Glossae Scripturae Sacrae-electronicae (Gloss-e)

Catena aurea

Biblia communis

Capitulum 11

Numérotation du verset Lc. 11,1

Et factum est cum esset in loco quodam¹ orans

¹ loco quodam Rusch Weber ] inv. Catena

ut cessavit dixit unus ex discipulis suis² ad eum: Domine, doce nos orare sicut³ Ioannes docuit discipulos suos orare⁴.

² suis Rusch ] eius Catena Weber |

³ sicut Rusch ] + et Catena Weber |

⁴ orare Rusch ] om. Catena Weber |

Numérotation du verset Lc. 11,2

Et ait illis: Cum oratis dicite: Pater, sanctificetur nomen tuum. Adveniat regnum tuum.

Numérotation du verset Lc. 11,3

Panem nostrum quotidianum da nobis hodie⁵.

⁵ hodie Catena Rusch ] cotidie CorS1 ( DA NOBIS COTIDIE sic hab. grec.) Cor3 (gr.) Ω^J Weber

Numérotation du verset Lc. 11,4

Et dimitte nobis peccata nostra siquidem et ipsi dimittimus omni debenti nobis. Et ne nos inducas in temptationem.

Numérotation du verset Lc. 11,5

Et ait ad discipulos⁶:

⁶ discipulos Rusch ] illos Catena Weber

Quis

vestrum habet⁷ amicum et ibit ad illum media nocte et dicit illi: Amice, commoda mihi tres panes

⁷ habet Rusch ] habebit Li448@ Weber

Numérotation du verset Lc. 11,6

quoniam amicus meus venit de via ad me et non habeo quod ponam ante illum.

Numérotation du verset Lc. 11,7

Et ille de intus respondens dicat: Noli mihi molestus esse.

Iam ostium clausum est et pueri mei mecum sunt in cubili.

Non possum surgere et dare tibi.

Numérotation du verset Lc. 11,8

Et ille si perseveraverit pulsans⁸

⁸ et ... pulsans Catena Rusch ] om. Weber

dico vobis etsi non dabit illi surgens eo quod amicus eius sit, propter improbitatem

tamen eius surget et dabit illi quotquot habet necessarios.

Numérotation du verset Lc. 11,9

Et ego vobis dico⁹: Petite

⁹ vobis dico Rusch Weber ] inv. Catena

et dabitur vobis,

querite

et invenietis,

pulsate et aperietur vobis.

Numérotation du verset Lc. 11,10

Omnis enim qui petit accipit et qui querit invenit et pulsanti aperietur.

Numérotation du verset Lc. 11,11

Quis

autem ex vobis patrem petit¹⁰ panem numquid lapidem

¹⁰ petit Catena Rusch ] petet Weber

dabit illi? Aut¹¹ piscem numquid pro pisce serpentem

¹¹ Aut Li448 Rusch Weber ] + si Li448@

dabit illi?

Numérotation du verset Lc. 11,12

Aut si petierit ovum

numquid porriget illi¹² scorpionem?

¹² illi Li448 Rusch Weber ] sibi Li448@

Numérotation du verset Lc. 11,13

Si ergo vos cum sitis mali nostis bona data dare

filiis vestris, quanto magis Pater vester celestis¹³ de celo dabit spiritum bonum petentibus se?

¹³ celestis Rusch ] om. Catena Weber

Numérotation du verset Lc. 11,14

Et erat¹⁴ eiciens demonium et illud erat mutum.

¹⁴ erat Rusch Weber ] + Ihesus Catena

Et cum eiecisset demonium locutus est mutus et admirate sunt turbe.

Numérotation du verset Lc. 11,15

Quidam autem

ex eis dixerunt: In Beelzebub principe demoniorum eicit demonia.

Numérotation du verset Lc. 11,16

Et alii temptantes signum de celo querebant ab eo.

Numérotation du verset Lc. 11,17

Ipse autem ut vidit cogitationes eorum

dixit eis: Omne regnum

in se ipsum

divisum desolabitur¹⁵ et domus supra domum cadet.

¹⁵ desolabitur Li448@ Rusch ] desolatur Weber

Numérotation du verset Lc. 11,18

Si autem et Satanas in se ipsum divisus est quomodo stabit regnum ipsius quia dicitis in Beelzebub me eicere¹⁶ demonia?

¹⁶ me eicere Rusch ] inv. Weber

Numérotation du verset Lc. 11,19

Si autem ego in Beelzebub eicio demonia, filii vestri in quo eiciunt? Ideo ipsi iudices vestri erunt.

Numérotation du verset Lc. 11,20

Porro si in digito Dei eicio demonia

profecto pervenit¹⁷ in vos regnum Dei.

¹⁷ pervenit Catena Rusch ] praevenit Weber

Numérotation du verset Lc. 11,21

Cum fortis armatus custodit atrium suum, in pace sunt ea que possidet.

Numérotation du verset Lc. 11,22

Si autem fortior illo superveniens vicerit eum, universa eius arma¹⁸ auferet¹⁹ in quibus confidebat et spolia eius distribuet²⁰.

¹⁸ eius arma Rusch ] inv. Catena Weber |

¹⁹ auferet Catena Rusch ] aufert Weber |

²⁰ distribuet Catena Rusch ] distribuit Weber |

Numérotation du verset Lc. 11,23

Qui non est mecum adversum²¹ me est

²¹ adversum Li448 Rusch Weber ] contra Li448@

et qui non colligit mecum dispergit.

Numérotation du verset Lc. 11,24

Cum immundus spiritus

exierit ab²² homine ambulat²³ per loca inaquosa querens requiem et non inveniens dicit: Revertar in domum meam unde exivi.

²² ab Catena Rusch ] de Weber |

²³ ambulat Catena Rusch ] perambulat Weber |

Numérotation du verset Lc. 11,25

Et cum venerit invenit eam²⁴ scopis mundatam

²⁴ eam Rusch ] om. Catena Weber

Numérotation du verset Lc. 11,26

et tunc vadit et assumit septem alios spiritus secum²⁵ nequiores se. Et ingressi habitant ibi et fiunt²⁶ novissima hominis illius peiora prioribus.

²⁵ secum Rusch ] om. Weber , post assumit Catena |

²⁶ fiunt Rusch ] sunt Catena Weber |

Numérotation du verset Lc. 11,27

Factum est autem cum hec diceret, extollens vocem quedam mulier de turba

dixit illi: Beatus venter qui te portavit

et ubera que suxisti.

Numérotation du verset Lc. 11,28

At ille dixit: Quinimmo²⁷ beati

²⁷ Quinimmo Catena Rusch ] Quippini Weber

qui audiunt verbum Dei

et custodiunt illud²⁸.

²⁸ illud Catena Rusch ] om. Weber

Numérotation du verset Lc. 11,29

Turbis autem concurrentibus

cepit dicere: Generatio hec

generatio nequam est.

Signum querit

et signum non dabitur illi²⁹ nisi signum Ione prophete³⁰.

²⁹ illi Rusch Weber] ei Catena |

³⁰ prophete Li448 Rusch ] om. Li448@ Weber |

Numérotation du verset Lc. 11,30

Nam sicut Ionas fuit signum Ninivitis, ita erit et Filius hominis generationi isti.

Numérotation du verset Lc. 11,31

Regina Austri surget

in iudicio

cum viris generationis huius et condemnabit illos, quia venit a finibus terre audire sapientiam Salomonis et ecce plus³¹ Salomone hic.

³¹ plus Cor1^LP Rusch Weber] plus quam Catena

Numérotation du verset Lc. 11,32

Viri Ninivite surgent in iudicio cum generatione hac et condemnabunt illam quia penitentiam egerunt

in predicatione³² Ione

³² in predicatione Li448 Rusch ] ad praedicationem Li448@ Weber

et ecce plus quam³³ Iona hic.

³³ quam Catena Rusch ] om. Cor1^LP Weber

Numérotation du verset Lc. 11,33

Nemo

lucernam

accendit et in abscondito ponit neque sub modio sed supra candelabrum ut qui ingrediuntur lumen videant.

Numérotation du verset Lc. 11,34

Lucerna corporis tui

est oculus tuus.

Et³⁴ si oculus tuus

³⁴ et Rusch ] om. Catena Weber

fuerit simplex³⁵

³⁵ fuerit simplex Li448 Rusch Weber ] inv. Li448@

totum corpus tuum lucidum erit.

Si autem nequam fuerit

etiam corpus tuum tenebrosum erit.

Numérotation du verset Lc. 11,35

Vide ergo ne lumen quod in te est tenebre sint.

Numérotation du verset Lc. 11,36

Si ergo corpus tuum totum lucidum fuerit

non habens aliquam partem tenebrarum erit lucidum totum et³⁶ sicut lucerna fulgoris illuminabit te.

³⁶ et] om. CorS1 Cor3 (grecus non habet)

Numérotation du verset Lc. 11,37

Et cum loqueretur rogavit eum³⁷ quidam Phariseus ut pranderet apud se. Et ingressus recubuit.

³⁷ eum Rusch ] illum Catena Weber

Numérotation du verset Lc. 11,38

Phariseus autem cepit intra se dicere reputans³⁸: Quare non baptizatus esset ante prandium?

³⁸ dicere reputans Rusch ] inv. Catena Weber

Numérotation du verset Lc. 11,39

Et ait Dominus ad illum: Nunc vos Pharisei quod de foris est calicis

et catini mundatis,

quod autem intus est vestrum

plenum est rapina et iniquitate.

Numérotation du verset Lc. 11,40

Stulti, nonne qui fecit quod de foris est etiam id quod de intus est fecit.

Numérotation du verset Lc. 11,41

Verumtamen quod superest date eleemosynam et ecce omnia munda sunt vobis.

Numérotation du verset Lc. 11,42

Sed ve vobis Phariseis

qui³⁹ decimatis mentam et rutam et omne olus

³⁹ qui Catena Rusch ] quia Weber

et preteritis iudicium et caritatem Dei.

Hec autem

oportuit

facere

et illa non omittere.

Numérotation du verset Lc. 11,43

Ve vobis Phariseis qui⁴⁰ diligitis primas cathedras in synagogis et salutationes in foro.

⁴⁰ qui Catena Rusch ] quia Weber

Numérotation du verset Lc. 11,44

Ve vobis

qui⁴¹ estis ut monumenta

⁴¹ qui Catena Rusch ] quia Weber

que non patent⁴²

⁴² patent Rusch ] apparent Catena , parent Weber

et homines ambulantes supra nesciunt.

Numérotation du verset Lc. 11,45

Respondens autem quidam ex legis peritis ait illi: Magister, hec dicens etiam nobis contumeliam facis.

Numérotation du verset Lc. 11,46

At ille ait: Et vobis legis peritis

ve, quia oneratis homines oneribus

que portare⁴³ non possunt

⁴³ portare Rusch ] porta Li448@ , port. Li448 , portari Weber

et ipsi uno digito vestro

non tangitis sarcinas.

Numérotation du verset Lc. 11,47

Ve vobis qui⁴⁴ edificatis monumenta prophetarum

⁴⁴ qui Catena Rusch ] quia Weber

patres autem vestri occiderunt illos.

Numérotation du verset Lc. 11,48

Profecto testificamini quod consentitis operibus patrum vestrorum, quoniam quidem ipsi eos occiderunt.

Vos autem edificatis eorum sepulcra.

Numérotation du verset Lc. 11,49

Propterea et sapientia Dei dixit:

Mittam

ad illos prophetas et apostolos

et ex illis occident

et persequentur

Numérotation du verset Lc. 11,50

ut inquiratur sanguis omnium prophetarum qui effusus est a constitutione mundi a generatione ista

Numérotation du verset Lc. 11,51

a sanguine Abel usque ad sanguinem Zacharie

qui periit

inter altare et edem, ita dico vobis requiretur ab hac generatione.

Numérotation du verset Lc. 11,52

Ve vobis legis peritis qui⁴⁵ tulistis

⁴⁵ qui Li448 Rusch] quia Li448@ Weber

clavem scientie ipsi non introistis et eos qui introibant prohibuistis.

Numérotation du verset Lc. 11,53

Cum autem⁴⁶ hec ad illos diceret, ceperunt Pharisei et legisperiti graviter insistere

⁴⁶ autem Rusch ] om. Li448@ Weber | hec autem Li448

et os eius opprimere de multis

Numérotation du verset Lc. 11,54

insidiantes et querentes capere aliquid ex ore eius ut accusarent eum.

Capitulum 11

Numérotation du verset Lc. 11,
* distinctio 1

^marg.| {CLC11d1.1} BEDA. ¹ − Post historiam sororum², que duas Ecclesie vitas significaverunt³, non frustra Dominus et⁴ ipse orasse, et discipulos orare docuisse describitur⁵ ; quia et oratio quam docuit, utriusque in se vite continet mysterium et ipsarum perfectio vitarum, nostris non⁶ viribus est obtinenda sed precibus.^A ^a
Unde dicitur :

^a ¶Fons : Beda Venerabilis , In Lc., lib. 3, c. 11, CCSL 120, lin. 2380 sqq. : «Post historiam sororum quae duas ecclesiae uitas signauerunt non frustra dominus et ipse orasse et discipulos orare docuisse describitur quia et oratio quam docuit utriusque in se uitae continet mysterium et ipsarum perfectio uitarum nostris non uiribus est obtinenda sed precibus ». [MM2022]

^A ¶Codd. : Arag5 La88 Li448 Ott199 (92rb) Ed1953 {MM2022} {MM2024}

¹ Beda] Basilius Arag5, om. La88

² sororum] sororam Ott199

³ significaverunt] signaverunt Arag5 cum Beda

⁴ et] sed La88

⁵ describitur] scribitur Ed1953

⁶ nostris non] inv. Arag5

Numérotation du verset Lc. 11,1

Et factum est cum esset in quodam loco orans.

^marg.| {CLC11d1.2} CYRILLUS. − Cum autem habeat omnis boni ⁷ plenitudinem, cur orat, si plenus est et in⁸ nullo penitus⁹ eget ? Ad hoc dicimus quod competit ei ex modo dispensationis in carne, cum voluerit, humana prosequi tempore ad hoc conveniente. Si enim comedit et bibit, non incongrue utebatur oratione ut doceat nos non esse erga hoc¹⁰ tepidos, sed¹¹ attentius insistere¹² orationibus. ^B ^b

^b ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 11, 1# (Krikones §1725 : Cyrillus) = Vat. gr. 1611, f. 147r = PG 72, 685B-D (28-38)
<cuius fons> = Cyrilllus Alexandrinus , Homilia 70 in Lc. (Lc. 11, 1-4) ex catenis, ed. J. Reuss, Lukas-Kommentare aus der griechischen Kirche, Berlin, 1984, p. 118, n° 125.7-12 = : «Τί δῆτα οὖν προσεύχεται, φησὶν, εἰ πλήρης ἐστὶ, καὶ οὐδενὸς ὅλως δεῖταιτῶν τοῦ Πατρός;Πρὸς τοῦτό φαμεν ὅτι δίδωσι μὲν αὐτῷ τῆς μετὰ σαρκὸς οἰκονομίας ὁ τρόπος τὸ εἴπερ ἕλοιτο πληροῦν τὰ ἀνθρώπινα, καιροῦ καλοῦντος εἰς τοῦτο. Εἰ γὰρ ἔφαγε καὶ πέπωκεν,ὕπνου τε μετεσχηκὼς εὑρίσκεται,τί τὸ ἄτοπον κἂνεἰ τοῖς καθ᾿ ἡμᾶς συγκαθιστάμενος μέτροις, καὶ ἀνθρωπίνην δικαιοσύνην ἀποπληρῶν,οὐκ ἀνεπιτήδευτον ἐποιεῖτο τὴν προσευχήν; ἵνα ἡμᾶς διδάξῃ μὴ ῥᾳθύμους εἶναι πρὸς τοῦτο· συντείνεσθαι δὲ μᾶλλον λιτὰς». [MOB2019]

^B ¶Codd. : Arag5 La88 Li448 Ott199 Ed1953 {MM2022} {MM2024}

⁷ boni] pleni ! Arag5

⁸ est et in] et Arag5

⁹ penitus] plenitus Ott199

¹⁰ erga hoc] om. Arag5 , ergo hoc Ott199

¹¹ sed] s<cilicet> La88

¹² insistere] instare Arag5

^marg.| {CLC11d1.3}* TITUS. ¹³ – [a] Cum autem novam conversationem vidissent discipuli, novam formam orationis postulaverunt¹⁴, cum plures¹⁵ orationes continerentur in Veteri Testamento.
[c] Unde sequitur :

¹³ Titus] Cyrillus Arag5

¹⁴ postulaverunt] postularunt Li448

¹⁵ plures] + s. Arag5

Ut¹⁶ cessavit, dixit unus ex discipulis eius ad eum : Domine, doce nos orare.

¹⁶ Ut Catena Catena@ Ott199@ Ed1953] Et Ott199

^marg.| [b] Ne scilicet contra Deum peccemus, alia querentes pro aliis, vel¹⁷ Deo assistentes in oratione non eo modo quo expedit. ^C ^c

^c ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 11,1 (Krikones § 1726: Titus) Vat. gr. 1611, f. 147r14 -21: «Τίτου. [a] Θεασάμενοι δὲ καινοτέραν πολιτείαν οἱ μαθηταὶ ᾔτησαν καὶ τύπον καινὸν προσευχῆς. Εἰσὶ μὲν γὰρ ἐν τῇ παλαιᾷ πολλαὶ προσευχαί. Θεασάμενοι δὲ τὴν ἀναστροφὴν τοῦ Σωτῆρος ἀναβεβηκυῖαν πᾶσαν πολιτείαν παντὸς δικαίου τε καὶ προφήτου ᾔτησαν τύπον προσευχῆς. Καὶ καλῶς αἰτοῦσι παρὰ τοῦ [om. Sickenb.] Ἰησοῦ, ἵν´ ἐπιστημόνως διαλέγωνται τῷ Πατρί· οὐδεὶς γὰρ δύναται διαλεχθῆναι περὶ Πατρὸς ἢ μόνος ὁ ἐξ αὐτοῦ. [b] Ὡς εἴ τις ἔλεγεν· ἵνα μὴ ἁμαρτάνωμεν εἰς Θεόν, ἕτερα ἀνθ´ ἑτέρων αἰτοῦντες ἤ, ὡς μὴ προσῆκεν, ἐπ´ αὐτοῦ διαλεγόμενοι μηδὲ καθ´ ὃν δεῖ τρόπον διὰ προσευχῆς τῷ Θεῷ προσφερόμενοι, [c] δίδαξον ἡμᾶς προσεύχεσθαι».
<cuius fons> Titus Bostrensis, Commentarii in Lc. (Lc. 11, 1) ex catenis [CPG 3576], ed. J. Sickenberger, Titus von Bostra, Leipzig, 1901, p . 197 . [VS2022] [MM2023]

^C ¶Codd. : Arag5 La88 Li448 Mt366 Ott199 Ed1953 {MM2022} {MM2023} {MM2024}

¹⁷ vel] unde La88

^marg.| {CLC11d1.4} ORIGENES. − Et ut orationis doctrinam proferat, infert : Sicut et ¹⁸* Ioannes discipulos suos docuit ¹⁹*. De quo scilicet nos docuisti quod inter natos mulierum nullus eo maior surrexit. Et, quia precepisti nobis petere eterna et grandia, unde erit nos ad horum pervenire notitiam, nisi a te Deo et salvatore nostro?^D

^D ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2022}

¹⁸ et] om. Ed1953

¹⁹ discipulos suos – docuit] inv. Ed1953

^marg.| {CLC11d1.5} GREGORIUS NYSSENUS. − Orationis ergo doctrinam explicat discipulis, qui solerter notitiam²⁰ orationis expostulant ; ostendens qualiter implorari oporteat divinum auditum.^E ^d

^d <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. #, # (Krikones § # Gregorius Nyssenus) : Vat. gr. 1611, f. # # : «Γρηγορίου Νύσσης».
<cuius fons> Gregorius Nyssenus , # [CPG 3#], Gregorii Nysseni opera, t. # #, 19#, p. # (PG 4#, #),
<Non hab.> Némésius d’Emèse, De natura hominis, selon E. Dobler , Falsche Väterzitate bei Thomas von Aquin, Fribourg (CH), 2001, p. 136. [MM2019]

^E ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2021}

²⁰ notitiam] iustitiam Mt366

^marg.| {CLC11d1.6} BASILIUS. − Duo autem sunt modi orationis. Unus quidem laudis cum humilitate, secundus vero petitionis, remissior. Quoties ergo oras, non prius ad petendum prorumpas. Sin autem tuum criminaris affectum, quasi necessitate coactus supplices Deo. Sed cum incipis supplicare²¹*, quamlibet desere creaturam visibilem et invisibilem ; sumas autem exordium a laude illius qui cuncta creavit. ^F

^F ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2018}

²¹ supplicare Li448 ] orare Ed1953

^marg.| Unde subditur :

Numérotation du verset Lc. 11,2

Et ait illis : Cum oraveritis dicite : Pater.

^marg.| {CLC11d1.7} AUGUSTINUS. De verbis Domini. − Primus sermo quante gratie ? Faciem tuam non audebas ad celum attolere²²* et subito accepisti gratiam Christi. Ex malo servo factus es bonus filius. Ideo presume non de tua operatione sed de Christi gratia. Non ergo hic arrogantia est, sed fides predicare quod acceperis. Non est superbia sed devotio. Ergo attolle oculos ad Patrem qui te per lavacrum genuit, qui per filium te redemit. Patrem dicas quasi filius sed noli tibi aliquid specialiter vindicare. Solius Christi specialis est pater , nobis est pater omnibus in commune²³*. Quia illum solum genuit, nos²⁴* creavit. Et ideo secundum Mattheum dicitur ^e : « Pater noster » et additur: « Qui es in celis ». In illis, scilicet celis de quibus dictum est^f : « Celi enarrant gloriam Dei ». Celum est ubi culpa cessavit, ubi nullum mortis est vulnus.^G ^g

^e Mt. 6, 9.

^f Ps. 18, 2.

^g ¶Fons : Augustinus Hipponensis (pseudo), Sermones, sermo 84 (Maur) De verbis evangelii (Lc. 11, 1-4) (De verbis Domini 28), § 1, PL 39, 1908 : «Vides quam brevis oratio, et omnium plena virtutum? Primus sermo, quantae gratiae? O homo, faciem tuam non audebas ad coelum attollere, oculos tuos in terram dirigebas; et subito accepisti gratiam Christi, omnia tibi peccata dimissa sunt: ex malo servo, factus es bonus filius: ideo praesume non de operatione tua, sed de Christi gratia; Gratia enim salvati estis (Eph. 2, 8), Apostolus ait. Non ergo hic arrogantia est, sed fides: praedicare quod acceperis, non est superbia, sed devotio. Ergo attolle oculos ad Patrem, qui te per lavacrum genuit, ad Patrem qui per Filium te redemit, et dic, Pater noster. Bona praesumptio, sed moderata. Patrem dicis, quia filius; sed noli tibi aliquid specialiter vindicare. Solius Christi specialis est Pater, nobis omnibus in commune est Pater: quia illum solum genuit, nos creavit. Dic ergo et tu per gratiam, Pater noster, ut filius esse merearis; Ecclesiae contuitu et consideratione te ipse commenda. Pater noster, qui es in coelis. Quid est, in coelis? Audi Scripturam dicentem, Excelsus super omnes coelos Dominus (Ps. 112, 4). Et ubique habes quod super coelos coelorum Dominus sit: quasi non in coelis et Angeli, quasi non in coelis et Dominationes; sed in coelis illis, de quibus dictum est, Coeli enarrant gloriam Dei. Coelum est ibi, ubi culpa cessavit. Coelum est ibi, ubi flagitia non sunt [feriantur Ambros. ]. Coelum est ibi, ubi nullum mortis est vulnus».
<revera> Ambrosius , De sacramentis, lib. 5, c. 4, § 18-20, CSEL 73, p. 66-67.
<Paral.> Thomas de Aquino, Compendium theologiae, 2, c. 5, Leonina t. 42 : «Per ipsum enim qui est unigenitus Dei filius naturalis, efficimur filii adoptivi, quia, ut dicitur gal. iv, 4, misit Deus filium suum..., ut adoptionem filiorum reciperemus. Tali igitur tenore Deum patrem profiteri debemus, ut privilegio unigeniti non derogetur, unde Augustinus dicit: noli tibi aliquid specialiter vindicare. Solius Christi specialiter est pater, nobis omnibus in communi pater est, quia illum solum genuit, nos creavit. Et ideo dicitur, pater noster ». [MM2022]

^G ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2022}

²² attollere] levare Ed1953

²³ commune] communi Ed1953

²⁴ nos] + autem Ed1953

^marg.| {CLC11d1.8} THEOPHYLACTUS. − Non autem dicit^h : « Qui es in celis », tamquam ibi circumscribatur sed ad celos erigit auditorem ut ad celos erigit²⁵* auditorem et abstrahat a terrenis. ^H ⁱ

^h Mt. 6, 9.

ⁱ ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 11, 1), PG 123, 856A4-6 : « Ἐν τοῖς οὐρανοῖς δὲ εἰπὼν, οὐ περιγράφει ἐκεῖ τὸν Θεὸν, ἀλλὰ τὸν ἀκροατὴν ἀνάγει εἰς οὐρανοὺς, καὶ ἀπάγει τῶν γηΐνων ». [CGC2015]* [VS2022] [corr. MM2022]

^H ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2022}

²⁵ erigit] erigat Ed1953

^marg.| {CLC11d1.9} GREGORIUS NYSSENUS. − Vide autem quante preparationis opus est ut audacter possis Deo dicere pater. Qui²⁶* si ad res mundanas intuitum dirigis, aut humanam gloriam ambis, aut sordes passibilis appetitus, et hanc orationem enunties ; audire mihi videor Deum dicentem. Qui corrupta fueris vita²⁷*, patrem vocas incorruptibilitatis genitorem. Cur²⁸* feda voce inquinas incorruptibile nomen ? Nam qui patrem mandavit vocare, proferre mendacium non concessit. Omnium vero bonorum exordium est glorificari²⁹* nomen Dei in vita nostra.
Unde subdit :

²⁶ Qui] Quia Mt366 Ed1953

²⁷ Qui corrupta fueris vita] cum corrupte fueris vite si Ed1953

²⁸ cur] om. Ed1953

²⁹ glorificari] glorificare Ed1953

Sanctificetur nomen tuum.

^marg.| Quis enim est tam³⁰* bestialis qui videns in credentibus vitam puram, non glorificat³¹* nomen invocatum in tali vita ? Igitur qui dicit in oratione sanctificetur in me invocatum nomen tuum, hoc orat fiam, tuo concurrente subsidio, iustus³²* abstinens a quolibet malo.^I ^j

^j <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. #, # (Krikones § # Gregorius Nyssenus) : Vat. gr. 1611, f. # # : «Γρηγορίου Νύσσης».
<cuius fons> Gregorius Nyssenus , # [CPG 3#], Gregorii Nysseni opera, t. # #, 19#, p. # (PG 4#, #),
<Non hab.> Némésius d’Emèse, De natura hominis, selon E. Dobler , Falsche Väterzitate bei Thomas von Aquin, Fribourg (CH), 2001, p. 136. [MM2019]

^I ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2021}

³⁰ tam] adeo Ed1953

³¹ glorificat] glorificet Ed1953

³² iustus] + et Ed1953

^marg.| {CLC11d1.10} CHRYSOSTOMUS. {hom.18 in Ep. I ad Cor}. − Sicut enim cum quis celi pulchritudinem aspicit, dicit gloria tibi, Deus, sic etiam cum aspicit alicuius virtutem quia hominis virtus multo magis quam celum glorificat Deum.

^marg.| {CLC11d1.11} AUGUSTINUS. De verbis Domini. − Vel dicitur sanctificetur nomen tuum , scilicet ³³* in nobis ut ad nos possit eius sanctificatio pervenire.^J ^k

^k ¶Fons : Augustinus Hipponensis (pseudo), Sermones, sermo 84 (Maur) De verbis evangelii (Lc. 11, 1-4) (De verbis Domini 28), § 2, PL 39, 1908 : « Pater noster, qui es in coelis, sanctificetur nomen sanctum tuum in nobis Quid est, sanctificetur? Quasi optemus, ut sanctificetur ille qui ait, Estote sancti, quia et ego sanctus sum (Lv. 19, 2) : quasi aliquid ei ex nostra precatione sanctificationis accedat? Non: sed sanctificetur in nobis, ut ad nos possit ejus sanctificatio pervenire».
<cuius fons> <revera> Ambrosius , De sacramentis, lib. 5, c. 4, § 21, CSEL 73, p. 67.35.
<Non hab.> Glossa ordinaria (Gloss-e) [MM2022]

^J ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

³³ scilicet] om. Ed1953

^marg.| {CLC11d1.12} TITUS. − Vel dicit sanctificetur nomen tuum id est nota sit tua sanctitas toti mundo et laudet te decenter."Rectos autem decet laudatio³⁴*"^l. Iussit igitur³⁵ orare pro emendatione mundi totius. ^K ^m

^l Ps. 32, 1.

^m ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 11,2 (Krikones § 1733: Titus), Vat. gr. 1611, f. 148r6-8 : «Τίτου. Λέγων οὖν· ἁγιασθήτω τὸ ὄνομά σου. Τοῦτο λέγει· γνώτω σου τὴν ἁγιότητα πᾶς ὁ κόσμος καὶ ὑμνησάτω πρεπόντως. Τίνες δὲ οἱ πρεπόντως ὑμνοῦντες, προεῖπεν ἡ γραφή· "τοῖς εὐθέσι πρέπει αἴνεσις". Διόρθωσιν οὖν τοῦ παντὸς κόσμου προσέταξεν εὔχεσθαι γενέσθαι […]».
<cuius fons> Titus Bostrensis, Commentarii in Lc. (Lc. 11, 2²) ex catenis [CPG 3576], ed. J. Sickenberger , Titus von Bostra, Leipzig, 1901, p . 198.1-5. [VS2022] [MM2022]

^K ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2022}

³⁴ laudatio] collaudatio Ed1953

³⁵ igitur] ergo Mt366

^marg.| {CLC11d1.13} CYRILLUS. − Quoniam penes eos ad quos nondum pervenit fides, contemnitur adhuc nomen Dei. Sed ubi iubar veritatis super eos illuxerit, eum fatebuntur sanctum sanctorum.ⁿ

ⁿ ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 11, 2# (Krikones §1750) = Vat. gr. 1611, f. 149v (Cyrillus)
<cuius fons> Cyrilllus Alexandrinus , Homilia 72 in Lc. (Lc. 11, 2) ex catenis, ed. J. Reuss, Lukas-Kommentare aus der griechischen Kirche, Berlin, 1984, p. 119, n° 127.17-21 = PG 72, 689, 20-27 : «Ἐννόησον γὰρ ὅτι παρὰ τοῖς οὔπω τὸ τῆς ἀληθείας πλουτήσασι φῶς, μήτε μὴν τὴν πίστιν παραδεξαμένοις, ἔτι καταπεφρόνηται τὸ ὄνομα τοῦ Θεοῦ. Οὔπω γὰρ αὐτοῖς ἅγιον εἶναι δοκεῖ, καὶ σεπτὸν καὶ προσκυνητόν. Ἐπὰν δὲ τὸ τῆς ἀληθείας αὐτοῖς ἐλλάμψῃ φῶς, καὶ ὡς ἐκ νυκτὸς καὶ σκότους διαγρηγορήσωσι, μόλις τότε μαθόντες τίς τε καὶ ὅσος ἐστὶν, ἅγιον ἁγίων ὁμολογοῦσιν αὐτόν». [MOB2019]

^marg.| {CLC11d1.14}* TITUS. − [a] Et quia in nomine Iesu est gloria Dei Patris, [c] tunc nomen Patris sanctificabitur, [b] quando Christus erit notus.^L ^o

^o ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 11, 2 (Krikones § 1733: Titus) Vat. gr. 1611, f. 148r10 -11: «Τίτου. […] [a] Παῦλος ἐδίδαξε λέγων ὅτι ἐν τῷ ὀνόματι Ἰησοῦ εἰς δόξαν Θεοῦ Πατρός. [b] Ὅτε οὖν ἐπιγνωσθήσεται ὁ Χριστός, [c] τότε ὁ Πατὴρ οἰκείως δοξασθήσεται, τότε καὶ τὸ ὄνομα τοῦ Πατρὸς κατὰ τὴν εὐχὴν ἁγιασθήσεται. Νῦν δὲ ἕως οὔπω Χριστὸς ἅπασιν ἀνθρώποις ἐπέγνωσται, οὔπω τὸ ὄνομα τοῦ Πατρὸς ἡγίασται. […]».
<cuius fons> Titus Bostrensis, Commentarii in Lc. (Lc. 11, 2²) ex catenis [CPG 3576], ed. J. Sickenberger, Titus von Bostra, Leipzig, 1901, p . 199.11-15. [VS2022] [MM2023]

^L ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CLC11d1.15} ORIGENES. − Vel quia nomen Dei ab errantibus attribuitur culturis et creaturis, nondum est sanctificatum, ut sit separatum a quibus debuit separari. Decet ergo nos orare ut nomen Dei adaptetur soli vero Deo, cui adaptatur quod subditur :

Adveniat regnum tuum

^marg.| ut scilicet evacuetur principatus, et potestas, et virtus, et regnum mundi, quin etiam peccatum, quod regnat in mortalibus nostris corporibus.

