + Et alibi Ed1657

¹⁰⁵ vero] ergo Li448

¹⁰⁶ a solum] solum a Ed1657

^marg.| {CLC10d6.22} ATHANASIUS. − Hoc autem, Domino dicente, constat Arianos ei obsistere, dum dicunt non videri Patrem a Filio. Sed eorum ostenditur insania, si seipsum non novit Verbum, quod omnibus Patris et sui prestat notitiam.^BR ^cy

^cy ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 10, 22-23 (Krikones § 1673 : Athanasius), Vat. gr. 1611, f. 139va33-vb1 : «Ἀθανασίου. Τοῦ Κυρίου τοίνυν λέγοντος οὐδεὶς ἐπιγινώσκει τὸν Πατέρα εἰ μὴ ὁ Υἱὸς , καὶ πάλιν. Οὐχ ὅτι τὸν Πατέρα τις ἑώρακεν εἰ μὴ ὁ ὢν παρὰ τοῦ Πατρός· πῶς οὐκ ἀληθῶς θεομάχοι Ἀρειανοὶ [οὗτοι PG25] λέγοντες μήτε ὁρᾶσθαι γινώσκεσθαι τὸν Πατέρα παρὰ τοῦ Υἱοῦ τελείως ; Εἰ γὰρ ὁ Κύριος λέγει, Καθὼς γινώσκει με ὁ Πατὴρ, κἀγὼ γινώσκω τὸν Πατέρα· οὐκ ἐκ μέρους δὲ γινώσκει ὁ Πατὴρ τὸν Υἱόν· πῶς οὐ μαίνονται φλυαροῦντες, ὅτι ἐκ μέρους καὶ οὐ πλήρης γινώσκει ὁ Υἱὸς τὸν Πατέρα ; // Περὶ γὰρ τοῦ λέγειν αὐτοὺς μὴ εἰδέναι τὸν Υἱὸν τὴν ἑαυτοῦ οὐσίαν περιττόν ἐστιν ἀποκρίνασθαι, εἰ μὴ μόνον τὴν μανίας αὐτῶν καταγινώσκειν εἴ ἑαυτὸν οὐκ οἶδεν ὁ Λόγος, ὁ τοῖς πᾶσι τὴν γνῶσιν τὴν περὶ τοῦ Πατρὸς καὶ ἑαυτοῦ χαριζόμενος».
<cuius fons> Athanasius Alexandrinus , Epistola ad episcopos Egypti et Libyae [CPG 2092], § 16, Athanasius Werke 1.1.1, p. #-, (PG 25, 576B1-C3 ) : «Εἶτα, τοῦ Κυρίου λέγοντος· Οὐδεὶς ἐπιγινώσκει τὸν Πατέρα εἰ μὴ ὁ Υἱὸς, καὶ πάλιν, Οὐχ ὅτι τὸν Πατέρα τις ἑώρακεν εἰ μὴ ὁ ὢν παρὰ τοῦ Πατρός· πῶς οὐκ ἀληθῶς εἰσιν οὗτοι θεομάχοι, λέγοντες μήτε ὁρᾶσθαι μήτε ἐπιγινώσκεσθαι τὸν Πατέρα παρὰ τοῦ Υἱοῦ τελείως ; Εἰ γὰρ ὁ Κύριος λέγει, Καθὼς γινώσκει με ὁ Πατὴρ, κἀγὼ γινώσκω τὸν Πατέρα· οὐκ ἐκ μέρους δὲ γινώσκει ὁ Πατὴρ τὸν Υἱόν· πῶς οὐ μαίνονται φλυαροῦντες, ὅτι ἐκ μέρους καὶ οὐ πλήρης γινώσκει ὁ Υἱὸς τὸν Πατέρα ; Εἶτα εἰ ἀρχὴν ἔχει ὁ Υἱὸς εἰς τὸ εἶναι, ἀρχὴν δὲ ἔχει καὶ τὰ πάντα εἰς τὸ γεγενῆσθαι· τί τίνος ἐστὶ πρῶτον, λεγέτωσαν. Ἀλλ’ οὔτε τι εἰπεῖν ἔχουσιν, οὔτε τοῦ Λόγου τοιαύτην ἀρχὴν δεικνύειν δύνανται οἱ πανοῦργοι. Τοῦ γὰρ Πατρός ἐστιν ἀληθινὸν καὶ ἴδιον αὐτοῦ γέννημα, καὶ Ἐν ἀρχῇ ἦν ὁ Λόγος, καὶ ὁ Λόγος ἦν πρὸς τὸν Θεὸν, καὶ Θεὸς ἦν ὁ Λόγος. Περὶ γὰρ τοῦ λέγειν αὐτοὺς μὴ εἰδέναι τὸν Υἱὸν τὴν ἑαυτοῦ οὐσίαν περιττόν ἐστιν ἀποκρίνασθαι, εἰ μὴ μόνον μανίας αὐτῶν καταγινώσκειν, εἴ γε ἑαυτὸν οὐκ οἶδεν ὁ Λόγος, ὁ τοῖς πᾶσι τὴν γνῶσιν τὴν περὶ τοῦ Πατρὸς καὶ ἑαυτοῦ χαριζόμενος , καὶ μεμφόμενος τοὺς μὴ γινώσκοντας ἑαυτούς».
¶Nota Nicolaï n’a pas identifié la source exacte : «Habetur partim Oratione sive disputatio contra Arianos, t. 1, partim Oratione brevi contra eosdem t. 2». [ADL2020] [MM2020]

^BR ¶Codd. : Li448 Ed1657 Ed1953 {MM2020}

^marg.| Sequitur enim :

Et cui voluerit Filius revelare.

^marg.| marg .| {CLC10d6.23} TITUS. − Est autem revelatio traditio notionis iuxta proportionem nature et virtutum uniuscuiusque. Et ubi quidem est natura consimilis, ibi est cognitio sine doctrina, hic autem est per revelationem disciplina.^BS ^cz

^cz ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 10, 22-23 (Krikones §1675 : Titus), Vat. gr. 1611, f. 140r10-11 : «Τίτου. Ἀποκάλυψις μέντοι ἐστὶ μετάδοσις γνώσεως πρὸς τὸ μέτρον τῆς ἑκάστου φύσεώς τε καὶ δυνάμεως. Καὶ ὅπου μὲν ὁμοία φύσις, ἐκεῖ γνῶσις ἄνευ διδασκαλίας, ἐνταῦθα δὲ ἐξ ἀποκαλύψεως μάθησις. Ἐπιτήρει τοίνυν πῶς [ὡς Sickenb.] ἐνταῦθα μὲν χάριτος, ἐκεῖ δὲ ἐκ φύσεως».
<cuius fons> Titus Bostrensis, Commentarii in Lc. (Lc. 10, 21²) ex catenis [CPG 3576], ed. J. Sickenberger , Titus von Bostra, Leipzig, 1901, p. 196.1-4 : [ADL2020] [MM2020] [rev. VS2022]*
<Paral.> Cf. Thomas de Aquino, In Dionysii de divinis nominibus, 1, 2, Marietti, 1950, p. 20 : «Deinde, cum subdit: haec et nos docti sumus, ostendit differentiam cognitionis, quam in praesenti vita de Deo per nomina divina accepimus, ad cognitionem quam sancti habent in vita futura, cum dicit quod haec quae dicta sunt in expositione divinorum nominum de Deo, nos sumus edocti nunc, idest in praesenti vita, iuxta proportionem nostram per sancta velamina eloquiorum, idest sacrae Scripturae, et hierarchicarum traditionum, idest aliorum dogmatum quae apostoli et eorum discipuli tradiderunt quae non continentur in sacra Scriptura, ut puta quae pertinent ad sacrorum mysteriorum cognitionem ».
¶Nota : Thomas retient ici une application méconnue de l’adage « Quicquid recipitur ad modum recipientis recipitur » qu’il cite près de 70 fois sous des formes variées par dès les Sentences (In I Sent., q. 38 ; q. 1, a. 2) ; il en identifie l’origine dans le De causis 9, 19 et 23, chez Denis et Boèce ; voir Thomas de Aquino, Sententia libri de anima, 2, 12, 74-76, Leonina t. 45, p. 115 avec la note de synthèse ; Quodlibet 9, q. 4, a. 1, Leonina t. 25, p. 101.70-72 ; Sum. theol., III, q. 54, a. 2, ad 1 : « Quod recipitur in aliquo, recipitur in eo secundum modum recipientis » ; III, q. 62, a. 4, arg. 1 : « Quod recipitur ab aliquo, est in eo per modum recipientis ». In Rm. 5, lec. 3, Marietti, n° 408 : « Omne receptum est in recipiente per modum recipientis » ; In 1 Cor. 13, lect. 3, Marietti n° 791 : « Quod autem recipitur in aliquo, est in eo per modum recipientis » etc. [MM2023]

^BS ¶Codd. : Ka12 Li448 Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CLC10d6.24} ORIGENES. − Vult autem revelare ut verbum, non irrationabiliter, et tamquam iustitia, qui novit digne et tempora revelandi et mensuras revelationis. Revelat autem removens oppositum cordi velamen, necnon tenebras quas posuit in sui latibulum. Sed quoniam ex hoc putant qui alterius sunt opinionis, construere nefarium suum dogma, quod scilicet ignotus erat pater Iesu sanctis antiquis ; dicendum est eis, quoniam quod dicitur cuicumque vult filius revelare, non solum retorquetur ad tempus futurum, ex quo salvator hoc protulit, sed etiam ad tempus preteritum. Quod si velint hoc verbum revelare pro preterito sumere, dicendum est eis, quod non est idem cognoscere et credere. « Alii datur per spiritum sermo scientie, alii fides in eodem spiritu »^da Erant ergo primo quidem credentes, non autem cognoscentes.

^da 1Cor. 12, 8-9.

^marg.| {CLC10d6.25} AMBROSIUS. − Ut scias autem quia sicut Filius Patrem quibus¹⁰⁷ vult revelat, etiam Pater revelat quibus vult Filium, audi Dominum dicentem ^db : « Beatus es, Simon Bar Iona, quia caro et sanguis non¹⁰⁸ revelavit tibi, sed pater meus qui in celis est ».^BT ^dc

^db Mt. 16, 17.

^dc ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 68, CCSL 14, p. 237.695-701 : «Quem locum in his quos de fide scripsi libellis memini non esse praeteritum. Ut scias autem quia sicut filius patrem quibus uult reuelat etiam pater reuelat quibus uult filium, audi dicentem ipsum dominum Iesum, cum laudaret Petrum quod eum filium dei esse confessus sit : beatus es, Simon Bar Iona, quia non caro et sanguis reuelauit tibi, sed pater meus, qui in caelis est». [FG2013]*

^BT ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1470 Ed1953 {MM2020} {MM2023}

¹⁰⁷ quibus] cui Li448

¹⁰⁸ caro et sanguis – non ] caro et sanguis Li448, inv. Mt366

^prol.| [Lc. 10, 23-27 legitur Dominica 13 post Trinitatem = 14 post Pentecosten ; cf. Ordinarium OP 706 = Cist. 107]

^marg.| {CLC10d7.1} THEOPHYLACTUS. − Quia superius dixerat^dd : Nemo novit qui ¹⁰⁹* sit pater nisi filius et cui voluit ¹¹⁰ * filius revelare , beatificat¹¹¹ discipulos quibus pater per eum revelabatur.^BU ^de
Unde dicitur :

^dd Lc. 10, 22.

^de ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 10, 22), PG 123, 834 B10-C11 (ad sensum). [CGC2015]*

^BU ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1470 Ed1953 {MM2021} {MM2023}

¹⁰⁹ qui] quid Ed1470, quis Ed1953

¹¹⁰ voluit Li448 Mt366 ] voluerit Ed1470 Ed1953

¹¹¹ beatificat] verificat Ed1470

Et conversus ad discipulos suos dixit : Beati oculi qui vident que vos videtis.

^marg.| {CLC10d7.2} CYRILLUS. − Convertitur quidem ad eos, quia repellens iudeos surdos, et cecam mentem gerentes, nec videre volentes, totum se prebebat diligentibus eum ; et beatos asserit oculos videntes que prius aliis ipsi videbant. Illud tantum scire convenit, quia videre non significat actum oculorum, sed mentis recreationem in prestitis beneficiis ; puta si quis dicat iste vidit bona tempora, id est gavisus est in bonis temporibus, secundum illud^df : « Videas bona Hierusalem ». Multi enim Iudeorum viderunt Christum divina operantem, corporali scilicet intuitu ; nec tamen omnibus beatificatio convenit non enim crediderunt, sed neque viderunt gloriam Dei oculis mentis. Beatificati sunt ergo oculi nostri in hoc quod fide vidimus verbum pro nobis hominem factum, imprimens nobis decorem sui numinis, ut nos sibi conformes faciat per sanctificationem atque iustitiam.

^df Ps. 127, 5.

^marg.| {CLC10d7.3} THEOPHYLACTUS. − Beatificat autem eos, et omnes simpliciter qui eum fide respiciunt, ex hoc quod antiqui prophete et reges deum in carne videre et audire optaverunt.^dg
Unde sequitur :

^dg ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 10, 24), PG 123, 844 C3-8. [CGC2015]*

Dico enim vobis quod multi prophete et reges voluerunt videre que vos videtis, et non viderunt ; et audire que auditis, et non audierunt.

^marg.| {CLC10d7.4} BEDA. {cap.43 in fine}. − Mattheus apertius prophetas et iustos appellat ; ipsi enim sunt reges magni, quia temptationum suarum motibus non consentiendo succumbere, sed regendo preesse noverunt.