^marg.| {CLC11d1.16} GREGORIUS NYSSENUS. − [1] Imploramus etiam a Domino liberari a corruptione, eximi³⁶ a morte. [2] Vel, secundum quosdam^p, adveniat regnum tuum , id est veniat super nos Spiritus sanctus tuus ut purificet nos.^M ^q ^r

^p Cf. 1Cor. 15, 24.

^q ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 11, 2 (Krikones §1754 : Gregorius Nyssenus) : Vat. gr. 1611, f. 150r5-8 : «Γρηγορίου Νύσσης. Ταῦτα γὰρ [τῇ PG] δυνάμει τὸν κύριον ἱκετεύομεν ἀπαλλαγείην τῆς ϕθορᾶς ἐλευθερωθείην τοῦ θανάτου ἄνετος γενοίμην τῶν τῆς ἁμαρτίας δεσμῶν, μηκέτι κατ’ ἐμοῦ βασιλεύοι ὁ θάνατος, μηκέτι κατ’ ἐμοῦ ἐνεργὸς ἔστω // ἡ τυραννὶς τῆς κακίας μὴ κατακρατείτω μου ὁ πολέμιος, μηδὲ ἀγέτω με δι’ ἁμαρτίας αἰχμάλωτον, ἀλλ’ ἐλθέτω ἐπ’ ἐμὲ ἡ βασιλεία σου […]. ὁ δὲ Λουκᾶς κατά τινος ἀντὶ τοῦ, ἐλθέτω ἡ βασιλεία σου, ’Ελθέτω φηςὶ [om. Schr596] τὸ ἅγιον σου πνεῦμά ἐϕ' ἡμᾶς καὶ καθαρισάτω ἡμᾶς».
<cuius fons> [1] Gregorius Nyssenus, De oratione dominica, hom. 3, 38C, SChr 596, p. 410.1-3 ; PG 44, 1155 D6-7 .

^r [2] De oratione dominica, hom. 3, 39C, SChr 596, p. 412.17-414.19 ; PG 44, 1157C5-6 : «῍Η τάχα [om. PG], καθὼς ἡμῖν ὑπὸ τοῦ Λουκᾶ τὸ αὐτὸ νόημα σαϕέστερον ἑρμηνεύεται, ὁ τὴν βασιλείαν ἐλθεῖν ἀξιῶν τὴν τοῦ ἁγίου πνεύματος συμμαχίαν ἐπιβοᾶται ; οὕτω [οὕτως PG] γὰρ ἐν ἐκείνῳ τῷ εὐαγγελίῳ ϕησὶν, ἀντὶ τοῦ,’Ελθέτω ἡ βασιλεία σου, ’Ελθέτω [+ φησὶ PG] τὸ ἅγιον πνεῦμά σου ἐϕ' ἡμᾶς καὶ καθαρισάτω ἡμᾶς». [MOB2019] [MM2019]

^M ¶Codd. : Li448 Ed1657 Ed1953 {MM2020} {MM2021}

³⁶ eximi] exui Ed1657

^marg.| {CLC11d1.17} AUGUSTINUS. De verbis Domini. − Tunc enim venit regnum Dei quando eius sumus gratiam consecuti. Ipse enim ait^s : « Regnum Dei intra vos est ».^N ^t

^s Lc. 17, 21.

^t ¶Fons : Augustinus Hipponensis (pseudo), Sermones, sermo 84 (Maur) De verbis evangelii (Lc. 11, 1-4) (De verbis Domini 28), § 2, PL 39, 1908 : «Ipse Dominus dicit, Ego in hoc natus sum (Io. 18, 37) ; et tu dicis, Pater, veniat regnum tuum : quasi non venerit? Sed tunc venit regnum Dei, quando estis gratiam ejus consecuti : ipse enim ait, Regnum Dei intra vos est ».
<revera> Ambrosius , De sacramentis, lib. 5, c. 4, § 22, CSEL 73, p. 67.40-68.44 : «Ipse Iesus dicit : Ego in hoc natus sum ; et tu dicis patri : 'Veniat regnum tuum', quasi non venerit! Sed tunc venit regnum dei quando eius estis gratiam consecuti. Ipse enim ait : Regnum dei intra vos est ». [MM2021]

^N ¶Codd. : La88 Li448 Ed1657 Ed1953 {MM2020} {MM2021}

^marg.| {CLC11d1.18} CYRILLUS. − [1] Vel qui hoc dicunt videntur optare rursum refulgentem in mundo omnium salvatorem. Mandavit autem in oratione petere illud tempus revera terribile, ut sciant quod vivere decet eos non lente vel remisse, ut illud tempus non³⁷ paret eis flammam et vindictam, sed magis honeste secundum voluntatem ipsius, ut eis tempus illud nectat coronas. [2] Unde et ³⁸* secundum Mattheum ^u sequitur : « Fiat voluntas tua, sicut in celo et in terra ».^O ^v

^u Mt. 6, 10

^v ¶Fons^G : <revera> [1] Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 11, 2 (Krikones §1755 : Cyrillus) = Vat. gr. 1611, f. 150r9-16 : «Κυρίλλου. [...] Ἐοίκασι τοίνυν ἐπιθυμεῖν οἱ τοῦτο λέγοντες ἐν προσευχαῖς, ἐπιλάμψαντα πάλιν ἰδεῖν ἐν κόσμῳ τὸν τῶν ὅλων Σωτῆρα Χριστόν. Ἥξει γὰρ, ἥξει, καὶ καταβήσεται κριτὴς, καὶ οὐκ ἐν ὑφέσει τότε τῇ καθ᾿ ἡμᾶς, ἀλλ᾿ ἐν δόξῃ θεοπρεπεῖ δορυφορούντων ἀγγέλων, ἵνα κρίνῃ τὸν κόσμον. Ἀπολογίας τοίνυν ὁ τότε καιρὸς, μᾶλλον δὲ δοκιμασίας καὶ ἀνταποδόσεως· πῦρ ηὐτρέπισται τοῖς ἀνόμοις, καὶ δίκη μακρὰ καὶ [om. PG] διηνεκῆ κολαστήρια. Εἶτα πῶς ἰδεῖν ἐκεῖνον εὔχονται τὸν καιρόν; Ἄθρει δή μοι πάλιν τοῦ Σωτῆρος τὸ εὐτεχνὲς, καὶ τὴν ἐφ᾿ ἑκάστῳ τῶν πραγμάτων ἀξιοθαύμαστον οἰκονομίαν. Ἐκέλευσε γὰρ διὰ προσευχῆς αἰτεῖν αὐτὸν ἐκεῖνον τὸν ὄντως φρικτὸν ἐπιστῆναι καιρὸν, ἵνα εἰδεῖεν ὅτι διαβιοῦν αὐτοὺς ἀναγκαῖον, οὐ ῥᾳθύμως ἢ παρειμένως, ἁγιοπρεπῶς δὲ μᾶλλον, καὶ κατά γε τὸ αὐτῷ δοκοῦν· ἵνα στεφάνων αὐτοῖς εὑρεθῇ πρόξενος ὁ καιρὸς, καὶ μὴ πυρὸς καὶ δίκης. [...]»..
<cuius fons> Cyrilllus Alexandrinus , Homilia 73 in Lc. (Lc. 11, 2) ex catenis, ed. J. Reuss, Lukas-Kommentare aus der griechischen Kirche, Berlin, 1984, p. 120, n° 128.2-3,-9-12 = PG 72, 689D8-10 (52-54 ), 692A7-12 .
[2] Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 11, 2 (Krikones §1762 : Cyrillus) = Vat. gr. 1611, f. 150v11-12 : «Γενηθήτω τὸ θέλημά σου, ὡς ἐν οὐρανῷ καὶ ἐπὶ τῆς γῆς».
<cuius fons> Cyrilllus Alexandrinus , Homilia 74 in Lc. (Lc. 11, 2 ; Mt. 6, 10) ex catenis, ed. J. Reuss, Lukas-Kommentare aus der griechischen Kirche, Berlin, 1984, p. 121, n° 129.9-10 = PG 72, 692C14-15 (27-28 ). [MOB2019]* [MM2020]

^O ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

³⁷ non] om. Li448

³⁸ et] om. Ed1953

^marg.| {CLC11d1.19} CHRYSOSTOMUS. − Quasi dicat presta nobis, Domine, conversationem imitari celestem, quatenus quecumque tu vis, nos etiam velimus.^P

^P ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CLC11d1.20} GREGORIUS NYSSENUS. − Quoniam enim vitam humanam post resurrectionem similem dicit esse futuram³⁹* vite angelice, consequens est et⁴⁰* vitam mundanam ad vitam que postmodum speratur, disponi, ut in carne viventes, carnaliter non vivamus. Per hoc autem verus medicus anime solvit morbi naturam ; ut quos occupavit infirmitas per hoc quod a voluntate divina recesserant, a morbo denuo liberet copulatio ad voluntatem divinam. Est enim sanitas anime executio debita voluntatis divine.^Q ^w

^w <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. #, # (Krikones § # Gregorius Nyssenus) : Vat. gr. 1611, f. # # : «Γρηγορίου Νύσσης».
<cuius fons> Gregorius Nyssenus , # [CPG 3#], Gregorii Nysseni opera, t. # #, 19#, p. # (PG 4#, #),
<Non hab.> Némésius d’Emèse, De natura hominis, selon E. Dobler , Falsche Väterzitate bei Thomas von Aquin, Fribourg (CH), 2001, p. 136. [MM2019]

^Q ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2021}

³⁹ futuram] venturam Ed1953

⁴⁰ et] om. Ed1953

^marg.| {CLC11d1.21} AUGUSTINUS. In Enchiridion. ⁴¹ − Apud evangelistam igitur Mattheum septem petitiones continere videtur dominica oratio. Evangelista vero Lucas in oratione dominica petitiones non septem, sed quinque complexus est, nec ab illo utique discrepavit. Sed quomodo illa septem sint intelligenda, ipse sub brevitate commonuit. Nomen quippe Dei sanctificatur in spiritu ; Dei autem regnum in resurrectione futurum est. Ostendens ergo Lucas tertiam petitionem duarum superiorum esse quodammodo repetitionem, magis eam pretermittendo voluit intelligi. Deinde tres alias adiunxit ; et primo de pane quotidiano, dicens :^x

^x ¶Fons : Augustinus Hipponensis , Enchiridion de fide, spe et caritate, c. 30, CSSL 46, lin. 12 sqq. : «proinde apud euangelistam matthaeum septem petitiones continere dominica uidetur oratio, quarum in tribus aeterna poscuntur, in reliquis quattuor temporalia, quae tamen propter aeterna consequenda sunt necessaria. […]. euangelista uero lucas in oratione dominica petitiones non septem sed quinque complexus est, nec ab isto utique discrepauit, sed quomodo istae septem sint intellegendae ipsa sua breuitate commonuit. nomen quippe dei sanctificatur in spiritu, dei autem regnum in carnis resurrectione uenturum est. ostendens ergo lucas tertiam petitionem duarum superiorum esse quodammodo repetitionem, magis eam praetermittendo fecit intellegi. deinde tres alias adiungit, de pane cotidiano, de remissione peccatorum, de temptatione uitanda. at uero quod ille in ultimo posuit : sed libera nos a malo, iste non posuit, ut intellegeremus ad illud superius, quod de temptatione dictum est, pertinere. ideo quippe ait : sed libera, non ait 'et libera', tanquam unam petitionem esse demonstrans, 'noli hoc, sed hoc', et sciat unusquisque in eo se liberari a malo quod non infertur in temptationem». [MM2020]

⁴¹ Augustinus] Gregorius Li448

Numérotation du verset Lc. 11,3

Panem nostrum quotidianum da nobis hodie.

^marg.| marg .| {CLC11d1.22} AUGUSTINUS. De verbis Domini. − [b] In greco dicitur epiusion, ⁴² [a] hoc est supersubstantialem. Non iste est panis qui vadit in corpus, sed ille panis vite eterne, qui anime nostre substantiam fulsit⁴³*. Latinus autem hunc panem quotidianum⁴⁴* dixit⁴⁵* quem Greci dicunt advenientem. Si quotidianus⁴⁶* est panis, cur post annum illum sumas, quemadmodum Greci in oriente facere consueverunt ? Accipe quotidie quod quotidie tibi prosit. Sic vive ut⁴⁷* quotidie merearis accipere. Mors domini significatur⁴⁸ et remissio peccatorum. Qui vulnus habet, medicinam querit. Vulnus est quia sub peccato sumus. Medicina est celeste et venerabile sacramentum. Si quotidie accipis, quotidie tibi est hodie. Christus tibi quotidie resurgit. Hodie enim est⁴⁹* quando Christus resurgit.^R ^y

^y ¶Fons : Augustinus Hipponensis (pseudo), Sermones, sermo 84 (Maur) De verbis evangelii (Lc. 11, 1-4) (De verbis Domini 28), § 3, PL 39, 1908-1909 : «Memini sermonis mei, cum de Sacramentis tractarem: dixi vobis, quod ante verba Christi quod offertur panis dicatur; ubi Christi verba deprompta fuerint, iam non panis dicitur, sed corpus appellatur. Quare ergo in Oratione dominica, quae postea sequitur, ait, Panem nostrum? Panem quidem dixit sed ἐπιούσιον dixit [om. SChr25], [a] hoc est, supersubstantialem [PL SChr25 (edd.), substantialem CSEL SChr25]. Non iste panis qui vadit in corpus, sed ille panis vitae aeternae, qui animae nostrae substantiam fulcit. [b] Ideo ergo graece ἐπιούσιον [ἐπιούσιος Ambr.] dicitur: latinus autem hunc panem quotidianum dixit: quia Graeci dicunt [+ τὴν ἐπιοῦσαν ἡμέραν Ambr.] advenientem diem. Ergo quod latinus dixit et [+ quod Ambr.] graecus, utrumque utile videtur: graecus utrumque uno sermone significavit; latinus quotidianum dixit. Si quotidianus est panis, cur post annum illum sumis [sumas Ambr. (Saint Gall 188, Vat. lat. 5760], quemadmodum Graeci in Oriente facere consueverunt [consuerunt Ambr.]? Accipe quotidie, quod quotidie tibi prosit: sic [1909] vive, ut quotidie merearis accipere. Qui non meretur quotidie accipere, non meretur post annum accipere. Quomodo sanctus Job quotidie pro filiis offerebat sacrificium*, ne forte aliquid vel in corde vel in sermone peccassent. Ergo tu audis, quod quotiescumque offertur sacrificium, mors Domini, resurrectio Domini, elevatio Domini significetur, et remissio peccatorum, et panem istum vitae nostrae quotidianum non assumis?** Qui vulnus habet, medicinam requirit. Vulnus est, quia sub peccato sumus: medicina est coeleste et venerabile Sacramentum. Panem nostrum quotidianum da nobis hodie. Quotidie si accipis, quotidie tibi hodie est. [+ Si Ambr.] Tibi hodie est Christus, tibi quotidie resurgit. Quomodo ? Filius meus es tu, ego hodie genui te. Hodie [+ ergo Ambr.] est, quando Christus resurgit."Heri et hodie ipse est" [Hbr. 13, 8], apostolus Paulus ait».
<cuius fons> Ambrosius, De sacramentis, lib. 5, c. 4, § 24-26, CSEL 73, p. 68.57-70.79.
* sanctus... sacrificium] Iob sanctus... offerebat cottidie Ambr.
** nostrae... non assumis] non cottidianum adsumis Ambr.
<Paral.> Thomas de Aquino, Summae theologiae tertia pars, q. 77 a. 6 arg. 1 : « Dicit enim Ambrosius, in libro de sacramentis, non iste panis est qui vadit in corpus, sed panis vitae aeternae, qui animae nostrae substantiam fulcit ». Summae theologiae tertia pars, q. 79 a. 1 co. : «Tertio consideratur effectus huius sacramenti ex modo quo traditur hoc sacramentum, quod traditur per modum cibi et potus. Et ideo omnem effectum quem cibus et potus materialis facit quantum ad vitam corporalem, quod scilicet sustentat, auget, reparat et delectat, hoc totum facit hoc sacramentum quantum ad vitam spiritualem. Unde Ambrosius dicit, in libro de sacramentis, iste panis est vitae aeternae, qui animae nostrae substantiam fulcit ».
¶Nota : Thomas permet ici l’accès à une version relativement étendue d’une sentence dont les formules jouissent d’un coefficient de récurrence relativement élevé au Moyen-Âge : le passage est partiellement cité par Petrus Abelardus, Sic et non, q. 117, sent. 21 ; Grat.3, 2, 56, Friedberg, 1335 ; Petrus Lombardus, In Sent. IV, d. 12, c. 4, par. 3 etc. Thomas en reprend par deux fois une formule dans la Somme de théologie non plus sous l’autorité d’Augustin mais sous celle du De Sacramentis d’Ambroise auquel la CMT attribue d’autres passages proches. La leçon supersubstantialem n’est pas attestée par les manuscrits du De sacramentis mais vient du texte de la Vulgate et de manuscrits tardifs ; elle est reçue par la Glose ordinaire. La leçon fulsit n’est pas signalé dans l’apparat de la Tertia pars de l’édition léonine, ni dans celle de l’édition de Dom Botte. On peut conjecturer une confusion phonétique entre le présent et le parfait de fulcio. [MM2022]

^R ¶Codd. : La88 Li448 Mt366 Ed1470 Ed1953 {MM2022}

⁴² epiusion Ed1470 ] scrips., epyusyon codd.

⁴³ fulsit codd.] fulcit Ed1470 Ed1953

⁴⁴ pan. quotid.] inv. Ed1953

⁴⁵ dixit] dicit Ed1470 Ed1953

⁴⁶ quotidianus] + ille Ed1470 Ed1953

⁴⁷ ut] quod Ed1470 Ed1953

⁴⁸ significatur] sig<n>atur codd.

⁴⁹ enim est codd. Ed1470] inv. Ed1953

^marg.| {CLC11d1.23}* TITUS. − Vel panis animarum divina est virtus afferens futuram vitam perennem, sicut panis ex terra prodiens vitam temporalem conservat. Cum autem quotidianum dixisset, divinum qui advenit et futurus est significat. Quem hodie nobis ⁵⁰ prestari requirimus, poscentes quoddam eius principium atque gustum, quando⁵¹ spiritus in nobis inhabitans virtutem operatur que superat omnem virtutem humanam, puta castitatem, humilitatem, etc. ⁵² ^S ^z

^z ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 11, 3 (Krikones § 1737: Titus) Vat. gr. 1611, f. 148v6-8 : «Τίτου. Ἔτι ἄρτος εἰς ψυχὰς ἡ θεία δύναμις ἡ τὴν μέλλουσαν αἰώνιον ἐπιφέρουσα ζωήν, ὥσπερ ἐκ γῆς ἄρτος εἰς σώματα ἔρχεται τὴν πρόσκαιρον διαφυλάττων ζωήν. Ἐπιούσιον οὖν εἰπὼν τὸν θεῖον, τὸν ἐπιόντα καὶ μέλλοντα δηλοῖ. Πῶς δὲ αὐτὸν καὶ σήμερον αἰτοῦμεν δοθῆναι ; Ἀπαρχὴν αὐτοῦ τινα καὶ γεῦσιν ζητοῦντες, ὅτε τὸ πνεῦμα κατοικοῦν ἐν ἡμῖν, ἀρετὴν ἐνεργάζεται τὴν ὑπὲρ ἀνθρώπους· οἷον ἁγνείαν, ταπεινοφροσύνην ἀφιλοχρηματίαν, μεγαλοψυχίαν, καταφρόνησινμ δόξης καὶ αὺτοῦ τοῦ ζῆν, πίστιν ἀμετακίνητον καὶ ἀναμφίβολον περὶ ὑπερφυῶν πραγμάτων, ἐλπίδα τῶν μελλόντων ὡς παρόντων, ἀγάπην οὺράνιον. […]».
<cuius fons> Titus Bostrensis, Commentarii in Lc. (Lc. 11, 3) ex catenis [CPG 3576] ed. J. Sickenberger, Titus von Bostra, Leipzig, 1901, p . 200.1-8 . [VS2022] [MM2023]

^S ¶Codd. : La88 Li448 Mt366 Ed1470 Ed1953 {MM2022}

⁵⁰ hodie nobis La88 Li448] inv. Mt366 Ed1953

⁵¹ quando] quoniam Li448

⁵² etc.] om. Ed1470

^marg.| {CLC11d1.24} CYRILLUS. − Putant autem forsan aliqui indecens esse, sanctos a deo querere corporalia ; et ob hanc causam applicant quod dicitur, ad spiritualem considerationem. Ego autem concedam quod oportet sanctos precipue satagere ad obtinenda spiritualia dona ; illud tamen decet inspicere quod irreprehensibiliter petunt, domino precipiente, panem communem ex eo enim quod panem iussit querere, id est quotidianum alimentum, videtur quod nihil concedat eos habere, sed magis honestam colere paupertatem non enim est habentium panem petere, sed oppressorum penuria.^aa

^aa ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 11, 1# (Krikones §1765) = Vat. gr. 1611, f. 150v (Cyrillus)
<cuius fons> Cyrilllus Alexandrinus , Homilia 75 in Lc. (Lc. 11, 3) ex catenis, ed. J. Reuss, Lukas-Kommentare aus der griechischen Kirche, Berlin, 1984, p. 121, n° 130.1-12 = PG 72, 692D52-693B16 : «Οἴονται ἴσως τινὲς, ἀνάρμοστον εἶναι καὶ ἀπεοικὸς ἁγίοις τὸ αἰτεῖν παρὰ Θεοῦ τὰ σωματικὰ, καὶ ταύτης ἕνεκα τῆς αἰτίας ἀποϕέρουσι τὸ εἰρημένον εἰς πνευματικὴν θεωρίαν· καὶ δὴ καὶ ἄρτον ϕασὶν αὐτοὺς αἰτεῖν, οὐκ ἐπίγειον, οὐ σωματικὸν, ἐκεῖνον δὲ μᾶλλον, τὸν ἄνωθεν καὶ ἐξ οὐρανοῦ καταβαίνοντα, καὶ ζωὴν τῷ κόσμῳ παρέχοντα, ἢ, ὥς ϕασιν, ἀληθεῖ οὐσίᾳ καὶ ἀσωμάτῳ, τουτέστι τῇ ψυχῇ· αὕτη γὰρ, διὰ τὸ μὴ ῥευστὸν, κυρίως οὐσία ἐστίν. ’Εγὼ δὲ ὅτι μὲν ἁγίοις πρέποι ἂν ὅτι μάλιστα τὸ πνευματικῶν χαρισμάτων ἐπείγεσθαι μεταλαχεῖν, φαίην ἂν ἐνδοιάσας οὐδέν· πλὴν ἐκεῖνο ἄξιον ἰδεῖν, ὅτι κἂν ἄρτον αἰτῶσι κοινὸν, καὶ τοῦτο δρᾷν αὐτοῖς προστέταχεν ὁ Σωτὴρ, μώμου παντὸς ἐλευθέραν ποιοῦνται τὴν πρόσοδον. ῎Αθρει γὰρ ὁποῖος τοῖς εἰρημένοις ἐγκέκρυπται νοῦς. Δι' ὧν γὰρ προστέταχεν ἄρτον αἰτεῖν, ἤτοι τροϕὴν τὴν ἐϕήμερον, δῆλος ἂν εἴη δήπουθεν, μηδὲν ἔχειν αὐτοῖς ἐϕιεὶς, ἁγιοπρεπῆ δὲ μᾶλλον ἐπιτηδεύειν πτωχείαν. Οὐ γὰρ τῶν ἐχόντων τὸ αἰτεῖν, ἀλλὰ τῶν ἐν σπάνει καθεστηκότων». [MOB2019]

^marg.| {CLC11d1.25} BASILIUS. − Quasi dicat : Panem quotidianum, qui nostre substantie competit ad vitam diurnam, non tibi ipsi commendes ; sed ad deum causa eius refugias, exponens ei necessitatem nature.

^marg.| {CLC11d1.26} CHRYSOSTOMUS. ⁵³*{hom.24}. − Postulanda ergo sunt^ab divinitus necessaria vite, non ciborum diversitates et vina odorifera, et cetera que delectant guttur, onerant autem ventrem, et mentem perturbant ; sed panis, qui potest substantiam corporis sustentare ; et illum qui nobis hodie tantummodo sufficit, ut de crastino non cogitemus. Unam autem solam petitionem sensibilem querimus, ut presentibus non affigamur.

^ab sunt ergo] inv. Li448

⁵³ Chrysostomus Li448 ] + In Matthaeum Ed1953

^marg.| {CLC11d1.27} GREGORIUS NYSSENUS. − Postquam autem per bona opera fiduciam sumere docuit, consequenter remissionem reatuum docet implorare.^T ^ac

^ac <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. #, # (Krikones § # Gregorius Nyssenus) : Vat. gr. 1611, f. # # : «Γρηγορίου Νύσσης».
<cuius fons> Gregorius Nyssenus , # [CPG 3#], Gregorii Nysseni opera, t. # #, 19#, p. # (PG 4#, #),
<Non hab.> Némésius d’Emèse, De natura hominis, selon E. Dobler , Falsche Väterzitate bei Thomas von Aquin, Fribourg (CH), 2001, p. 136. [MM2019]

^T ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

^marg.| Sequitur enim :

Numérotation du verset Lc. 11,4

Et dimitte nobis peccata nostra.

^marg.| {CLC11d1.28} TITUS. − Hoc autem⁵⁴ additum est necessario, pro eo quod nullus sine peccato reperitur⁵⁵, ne impediamur a sacra participatione propter humana peccata. Cum enim teneamur exhibere Christo omnimodam sanctitatem, qui Spiritum sanctum habitare facit in nobis, redarguendi sumus, si non observemus ei templum mundum. Huic autem defectui subvenitur per Dei bonitatem indulgentem humane fragilitati peccatorum punitionem. Hoc autem ipsum⁵⁶* iuste fit a iusto Deo, quando nos quasi debitoribus relaxamus, his scilicet qui nobis⁵⁷nocuerunt et debita non exhibuerunt.^U ^ad
Unde subditur :

^ad ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 11, 4 (Krikones § 1738: Titus): Vat. gr. 1611, f. 148v13 -22: «Τίτου. Τοῦτο ἀναγκαίως προστέθειται διὰ τὸ μηδένα ἀναμάρτητον εἶναι, ἵνα μὴ τῆς ἁγίας κοινωνίας ἐμποδιζώμεθα διὰ τὰ ἀνθρώπινα πταίσματα. Ἀναγκαίως οὖν τὴν τούτων ἄφεσιν αἰτεῖν ἀναγκαζόμεθα. Ἅπερ ὀφειλήματα ἡμῶν ἐστι παρὰ Θεῷ. Ὀφείλοντες γὰρ ἀποδιδόναι Χριστῷ πᾶσαν ἁγιότητα τῷ τὸ πνεῦμα τὸ ἅγιον ἐνοικίζοντι ἡμῖν ὑπόχρεοι γινόμεθα δικαίως μέμψεως, ὅτε μὴ φυλάττομεν αὐτῷ τὸν ναὸν καθαρόν. Συγγνώμης οὖν οὔσης τῇ ἀνθρωπίνῃ ἀδυναμίᾳ βοήθεια πρὸς τὸ ἐνδέον ἐξαναπληρώσεως γίνεται τῆς ἀρετῆς διὰ τῆς Θεοῦ χρηστότητος ἀνιέντος ἡμῖν τὴν ἐπὶ τοῖς ἐλλείμμασι μέμψιν. Καὶ τοῦτο δὲ αὐτὸ δικαίως γίνεται παρὰ τῷ δικαίῳ Θεῷ, ὅταν ἡμεῖς τὸ ἐνδόσιμον παράσχωμεν πρὸς τὸ τυχεῖν ἀφέσεως. Ἀφιέντες καὶ αὐτοὶ τοῖς ὀφείλουσι, τουτέστι τοῖς λελυπηκόσι τι ἡμᾶς καὶ μὴ δεόντως ἀποδεδωκόσι τὰ πρὸς ἡμᾶς καθήκοντα».
<cuius fons> Titus Bostrensis, Commentarii in Lc. (Lc. 11, 4¹) ex catenis [CPG 3576], ed. J. Sickenberger, Titus von Bostra, Leipzig, 1901, p . 201 . [VS2022] [MM2023]

^U ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2023}

⁵⁴ autem] etiam Li448

⁵⁵ reperitur] invenitur Li448

⁵⁶ ipsum] om. Ed1953

⁵⁷ nobis] om. Li448

Siquidem⁵⁸ et ipsi dimittimus omni debenti nobis.

⁵⁸ Siquidem] Sed quidem Li448

^marg.| {CLC11d1.29} CYRILLUS. − Vult enim, ut ita loquar, patientie quam homines colunt, imitatorem fieri Deum, ut qualem ipsi exhibuerunt conservis bonitatem, talem pari lance recipere petant a Deo, qui iuste recompensat, et novit omnium misereri.^V ^ae

^ae ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 11, 4 (Krikones §1772 : Cyrillus) = Vat. gr. 1611, f. 151r : «Κύριλλου. Βούλεται χρηστοὺς καὶ ἀμνησικάκους εἶναι τοὺς ἑαυτοῦ μαθητὰς ὁ Κύριος. [...] ἵνα οὕτως εἴπω, τῆςἐνούσηςαὐτοῖςἀνεξικακίαςμιμητὰς[μιμητὴνPG] ἐθέλουσιγενέσθαιτὸνΘεὸν, καὶ ἣν ἂν αὐτοὶ παράσχωνται τοῖς ὁμοδούλοις χρηστότητα,ταύτηνἐνἴσῳμέτρῳζητοῦσιλαβεῖνπαρὰτοῦτὰδίκαιανέμοντος,καὶ κατοικτείρειν ἅπαντας εἰδότος Θεοῦ [...] ».
<cuius fons> Cyrilllus Alexandrinus , Homilia 76 in Lc. (Lc. 11, 4) ex catenis, ed. J. Reuss, Lukas-Kommentare aus der griechischen Kirche, Berlin, 1984, p. 122, n° 131.5-8 (= PG 72, 693.43-49 ). [MOB2019] [MM2021]

^V ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2023}

^marg.| {CLC11d1.30} CHRYSOSTOMUS. − Hec igitur animadvertendo grates agende sunt debitoribus nostris fiunt enim nobis, si sapimus, causa indulgentie maxime ; et pauca exhibentes, plurima reperiemus nam et nos multa debemus et magna debita Domino ; quorum si minimam partem a nobis vellet exigere, iam perissemus.

^marg.| {CLC11d1.31} AUGUSTINUS. De verbis Domini. − [a] Debitum autem quid est nisi peccatum ? Ergo si non accepisses alieni fenoris pecuniam, non deberes. Et ideo peccatum tibi imputatur. Habuisti enim pecuniam, cum qua dives nascereris, ad imaginem et similitudinem factus Dei ; sed perdidisti quod habebas. Sicut dum arrogantiam desideras vindicare⁵⁹, perdidisti humilitatis pecuniam ; accepisti a diabolo debitum quod non erat necessarium. Cautionem tuam tenebat inimicus sed eam Dominus crucifixit et suo cruore delevit. [c] Potens est autem Dominus qui abstulit peccatum et debita nostra donavit, custodire nos adversus diaboli insidias qui culpam generare consuevit.
[b] Unde sequitur :

⁵⁹ vindicare] vendicare Li448

Et ne nos inducas in temptationem

^marg.| quam scilicet ferre non possumus⁶⁰ sed quasi athleta talem vult temptationem quam ferre possit humana conditio. ^W ^af

^af ¶Fons : Augustinus Hipponensis (pseudo), Sermones, sermo 84 (Maur) De verbis evangelii (Lc. 11, 1-4) (De verbis Domini 28), § 4, PL 39, 1909 : «[a] Aliis dimittendum, ut nobis dimittat Deus. Qui se Deo commitit in tentationibus, diabolum non timet. Sequitur, Et dimitte nobis debita nostra, sicut et nos dimittimus debitoribus nostris. Debitum quid est, nisi peccatum? Ergo si non accepisses alieni fenoris pecuniam, non egeres: et ideo peccatum tibi imputatur. Habuisti pecuniam, cum qua dives nascereris. Dives eras, ad imaginem Dei et similitudinem factus [+ Dei Ambr.]; perdidisti quod habebas, hoc est, humilitatem: dum arrogantiam desideras vindicare, perdidisti pecuniam. Sicut Adam nudus es factus, accepisti a diabolo debitum, quod non erat necessarium: et ideo qui eras liber in Christo, debitor factus es diabolo [diaboli Ambr.]. Cautionem tuam tenebat inimicus: sed eam Dominus crucifixit, et suo cruore delevit; abstulit debitum tuum, reddidit libertatem. 28. Bene ergo ait, Dimitte nobis debita nostra, sicut et nos dimittimus debitoribus nostris. Vide quid dicas. Quomodo ego dimitto, sic et tu dimitte mihi. Si dimiseris, bene convenit, ut dimittatur tibi: si non dimittis, quomodo eum convenis? 29. [b] Et ne patiaris nos induci in tentationem * quam ferre non possumus: sed libera nos a malo. Vide quid dicat, quam ferre non possumus. Non dicit, Non inducas nos in tentationem; sed quasi athleta talem vult tentationem, quam ferre possit humana conditio, et unusquisque ut a malo, hoc est, ab inimico, et a peccato liberetur. [c] Potens est autem Dominus qui abstulit peccatum vestrum, et delicta vestra donavit, tueri et custodire vos adversum diaboli adversantis insidias; ut non vobis obrepat inimicus, qui culpam generare consuevit. Sed qui Deo se committit, diabolum non timet: si enim Deus pro nobis, quis contra nos ? [Rm. 8, 31] Ipsi ergo laus et gloria a saeculis, et nunc et semper, et in omnia saecula saeculorum. Amen».
*tentationem] + sed libera nos a malo. Vide, quid dicat: 'Et ne patiaris induci nos in temptationem Ambr.
<cuius fons> <revera> Ambrosius , De sacramentis, lib. 5, c. 4, § 27-28, CSEL 73, p. 70. [MM2022]

^W ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

⁶⁰ Cf. 1Cor. 10, 3 : « Fidelis autem Deus est, qui non patietur vos tentari supra id quod potestis, sed faciet etiam cum tentatione proventum ut possitis sustinere ».

^marg.| {CLC11d1.32} TITUS. − A diabolo enim non⁶¹ temptari est impossibile sed, ne a Deo derelinquamur⁶²* ad temptationes, hoc⁶³ deprecamur. Quod autem ex permissione⁶⁴ divina contingit, illud Deus quandoque facere dicitur in Scriptura ⁶⁵. Et secundum hoc, nisi prohibeat⁶⁶ temptationis invalescentiam⁶⁷ que supra nos est, tunc⁶⁸ nos in temptationem inducit.^ag ^X

^ag ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 11, 5-8 (Krikones §1740 : Titus), Vat. gr. 1611, f. 148va35-vb13 : «Τίτου. Τὸ μὲν μὴ πειρασθῆναι ὑπὸ τοῦ [om. Sickenb.] διαβόλου ἀδύνατον· τὸ δὲ ἐν τοῖς πειρασμοῖς καταλειφθῆναι ὑπὸ Θεοῦ, τοῦτο ἀπευχόμεθα. Ὅπερ οὖν δι’ ἐγκαταλείψεως Θεοῦ συμβαίνει, τοῦτο ἔργον Θεοῦ λέγεται. Εἰ γὰρ μὴ ἀποκωλύσειε τὴν ἰσχὺν τοῦ πειρασμοῦ τὴν ὑπερ ἡμᾶς, τότε εἰσήνεγκεν ἡμᾶς εἰς πειρασμόν· εἰ δὲ κωλύσειε τὸν διάβολον ὑπὲρ τὴν ἡμετέραν ἰσχὺν ἡμῖν παλαῖσαι, τότε ἐξείλετο ἡμᾶς ἀπὸ τοῦ πειρασμοῦ [148vb] καὶ ἐῤῥύσατο ἡμᾶς ἀπὸ τοῦ πονηροῦ [+ ἀλλ´ ἐξ ἀρχῆς καὶ αὖθις τὴν προσευχὴν ἐξετάσωμαι Vg1611]».
<cuius fons> Titus Bostrensis, Commentarii in Lc. (Lc. 11, 4²) ex catenis [CPG 3576], ed. J. Sickenberger , Titus von Bostra, Leipzig, 1901, p. 201.1-6.
<Paral.> Thomas de Aquino, Summae theologiae prima pars, q. 114 a. 2 : « Videtur quod tentare non sit proprium diaboli. [...] [arg. 2] Cum ergo daemones non possint voluntatem hominis immutare, ut per supra dicta patet ; videtur quod ad eos non pertineat tentare. Cum ergo daemones non possint voluntatem hominis immutare, ut per supra dicta patet ; videtur quod ad eos non pertineat tentare. [...] [co.] Diabolus autem semper tentat ut noceat, in peccatum praecipitando. Et secundum hoc, dicitur proprium officium eius tentare, nam etsi homo aliquando sic tentet, hoc agit inquantum est minister diaboli. [...] [ad 2] Daemones sciunt ea quae exterius aguntur circa homines, sed interiorem hominis conditionem solus Deus novit, qui est spirituum ponderator, ex qua aliqui sunt magis proni ad unum vitium quam ad aliud ».
¶Nota Le texte grec est sans ambiguïté. L’antigraphe thomasien devait l’être aussi, mais l’intelligence médiévale implicite révélée par les témoins antérieurs à la fin du 15^e siècle atteste qu’on a surtout lu qu’il est impossible d’être tenté par le diable seul. Dieu y a toujours sa part dans son dessein providentiel. Il faut en effet conjecturer que l’antigraphe a transcrit « enim non » par « eī ñ ». Cette abréviation ambigüe mais correcte a été lue eīīī = e+m = e<ni>m, faute d’espacement suffisant entre les deux abréviations et en raison des fluctuations de la position des tildes abréviatifs. De ce fait, tous les copistes et toutes les éditions jusqu’à la fin du 15^e siècle ont affirmé qu’il était « en effet impossible d’être tenté par le diable », sous-entendant avec 1Cor. 10, 13 que Dieu ne permet pas que l’homme soit tenté «au-delà du possible » et, de ce fait, contraint à pécher contre sa volonté. L’ambiguïté paléographique a sans doute été intentionnellement cultivée par certains copistes en raison de l’ambivalence sémantique de la doctrine sur ce point. Chacun a interprété le passage selon l’un des deux aspects de la doctrine thomasienne sur le rôle du diable dans la tentation. Pour les uns, le fait que le rôle du diable soit de tenter est d’une telle évidence - rappelée sans ambiguïté par Thomas (loc. paral.) - que leur intelligence a spontanément suppléé au jambage manquant nécessaire pour lire enim non. Mais Thomas rappelle aussi que le diable n’a aucune prise sur la dimension proprement spirituelle de l’être humain. Il ne dispose donc pas, par lui-même, de toutes les connaissances nécessaires pour induire l’homme à pécher (experimentum constitutif de la capacité à tenter). Il a besoin pour cela, soit d’une intervention spéciale de Dieu, soit d’observer les actes extérieurs qui lui permettent de connaître les vices et failles du sujet qu’il cherche à détourner du bien. Il semble donc qu’on doive déduire du traitement de ce passage que l’intelligence théologique implicite des scripteurs médiévaux admettait sans en être choquée que le diable est par lui-même incapable de tenter parce que la tentation diabolique est toujours soumise à la Toute-Puissance de la Providence. Ce n’est qu’à la fin du Moyen-Âge qu’a ressurgi au premier plan la conscience d’une sorte de fatalité de la tentation dans une vision du monde plus manichéenne qui oppose l’un à l’autre. Dans le premier cas, le lecteur comprenait : l’office du diable est de tenter, mais il ne peut le faire sans Dieu. Dans le second cas on a lu : l’office du diable est de tenter, il est impossible qu’il ne le fasse pas mais cela ne se fait jamais hors du projet divin. [MM2021] [rev. VS2022]

^X ¶Codd. : Cbg133 Clv160.7 Fi309 Ka12 La88 Lf194 ( 204va ) Li448 Mt366 P638 Ros282 Urb28 Ut294 V795 WI1391 Ed1470 ‎ Ed1474 Ed1475B Ed1475C Ed1476 Ed1482 Ed1486 Ed1493 Ed1570 Ed1571 Ed1657 Ed1876 Ed1953 {MM2021}

⁶¹ enim non Ka12 Lf194² Ed1570 Ed1571 Ed1876 Ed1657 Ed1953 ] restit. et coniec., eiīī vel eiñ Cbg133 Clv160.7 La88 Li448 P638 Ed1475B, .eī. Fi309 Mt366 Ut294 WI1391 Ed1493, enī Lf194* Ed1482 Ed1486 , .n. V795 Ed1470 Ed1474, enim Urb27 Ed1475C Ed1476

⁶² derelinquamur] relinquamur Ut294 Ed1470 Ed1475B Ed1475C Ed1476 Ed1482 Ed1486 Ed1570 Ed1876 Ed1953, delinquamur Ka12

⁶³ hoc Li448 Mt366 P638 Urb28 Ed1493 Ed1571 Ed1657 Ed1876 Ed1953 cum graec. ] hec Cbg132 Clv160.7 Ka12 Urb27 Ut294 WI1391 Ed1475C Ed1476 Ed1482 Ed1486 Ed1570, om. V798 Ed1470 Ed1474

⁶⁴ permissione] promissione Fi309 P638 Ed1486 Ed1570

⁶⁵ in Scriptura] om. V795

⁶⁶ prohibeat] prohibebat Fi309

⁶⁷ invalescentiam] invalentiam La88 WI1391

⁶⁸ est tunc] tunc Ros282, + et Ed1475C

^marg.| {CLC11d1.33} MAXIMUS. − Vel mandat Dominus ut petamus ne nos inducas in temptationem ; id est non permittas voluptuosarum et spontanearum temptationum nos experientiam pati. Iacobus autem docet, pro veritate certantes non remitti in⁶⁹* temptationibus involuntariis et causativis laborum, dicens^ah : « Omne gaudium existimate, fratres mei, cum in temptationes varias incideritis ».^Y ^ai

^ah Iac. 1, 2.

^ai ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 11, 4 (Krikones §1784 : Maximus), Vat. gr. 1611, f. 152rb31-38 : Μάξιμος. [...] Ὁ μὲν Κύριος πῶς δεῖ προσεύχεσθαι τοὺς οἰκείους διδάσκοντα μαθητὰς, καὶ τὸ κατὰ γνώμην εἶδος τῶν πειρασμῶν ἀπεύχεσθαι φάσκειν ἐκέλευεν μὴ εἰσενέγκῃς ἡμᾶς εἰς πειρασμόν · τῶν ἡδονικῶν δηλονότι καὶ γνωμικῶν καὶ ἑκουσίων πειρασμῶν, μὴ ἐγκαταλειφθῆναι πεῖραν λαβεῖν τὸν δὲ μέγαν Ἰάκωβον πρὸς τὸ τῶν ἀκουσίων πειρασμῶν εἶδος, διδάσκοντα μὴ συστέλλεσθαι τούς ὑπέρ ἀληθείας ἀγνωνιζομένους , ἔφασε πᾶσαν χαρὰν ἡγήσασθε, ὅταν πειρασμοῖς περιπέσητε ποικίλοις , δηλονότι τοῖς ἀκουσίοις καἱ παρὰ γνώμην , καὶ πόνων ποιητικοῖς πειρασμοῖς».
<cuius fons> Maximus Confessor , Capitum quinquie centenorum centuria 3 [CPG 7693] § 92, PG 90, 1300C : «Οἶμαι τόν Κύριον ἡμῶν καὶ Θεὸν, πῶς δεῖ προσεύχεσθαι τοὺς οἰκείους διδάσκοντα μαθητὰς, πρὸς τὸ, τὸ κατὰ γνώμην εἶδος τῶν πειρασμῶν ἀπεύχεσθαι φάσκειν, Καὶ μὴ εἰσενέγκῃς ἡμᾶς εἰς πειρασμόν· τῶν ἡδονικῶν δηλονότι καὶ γνωμικῶν καὶ ἑκουσίων πειρασμῶν, μὴ ἐγκαταλειφθῆναι πεῖραν λαβεῖν εὔχεσθαι· τὸν δὲ μέγαν Ἰάκωβον τοῦ Κυρίου λεγόμενον ἀδελφὸν, πρὸς τὸ τῶν ἀκουσίων πειρασμῶν εἶδος, διδάσκοντα μὴ συστέλλεσθαι τοὺς ὑπέρ ἀληθείας ἀγνωνιζομένους, φάναι. Πᾶσαν χαρὰν ἡγήσασθε, ἀδελφοί μου, ὅταν πειρασμοῖς περιπέσητε ποικίλοις, δηλονότι τοῖς ἀκουσίοις καὶ παρὰ γνώμην, καὶ πόνων ποιητικοῖς πειρασμοῖς».
¶Nota Voir aussi PG 90, 908BC.
<Non hab.> Maximus Taurinensis , Homiliae, PL 57 ; Patrologia latina Database. [MM2018]

^Y ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2020}

⁶⁹ in] om. Ed1953

^marg.| {CLC11d1.34} BASILIUS. − Non tamen decet nos orando petere afflictiones corporales ; universaliter enim precepit orare, non subire temptationem ; sed postquam aliquis subiit, expedit a Domino petere virtutem perferendi, ut consummetur in nobis illud^aj« Qui sustinet usque ad⁷⁰ finem, salvus erit ».^Z

^aj Mt. 10, 22.

^Z ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

⁷⁰ ad] in Li448

^marg.| {CLC11d1.35} AUGUSTINUS. In Enchiridion. − At vero quod Mattheus in ultimo posuit^ak : « Sed libera nos a malo », iste non posuit, ut intelligeremus⁷¹* ad illud superius quod de temptatione dictum est pertinere, ideo quippe ait : sed libera . Non ait ‘et libera’ tamquam unam petitionem demonstrans, ‘noli hoc’ sed hoc. Sed sciat unusquisque in eo se liberari a malo quod non infertur in temptationem. ^AA ^al

^ak Mt. 6, 13.

^al ¶Fons : Augustinus Hipponensis , Enchiridion de fide, spe et caritate, c. 30, CSSL 46, lin. 45 sqq. : «at uero quod ille in ultimo posuit : sed libera nos a malo, iste non posuit, ut intellegeremus ad illud superius, quod de temptatione dictum est, pertinere. ideo quippe ait : sed libera, non ait 'et libera', tanquam unam petitionem esse demonstrans, 'noli hoc, sed hoc', et sciat unusquisque in eo se liberari a malo quod non infertur in temptationem». [MM2020]

^AA ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

⁷¹ intelligeremus] intelligamus Ed1953

^marg.| {CLC11d1.36} AUGUSTINUS. De verbis Domini. − Unusquisque enim petit ut a malo, hoc est ab inimico, a⁷²* peccato liberetur. Sed qui Deo se committit, diabolum non timet. « Si enim Deus pro nobis, quis contra nos? »^am.^AB ^an

^am Rm. 8, 31.

^an ¶Fons : Augustinus Hipponensis (pseudo), Sermones, sermo 84 (Maur) De verbis evangelii (Lc. 11, 1-4) (De verbis Domini 28), § 4, PL 39, 1909 : «Non dicit, Non inducas nos in tentationem; sed quasi athleta talem vult tentationem, quam ferre possit humana conditio, et unusquisque ut a malo, hoc est, ab inimico, et a peccato liberetur. Potens est autem Dominus qui abstulit peccatum vestrum, et delicta vestra donavit, tueri et custodire vos adversum diaboli adversantis insidias; ut non vobis obrepat inimicus, qui culpam generare consuevit. Sed qui Deo se committit, diabolum non timet: si enim Deus pro nobis, quis contra nos ? [Rm. 8, 31] Ipsi ergo laus et gloria a saeculis, et nunc et semper, et in omnia saecula saeculorum. Amen».
<cuius fons> <revera> Ambrosius , De sacramentis, lib. 5, c. 4, § 29-30, CSEL 73, p. 71.103-72.109.
¶Nota : La Catena rejoint la version authentique d’Ambroise [MM2022]

^AB ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2022}

⁷² a] et Ed1953

Numérotation du verset Lc. 11,
* distinctio 2

^prol.| [Lc. 11, 5-13 legitur in feria 2 et 3 in rogationibus ; cf. Ordinarium OP 678-679 = Cist. 81]

^marg.| {CLC11d2.1} CYRILLUS. − Docuerat supra Salvator, ad petitionem apostolorum, qualiter oportet orare. Poterat autem contingere eos qui hoc salutare documentum receperant effundere quidem preces iuxta traditam formam sed negligenter et remisse hoc facere. Deinde, cum non exaudirentur per primam vel secundam orationem, desistere ab orationibus. Itaque ne hoc pateremur, per modum parabole manifestat quod pusillanimitas in orationibus damnosa est. Utilissimum vero est in eis patientiam habere.^AC ^ao

^ao ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 11, 5-8 (Krikones §1787 : Cyrillus) = Vat. gr. 1611, f. 153r2-6 : «Θαυμαστὴ τῶν ἐννοιῶν ἡ τάξις͘͘· ἐδίδαξε μέν γὰρ [μέντοι Iviron] ὁ Σωτὴρ, τίνα δεῖ προσεύχεσθαι τρόπον, αἰτησάντων τοῦτο τῶν ἁγίων ἀποστόλων. ’Αλλ' εἰκὸς τοὺς τὸ σεπτὸν δὴ τοῦτο καὶ σωτήριον ἐσχηκότας μάθημα παρ' αὐτοῦ, ποιεῖσθαι μὲν τὰς λιτὰς κατὰ τὸν δοθέντα τύπον , ἁψικόρως δὲ τοῦτο δρᾷν καὶ ῥᾳθύμως· εἶτα μὴ ἀκουσθέντας ἐκ πρώτης εὐχῆς, ἤγουν καὶ δευτέρας, ἀνακόψαι τὰς ἱκετείας, ὡς οὐδὲν ἐχούσας τὸ τελοῦν εἰς ὄνησιν. ῎Ινα τοίνυν μὴ τοῦτο πάθοιμεν , μήτε μὴν ἐκ τῆς τοιαύτης μικροψυχίας ὑποστῶμεν ζημίαν, ἐν τρόπῳ παραβολῆς διαδείκνυσιν ἐναργῶς, ὡς τὸ ῥᾴθυμον μὲν εἰς προσευχὰς ἐπιζήμιον, ἐπωϕελεστάτη δὲ λίαν ἡ ἔν γε τούτοις ὑπομονή » [MM2022]
<cuius fons> Cyrilllus Alexandrinus , Homilia 78 in Lc. (Lc. 11, 5) ex catenis, ed. J. Reuss, Lukas-Kommentare aus der griechischen Kirche, Berlin, 1984, p. 123, n° 133.1-8 ; PG 72, 696C-D39-51 . [MOB2019]

^AC ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

^marg.| Unde dicitur :

Numérotation du verset Lc. 11,5

Et ait ad illos : Quis vestrum habebit amicum?

^marg.| {CLC11d2.2} THEOPHYLACTUS. − Amicus iste Deus est qui omnes amat et omnes salvos vult fieri. ^AD ^ap.

^ap ¶Fons^G : Theophylactus , Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 11, 5), PG 123, 856D12-13 : « Οὗτος γάρ ἐστιν ὁ φίλος , ὁ πάντας φιλῶν, καὶ θέλων σωθῆναι ». [CGC2015] [VS2022] [corr. MM2022]*

^AD ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CLC11d2.3} AMBROSIUS. − [b] Quis etiam est⁷³ nobis amicior quam qui pro nobis corpus suum tradidit? Datur autem nobis hic [a] alius precepti modus, ut omnibus momentis, non solum diebus, sed etiam noctibus, oratio deferatur.
Sequitur enim :

⁷³ etiam est] inv . Li448

Et ibit ad illum media nocte

^marg.| [c] sicut petiit David quando dixit : “Media nocte surgebam ad confitendum tibi”^aq; neque enim timuit excitare dormientem, quem scit semper esse vigilantem. [d] Nam si ille tam sanctus, et qui regni erat necessitatibus occupatus, septies in die laudem Domino dicebat ; quid nos facere debemus, qui eo amplius rogare debemus quo frequentius carnis ac mentis fragilitate delinquimus quid quod diligendo Dominum Deum tuum, non solum tibi, sed etiam aliis poteris mereri.^ar

^aq Ps. 118, 62.

^ar ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 87-88, CCSL 14, p. 242.859-243.882 : « Quis uestrum habens amicum et ibit ad illum media nocte et dicit illi : amice, commoda mihi tres panes . [a] Alius praecepti locus est, ut omnibus momentis non solum diebus, sed etiam noctibus oratio deferatur ; uides enim quod iste qui media nocte perrexit tres panes ab amico suo postulans et in ipsa petendi intentione persistens non defrudetur oratis. Qui sunt isti tres panes nisi mysterii caelestis alimentum? Quod si diligas dominum deum tuum, non solum tibi, sed etiam aliis poteris emereri. [b] Quis autem amicior nobis quam qui pro nobis corpus suum tradidit? [c] Petiit ab hoc media nocte panes Dauid et accepit ; petiit enim quando dicebat : media nocte surgebam ad confitendum tibi ; ideo meruit hos panes quos adposuit nobis edendos. Petiit cum dicit : lauabo per singulas noctes lectum meum ; neque enim timuit ne excitaret dormientem quem scit semper uibrare uigilantem. [§ 88] [d] Et ideo scriptorum memores noctibus ac diebus orationibus insistentes peccatis nostris ueniam postulemus. Nam si ille tam sanctus et qui regni erat necessitatibus occupatus septies in die laudem Domino dicebat matutinis et uespertinis sacrificiis semper intentus, quid nos facere oportet, qui eo amplius rogare debemus quo frequentius carnis ac mentis fragilitate delinquimus, ut de uia lassis et istius aeui cursu ac uitae huius anfractu grauiter fatigatis panis refectionis deesse non possit, qui hominis corda confirmet?». [FG2013]

^marg.| Sequitur enim :

Et dicet illi : Amice, commoda mihi tres panes,

Numérotation du verset Lc. 11,6

quoniam amicus meus venit ad me de via, et non habeo quod ponam ante illum.

^marg.| {CLC11d2.4} AUGUSTINUS. De verbis Domini. – [1] Qui⁷⁴* autem sunt isti tres panes nisi mysterii celestis alimentum? [2] Fieri enim potest ut aliquis passus fuerit amicum aliquid interrogantem quod respondere non possit ; et tunc se invenit non habere quando coactus est dare. Venit ergo tibi amicus de via , id est de vita⁷⁵* huius seculi, in qua omnes velut peregrini transeunt, nec ullus quasi possessor manet ; sed omni homini dicitur : Transi, da venturo locum^as. Aut forte de via mala, hoc est de vita mala, fatigatus nescio quis amicus tuus non inveniens veritatem, qua audita et percepta beatus fiat. Venit ad te tamquam ad Christianum et dicit : Redde mihi rationem et interrogat quod forte tu per simplicitatem fidei nesciebas ; et non est unde reficias esurientem et compelleris querere in dominicis libris. Fortassis enim quod ille interrogavit in libro positum est sed obscurum est. Ipsum Paulum aut Petrum aut aliquem prophetam interrogare non sineris. Iam enim requiescit familia ista cum Domino isto suo ; et seculi huius ignorantia valida est, hoc est nox media, et urget amicus esuriens, cui simplex fides non sufficit. Numquid deserendus est ? Ergo ad ipsum Dominum, cum quo familia requiescit, pulsa orando.
De quo subditur :

^as Sir. (Eccli.) 29, 33.

⁷⁴ Qui Li448 ] Quid Ed1953

⁷⁵ id est de vita] om.Ed1953

Numérotation du verset Lc. 11,7

Et ille de intus respondens dicat : Noli mihi molestus esse.

^marg.| Qui differt dare, vult ut amplius desideres dilatum, ne vilescat cito datum.^AE ^at

^at ¶Fons : [1] <revera> Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, CCSL 14, lin. 864 : «Qui sunt isti tres panes nisi mysterii caelestis alimentum?» [2] Augustinus Hipponensis , Sermones, sermo 105.3.4 (De verbis Domini 29), PL 38, 619.20-15 : «Fieri enim non potest, nisi ut aliquis passus fuerit amicum aliquid interrogantem, quod respondere non possit: et tunc se inuenit non habere, quando coactus est dare. Uenit tibi amicus de uia, id est, de uita huius saeculi, in qua omnes uelut peregrini transeunt, nec ullus quasi possessor manet; sed omni homini dicitur: refectus es, transi; age iter, da uenturo locum. Aut forte de uia mala, hoc est, de uita mala, fatigatus nescio quis amicus tuus, non inueniens ueritatem, qua audita et percepta beatus fiat, sed lassatus in omni cupiditate et egestate saeculi, uenit ad te, tanquam ad christianum, et dicit: redde mihi rationem, fac me christianum. Et interrogat quod forte tu per simplicitatem fidei nesciebas: et non est unde reficias esurientem, et te admonitus inuenis indigentem; et cum uis docere, cogeris discere: et dum erubescis eum qui interrogauit, quod quaerebat non in te inueniens, compelleris quaerere, ut merearis inuenire. Et ubi quaeras? ubi, nisi in dominicis libris? Fortassis quod ille interrogauit, in libro positum est, sed obscurum est. Forte dixit hoc apostolus in epistola sua. Sic dixit, ut legere possis, intelligere non possis: transire non permitteris. Urget enim interrogator; ipsum paulum, aut petrum, aut aliquem prophetam interrogare non sineris. Iam enim requiescit familia ista cum domino suo, et saeculi huius ignorantia ualida est, hoc est, nox media, et urget amicus esuriens. Tibi forte sufficiebat simplex fides, illi non sufficit. Numquid deserendus est? numquid de domo proiiciendus est? Ergo ad ipsum dominum, ad ipsum cum quo familia requiescit, pulsa orando, pete, insta. Non quomodo amicus ille in similitudine positus, taedio uictus surget et dabit. Dare uult: tu pulsans nondum accepisti; pulsa, dare uult. Et quod dare uult, differt, ut amplius desideres dilatum, ne uilescat cito datum ». [MM2022]

^AE ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2022}

^marg.| {CLC11d2.5} BASILIUS. − Forsitan etiam ob hoc differt quasi ingeminans tui assiduitatem et frequentiam erga se, et ut agnoscas quid donum Dei sit, et in timore donata custodias. Quicquid enim aliquis multo labore acquirit, nititur custodire, ne cum illud perdiderit, suum laborem amittat.^AF

^AF ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2022}

^marg.| {CLC11d2.6} GLOSSA. − Non ergo aufert impetrandi licentiam sed vehementius accendit desiderium orandi, ostensa difficultate consequendi.^AG ^au

^au ¶Fons : Glossa ordinaria (Lc. 11, 7) [Strasbourg, 1481, t. 4, facsim., p. 181a marg..] ed. Gloss-e : «NOLI MIHI MOLESTUS. Non aufert spem impetrandi, sed vehementius accendit desiderium orandi, ostensa difficultate consequendi».
<Non hab.> PL ; LLT. [MM2020]

^AG ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

^marg.| Sequitur enim :

Iam ostium clausum est.

^marg.| {CLC11d2.7} AMBROSIUS. − Hoc est ostium quod aperiri sibi etiam Paulus exposcit. Non solum suis sed etiam populi orationibus obsecrans se iuvari ut aperiatur sibi ostium ad loquendum mysterium Christi. Et fortasse illud est ostium quod apertum vidit Ioannes cui dictum est ^av : ‘Ascende huc et ostendam tibi que oportet fieri’.^AH ^aw

^av Apc. 4, 1.

^aw ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 89, CCSL 14, p. 243.890-897 : «Nec solum media nocte Dominus, sed omnibus prope docet uigilandum esse momentis ; uenit enim et uespertina et secunda et tertia uigilia et pulsare consueuit. Beati itaque serui illi, quos cum uenerit Dominus inueniet uigilantes. Si ergo desideras ut uirtus dei praecingat se et ministret tibi, uigilandum est semper ; multae enim insidiae sunt nobis et grauis corporis somnus, quem si dormire mens coeperit, uigorem suae uirtutis amittet. Excita igitur somnum tuum, ut pulses ostium Christi, quod aperiri sibi etiam Paulus exposcit non solum suis, sed etiam populi orationibus obsecrans se iuuari, ut aperiatur sibi ostium ad loquendum mysterium Christi. Et fortasse illud est ostium, quod apertum uidit Iohannes ; uidit enim et dixit : post haec uidi et ecce ostium apertum in caelo et uox prima, quam audiui tamquam tubam loquentem me cum et dicentem : ascende huc et ostendam tibi quae oportet fieri. Apertum est igitur ostium Iohanni, apertum est ostium Paulo, ut nobis panes quos ederemus acciperet. Perseuerauit enim ostium pulsans oportune, inportune, ut gentes mundani tramitis labore uexatos alimoniae caelestis ubertate recrearet». [FG2013]*

^AH ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CLC11d2.8} AUGUSTINUS. De questionibus Evangeliorum. − Signatur⁷⁶* ergo tempus famis verbi cum intelligentia clauditur, et illi qui evangelicum⁷⁷* sapientiam tamquam panem erogantes per orbem terre predicaverunt, iam sunt in secreta quiete cum Domino.^AI ^ax

^ax ¶Fons : Augustinus Hipponensis , Quaestiones evangeliorum, lib. 2, qu. 21, CCSL 44B, p. 65.24-27 : «Quod autem ei dicitur deintus iam ostium clausum esse, pueros que eius cum eo esse in cubili, significat tempus famis uerbi, cum intellegentia clauditur, et illi qui evangelicam sapientiam tamquam panem erogantes per orbem terrae praedicauerunt pueri patris familias iam sunt in secreta quiete cum domino ; et tamen orando efficitur, ut accipiat desiderans intellectum ab ipso deo, etiamsi homo desit per quem sapientia praedicetur». [FG2017]

^AI ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

⁷⁶ Signatur] Significatur Ed1953

⁷⁷ evangelicam] apostolicam Ed1953

Et hoc est quod subditur :

Et pueri mei mecum sunt in cubili.

^marg.| {CLC11d2.9} GREGORIUS NYSSENUS. − Opportune eos qui per arma iustitie impassibilitatem vindicaverunt sibi, pueros appellat, docens quod bonum, quod⁷⁸ per studia in⁷⁹ nobis acquiritur, ab initio fuerat in natura repositum. Nam quando aliquis abrenuntians carni per rationem, exercitio vite virtuose passionem confutavit, tunc quasi puer insensibiliter se habet erga passiones. Cubile autem requiem intelligimus salvatorum.^AJ ^ay

^ay <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. #, # (Krikones § # Gregorius Nyssenus) : Vat. gr. 1611, f. # # : «Γρηγορίου Νύσσης».
<cuius fons> Gregorius Nyssenus , # [CPG 3#], Gregorii Nysseni opera, t. # #, 19#, p. # (PG 4#, #),
<Non hab.> Némésius d’Emèse, De natura hominis, selon E. Dobler , Falsche Väterzitate bei Thomas von Aquin, Fribourg (CH), 2001, p. 136. [MM2019]

^AJ ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2021}

⁷⁸ quod] om. Li448

⁷⁹ in] om. Mt366

^marg.| {CLC11d2.10} GLOSSA<TOR>. − Et propter premissa subdit :

Non possum surgere et dare tibi.

^marg.| Quod est ad difficultatem impetrandi referendum. ^AK ^az

^az ¶Fons : Nullus dehinc inventus nisi verissimiliter Glossator ipse, Thomas de Aquino.
<Non hab.> Glossa ordinaria (Gloss-e), Hugo de Sancto Caro : Postille, LLT, PL [MM2020]

^AK ¶Codd. : Li448 Mt366 WI1391 Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CLC11d2.11} AUGUSTINUS. De questionibus Evangeliorum. − Vel aliter. [a] Amicus ad quem venitur media nocte, ut accommodet tres panes, utique ad similitudinem ponitur secundum quam quis rogat Deum in media tribulatione constitutus, ut ei tribuat intelligentiam trinitatis, qua presentis vite consoletur labores. [d] Ipsa enim angustia media nox est, qua cogitur vehementer instare. [c] In tribus autem panibus etiam illud significatur, unius substantie esse trinitatem. Amicus autem veniens de via intelligitur hominis appetitus, qui debet rationi servire. Serviebat autem consuetudini temporali quam viam vocat propter omnia transeuntia. Converso autem homine ad Deum, etiam ille appetitus a consuetudine revocatur. Sed si non consoletur interius gaudium de doctrina spirituali, qua creatoris Trinitas predicatur, magne angustie sunt in homine quem premit erumna mortalis, cum ab his que foris delectant precipitur abstinentia, et intus non est refectio de letitia doctrine spiritualis : [e] et tamen orando efficitur ut accipiat desiderans intellectum a Domino, etiamsi homo desit per quem sapientia predicetur.
Sequitur enim :

Numérotation du verset Lc. 11,8

Et ille si perseveraverit pulsans, dico vobis et si non dabit illi surgens eo quod amicus eius sit, propter improbitatem tamen eius surget, et dabit illi quotquot habet necessarios.