^marg.| {CLC10d7.5} CHRYSOSTOMUS. − Ex hoc autem dicto plures existimant prophetas caruisse Christi notitia. Sed si optaverunt videre que viderunt apostoli, noverunt illum venturum ad homines et dispensaturum que dispensavit nullus enim habet horum appetitum que mente non concepit noverant ergo filium Dei unde non simpliciter dicit voluerunt videre me, sed que vos videtis ; nec audire me, sed que vos auditis. viderant enim ipsum, non tamen iam incarnatum, nec sic cum hominibus conversantem, nec tanta maiestate eis loquentem.

^marg.| {CLC10d7.6} BEDA. − Illi enim a longe inspicientes per speculum et in enigmate viderunt ; apostoli autem in presentiarum habentes Dominum, quecumque voluissent interrogando discentes, nequaquam per angelos aut alias visionum species opus habebant doceri.

^marg.| {CLC10d7.7} ORIGENES. − Sed quare dicit plerosque prophetas optasse, non autem omnes quia de Abraham dicitur quod vidit diem Christi et letatus est ; quam visionem non plures, immo pauci contigerunt. Fuerunt autem alii prophete et iusti non tanti ut visionem Abrahe et peritiam apostolorum attingerent ; et hos dicit non vidisse sed optasse.

^prol.| [Lc. 10, 23-27 legitur Dominica 13 post Trinitatem = 14 post Pentecosten ; cf. Ordinarium OP 706 = Cist. 107]

^marg.| {CLC10d8.1} BEDA. − Dixerat supra Dominus, quod nomina eorum¹¹² scripta sunt in celis unde, ut puto, occasionem temptandi Dominum legisperitus assumpsit.^BV
Unde dicitur :

^BV ¶Codd. : Li448 (96rb) Ed1953 {MM2020}

¹¹² eorum] nostra Li448

Et ecce quidam legisperitus surrexit temptans illum.

^marg.| {CLC10d8.2} CYRILLUS. − Erant enim quidam verbosi circumeuntes totam regionem Iudeorum, incusantes Christum et dicentes, quod preceptum Moysi inutile diceret, ipse autem quasdam novas doctrinas promeret. Volens ergo legisperitus seducere Christum, ut aliquid contra Moysen loqueretur, adest temptans ipsum, magistrum vocans, doceri non patiens. Et quia dominus solitus erat his qui veniebant ad eum, loqui de vita eterna, utitur legisperitus eius eloquiis. Et quia temptabat astute, nihil aliud audit nisi que per Moysen edita sunt.

At ille dixit ad eum : In lege quid scriptum est ? Quomodo legis?

^marg.| {CLC10d8.3} AMBROSIUS. − Erat enim ex his qui sibi legis periti videntur, qui verba legis tenent, vim legis ignorant et ex ipso legis capitulo docet esse legis ignaros, probans quod in principio statim lex Patrem et Filium predicaverit et incarnationis dominice annuntiaverit sacramentum.^dh

^dh ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 69, CCSL 14, p. 237.701-707 : «Adhaeret his lectio, qua exponuntur hi qui sibi legis periti uidentur, qui uerba legis tenent, uim legis ignorant. Et ex ipso primo legis capitulo docet esse legis ignaros probans quod in principio statim lex et patrem et filium praedicauerit, incarnationis quoque dominicae adnuntiauerit sacramentum dicens : diliges Dominum Deum tuum et : diliges proximum tuum sicut te ipsum ». [FG2013]*

Ille respondens dixit : Diliges Dominum Deum tuum ex toto corde tuo¹¹³ et ex tota anima tua et ex omnibus viribus tuis et ex tota¹¹⁴ mente tua.

¹¹³ tuo] om. Li448

¹¹⁴ tota] om. Li448

^marg.| {CLC10d8.4} BASILIUS. − Quod dicitur tota mente tua ¹¹⁵, in cetera non recipit sectionem. Nam quantamcumque dilectionem¹¹⁶ in infimis expenderis, hoc tibi necessario a toto deficiet. Sicut enim in vase aliquo pleno liquore, in¹¹⁷* quantum emanat foras, in¹¹⁸* tantum necesse est plenitudini derogari ; sic et in anima, inquantum emanaverit¹¹⁹ ab ipsius dilectione ad illicita, intantum minui necessarium est amorem ad Deum.^BW

^BW ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

¹¹⁵ mente tua] om. Li448

¹¹⁶ dilectionem] dilectionis Li448

¹¹⁷ in] om. Ed1953

¹¹⁸ in] om. Ed1953

¹¹⁹ emanaverit] emanaverat Li448

^marg.| {CLC10d8.5} GREGORIUS NYSSENUS. − In tria autem quedam anime vis discernitur. Hec enim est augmentativa solum et nutritiva, que etiam in plantis reperitur ; alia est que sensualiter disponitur, que salvatur in natura irrationalium animalium. Perfecta autem vis anime est rationalis, que in natura humana inspicitur¹²⁰*. Dicendo igitur¹²¹* cor, substantiam corpulentam¹²²* signavit¹²³*, scilicet nutritivam. Dicendo vero animam, mediocrem, id est sensitivam. Dicendo vero mentem, altiorem naturam, id est intellectivam et considerativam potentiam.^BX ^di

^di <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. #, # (Krikones § # Gregorius Nyssenus) : Vat. gr. 1611, f. # # : «Γρηγορίου Νύσσης».
<cuius fons> Gregorius Nyssenus , # [CPG 3#], Gregorii Nysseni opera, t. # #, 19#, p. # (PG 4#, #),
<Non hab.> Némésius d’Emèse, De natura hominis, selon E. Dobler , Falsche Väterzitate bei Thomas von Aquin, Fribourg (CH), 2001, p. 136. [MM2019]

^BX ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2021}

¹²⁰ inspicitur] conspicitur Ed1953

¹²¹ igitur] vero Mt366 ergo Ed1953

¹²² corpulentam] corporalem Ed1953

¹²³ signavit] sig<n>avit Li448 Mt366, significavit Ed1953

^marg.| {CLC10d8.6} THEOPHYLACTUS. − Hoc¹²⁴* igitur intelligendum est quod oportet nos omnem virtutem anime amori divino subicere, et hoc viriliter et non remisse.^BY ^dj

^dj ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 10, 27), PG 123, 845 B6-10 (ad sensum). [CGC2015]

^BY ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2020} {MM2021}

¹²⁴ Hoc] Hic Ed1953

Et ex omnibus viribus tuis.

^marg.| {CLC10d8.7} MAXIMUS. − Cum, hac igitur intentione, trinam ad Deum dilectionem lex pertractat ut avellat nos a trina mundi habitudine qua respicitur ad possessiones, ad gloriam et ad voluptates, in quibus etiam temptatus est Christus.^BZ ^dk ^dl

^dk ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 10, 26-28 (Krikones §1687 : Maximus) = Vat. gr. 1611, f. 142va15-18 : «Μαξίμου περὶ ἀγάπης. Τί δὲ βούλεται, ἐξ ὅλης καρδίας καὶ ψυχῆς καὶ διανοίας ἀγαπᾶν τὸν θεὸν τῶν ψυψικῶν δυναμένων. […] Μετ’ ἐπιτάσεως δὲ τὴν τριττὴν πρὸς θεὸν ἀγάπην, ὁ νόμος πράττεται ἵνα σπάσῃ ἡμᾶς τῆς τριττῆς κοσμικῆς σχέσεως τῆς πρὸς χρήματα καὶ δόξαν καὶ ἡδονὰς ἐν οἷς καὶ Χριστὸς ἐπειράσθη».
<cuius fons> Cf. Maximus Confessor , Capita de caritate, centuria 4 [CPG 7693] § 61, PG 90, 1061B11-15 : «Ἡ οὖν ἀγάπη τὰ τρία ἀνατρέπει· τὴν μὲν οἴησιν, ἐπειδὴ οὐ φυσιοῦται· τὸν δὲ ἔνδοθεν φθόνον, ἐπειδὴ οὐ ζηλοῖ· τὸν δὲ ἔξωθεν, ἐπειδὴ μακροθυμεῖ καὶ χρηστεύεται. Ἀνάγκη οὖν τὸν ἔχοντα γνῶσιν προσλαβέσθαι καὶ τὴν ἀγάπην, ἵνα ἄτρωτον τὸν νοῦν ἐν παντὶ διαφυλάττῃ». [ADL2020] [MM2020]

^dl ¶Nota La référence donnée par Krikones (PG 90, 1028A) est erronée. La sentence thomasienne résume toute la centurie de Maxime. Je n’ai pas trouvé de source littérale du scholion.
<Non hab.> Maximus Taurinensis, Homiliae, PL 57 ; Patrologia latina Database , TLG. [MM2019]

^BZ ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CLC10d8.8} BASILIUS. − Si quis autem querit¹²⁵ quo pacto divina dilectio poterit obtineri, dicemus quoniam indocibilis est divina dilectio. Nam nec lucis gaudere presentia, nec vitam amplecti ab alio didicimus, vel amare parentes aut alumnos ; et multo magis divine dilectionis doctrinam¹²⁶. Sed seminalis quedam ratio nobis insita est intrinsecus, habens causas ut homo Deo adhereat. Quam rationem accipiens doctrina divinorum preceptorum colere diligenter, cauteque fovere, et ad perfectionem divine gratie perducere consuevit. Naturaliter enim bonum amamus, amamus etiam proprium et cognatum, necnon et benefactoribus sponte affectionem totam profundimus. Si igitur bonus est Deus¹²⁷, omnia vero bonum desiderant, quod voluntarie perficitur, naturaliter nobis inest ; quem etsi per bonitatem minime novissemus, ex hoc ipso¹²⁸* tamen quod ab ipso¹²⁹ processimus, tenemur ipsum ultra modum amare¹³⁰, tamquam scilicet nobis cognatum. Maior etiam¹³¹ est et benefactor omnibus qui naturaliter diliguntur.Est igitur primum et precipuum mandatum divine dilectionis ; secundum autem primi completivum, et ab eo completum, quo monemur¹³² diligere proximum.
Unde sequitur :

¹²⁵ querit] querat Li448²?

¹²⁶ doctrinam] doctrina Li448

¹²⁷ bonus... Deus] inv . Li448

¹²⁸ ipso] om. Ed1953

¹²⁹ ipso] eo Li448

¹³⁰ amare] diligere Li448

¹³¹ etiam] enim Li448

¹³² quo monemur] commonemur Li448

Et proximum tuum sicut teipsum.

^marg.| Sortimur autem a Deo potentiam ad huius executionem mandati. Quis autem non novit quoniam mansuetum et communicativum animal est homo, non autem solitarium et silvestre. Nihil enim tam proprium est nostre nature, sicut ad invicem communicare, et mutuo indigere, et cognatum diligere. Quorum ergo preveniens Dominus nobis tradidit semina, horum consequenter et¹³³* fructus requirit.^CA

^CA ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

¹³³ et] om. Ed1953

^marg.| {CLC10d8.9} CHRYSOSTOMUS. − Tu tamen attende qualiter fere cum eodem excessu postulat utrumque preceptum ; de deo enim ait : Toto corde tuo ; de proximo : Sicut teipsum quod si diligenter observaretur, nec servus esset nec liber, nec victor nec^dm victus, nec dives nec pauper, nec notus umquam esset diabolus. Potius enim palee ignis sustinerent immissionem, quam fervorem caritatis. Diabolus ; adeo cuncta superat dilectionis constantia.^CB

^dm nec] et Li448

^CB ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CLC10d8.10} GREGORIUS. Decimo nono Moralium. ¹³⁴* − Cum autem dicatur diliges proximum tuum sicut teipsum , quomodo alteri miserando pius est qui adhuc iniuste vivendo sit impius sibimetipsi?^CC ^dn

^dn ¶Fons : Gregorius Magnus , Moralia in Iob , lib. 19 § 23, CCSL 143A, lin. 94-95 sqq. : «Scriptum namque est : diliges proximum tuum sicut teipsum. Quomodo ergo alteri miserendo pius est, qui adhuc iniuste uiuendo fit impius sibimetipsi?» [MM2020]

^CC ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

¹³⁴ .XIX.] om. Ed1953

^marg.| {CLC10d8.11} CYRILLUS. ¹³⁵* − [a] Cum autem legisperitus respondisset que continebantur in lege, Christus, cui nota sunt omnia, [c] scindit fallacie ipsius¹³⁶* retia.

¹³⁵ Cyrillus] Chrysostomus Ed1953

¹³⁶ ipsius] eius Ed1953

Dixitque illi : Recte respondisti. Hoc fac et vives. ^CD ^do

^do ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 10, 28 (Krikones §1692 : Cyrillus ) = Vat. gr. 1611, f. 143rb35 .- : «Κυρίλλου. Πλὴν [om. Reuss] ἀπαγγείλαντος τοῦ νομικοῦ τὰ ἐγκείμενα τῷ νόμῳ, κολάζων αὐτοῦ τὴν πονηρίαν, καὶ τὸ δύστροπον ἐλέγχων φρόνημα Χριστὸς ὁ πάντα εἰδώς·"Ὀρθῶς [om. Vg1611] ἀπεκρίθης, φησί·τοῦτο ποίει καὶ ζήσῃ". Ἐκπέπτωκε τῆς θήρας ὁ νομικὸς, ἐῤῥάγη τῆς ἀπάτης τὸ λῖνον· οὐκοῦν ἐπιφωνῶμεν αὐτῷ τὸ διὰ τῆς Ἱερεμίου φωνῆς·" Ἠγρεύθης [εὑρέθης Reuss] καὶ ἐλήφθης"».
<cuius fons> = Cyrilllus Alexandrinus , Fragmenta in Lc. ex catenis (Lc. 10, 28) , ed. J. Reuss, Lukas-Kommentare aus der griechischen Kirche, Berlin, 1984, p. 116, n° 120.1-4 ; PG 72, 677D9 (53) - 680A4 . [MM2020]

^CD ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

^marg.| Sequitur enim :

^marg.| {CLC10d8.12} ORIGENES. − Ex his indubitanter colligitur, quod vita que predicatur secundum mundi creatorem deum et antiquas scripturas ab eo traditas, vita perpetua est ; attestatur enim dominus sumenti ex Deuteronomio^dpquidem illud diliges dominum deum tuum ; ex Levitico^dqvero illud : « Diliges proximum tuum sicut teipsum ». Hec autem dicta sunt contra sequaces Valentini, Basilidis et Marcionis. Quid enim aliud voluit nos facere ad querendum vitam eternam, nisi que continent lex et prophete?