^marg.| [b] Comparatio est a minori. Si enim amicus homo surgit de lecto et dat, non amicitia sed tedio compulsus, quanto magis Deus dat, qui sine tedio largissime donat quod petitur? ^ba

^ba ¶Fons : Augustinus Hipponensis , Quaestiones evangeliorum, lib. 2, qu. 21, CCSL 44B, p. 64.1-65.29 : «[a] Amicus ad quem uenitur media nocte, ut accommodet tres panes, utique ad similitudinem ponitur, secundum quam quis deum rogat in media tribulatione constitutus, ut ei tribuat intellegentiam trinitatis, qua praesentis uitae consoletur labores. [b] sed comparatio est a minore. si enim amicus homo surgit de lecto et dat, non amicitia sed taedio conpulsus, quanto magis dat deus, qui sine taedio largissime donat quod petitur, sed ad hoc se peti uult, ut capaces donorum eius fiant qui petunt [c] In tribus autem panibus etiam illud significatur, unius esse substantiae trinitatem. amicus autem quem dicit ille qui petit uenisse de uia, et non se habere quod ponat ante illum, intellegitur hominis appetitus, qui debet obtemperare rationi. seruiebat autem consuetudini temporali, quam uiam uocat propter omnia per tempus transeuntia. conuerso autem homine ad deum, etiam ille appetitus a consuetudine reuocatur ; sed si non consolatur interius gaudium de doctrina spiritali, qua creatoris trinitas praedicatur, magnae angustiae sunt in homine, quem premit aerumna mortalis, cum ab his quae foris delectant praecipitur abstinentia, et intus non est refectio de laetitia doctrinae salutaris. et [d] ipsa angustia est media nox, qua cogitur uehementer instare petendo ut accipiat tres panes. quod autem ei dicitur deintus iam ostium clausum esse, pueros que eius cum eo esse in cubili, significat tempus famis uerbi, cum intellegentia clauditur, et illi qui evangelicam sapientiam tamquam panem erogantes per orbem terrae praedicauerunt pueri patris familias iam sunt in secreta quiete cum domino ; [e] et tamen orando efficitur, ut accipiat desiderans intellectum ab ipso deo, etiamsi homo desit per quem sapientia praedicetur». [FG2017]*

^marg.| {CLC11d2.12} AUGUSTINUS. De verbis Domini. − Cum autem perveneris ad tres panes, hoc est ad cibum et intelligentiam trinitatis, habes et unde vivas, et unde pascas. Ne timeas, ne finias⁸⁰. Non enim panis ille finietur, sed indigentiam tuam finiet. Disce et doce, vive et pasce.^AL ^bb

^bb ¶Fons : Augustinus Hipponensis , Sermones, sermo 105.3.4 (De verbis Domini 29), PL 38, 620.1-15 : « Cum autem perueneris ad tres panes, hoc est, ad cibum et intelligentiam trinitatis, habes et unde uiuas, et unde pascas. Nec peregrinum uenientem de uia reformides, sed excipiendo ciuem domesticum facias: nec timeas ne finias. Non panis ille finietur, sed indigentiam tuam finiet. Panis est, et panis est, et panis est: deus pater, deus filius, deus spiritus sanctus. Aeternus pater, coaeternus filius, coaeternus spiritus sanctus. Incommutabilis pater, incommutabilis filius, incommutabilis spiritus sanctus. Creator et pater, et filius, et spiritus sanctus. Pastor et uitae dator, et pater, et filius, et spiritus sanctus. Cibus et panis aeternus, et pater, et filius, et spiritus sanctus. Disce, et doce; uiue, et pasce ». [MM2022]

^AL ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2022}

⁸⁰ finias] fineas Li448

^marg.| {CLC11d2.13} THEOPHYLACTUS. − Vel aliter. Media nox finis est vite, in quo multi ad Deum adveniunt. Amicus autem est angelus, qui accipit animam. vel media nox est profundum temptationum, in quo constitutus petit a deo tres panes, necessitatem scilicet corporis, anime et spiritus, per que in temptationibus non periclitamur. Amicus autem qui de via venit, ipse Deus est, qui in temptationibus nos probat cui non habet quod apponat qui in temptatione infirmatur. Quod autem dicit et clausa est ianua, intelligendum est quod docet nos ante temptationes preparatos esse ; postquam vero temptationi incidimus, preparationis ianua clauditur, et imparati inventi, nisi Deus adiuvet, periclitamur.^bc

^bc ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 11, 8), PG 123, 856 D14-857A2, A9-B12. [CGC2015]

Numérotation du verset Lc. 11,
* distinctio 3

^marg.| {CLC11d3.1} AUGUSTINUS. De verbis Domini. − Posita similitudine, adiunxit exhortationem Dominus, et omnino stimulavit nos querere, petere, pulsare, donec accipiamus quod petimus. ^AM ^bd

^bd ¶Fons : Augustinus Hipponensis , Sermones, sermo 105.1.1 (De verbis Domini 29), PL 38, 618.53 -619.2. : « In hac ergo similitudine adiunxit hortationem dominus, et omnino stimulauit nos petere, quaerere, pulsare, donec accipiamus quod petimus, quod quaerimus, quod pulsamus, usus exemplo a contrario: sicut de illo iudice qui nec deum timebat, nec homines reuerebatur, et tamen cum eum quaedam uidua interpellaret quotidie, taedio uictus dedit quod beneficio non potuit inuitus ». [MM2022]

^AM ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

^prol.| Unde dicit :

Numérotation du verset Lc. 11,9

Et ego dico vobis : Petite et dabitur vobis.

^marg.| {CLC11d3.2} CYRILLUS. − Quod dicit dico vobis , vim habet iuramenti. Deus enim non mentitur. Quandoque⁸¹* autem innuit audientibus aliquid cum iuramento, ostendens⁸²* inexcusabilem nostre fidei parvitatem. ^AN

^AN ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

⁸¹ Quandoque] Quandocumque Ed1953

⁸² ostendens] ostendit Ed1953

^marg.| {CLC11d3.3} CHRYSOSTOMUS. ⁸³*{hom.34}. − Per petitionem autem orationem ostendit ; per inquisitionem vero studium et sollicitudinem, cum subdit :

⁸³ Chrysostomus Li448 ] + In Matthaeum Ed1953

Querite et invenietis.

^marg.| Que enim queruntur, plurima cura indigent quod maxime est in deo. Plura namque sunt que sensum nostrum impediunt. Sicut ergo aurum perditum querimus, sic deum sollicite perquiramus. Ostendit etiam quod quamvis non aperiat illico ianuam, tamen immorandum est.
Unde subdit :

Pulsate et aperietur vobis

^marg.| quia si querens immoraberis, utique recipies ; ob hoc reclusum est ostium ut faciat te pulsare ideo non mox annuit ut exposcas.

^marg.| {CLC11d3.4} GRECUS. − [c] Vel per hoc quod dicit pulsate , [b] forsitan insinuat petere cum effectu. [d] Pulsat enim aliquis manu. Boni autem operis signum est manus. Vel hec tria possunt aliter distingui . [a] Virtutis enim initium est petere notam fieri viam veritatis ; secundus vero gradus est querere qualiter oporteat transire per viam ; tertius gradus est ut cum virtutes attigerit, pulset ad ostium, ut intret spatiosam cognitionem. Que omnia orando aliquis acquirit. [e] Vel petere quidem est orare, querere vero, per bona opera agere orationi condigna. Pulsare autem est orationi immorari nec desistere.^AO ^be

^be ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 11, 9-10 (Krikones §1803 : Severus), ed. Mai, Classicorum auctorum, t. 10, Romae, 1838, p. 431 - 432 = Vat. gr. 1611, f. 154vb14-24 : «Σεβήρου [a] Ἀρχὴ μὲν οὖν ἀρετῆς, τὸ εὔχεσθαί τινι γνωρισθῆναι τὴν ὁδὸν τῆς ἀληθείας δεύτερος δὲ βαθμὸς τὸ ζητεῖν πῶς δεῖ ὁδεῦσαι τὴ ὁδὸν· τρίτος τὸ ἀψάμενον τῆς ἀρετῆς, κρούειν τὴν θύραν ἵνα εἰσέλθη εἰς τὴν εὐρυχώρον γνωστικὴν ἐργασίαν· ἅπερ πάντα διὰ δεήσεως λαμβάνει τις · [b] Ἴσως δὲ καὶ τὸ, μετὰ πράξεως αἰτεῖν ἠνίξατο , [c] διὰ τοῦ εἰπεῖν ‘κρούετε’, [d] ‘κρούετε’ γάρ τις τῇ δεξιᾷ χειρί· ἀγαθῆς δὲ πράξεως σύμβολον, ἡ δεξιὰ χείρ· [e] ἢ αἰτεῖν μέν ἐστι τὸ προσεύχεσθαι ζητεῖν δὲ τὸ καὶ διὰ τῶν ἀγαθῶν ἔργων , σύμφωνα πράττειν τῇ ποροσευχῇ , καὶ μὴ μόνον ζητεῖν ἀλλὰ καὶ κρούειν τήν θύραν, τὸ δὲ κρούειν δηλοῖ, τὸ τῇ μακροθυμίᾳ τοῦ θεοῦ συμπαρεχθένειν ἡμᾶς τάς δεήσεις καὶ ἐπιμένειν καὶ μὴ ἀποναρκᾷν».
<cuius fons> = Severus Antiochenus, Fragmenta in Lucam ex catenis [CGP 7080.13]. [ADL2020] [MM2020]

^AO ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CLC11d3.5} AUGUSTINUS. De verbis Domini. − Non autem nos tantum hortaretur ut peteremus, nisi dare vellet. Erubescat humana pigritia ; plus vult ille dare quam nos accipere. ^AP ^bf

^bf ¶Fons : Augustinus Hipponensis, Sermones, sermo 105.1.1 (De verbis Domini 29), PL 38, 619.8-11 : « Dominus autem noster iesus christus inter nos petitor, cum patre dator, non utique nos tantum hortaretur ut peteremus, nisi dare uellet. Erubescat humana pigritia: plus uult ille dare, quam nos accipere: plus uult ille misereri, quam nos a miseria liberari: et utique si non liberati fuerimus, nos miseri remanebimus ».
<Paral.> Thomas de Aquino, Summae theologiae tertia pars, q. 83 a. 15 co. : « Efficaciam autem impetrandi habet ex gratia Dei, quem oramus, qui etiam nos ad orandum inducit. Unde Augustinus dicit, in libro de verb. dom., non nos hortaretur ut peteremus, nisi dare vellet ». [MM2022]

^AP ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}*

^marg.| {CLC11d3.6} AMBROSIUS. − Qui autem promittit aliquid, spem debet afferre promissi ut monitis⁸⁴* obedientia deferatur, promissis fides.^AQ ^bg
Et ideo subdit :

^bg ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 90, CCSL 14, p. 244.904-905 : «Ergo praeceptiuus locus frequenter orandi, spes inpetrandi, ratio persuadendi prius in praecepto, post in exemplo. Qui enim promittit aliquid spem debet adferre promissi, ut monitis oboedientia deferatur, promissis fides, quae humanae contemplatione pietatis in maius aeternae spem pietatis adquirit, si tamen aequa poscantur, ne in peccatum uertatur oratio. Nec erubuit aliquid saepius postulare, ne uel diffidere de domini misericordia uideretur uel adroganter dolere quod non prima prece aliquid inpetrauerit propter hoc inquit ter dominum rogaui et ostendit quod frequenter deus ideo non concedat oratus, quod inutilia iudicet quae nos profutura credamus». [FG2013]*

^AQ ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

⁸⁴ monitis] mandatis Ed1953

Numérotation du verset Lc. 11,10

Omnis enim qui petit accipit et qui querit invenit et pulsanti aperietur.

^marg.| {CLC11d3.7} ORIGENES. − Queret autem aliquis qualiter quidam⁸⁵ orantes non exaudiantur⁸⁶. Ad quod dicendum quod quicumque recto tramite ad querendum accedit, nil omittens ex his que conferunt ad petitorum obtentum, accipiet revera quod precatus est dari sibi. Si quis autem divertat⁸⁷ a proposito debite petitionis, cum non petat ut decet, non petit.Quod⁸⁸* fit ut cum non recipiat, quod hic dicitur, non falsificetur. Nam et magistro dicente quicumque veniet ad me, assequetur disciplinarum peritiam, adire magistrum realiter accipimus, hoc est ut ferventer et diligenter vacet documentis ipsius. Unde et Iacobus dicit^bh : « Petitis et non accipitis eo quod male petatis », scilicet causa voluptatum vanarum. Sed dicet aliquis immo cum aliqui rogant pro divina notitia obtinenda et recuperatione virtutum, non obtinent. Cui dicendum quod non propter se bona petiverunt accipere, sed ut commendentur per ea.^AR

^bh Iac. 4, 3.

^AR ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

⁸⁵ quidam] quid’ Li448

⁸⁶ exaudiantur] exaudiuntur Li448

⁸⁷ divertat] divertens Li448

⁸⁸ Quod] Quo Ed1953

^marg.| {CLC11d3.8} BASILIUS. ⁸⁹* − Si quis etiam ob torporem exhibeat se desideriis, et traditor sui fiat in manus hostium, hunc Deus nec adiuvat nec excludit⁹⁰*, eo quod per peccatum alienum se fecit a Deo. Decet ergo offerre quidem quicquid interest sua. Clamare autem ad Deum ut adiuvet eum. Est autem divinum subsidium implorandum non remisse nec mente huc illucque vagante eo quod talis non solum non impetrabit quod petit sed et⁹¹* magis Dominum irritabit. Nam si aliquis coram principe stans, fixum habet et intrinsecum et extrinsecum oculum, ne forsitan puniatur quanto magis coram Deo attentum ac tremebundum oportet assistere. Si vero debilitatus a peccato fixe nequis orare, quantumcumque potes te ipsum cohibeas, ut stando coram Deo ad eum dirigas intellectum ; et Deus ignoscit, eo quod non ex negligentia, sed ex fragilitate non potes, ut oportet, assistere coram eo⁹²*. Si sic ergo teipsum compellis, ne discedas donec accipias. Ideo ergo quandoque petis et non accipis, quia perperam postulasti, vel infideliter, vel leviter, vel non conferentia tibi, vel destitisti. Sepius autem quidam obviant dicentes quare oramus an ignorat Deus quibus opus est nobis. Novit quippe, et omnia spiritualia uberius dat nobis et antequam postulemus. Sed opera virtutis regnumque⁹³* celorum oportet prius optare, optantem vero querere, ingerentem per fidem et patientiam quicquid interest sua, in nullo⁹⁴* redargutum a propria conscientia.^AS

^AS ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2020}

⁸⁹ Basilius] + Constitutiones monastice Ed1953

⁹⁰ excludit] exaudit Ed1953

⁹¹ et] om. Ed1953

⁹² eo] Deo Ed1953

⁹³ regnumque] et regnum Ed1953

⁹⁴ nullo] + delicto Ed1953

^marg.| {CLC11d3.9} AMBROSIUS. − Ergo preceptivus locus frequenter orandi, spes est impetrandi. Ratio autem persuadendi prius fuit in precepto, post⁹⁵* fit in exemplo.^AT ^bi

^bi ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 90, CCSL 14, p. 244.902-903 : «Ergo praeceptiuus locus frequenter orandi, spes inpetrandi, ratio persuadendi prius in praecepto, post in exemplo. Qui enim promittit aliquid spem debet adferre promissi, ut monitis oboedientia deferatur, promissis fides, quae humanae contemplatione pietatis in maius aeternae spem pietatis adquirit, si tamen aequa poscantur, ne in peccatum uertatur oratio. Nec erubuit aliquid saepius postulare, ne uel diffidere de domini misericordia uideretur uel adroganter dolere quod non prima prece aliquid inpetrauerit propter hoc inquit ter dominum rogaui et ostendit quod frequenter deus ideo non concedat oratus, quod inutilia iudicet quae nos profutura credamus». [FG2013]*

^AT ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2020}

⁹⁵ post] postea Ed1953

Quod ostendit subdens :

Numérotation du verset Lc. 11,11

Quis autem ex vobis patrem petit panem, numquid lapidem dabit illi?

^marg.| {CLC11d3.10} CYRILLUS. − In quo instruit nos salvator quiddam necessarium frequenter enim inconsulto, voluptatum impetu, irruimus ad perniciosa desideria. Cum igitur aliquid talium a deo petimus, nequaquam impetrabimus ad quod ostendendum utitur patenti exemplo ex his que penes nos sunt cum enim filius tuus petit panem, gratanter propinas, quia cibum petit opportunum ; quando vero sensus penuria lapidem poscit ut comedat, non affers ei, sed potius prohibes eum a nocivo desiderio ut sit sensus quis autem ex vobis patrem petit panem, quem scilicet pater dat, numquid lapidem dabit illi scilicet si petierit. Eadem quoque ratio est in serpente et pisce, de quo subdit :

Aut piscem. Numquid pro pisce serpentem dabit illi ?

^marg.| Et similiter in ovo et scorpione, de quo subdit :

Numérotation du verset Lc. 11,12

Aut si petierit ovum, numquid porriget illi scorpionem?

^marg.| {CLC11d3.11} ORIGENES. − Tu tamen attende, si panis quidem est anime cibus in cognitione, sine quo non contingit salvari puta perspicax ratio vite debite piscis autem est amor discipline ; puta mundi constitutionem agnoscere, elementorum effectum, et quecumque consequenter disserit sapientia. Itaque nec vice panis Deus propinat lapidem, quem volebat diabolus a Christo manducari ; nec vice piscis serpentem, quem comedunt ethiopes, indigni pisces comedere ; nec similiter dat vice nutritivi et utilis, non comestibilia et nociva quod refertur ad scorpionem et ovum.

^marg.| {CLC11d3.12} AUGUSTINUS. De questionibus Evangeliorum. − Vel potius intelligitur caritas propter maiorem appetitum et tam necessarium, ut sine illa cetera nihil sint, sicut sine pane mensa est inops cui contraria est cordis duritia, quam lapidi comparavit. Piscis autem intelligitur fides invisibilium vel propter aquam baptismi, vel quia de invisibilibus locis capitur. Quod etiam fides huius mundi fluctibus circumiactata non frangitur, recte pisci comparatur ; cui contrarium posuit serpentem propter venena fallacie, que etiam primo homini male suadendo preseminavit. In ovo intelligitur spes ; ovum enim nondum est fetus perfectus, sed fovendo speratur ; cui contrarium posuit scorpionem, cuius aculeus venenatus retro timendus est, sicut contrarium spei est retrospicere, cum spes futurorum in illa que ante sunt se extendat.^bj

^bj ¶Fons : Augustinus Hipponensis , Quaestiones evangeliorum, lib. 2, qu. 21, CCSL 44B, p. 64.1-65.29 : «De pane et pisce et ouo, quibus contraria posuit lapidem, serpentem et scorpionem, intellegitur panis caritas propter maiorem appetitum et tam necessarium, ut sine illa cetera nihil sint, sicut sine pane mensa inops ; cui contraria est cordis duritia, quam lapidi conparauit. piscis autem intellegitur fides inuisibilium, uel propter aquam baptismi uel quia de inuisibilibus locis capitur ; quod etiam fides huius mundi fluctibus circumlatrata non frangitur, recte pisci conparatur ; cui contrarium posuit serpentem propter uenena fallaciae, quae etiam primo homini male suadendo praeseminauit. in ouo intellegitur spes ; ouum enim nondum est fetus perfectus, sed fouendo speratur ; cui contrarium posuit scorpionem, cuius aculeus uenenatus retro timendus est, sicut spei contrarium est retro respicere, cum spes futurorum in ea quae ante sunt se extendat». [FG2017]

^marg.| {CLC11d3.13} AUGUSTINUS. De verbis Domini. − Quanta tibi⁹⁶ loquitur mundus, quanta post dorsum strepit ut retro respicias. O munde immunde, quid strepis ? Quid avertere conaris ? Tenere vis periens. Quid faceres si maneres ? Quem non deciperes dulcis, si amarus alimenta mentiris?^AU ^bk

^bk ¶Fons : Augustinus Hipponensis , Sermones, sermo 105.3.4 (De verbis Domini 29), PL 38, 621 : «Quanta tibi loquitur mundus, quanta post dorsum strepit, ut retro respicias: id est, ut in rebus praesentibus - nec praesentibus; non enim dicenda sunt praesentia nunquam stantia - spem tuam ponas; et ab eo quod promisit christus et nondum dedit, sed quia fidelis est dabit, auertas animum tuum, et uelis requiescere in mundo pereunte. Ideo enim deus felicitatibus terrenis amaritudines miscet, ut alia quaeratur felicitas, cuius dulcedo non est fallax: et de ipsis amaritudinibus conatur mundus auertere ab eo quod intendis in anteriora, et retro conuertere. De ipsis amaritudinibus, de ipsis tribulationibus murmuras, et dicis: ecce pereunt omnia christianis temporibus. Quid strepis? non hoc promisit mihi deus, quod ista non peribunt: non hoc mihi promisit christus. Aeterna promisit aeternus: si credidero, ex mortali fiam aeternus. Quid strepis, o munde immunde? quid strepis? quid auertere conaris? Tenere uis periens: quid faceres, si maneres? quem non deciperes dulcis, si amarus alimenta mentiris?» [MM2022]

^AU ¶Codd. : Cbg484 Li448 Mt366 Ed1953 {MM2022}

⁹⁶ tibi] igitur Li448

^marg.| {CLC11d3.14} CYRILLUS. − Ex premisso autem exemplo concludit :

Numérotation du verset Lc. 11,13

Si ergo vos, cum sitis mali,

^marg.| id est cum mentem susceptivam pravitatis geratis, non autem uniformem et fixam in bono, sicut Deus.^AV

^AV ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2022}

^marg.| {CLC11d3.15} BEDA. – [1] Vel malos vocat seculi amatores, qui dant illa que secundum sensum suum iudicant bona. Que etiam in sua natura sunt bona, et ad usum infirme vite pertinent.
[2] Unde subdit :

Nostis bona data dare filiis vestris.

^marg.| Apostoli etiam qui merito electionis bonitatem humani generis excesserant, superne bonitatis respectu, mali esse dicuntur quia nihil per semetipsum est⁹⁷* bonum nisi deitas sola.
Quod vero subditur :

⁹⁷ est] om. Ed1953

Quanto magis pater vester de celo dabit⁹⁸ spiritum bonum petentibus se ?

⁹⁸ dabit] dat Bar484

^marg.| Pro quo Mattheus posuit ^bl : « Dabit bona petentibus se », ostendit Spiritum sanctum plenitudinem bonorum⁹⁹* Dei quia omnes utilitates que ex donorum Dei gratia suscipiuntur, ex isto fonte emanant.^AW ^bm

^bl Mt. 7, 11.

^bm ¶Fons : [1] <revera> Glossa ordinaria (Lc. 11, 13) [Strasbourg, 1481, t. 4, facsim., p. 181b marg..] ed. Gloss-e : «CUM SITIS MALI. Malos vocat seculi amatores qui dant illa que secundum suum sensum iudicant bona , que etiam in sua natura sunt bona et ad usum infirme vite pertinentia . Vel apostoli qui merito electionis bonitatem humani generis excesserant, intuitu superne bonitatis adhuc sunt mali, quia nondum immunes a delictis, maxime in verbis et in cogitatu que quotidianis orationibus iubentur curari. Vel malos vocat, quia omnis creatura in conspectu divine bonitatis est mala, quia «nemo bonus nisi Deus» et tamen divine bonitatis participatione rationalis creatura bona fieri potest, Domino ita promittente dabit spiritum bonum petentibus se ut per participationem spiritus fiant boni qui erant mali dum per gratiam spiritus fidem spem et caritatem et ceteras virtutes consequentur. Unde Mattheus non dixit: ‘Dabit spiritum bonum petentibus se’, sed «Dabit bona petentibus se» ostendens Spiritum sanctum plenitudinem esse omnium bonorum, quia per eum omnia bona ministrantur. ».
[1-2] <cuius fons> Beda Venerabilis , In Lc., lib. 3, c. 11, CCSL 120, lin. 2496 sqq. : «[1] Quomodo mali dant bona? sed malos appellauit dilectores adhuc saeculi huius et peccatores. Bona uero quae dant secundum eorum sensum bona dicenda sunt quia haec pro bonis habent quamquam et in rerum natura ista bona sint sed temporalia et ad istam uitam infirmam pertinentia, et quisquis ea malus dat non de suo dat. Domini est enim terra et plenitudo eius qui fecit caelum et terram et mare et omnia quae in eis sunt. Quantum ergo sperandum est daturum deum nobis bona petentibus nec nos posse decipi ut accipiamus aliud pro alio cum ab ipso petimus quando nos etiam cum sumus mali nouimus id dare quod petimur. Non enim decipimus filios nostros et qualiacumque bona damus non de nostro sed de ipsius damus. [2] Aliter. Apostoli qui electionis merito bonitatem generis humani multis excesserant modis supernae bonitatis intuitu mali esse dicuntur quia nihil est per semet ipsum stabile nihil immutabile nihil bonum nisi deitas sola. Omnes uero creaturae ut beatitudinem aeternitatis uel immutabilitatis obtineant non hoc per suam naturam sed per creatoris sui participationem et gratiam consequuntur. Quod uero dicitur, quanto magis pater uester de caelo dabit spiritum bonum petentibus se, pro quo matheus posuit, dabit bona petentibus se, ostendit spiritum sanctum plenitudinem esse bonorum dei et ea quae diuinitus administrantur non alia absque ea subsistere quia omnes utilitates quae ex donorum dei gratia suscipiuntur ex isto fonte demanant».
¶Nota : La sentence compose un extrait de la Glose ordinaire, source directe du segment [1] et, pour le segment [2], l’original de Bède, source de la Glose, que Thomas a jugé plus explicite et complet que la Glose. [MM2022]

^AW ¶Codd. : Bar484 Li448 Mt366 Ed1953 {MM2022}

⁹⁹ bonorum] donorum Ed1953

^marg.| {CLC11d3.16} ATHANASIUS. − Nisi autem Spiritus sanctus esset de substantia Dei, qui solus est bonus, nequaquam hic appellaretur bonus, quando Dominus renuit dici bonus in eo quod homo factus est. ^AX ^bn

^bn ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 11, 11-13 (Krikones § 1807 : Athanasius. Contra Arianos), Vat. gr. 1611, f. 155ra : «Ἀθαναςίου. Κατὰ Ἀρειανῶν. Ἀλλ’ ἵνα τί μεταξὺ καὶ τοῖς τῷ πνεύματι μαχομένοις φθ***, εἰ μὴ ἦν τῆς οὐσίας τοῦ μόνου ἀγαθοῦ τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον, οὐκ ἂν ἀγαθὸν ἐκλήθη τοῦτο, ὁπότε ὁ Κύριος παραιτεῖται καλεῖσθαι ἀγαθὸς, καθὸ ἄνθρωπος γέγονε, λέγων· Τί με λέγεις ἀγαθόν; [...] »
<cuius fons> Marcellus Ancyranus alias Athanasius (pseudo), De incarnatione et contra Arianos [CPG 2806], PG 26, 1012A16-19 : «Εἰ μὴ γὰρ ἦν τῆς οὐσίας τοῦ μόνου ἀγαθοῦ τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον, οὐκ ἂν ἀγαθὸν ἐκλήθη, ὁπότε ὁ Κύριος παραιτεῖται τὸ καλεῖσθαι ἀγαθὸς, καθὸ ἄνθρωπος γέγονε, λέγων· Τί με λέγεις ἀγαθόν; οὐδεὶς ἀγαθὸς εἰ μὴ εἷς ὁ Θεός ». [MM2024]

^AX ¶Codd. : Bar484 Li448 Mt366 Ed1953 {MM2020} {MM2022}

^marg.| {CLC11d3.17} AUGUSTINUS. De verbis Domini. − Ergo, avare, quid aliud¹⁰⁰* queris aut si aliud petas, quid tibi sufficit*¹⁰¹, cui Deus non sufficit? ^AY ^bo

^bo ¶Fons : Augustinus Hipponensis , Sermones, sermo 105.3.4 (De verbis Domini 29), PL 38, 620.16-17 : «Auare, quid aliud quaerebas? aut si aliud petas, quid tibi sufficit, cui deus non sufficit? Sed opus est ut habeas charitatem, habeas fidem, habeas spem : ut possit tibi dulce esse quod datur». [MM2020]

^AY ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2020}

¹⁰⁰ aliud] om. Ed1953

¹⁰¹ sufficit Li448 ] suffuciat Ed1953

Numérotation du verset Lc. 11,
distinctio 4

^marg.| {CLC11d4.1} GLOSSA<TOR>. ^bp − Promiserat ¹⁰² Dominus quod ‘’spiritus bonus’’ daretur orantibus ^bq, cuius quidem beneficium subsequenti miraculo demonstrat. ^AZ ^br

^bp [Lc. 11, 14-28 legitur Quadragesimae 3 dominica ; cf. Ordinarium OP 621 = Rom. = Cist.]

^bq Cf. Lc. 11, 13.

^br ¶Fons : Nullus dehinc inventus nisi verissimiliter Glossator ipse, Thomas de Aquino.
<Non hab.> Glossa ordinaria, PL, LLT. HSC. [MM2020] [MM2020]

^AZ ¶Codd. : Li448 (104va ) Mt366 Ed1953 {MM2018} {MM2020}

¹⁰² Promiserat] Premiserat Mt366

^marg.| Unde dicitur :

Numérotation du verset Lc. 11,14

Et erat Iesus eiciens demonium et illud erat mutum.

^marg.| {CLC11d4.2} THEOPHYLACTUS. − Dicitur autem mutus ut in pluribus qui non loquitur.¹⁰³* Dicitur etiam et qui non audit. Sed magis proprie qui nec audit nec loquitur. Qui antea¹⁰⁴* nativitate non audiunt, ex necessitate non loquuntur¹⁰⁵*. Ea enim loquimur que per auditum loqui docemur. Si quis tamen ex aliqua passione supervenienti¹⁰⁶* auditum amiserit, hunc nihil prohibet loqui. Qui autem Domino oblatus fuit et mutus erat lingua et surdus auditu.^BA ^bs

^bs ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 11, 14), PG 123, 860B7-C2. [CGC2015]

^BA ¶Codd. : Li448 (104vb ) Ed1953 {MM2018}

¹⁰³ Dicitur autem ... loquitur Li448 ] Cophos, quem latini interpretantur mutum, apud grecos frequenter dicitur qui non loquitur Ed1953

¹⁰⁴ antea] autem a Ed1953

¹⁰⁵ audiunt ... loquuntur Li448 ] audivit ... loquitur Ed1953

¹⁰⁶ supervenienti Li448 ] superveniente Ed1953

^marg.| {CLC11d4.3}* TITUS. − Mutum autem vel surdum dicit demonium quod hanc ingerit passionem ut¹⁰⁷* non audiatur divinum Verbum. Nam demones auferentes aptitudinem humani affectus, obtundunt anime nostre auditum. Idcirco venit Christus ut eiciat demonium et audiamus Verbum veritatis. Unum enim sanavit ut universalem pregustationem faciat humane salutis.^BB ^bt
Unde sequitur :

^bt ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 11,14 (Krikones § 1809: Titus et Macarios): Vat. gr. 1611, f. 155ra38-b18 : «Τίτου καὶ Μακαρίου. Κωφὸν λέγει τὸ κωφότητα ἐμποιοῦν πρὸς τὸ μὴ ἀκουσθῆναι λόγον Θεοῦ. [f. 155rb] Δαίμονες γὰρ πονηρότατοι περιελόντες τὸ εὐήκοον τῆς τῶν ἀνθρώπων προαιρέσεως ἐπήρωσαν ἡμῶν τὴν ἀκοὴν τῆς ψυχῆς. Διὰ τοῦτο ὁ Χριστὸς παρεγένετο, ἵνα ἐκβάλῃ τὸ δαιμόνιον τὸ κωφὸν καὶ ἀκούσωμεν λόγον ἀληθείας. Οὐδὲ γὰρ ἐκεῖνος μόνος ἦν ὁ δαιμονιζόμενος κωφός, ἀλλ´ ὁ εἷς ἐτύγχανε δεῖγμα τῶν πάντων. Τὸν δὲ ἕνα θεραπεύει, ἵνα καθολικὸν γεῦμα παράσχῃ τῆς οἰκουμενικῆς σωτηρίας […]».
<cuius fons> Titus Bostrensis, Commentarii in Lc. (Lc. 11, 14) ex catenis [CPG 3576], ed. J. Sickenberger, Titus von Bostra, Leipzig, 1901, p. 202.1 -203.10. [VS2022] [MM2023]

^BB ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2018} {MM2023}

¹⁰⁷ ut cum graec. ] quod Ed1953

Et cum eiecisset demonium, locutus est mutus.

^marg.| {CLC11d4.4} BEDA. ¹⁰⁸* − Demoniacus autem iste apud Mattheum non solum mutus sed et cecus fuisse narratur. Tria ergo¹⁰⁹* signa simul in uno homine perpetrata sunt. Cecus videt, mutus loquitur, possessus a demone liberatur quod quotidie completur in conversione¹¹⁰ credentium, ut, expulso primum demone, fidei lumen aspiciant, deinde ad laudes Dei tacentia prius ora laxentur.^BC ^bu

^bu ¶Fons : Beda Venerabilis , In Lc., lib. 4, c. 11, CCSL 120, lin. 35-41 sqq. : «Daemoniacus iste apud matheum non solum mutus sed et caecus fuisse narratur curatus que dicitur a domino ita ut loqueretur et uideret. Tria ergo signa simul in uno homine perpetrata sunt, caecus uidet, mutus loquitur, possessus daemone liberatur. Quod et tunc quidem carnaliter factum est sed et cotidie completur in conuersione credentium ut expulso primum daemone fidei lumen aspiciant deinde ad laudes dei tacentia prius ora laxentur». [MM2019]

^BC ¶Codd. : Li448 Ed1570 Ed1953 {MM2018} {MM2020}

¹⁰⁸ Beda Li448 ] Remigius Ed1570 Ed1953

¹⁰⁹ ergo Li448 ] igitur Ed1570 Ed1953

¹¹⁰ conversione] confessione Ed1570

^marg.| {CLC11d4.5} CYRILLUS. − Hoc autem miraculo peracto, extollebat eum multitudo preconiis, et gloria que deum decet.
Unde sequitur :

Et admirate sunt turbe.^BD

^BD ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CLC11d4.6} BEDA. − Turbis autem, que minus erudite videbantur, domini semper facta mirantibus, scribe et Pharisei vel negare, vel sinistra interpretatione pervertere laborabant ; quasi non divinitatis, sed immundi spiritus opera fuissent.
Unde sequitur :

Numérotation du verset Lc. 11,15

Quidam autem ex eis dixerunt : In Beelzebub principe demoniorum eicit demonia.

^marg.| Beelzebub Deus erat Accaron. Nam beel¹¹¹ quidem ipse baal, zebub autem musca vocatur. Dicitur*¹¹² autem Beelzebub, quasi vir muscarum, ex cuius spurcissimo ritu principem demoniorum cognominabant.^BE ^bv

^bv ¶Fons : Beda Venerabilis , In Lc., lib. 4, c. 11, CCSL 120, lin. 44sqq. : «Turbis quippe quae minus eruditae uidebantur domini semper facta mirantibus illi contra uel negare haec uel quae negare nequiuerant sinistra interpretatione peruertere laborabant quasi non haec diuinitatis sed immundi spiritus opera fuissent, id est belzebub qui deus erat accaron. Nam bel quidem ipse est baal, zebub autem musca uocatur. Nec iuxta quaedam mendosa exemplaria l littera uel d in fine est nominis legenda sed b. Belzebub ergo baal muscarum, id est uir muscarum siue habens muscas, interpretatur ob sordes uidelicet immolaticii cruoris ex cuius spurcissimo ritu uel nomine principem daemoniorum cognominabant». [MM2019]

^BE ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2019}

¹¹¹ beel] bel Li448

¹¹² Dicitur] Dicit Ed1953

^marg.| {CLC11d4.7} CYRILLUS. − Alii vero paribus stimulati livoris aculeis, petebant ab eo celeste videre portentum.
Unde sequitur :

Numérotation du verset Lc. 11,16

Et¹¹³* alii temptantes signum de celo querebant ab eo

¹¹³ Et] om. Ed1953

^marg.| quasi dicerent quamvis ab homine demonium eieceris, non tamen hoc est divine operationis argumentum. Nondum enim vidimus aliquid prioribus miraculis simile¹¹⁴. Moyses enim transduxit populum per medium maris. Iosue vero successor eius solem retardavit in Gabaon, tu vero nihil horum ostendisti. Querere enim prodigia de celo innuit, quod huiusmodi cogitationibus tunc temporis afficiebantur erga Christum.^BF

^BF ¶Codd. : Li448 (105ra ) Ed1953 {MM2019}

¹¹⁴ mir. simile] inv . Ed1953

Numérotation du verset Lc. 11,
distinctio 5

^marg.| {CLC11d5.1} CHRYSOSTOMUS. ¹¹⁵*^bw {hom.42}. − Cum Phariseorum suspicio irrationabilis esset, metu multitudinis non audebant eam divulgare, sed in animo suo eam vertebant.
Unde dicitur :

^bw [Lc. 11, 14-28 legitur Quadragesimae 3 dominica ; cf. Ordinarium OP 621 = Rom. = Cist.]

¹¹⁵ Chrysostomus Li448 ] + In Matthaeum Ed1953

Numérotation du verset Lc. 11,17

Ipse autem, ut vidit cogitationes eorum, dixit eis : Omne regnum in seipsum¹¹⁶ divisum desolabitur et domus supra domum cadet.^BG

^BG ¶Codd. : Li448 (105ra ) Ed1953 {MM2019}

¹¹⁶ seipsum Li448 ] se Ed1953

^marg.| {CLC11d5.2} BEDA. − Non ad dicta, sed ad cogitata respondit ; ut vel sic compellerentur credere potentie eius, qui¹¹⁷* cordis videbat occulta.^BH ^bx

^bx ¶Fons : Beda Venerabilis , In Lc., lib. 4, c. 11, CCSL 120, lin. 64 sqq. : «Non ad dicta sed ad cogitata respondit ut uel sic compellerentur credere potentiae eius qui cordis uidebat occulta».
<cuius fons> = Hieronymus, In Mt., lib. 2, CCSL 77, p. 92.421-422
<Paral.>CMT 12.25-26 § 5.1 [MM2019]

^BH ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2019}

¹¹⁷ qui] que Ed1953

^marg.| {CLC11d5.3} CHRYSOSTOMUS. ¹¹⁸*{hom.42}. − Non autem respondit¹¹⁹* ex Scripturis quia non attendebant, falso eas exponentes ; sed ex his respondet que communiter accidunt. Domus enim et civitas si fuerit divisa, velociter dissipatur, et etiam regnum, quo nihil est validius. Firmat enim regna et domos subditorum concordia. Si ergo, inquit, ego per demonem demonia eicio, dissensio inter eos est et perit virtus eorum.
Unde subdit :

¹¹⁸ Chrysostomus] Grillus cacogr. Li448, + In Matthaeum Ed1953

¹¹⁹ respondit] respondebat Ed1953

Numérotation du verset Lc. 11,18

Si autem et satanas in seipsum divisus est, quomodo stabit regnum eius¹²⁰? Quia dicitis me in Beelzebub eicere demonia?

¹²⁰ eius] ipsius Li448

^marg.| Non enim satanas sibiipsi repugnat, nec suis satellitibus nocet, sed potius statuit regnum suum. Restat ergo quod divina virtute conteram satanam. ^BI

^BI ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CLC11d5.4} AMBROSIUS. − In hoc etiam ostendit regnum suum individuum esse, atque perpetuum et ideo qui non in Christo spem gerunt, sed in principe demoniorum eicere demones opinantur, eos regni negat esse perpetui, quod spectat etiam ad populum Iudeorum. Quomodo enim potest regnum Iudeorum esse perpetuum, quando a legis populo Iesus negatur, qui ex lege debetur? Ita ex parte se fides iudaice plebis impugnat, impugnando dividitur, dividendo dissolvitur ; et ideo regnum ecclesie manebit eternum, quia individua fides corpus est unum.^by

^by ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 91, CCSL 14, p. 244.914-933 : «Omne regnum in se ipsum diuisum desolabitur. Causa dicti huius ea est, quod in Belzebub principe daemoniorum eicere daemonia dicebatur, ut ostenderet regnum suum indiuiduum esse atque perpetuum. Merito que etiam Pilato respondit : regnum meum non est de hoc mundo. Et ideo qui non in Christo spem gerunt, sed in principe daemoniorum eici daemones opinantur, eos regni negat esse perpetui. Quod spectat ad populum Iudaeorum, qui huiuscemodi passionibus ad daemonium eiciendum daemonii arcessat auxilium. Nam quemadmodum potest, cum fides scindatur, et regnum manere diuisum? Etenim cum in lege sit populus Iudaeorum, Christus quoque secundum carnem ex lege generatus sit, quomodo potest regnum Iudaeorum esse perpetuum, quod ex lege est, cum populus ipse diuidat legem, quando a legis populo Iesus negatur, qui ex lege debetur? Ita ex parte se fides Iudaeicae plebis inpugnat et inpugnando diuiditur, diuidendo dissoluitur. Et ideo regnum ecclesiae manebit aeternum, quia indiuidua fides, corpus est unum ; unus enim Dominus, una fides, unum baptisma, unus Deus et pater omnium qui super omnes et per omnes et in omnibus». [FG2013]

^marg.| {CLC11d5.5} BEDA. − Regnum etiam Patris et Filii et Spiritus sancti non est divisum, quod est eterna stabilitate mansurum. Desistant igitur ariani iuniorem patre filium, filio vero spiritum sanctum dicere quia quorum unum est regnum, horum est et una maiestas.

^marg.| {CLC11d5.6} CHRYSOSTOMUS. ¹²¹*{hom.42}. − Hec igitur¹²²* est prima solutio ; secunda vero, que est de discipulis, quam ponit subdens :

¹²¹ Chrysostomus Li448 ] + In Matthaeum Ed1953

¹²² igitur] om. Ed1953

Numérotation du verset Lc. 11,19

Si autem ego in Beelzebub eicio demonia, filii vestri in quo eiciunt ?

^marg.| Non dicit ‘discipuli mei¹²³’ sed filii vestri , volens eorum permulcere furorem. ^BJ

^BJ ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020

¹²³ mei] om. Li448

^marg.| {CLC11d5.7} CYRILLUS. − Iudei namque, et a Iudeis, secundum carnem, exorti sunt Christi discipuli qui potestatem in spiritus immundos adepti erant a Christo, et oppressos ab eis in nomine Christi liberabant. Cum ergo filii vestri satanam in nomine meo conterunt, quomodo non habet multam amentiam, dicere me a beelzebub virtutem habere damnabimini igitur ex fide natorum vestrorum.
Unde subditur :

Ideo ipsi iudices vestri erunt.

^marg.| {CLC11d5.8} CHRYSOSTOMUS. ¹²⁴* − Quoniam enim ex vobis emanantes mihi obediunt, liquet quod condemnabunt operantes contraria. ^BK ^bz

^bz ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 11, 19 (Krikones §1823 : Chrysostomus. In Mt.) : Vat. gr. 1611, f. 156 r a30-32 : «Χρυσοστόμου Κατὰ Ματθαῖον. […] ὅταν γὰρ οὗτοι ἐξ ὑμῶν ὄντες ἐμοὶ πείθωνταί · εὔδηλον ὅτι καὶ κατακρινοῦσι τοὺς τὰ ἐναντία ποιοῦντας».
<cuius fons> Chrysostomus , In Mt., hom. 41 (al. 42) § 2, PG 57, 447.11-14 : « Διὰ τοῦτο καὶ ἐπήγαγεν · Αὐτοὶ κριταὶ ὑμῶν ἔσονται. Ὅταν γὰρ ἐξ ὑμῶν ὄντες, καὶ ταῦτα μεμελετηκότες, καὶ πείθωνταί μοι καὶ ὑπακούωσιν, εὔδηλον ὅτι καὶ κατακρινοῦσι τοὺς τὰ ἐναντία καὶ ποιοῦντας καὶ λέγοντας». [MM2024]

^BK ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2020} {MM2024}

¹²⁴ Chrysostomus Li448 ] + In Matthaeum Ed1953

^marg.| { CLC11d5.9} BEDA. − Vel aliter. Filios Iudeorum exorcistas gentis illius significat, qui ad invocationem Dei eiciebant demones, quasi dicat : Si expulsio demonum in filiis vestris Deo, non demonibus deputatur, quare in me idem opus non eamdem habeat causam ? Ergo ipsi vestri iudices ¹²⁵ erunt, non potestate sed comparatione¹²⁶*, dum illi expulsionem demonum Deo assignant, vos Beelzebub principi demoniorum.^BL ^ca

^ca ¶Fons : Beda Venerabilis , In Lc., lib. 4, c. 11, CCSL 120, lin. 94 sqq. : « Aliter. Filios iudaeorum exorcistas gentis illius ex more significat qui ad inuocationem eiciebant daemones. Et coartat eos interrogatione prudenti ut confiteantur spiritus sancti esse opus. Quod si expulsio, inquit, daemonum in filiis uestris deo non daemonibus deputatur, quare in me idem opus non eandem habeat causam? ergo ipsi uestri iudices erunt non potestate sed comparatione dum illi expulsionem daemonum deo assignant uos belzebub principi daemoniorum».
<cuius fons> Hieronymus, In Mt., lib. 2, CCSL 77, p. 92.436-93.445.
<Paral.> CMT12d6.2 CLC11d5.9 [MM2024]

^BL ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2024}

¹²⁵ vestri iudices] inv. Mt366

¹²⁶ comparatione] operatione Ed1953

Numérotation du verset Lc. 11,20

^marg.| {CLC11d5.10} CYRILLUS. − Postquam ergo quod dicitis, calumnie notam habet, manifestum est quod in spiritu Dei eicio demonia. ^BM ^cb
Unde subdit :

^cb ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis , Catena in Lc. 11, 20 (Krikones § 1824 : Cyrillus) = Vat. gr. 1611, f. 156ra34-36 (PG 72, 704A10-13 ) : « Κυρίλλου. Ἐπειδή, φησί, τὸ παρ´ ὑμῶν λεγόμενον οὐκ ἀληθές, ἕωλον δὲ μᾶλλόν ἐστι καὶ κατεψευσμένον, καὶ συκοφαντίας ἔχον γραφήν, πρόδηλον ὅτι ἐν δακτύλῳ Θεοῦ ἐκβάλλω τὰ δαιμόνια [...] ».
<cuius fons> Cyrilllus Alexandrinus , Homilia 81 in Lc. (Lc. 11, 19-26) ex catenis, ed. J. Reuss, Lukas-Kommentare aus der griechischen Kirche, Berlin, 1984, p. 126, n° 141, 1-3 [VS2023]* [MM2024]

^BM ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

Porro si in digito Dei eicio demonia, profecto pervenit in vos regnum Dei.

^marg.| {CLC11d5.11} AUGUSTINUS. De consensu evangelistarum. − Quod Lucas digitum Dei dicit, ubi Mattheus dixit spiritum, ab eadem sententia non recedit, quin potius et aliquid docet, ut noverimus quemadmodum intelligamus ubicumque¹²⁷ Scripturarum legerimus digitum Dei. ^BN ^cc

^cc ¶Fons : Augustinus Hipponensis , De consensu evangelistarum, lib. 2, c. 38, § 85, CSEL 43, p. 187.12-16 : «Lucas autem paene totidem uerbis hoc dicit quod mattheus, et quod digitum dei appellat spiritum dei, ab eadem sententia non recedit, quin potius et aliquid docet, ut nouerimus, quemadmodum intellegamus ubicumque scripturarum legerimus digitum dei». [FG2013]*

^BN ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2024}

¹²⁷ ubicumque] ubique Li448

^marg.| {CLC11d5.12} AUGUSTINUS. De questionibus Evangeliorum. − Dicitur autem Spiritus sanctus digitus Dei, propter partitionem donorum que in eo dantur unicuique propria, sive hominum, sive angelorum. In nullis enim membris nostris magis apparet partitio quam in digitis. ^BO ^cd

^cd ¶Fons : Augustinus Hipponensis , Quaestiones evangeliorum, lib. 2, qu. 17, CCSL 44B, p. 60.1-5 : «Ideo dicitur spiritus sanctus digitus dei, propter partitionem donorum quae in eo dantur unicuique propria siue hominum siue angelorum. in nullis enim membris nostris magis apparet partitio quam in digitis». [FG2017]*

^BO ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2024}

^marg.| {CLC11d5.13} CYRILLUS. − Vel Spiritus sanctus dicitur digitus Dei, Filius enim manus et brachium Patris dictus est. Operatur enim Pater cuncta per eum. Sicut igitur digitus non est alienus a manu sed ei naturaliter insitus, sic Spiritus sanctus consubstantialiter connexus est Filio, et per eum omnia filius operatur.^BP ^ce

^ce ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis , Catena in Lc. 11, 20 (Krikones § 1824 : Cyrillus) = Vat. gr. 1611, f. 156ra36 -b16 (PG 72, 704A14-B8 ) : « Κυρίλλου. [...] Δάκτυλον δὲ Θεοῦ τὸ ἅγιον Πνεῦμά φησι. Χεὶρ μὲν γὰρ αὐτὸς καὶ βραχίων ὠνόμασται τοῦ Θεοῦ καὶ Πατρός, ἐνεργεῖ γὰρ τὰ πάντα δι´ αὐτοῦ. Ἐνεργεῖ δὲ ὁμοίως καὶ ὁ [om. PG] Υἱὸς ἐν Πνεύματι. Ὥσπερ οὖν ὁ δάκτυλος [f. 156rb13] ἀπήρτηται τῆς χειρός, οὐκ ἀλλότριος ὢν αὐτῆς, ἀλλ´ ἐν αὐτῇ φυσικῶς, οὕτω καὶ τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον τῷ τῆς ὁμοουσιότητος λόγῳ συνῆπται πρὸς ἕνωσιν τῷ Υἱῷ, κἂν ἐκ τοῦ Θεοῦ καὶ Πατρὸς ἐκπορεύηται [-εται Reuss]. Πάντα γάρ, ὡς ἔφην, ὁ Υἱὸς ἐργάζεται, διὰ τοῦ ὁμοουσίου Πνεύματος [...] ».
<cuius fons> Cyrilllus Alexandrinus , Homilia 81 in Lc. (Lc. 11, 19-26) ex catenis, ed. J. Reuss, Lukas-Kommentare aus der griechischen Kirche, Berlin, 1984, p. 126, n° 141, 4-9. [VS2023]* [MM2024]

^BP ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2022}

^marg.| {CLC11d5.14} AMBROSIUS. − Nec tamen tibi membrorum compactione nostrorum portio quedam videatur facienda virtutis. Individue enim rei non potest esse divisio. Et ideo ad formam unitatis, non ad distinctionem potestatis referenda¹²⁸ digiti nuncupatio est. ^BQ ^cf

^cf ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 92, CCSL 14, p. 245.948-951 : «Quanta hic sacrilegi furoris amentia, ut cum Dei filius ad inmundos spiritus conterendos et ad manubias mundani principis auferendas susceperit carnem et destruendae nequitiae spiritalis hominibus quoque dederit potestatem, diuidens spolia eius, quod insigne est triumphantis, aliqui sibi adiumentum et praesidia diabolicae potestatis adsciscant, cum in digito dei uel certe secundum Matthaeum in spiritu dei daemones excludantur ! Unde intellegitur indiuiduum quoddam uelut corpus esse diuinitatis regnum, cum Christus Dei dextera sit, spiritus autem digiti speciem uelut unius secundum diuinitatem corporis seriem uideatur exprimere. Nonne uidetur indiuiduum esse regnum, cum uelut corpus sit indiuisum? Habitat enim, ut legisti, corporaliter plenitudo diuinitatis in Christo. Quod utique et de patre negare non poteris et de spiritu negare non debes. Nec tibi membrorum conparatione nostrorum portio quaedam uideatur facienda uirtutis ; indiuiduae enim rei non potest esse diuisio et ideo ad formam unitatis, non ad distinctionem potestatis referenda digiti nuncupatio est, cum dextera Dei dicat : ego et pater unum sumus, sed licet indiuidua diuinitas, distincta persona est». [FG2013]*

^BQ ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2022}

¹²⁸ referenda] referendi Li448

^marg.| {CLC11d5.15} ATHANASIUS. ¹²⁹* − Ad presens autem non renuit Dominus gratia sue humanitatis dicere se minorem Spiritu sancto, dicens se in eo demones eicere, quasi non sufficiente humana natura ad demonum expulsionem, nisi virtute Spiritus sancti. ^BR ^cg

^cg ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 11, 20 (Krikones § 1825 Athanasius) Vat. gr. 1611, f. 156rb21 -29 : « Ἀθανασίου. Κατὰ Ἀρειανῶν. Ὅρα τοίνυν ἐνταῦθα χρείας ἀπαιτούσης οὐ παρῃτήσατο διὰ τὸ ἀνθρώπινον αυτοῦ ὁ κύριος. εἰπεῖν καὶ ἐλάττονα ἑαυτὸν, τοῦ πνεύματος · τῶν γὰρ Ἰουδαίων λεγόντων « ἐν Βεελζεβοὺλ ἐκβάλλειν αὐτὸν τὰ δαιμόνια» // μετὰ τὸ ἐλέγξαι αὐτούς· βλασφημοῦντας εἶπεν αὐτοῖς « εἰ δὲ ἐγὼ ἐν πνεύματι θεοῦ ἐκβάλλω τὰ δαιμόνια». ἰδοὺ γάρ, ὁ τοῦ πνεύματος δοτὴρ ἐν πνεύματι λέγει νῦν ἑαυτὸν ἐκβάλλειν τὰ δαιμόνια · τοῦτο δὲ οὐκ ἔστιν ἄλλως εἰρημένον ἢ διὰ τὴν σάρκα. ὡς γὰρ τῆς ἀνθρώπων φύσεως οὐκ οὔσης ἱκανῆς ἀφ’ ἑαυτῆς ἐκβάλλειν τοὺς δαίμονας εἰ μὴ δυνάμει τοῦ πνεύματος, διὰ τοῦτο ὡς ἄνθρωπος ἔλεγε [...]».
<cuius fons> Athanasius Alexandrinus , Orationes tres contra Arianos, oratio 1 § 50, Athanasius Werke (PL 26, 116A5-B3 ) : «Τί δὲ θαυμαστὸν ἢ τί ἄπιστον, εἰ ὁ τὸ πνεῦμα διδοὺς κύριος λέγεται νῦν αὐτὸς
τῷ πνεύματι χρίεσθαι, ὅπου γε χρείας πάλιν ἀπαιτούσης οὐ παρῃτήσατο διὰ τὸ
ἀνθρώπινον ἑαυτοῦ εἰπεῖν ἑαυτὸν καὶ ἐλάττονα τοῦ πνεύματος; τῶν γὰρ Ἰουδαίων
λεγόντων « ἐν Βεελζεβοὺλ ἐκβάλλειν αὐτὸν τὰ δαιμόνια» ἀπεκρίθη καὶ εἶπεν αὐτοῖς
μετὰ τὸ ἐλέγξαι βλασφημοῦντας αὐτούς· « εἰ δὲ ἐγὼ ἐν πνεύματι θεοῦ ἐκβάλλω τὰ (5)
δαιμόνια». (2) ἰδοὺ γάρ, ὁ τοῦ πνεύματος δοτὴρ ἐν πνεύματι λέγει νῦν ἐκβάλλειν
ἑαυτὸν τὰ δαιμόνια· τοῦτο δὲ οὐκ ἔστιν ἄλλως εἰρημένον ἢ διὰ τὴν σάρκα. ὡς γὰρ
τῆς ἀνθρώπων φύσεως οὐκ οὔσης ἱκανῆς ἀφ’ ἑαυτῆς ἐκβάλλειν τοὺς δαίμονας εἰ μὴ
δυνάμει τοῦ πνεύματος, διὰ τοῦτο ὡς ἄνθρωπος ἔλεγεν».
<Non hab.> ACO. Vigilius Tapsensis, Contra Arianos, etc., dialogus. Athanasio, Ario, Sabellio, Photino et Probo judice interlocutoribus [CPL 807] [MM2019] [MM2024]

^BR ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2020} {MM2024}

¹²⁹ Athanasius] + Contra Arianos Ed1953

^marg.| {CLC11d5.16} CYRILLUS. − [c] Et ideo convenienter dicit ¹³⁰* pervenit in vos regnum Dei [b] id est [a] si ego, homo existens, in Spiritu divino eicio demones, ditata est humana natura in me et advenit regnum Dei.^BS ^ch

^ch ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis , Catena in Lc. 11, 20 (Krikones § 1829 : Cyrillus) = Vat. gr. 1611, f. 156v12-a16 (PG 72, 704C7-12 ) : « Κυρίλλου. [a] Εἰ τοίνυν, φησίν [om. Reuss], ἐγὼ ἄνθρωπος ὢν καὶ γενόμενος καθ´ ὑμᾶς ἐν Πνεύματι Θεοῦ ἐκβάλλω τὰ δαιμόνια, πεπλούτηκεν ἡ ἀνθρώπου φύσις ἐν ἐμοὶ καὶ πρώτῳ τὴν θεοπρεπῆ βασιλείαν· ἐδοξάσθη [δεδόξασται PG (Pal20)] γὰρ συντρίβουσα τὸν Σατανᾶν, καὶ ἀκαθάρτοις ἐπιτιμῶσα πνεύμασι. [b] Τοῦτό ἐστι τὸ [c] “Ἔφθασεν ἐφ´ ὑμᾶς ἡ βασιλεία τοῦ Θεοῦ” ».
<cuius fons> Cyrilllus Alexandrinus , Homilia 81 in Lc. (Lc. 11, 19-26) ex catenis, ed. J. Reuss, Lukas-Kommentare aus der griechischen Kirche, Berlin, 1984, p. 127, n° 142. [VS2023]* [MM2024]

^BS ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2022} {MM2024}

¹³⁰ dicit] dicitur Ed1953

^marg.| {CLC11d5.17} CHRYSOSTOMUS. ¹³¹*{hom.42}. − Dicit autem super vos, ut eos attraheret quasi dicat : Si vobis adveniunt prospera, cur vestra bona fastiditis?^BT ^ci

^ci ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 1, 32 (Krikones §155 : Chrysostomus) : Vat. gr. 1611, f. 17v7-9 : «Χρυσοστόμου Κατὰ Ματθαῖον. Καὶ πῶς οὐκ ἐβασίλευεν ἐπὶ τοὺς Ἰουδαίους ; μάλιστα μὲν καὶ αὐτὸ γέγονεν· Ἰακὼβ γὰρ ἐνταῦθα εἰπὼν εἴτουν Ἰσραὴλ τοὺς αὐτῷ πεπιστευκότας ἐξ Ἰουδαίων ᾐνίξατο. Καὶ τοῦτο ἑρμηνεύων ὁ Παῦλος ἔλεγεν·" Οὐ γὰρ πάντες οἱ ἐξ Ἰσραὴλ, οὗτοι Ἰσραὴλ, ἀλλ' ὅσοι διὰ πίστεως καὶ ἐπαγγελίας ἐγεννήθησαν " […] ».
<cuius fons> Chrysostomus , In Mt., hom. 7, § 2, PG 57, 75.27-30 : «Καὶ πῶς οὐκ ἐποίμανε, φησὶ, τὸν λαὸν τὸν Ἰουδαϊκόν; Μάλιστα μὲν καὶ αὐτὸ γέγονε· τὸν γὰρ Ἰσραὴλ ἐνταῦθα εἰπὼν, τοὺς αὐτῷ πεπιστευκότας ἐξ Ἰουδαίων ᾐνίξατο. Καὶ τοῦτο ἑρμηνεύων ὁ Παῦλος ἔλεγεν· Οὐ γὰρ πάντες οἱ ἐξ Ἰσραὴλ, οὗτοι Ἰσραὴλ, ἀλλ' ὅσοι διὰ πίστεως καὶ ἐπαγγελίας ἐγεννήθησαν». [ADL2020] [MM2020]
<Non hab.> Chrysostomus , In Mt., hom. 7, Burgundionis versio, BAV, Vat. lat. 383, f. 22va . (diff.)
<Paral.>

^BT ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2022} {MM2024}

¹³¹ Chrysostomus Li448 ] + In Matthaeum Ed1953

^marg.| {CLC11d5.18} AMBROSIUS. − Simul etiam ostendit¹³²* imperialem quamdam esse Spiritus sancti potestatem in quo regnum est Dei, nos quoque, in quibus habitat Spiritus, esse regalem domum.^BU ^cj

^cj ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 94, CCSL 14, p. 245.959-967 : «Quodsi in spiritu Dei ego eicio daemonia, profecto praeuenit in uos regnum Dei, simul ostendit imperialem quandam esse sancti Spiritus potestatem, in quo regnum est Dei, nos quoque, in quibus habitat spiritus, regalem domum. Unde et in posterioribus dixit : regnum Dei intra uos est. Et ideo diuinitatis et dominationis et imperatoriae maiestatis consortem debemus aestimare Spiritum sanctum, quia Dominus est spiritus, ubi autem spiritus Domini ibi libertas». [FG2013]*

^BU ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2022}

¹³² etiam ostendit] inv . Ed1953

^marg.| {CLC11d5.19} TITUS. − Vel dicit pervenit in vos regnum Dei ut intelligatur ‘pervenit contra vos’, non pro vobis. Horrendus enim est perfidis Christi secundus adventus.^BV ^ck

^ck ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 11, 20 (Krikones § 1831: Titus): Vat. gr. 1611, f. 156va22-26 : «Τίτου. Ἢ τό, ἔφθασεν ἐφ´ ὑμᾶς ἡ βασιλεία, ὡς εἴ τις εἴποι τῷ λῃστῇ· εἰ δὲ ὁ νόμος κρατεῖ, ἄρα παρεγένετο ὁ δικαστής. Ἄρα ἔφθασεν ἐφ´ὑμᾶς, οὐχ ὑπὲρ ὑμῶν. Φοβερὰ γὰρ ἡ ἡμέρα τοῦ Θεοῦ τοῖς ἀπίστοις καὶ φρικτή ἐστιν ἡ δευτέρα τοῦ Χριστοῦ παρουσία τοῖς ἀσεβέσι. [...]».
<cuius fons> Titus Bostrensis, Commentarii in Lc. (Lc. 11, 20) ex catenis [CPG 3576], ed. J. Sickenberger, Titus von Bostra, Leipzig, 1901, p. 204,1-5. [MM2021] [VS2022]

^BV ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

Numérotation du verset Lc. 11,
* distinctio 6

^marg.| {CLC11d6.1} CYRILLUS. ^cl − Quia necessarium erat per multas considerationes detrahentium retractare¹³³ sermonem, utitur nunc exemplo manifestissimo quod demonstrat volentibus intueri, quod principem huius seculi virtute sibi insita vicit, dicens :^BW

^cl [Lc. 11, 14-28 legitur Quadragesimae 3 dominica ; cf. Ordinarium OP 621 = Rom. = Cist.]

^BW ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2022}

¹³³ retractare] detractare Li448

Numérotation du verset Lc. 11,21

Cum fortis armatus custodit atrium suum, in pace sunt ea que possidet.

^marg.| {CLC11d6.2} CHRYSOSTOMUS. ¹³⁴*{hom.42}. − Fortem vocat diabolum, non quia naturaliter huiusmodi sit, sed innuens antiquam eius tyrannidem, quam pusillanimitas nostra causavit.

¹³⁴ Chrysostomus Li448 ] + In Matthaeum Ed1953

^marg.| {CLC11d6.3} CYRILLUS. − Erat enim ante salvatoris adventum violentia multa, rapiens alienos greges, scilicet Dei, et quasi ad proprium ducens ovile.

^marg.| {CLC11d6.4} THEOPHYLACTUS. − Arma autem eius sunt omnes species peccatorum, in quibus confidens invaluit contra homines.^cm

^cm ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 11, 21), PG 123, 861 D5-7. [CGC2015]

^marg.| {CLC11d6.5} BEDA. − Atrium vero illius mundum vocat, qui in maligno positus est, in quo usque ad salvatoris adventum potiebatur imperio ; quia in cordibus infidelium sine ulla contradictione quiescebat, sed fortiori potentia Christus victor, omnes homines liberando, ipsum eiecit ; unde subditur :

Numérotation du verset Lc. 11,22

Si autem fortior illo superveniens vicerit eum, universa arma eius auferet, in quibus confidebat, et spolia eius distribuet.

^marg.| {CLC11d6.6} CYRILLUS. − Postquam enim Dei summi verbum, totius fortitudinis dator, et Dominus virtutum, factum est homo, invasit illum, et arma eius abstulit.

^marg.| {CLC11d6.7} BEDA. − Sunt autem ¹³⁵* arma eius astutie dolique nequitie spiritualis ; spolia vero eius ipsi homines sunt ab eo decepti.

¹³⁵ autem] ergo Ed1953

^marg.| {CLC11d6.8} CYRILLUS. − Nam qui dudum irretiti fuerant ab eo Iudei in divinam ignorantiam et errorem, evocati sunt per sanctos apostolos ad notitiam veritatis, et oblati sunt deo patri per fidem adhibitam filio.