^dp Dt. 6, 4.

^dq Lv. 19, 18.

^marg.| {CLC10d9.1} CYRILLUS. − Laudatus legisperitus a salvatore quod recte respondit, in superbiam prorumpit, nullum sibi proximum putans esse, quasi nullus esset ei in iustitia comparandus
Unde dicitur :

Ille autem, volens iustificare seipsum, dixit ad Iesum : Et quis est meus proximus< ?

^marg.| Circumveniunt enim eum quodammodo alternatim vitia, a fallacia qua temptando quesiverat, ad arrogantiam lapsum. In hoc autem quod querit quis est meus proximus vacuus a dilectione proximi ostenditur, cum non estimet aliquem sibi proximum esse et per consequens a dilectione divina, quoniam cum fratrem non diligat quem videt, non potest Deum diligere quem non videt.

^marg.| {CLC10d9.2} AMBROSIUS. − Respondit etiam quod nesciret proximum suum, quia non credebat in Christum ; et qui Christum nescit, nescit legem. Cum enim veritatem ignoret, quomodo potest scire legem, que annuntiat veritatem?^dr

^dr ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 70, CCSL 14, p. 237.708-712 : «Unde Dominus ait ad legis peritum : hoc fac et vives . At ille qui nesciret proximum suum, quia non credebat in Christum, respondit : quis est meus proximus? Itaque qui Christum nescit, et legem. Quomodo enim potest scire legem, cum ueritatem ignoret, cum lex adnuntiet ueritatem?» [FG2013]

^marg.| {CLC10d9.3} THEOPHYLACTUS. − Salvator autem non actibus aut dignitatibus, sed natura determinat proximum quasi dicat non putes quod quamvis iustus sis, nullus tibi sit proximus omnes namque qui eamdem naturam communicant, proximi tui sunt. Fias igitur et tu eorum proximus, non loco, sed affectu, et circa eos cura ; et ad hoc samaritanum in exemplum ducit.^ds
Unde sequitur :

^ds ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 10, 30), PG 123, 848 A10-B3. [CGC2015]

Suscipiens autem Iesus dixit : Homo quidam descendebat ab Hierusalem in Iericho.

^marg.| {CLC10d9.4} GRECUS. − Bene usus est generis appellatio¹³⁷*. Non enim ait ‘descendit quidam’ sed homo quidam . Nam sermo fit¹³⁸ de tota humanitate.^CE ^dt

^dt ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 10, 30-35 (Krikones §1703 : Severus), ed. Mai , Classicorum auctorum, t. 10, Romae, 1838, p. 427 about:blank - v=onepage&q&f=false = Vat. gr. 1611, f. 144v 144v12 : «Σεβήρου. Καλῶς μέντοι τῇ προσηγορίᾳ τοῦ γένους ἐχρήσατο· καὶ οὐκ εἶπε κατέβαινέ τις, ἀλλὰ ἄνθρωπός τις, περὶ γὰρ πάσης ὁ λόγος τῆς ἀνθρωπότητος».
<cuius fons> = Severus Antiochenus, Fragmenta in Lucam ex catenis [CGP 7080.13]. [ADL2020] [MM2020]

^CE ¶Codd. : Li448 Ed1657 Ed1953 {MM2020}

¹³⁷ usus est generis appellatio] est generis appellatione usus Ed1657 , est generis appelatio Ed1953

¹³⁸ fit] fuit Ed1657

^marg.| {CLC10d9.5} AUGUSTINUS. De questionibus Evangeliorum. − Homo enim iste ipse Adam intelligitur in genere humano. Hierusalem civitas pacis, illa celestis, a cuius beatitudine lapsus est. Iericho interpretatur luna, et significat mortalitatem nostram, propter hoc quod nascitur, crescit, senescit et occidit.^CF ^du

^du ¶Fons : Augustinus Hipponensis , Quaestiones evangeliorum, lib. 2, qu. 19, CCSL 44B, p. 62.2-6 : «Homo quidam descendebat ab hierusalem in hiericho, ipse adam intellegitur in genere humano ; hierusalem ciuitas pacis illa caelestis, a cuius beatitudine lapsus est ; hiericho luna interpretatur et significat mortalitatem nostram propter quod nascitur, crescit, senescit et occidit ; latrones diabolus et angeli eius, qui eum spoliauerunt immortalitate et plagis inpositis peccata suadendo reliquerunt semiuiuum, quia ex parte qua potest intellegere et cognoscere deum uiuus est homo, ex parte qua peccatis contabescit et premitur mortuus est, et ideo semiuiuus dicitur». [FG2017]

^CF ¶Codd. : Li448 Ed1953 {FG2017} {MM2017} *

^marg.| {CLC10d9.6} AUGUSTINUS. Tertia responsione contra Pelagianos. ¹³⁹* − Vel Hierusalem, que interpretatur visio pacis, paradisum dicimus. Ante enim quam peccaret homo in visione pacis erat, hoc est in paradiso, ubi quidquid videbat, pax erat¹⁴⁰ et letitia. Inde descendit quasi humiliatus et miser factus per peccatum, in Iericho, id est in mundum, in quo omnia orta occidunt, sicut luna.^CG ^dv

^dv ¶Fons : Augustinus ( pseudo), Hypomnesticon contra Pelagianos et Coelastianos, vulgo libri Hypognosticon, lib. 3, c. 8, PL 45, 1628 : «Jerusalem enim hebraice dicitur, latine autem Visio pacis interpretatur. Recte ergo in visione pacis paradisum dicimus. Ante enim quam peccaret homo, in visione pacis erat, hoc est, in paradiso, ubi quidquid videbat, pax erat et laetitia. Inde descendens , id est humiliatus et miser factus per peccatum, in Jericho, in mundum videlicet : Jericho enim in qua mundus ponitur, Luna interpretatur ; quia sicut luna oritur et occidit, ita et mundus, cum in eo orta occidunt, et iterum oriuntur». [FG2017]

^CG ¶Codd. : Li448 Ed1953 {FG2017} {MM2017} *

¹³⁹ Tertia ... Pelag<ianos> Li448 ] Hypognosticon Ed1953

¹⁴⁰ erat] iter. Li448

^marg.| {CLC10d9.7} THEOPHYLACTUS. − Non autem dicit descendit, sed descendebat . Semper enim humana natura ad inferiora tendebat et non in parte, sed in toto vite attendebat passibili.^CH ^dw

^dw ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 10, 30), PG 123, 848 C2-5. [CGC2015]

^CH ¶Codd. : Li448 (97va) Ed1953 {FG2017} {MM2017} *

^marg.| {CLC10d9.8} BASILIUS. − Convenit etiam hoc, si quis loca perspexerit iericho enim tenet loca convallia palestine ; Hierusalem vero in cacumine sita est, occupans apicem montis. venit igitur homo ab altis ad infima, ut a latronibus caperetur, qui incolebant desertum.
Unde sequitur :

Et incidit in latrones.

^marg.| {CLC10d9.9} CHRYSOSTOMUS. − Primus istius hominis miserandus est casus, qui inermis ac destitutus in latrones inciderit ; quique improvidus incautusque eam viam elegerit qua evadere predonum manus nequiverit ; non enim posset inermis armatos, improvidus pessimos, incautus nocivos effugere quippe cum malitia semper armata sit dolis, crudelitate septa, munita fallacia, et ad nocendi sevitiam preparata.

^marg.| {CLC10d9.10} AMBROSIUS. − [b] Qui sunt autem isti latrones, nisi angeli noctis atque tenebrarum, [a] in quos non incidisset nisi eis mandati celestis devius se fecisset obnoxium?^dx

^dx ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 73, CCSL 14, p. 238.741-743 : «Longe enim mutatus ab illo Adam, qui inoffensa beatitudine fruebatur, ubi in saecularia peccata deflexit, incidit in latrones, [a] in quos non incidisset, nisi his mandati caelestis deuius se fecisset obnoxium. [b] Qui sunt isti latrones nisi angeli noctis atque tenebrarum, qui se nonnumquam transfigurant in angelos lucis, sed perseuerare non possunt? Hi ante despoliant quae accepimus indumenta gratiae spiritalis et sic uulnera consuerunt ; nam si intemerata quae sumsimus indumenta seruemus, plagas latronum sentire non possumus». [FG2013]

^marg.| {CLC10d9.10} CHRYSOSTOMUS. − In exordio igitur mundi nocendi fallaciam diabolus est operatus in hominem, in quem fallendi virus exercuit, et malitie nocentiam dedicavit.

^marg.| {CLC10d9.11} AUGUSTINUS. Tertia responsione contra Pelagianos. ¹⁴¹* − Incidit ergo in latrones , id est in diabolum et angelos eius qui per inobedientiam primi hominis humanum genus despoliaverunt , morum scilicet ornamentis, et vulneraverunt, bono¹⁴², scilicet possibilitatis liberi arbitrii¹⁴³, perdito.
Unde sequitur :

¹⁴¹ Tertia ... Pelag<ianos> Li448 ] Hypognosticon Ed1953

¹⁴² bono Li448 ] dono Ed1953

¹⁴³ liberi arbitrii] libero arbitrio pr. m. et corr. Li448

Qui etiam despoliaverunt eum et plagis impositis¹⁴⁴.

¹⁴⁴ impositis Li448 ] + abierunt Ed1953

^marg.| In illo enim peccante plagam fecit, in nos¹⁴⁵ vero plagas, cum per unum illius¹⁴⁶ peccatum quod trahimus¹⁴⁷, superaddimus multa peccata.^CI ^dy

^dy ¶Fons : Augustinus ( pseudo), Hypomnesticon contra Pelagianos et Coelastianos, vulgo libri Hypognosticon, lib. 3, c. 8, PL 45, 1628 : «Incidit in latrones, in diabolum et angelos ejus : per inobedientiam enim, ut saepe dictum est, primi hominis, diabolus humanum genus despoliavit et vulneravit, morum scilicet ornamentis et bono possibilitatis liberi arbitrii perdito. In illo enim peccante plagam fecit, in nos vero plagas, cum per unum illius peccatum, quod nascentes trahimus, superaddimus multa peccata». [FG2017]

^CI ¶Codd. : Li448 (98ra) Ed1953 {FG2017} *

¹⁴⁵ nos Li448 ] nobis Ed1953

¹⁴⁶ illius Li448] om. Ed1953

¹⁴⁷ trahimus Li448 ] contrahimus Ed1953

^marg.| {CLC10d9.11} AUGUSTINUS. De questionibus Evangeliorum. − Vel spoliaverunt hominem immortalitate, et plagis impositis, peccata suadendo, reliquerunt semivivum quia ex parte qua potest intelligere et cognoscere deum, vivus est homo ex parte autem qua peccatis contabescit et premitur, mortuus est et hoc est quod subditur :^dz

^dz ¶Fons : Augustinus Hipponensis , Quaestiones evangeliorum, lib. 2, qu. 19, CCSL 44B, p. 62.7-11 : «Homo quidam descendebat ab hierusalem in hiericho, ipse adam intellegitur in genere humano ; hierusalem ciuitas pacis illa caelestis, a cuius beatitudine lapsus est ; hiericho luna interpretatur et significat mortalitatem nostram propter quod nascitur, crescit, senescit et occidit ; latrones diabolus et angeli eius, qui eum spoliauerunt immortalitate et plagis inpositis peccata suadendo reliquerunt semiuiuum, quia ex parte qua potest intellegere et cognoscere deum uiuus est homo, ex parte qua peccatis contabescit et premitur mortuus est, et ideo semiuiuus dicitur». [FG2017]

Semivivo relicto.