^marg.| {CLC11d6.9} BASILIUS. − Distribuit etiam spolia, exhibens fideles custodias angelorum ad hominum salutem.

^marg.| {CLC11d6.10} BEDA. − Victor etiam Christus spolia distribuit, quod est insigne triumphantis quia captivam ducens captivitatem, dedit dona hominibus quosdam quidem apostolos, alios evangelistas, hos prophetas, illos pastores ordinans et doctores.

^marg.| {CLC11d6.11} CHRYSOSTOMUS. ¹³⁶*{hom.42}. − Deinde ponitur quarta solutio, cum subditur :

¹³⁶ Chrysostomus Li448 ] + In Matthaeum Ed1953

Numérotation du verset Lc. 11,23

Qui non est mecum, adversum me est.

^marg.| Quasi dicat : Ego volo homines offerre deo, satanas autem contrarium. Qualiter ergo qui mihi non cooperatur, sed dissipat que mea sunt, tam mihi consentaneus fieret ut una mecum eiceret demones?
Sequitur :

Et qui non colligit mecum, dispergit.

^marg.| {CLC11d6.12} CYRILLUS. − Quasi dicat ego veni ut filios Dei ab eo dispersos congregem ; at ipse satanas, cum mecum non sit, que collegi et salvavi, temptat dispergere. Qualiter ergo qui meis dispensationibus refragatur, virtutem mihi ministrat?

^marg.| {CLC11d6.13} CHRYSOSTOMUS. ¹³⁷*{hom.42}. − At si qui non cooperatur, adversarius est, multo magis qui obstat. Videtur tamen mihi et Iudeos ad presens sub enigmate tangere, ordinans eos cum diabolo nam et ipsi agebant contra eum, et dispergebant quos^cn congregabat.

^cn quos] que Li448

¹³⁷ Chrysostomus Li448 ] + In Matthaeum Ed1953

Numérotation du verset Lc. 11,
* distinctio 7

^marg.| {CLC11d7.1} CYRILLUS. ^co − Post premissa ostendit dominus unde contigit populo Iudeorum ut ad huiusmodi opiniones laberentur de Christo, dicens :

^co [Lc. 11, 14-28 legitur Quadragesimae 3 dominica ; cf. Ordinarium OP 621 = Rom. = Cist.]

Numérotation du verset Lc. 11,24

Cum immundus spiritus exierit ab homine, ambulat per loca inaquosa, querens requiem.

^marg.| Quod enim hoc exemplum ad iudeos spectet, Mattheus expressit dicens^cp : « Sic erit et generationi huic pessime ». Quamdiu enim erant in egypto viventes ritu egyptiorum, inhabitabat in eis spiritus malignus, qui expulsus est ab eis, quando mactaverunt agnum in figura Christi, et liniti sunt eius sanguine, et sic evitaverunt destructorem.

^cp Mt. 12, 45

^marg.| {CLC11d7.2} AMBROSIUS. − [a] Itaque in uno homine totius populi iudaici comparatio est, a quo per legem spiritus immundus exierat. Sed quia in gentibus, [c] quorum corda prius arida erant, sed postmodum per baptisma rore spiritus humescebant, [b] propter fidem Christi requiem diabolus invenire non potuit immundis enim spiritibus Christus incendium est [d] ideo regressus est ad plebem Iudeorum.^cq
Unde sequitur :

^cq ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 95, CCSL 14, p. 246.975-981 : «Cum inmundus spiritus exierit de homine, ambulat per loca quae non habent aquam quaerens requiem et non inueniens. Hoc de Iudaeorum plebe dictum ambigi non potest, quam Dominus a regno suo in superioribus segregauit. Unde omnes quoque haereticos et schismaticos a regno Dei et ab ecclesia intellege separatos. Et ideo non Dei, sed inmundi spiritus omnis schismatum haereticorum que liquido claret esse conuentus. [a] Itaque in uno homine totius Iudaeici populi conparatio est, a quo per legem spiritus inmundus exierat. Sed quia in nationibus et gentibus [b] per fidem Christi requiem repperire non potuit inmundis enim spiritibus Christus incendium est, qui [c] in pectoribus gentilium, quae ante arida erant, postea per baptismum rore spiritus umescebant, iacula aduersarii ignita restinxerat -, [d] ideo regressus ad plebem est Iudaeorum, quae forensi et perfunctoria specie comta animo manet interiore pollutior. Neque enim sacri fontis inriguo aut abluebat aut restinguebat ardorem, merito que ad eam spiritus redibat inmundus adducens se cum spiritus nequiores. Quoniam in ebdomada legis et octauae mysterium sacrilega mente conmisit. Itaque ut nobis multiplicatur septiformis spiritus gratia, ita illis inmundorum spirituum omnis cumulatur iniuria ; uniuersitas enim hoc numero aliquotiens conprehenditur, propter quod septimo die conclusis mundi operibus requieuit Deus. Ideo et sterilis septem peperit et populosa in filiis infirmata est. Denique ut scias synagogae populum deformari, ubi ecclesiae beatitudo laudatur, subiecit». [FG2013]

Et non inveniens, dicit : Revertar in domum meam unde exivi.

^marg.| {CLC11d7.3} ORIGENES. − Id est ad eos qui sunt ex Israel quos vidit nihil divinum in se continentes, sed desertos et vacantes habitationi eius.
Unde sequitur :

Numérotation du verset Lc. 11,25

Et cum venerit, invenit eam scopis mundatam. ^BX

^BX ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2024}

^marg.| {CLC11d7.4} AMBROSIUS. − Forensi enim et perfunctoria specie compta animo manet interiore pollutior. Neque enim sacri fontis irriguo aut abluebat aut restinguebat¹³⁸ ardorem meritoque ad eam spiritus redibat immundus, adducens secum septem spiritus nequiores.
Unde sequitur :

¹³⁸ restinguebat] restringebat Li448

Numérotation du verset Lc. 11,26

Et tunc vadit, et assumit secum septem alios spiritus¹³⁹* nequiores se ; et ingressi habitant ibi.

¹³⁹ secum - .VII. alios spir.] inv. Ed1953

^marg.| Quoniam scilicet in hebdomada legis et octave mysterium commisit. Itaque, ut nobis multiplicatur septiformis spiritus gratia ; ita illis immundorum spirituum omnis cumulatur iniuria. Universitas enim hoc numero aliquoties comprehenditur. ^BY ^cr

^cr ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 95, CCSL 14, p. 246.981-989 : «Cum inmundus spiritus exierit de homine, ambulat per loca quae non habent aquam quaerens requiem et non inueniens. Hoc de Iudaeorum plebe dictum ambigi non potest, quam Dominus a regno suo in superioribus segregauit. Unde omnes quoque haereticos et schismaticos a regno Dei et ab ecclesia intellege separatos. Et ideo non Dei, sed inmundi spiritus omnis schismatum haereticorum que liquido claret esse conuentus. Itaque in uno homine totius Iudaeici populi conparatio est, a quo per legem spiritus inmundus exierat. Sed quia in nationibus et gentibus per fidem Christi requiem repperire non potuit inmundis enim spiritibus Christus incendium est, qui in pectoribus gentilium, quae ante arida erant, postea per baptismum rore spiritus umescebant, iacula aduersarii ignita restinxerat -, ideo regressus ad plebem est Iudaeorum, quae forensi et perfunctoria specie comta animo manet interiore pollutior. Neque enim sacri fontis inriguo aut abluebat aut restinguebat ardorem, merito que ad eam spiritus redibat inmundus adducens se cum spiritus nequiores. Quoniam in ebdomada legis et octauae mysterium sacrilega mente conmisit. Itaque ut nobis multiplicatur septiformis spiritus gratia, ita illis inmundorum spirituum omnis cumulatur iniuria ; uniuersitas enim hoc numero aliquotiens conprehenditur, propter quod septimo die conclusis mundi operibus requieuit Deus. Ideo et sterilis septem peperit et populosa in filiis infirmata est. Denique ut scias synagogae populum deformari, ubi ecclesiae beatitudo laudatur, subiecit». [FG2013]

^BY ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2024}

^marg.| {CLC11d7.5} CHRYSOSTOMUS. ¹⁴⁰*{hom.44}. − Incolunt autem animas Iudeorum demones peiores prioribus. Nam tunc temporis in prophetas seviebant, nunc vero ipsi Domino prophetarum iniuriantur atque ideo a Vespasiano et Tito peiora passi fuerunt¹⁴¹ quam in Egypto et in Babylone.
Unde sequitur :

¹⁴⁰ Chrysostomus Li448 ] + In Matthaeum Ed1953

¹⁴¹ fuerunt] + Hiis que passi fuerant hom. Li448

Et fiunt novissima hominis illius peiora prioribus.

^marg.| Tunc etiam aderat eis divina provisio et gratia Spiritus sancti. Nunc vero etiam hac cura privantur ; propter quod virtutis maior penuria, nunc et erumna intensior et demonum exactio sevior.^BZ

^BZ ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2024}

^marg.| {CLC11d7.6} CYRILLUS. − Sunt etiam novissima peiora prioribus, secundum illud apostolicum^cs, melius erat eis veritatis viam non cognoscere quam post agnitam retroire.^CA

^cs 2Ptr. 2, 21.

^CA ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2024}

^marg.| {CLC11d7.7} BEDA. {super Cum spiritus immundus}. − Potest etiam hoc accipi de heretico quolibet vel schismatico, vel etiam malo catholico, de quo, tempore baptismatis, spiritus exierat immundus, locaque inaquosa peragrat ; id est corda fidelium, que a mollitie fluxe cogitationis expurgata sunt, callidus insidiator explorat, si quos ibi nequitie sue gressus figere possit. Dicit autem revertar in domum meam unde exivi in quo timendum est ne culpa, quam in nobis extinctam credebamus, per incuriam nos vacantes opprimat. Invenit autem eam scopis mundatam, hoc est gratia baptismatis a peccatorum labe castigatam, sed nulla boni operis industria cumulatam. Per septem autem malos spiritus, quos assumit, universa vitia designat. Nequiores autem dicuntur, quia non solum habebit illa septem vitia que septem spiritualibus sunt contraria virtutibus, sed etiam per hypocrisim ipsas se virtutes habere simulabit.

^marg.| {CLC11d7.8} CHRYSOSTOMUS. ¹⁴²*{hom.45}. − Non solum autem illis, sed et nobis fore dicta accipiamus que sequuntur et :

¹⁴² Chrysostomus Li448 ] + In Matthaeum Ed1953

Et¹⁴³* erunt novissima hominis illius peiora prioribus

¹⁴³ Et] om. Ed1953

^marg.| quia si illustrati et a pristinis malis remoti, denuo redimus ad eamdem nequitiam, gravior deinceps erit pena sequentium peccatorum.^CB

^CB ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2024}

^marg.| {CLC11d7.9} BEDA. − Posset etiam simpliciter intelligi, Dominum hec ad distinctionem suorum et satane operum adiunxisse, quod scilicet ipse semper polluta mundare¹⁴⁴, satanas vero mundata gravioribus sordibus contaminare festinet.^CC

^CC ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2024}

¹⁴⁴ quod scilicet ipse semper polluta mundare,] om. Li448

Numérotation du verset Lc. 11,
distinctio 8

^marg.| {CLC11d8.1} BEDA. ^ct ^cu − Scribis et Phariseis dominum temptantibus, simul et blasphemantibus, incarnationem eius magna fiducia quedam mulier confitetur.
Unde sequitur :

^ct [Lc. 11, 27 legitur in vigilia Assumptionis BMV iuxta LHR 97.7a]

^cu[Lc. 11, 14-28 legitur Quadragesimae 3 dominica ; cf. Ordinarium OP 621 = Rom. = Cist.]

Numérotation du verset Lc. 11,27

Factum est autem cum hec diceret, extollens vocem quedam mulier de turba, dixit illi beatus venter qui te portavit, et ubera que suxisti,

^marg.| ubi et presentium calumniam, et futurorum confundit hereticorum perfidiam ; nam sicut tunc Iudei, sancti spiritus opera blasphemando, verum Dei filium negabant ; sic heretici postea negando Mariam semper virginem, spiritus sancti cooperante virtute, nascituro unigenito deo carnis sue materiam ministrasse, verum consubstantialemque patri filium hominis fateri non debere dixerunt. Sed si caro verbi Dei secundum carnem nascentis, a carne virginis matris pronuntiatur extranea, sine causa venter qui eum portasset, et ubera que lactassent, beatificantur. Qua vero consequentia eius lacte credatur nutritus ex cuius semine negatur conceptus, cum ex unius et eiusdem fontis origine, secundum physicos, uterque liquor manare perhibetur? Non autem tantummodo eam que verbum Dei corporaliter generare meruerat, sed et omnes qui idem verbum spiritualiter auditu fidei concipere, et boni operis custodia vel in suo, vel in proximorum corde parere et quasi alere studuerint, asserit esse beatos.
Sequitur enim :

Numérotation du verset Lc. 11,28

At ille dixit quinimmo beati qui audiunt verbum Dei, et custodiunt illud.

^marg.| {CLC11d8.2} CHRYSOSTOMUS. ¹⁴⁵*{hom.45}. − Non fuit hoc responsum repudiantis matrem, sed ostendentis quod nihil ei partus profuisset, nisi valde bona et fidelis fuisset. Ceterum si Marie non proderat sine virtutibus anime Christum ab ea ortum traxisse multo magis nobis sive patrem, sive fratrem, sive filium virtuosum habeamus, nos autem absistamus ab illius virtute, nequaquam hoc prodesse valebit.

¹⁴⁵ Chrysostomus Li448 ] + In Matthaeum Ed1953

^marg.| {CLC11d8.3} BEDA. − Eadem autem Dei genitrix et inde quidem beata, quia verbi incarnandi ministra est facta temporalis ; sed inde multo beatior, quia eiusdem semper amandi custos manebat eterna. Hac etiam sententia sapientes Iudeorum percutit, qui verbum Dei non audire et custodire, sed negare et blasphemare querebant.

Numérotation du verset Lc. 11,
distinctio 9

^marg.| {CLC11d9.1} BEDA. − Duplici Dominus fuerat questione pulsatus. Quidam enim calumniabantur eum in Beelzebub eiecisse demonia, quibus hactenus est responsum ; et alii temptantes, signum de celo querebant ab eo, quibus ab hinc respondere incipit.^CD
Unde sequitur :

^CD ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

Numérotation du verset Lc. 11,29

Turbis autem concurrentibus, cepit dicere : Generatio hec, generatio nequam est.

^marg.| {CLC11d9.2} AMBROSIUS. − [a] Ut scias synagoge populum deformari, ubi Ecclesie beatitudo laudatur. [c] Sicut autem fuit Ionas signum Ninivitis, ita erit et filius hominis Iudeis.^CE ^cv
[b] Unde subditur :

^cv ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 95-96, CCSL 14, p. 246.992-996 : «Ideo et sterilis septem peperit et populosa in filiis infirmata est. Denique [a] ut scias synagogae populum deformari, ubi ecclesiae beatitudo laudatur, subiecit. subiecit : generatio haec generatio nequam est, signum quaerit et [b] signum non dabitur ei nisi signum Ionae . nam [c] sicut fuit Ionas signum Nineuitis, ita erit et filius hominis». [FG2013]

^CE ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

Signum querit et signum non dabitur ei, nisi signum Ione prophete.

^marg.| {CLC11d9.3} BASILIUS. − Signum est res in propatulo posita, alicuius occulti continens in se declarationem ; sicut Ione signum descensum ad inferos ac iterum ascensum Christi et resurrectionem¹⁴⁶ a mortuis representat.^CF

^CF ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

¹⁴⁶ et resurrectionem] om. Li448

Unde subditur :

Numérotation du verset Lc. 11,30

Nam sicut Ionas fuit signum Ninivitis, ita et filius hominis generationi isti.

^marg.| {CLC11d9.4} BEDA. {super Signum non dabitur}. − Signum eis tribuit, non de celo, quia indigni erant videre ; sed de profundo inferni signum scilicet incarnationis, non divinitatis ; passionis, non glorificationis.^CG

^CG ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CLC11d9.5} AMBROSIUS. − Ut autem Ione typus signum dominice passionis est, ita etiam gravium, que Iudei commiserunt, testificatio peccatorum est. Simul advertere licet et maiestatis oraculum, et pietatis iudicium namque ninivitarum exemplo et denuntiatur supplicium, et remedium demonstratur ; unde etiam debent Iudei non desperare indulgentiam, si velint agere penitentiam.^cw

^cw ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 97, CCSL 14, p. 247.1008-1014 : «Ceterum Ionae signum ut typus dominicae passionis ita etiam grauium, quae Iudaei conmiserint, testificatio peccatorum est. Simul aduertere licet et maiestatis oraculum et pietatis indicium ; namque Nineuitarum exemplo et denuntiatur supplicium et remedium demonstratur. Unde etiam debent Iudaei non desperare indulgentiam, si uelint agere paenitentiam». [FG2013]*

^marg.| {CLC11d9.6} THEOPHYLACTUS. {super Nisi Ione Prophete}. − Sed Ionas post exitum suum a ventre ceti, sua predicatione ninivitas convertit ; Christo vero resurgenti Iudeorum generatio non credidit unde preiudicium fuit eis ; de quo preiudicio subdit duplex exemplum, cum dicitur :

Numérotation du verset Lc. 11,31

Regina austri surget in iudicio cum viris generationis huius, et condemnabit illos.^cx

^cx ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 11, 29), PG 123, 865 B3-15 (ad sensum). [CGC2015]

^marg.| {CLC11d9.7} BEDA. − Non utique potestate iudicii, sed comparatione facti melioris.
Unde sequitur :

Quia venit a finibus terre audire sapientiam Salomonis et ecce plusquam Salomon hic.

^marg.| Hic in isto loco non pronomen est, sed adverbium loci, et significat id est in presentiarum inter vos conversatur qui incomparabiliter est Salomone prestantior.

^marg.| {CLC11d9.8} CYRILLUS. − Non autem dixit maior Salomone ego sum ; ut persuadeat nobis humiliari, etsi fecundi sumus spiritualium gratiarum ; quasi dicat festinavit ad audiendum Salomonem mulier barbara, per tam longum iter auditura scientiam visibilium animantium, et vires herbarum ; vos autem cum assistatis et audiatis de invisibilibus et celestibus ipsam sapientiam vos instruentem, et verba signis et operibus comprobantem ; alienamini contra verbum, et miracula insensibiliter preteritis.

^marg.| {CLC11d9.9} BEDA. − Si autem regina Austri, que electa esse non dubitatur, surget in iudicio cum reprobis, ostenditur una cunctorum, bonorum scilicet malorumque, resurrectio mortalium ; et hoc non iuxta fabulas Iudeorum mille annis ante iudicium, sed in ipso esse futura iudicio.

^marg.| {CLC11d9.10} AMBROSIUS. − In hoc quoque Iudeorum plebem damnans, ecclesie mysterium vehementer exprimit, que in regina austri per studium percipiende sapientie de totius orbis finibus congregatur, ut pacifici Salomonis verba cognoscat regina plane, cuius regnum est indivisum, de diversis et distantibus populis in unum corpus assurgens.^cy

^cy ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 96, CCSL 14, p. 246.996-247.1002 : «Generatio haec generatio nequam est, signum quaerit et signum non dabitur ei nisi signum Ionae.nam sicut fuit Ionas signum Nineuitis, ita erit et filius hominis. In hoc quoque Iudaeorum plebe damnata ecclesiae mysterium euidenter exprimitur, quae in Nineuitis per paenitentiam et in regina austri per studium percipiendae sapientiae de totius orbis finibus congregatur, ut pacifici Salomonis uerba cognoscat. Regina plane, cuius regnum est indiuisum, de diuersis et distantibus populis in unum corpus adsurgens. Itaque sacramentum illud magnum est de Christo et de ecclesia, sed tamen hoc maius est, quia illud in figura ante praecessit, nunc autem plenum in ueritate mysterium est ; illic enim Salomonis typus, hic autem Christus in suo corpore est. Ex duobus igitur constat ecclesia, ut aut peccare nescias aut peccare desistas ; paenitentia enim delictum abolet, sapientia cauet. Hoc in mysterio». [FG2013]

^marg.| {CLC11d9.11} GREGORIUS NYSSENUS. − Sicut autem illa regina erat Ethiopum, et longe distans ; sic in principio nigra erat ecclesia gentium et multum distabat a veri Dei notitia ; at ubi pacificus Christus emicuit, tunc, cecutientibus Iudeis, accedunt gentiles offeruntque Christo pietatis aromata et aurum divine notitie et gemmas, obedientiam scilicet preceptorum.^CH ^cz

^cz <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. #, # (Krikones § # Gregorius Nyssenus) : Vat. gr. 1611, f. # # : «Γρηγορίου Νύσσης».
<cuius fons> Gregorius Nyssenus , # [CPG 3#], Gregorii Nysseni opera, t. # #, 19#, p. # (PG 4#, #),
<Non hab.> Némésius d’Emèse, De natura hominis, selon E. Dobler , Falsche Väterzitate bei Thomas von Aquin, Fribourg (CH), 2001, p. 136. [MM2019]

^CH ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2021}

^marg.| {CLC11d9.12} THEOPHYLACTUS. {super regina Austri}. − Vel quia auster laudatur in Scriptura, sicut calidus et vivificans. Anima igitur regnans in austro, id est in spirituali conversatione, venit audire sapientiam Salomonis regis pacifici Domini Dei nostri ; id est in contemplationem erigitur, ad quam nullus perveniet¹⁴⁷, nisi regnet in bona vita. Ponit autem consequenter exemplum de Ninivitis, dicens : ^CI ^da

^da ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 11, 31), PG 123, 865 C4-16. [CGC2015]

^CI ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2021}

¹⁴⁷ perveniet] perveniat Li448

Numérotation du verset Lc. 11,32

Viri Ninivite surgent in iudicio cum generatione hac et condemnabunt illam.

^marg.| {CLC11d9.13} CHRYSOSTOMUS. ¹⁴⁸* − Condemnationis iudicium ex similibus vel dissimilibus fit. Ex similibus quidem sicut in parabola de decem virginibus ; ex dissimilibus autem, sicut cum Ninivite condemnant eos qui erant tempore Christi, ut sic fiat condemnatio clarior. Nam illi quidem barbari, hi vero Iudei ; hi refecti propheticis documentis, illi numquam acceperant auditum divinum. Illuc ivit servus, huc Dominus. Ille eversionem predicabat, iste regnum celorum annuntiat. Notum est ergo cuilibet quod Iudeos decebat potius credere. Accidit autem contrarium.^CJ ^db
Unde subdit :

^db <Non hab.> Opus imp. in Mt., PL, LLT [MM2020]

^CJ ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

¹⁴⁸ Chrysostomus] + Super Mattheum. (op. Imperf., hom. 44) Ed1953

Quia penitentiam egerunt in predicatione Ione et ecce plusquam Ionas hic.

^marg.| {CLC11d9.14} AMBROSIUS. − [c] Secundum mysterium autem, ex duobus constat ecclesia ut aut peccare nesciat, quod scilicet pertinet [b] ad austri reginam ; [c] aut peccare desinat, quod scilicet pertinet ad [a] Ninivitas penitentiam agentes. [e] Penitentia enim delictum abolet, sapientia cavet.^dc

^dc ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 96, CCSL 14, p. 246.996-247.1008 : «Generatio haec generatio nequam est, signum quaerit et signum non dabitur ei nisi signum Ionae. Nam sicut fuit Ionas signum Nineuitis, ita erit et filius hominis. In hoc quoque Iudaeorum plebe damnata ecclesiae mysterium euidenter exprimitur, quae [a] in Nineuitis per paenitentiam et [b] in regina austri per studium percipiendae sapientiae de totius orbis finibus congregatur, ut pacifici Salomonis uerba cognoscat. Regina plane, cuius regnum est indiuisum, de diuersis et distantibus populis in unum corpus adsurgens. Itaque sacramentum illud magnum est de Christo et de ecclesia, sed tamen hoc maius est, quia illud in figura ante praecessit, nunc autem plenum in ueritate mysterium est ; illic enim Salomonis typus, hic autem Christus in suo corpore est. [c] Ex duobus igitur constat ecclesia, ut aut peccare nescia s [d] aut peccare desistas ; [e] paenitentia enim delictum abolet, sapientia cauet. Hoc in mysterio». [FG2013]

^marg.| {CLC11d9.15} AUGUSTINUS. De consensu evangelistarum. − Hoc autem Lucas narrat eo quidem loco¹⁴⁹* quo Mattheus, sed aliquanto dispari ordine. Quis autem non videat superfluo queri quo illa ordine Dominus dixerit ; cum et hoc discere debeamus per evangelistarum excellentissimam auctoritatem, non esse mendacium, si quisque non hoc ordine cuiusquam sermonem digesserit quo ille a quo processit, cum ipsius ordinis nihil intersit ad rem, sive ita sit sive ita?^dd

^dd ¶Fons : Augustinus Hipponensis , De consensu evangelistarum, lib. 2, c. 39, § 86, CSEL 43, p. 188.1-189.1 : «Haec etiam Lucas narrat eo quidem loco, sed aliquanto dispari ordine. nam illud quod petierunt signum a domino de caelo supra commemorauit post illud de muto miraculum et non ibi rettulit, quid eis ad hoc dominus respondisset, sed postea cum turbae concurrissent, dicit hoc fuisse responsum eis quos dat intellegi superius a se commemoratos, quod de caelo signum quaerebant ; et hoc adnectit, posteaquam interposuit de muliere, quae dixit domino : beatus uenter, qui te portauit. hanc autem mulierem interponit, cum de sermone domini commemorasset, quod spiritus inmundus exiens ab homine redit et inuenit mundatam domum. post mulierem ergo illam, cum diceret responsum esse turbis de signo, quod de caelo quaerebant, interposita similitudine ionae prophetae, deinde continuato sermone ipsius domini, commemorat dictum de regina austri et de nineuitis. ita aliquid potius commemorauit quod mattheus tacuit quam aliquid praetermisit eorum quae hoc loco ille narrauit.Quis autem non uideat superfluo quaeri, quo illa ordine dominus dixerit, cum et hoc discere debeamus per evangelistarum excellentissimam auctoritatem non esse mendacium, si quisquam non hoc ordine cuiusquam sermonem digesserit quo ille a quo processit, cum ipsius ordinis nihil intersit ad rem, siue ita siue ita sit?». [FG2013]

¹⁴⁹ eo quidem] inv . Ed1953

Numérotation du verset Lc. 11,
distinctio 10

^marg.| {CLC11d10.1} CYRILLUS. − Dicebant Iudei Dominum exercere miracula, non propter fidem¹⁵⁰, sed propter applausus videntium¹⁵¹. Reprobat igitur presentem calumniam, inducens exemplum lucerne, cum dicit :

¹⁵⁰ fidem] + ut illi crederetur Ed1657

¹⁵¹ videntium] + ut sectatores plures haberet Ed1657

Numérotation du verset Lc. 11,33

Nemo lucernam accendit et in abscondito ponit, neque sub modio ; sed supra candelabrum, ut qui ingrediuntur lumen videant¹⁵². ¹⁵³

¹⁵² ut qui ingrediuntur lumen videant] etc. Ed1657

¹⁵³ Ed1657 Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CLC11d10.2} BEDA. − De se ipso Dominus hic loquitur, ostendens, etsi supra dixerit nullum generationi nequam, nisi signum Ione dandum, nequaquam tamen lucis sue claritatem fidelibus occultandam. Ipse quidem lucernam accendit qui testam humane nature flamma sue divinitatis implevit quam profecto lucernam nec credentibus abscondere, nec modio supponere, hoc est sub mensura legis includere, vel intra unius iudee gentis terminos voluit cohibere ; sed supra candelabrum posuit, id est Ecclesiam, quia in nostris frontibus fidem sue incarnationis affixit, ut qui Ecclesiam fideliter ingredi voluerint, lumen veritatis palam queant intueri. Denique precepit ne opera tantummodo, sed et¹⁵⁴ cogitationes, et ipsas etiam¹⁵⁵ cordis intentiones mundare et castigare meminerint.¹⁵⁶
Nam sequitur :

¹⁵⁴ et] om. Ed1657

¹⁵⁵ etiam] om. Ed1657

¹⁵⁶ Ed1657 Ed1953 {MM2020}

Numérotation du verset Lc. 11,34

Lucerna corporis tui est oculus tuus.

^marg.| {CLC11d10.3} AMBROSIUS. − Vel lucerna fides est ; iuxta quod scriptum est : ‘Lucerna pedibus meis verbum tuum, Domine’^de Verbum enim Dei fides nostra est. Lucerna autem lucere non potest, nisi aliunde lumen acceperit unde et virtus nostre mentis et sensus accenditur, ut mna que perierat possit reperiri. Nemo ergo fidem sub lege constituat lex enim intra mensuram est, ultra mensuram gratia lex obumbrat, gratia clarificat.^df

^de Ps. 118, 105.

^df ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 98, CCSL 14, p. 247.1015-1031 : « Nemo lucernam accendit et in abscondito ponit neque sub modio, sed supra candelabrum. Ergo quia in superioribus ecclesiam synagogae praetulit, hortatur nos ut fidem potius nostram ad ecclesiam transferamus ; lucerna enim fides est iuxta quod scriptum est : lucerna pedibus meis uerbum tuum, Domine ; uerbum enim Dei fides nostra est, uerbum Dei lux est, lucerna est fides. Erat lux uera, quae inluminat omnem hominem uenientem in hunc mundum. Lucerna autem lucere non potest nisi aliunde lumen acceperit. Haec est lucerna quae accenditur, uirtus scilicet nostrae mentis et sensus, ut mna illa possit quae perierat repperiri. Nemo ergo fidem sub lege constituat ; lex enim intra mensuram est, ultra mensuram gratia : lex obumbrat, gratia clarificat. Et ideo nemo fidem suam intra mensuram legis includat, sed ad ecclesiam conferat, in qua septiformis spiritus relucet gratia, quam princeps ille sacerdotum fulgore supernae diuinitatis inluminat, ne eam legis umbra restinguat». [FG2013]

^marg.| {CLC11d10.4} THEOPHYLACTUS. − Vel aliter. Quia Iudei videntes miracula accusabant ex eorum mentis malitia, propter hoc dicit dominus quod accipientes lucernam a deo, intellectum scilicet, emulatione obscurati, miracula et beneficia non cognoscebant. Sed ad hoc intellectum a deo suscepimus ut supra candelabrum poneremus, ut etiam alii qui ingrediuntur, lumen videant. Sapiens quidem iam ingressus est ; qui vero addiscit, adhuc ambulat. Quasi Phariseis dicat oportet vos uti intellectu ad miraculorum notitiam, et aliis declarare quoniam que videtis sunt opera non beelzebub, sed filii Dei ; unde secundum hunc intellectum subdit lucerna corporis tui est oculus tuus.^dg

^dg ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 11, 33), PG 123, 865 D10 - 868 A14 (ad sensum). [CGC2015]

^marg.| {CLC11d10.5} ORIGENES. − Oculum quippe appellat proprie intellectum nostrum ; totam autem animam, quamvis non corpoream, hic tropologice vocat corpus illustratur enim ab intellectu anima tota.

^marg.| {CLC11d10.6} THEOPHYLACTUS. − Sicut autem corporis oculus si lucidus fuerit, corpus lucidum erit si vero tenebrosus, et corpus similiter tenebrosum sic comparatur intellectus ad animam.
Unde subditur :

Si oculus tuus fuerit simplex, totum corpus tuum lucidum erit. Si autem nequam, totum corpus tuum tenebrosum erit.^dh

^dh ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 11, 34), PG 123, 868 B2-6. [CGC2015]

^marg.| {CLC11d10.7} ORIGENES. − Intellectus enim a suo principio in solo simplicitatis studio est, nullam continens duplicitatem et dolum et divisionem in se.

^marg.| {CLC11d10.8} CHRYSOSTOMUS. ¹⁵⁷* − Si ergo intellectum corruperimus, qui potest solvere passiones, totam lesimus animam, patimurque diram caliginem, perversione excecati intellectus.
Unde subdit :

¹⁵⁷ Chrysostomus] + Super Mattheum (op. Imperf., hom. 44) Ed1953

Numérotation du verset Lc. 11,35

Vide ergo ne lumen quod in te est tenebre sint.

^marg.| Non sensibiles dicit tenebras sed intrinsecam habentes originem, et quas nobiscum passim deferimus, extincto nobis oculo anime ; de cuius luminis virtute subdit, dicens :

Numérotation du verset Lc. 11,36

Si ergo corpus tuum totum lucidum fuerit, non habens aliquam partem tenebrarum, erit lucidum totum et sicut lucerna fulgoris illuminabit te.^CK ¹⁵⁸

^CK ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

¹⁵⁸ <Non hab.> Opus imp. in Mt., PL, LLT, Gloss-e [MM2020]

^marg.| {CLC11d10.9} ORIGENES. − Id est si corpus tuum sensibile factum est luminosum, illustrato corpore a lucerna, adeo ut non amplius in te sit membrum tenebrosum ; multo magis te non peccante, intantum fiet lucidum totum tuum corpus spirituale, ut comparentur splendores eius illustranti lucerne, dum lux que erat in corpore, que consueverat esse caligo, dirigitur quocumque preceperit intellectus.

^marg.| {CLC11d10.10} GREGORIUS NAZIANZENUS. − Vel aliter. Ecclesie lucerna et oculus est prelatus. Necesse est ergo ut, sicut oculo puro se¹⁵⁹* habente corpus dirigitur, impuro vero existente deviat. Sic et in prelato, qualitercumque se habeat¹⁶⁰*, oportet pariter naufragium pati Ecclesiam vel salvari. ^CL ^di

^di ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 11, 34-36 (Krikones §1870 : Gregorius Theologus ) : Vat. gr. 1611, f. 161vb40- 162r1-3 : «Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου Ἐπιστολὴ. Λύχνος μέντοι τοῦ σώματος ἐστὶν ὁ ὀφθαλμὀς, // οὐ μόνον οὗτος ὁ σωματικῶς ὁρῶν καἰ ὁρώμενος, ἀλλὰ καὶ ὁ πνευματικῶς θεωρῶν καὶ θεωρούμενος· λύχνος δὲ τῆς 'Εκκλησίας ἐπίσκοπος · // Ἀνάγκη τοίνυν, ὥσπερ ἐκείνου καθαρῶς μὲν ἔχοντος ὀρθῶς ἄγεσθαι καὶ τὸ σῶμα, μὴ καθαροῦ δὲ τνγχάνοντος , οὐκ ὀρθῶς · οὕτω καὶ τοῦ προστάτου τῆς Ἐκκλησίας , ὁποτέρως ἂν ἔχῃ, πάντως ἢ συνδιακινδυνεύειν ἢ συνδιασῴζεσθαι».
<cuius fons> = Gregorius Nazianzenus , Epistulae [CPG 3032], ep. 41 (al. 22) Ad Caesarienses, § 4-5, GCS 53, p. 36.12-16 (PG 37, 84C ) [ADL2020] [MM2020] [VS201]

^CL ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1657 Ed1953 {MM2020}

¹⁵⁹ puro se] se pure Ed1657 , puro verum Ed1953

¹⁶⁰ habeat] habet Ed1953

^marg.| {CLC11d10.11} GREGORIUS. Vicesimo octavo Moralium. ¹⁶¹* − Vel aliter. Appellatione corporis unaqueque actio intelligitur, que intentionem suam quasi intuentium oculum sequitur.
Unde dicitur :

¹⁶¹ .XXVII.] om. Ed1953

Lucerna itaque corporis tui est oculus tuus

^marg.| quia per bone intentionis radium merita illustrantur actionis. Si ergo oculus tuus simplex fuerit, totum corpus tuum lucidum erit quia si recte intendimus per simplicitatem cogitationis, bonum opus efficitur, etiam si minus bonum esse videatur ; et si oculus tuus nequam fuerit, totum corpus tuum tenebrosum erit ; quia cum perversa intentione quid vel rectum agitur, etsi splendere coram hominibus cernitur, tamen apud examen interni iudicis obscuratur.
Unde et recte subditur :

Vide ergo ne lumen, quod in te est, tenebre sint.

^marg.| Quia si hoc quod bene nos agere credimus, ex mala intentione fuscamus ; quanta ipsa mala sunt que mala esse, et cum agimus, non ignoramus?^dj

^dj ¶Fons : Gregorius Magnus , Moralia in Iob 38, 5, lib. 28 § 11, CCSL 143B, lin. 106 sqq. : «Et quid appellatione corporis designatur, nisi unaquaeque actio, quae intentionem suam quasi intuentem oculum sequitur? Lucerna itaque corporis est oculus, quia per bonae intentionis radium merita illustrantur actionis. Et si oculus tuus simplex fuerit, totum corpus tuum lucidum erit ; quia si recte intendimus per simplicitatem cogitationis, bonum opus efficitur, etiam si minus bonum esse uideatur. Et si oculus tuus nequam fuerit, totum corpus tuum tenebrosum erit ; quia cum peruersa intentione quid uel rectum agitur, etsi splendore coram hominibus cernitur, apud examen tamen interni iudicis obscuratur. Vbi et recte subiungitur : si lumen quod in te est tenebrae sunt, ipsae tenebrae quantae erunt? Quia si hoc quod bene nos agere credimus, ex mala intentione fuscamus, quanta ipsa mala sunt quae mala esse etiam cum agimus non ignoramus?x». [MM2020]

^marg.| {CLC11d10.12} BEDA. − Cum autem subdit :

Si ergo corpus tuum lucidum fuerit etc.,

^marg.| totum corpus nostrum¹⁶² omnia opera nostra dicit. Si igitur bonum bona intentione patraveris, non habens in tua conscientia aliquam partem tenebrose cogitationis ; etiamsi¹⁶³* contigerit aliquem proximorum tua bona actione noceri, tu tamen pro tuo simplici corde, et hic¹⁶⁴*, et in futuro lucis gloria donaberis. Quod significat subdens :

¹⁶² nostrum] vestrum Li448

¹⁶³ etiam si] etsi Ed1953

¹⁶⁴ hic] + gratia Ed1953

et sicut lucerna fulgoris illuminabit te.

^marg.| Hec contra hypocrisim Phariseorum subdole¹⁶⁵* signa querentium, specialiter dicta sunt.^CM ^dk

^dk ¶Fons : Beda Venerabilis , In Lc., lib. 4, c. 11, CCSL 120, lin. 360 sqq. : «Totum corpus nostrum omnia nostra opera dicit quia et apostolus membra nostra nuncupat quaedam opera quae improbat et mortificanda praecipit dicens : mortificate ergo membra uestra quae sunt super terram fornicationem inmunditiam libidinem, et cetera talia. Si igitur ipse bonum bona intentione patraueris non habens in tua conscientia aliquam partem tenebrosae cogitationis, etiamsi contigerit aliquem proximorum tua bona actione noceri uerbi gratia aut de pecunia quam a te indigens et petens acceperat facere uel pati aliquid mali aut de uerbo exhortationis quo errantem corrigere uolebas forte perniciosius errare, tu tamen pro tuo simplici et lucido corde et hic et in futuro lucis gratia donaberis. Haec contra hypocrisin pharisaeorum subdole signa quaerentium specialiter dicta nos iuxta sensum moralem generaliter instituant». [MM2020]

^CM ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

¹⁶⁵ subdole] sub dole Ed1953

Numérotation du verset Lc. 11,
distinctio 11

^marg.| {CLC11d11.1} CYRILLUS. − Phariseus quamvis tenax esset sui propositi, Dominum tamen in propriam domum vocat.^CN
Unde dicitur :

^CN ¶Codd. : Li448 (109ra) Ed1953 {MM2020}

Numérotation du verset Lc. 11,37

Et cum loqueretur, rogavit illum quidam Phariseus ut pranderet apud se.

^marg.| {CLC11d11.2} BEDA. − Consulte Lucas non ait et cum hec loqueretur ; sed cum loqueretur, ut ostendat eum non statim finitis que proposuerat verbis, sed aliquot interpositis, apud Phariseum prandere rogatum. ^CO

^CO ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CLC11d11.3} AUGUSTINUS. De consensu evangelistarum. − Ut enim hoc Lucas narraret, digressus est a Mattheo circa illum locum ubi ambo commemoraverant quod dictum est a domino de signo Ione, et de regina austri, et de Ninivitis, et de spiritu immundo post quem sermonem dicit Mattheus : « Adhuc eo loquente ad turbas, ecce mater eius et fratres stabant foris, querentes ei loqui »^dl Lucas autem in eo sermone Domini, commemoratis etiam quibusdam que Mattheus dixisse Dominum pretermisit, ab ordine quem cum Mattheo tenuerat, digreditur. ^dm

^dl Mt 12, 46.

^dm ¶Fons : Augustinus Hipponensis , De consensu evangelistarum, lib. 2, c. 75, § 144, CSEL 43, p. 247.14-24 : «Quod ut narraret, digressus erat a mattheo circa illum locum, ubi ambo commemorauerant quod dictum est a domino de signo ionae trium dierum et noctium et de regina austri et de nineuitis et de spiritu inmundo, qui redit et inuenit mundatam domum. post quem sermonem dicit mattheus : adhuc eo loquente ad turbas ecce mater eius et fratres stabant foris quaerentes loqui ei. Lucas autem in eo sermone domini commemoratis etiam quibusdam quae mattheus dixisse dominum praetermisit ab ordine, quem cum mattheo tenuerat, ita digreditur : cum loqueretur, inquit, rogauit illum quidam Pharisaeus, ut pranderet aput se, et ingressus recubuit». [FG2013]

^marg.| {CLC11d11.4} BEDA. − Itaque postquam nuntiatis sibi foris matre et fratribus ait^dn : Qui enim fecerit voluntatem domini, hic frater meus, et soror mea, et mater est, datur intelligi, rogatu Pharisei intrasse convivium.

^dn Mt. 12, 50.

^marg.| {CLC11d11.5} CYRILLUS. − Sed ipse¹⁶⁶ Christus, qui eorum Phariseorum nequitiam noverat, dispensative condescendit, satagens commonere eos, ad similitudinem optimorum medicorum, qui gravius infirmantibus afferunt remedia sue industrie.
Unde sequitur :

¹⁶⁶ ipse] om. Li448

Et ingressus recubuit.

^marg.| Dedit autem occasionem verbis Christi indocilis Phariseus scandalizatus, quia cum opinaretur eum iustum et prophetam, non conformabatur irrationabili eorum consuetudini.
Unde subditur :

Numérotation du verset Lc. 11,38

Phariseus autem cepit intra se reputans dicere quare non baptizatus esset ante prandium?

^marg.| {CLC11d11.6} AUGUSTINUS. De verbis Domini. {serm.30}. − Omni enim die Pharisei antequam pranderent, abluebant se aqua ; quasi quotidiana lavatio possit cordis esse mundatio. Apud seipsum autem Phariseus cogitavit, voce non sonuit ille tamen audivit qui interiora cernebat.
Unde sequitur :

Numérotation du verset Lc. 11,39

Et ait Dominus ad illum nunc vos, Pharisei, quod de foris est calicis et catini mundatis ; quod autem intus est vestrum, plenum est rapina et iniquitate.

^marg.| {CLC11d11.7} CYRILLUS. − Poterat autem¹⁶⁷ Dominus et aliis uti verbis, commonens Phariseum insanum ; captat tamen tempus, et ex his que erant pre manibus contexit documentum. Hora namque mense et pabuli, sumit pro exemplo calicem et catinum, ostendens quod mundos et lotos decet esse sincere ministrantes deo non solum a spurcitia corporali, immo ab ea que latet intrinsecus penes mentem sicut aliquod vasorum quibus servitur in mensa, bonum est et extrinsecis et intrinsecis carere contagiis.

¹⁶⁷ autem] om. Li448

^marg.| {CLC11d11.8} AMBROSIUS. − Vide autem corpora nostra terrenorum et fragilium expressione significari, que brevi lapsu precipitata franguntur, et facile ea que mens volvit interne, per sensus et gesta corporis prodit, sicut illa que calix interius continet, foris lucent unde et in posterioribus non dubium est vocabulo calicis passionem corporis declarari. Cernis igitur quod nos non exteriora huius calicis et catini, sed interiora contaminant.^do
Quia dixit :

^do ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 100, CCSL 14, p. 248.1048-1054 : «Nunc uos, Pharisaei, prius quod deforis est calicis et catini mundatis. Vide s corpora nostra terrenorum et fragilium expressione signari, quae breui laps um praecipitata frangantur. Et facile ea quae mens uoluit intern a per sensus et gesta corporis prodi sicut illa quae calix interius continet foris lucent. Unde et in posterioribus non dubium est uocabulo calicis passionem corporis declarari, cum dicit dominus : calicem quem mihi pater dedit non uis ut bibam illum? Bibit enim corpus suum qui corporalem fragilitatem spiritali absorbet adfectu et quasi in mentem animum que transfundit, ut interioribus exteriorum inbecillitas hauriatur. Cernis igitur quod nos non exteriora huius calicis aut catini, sed interiora contaminant. Et ideo quasi bonus praeceptor docuit quemadmodum nostri mundare corporis contagium debeamus dicens». [FG2013]

Quod intus est vestrum, plenum est rapina et iniquitate.

^marg.| {CLC11d11.9} AUGUSTINUS. De verbis Domini. − Sed quomodo non pepercit homini a quo fuerat invitatus. Magis quidem obiurgando pepercit, ut correcto in iudicio parceret. Deinde ostendit nobis quia et baptisma quod semel adhibetur, per fidem mundat. Fides autem intus est, non foris. Pharisei autem fidem contempnebant et quod erat foris¹⁶⁸* lavabant, intus inquinatissimi manebant. ^CP ^dp
Quod Dominus improbat dicens :

^dp ¶Fons : Augustinus Hipponensis , Sermones, sermo 106, § 2.2-3 (De verbis Domini 30), PL 38, 625.44 sqq. : « Quomodo non pepercit homini a quo fuerat inuitatus? Magis obiurgando pepercit, ut correcto in iudicio parceret. Deinde quid ostendit nobis? quia et baptismum, quod semel adhibetur, per fidem mundat. Fides autem intus est, non foris. Unde dicitur et legitur in actibus apostolorum, fide mundans corda eorum. Et apostolus petrus in epistola sua ita loquitur : sic, inquit, et uobis dedit similitudinem de arca noe, quomodo octo animae saluae factae sunt per aquam. Et adiunxit : sic et uos simili forma baptisma saluos faciet ; non carnis depositio sordium, sed conscientiae bonae interrogatio. Hanc conscientiae bonae interrogationem pharisaei contemnebant, et quod erat foris lauabant : intus inquinatissimi permanebant. Et quid ait eis postea? uerumtamen date eleemosynam, et ecce omnia munda sunt uobis. Laudata est eleemosyna, facite et probate ». [MM2021]

^CP ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2021}

¹⁶⁸ Pharisei autem fidem contempnebant et quod erat foris] Fidem autem contemnebant Pharisei et quod foris erat Ed1953

Numérotation du verset Lc. 11,40

Stulti, nonne qui fecit quod de foris est, etiam id quod de intus¹⁶⁹* est fecit?

¹⁶⁹ deintus] intus Ed1953

^marg.| {CLC11d11.10} BEDA. − Quasi dicat : Qui utramque hominis naturam fecit, utramque mundari desiderat. Hoc est contra Manicheos qui animam tantum a Deo, carnem vero putant a diabolo creatam. Hoc etiam est contra illos qui corporalia peccata, fornicationem scilicet et¹⁷⁰* furtum et cetera talia¹⁷¹*, quasi gravissima detestantur. Spiritualia vero, que non minus damnat apostolus, ut levia contemnunt.^CQ

^CQ ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2021}

¹⁷⁰ et] om. Ed1953

¹⁷¹ talia] + peccata Ed1953

^marg.| {CLC11d11.11} AMBROSIUS. − [a] Dominus autem, quasi bonus preceptor, docuit quomodo nostri corporis mundare contagium debeamus, dicens : [b]

Numérotation du verset Lc. 11,41

Verumtamen quod superest date eleemosynam et ecce omnia munda sunt vobis.

^marg.| Vides quanta remedia. Mundat nos misericordia, mundat nos Dei sermo iuxta quod scriptum est^dq : « Iam vos mundi estis propter sermonem quem locutus sum vobis ».^dr

^dq Io. 15, 3.

^dr ¶Fons : [a] Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 100-101, CCSL 14, p. 248.1046-1058 : «Unde et in posterioribus non dubium est uocabulo calicis passionem corporis declarari, cum dicit dominus : calicem quem mihi pater dedit non uis ut bibam illum? Bibit enim corpus suum qui corporalem fragilitatem spiritali absorbet adfectu et quasi in mentem animum que transfundit, ut interioribus exteriorum inbecillitas hauriatur. Cernis igitur quod nos non exteriora huius calicis aut catini, sed interiora contaminant. Et ideo quasi bonus praeceptor docuit quemadmodum nostri mundare corporis contagium debeamus dicens. date elemosynam et ecce omnia munda sunt vobis . Vides quanta remedia? Mundat nos misericordia, mundat nos Dei sermo iuxta quod scriptum est : iam uos mundi estis propter sermonem meum, quem locutus sum uobis. Nec hoc loco solum, sed etiam in aliis quanta gratia sit expressum tenes : elemosyna enim a morte liberat ; et : conclude elemosynam in corde pauperis et haec pro te exorabit in die malo». [FG2013]

^marg.| {CLC11d11.12} AUGUSTINUS. De eleemosyna. − Misericors monet misericordiam fieri et quia servare querit quos magno redemit pretio, post gratiam baptismi sordidatos, docet denuo posse purgari¹⁷². ^CR ^ds ^dt

^ds ¶Fons : = <revera> Cyprianus Carthaginensis , De opere et eleemosynis [CPL 0047], cap. 2, CCSL 3A, lin. 42.

^dt ¶Nota Un traité homonyme différentDe oratione et eleemosynaa été attribué à tort à Augustin ([CPG375] : PG 40, 1225-1230). Il ne présente aucun lien avec cette sentence. [MM2020]

^CR ¶Codd. : Li448 Ed1657 (126rb) Ed1953 {MM2020}

¹⁷² purgari] servari Li448

^marg.| {CLC11d11.13} CHRYSOSTOMUS. − Dicit autem date eleemosynam , non iniustitiam ; est enim eleemosyna que caret iniustitia qualibet hec omnia facit munda, et ieiunio est prestantior ; quod quamvis sit laboriosius, illa tamen est lucrosior. Illustrat animam, impinguat, bonam efficit et decoram. Qui cogitat misereri roganti, citius a peccatis desistet. Sicut enim medicus qui crebro vulneratis medetur, frangitur de facili in erumnis aliorum ; sic et nos si vacaverimus egenorum auxiliis, de facili contemnemus presentia, et in celum levabimur. Non parvum est igitur eleemosyne cataplasma, cum valeat omnibus apponi vulneribus.

^marg.| {CLC11d11.14} BEDA. − Dicit autem quod superest, scilicet necessario victui et vestimento. Neque enim ita facienda iubetur eleemosyna ut teipsum consumas inopia ; sed ut tui cura corporis expleta, inopem quantum vales sustentes. vel ita intelligendum quod superest, id est quod tam multo scelere preoccupatis solum remedium restat, date eleemosynam qui sermo ad omnia que utili miseratione fiunt, valet non enim solum qui dat esurienti cibum et cetera huiusmodi, verum etiam qui dat veniam peccanti, atque orat pro eo ; et qui corripit, et aliqua emendatoria pena plectit, eleemosynam dat.

^marg.| {CLC11d11.15} THEOPHYLACTUS. − Vel dicit quod superest. N nam facultates president cupido cordi.^CS ^du

^du ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 11, 41), PG 123, 869 A12. [CGC2015]

^CS ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CLC11d11.16} AMBROSIUS. − Totus itaque pulcherrimus ab hinc dirigitur locus, ut quoniam nos ad studium simplicitatis invitat, superflua Iudeorum et terrena condemnet. Et tamen ipsis peccatorum abolitio promittitur, si misericordia consequatur¹⁷³*.^CT ^dv

^dv ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 102, CCSL 14, p. 248.1061-249.1069 : «Totus itaque pulcherrimus abhinc dirigitur locus, ut quoniam nos ad studium simplicitatis inuitat, superflua Iudaeorum et terrena condemnet, qui secundum corpus intellegendo quae legis sunt uitro et catino propter fragilitatem sui non inmerito conparantur et ea de quibus nobis nullus est usus obseruant, ea autem in quibus nostrae spei fructus est neglegunt et ideo peccatum grande committunt, dum meliora despiciunt, et tamen ipsi peccato abolitio promittitur, si misericordia consequatur». [FG2013]*

^CT ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2021}

¹⁷³ misericordia consequatur] misericordiam consequantur Ed1953

^marg.| {CLC11d11.17} AUGUSTINUS. De verbis Domini. − Si autem mundari non possunt nisi credentes in eum qui fide mundat cor, quid est quod dicit date eleemosynam, et ecce omnia munda sunt vobis ? Attendamus forte et ipse exponit. Illi enim de omnibus suis fructibus decimam partem detrahebant et eleemosynas dabant ; quod non facile aliquis facit Christianus. Irriserunt ergo illum eis hoc dicentem, quasi hominibus qui eleemosynas non facerent. Hoc Dominus¹⁷⁴* sciens subiungit :

¹⁷⁴ Dominus] Deus Ed1953

Numérotation du verset Lc. 11,42

Sed ve vobis Phariseis, qui decimatis mentham et rutam et omne olus et preteritis iudicium et caritatem Dei.

^marg.| Non ergo est hoc facere eleemosynam. Facere enim eleemosynam, est facere misericordiam. Si intelligis, a te incipe. Quomodo enim¹⁷⁵ es misericors alteri, si crudelis es tibi ? Audi Scripturam dicentem ^dw : « Miserere anime tue, placens Deo ». Redi ad conscientiam tuam. Quicumque male aut infideliter vivis ; et ibi invenis mendicantem animam tuam, vel forte egestate obmutescentem. In iudicio et caritate fac eleemosynam cum anima tua. Quid est iudicium? Displice tibi. Quid est caritas? Dilige Deum, dilige proximum. Hanc eleemosynam si pretermittis, quantumvis ames, nihil facis quando tecum non facis. ^CU ^dx

^dw Sir. (Eccli.) 30, 24.

^dx ¶Fons : Augustinus Hipponensis , Sermones, sermo 106, § 2.2-3 (De verbis Domini 30), PL 38, 626-627 : «Si autem mundari non possent, nisi credentes in eum qui fide mundat cor ; quid est, date eleemosynam, et ecce omnia munda sunt uobis? Attendamus, et forte ipse exponit? 3. Cum haec dixisset, sine dubio cogitauerunt illi quia dabant eleemosynas. Et quomodo dabant? omnia sua decimabant, de omnibus suis fructibus decimam partem detrahebant, et ipsam dabant. Non facile hoc aliquis facit christianus. Ecce quod faciebant iudaei. Non triticum solum, sed et uinum et oleum : neque hoc solum, sed etiam et res contemptibiles propter praeceptum dei, cuminum, rutam, mentam et anethum totum decimabant : id est, decimam partem detrahebant, et eleemosynas dabant. Credo ergo quia reuocauerunt ad se, et putauerunt dominum christum inaniter loqui, quasi eis qui non facerent eleemosynas : cum ipsi scirent opera sua, quod et minutissima et contemptibilia fructuum suorum decimabant, et eleemosynas dabant. Irriserunt illum apud se talia dicentem, quasi hominibus qui eleemosynas non facerent. [caput 3] Hoc dominus sciens, continuo subiunxit : uerumtamen uae uobis, scribae et pharisaei, qui decimatis mentam, cuminum et rutam, et omne olus. Ut sciatis, noui eleemosynas uestras. Certe istae sunt eleemosynae vestrae, istae sunt decimae : etiam minuta quaeque et contemptibilia fructuum vestrorum decimatis : Et relinquitis graviora Legis, judicium et charitatem. Attendite. Reliquistis judicium et charitatem, et decimatis olera. Non est hoc facere eleemosynam. Et haec, inquit, oportet facere, et illa non omittere. Quae facere? Judicium et charitatem, justitiam et misericordiam ; et illa non omittere. Facite illa : sed ista praeponite. [cap. 4] 4. Vera eleemosyna quae fieri jubetur. Si haec ita sunt, quid illis dixit, Facite eleemosynam, et ecce omnia munda sunt vobis? Quid est, Facite eleemosynam? Facite misericordiam. Quid est, Facite misericordiam? Si intelligis, a te incipe. Quomodo enim es misericors alteri, si crudelis sis tibi? Date eleemosynam, et omnia munda sunt vobis. Facite veram eleemosynam. Quid est eleemosyna? Misericordia, Audi [627] Scripturam : Miserere animae tuae placens Deo. Fac eleemosynam, miserere animae tuae placens Deo. Mendicat ante te anima tua, redi ad conscientiam tuam. Quicumque male vivis, quicumque infideliter vivis, redi ad conscientiam tuam : et ibi invenis mendicantem animam tuam, invenis egentem, invenis pauperem, invenis aerumnosam, invenis forte nec egentem, sed egestate obmutescentem. Nam si mendicat, esurit justitiam. Quando inveneris talem animam tuam (intus in corde tuo sunt illa), fac prius eleemosynam, da illi panem. Quem panem? Si Pharisaeus interrogaret, diceret illi Dominus : Fac eleemosynam cum anima tua. Hoc enim illi dixit ; sed ille non intellexit, quando enarravit illis eleemosynas quas faciebant, et putabant latere Christum ; et ait illis : Novi quia facitis ; decimatis mentam et anethum, cuminum et rutam : sed ego alias eleemosynas loquor : contemnitis judicium et charitatem. In judicio et charitate fac eleemosynam cum anima tua. Quid est in judicio? Respice, et inveni ; displice tibi, pronuntia in te. Et quid est charitas? Dilige Dominum Deum in toto corde tuo, et tota anima tua, et tota mente tua ; dilige proximum tuum tanquam te ipsum : et fecisti misericordiam prius cum anima tua, in conscientia tua. Hanc autem eleemosynam si praetermittis, da quod vis, dona quantum vis ; retrahe de fructibus tuis, non decimas, sed dimidias ; novem partes da, et unam tibi dimitte : nihil facis, quando tecum non facis, et tecum pauper es. Anima tua vescatur, ne fame pereat». [MM2021]

^CU ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2021}

¹⁷⁵ enim] ergo Li448

^marg.| {CLC11d11.18} CYRILLUS. − Vel hoc dicit in Phariseorum reprehensionem quia illa sola precepta attentius observari iubebant a populis subiectis que causa erant illis reddituum fecundorum ; unde nec minima olerum postponebant¹⁷⁶, opus autem ingerende¹⁷⁷ dilectionis ad Deum et iudicii iustam censuram negligebant.^CV

^CV ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2021}

¹⁷⁶ postponebant] postponerent Li448

¹⁷⁷ ingerende] gerende Li448

^marg.| {CLC11d11.19} THEOPHYLACTUS. {super Preteritis iudicium et caritatem Dei}. − Quia enim Deum contemnebant, indifferenter sacra tractantes, precipit eis dilectionem Dei habere. Per iudicium vero dilectionem innuit proximi ; nam quod aliquis iuste iudicet proximo, ex eius dilectione provenit.^dy

^dy ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 11, 42), PG 123, 869 D5- 872 A5 (ad sensum). [CGC2015]

^marg.| {CLC11d11.20} AMBROSIUS. − Vel iudicium, ideo quia non omnia que agunt in iudicium referunt caritatem, ideo quia non ex affectu diligunt Deum. Sed ne rursus fidei studiosos nos faciat operum negligentes, perfectionem fidelis viri brevi sermone concludit, ut et fide et operibus approbetur, dicens :^dz

^dz ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 103-104, CCSL 14, p. 249.1074-1079 : «Breuiter autem uitia eorum multa praestringit, qui uiliorum fructuum decimis conferendis omne studium intendant suum nec ullum futuri iudicii metum nec aliquam Dei habeant caritatem, cum opera sine fide uana sint ; praetereunt enim iudicium et caritatem Dei, iudicium ideo, quia non omnia quae agunt in iudicium referunt, caritatem ideo, quia non ex adfectu deum diligunt Sed ne rursus fidei nos studiosos faciat, operum neglegentes, perfectionem fidelis uiri breui sermone concludit, ut et fide et operibus adprobetur, dicens : et haec oportuit facere et illa non omittere». [FG2013]

Hec autem oportuit facere, et illa non omittere.

^marg.| {CLC11d11.21} CHRYSOSTOMUS. ¹⁷⁸*{hom.74}. − Ubi quidem sermo iudaice mundationis agebatur, totaliter preterivit ; sed quia decima eleemosyna quedam est, et nondum erat tempus expresse interimendi legalia, propter hoc dicit :

¹⁷⁸ Chrysostomus Li448 ] + In Matthaeum Ed1953

Hec oportuit facere.

^marg.| {CLC11d11.22} AMBROSIUS. − Arrogantiam quoque iactantiamque¹⁷⁹* Iudeorum redarguit, dum primatus appetunt.^CW ^ea
Sequitur enim :

^ea ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 105, CCSL 14, p. 249.1079-1081 : «Adrogantiam quoque iactantiam que redarguit Iudaeorum, dum primatus accubitionis in conuiuiis adpetunt. In ipsos quoque peritos legis damnationis sententia promulgatur, qui quasi sepulchra quae non apparent specie fallunt usu que decipiunt, ut cum foris speciosa promittant, intus plena faetoris includant. Quod faciunt plerique doctores, qui ab aliis exigunt quod ipsi non queant aemulari. Et ideo ipsi monumenta sunt, sicut et alibi dictum est : sepulchrum patens est guttur eorum». [FG2013]*

^CW ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

¹⁷⁹ iactantiam que] iactantium Ed1953

Numérotation du verset Lc. 11,43

Ve vobis Phariseis qui diligitis primas cathedras in synagogis et salutationes in foro.

^marg.| {CLC11d11.23} CYRILLUS. − Per ea quibus illos reprehendit, nos facit meliores vult etenim nos ambitione carere, et non plus venari apparentiam quam veri existentiam ; quod tunc Pharisei agebant. Salutari enim ab aliquibus, et presidere eis, non vere nos idoneos esse ostendit ; pluribus enim hec contingunt, cum boni non sint.
Unde subdit :

Numérotation du verset Lc. 11,44

Ve vobis qui estis ut monumenta que non apparent.

^marg.| volentes enim ab hominibus salutari et eis presidere ut magni estimentur, ab occultis sepulcris non differunt, que nitent quidem extrinsecus ornamentis, sunt autem plena omni spurcitia.

^marg.| {CLC11d11.24} AMBROSIUS. − Et quasi sepulcra que non apparent, specie fallunt visuque decipiunt transeuntes.
Unde sequitur :

Et homines ambulantes supra nesciunt.

^marg.| Ita scilicet ut cum foris speciosa promittant, plena¹⁸⁰* fetoris includant. ^CX ^eb ^ec

^eb ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 105, CCSL 14, p. 249.1079-1087 : «Adrogantiam quoque iactantiam que redarguit Iudaeorum, dum primatus accubitionis in conuiuiis adpetunt. In ipsos quoque peritos legis damnationis sententia promulgatur, qui quasi sepulchra quae non apparent specie fallunt usu * que decipiunt, ut cum foris speciosa promittant, intus plena faetoris includant. Quod faciunt plerique doctores, qui ab aliis exigunt quod ipsi non queant aemulari. Et ideo ipsi monumenta sunt, sicut et alibi dictum est : sepulchrum patens est guttur eorum».

^ec * visuque] P (Leningrad F. v. 1 n. 6). Cf. CSEL 32, p. 326, in apparatu. [FG2013]

^CX ¶Codd. : Li448 Ed1657 Ed1953 {MM2024}

¹⁸⁰ plena Li448 Ed1657 ] + intus Ed1953

^marg.| {CLC11d11.25} CHRYSOSTOMUS. ¹⁸¹*{hom.74}. − Sed quod tales extiterint Pharisei, non est mirabile. Si autem nos digni reputati fieri templa Dei, fiamus repente sepulcra solum fetorem continentia, hoc est extreme miserie.^CY

^CY ¶Codd. : Li448 Ed1657 Ed1953 {MM2024}

¹⁸¹ Chrysostomus Li448 ] + In Matthaeum Ed1953

^marg.| {CLC11d11.26} CYRILLUS. ¹⁸² − Ait autem hic Apostata Iulianus, vitanda esse sepulcra, que Christus ipse ait esse¹⁸³ immunda, sed ignoravit vim verborum salvatoris. Non enim iussit a monumentis discedere, sed eis comparavit Phariseorum fictitium¹⁸⁴ populum.^CZ

^CZ ¶Codd. : Li448 Ed1657 Ed1953 {MM2024}

¹⁸² Cyrillus] + in catena graecorum Patrum et contra Iulianum Ed1657

¹⁸³ esse] om. Ed1657

¹⁸⁴ fictitium] fictorem Ed1657 (+ marg. # sive dissimulatorem et hypocrytam, germaniore sensu et planiore quam fictitium sicut prius)

Numérotation du verset Lc. 11,
distinctio 12

^marg.| {CLC11d12.1} CYRILLUS. − Redargutio que mansuetos transfert in melius, superbis hominibus communiter intolerabilis esse solet. Unde cum salvator reprehenderet Phariseos tamquam deviantes a recto calle, percellebatur ex hoc legisperitorum caterva.^DA
Unde dicitur :

^DA ¶Codd. : Li448 (110va) Ed1657 Ed1953 {MM2020} {MM2024}

Numérotation du verset Lc. 11,45

Respondens autem quidam ex legisperitis, ait illi : Magister, hec dicens, etiam nobis contumeliam facis.¹⁸⁵

¹⁸⁵ illi Magister, hec dicens, etiam nobis contumeliam facis] illis Contumeliam nobis facis Ed1657

^marg.| {CLC11d12.2} BEDA. − Quam misera conscientia, que audito Dei verbo, sibi contumeliam fieri putat et, commemorata pena perfidorum, se semper intelligit esse damnandam.^DB

^DB ¶Codd. : Li448 Ed1657 Ed1953 {MM2020} {MM2024}

^marg.| {CLC11d12.3} THEOPHYLACTUS. ¹⁸⁶ − Erant autem alii legisperiti a Phariseis. Nam Pharisei divisi ab aliis, quasi religiosi videbantur. Legis autem periti scribe erant, doctoresque questiones legis solventes.^DC ^ed

^ed ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 11, 45), PG 123, 872B3-7 . [CGC2015]*
<Non hab.> Cyrillus Alexandrinus (Scholia in Lucam ex catenis, PG 72) [MM2020]

^DC ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

¹⁸⁶ Theophylactus] Cyrillus Li449

^marg.| {CLC11d12.4} CYRILLUS. − Christus autem legisperitis invectivam ingerit, et deprimit vanum eorum supercilium.
Unde sequitur :

Numérotation du verset Lc. 11,46

At ille ait : Et vobis legisperitis, ve quia homines oneratis oneribus que portare non possunt, et ipsi uno digito non tangitis sarcinas.