^marg.| {CLC10d9.12} AUGUSTINUS. Tertia responsione contra Pelagianos. ¹⁴⁸* − Semivivus enim habet vitalem motum, id est liberum arbitrium vulneratum, quod ad eternam vitam quam perdiderat redire non sufficiebat, et ideo iacebat quia vires ei proprie ad surgendum non sufficiebant ut ad se sanandum medicum, id est Deum, requireret.^CJ ^ea

^ea ¶Fons : Augustinus ( pseudo), Hypomnesticon contra Pelagianos et Coelastianos, vulgo libri Hypognosticon, lib. 3, c. 8, PL 45, 1628 : «Quid est autem, Relicto eo semivivo abierunt? Recte dictus est semivivus : habebat enim vitalem motum, id est liberum arbitrium vulneratum, quod ei solum ad aeternam vitam, quam perdiderat, redire non sufficiebat ; ideo et semivivus dicitur. Jacebat ergo humanum genus vulneratum in mundo. Sed cur jacebat, dicite, si per se surgere poterat vel sanari, nullius indigens adjutorio? Sed jacebat vulneratus, quia vires ei propriae ad surgendum, quo sanandum se, medicum, id est Deum, requireret, non sufficiebant». [FG2017]

^CJ ¶Codd. : Li448 (98ra) Ed1953 {FG2017} *

¹⁴⁸ Tertia ... Pelagianos] scrips., Contra Pelagianos Li448 Hypognosticon Ed1953

^marg.| {CLC10d9.13} THEOPHYLACTUS. − Aut semivivus dicitur homo post peccatum, quia anima immortalis est, corpus vero mortale, ita ut medietas hominis morti succumbat aut quia humana natura in Christo sperabat consequi salutem, ita ut non omnino morti succumberet ; sed inquantum adam peccaverit, mors in mundum intravit ; in Christi vero iustificatione mors erat destruenda.^eb

^eb ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 10, 30), PG 123, 848 C12-D7. [CGC2015]

^marg.| {CLC10d9.14} AMBROSIUS. − Vel spoliant que accepimus indumenta gratie spiritualis, et sic vulnera inferre consueverunt. Nam si intemerata que sumpsimus indumenta servemus, plagas latronum sentire non possumus.^CK ^ec

^ec ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 73, CCSL 14, p. 238.745-748 : «Hi ante despoliant quae accepimus indumenta gratiae spiritalis et sic uulnera consuerunt ; nam si intemerata quae sumsimus indumenta seruemus, plagas latronum sentire non possumus. Caue ergo ne ante nuderis, sicut Adam ante nudatus est mandati caelestis custodia destitutus et exutus fidei uestimento et sic letale uulnus accepit, in quo omne genus occidisset humanum, nisi Samaritanus ille descendens uulnera eius acerba curasset». [FG2013]*

^CK ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CLC10d9.15} BASILIUS. − Vel potest intelligi quod expoliaverunt eum, plagis prius impositis. Precedunt enim vulnera nuditatem, ut percipias¹⁴⁹* quod peccatum gratie precedit¹⁵⁰* carentiam.^CL

^CL ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

¹⁴⁹ percipias] intelligas Ed1953

¹⁵⁰ precedit] precedat Li448

^marg.| {CLC10d9.16} BEDA. ¹⁵¹ {super Et plagis impositis}. − Dicuntur autem plage peccata, quia his nature humane integritas violatur. Abierunt autem non ab insidiis cessando, sed insidiarum fraudes occultando.^CM

^CM ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

¹⁵¹ Beda] om. Li448 * (compl. pr. m. marg.)

^marg.| {CLC10d9.17} CHRYSOSTOMUS. − Hic itaque homo, id est adam, iacebat destitutus salutis auxilio, confossus vulneribus delictorum ; cui nec sacerdos aaron transiens sacrificio potuit profuisse.
Sequitur enim :

Accidit autem ut sacerdos quidam descenderet eadem via ; et viso eo preterivit.

^marg.| Nec etiam eius frater Moyses levita, per legem potuit subvenire.
Unde sequitur :

Similiter et levita, cum esset secus locum, et videret eum, pertransiit.

^marg.| {CLC10d9.18} AUGUSTINUS. Tertia responsione contra Pelagianos. ¹⁵²* − Vel in sacerdote et levita duo tempora intelliguntur, legis scilicet et prophetarum. In sacerdote lex, per quam sacerdotium et sacrificia instituta sunt ; in levita vaticinium prophetarum quorum temporibus humanum genus sanari non potuit, quia « per legem cognitio¹⁵³ peccati »^ed, non abolitio.^CN ^ee

^ed Rm. 3, 20.

^ee ¶Fons : Augustinus ( pseudo), Hypomnesticon contra Pelagianos et Coelastianos, vulgo libri Hypognosticon, lib. 3, c. 8, PL 45, 1628 : «In his duobus, id est sacerdote et Levita, duo tempora intelliguntur, Legis scilicet et Prophetarum. In sacerdote lex, per quam sacerdotium et sacrificia instituta sunt. In Levita vaticinium Prophetarum, quorum temporibus omne humanum genus sanari non potuit : quia regnavit mors ab Adam usque ad Moysen, etiam in eos qui non peccaverunt in similitudine praevaricationis Adae, qui est forma futuri (Rom. V, 14), id est etiam in omnibus sanctis et in parvulis, qui praevaricati non sunt sicut Adam ; et tamen propter peccatum praevaricationis, quod nascentes ex eo traxerunt, tanquam chirographo paterno constricti, stipendium peccati moriendo solverunt. Stipendium enim peccati, mors (Id. VI, 23). Et quia per legem cognitio peccati (Id. III, 20), non abolitio». [FG2017]

^CN ¶Codd. : Li448 (98rb) Ed1953 {FG2017}

¹⁵² Tertia ... Pelag<ianos> Li448 ] Hypognosticon Ed1953

¹⁵³ cognitio Ed1953 ] conditio Li448 Ed1593

^marg.| {CLC10d9.19} THEOPHYLACTUS. − Dicit autem preterivit quia lex venit, et stetit usque ad tempus prefixum ; deinde non valens curare, abiit. vide etiam quod lex non ad hoc data est precogitative ut hominem curaret non enim poterat homo a principio suscipere Christi mysterium
Et ideo dicit :

Accidit ut sacerdos quidam descenderet.

^marg.| Quod consuevimus dicere in his que non premeditative fiunt.^ef

^ef ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 10, 31), PG 123, 849A1-11. [CGC2015]

^marg.| {CLC10d9.20} AUGUSTINUS. De verbis Domini. − Vel quia homo descendens a Hierusalem in Iericho ostenditur Israelita fuisse. Intelligitur quod transit ¹⁵⁴* sacerdos, utique genere proximus et ¹⁵⁵* preteriit iacentem. Transiit Levites¹⁵⁶* et hic genere proximus iacentem et ipse contempsit.^CO ^eg

^eg ¶Fons : Augustinus Hipponensis , Sermones, sermo 171.2 (De verbis Domini 37), CCSL41Bb, p. 459.36-41 ; PL 38, 933-934 : «Et quis est mihi proximus? Et narrauit Dominus : Homo quidam descendebat ab Ierusalem in Iericho. Ostendit illum quodammodo Israelitam. Et incidit in latrones. Cum exspoliassent et plagas ei graues irrogassent, dimiserunt eum in uia semiuiuum. Transiit sacerdos, utique genere proximus, praeteriit iacentem. Transiit Leuites, et hic genere proximus, iacentem etiam ipse contempsit». [MM2021]

^CO ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2021}

¹⁵⁴ ostenditur Israelita fuisse] Israelita fuisse intelligitur quod intelligi potest quia transiens Ed1953

¹⁵⁵ et] om. Ed1953

¹⁵⁶ Levites] Levita Mt366 Ed1953

^marg.| {CLC10d9.21} THEOPHYLACTUS. − Miserti, inquam, illius fuere¹⁵⁷ cum cogitaverunt postmodum vero tenacitate devicti abierunt retrorsum. Hoc enim designat quod dicit : Preteriit .^CP ^eh

^eh ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 10, 32), PG 123, 848D11-849 A1. [CGC2015]

^CP ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

¹⁵⁷ fuere] fovere Li448

^marg.| {CLC10d9.22} AUGUSTINUS. De verbis Domini. − Transiit Samaritanus genere longinquus, misericordia proximus. Fecit quod sequitur :

Samaritanus autem quidam iter faciens, venit secus eum

^marg.| vel viam ¹⁵⁸*^ei. In quo Samaritano se voluit intelligi Dominus¹⁵⁹* Iesus Christus. Samaritanus enim ‘custos’ interpretatur et de ipso dicitur^ej : « Non dormit neque dormitat qui custodit Israel »¹⁶⁰, quia resurgens a mortuis, iam non moritur ^ek. Denique cum dictum esset illi^el « quia¹⁶¹ Samaritanus es et demonium habes », negavit se habere demonium qui¹⁶²* se noverat demonum expulsorem, non se negavit infirmi custodem.^CQ ^em

^ei Cf. Mt. 13, 4 ; Mt. 13, 19 ; Mt. 20, 30 ; Mt. 21, 19 ; Lc. 8, 5 ; Lc. 8, 12 ; Lc. 18, 35 : « secus viam ».

^ej Ps. 120, 4.

^ek Rm. 6, 9.

^el Io. 8, 48.

^em ¶Fons : Augustinus Hipponensis , Sermones, sermo 171.2 (De verbis Domini 37), CCSL41Bb, p. 459.42-460.56 ; PL 38, 934 : «Transiit Samaritanus, genere longinquus, misericordia proximus, fecit que quod nostis. In quo Samaritano se uoluit intellegi Dominus Iesus Christus. 'Samaritanus' enim 'custos' interpretatur. Ideo surgens a mortuis iam non moritur, et mors ei ultra non dominabitur, quia non dormit neque dormitat qui custodit Israel. Denique quando conuiciis tantis blasphemabant Iudaei, dixerunt illi : Nonne uerum dicimus quia Samaritanus es et daemonium habes? Cum ergo duo essent uerba conuiciosa obiecta Domino dictum que illi esset : Nonne uerum dicimus quia Samaritanus es et daemonium habes? poterat respondere :"Nec Samaritanus sum, nec daemonium habeo ;" respondit autem : Ego daemonium non habeo. Quod respondit, refutauit ; quod tacuit, confirmauit. Negauit se habere daemonium, qui se nouerat daemoniorum exclusorem ; non se negauit infirmi custodem. Ergo Dominus in proximo est, quia Dominus nobis factus est in proximo». [MM2021]

^CQ ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2021}

¹⁵⁸ vel viam] om. Ed1953

¹⁵⁹ Dominus] + noster Ed1953

¹⁶⁰ Non dormit... Israel] om. Li448 , non dormitabit neque dormiet Ed1953

¹⁶¹ quia] quod Li448

¹⁶² qui] quia Ed1953

^marg.| {CLC10d9.23} GRECUS. − Vocat autem hic Christus¹⁶³ se Samaritanum opportune. Cum enim alloqueretur legisperitum superbientem in lege, voluit exprimere quoniam nec sacerdos nec levita et qui conversabantur in lege, legis propositum implebant sed ipse venit consummaturus legis propositum.^CR ^en

^en ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 10, 30-35 (Krikones §1703 : Severus), ed. Mai , Classicorum auctorum 10, Romae 1838, p. 429 = Vat. gr. 1611, f. 144va39-vb18 : «σαμαρείτην δὲ ἑαυτὸν ἐπὶ τοῦ παρόντος ἐπίτηδες ἐκάλεσεν ὁ Χριστὸς· ἐπειδὴ γὰρ πρὸς τὸν νομικὸν ἦν ὁ λόγος αὐτῷ· τὸν ἐπὶ τῷ νόμῳ μέγα κομπάζοντα παραστῆσαι διὰ τῶν λεγομένων ἐσπούδασεν· ὡς οὐχ ὁ ἱερεὺς οὐχ ὁ λευΐτης οὐχ ἁπλῶς εἰπεῖν οἱ κατὰ τοὺς ἐντολὰς Μωυσέως, οἰόμενοι πολιτεύεσθαι, ἀλλ᾿ αὐτὸς τὸ βούλημα τοῦ νόμου πληρώσων ἦλθεν, ἔργοις τε ἑαυτοῖς ἐπιδείξων· τίς τε ὁ πλησίος καὶ τὶ τὸ ἀγαπῆσαι τοῦτον ὡς ἑαυτὸν· ὃν ὑβρίζοντες ἔλεγον οἱ Ἰουδαῖοι, σαμαρείτης εἶ σὺ καὶ δαιμονίον ἔχει, ὅν ὡς καταλύοντα τὸν νόμον ῃτιῶντο συχνότερον».
<cuius fons> = Severus Antiochenus, Fragmenta in Lucam ex catenis [CGP 7080.13]. [ADL2020] [MM2020]

^CR ¶Codd. : Li448 Ed1657 Ed1953 {MM2020}

¹⁶³ hic Christus] inv . Li448

^marg.| {CLC10d9.24} AMBROSIUS. − Hic autem Samaritanus etiam erat descendens. Quis enim est “qui descendit de celo, nisi qui ascendit in celum, filius hominis qui est in celo”^eo?^CS ^ep

^eo Io 3, 13 ; cf. 6, 33.

^ep ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 74, CCSL 14, p. 239.759-761 : «Itaque sicut Iudaeus alius in littera, alius in spiritu, ita et Samaritanus alius foris, alius in occulto. Hic ergo Samaritanus descendens quis est, qui descendit e caelo, nisi qui ascendit in caelum, filius hominis qui est in caelo? Videns semiuiuum, quem nemo potuerat ante curare, sicut illa quae fluxu sanguinis profluens in medicis erogauerat omne patrimonium suum, uenit secus eum, hoc est : factus conpassionis nostrae susceptione finitimus et misericordiae conlatione uicinus». [FG2013]*

^CS ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CLC10d9.25} THEOPHYLACTUS. − Dicit autem iter faciens , quasi ex proposito hoc statuens ut nos curaret.^CT ^eq

^eq ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 10, 33), PG 123, 849 A13-15. [CGC2015]

^CT ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CLC10d9.26} AUGUSTINUS. Tertia responsione contra Pelagianos. ¹⁶⁴* − Venit autem in similitudine carnis peccati ; ideo secus eum quia¹⁶⁵ in similitudine.^CU ^er

^er ¶Fons : Augustinus ( pseudo), Hypomnesticon contra Pelagianos et Coelastianos, vulgo libri Hypognosticon, lib. 3, c. 8, PL 45, 1628 : «Quid est autem, venit secus eum? Venit in similitudine carnis peccati, non ut ille qui jacebat in carne peccati ; ideo secus eum, quia in similitudine». [FG2017]

^CU ¶Codd. : Li448 (98va) Ed1953 {FG2017} *

¹⁶⁴ Tertia ... Pelag<ianos> Li448 ] Hypognosticon Ed1953

¹⁶⁵ quia Li448 ] quasi Ed1953

^marg.| {CLC10d9.27} GRECUS. − Vel secus viam venit . Fuit enim vere viator non deviator, gratia nostri descendens ad terram.^CV ^es ^et

^es ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 8, 42-44 (Krikones §1703 : Severus), ed. Mai , Classicorum auctorum, t. 10, Romae, 1838, p. 429 = Vat. gr. 1611, f. 144vb 19-21 : «Σεβήρου. [...] ὁ σαμαρείτης τοίνυν ὁδεύων ὃς ἦς ὁ Χριστὸς, εἶδε τὸν κειμένον καὶ γὰρ ὥδευσεν ἀληθῶς οὐ παρώδευσεν, αὐτὸ τοῦτο πρόφασιν ὁδοῦ ποιησάμενος, τὸ ἡμᾶς ἐπισκέψασθαι, δι οὓς καὶ κατῆλθεν ἐπὶ τῆς γῆς».
<cuius fons> = Severus Antiochenus, Fragmenta in Lucam ex catenis [CGP 7080.13]. [ADL2020] [MM2020]

^et ¶Nota Le choix de gratia nostri pour traduire le banal «δι οὓς» de Sévère d’Antioche est particulièrement heureux et opportun. L’expression est rare et étudiée : 16 occurrences dans la LLT, aucune autre chez Thomas, les auteurs classiques et les Pères latins. Elle exprime de façon plus riche que le propter nos attendu, le fait que la misère de l’homme n’exerce aucune causalité directe sur la miséricorde divine, sans quoi la grâce ne serait plus gratuite. [MM2020]

^CV ¶Codd. : Li448 Ed1657 Ed1953 {FG2017} {MM2017} * {MM2020}

^marg.| {CLC10d9.28} AMBROSIUS. − Veniens autem factus est compassionis nostre susceptione finitimus et misericordie collatione vicinus.^CW ^eu
Unde sequitur :

^eu ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 74, CCSL 14, p. 239.764-766 : «Videns semiuiuum, quem nemo potuerat ante curare, sicut illa quae fluxu sanguinis profluens in medicis erogauerat omne patrimonium suum, uenit secus eum, hoc est : factus conpassionis nostrae susceptione finitimus et misericordiae conlatione uicinus». [FG2013]

^CW ¶Codd. : Li448 (98va) Ed1953 {FG2017} {MM2017} *

Et videns eum misericordia motus est.

^marg.| {CLC10d9.29} AUGUSTINUS. Tertia responsione contra Pelagianos. ¹⁶⁶* − Videns quidem eum iacentem, non valentem, non currentem, et ideo misericordia motus est , quia in eo nullum meritum invenit quo curari dignus esset sed « ipse de peccato damnavit peccatum in carne »^ev ^CX ^ew
Unde sequitur :

^ev Rm. 8, 3.

^ew ¶Fons : Augustinus ( pseudo), Hypomnesticon contra Pelagianos et Coelastianos, vulgo libri Hypognosticon, lib. 3, c. 8, PL 45, 1628 : «Et videns eum, misericordia motus est. videns eum, quid? jacentem. Numquid surgentem et currentem? Et ideo misericordia motus est : quia in eo, quo curari dignus esset, meritum nullum invenit». [FG2017]

^CX ¶Codd. : Li448 Ed1953 {FG2017}*

¹⁶⁶ Tertia ... Pelagianos] scrips. , Contra Pelagianos Li448 , Hypognosticon Ed1953

Et appropians alligavit vulnera eius infundens oleum et vinum.

^marg.| {CLC10d9.30} AUGUSTINUS. De verbis Domini. − Quid enim tam longinquum, quid tam remotum quam Deus ab hominibus, immortalis a mortalibus, iustus a peccatoribus ? Non loco longe sed dissimilitudine. Cum ergo haberet in se duo bona, scilicet iustitiam et immortalitatem, et nos duo mala, scilicet iniquitatem et mortalitatem ; si utrumque malum nostrum suscepisset, par noster fuisset, et liberatore nobiscum opus haberet. Ut ergo esset non hoc quod nos sed prope nos, non est factus¹⁶⁷* ille peccator quod¹⁶⁸* tu sed factus est mortalis quod tu. Suscipiendo penam et non suscipiendo culpam et culpam delevit et penam.^CY ^ex

^ex ¶Fons : Augustinus Hipponensis , Sermones, sermo 171.3 (De verbis Domini 37), CCSL41Bb, p. 460.59- ; PL 38, 934 : «Quid tam longinquum, quid tam remotum, quam Deus ab hominibus, immortalis a mortalibus, iustus a peccatoribus? Non loco longe, sed dissimilitudine. Nam solemus etiam ita loqui, cum de duobus hominibus dicimus quantum diuersi sunt mores :"Iste longe est ab illo." Etiamsi iuxta steterint, etiamsi uicinius inhabitent, etiamsi una Catena colligentur, longe est pius ab impio, longe est innocens a reo, longe est iustus ab iniusto. Si hoc de duobus hominibus dicitur, quid de Deo et hominibus? Cum ergo longe a nobis esset immortalis et iustus, tamquam a mortalibus et peccatoribus, descendit ad nos, ut fieret nobis proximus ille longinquus. Et quid fecit? Cum haberet ipse duo bona et nos duo mala - ille duo bona, iustitiam et immortalitatem ; nos duo mala, iniquitatem et mortalitatem - si utrumque malum nostrum suscepisset, par noster factus esset et liberatore nobis cum opus haberet. Quid ergo fecit, ut esset proximus nobis - proximus non hoc quod nos, sed prope nos? Duo attende : iustus est, immortalis est. In duobus tuis malis una est culpa, altera est poena ; culpa est quod iniustus es, poena est quia mortalis es. Ille ut esset proximus, suscepit poenam tuam, non suscepit culpam tuam ; et si suscepit, delendam suscepit, non faciendam, iustus et immortalis, longe ab iniustis et mortalibus. Peccator mortalis, longe eras a iusto immortali. Non est factus ille peccator, quod tu, sed factus est mortalis, quod tu. Manens iustus, factus est mortalis. Suscipiendo poenam et non suscipiendo culpam, et culpam deleuit et poenam. Dominus ergo in proximo est, nihil solliciti fueritis. Etsi super omnes caelos ascendit corpore, non recessit maiestate. Vbique praesens est qui fecit omnia». [MM2021]

^CY ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2021}

¹⁶⁷ factus] om. Ed1953

¹⁶⁸ ut] quod Li448

^marg.| {CLC10d9.31} AUGUSTINUS. De questionibus Evangeliorum. − Alligatio vulnerum est cohibitio peccatorum, oleum consolatio spei bone propter¹⁶⁹* indulgentiam datam ad reconciliationem pacis ; vinum exhortatio ad operandum ferventissime in spiritu.^CZ ^ey

^ey ¶Fons : Augustinus Hipponensis , Quaestiones evangeliorum, lib. 2, qu. 19, CCSL 44B, p. 63.14-17 : «Alligatio uulnerum est cohibitio peccatorum ; oleum consolatio spei bonae propter indulgentiam datam ad reconciliationem pacis ; uinum exhortatio ad operandum feruentissimo spiritu». [FG2017]*

^CZ ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2021}

¹⁶⁹ spei bone propter] bone spei propter Mt366, spei bone per Ed1953

^marg.| {CLC10d9.32} AMBROSIUS. − Vel [b] constringit vulnera nostra austeriore precepto¹⁷⁰*, [a] sicut oleo [c] fovet remissione peccati, [d] sicut¹⁷¹* vino compungit denuntiatione iudicii. ^DA ^ez

^ez ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 75, CCSL 14, p. 239.767-772 : «Et alligauit uulnera eius infundens oleum et uinum. Multa medicamenta medicus habet iste, quibus sanare consueuit. Sermo eius medicamentum est. Alius eius sermo constringit uulnera, [a] alius oleo fouet, alius uinum infundit : [b] constringit uulnera austeriore praecepto, [c] fouet remissione peccati, [d] sicut uino conpungit denuntiatione iudicii». [FG2013]*<Non hab.> Glossa ordinaria (Gloss-e) [MM2021]

^DA ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2021}

¹⁷⁰ precepto] + et Ed1953

¹⁷¹ sicut] sic Ed1953

^marg.| {CLC10d9.33} GREGORIUS. Vicesimo Moralium. ¹⁷² − Vel in vino morsum districtionis adhibet, in oleo mollitiem pietatis ; per vinum ungantur putrida, per oleum sananda foveantur. Miscenda est ergo lenitas cum severitate, et faciendum est quoddam ex utroque temperamentum, ut neque multa asperitate exulcerentur subdit, neque nimia benignitate solvantur.^fa

^fa ¶Fons : Gregorius Magnus , Moralia in Iob 29, 25, lib. 20 § 5, CCSL 143A, lin. 83 sqq. : «Hinc est quod semiuiui illius uulneribus, qui a samaritano in stabulum ductus est et uinum adhibetur et oleum ; ut per uinum mordeantur uulnera, per oleum foueantur, quatenus unusquisque qui sanandis uulneribus praeest, in uino morsum districtionis adhibeat, in oleo mollitiem pietatis ; per uinum mundentur putrida, per oleum sananda foueantur. Miscenda est ergo lenitas cum seueritate, faciendum quoddam ex utraque temperamentum, ut neque multa asperitate exulcerentur subditi, neque nimia benignitate soluantur». [MM2020]

¹⁷² .XX.] om. Ed1953

^marg.| {CLC10d9.34} THEOPHYLACTUS. − Vel aliter. Que secundum hominem est conversio, oleum est ; que vero secundum deum, vinum est ; quod divinitatem significat, quam nemo potuisset sustinere, nisi oleum haberetur, id est conversatio humana unde quedam operatus est humane, quedam divinitus. Infudit ergo oleum et vinum, quia nos humanitate et divinitate salvavit.^fb

^fb ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 10, 34), PG 123, 849 B14-C12. [CGC2015]

^marg.| {CLC10d9.35} CHRYSOSTOMUS. − Vel vinum infundit, id est sanguinem passionis, et oleum chrismatis, ut indulgentia daretur per sanguinem, sanctificatio conferretur per chrismatis unctionem. A celesti medico conscissa loca ligantur, et intra semetipsa retinentia medicinam, operante medicamine, pristine sanitati redduntur. Infuso ergo vino et oleo, imposuit eum super iumentum.
Unde sequitur :

Et imponens illum in iumentum suum, duxit in stabulum et curam eius egit.

^marg.| {CLC10d9.36} AUGUSTINUS. De questionibus Evangeliorum. − Iumentum eius est caro in¹⁷³* qua ad nos venire dignatus est. Imponi iumento est in ipsam incarnationem Christi credere.^DB ^fc

^fc ¶Fons : Augustinus Hipponensis , Quaestiones evangeliorum, lib. 2, qu. 19, CCSL 44B, p. 63.14-17 : «Iumentum eius est caro in qua ad nos uenire dignatus est. inponi iumento est in ipsam incarnationem christi credere». [FG2017]*

^DB ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

¹⁷³ in] om. Ed1953

^marg.| {CLC10d9.37} AMBROSIUS. − Vel iumento imponit dum peccata nostra portat et pro nobis dolet. Homo enim iumento similis factus est et ideo supra iumentum suum nos imposuit, ne nos essemus ‘sicuti equus et mulus’^fdut per nostri corporis assumptionem infirmitatem nostre carnis aboleret.^fe

^fd Ps. 31, 9.

^fe ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 76, CCSL 14, p. 239.772-779 : «Et inposuit inquit in iumentum suum. Audi quomodo te inponat. Hic peccata nostra portat et pro nobis dolet. Et pastor inposuit ouem lassam super umeros suos. Homo enim iument i similis factus est et ideo supra iumentum suum nos inposuit, ne nos essemus sicut equus et mulus, ut per nostri corporis adsumtionem infirmitates nostrae carnis aboleret. Denique duxit nos in stabulum, qui eramus iumenta». [FG2013]

^marg.| {CLC10d9.38} THEOPHYLACTUS. − Vel imposuit in suum iumentum, id est in corpus suum membra namque sua nos fecit, et participes corporis eius. Et lex quidem non omnes suscipiebat Moabite et Ammonite non intrabunt in ecclesiam Dei ; nunc vero in omni gente qui timet dominum, ab eo suscipitur volens credere et pars ecclesie fieri^ff. Propter hoc dicit quod duxit eum in stabulum .

^ff ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 10, 34), PG 123, 849 D2-13. [CGC2015]*

^marg.| {CLC10d9.39} CHRYSOSTOMUS. − Est enim stabulum Ecclesia, que in itinere mundi lassatos et sarcinis delictorum defessos suscipit venientes ; ubi deposito onere peccatorum, viator lassus reficitur, et refectus salubri pascuo reparatur ; et hoc est quod dicitur et curam illius egit. Totum enim quicquid contrarium, nocens et malum est, foris est, quia intra stabulum requies omnis salubritasque inclusa est.

^marg.| {CLC10d9.40} BEDA. − Et bene iumento impositum duxit in stabulum quia nemo, nisi per baptismum corpori Christi adunatus, Ecclesiam intrabit.

^marg.| {CLC10d9.41} AMBROSIUS. − Sed¹⁷⁴* non vacabat Samaritano huic diu in terris degere, redeundum erat unde descenderat.
Unde sequitur :

¹⁷⁴ Sed] + quia Ed1953

Et altera die protulit duos denarios et dedit stabulario et ait : Curam illius habe.

^marg.| Quis est iste alter dies, nisi forte ille dominice resurrectionis, de quo dictum est^fg : ‘Hec est dies quam fecit Dominus’. Duo autem denarii sunt duo testamenta, que imaginem in se habent eterni regis expressam, quorum pretio vulnera nostra curantur.^fh

^fg Ps. 117, 24.

^fh ¶Fons : [a] Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 78-80, CCSL 14, p. 240.782-792 : «Ne aeger ea quae acceperat nequaquam praecepta seruaret. Sed non uacabat Samaritano huic diu in terris degere : redeundum erat eo, unde descenderat. Itaque altero die quis est iste alter dies nisi forte ille dominicae resurrectionis, de quo dictum est : hic est dies, quem fecit Dominus? Sic protulit duos denarios et dedit stabulario et ait : curam illius habe. Qui sunt isti duo denarii nisi forte duo testamenta, quae imaginem in se habent aeterni regis expressam, quorum pretio uulnera nostra curantur? Redemti enim sumus pretioso sanguine, ut ultimae mortis ulcera uitaremus». [FG2013]

^marg.| {CLC10d9.42} AUGUSTINUS. De questionibus Evangeliorum. − Vel duo denarii sunt duo precepta caritatis, quam per Spiritum sanctum acceperunt apostoli ad evangelizandum ceteris ; vel promissio vite presentis et future.^fi

^fi ¶Fons : Augustinus Hipponensis , Quaestiones evangeliorum, lib. 2, qu. 19, CCSL 44B, p. 63.21-24 : «Duo denarii sunt uel duo praecepta caritatis, quam per spiritum sanctum acceperunt apostoli ad evangelizandum ceteris, uel promissio uitae praesentis et futurae, secundum enim duas promissiones dictum est : accipiet in hoc saeculo septies tantum, et in futuro saeculo uitam aeternam consequetur». [FG2017]*

^marg.| {CLC10d9.43} ORIGENES. − Vel duo denarii videntur mihi esse¹⁷⁵ scientia sacramenti, quomodo pater in filio et filius in patre sit, qua velut mercede donatur ecclesie angelus, ut diligentius curet hominem sibi commendatum, quem pro angustia temporis etiam ipse curaverat. Et promittitur ei quicquid de suo in medelam semiviventis expenderet, illico esse reddendum.
Unde sequitur :

¹⁷⁵ videntur mihi esse] mihi esse videtur Li448

Et quodcumque supererogaveris, ego, cum rediero, reddam tibi.

^marg.| {CLC10d9.44} AUGUSTINUS. De questionibus Evangeliorum. ¹⁷⁶ − [a] Stabularius fuit Apostolus qui supererogavit¹⁷⁷ aut illud consilium¹⁷⁸ quod ait^fj : « De virginibus autem preceptum Domini non habeo, consilium¹⁷⁹ autem do », aut quod etiam manibus suis operatus est^fk, ne infirmorum aliquem in novitate evangelii gravaret^fl, cum ei liceret ex evangelio pasci^fm [b] Multum etiam supererogaverunt apostoli ; sed et pro tempore doctores, qui vetus et novum Testamentum exposuere, supererogaverunt, pro quibus retributionem accipient.^DC ^fn

^fj 1Cor. 7, 25.

^fk Cf. 1Cor. 4, 12.

^fl Cf. 2Th. 3, 8.

^fm Cf. 1Cor. 9, 14.

^fn ¶Fons : [a] Augustinus Hipponensis , Quaestiones evangeliorum, lib. 2, qu. 19, CCSL 44B, p. 63.26-30 : «Stabularius ergo est apostolus. Quod supererogat aut illud consilium est quod ait : de uirginibus autem praeceptum domini non habeo, consilium autem do, aut quod etiam manibus suis operatus est, ne infirmorum aliquem in nouitate evangelii grauaret, cum ei liceret pasci ex evangelio». [b] Cf. Glossa ordinaria (Rm.), prol. 2, 2 [ Stegmüller , Repertorium biblicum, n° 11832 (3)], [Strasbourg, 1481, t. 4, facsim., p. 272b ], ed. Gloss-e : «Dedit enim apostolis et ceteris doctoribus novum et vetus Testamentum qui plura supererogaverunt ut Paulus et multi alii». [FG2017] [MM2017]*

^DC ¶Codd. : Li448 Ed1953 {FG2017} *

¹⁷⁶ De…Evangeliorum] marg. Li448

¹⁷⁷ supererogavit Ed1953 ] supererogat Li448

¹⁷⁸ consilium Ed1953 ] concilium Li448

¹⁷⁹ consilium Ed1953 ] concilium Li448

^marg.| {CLC10d9.45} AMBROSIUS. − Beatus ergo ille¹⁸⁰ stabularius qui alterius vulnera curare potest ; beatus ille cui dicit Iesus :

¹⁸⁰ ille] om. Li448

Quodcumque supererogaveris, revertens reddam tibi.

^marg.| Sed quando reverteris, Domine, nisi iudicii die? Nam licet ubique sis semper et stans in medio nostrum, non cerneris a nobis ; erit tamen tempus quo universa caro te respiciet revertentem. Reddes ergo quod debes beatis quibus es debitor. Utinam nos simus idonei debitores, ut quod accepimus possimus exsolvere.^fo

^fo ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 82-83, CCSL 14, p. 240.801-241.817 : «Beatus ille stabularius, qui alterius curare uulnera potest, beatus ille cui dicit Iesus : quodcumque supererogaueris revertens reddam tibi. Bonus dispensator, qui etiam supererogat. Bonus dispensator Paulus, cuius sermones et epistulae ueluti ei ratione quam acceperat superfluunt. Moderatum Domini mandatum prope inmoderato labore mentis et corporis exsecutus, ut multos ab aegritudine grauis spiritalis adloquii dispensatione releuaret. Bonus ergo stabularius stabuli eius, in quo agnouit asina praesaepe Domini sui et in quo greges clauduntur agnorum, ne frementibus ad caulas rapacibus lupis facilis in ouilia sit incursus. Spondet ergo mercedem se redditurum. Quando reuerteris, Domine, nisi iudicii die? Nam licet ubique sis semper et stans in medio nostrum non cernaris a nobis, erit tamen tempus quo uniuersa caro te aspiciat reuertentem. Reddes ergo quod debes. Beati quibus es debitor. Utinam nos simus idonei debitores, utinam quod accepimus possimus exsoluere nec nos aut sacerdotii aut ministerii munus extollat ! Quomodo reddes, Domine Iesu? Promisisti quidem in caelo bonis copiosam esse mercedem, reddes tamen et cum dices : euge, bone serue, quoniam supra pauca fidelis fuisti, super multa te constituam, intra in gaudium Domini tui». [FG2013]*

^marg.| {CLC10d9.46} CYRILLUS. − His ergo¹⁸¹ premissis, opportune iam dominus legisperitum interrogat, subdens :

¹⁸¹ ergo] igitur Li448

Quis horum trium tibi videtur proximus fuisse illi qui incidit in latrones ?

At ille dixit : Qui fecit misericordiam in illum.

^marg.| Neque enim sacerdos, neque levita factus fuit proximus patientis, sed ille qui est eius misertus inutilis est enim sacerdotii dignitas et legis scientia, nisi per bona opera confirmetur.
Unde sequitur :

Et ait illi Iesus : Vade et tu¹⁸² fac similiter.

¹⁸² et tu] inv . Li448

^marg.| {CLC10d9.47} CHRYSOSTOMUS. − Quasi dicat : Si quem vides oppressum, non dicas utique nequam est ; sed sive gentilis sit, sive iudeus, et ope indigeat, non cavilleris auxiliari, quecumque mala fuerit passus.

^marg.| {CLC10d9.48} AUGUSTINUS. In primo de doctrina christiana. ¹⁸³*− Ex hoc intelligimus eum esse proximum cui vel exhibendum est officium misericordie, si indiget, vel exhibendum esset, si indigeret. Ex quo iam consequens est ut etiam ille a quo nobis vicissim exhibendum est, proximus noster sit. Proximi enim nomen ad aliquid est ; nec quisquam esse proximus nisi proximo potest. Nullum autem exceptum esse cui misericordie denegetur officium, quis non videat dicente Domino^fp : « Benefacite his qui vos oderunt ». Unde manifestum est, hoc precepto quo iubemur diligere proximum, etiam sanctos angelos contineri, a quibus tanta nobis misericordie impenduntur officia, ex quo et ipse Dominus proximum nostrum se dici voluit, significans se opitulatum esse semivivo iacenti in via.^fq

^fp Mt. 5, 44.

^fq ¶Fons : Augustinus Hipponensis , De doctrina christiana, lib. 1, c. 30, CCSL 32, lin. 18 sqq. : «cui dominus ait: uade et tu fac similiter, ut uidelicet esse eum proximum intellegamus, cui uel exhibendum est officium misericordiae, si indiget, uel exhibendum esset, si indigeret. ex quo iam est consequens, ut etiam ille, a quo nobis hoc uicissim exhibendum est, proximus sit noster. proximi enim nomen ad aliquid est nec quisquam esse proximus nisi proximo potest. nullum autem exceptum esse, cui misericordiae denegetur officium, quis non uideat, quando usque ad inimicos etiam porrectum est, eodem domino dicente: diligite inimicos uestros, benefacite eis, qui uos oderunt? ita quoque paulus apostolus docet, cum dicit: nam non adulterabis, non homicidium facies, non furaberis, non concupisces et, si quod aliud mandatum, in hoc sermone recapitulatur: diliges proximum tuum tamquam te ipsum. dilectio proximi malum non operatur. quisquis ergo arbitratur non de omni homine apostolum praecepisse, cogitur fateri, quod absurdissimum et sceleratissimum est, uisum fuisse apostolo non esse peccatum, si quis aut non christiani aut inimici adulterarit uxorem aut eum occiderit aut eius rem concupierit; quod si dementis est dicere, manifestum est omnem hominem proximum esse deputandum, quia erga neminem operandum est malum. iam uero si uel cui praebendum uel a quo nobis praebendum est officium misericordiae, recte proximus dicitur; manifestum est hoc praecepto, quo iubemur diligere proximum, etiam sanctos angelos contineri, a quibus tanta nobis misericordiae impenduntur officia, quanta multis diuinarum scripturarum locis animaduertere facile est. ex quo et ipse deus et dominus noster proximum se nostrum dici uoluit. nam et se ipsum significat dominus iesus christus opitulatum esse semiuiuo iacenti in uia afflicto et relicto a latronibus ». [MM2022]

¹⁸³ In primo] om. Ed1953

^marg.| {CLC10d9.49} AMBROSIUS. − Non enim cognatio facit proximum sed misericordia quia misericordia¹⁸⁴* secundum naturam. Nihil enim tam secundum naturam, quam iuvare consortem nature.^DD ^fr

^fr ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 84, CCSL 14, p. 241.822-829 : «Ergo quoniam nemo magis proximus quam qui uulnera nostra curauit, diligamus eum quasi Dominum, diligamus et quasi proximum ; nihil enim tam proximum quam caput membris. Diligamus etiam eum qui imitator est Christi, diligamus eum qui inopiae alterius corporis unitate conpatitur. Non enim cognatio facit proximum, sed misericordia, quia misericordia secundum naturam ; nihil enim tam secundum naturam quam iuuare consortem naturae». [FG2013]*

^DD ¶Codd. : Li448 Ed1953 [MM2020}

¹⁸⁴ misericordia] + est Ed1953

^prol.| [Lc. 10, 38-39 legitur in Assumptione BMV iuxta LHR 98.7a]

^marg.| {CLC10d10.1} BEDA. − Dilectio Dei et proximi, que superius verbis et parabolis continebatur, hic ipsis rebus et veritate designatur.^DE
Dicitur enim :

^DE ¶Codd. : Li448 (99rb) Ed1953 [MM2020}

Factum est autem dum irent et ipse intravit in quoddam castellum.

^marg.| {CLC10d10.2} ORIGENES. − Cuius quidem nomen Lucas hic tacet ; sed Ioannes exprimit vocans ipsum Bethaniam.^DF

^DF ¶Codd. : Li448 Ed1953 [MM2020}

^marg.| {CLC10d10.3} AUGUSTINUS. De verbis Domini. − [d] Sed Dominus qui"in sua propria venit et sui eum non receperunt"^fs, [c] susceptus est tamquam hospes.
Sequitur enim :

^fs Cf. Io. 1, 11.

Et mulier quedam, Martha nomine, excepit illum in domum suam

^marg.| [a] sicut solent suscipi peregrini. Sed tamen suscepit famula Dominum, egra¹⁸⁵ salvatorem, creatura creatorem. [e] Ne quis autem dicat : O beati qui Christum suscipere in domum propriam meruerunt. Noli dolere cum"uni¹⁸⁶*, inquit¹⁸⁷ ^ft, : ex minimis meis fecistis, mihi fecistis ». [b] Accepta autem forma servi^fu, in illa pasci a servis voluit dignatione, non conditione. Habebat carnem in qua esuriret quidem¹⁸⁸* et sitiret sed in eremo esurienti angeli ministrabant. Ergo quod pasci voluit, pascenti prestitit [f]. Martha igitur Dominum¹⁸⁹* pascere disponens et preparans, circa ministerium occupabatur. Maria vero soror eius pasci magis elegit a Domino.^DG ^fv
Sequitur enim :

^ft Mt. 25, 40.

^fu Cf. Phil. 2, 7 : « Formam servi accipiens... ».

^fv ¶Fons : Augustinus Hipponensis , Sermones, sermo 103 § 1.2-2.3 (De verbis Domini 26), PL 38, 613-614 : «Christus pascendum se praebere dignatur. Martha et Maria duae sorores erant, ambae non solum carne, sed etiam religione germanae ; ambae Domino cohaeserunt, ambae Domino in carne praesenti concorditer servierunt. Suscepit eum Martha, [a] sicut solent suscipi peregrini. Sed tamen suscepit famula Dominum, aegra Salvatorem, creatura Creatorem. Suscepit autem Spiritu pascenda, in carne pascendum. Voluit enim Dominus formam servi accipere, et [b] accepta forma servi in illa pasci a servis, dignatione, non conditione. Nam et ista dignatio fuit, se praebere pascendum. Habebat carnem, in qua esuriret quidem, et sitiret : sed nescitis quia in eremo esurienti Angeli ministrabant? Ergo quod pasci voluit, pascenti praestitit. Quid autem mirum, si et de sancto Elia praestitit viduae, quem prius corvo ministrante pascebat? Numquid pascendo defecerat, quando ad viduam mittebat? Nequaquam. Non pascendo defecerat, quando ad viduam mittebat : sed religiosam viduam, per obsequium exhibitum servo suo, benedicere disponebat. Sic ergo [c] susceptus est Dominus, tanquam hospes, [d] qui in sua propria venit, et sui eum non receperunt : sed quotquot receperunt eum, dedit eis potestatem filios Dei fieri ; adoptans servos, et fratres faciens ; redimens captivos, et faciens cohaeredes. [e] Ne quis tamen vestrum forsitan dicat : O beati qui Christum suscipere in domum propriam meruerunt! Noli dolere, noli murmurare quia temporibus natus es, quando jam Dominum non vides in carne : non tibi abstulit istam dignationem. Cum uni, inquit, ex minimis meis fecistis, mihi fecistis. [614] 3. Marthae et Mariae officium utrumque bonum : melius tamen Mariae. Haec de Domino pascendo in carne, sed pascente in spiritu, pauca pro tempore dixerimus : veniamus ad causam, quam de unitate proposui. [f] Martha Dominum pascere disponens et praeparans, circa multum ministerium occupabatur : Maria soror ejus pasci a Domino magis elegit. Deseruit quodam modo sororem suam circa multum ministerium laborantem, et sedit ipsa ad pedes Domini, et vacans audiebat verbum ejus». [MM2021]

^DG ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 [MM2021}

¹⁸⁵ egra] erga Li448*

¹⁸⁶ uni] om. Ed1953

¹⁸⁷ inquit] + Quod enim uni Ed1953

¹⁸⁸ esuriret quidem] inv. Ed1953

¹⁸⁹ Dominum] Dominus Ed1953

Et huic erat soror nomine Maria, que etiam sedens secus pedes Domini, audiebat verbum illius.

^marg.| {CLC10d10.4} CHRYSOSTOMUS. − Non simpliciter dicitur de Maria quod sederet prope Iesum, sed secus pedes illius ; ut ostendat diligentiam, assiduitatem et¹⁹⁰ solertiam erga auditionem, et multam reverentiam quam habebat ad Dominum.^DH

^DH ¶Codd. : Li448 Ed1953 [MM2021}

¹⁹⁰ et] om. Li448

^marg.| {CLC10d10.5} AUGUSTINUS. De verbis Domini. − Quanto autem humilius ad pedes sedebat, tanto amplius capiebat. Confluit enim aqua ad humilitatem convallis, denatat de tumoribus collis.^DI ^fw

^fw ¶Fons : Augustinus Hipponensis (pseudo), Sermones, sermo 104 (De verbis Domini 27 = Guelferbytanus 29), ed. Sancti Aurelii Augustini Sermones selecti duodeviginti, ed. C. Lambot (Stromata Patristica et Mediaevalia, 1, 1950), p. 56.6-7 : «Sedebat ad pedes capitis nostri : quanto humilius sedebat, tanto amplius capiebat. Confluit enim aqua ad humilitatem conuallis ; denatat de tumoribus collis ». [MM2021]

^DI ¶Codd. : Li448 Ed1953 [MM2021}

^marg.| {CLC10d10.6} BASILIUS. − Omnis autem operatio et verbum salvatoris regula est pietatis et virtutis ; ob hoc enim induit corpus nostrum, ut nos conversationem illius¹⁹¹ imitemur pro posse.^DJ

^DJ ¶Codd. : Li448 Ed1953 [MM2021}

¹⁹¹ illius] ipsius Li448

^marg.| {CLC10d10.7} CYRILLUS. − Exemplo igitur suo docet discipulos qualiter se gerere debeant in domibus eorum qui eos suscipiunt ; ut scilicet applicantes ad domum, non resupini quiescant, sed potius repleant suscipientes sacris et divinis doctrinis. Hi vero qui domum parant, exeant obviam hilariter et ferventer duabus de causis. Primo quidem edificabuntur in doctrinis eorum quos suscipiunt. Deinde et recipient caritatis mercedem.^DK
Unde et hic sequitur :

^DK ¶Codd. : Li448 Ed1953 [MM2021}

Martha autem satagebat circa frequens ministerium.

^marg.| {CLC10d10.8} AUGUSTINUS. De verbis Domini. – [f] Bene Martha circa corporalem Domini necessitatem vel voluntatem ministrabat, quasi mortali ; sed quis¹⁹²* erat in carne mortali ? « In principio erat Verbum »^fx : Ecce quod Maria audiebat. « Verbum caro factum est », ecce cui Martha ministrabat. [d] Laborabat ista, vacabat illa. Verumtamen Martha laborans multum in illa occupatione et negotio ministrandi interpellavit Dominum, et de sorore conquesta est.
Sequitur enim :

^fx Io. 1, 1.

¹⁹² qui] si quis Li448

Et ait : Domine, non est tibi cure quod soror mea reliquit me solam ministrare?

^marg.| Erat enim Maria intenta dulcedini verbi Domini. A Martha convivium Domino parabatur, in cuius convivio Maria iam iucundabatur. Cum ergo suaviter audiret verbum dulcissimum, et corde intentissimo pasceretur, interpellato Domino a sorore sua, quomodo putamus eam timuisse¹⁹³ ne diceret ei Dominus : ‘Surge et adiuva sororem tuam’. Mira enim suavitate tenebatur que profecto maior est mentis quam ventris. [a] Sed causam suam tamquam otiosa iudici maluit committere, nec in respondendo voluit laborare si enim pararet respondendi sermonem, remitteret audiendi intentionem¹⁹⁴. Respondit ergo Dominus, qui in verbo non laborabat, quia Verbum erat.
Sequitur enim :

¹⁹³ timuisse] tenuisse Li448

¹⁹⁴ audiendi intentionem] inv. Li448*

Et respondens dixit illi Dominus : Martha, Martha, sollicita es et turbaris erga plurima.

^marg.| Repetitio nominis indicium est dilectionis, aut forte movende intentionis, ut audiat attentius. Bis vocata¹⁹⁵ audit turbaris erga plurima id est circa multa es occupata. [c] Vult enim homo occurrere quando ministrat, et aliquando non potest queritur quod deest, paratur quod adest distenditur animus. Nam si Martha sufficeret, adiutorium sororis non posceret. Multa sunt, diversa sunt quia carnalia sunt, quia¹⁹⁶* temporalia sunt. [e] Preponitur autem unum multis, non enim a multis unum sed multa ab uno.
Unde sequitur :

¹⁹⁵ vocata] audita Li448

¹⁹⁶ quia] om. Ed1953

Porro unum est necessarium.

^marg.| [g] Circa unum se voluit occupari, secundum illud ^fy : « Mihi adherere Deo bonum est ». [b] Unum sunt Pater et Filius et Spiritus sanctus. Ad hoc unum non nos perducit, nisi multi habeamus cor unum.^DL ^fz

^fy Ps. 72, 28.

^fz ¶Fons : [1] Augustinus Hipponensis (pseudo), Sermones, sermo 103 § 2.3 (De verbis Domini 26), PL 38, 614 : « Interpellat martha hospitem, ad iudicem deponit postulationem piarum querelarum, quod eam soror deseruerit, et sic laborantem in ministerio adiuuare neglexerit. Non respondente illa, sed tamen praesente, iudicat dominus. [a] Maria causam suam tanquam otiosa iudici maluit committere, nec in respondendo uoluit laborare. Si enim pararet respondenti sermonem, remitteret audiendi intentionem. Respondit ergo dominus, qui in uerbo non laborabat, quia uerbum erat. Quid ergo dixit? martha, martha, repetitio nominis indicium est dilectionis, aut forte mouendae intentionis : ut audiret attentius, bis uocata est, martha, martha, audi : tu circa multa es occupata, unum autem opus est : id est, unum necessarium est. Non unum opus quasi singulare opus : sed opus est, expedit, necessarium est ; quod unum hoc elegerat maria. [...] ».
[b] Augustinus Hipponensis (pseudo), Sermones, sermo 103 § 3.4 (De verbis Domini 26), PL 38, 614-615 : « Quia unum est necessarium, unum illud supernum, unum ubi Pater et Filius et Spiritus sanctus sunt unum. Videte nobis commendari unitatem. [615] Certe Trinitas est Deus noster. Pater non est Filius, Filius non est Pater, Spiritus sanctus nec Pater est, nec Filius, sed amborum Spiritus : et tamen ista tria non tres dii, non tres omnipotentes, sed unus Deus omnipotens, ipsa Trinitas unus Deus : quia unum necessarium est. Ad hoc unum non nos perducit, nisi multi habeamus cor unum ».
[c] Augustinus Hipponensis (pseudo), Sermones, sermo 103 § 4.5 (De verbis Domini 26), PL 38, 615 : « Vult homo occurrere quando ministrat ; et aliquando non potest : quaeritur quod deest, paratur quod adest ; distenditur animus. Nam si Martha ad illa sufficeret, adjutorium sororis non posceret. Multa sunt, diversa sunt, quia carnalia sunt, quia temporalia sunt : etsi bona sunt, transitoria sunt. Marthae autem quid ait Dominus? Maria meliorem partem elegit. Non tu malam, sed illa meliorem. [...]».
[2] Augustinus Hipponensis (pseudo), Sermones, sermo 104 (De verbis Domini 27, = Guelferbytanus 29), ed. Sancti Aurelii Augustini Sermones selecti duodeviginti, ed. C. Lambot (Stromata Patristica et Mediaevalia, 1, 1950), p. 54-55.32- : «Sanctum euangelium cum legeretur, audiuimus a femina religiosa susceptum esse dominum hospitio, ea que martha uocabatur. Et cum esset ipsa occupata in cura ministrandi, soror eius maria sedebat ad pedes domini, et audiebat uerbum eius. [d] Laborabat illa , uacabat ista ; illa erogabat, haec implebatur. Uerumtamen martha, multum laborans in illa occupatione et negotio ministrandi, interpellauit dominum, et de sorore sua conquesta est, quod eam laborantem non adiuuaret. Dominus autem pro maria respondit marthae ; et ipse eius factus est aduocatus, qui iudex fuerat interpellatus. Martha, inquit, circa multa es occupata, quando unum est necessarium. Maria meliorem partem elegit, quae non auferetur ab ea. Audiuimus et interpellationem iudicis, et sententiam ; quae sententia interpellanti respondit, susceptam defendit. Erat enim maria intenta dulcedini uerbi domini. Intenta erat martha, quomodo pasceret dominum ; intenta maria, quomodo pasceretur a domino. A martha conuiuium domino parabatur, in cuius conuiuio maria iam iocundabatur. Cum ergo maria suauiter audiret uerbum dulcissimum, et corde intentissimo pasceretur, interpellato domino a sorore sua, quomodo putemus eam timuisse, ne diceret ei dominus, surge, adiuua sororem tuam? Mira enim suauitate tenebatur, quae profecto maior est mentis quam uentris. Excusata est, sedit securior [...]».
[e] Augustinus Hipponensis (pseudo), Sermones, sermo 104 (De verbis Domini 28, = Guelferbytanus 29), ed. Sancti Aurelii Augustini Sermones selecti duodeviginti, ed. C. Lambot (Stromata Patristica et Mediaevalia, 1, 1950), p. 55.18-sqq. : «Praeponitur unum multis : non enim a multis unum, sed multa ab uno. Multa sunt, quae facta sunt ; unus, qui fecit. Caelum, et terra, mare, et omnia quae in ipsis sunt, quam multa sunt! quis ista numeret? »
[f] Augustinus Hipponensis (pseudo), Sermones, sermo 104 (De verbis Domini 28, = Guelferbytanus 29), ed. Sancti Aurelii Augustini Sermones selecti duodeviginti, ed. C. Lambot (Stromata Patristica et Mediaevalia, 1, 1950), p. 54-55.32-sqq. : « Bene ergo martha circa corporalem domini - quid dicam nescio, necessitatem, an uoluntatem, an necessitatis uoluntatem? Ministrabat carni mortali. Sed quis erat in carne mortali? in principio erat uerbum, et uerbum erat apud deum, et deus erat uerbum. Ecce quod maria audiebat. Uerbum caro factum est, et habitauit in nobis. Ecce martha cui ministrabat. Ergo maria meliorem partem elegit, et non auferetur ab ea ; hoc enim elegit, quod semper manebit : ideo non auferetur ab ea.
[g] Augustinus Hipponensis (pseudo), Sermones, sermo 104 (De verbis Domini 28, = Guelferbytanus 29), ed. Sancti Aurelii Augustini Sermones selecti duodeviginti, ed. C. Lambot (Stromata Patristica et Mediaevalia, 1, 1950), p. 54-55.32-sqq. : « Circa unum se uoluit occupari : iam tenebat, mihi autem adhaerere deo bonum est. Sedebat ad pedes capitis nostri : quanto humilius sedebat, tanto amplius capiebat. Confluit enim aqua ad humilitatem conuallis ; denatat de tumoribus collis».
¶Nota La sentence fait alterner des extraits de deux sermons distincts selon l’ordre 2f 2d 1a 1c 2e 2g 1b. Elle est sans équivalent dans les florilèges augustiniens édités à ce jour. [MM2021]

^DL ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 [MM2021}

^marg.| {CLC10d10.9} CYRILLUS. − Vel aliter. Cum susceperint aliqui fratres Deum, non sollicitentur erga multum officium nec poscant que pre manibus non¹⁹⁷ sunt et opus exsuperant¹⁹⁸. Gravat enim passim in qualibet re quod superfluit. Generat enim volentibus conferre tedium¹⁹⁹. Convivis autem²⁰⁰ videtur quod sunt aliis causa laboris.^DM

^DM ¶Codd. : La88 (68rb) Li448 (100ra ) Ed1470 (182) Ed1618 (535) Ed1637 (553) Ed1657 (115b) Ed1953 {MM2019}

¹⁹⁷ non] om. errore typographi Ed1657 Ed1660 ( cf. Nicolaï , In Catenam auream, 1669, discussio 28, p. 99 )

¹⁹⁸ exsuperant] exuperant Ed1953

¹⁹⁹ volentibus conferre - tedium] inv . Ed1657

²⁰⁰ Convivis autem] Et Ed1470

^marg.| {CLC10d10.10} BASILIUS. − Absurdum etiam est cibos ad sustentationem corporis sumere, ac per eos iterum officere corpori, et impedire ipsum erga mandatorum divinorum officium. Si ergo adveniat aliquis pauperum, sumat formam et exemplar modestie ciborum ; nec causa vivere volentium in deliciis mensam propriam preparemus. Uniformis enim est christiani vita, ad unam intendens intentionem, scilicet ad gloriam Dei. Multiformis vero et varia vita eorum qui de foris sunt, pro libito²⁰¹ variata. Tu vero cur dum copia²⁰² ciborum et causa delectationis fratri preparas mensam, criminaris eum voluptatis, et diffundis in eum gulositatis opprobria, arguens delicias eius in eo quod preparas ? Non commendavit Dominus Martham occupatam circa frequens ministerium. ^DN

^DN ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2019}

²⁰¹ libito] libitu Li448

²⁰² copia] copiam Li448

^marg.| {CLC10d10.11} AUGUSTINUS. De verbis Domini. − Quid ergo ? Putamus reprehensum esse ministerium Marthe, quam cura hospitalitatis occupaverat, que tanto hospite letabatur. Hoc si verum est, dimittant homines quod ministrant egentibus. Vacent verbo. Occupentur circa scientiam salutarem. Nihil sit cura eis quis²⁰³ peregrinus in vico sit, quis egeat pane. Vacent opera misericordie, uni instetur scientie.^DO ^ga

^ga ¶Fons : Augustinus Hipponensis (pseudo), Sermones, sermo 104 (De verbis Domini 27 = Guelferbytanus 29), ed. Sancti Aurelii Augustini Sermones selecti duodeviginti, ed. C. Lambot (Stromata Patristica et Mediaevalia, 1, 1950), p. 54.26-55.4 : «Excusata est, sedit securior. Quomodo autem excusata? attendamus, inspiciamus, perscrutemur quod possumus : pascamur et nos. Quid enim? putamus reprehensum esse ministerium marthae, quam cura hospitalitatis occupauerat, quae ipsum dominum hospitio receperat? Quomodo recte reprehendebatur, quae tanto hospite laetabatur? hoc si uerum est, dimittant omnes quod ministrant egentibus ; eligant sibi partem meliorem, quae non auferetur ab eis. Uacent uerbo, inhient doctrinae dulcedinis, occupentur circa scientiam salutarem ; nihil eis curae sit , quis peregrinus in uico sit, quis egeat pane, quis indumento, quis uisitandus, quis redimendus, quis sepeliendus : uacent opera misericordiae, uni instetur scientiae ». [MM2021]

^DO ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2021}

²⁰³ sit cura eis quis] eis cure sit qui Li448

^marg.| {CLC10d10.12} THEOPHYLACTUS. − [b] Non ergo Dominus hospitalitatem prohibet, sed plurimorum turbationem, scilicet abstractionem et tumultum. [a] Et vide consilium²⁰⁴ Domini ; quod prius nihil Dominus²⁰⁵* dixerat Marthe ; sed postquam illa sororem ab auditu studebat evellere²⁰⁶*, tunc Dominus occasione habita increpat²⁰⁷* eam usque enim adeo honoratur hospitalitas, donec ad necessariora²⁰⁸* nos attrahit. Cum vero incipit ab utilioribus impedire, manifestum est quod honorabilior est divinorum auditus. ^DP ^gb

^gb ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 10, 42), PG 123, 852 [a] C11-21, [b] C21-24. [CGC2015]

^DP ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2019} {MM2021}

²⁰⁴ consilium] concilium Li448

²⁰⁵ nihil Dominus] inv. Ed1953

²⁰⁶ evellere] avellere Ed1953

²⁰⁷increpat] increpavit Ed1953 f

²⁰⁸ necessariora] necessaria Ed1953

^marg.| {CLC10d10.13} AUGUSTINUS. De verbis Domini. – [1] [a] Non ergo Dominus opus reprehendit, sed munus distinxit.
Sequitur enim :

Maria optimam partem elegit que non auferetur ab ea.

^marg.| [2] [c] Non tu malam sed illa²⁰⁹ meliorem. Unde meliorem ? Quia non auferetur ab ea ²¹⁰*, a te auferetur aliquando onus necessitatis. [e] Non enim cum veneris ad illam patriam, invenies peregrinum quem suscipias hospitio. [b] Sed bono tuo auferetur, ut quod melius est detur. Auferetur a te labor, ut requies detur. Tu navigas, illa in portu est. [d] Eterna enim est dulcedo veritatis. In hac tamen vita augetur, in illa perficietur, numquam auferetur.^DQ ^gc

^gc ¶Fons : [1] Augustinus Hipponensis (pseudo), Sermones, sermo 104 (De verbis Domini 27 = Guelferbytanus 29), ed. Sancti Aurelii Augustini Sermones selecti duodeviginti, ed. C. Lambot (Stromata Patristica et Mediaevalia, 1, 1950), p. 56.8-55.4 : «[a] Non ergo dominus opus reprehendit, sed munus distinxit. Circa multa es, inquit, occupata : porro unum est necessarium. Iam hoc sibi maria elegit : transit labor multitudinis, et remanet caritas unitatis. Ergo quod elegit, non auferetur ab ea ; a te autem, quod elegisti - utique hoc sequitur, utique hoc subintellegitur - a te, quod elegisti, auferetur. [b] Sed bono tuo auferetur, ut quod melius est detur. Auferetur enim a te labor, ut requies detur. Tu nauigas, illa iam in portu est. Uidetis ergo, carissimi, et quantum arbitror iam intellegitis, in his duabus mulieribus, quae ambae fuerant domino gratae, ambae amabiles, ambae discipulae ; uidetis ergo, et magnum aliquid intellegitis, quicumque intellegitis, quod audire et scire debetis, etiam qui non intellegitis : in his duabus mulieribus duas uitas esse figuratas, praesentem et futuram, laboriosam et quietam, aerumnosam et beatam, temporalem et aeternam ».
[2] Augustinus Hipponensis (pseudo), Sermones, sermo 103 § 4.5 (De verbis Domini 26), PL 38, 615.24- : «Multa sunt, diuersa sunt, quia carnalia sunt, quia temporalia sunt : etsi bona sunt, transitoria sunt. Marthae autem quid ait dominus? maria meliorem partem elegit. [c] Non tu malam, sed illa meliorem. Audi unde meliorem : quae non auferetur ab ea. A te auferetur aliquando onus necessitatis : [d] aeterna est dulcedo ueritatis. Non auferetur ab ea quod elegit. Non aufertur, sed tamen augetur. In hac autem uita augetur, in alia uita perficietur, nunquam auferetur. Caeterum tu martha, pace tua dixerim, in bono ministerio benedicta, pro isto labore tuo mercedem quaeris, quietem. Modo occupata es circa multum ministerium, pascere uis mortalia corpora, licet sanctorum : [e] numquid cum ueneris ad illam patriam, inuenies peregrinum, quem suscipias hospitio? Inuenies esurientem, cui panem frangas? sitientem, cui potum porrigas? Aegrum, quem uisites? litigantem, quem concordes? mortuum, quem sepelias? Omnia ista ibi non erunt : sed quid ibi erit? Quod maria elegit : ibi pascemur, non pascemus».
<Paral.>cf. [2cd] : Thomas de Aquino, Summae theologiae prima secundae, q. 182 a. 1 co. : « Dicendum est ergo quod vita contemplativa simpliciter melior est quam activa. Quod philosophus, in x ethic., probat octo rationibus. [...] Nonam rationem addit dominus, luc. x, cum dicit, optimam partem elegit Maria, quae non auferetur ab ea. Quod exponens Augustinus, in libro de verbis domini, dicit, non tu malam, sed illa meliorem. Audi unde meliorem, quia non auferetur ab ea. A te auferetur aliquando onus necessitatis, aeterna est dulcedo veritatis. Secundum quid tamen, et in casu, magis est eligenda vita activa, propter necessitatem praesentis vitae ». [MM2021]

^DQ ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2021}

²⁰⁹ illa] ista Li448

²¹⁰ non auferetur – ab ea] inv. Li448

^marg.| {CLC10d10.14} AMBROSIUS. − Agat ergo te sicut Mariam desiderium sapientie. Hoc enim maius, hoc perfectius opus, nec²¹¹* ministerii cura cognitionem verbi celestis avertat. Nec arguas eos et otiosos iudices quos videas sapientie studere. ^DR ^gd

^gd ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 85, CCSL 14, p. 241.838-242.841 : «Dictum est igitur de misericordia, sed non una est forma uirtutis. Subicitur Marthae exemplo et Mariae alterius operibus actuosa deuotio, alterius religiosa mentis intentio dei uerbo, quae si cum fide congruat, etiam ipsis operibus antefertur iuxta quod scriptum est : Maria optimam partem sibi elegit, quae non auferetur illi. Studeamus igitur et nos habere quod nemo nobis possit auferre, non ut perfunctoria, sed diligens audientia deferatur ; solent enim etiam ipsius semina uerbi caelestis auferri, si secus uiam sint seminata. Agat te sicut Mariam desiderium sapientiae ; hoc enim maius, hoc perfectius opus nec ministerii cura cognitionem uerbi caelestis auertat nec arguas eos et otiosos iudices, quos uideas studere sapientiae ; hanc enim sibi cohabitantem Salomon ille pacificus adsciuit». [FG2013]

^DR ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2021}

²¹¹ nec] ne Ed1953

^marg.| {CLC10d10.15} AUGUSTINUS. De questionibus Evangeliorum. − Mystice autem quod Martha excepit illum in domum suam, signat²¹²* Ecclesiam, que nunc excepit Dominum in cor suum. Maria soror eius, que sedebat ad pedes Domini, et audiebat verbum eius, signat²¹³* eamdem Ecclesiam, sed in futuro seculo, ubi cessans ab opere ministerioque indigentie, sola sapientia perfruitur. Quod autem conqueritur quod soror eius eam non adiuvet, occasio datur sententie Domini, qua ostendit istam Ecclesiam sollicitam esse et turbari erga plurima, cum sit unum necessarium, ad quod per²¹⁴ ministerii huius merita pervenitur. Mariam vero dicit optimam partem elegisse, quia et²¹⁵* per hanc ad illam tenditur et non aufertur.^DS ^ge

^ge ¶Fons : Augustinus Hipponensis , Quaestiones evangeliorum, lib. 2, qu. 20, CCSL 44B, p. 64.1-15 : «Quod martha excepit illum in domum suam, significat ecclesiam quae nunc est, excipientem dominum in cor suum. maria soror eius, quae sedebat ad pedes domini et audiebat uerbum eius, significat eandem ecclesiam, sed in futuro saeculo, ubi cessans ab opere ministerio que indigentiae sola sapientia perfruetur. martha ergo occupata est circa multum ministerium, quia nunc talibus operibus exercetur ecclesia. quod autem queritur quod se soror eius adiuuet, occasio datur sententiae domini qua ostendit istam ecclesiam sollicitam esse et turbari circa plurima, cum sit unum necessarium, ad quod per ministerii huius merita peruenitur. mariam uero dicit optimam partem elegisse, quae non auferetur ab ea ; et ideo intellegitur optima, quia et per hanc ad illam tenditur et non auferetur ; illa uero ministerii, quamuis sit bona, tamen auferetur, quando indigentia cui ministratur transierit». [FG2017]

^DS ¶Codd. : Li448 Ed1953 [MM2020}

²¹² signat] significat Ed1953

²¹³ signat] significat Ed1953

²¹⁴ per] om. Li448

²¹⁵ et] om. Ed1953

^marg.| {CLC10d10.16} GREGORIUS. Sexto Moralium. ²¹⁶* − Vel ²¹⁷ per Mariam, que verba Domini residens audiebat, contemplativa vita exprimitur ; per Martham exterioribus obsequiis occupatam, activa vita signatur²¹⁸*. Sed Marthe cura non reprehenditur, Marie vero etiam²¹⁹* laudatur quia magna sunt active vite merita, sed contemplative potiora. Unde nec auferri umquam Marie pars dicitur quia active vite opera cum²²⁰* corpore transeunt, contemplative autem²²¹ gaudia melius ex fine convalescunt.^DT ^gf

^gf ¶Fons : Gregorius Magnus , Moralia in Iob , lib. 6 § 37, CCSL 143, lin. 198 sqq. : «Quid enim per mariam quae uerba domini residens audiebat, nisi contemplatiua uita exprimitur? Quid per martham exterioribus obsequiis occupatam nisi actiua signatur? Sed marthae cura non reprehenditur. Mariae uero etiam laudatur, quia magna sunt actiuae uitae merita, sed contemplatiuae potiora. Vnde nec auferri umquam mariae pars dicitur, quia actiuae uitae opera cum corpore transeunt, contemplatiuae autem gaudia melius ex fine conualescunt». [MM2020]

^DT ¶Codd. : Arag5 Li448 Ott199 Ed1953 [MM2020} {MM2024}

²¹⁶.VI. Moralium Arag5 Ott199 ] .XVI. Moralium Li448* (exp. ?), Moralium Ed1953

²¹⁷ Vel] om. Arag5

²¹⁸ signatur] significatur Ed1953

²¹⁹ etiam] et Ott199, om. Ed1953

²²⁰ cum] om. Ed1953

²²¹ autem] + vite Arag5

<57. - Lucae evangelium>

Capitulum 10

<57. Catena aurea in Lucam>

Capitulum 10