^marg.| Exemplo patenti utitur ad eos dirigendum. Erat lex onerosa Iudeis, ut fatentur Christi discipuli ; ipsi vero fasces importabiles legis colligantes, et subditis superponentes, ipsi nullatenus operari curabant.

^marg.| {CLC11d12.5} THEOPHYLACTUS. − Quoties etiam doctor facit¹⁸⁷ que docet, alleviat fascem, tradens ad exemplum seipsum. Quando vero nil agit eorum que docet, tunc graves fasces videntur eis qui doctrinam suscipiunt, utpote qui nec a doctore possunt portari.^DD ^ee

^ee ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 11, 46), PG 123, 872 B12-C4 (ad sensum). [CGC2015]*

^DD ¶Codd. : Li448 Arag5 Ed1953 {MM2020}

¹⁸⁷ facit] qui facit ea Arag5

^marg.| {CLC11d12.6} BEDA. − Recte autem audiunt quod sarcinas legis uno digito non tangerent ; hoc est, nec in minimis quidem eam perficerent, quam se contra morem patrum sine fide et gratia Christi servare et servandam¹⁸⁸* tradere presumebant.^DE

^DE ¶Codd. : Li448 Arag5 Ed1953 {MM2020} {MM2021}

¹⁸⁸ servandam] servanda Ed1953

^marg.| { CLC11d12.7} GREGORIUS NYSSENUS. − Tales quoque modo sunt plures¹⁸⁹* iudices severi peccantium et debiles agoniste, intolerabiles legislatores et debiles portatores nec¹⁹⁰* appropinquare volentes nec palpare vite honestatem quam irremediabiliter exigunt a subiectis.^DF ^ef

^ef ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 11, 46 (Krikones § 1895 Gregorius Nyssenus) : Vat. gr. 1611, f. 164r 3-7 : «Γρηγορίου Νύσσης. Τοιοῦτοι καὶ νῦν εἰσι τολλοὶ σκληροὶ δικασταὶ τῶν ἁμαρτανόντων ἀσθενεῖς ἀγωνισταὶ καὶ ἀπαραίτητοι νομοθέται ὡς ἐμὲ πολλάκις ὑπὸ τοῦ τύφου καὶ τῆς ἀλαζονείας ἀποπνιγόμενον εἰπεῖν ἐπ' αὐτοῖς τὰς εὐαγγελικὰς ῥήσεις, ὅτι τὰς δοκοὺς τὰς ἐν τοῖς ἰδίοις ὀφθαλμοῖς οὐ [=Asterius (S V), μὴ Asterius] βλέποντες τῶν ἀλλοτρίων ὄψεων ἀποφυσᾶτε τὰ κάρφη καὶ τὰ βαρύτατα φορτία τοῖς ἄλλοις δεσμεύοντες περινοστεῖτε βαρεῖς κριταὶ καὶ ἀσθενεῖς ἀχθοφόροι οὐ δὲ ἐγγὺς γενέσθαι θέλοντες οὐ δὲ ἅψασθαι τῆς τοῦ βίου ἀκριϐείας ἥν ἀσυγγνώστως ἀπαιτεῖτε παρὰ τῶν ἀρχομένων».
<cuius fons> <revera> Gregorius Nyssenus (pseudo) = Asterius Amasenus, Homiliae I-XIV [CPG 3260.1], hom. 13 : Adhortatio ad penitentiam, § 3.1-2, 4.23, ed. Datema, 1970, p. 184 ; PG 40, 353 : «[...] Θαυμάζω σφόδρα τοὺς τὴν ἐμπαθῆ ταύτην καὶ φιλήδονον περικειμένους σάρκα, ἡττωμένους δὲ καθ' ἡμέραν ὕπνου καὶ γαστρός, οὐ μὴν οὐδὲ τῶν ἄλλων ἐρεθισμῶν ἀπείρως ἔχοντας τῶν ὅσοι γνώριμοι πᾶσιν ἡμῖν τοῖς τῆς μίας καὶ τῆς αὐτῆς κοινωνοῦσι φύσεως, ὅπως εἰσὶ σκληροὶ δικασταὶ τῶν ἁμαρτανόντων καὶ ἑαυτῶν συγγνώμονες· 13.3.2 ἀσθενεῖς ἀγωνισταὶ καὶ ἀπαραίτητοι νομοθέται, ὡς καὶ τῆς τοῦ Θεοῦ φιλανθρωπίας ἀναιρεῖν τὴν ἐλπίδα καὶ ἀποφράττειν, ὡς νομίζουσι, τὴν ἄφθονον τοῦ ἐλέους πηγὴν καὶ μετὰ πολλῆς δὲ τῆς αὐθεντίας ἀποκλείειν τοῖς πλανηθεῖσιν τῆς βασιλείας τὴν εἴσοδον. [...] 4.2 Διπλοῦν γὰρ ἂν οὕτως τὸν ἔπαινον ἤραντο τῆς τε ἰδίας ἀνδραγαθίας ὁμοῦ καὶ τῆς φιλαδέλφου καὶ χρηστῆς συμπαθείας τὰ γέρα λαμβάνοντες. Νυνὶ δὲ ἄνθρωποί τε ὄντες τῶν χαμαὶ ἐρχομένων καὶ ζῶντες βίον οὐ τὸν ἀγγελικὸν καὶ ἐγγὺς τῶν ἀσωμάτων, ἀλλὰ τοιοῦτον οἷον ἄν τις καὶ ὑπ' εὐθύνας ἀγάγοι καὶ σκώψειεν, δικάζουσιν αὐστηρῶς καὶ μετὰ πολλῆς τῆς αὐθεντίας τὴν κατακρίνουσαν φέρουσι ψῆφον, ὡς ἐμὲ πολλάκις ὑπὸ τοῦ τύφου καὶ τῆς ἀλαζονείας ἀποπνιγόμενον εἰπεῖν ἐπ' αὐτοῖς τὰς εὐαγγελικὰς ῥήσεις, ὅτι τὰς δοκοὺς ἐν τοῖς ἰδίοις ὀφθαλμοῖς μὴ βλέποντες τῶν ἀλλοτρίων ὄψεων ἀποφυσᾶτε τὰ κάρφη. 13.4.3 Καὶ τὰ βαρύτατα φορτία τοῖς ἄλλοις δεσμεύοντες περινοστεῖτε βαρεῖς κριταὶ καὶ ἀσθενεῖς ἀχθοφόροι τὸ βῆμα τοῦ Χριστοῦ προλαμβάνοντες καὶ τοῦ κριτοῦ τὴν ἀπόφασιν προαρπάζοντες, δοῦλοι καταφρονηταὶ καὶ ἀπαραίτητοι τῶν ὁμοδούλων κριταί ».
¶Nota: L’homélie XIII d’Astérius (330-325 c.) a circulé sous le nom de Grégoire de Nysse dans tous ses manuscrits, à l’exception d’un seul. Tous sont postérieurs à la chaîne de Nicétas dont l’édition critique, établie à partir de six témoins de la tradition directe, ne tient pas compte. Cf. C. Datema, ed. cit. supra, 1970, p. 177-179. [MM2022]

^DF ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1657 Ed1953 {FG2017}* {MM2021} {MM2024}

¹⁸⁹ s. pl.] inv . Ed1657 Ed1953

¹⁹⁰ nec] neque Ed1953

^marg.| {CLC11d12.8} CYRILLUS. − Postquam igitur reprobavit onerosam legisperitorum officinam, inducit communem invectivam in cunctos principes Iudeorum, dicens : ^DG ^eg

^eg ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis , Catena in Lc. 11, 47-48 (Krikones § 1896 : Cyrillus) Vat. gr. 1611, f . 164r8-9 (PG 72, 717C6-9 ) : « Κυρίλλου. Ἀδόκιμον ἀποφήνας καὶ αὐτὸ τῶν νομικῶν τὸ παμμόχθηρον ἐργαστήριον, κοινὸν ἅπασι τοῖς Ἰουδαίων [Ἰουδαίοις Reuss] καθηγηταῖς ἐξυφαίνει τὸν ἔλεγχον [...]».
<cuius fons> Cyrilllus Alexandrinus , Homilia 85 in Lc. (Lc. 11, 45-48) ex catenis, ed. J. Reuss, Lukas-Kommentare aus der griechischen Kirche, Berlin, 1984, p. 133, n° 155.1-2. [VS2023] [MM2024]

^DG ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2022}

Numérotation du verset Lc. 11,47

Ve vobis qui edificatis monumenta prophetarum et patres vestri occiderunt illos.

^marg.| {CLC11d12.9} AMBROSIUS. − Bonus est hic locus adversus superstitionem vanissimam Iudeorum quia edificando sepulcra prophetarum, patrum suorum facta damnabant ; emulando autem paterna scelera, in seipsos sententiam retorquebant. Non enim edificatio sed emulatio loco criminis estimatur.^DH ^eh
Unde subdit :

^eh ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 105, CCSL 14, p. 249.1088-1095 : «Bonus etiam locus aduersus superstitionem uanissimam Iudaeorum, qui aedificando sepulchra prophetarum patrum suorum facta damnabant, aemulando autem paterna scelera in se ipsos sententiam retorquebant. Etenim propheticorum aedificatione tumulorum sceleris eos qui occiderant arguebant et similium aemulatione factorum se quoque declarabant paternae iniquitatis heredes. Non igitur aedificatio, sed aemulatio loco criminis aestimatur. Neque enim possunt hereditariae iniquitatis absolui qui Dei filium crucifigendo quod grauius est paternis cumulum sceleribus addiderunt. Et ideo bene alibi addidit : inplete mensuram patrum uestrorum, quia nihil est ultra Dei iniuriam grauius peccare quod possint». [FG2013]

^DH ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2022}

Numérotation du verset Lc. 11,48

Profecto testificamini quod consentitis operibus patrum vestrorum quoniam quidem ipsi eos occiderunt, vos autem edificatis eorum sepulcra.

^marg.| {CLC11d12.10} BEDA. − Simulabant quidem se, ob favorem vulgi captandum, patrum suorum horrere perfidiam, memorias prophetarum qui ab eis occisi sunt, magnifice ornando¹⁹¹*, sed ipso opere¹⁹²* testificantur quantum paterne nequitie consentiant, iniuriis agendo Dominum a prophetis pronuntiatum ¹⁹³*.^DI ^ei

^ei ¶Fons : Beda Venerabilis , In Lc., lib. 4, c. 11, CCSL 120, lin. 537 sqq. : «Simulabant quidem se ob fauorem uulgi captandum patrum suorum horrere perfidiam memorias prophetarum qui ab eis occisi sunt magnifice ornando sed ipso opere testificantur quantum paternae nequitiae consentiant dominum qui ab eisdem prophetis est praenuntiatus iniuriis agendo ». [MM2022]

^DI ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1470 Ed1570 Ed1746 Ed1953 {MM2022}

¹⁹¹ ornando] honorando Ed1953

¹⁹² opere] ore Ed1569 Ed1570 Ed1746 Ed1953

¹⁹³pronuntiatum codd. Ed1470 Ed1570!] prenuntiatum Ed1569 Ed1746 Ed1953

^marg.| Unde subditur :

Numérotation du verset Lc. 11,49

Propterea et sapientia Dei dixit : Mittam ad illos prophetas et apostolos et ex illis occident et persequentur.

^marg.| {CLC11d12.11} AMBROSIUS. − Dei sapientia Christus est. Denique in Mattheo habes^ej : « Ecce ego mitto ad vos prophetas et sapientes ».^DJ ^ek

^ej Mt 23, 24.

^ek ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 107, CCSL 14, p. 249.1099-250.1102 : «Propterea mittit ad illos sapientia apostolos et prophetas. Quis est sapientia nisi Christus? Denique in Matthaeo habes : ecce ego mitto ad uos prophetas et sapientes». [FG2013]

^DJ ¶Codd. : Li448 Ed1570 Ed1953 {MM2020} {MM2022}

^marg.| {CLC11d12.12} BEDA. − Si autem eadem sapientia Dei prophetas apostolosque misit, cessent heretici Christo ex virgine principium dare ; omittant alium legis et prophetarum, alium Novi Testamenti Deum predicare ; quamvis sepe etiam apostolica scriptura prophetas non eos solum qui futuram Christi incarnationem, sed eos qui futura celestis regni gaudia predicunt appellet. Sed nequaquam hos crediderim apostolis in catalogi ordine preferendos.

^marg.| {CLC11d12.13} ATHANASIUS. − [b] Sive autem occidant, mors occisorum altius¹⁹⁴ contra eos clamabit, sive persequantur¹⁹⁵ memorialia sue iniquitatis emittunt. [a] Fuga enim persecutionem passorum in magnum redundat persequentium crimen. Nemo enim pium et mansuetum fugit, sed potius austerum et moribus imbutum iniquis.^el
Et ideo sequitur :^DK

^el ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 11, 49-51 (Krikones § 1901 : Athanasius) Vat. gr. 1611, f. 164rb 26-31 : « Ἀθανασίου. [a] Τῶν δὲ διωκομένων ή φυγή, μέγας ἔλεγχος κατὰ τῶν διωκόντῶν ἐστίν. Οὐδεὶς γὰρ τὸν πρᾷον καὶ φιλάνθρωπον φεύγειν. Ἀλλὰ μᾶλλον τὸν ἄγριον καὶ πονηρὸν ὄντα τὸν τρόπον [b] Ἄν τε γὰρ ἀποκτείνωσιν, ὁ θανάτος μεῖζον ἠχήσει κατ’ αὐτῶν·ἄν τε πάλιν ἐξορίσωσι , πανταχοῦ καθ’ ἑαυτῶν αὐτοὶ μνημεῖα τῆς παρανομίας ἑαυτῶν ἐξαποστέλλουσιν».
<cuius fons> Athanasius Alexandrinus, Apologia prima de fuga sua, § 8, Athanasius Werke 2.1, 1935, p. 74.2-10 (PG 25 , 653C- 656A, 657A-B) : « [a] Ἀλλὰ τῆς μὲν ἰδίας πονηρίας οὐ παύονται, τοῦ δὲ καταλαβεῖν ἕνεκα πάντα πράττουσιν, οὐκ εἰδότες ὅτι τῶν διωκομένων ἡ φυγὴ μέγας ἔλεγχός ἐστι κατὰ τῶν διωκόντων. Οὐδεὶς γὰρ τὸν πρᾶον καὶ φιλάνθρωπον φεύγει, ἀλλὰ μᾶλλον τὸν ἄγριον καὶ πονηρὸν ὄντα τὸν τρόπον. « Πᾶς γοῦν κατώδυνος καὶ ὑπόχρεως» ἀπὸ μὲν τοῦ Σαοὺλ ἔφευγε, πρὸς δὲ τὸν Δαυὶδ κατέφευγε. Διὰ τοῦτο καὶ οὗτοι τοὺς κρυπτομένους αὐτοὺς ἀναιρεῖν σπουδάζουσιν ὑπὲρ τοῦ μὴ δοκεῖν ἔχειν τῆς ἑαυτῶν πονηρίας τὸν ἔλεγχον. [b] Ἀλλὰ καὶ ἐν τούτῳ δοκοῦσι τυφλώττειν οἱ ἀεὶ πλανώμενοι· ὅσῳ γὰρ ἡ φυγὴ πρόδηλος, τοσούτῳ καὶ πλέον ἡ ἐξ ἐπιβουλῆς γινομένη παρ’ αὐτῶν ἀναίρεσις ἢ καὶ ἐξορία προφανεστέρα γενήσεται ἄν τε γὰρ ἀποκτείνωσιν, ὁ θάνατος μεῖζον ἠχήσει κατ’ αὐτῶν· ἄν τε πάλιν ἐξορίσωσι, πανταχοῦ καθ’ ἑαυτῶν αὐτοὶ μνημεῖα τῆς παρανομίας ἐξαποστέλλουσιν ».[MM2024]

^DK ¶Codd. : Li448 Ed1657 Ed1953 {MM2024}

¹⁹⁴ altius] alterius Li448

¹⁹⁵ persequebantur] persequatur Li448

Numérotation du verset Lc. 11,50

Ut inquiratur sanguis omnium prophetarum, qui effusus est a constitutione mundi a generatione ista.

^marg.| {CLC11d12.14} BEDA. − Queritur quomodo sanguis omnium prophetarum atque iustorum ab una Iudeorum generatione requiratur, cum multi sanctorum, sive ante incarnationem, sive post, ab aliis sint nationibus¹⁹⁶* interempti. Sed moris est Scripturarum duas sepe generationes hominum, bonorum malorumque computare.^DL

^DL ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2024}

¹⁹⁶ sint – nationibus] inv. Ed1953

^marg.| {CLC11d12.15} CYRILLUS. − Etsi ergo dicat demonstrative a generatione ista, non exprimit solum tunc astantes et audientes, sed quemlibet homicidam astruitur enim simili simile.^DM

^DM ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2024}

^marg.| {CLC11d12.16} CHRYSOSTOMUS. ¹⁹⁷*{hom.75}. − Ceterum si dicat, Iudeos graviora passuros ; hoc non immerito fit, eo quod et peiora omnibus ausi sunt¹⁹⁸, et nullo preteritorum castigati fuerunt ; sed cum vidissent alios peccasse et punitos fuisse, non fuerunt meliores effecti, sed similia commiserunt ; non autem ita quod¹⁹⁹ pro commissis aliorum alii luant penam.^DN

^DN ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2024}

¹⁹⁷ Chrysostomus Li448 ] + In Matthaeum Ed1953

¹⁹⁸ sunt] + et peiora omnibus Li448* (va- -cat)

¹⁹⁹ ita quod] itaque Li448

^marg.| {CLC11d12.17} THEOPHYLACTUS. − Ostendit autem Dominus Iudeos esse heredes malitie Cain, ex eo quod subdit :

Numérotation du verset Lc. 11,51

A sanguine Abel usque ad sanguinem Zacharie, qui periit inter altare et edem.

^marg.| Abel siquidem a Cain occisus est. Zachariam autem, quem occiderunt inter altare et edem, quidam dicunt esse antiquum Zachariam filium Ioiade sacerdotis. ^DO ^em

^em ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 11, 51), PG 123, 872 C3-D4. [CGC2015]*

^DO ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2024}

^marg.| {CLC11d12.18} BEDA. − Quare igitur a sanguine Abel, qui primus martyrium passus est, mirum non est ; sed quare usque ad sanguinem Zacharie, querendum est, cum et multi post eum usque ad nativitatem Christi, et ipso mox nato innocentes perempti sint. Nisi forte, quia Abel pastor ovium, Zacharias sacerdos fuit, et hic in campo, ille in atrio templi necatus est, utriusque gradus martyres, et laici scilicet, et altaris officio mancipati, sub eorum intimantur vocabulo.^DP

^DP ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2024}

^marg.| {CLC11d12.19} GREGORIUS NYSSENUS. − Quidam autem dicunt quod Zacharias pater Ioannis, spiritu prophetico²⁰⁰* coniciens mysterium virginitatis intacte Dei genitricis, nequaquam sequestravit illam a loco templi virginibus deputato, volens ostendere quod in potestate conditoris omnium erat novum ortum ostendere, qui enixe vigorem celibatus non auferret. Erat autem hic locus medius inter altare et edem, in qua erat altare eneum situm, ubi propter hoc eum occiderunt. Aiunt etiam, quod²⁰¹, cum audirent regem mundi venturum, dispensative metu subiectionis aggrediuntur eum qui attestabatur ortum ipsius, mactantes sacerdotem in templo.^DQ ^en

^en <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. #, # (Krikones § # Gregorius Nyssenus) : Vat. gr. 1611, f. # # : «Γρηγορίου Νύσσης».
<cuius fons> Gregorius Nyssenus , # [CPG 3#], Gregorii Nysseni opera, t. # #, 19#, p. # (PG 4#, #),
<Non hab.> Némésius d’Emèse, De natura hominis, selon E. Dobler , Falsche Väterzitate bei Thomas von Aquin, Fribourg (CH), 2001, p. 136. [MM2019]

^DQ ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

²⁰⁰ prophetico] prophetie Ed1953

²⁰¹ quod] om. Li448

^marg.| { CLC11d12.20} GRECUS. − [1] Alii autem aliam causam dicunt esse interitus Zacharie. [2] Cum enim occiderentur infantes, magnus Ioannes cum coetaneis suis occidendus erat. Sed Elisabeth, eripiens filium de medio cedis, petiit eremum. [3] Unde, cum satellites Herodis Elisabeth et puerum non invenirent, convertunt iram in Zachariam, occidentes ipsum ministrantem in templo.^DR ^eo
Sequitur :

^eo ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 11, 49-51 (Krikones §1908 : Geometra), ed. Mai, Scriptorum veterum nova collectio, t. 9, Rome, 1837, p. 682 = Vat. gr. 1611, f. 164vb35-37, 165ra15-26 : «Γεωμέτρου. [1] Ἄλλοι δὲ ἑτέραν αἰτίαν τῆς τοῦ Ζαχαρίου ἀναιρέσεως λέγουσιν· ὅτε γὰρ τὸ ἄχρονον φῶς τῷ χρονικῷ ἐμίγη, καὶ θεῖα τίς δύναμις ἐν εἴδει ἀστέρος, καθάπερ φωνῇ τῇ ὁρμῇ [...] [2] Ἰωάννης δὲ ὁ μέγας ἔμελλεν ἄρα // κανταῦθα καὶ προτυθῆναι καὶ προδραμεῖν τοῦ καινοῦ καὶ πρώτου καὶ μεγάλου θύματος, μετὰ τῶν ἡλικιωτῶν · // θεὸς δὲ ἦν πάντως καὶ τούτου φύλαξ, αὐτὸς ὁ ζητούμενος καὶ φυγαδευόμενος· // οὗτος γὰρ τὴν Ἐλισάβετ καὶ τὸν ὑιὸν, ἐκμέσων ἀρπάζει τῶν φόνων ἔνθεν καὶ διωκομένῃ καὶ πρὸς τὴν ἕρημον ἔξεισι. // Καὶ τὸν ὑιὸν ὑπεκτίθεται τὰ δ' ἐντεῦθεν, ἄρρητα τοῦ μεγάλου καὶ ἀκατάληπτα καθάπερ, τῷ ἡλίῳ καὶ βασιλεῖ, καὶ νυμφίῳ ἡ σύλληψης καὶ ἡ ἀναγέννησις, οὕτω καὶ τῷ τούτου λύχνῳ καὶ φίλῳ και στρατιώτῃ, ἡ ἀνατροφὴ καὶ ἡ δίαιτα· [3] διὸ // τῆς Ἐλισάβετ καὶ τοῦ παιδὸς ἀποτυχόντες, οἱ δήμιοι, καὶ κατὰ τοῦ Ζαχαρίου τὸν θυμὸν ἀφιάσιν, ὡς λόγος, καὶ πρὸς αὐτῷ τῷ θυσιαστηρίῳ λειτουργούντα καὶ θύοντα τῷ θεῷ , θύουσι, καὶ ἀναμιγνύουσι τὸ αἷμα τοῦ αἷματα».
[1-3] <cuius fons> Iohannes Cyriotes Geometra , De vita et dormitione Deiparae, BAV, Vat. gr. 504, f. 181va2-34 (§ Περὶ Ἰωάννου τοῦ Βαπτιστοῦ. [...] § Περὶ Ζαχαρίου). = Paris, BnF, grec. 215, p. 95.1-96.
[3] <cuius fons> Cf. Origenes (pseudo ?), Fragmenta in Lc. 11, 51, PG 17, 356C7-17 : «Διὸ τῆς Ἐλισάβετ καὶ τοῦ παιδὸς ἀποτυχόντες οἱ δήμιοι, καὶ τοῦ Ζαχαρίου τὸν θυμὸν ἀφιᾶσιν, ὡς λόγος. Κατ’ αὐτὸ τοῦτο γοῦν καὶ διὰ τὴν παρθένον Μαρίαν μετὰ τὸ γεννῆσαι τὸν Σωτῆρα ἡμῶν. Ἐλθοῦσα γὰρ προσκυνῆσαι, ἔστη ἐν τῷ τόπῳ τῶν παρθένων. Καὶ κωλυόντων τῶν εἰδότων αὐτὴν γεννήσασαν, ὁ Ζαχαρίας ἔλεγε τοῖς κωλύουσιν, ἀξίαν αὐτὴν εἶναι τοῦ τόπου τῶν παρθένων, ἔτι παρθένον οὖσαν. Ὡς οὖν σαφῶς παρανομοῦντα ἀπέκτειναν μεταξὺ τοῦ ναοῦ καὶ τοῦ θυσιαστηρίου, λειτουργοῦντα καὶ θύοντα τῷ Θεῷ, καὶ ἀναμιγνύουσι τὸ αἷμα τῷ αἵματι».
<Non hab.> Origenes Werke (GCS 9) ; Metaphrastes , Oratio de sancto Ioanne Baptista.
¶Nota 1 : La sentence est forgée à partir d’un scholion emprunté à la Vie de la Vierge de Géomètre dont Thomas remplace une grande partie par Cum enim occiderentur infantes. Le segment 1, rédigé par Nicétas, est une transition avec les scholia précédents qui exposent d’autres raisons de la mort de Zacharie (voir la sentence de Grégoire de Nysse qui précède : CLC11d12.19). Il
¶Nota 2. L’attribution du segment 3 à Origène repose sur un seul ms. (Venet. 28, ed. PG 17) et n’a pas été retenue par l’édition critique de celui-ci (M. Rauer, GCS 9). [ADL2020] [MM2020]

^DR ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

Numérotation du verset Lc. 11,52

Ve vobis legisperitis, qui tulistis clavem scientie.

^marg.| {CLC11d12.21} BASILIUS. − Hec vox ve , que intolerabilibus profertur doloribus, eis convenit qui paulo post detrudendi erunt in grave supplicium.^DS

^DS ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CLC11d12.22} CYRILLUS. − Clavem autem scientie ipsam dicimus esse legem. Erat enim lex umbra et figura iustitie Christi. Decebat ergo legisperitos quasi indagantes legem Moysi et dicta prophetarum, reserare quodammodo populo Iudeorum ianuas notitie Christi. Hoc autem non fecerunt ; sed e contra derogabant divinis miraculis, et contra eius dogmata clamabant. Quid eum auditis ? Sic igitur tulerunt, id est abstulerunt, clavem scientie.
Unde sequitur :

Ipsi non introistis et eos qui introibant prohibuistis.

^marg.| Sed et fides est clavis scientie. Fit enim per fidem veritatis cognitio, secundum illud Isaie²⁰² ^ep : « Nisi credideritis, non intelligetis ». Sustulerunt igitur²⁰³ legisperiti clavem scientie, non permittentes homines credere in Christum.^DT

^ep Is. 7, 9.

^DT ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2024}

²⁰² Isaie] om. Ed1953

²⁰³ igitur] ergo Li448

^marg.| {CLC11d12.23} AUGUSTINUS. De questionibus Evangeliorum. − Sed et clavis scientie est humilitas Christi, quam nec ipsi intelligere nec ab aliis intelligi volebant.^DU ^eq

^eq ¶Fons : Augustinus Hipponensis , Quaestiones evangeliorum, lib. 2, qu. 23, CCSL 44B, p. 66.4-5 : «De eo quod dicit dominus scribis uel doctoribus Iudeorum : tulistis clauem scientiae ; ipsi non introistis, et eos qui intrabant prohibuistis, quod in scriptura dei humilitatem christi nec ipsi intellegere nec ab aliis intellegi uolebant». [FG2017]*

^DU ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CLC11d12.24} AMBROSIUS. − Arguuntur etiam adhuc sub nomine Iudeorum, et futuro supplicio statuuntur obnoxii quia cum doctrinam sibi divine cognitionis usurpent, et alios impediant, nec ipsi quod profitentur agnoscant²⁰⁴*.^DV ^er

^er ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 108, CCSL 14, p. 250.1102-1105 : «Arguuntur adhuc sub nomine Iudaeorum et futuro supplicio statuuntur obnoxii, quia, cum doctrinam sibi diuinae cognitionis usurpent [+ et y (= F O p V) L (Oxford, Bodeleian Laud. Misc. 259)] alios * inpediant nec ipsi quod profitentur agnoscant». [FG2013]*

^DV ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2024}

²⁰⁴ agnoscant] agnoscunt Li448

^marg.| {CLC11d12.25} AUGUSTINUS. De consensu evangelistarum. − Hec autem omnia Mattheus narrat esse dicta postquam Dominus in Hierusalem venerat. Lucas autem hic narrat, cum adhuc Dominus iter ageret in Hierusalem unde mihi similes videntur esse sermones, quorum ille alterum, iste alterum narravit.^es

^es ¶Fons : Augustinus Hipponensis , De consensu evangelistarum, lib. 2, c. 75, § 144, CSEL 43, p. 248.8-16 : «Quamquam ergo ita ista mattheus commemoret, ut, quamuis domum illius Pharisaei non nominet, non tamen locum exprimat, ubi dicta sint, quo repugnet aliquid illi domui, tamen quia iam uenerat dominus in hierusalem a galilaea et post eius aduentum ita superiora usque ad hunc sermonem contexuntur, ut probabiliter accipiantur in hierusalem gesta, Lucas autem illud narrat, cum adhuc dominus iter ageret in hierusalem, uidentur mihi similes duo esse sermones, quorum ille alterum, alterum iste narrauit». [FG2013]

^marg.| {CLC11d12.26} BEDA. − Quam²⁰⁵ autem vera perfidie, simulationis et impietatis sue crimina audierint Pharisei et legisperiti, ipsi testantur, qui non resipiscere, sed doctorem veritatis insidiis moliuntur aggredi.

²⁰⁵ Quam] Quantum Li448

Sequitur enim :

Numérotation du verset Lc. 11,53

Cum autem hoc²⁰⁶ ad illos diceret, ceperunt Pharisei et legisperiti graviter insistere.

²⁰⁶ autem hos] inv . Li448

^marg.| {CLC11d12.27} CYRILLUS. − Sumitur autem insistere pro instare vel invidere vel sevire. Ceperunt autem interrumpere sermonem eius in pluribus.^DW
Unde sequitur :

^DW ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

Et os eius opprimere de multis.

^marg.| {CLC11d12.28} THEOPHYLACTUS. − Cum enim plures interrogant unum de diversis materiis, cum nequeat simul omnibus respondere, videtur insipientibus quod dubitet. Hoc igitur ingeniabantur et illi nefarii contra Christum²⁰⁷* sed et aliter querebant os eius opprimere ; scilicet ut provocarent eum ad aliquid dicendum, unde posset damnari.
Unde sequitur :

²⁰⁷ Christum cum graec. ] ipsum Ed1953

Numérotation du verset Lc. 11,54

Insidiantes ei et querentes aliquid capere de ore eius ut accusarent eum.

^marg.| Quod primo dixerat opprimere, nunc dicit capere vel rapere aliquid ex ore eius. Interrogabant autem²⁰⁸* eum nunc quidem de lege, ut arguant eum quasi blasphemum obloquentem de Moyse ; nunc vero de Cesare, ut accusent eum tamquam insidiosum et hostem²⁰⁹.^DX ^et

^et ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 11, 53-54), PG 123, 876A2-B10 . [CGC2015]*

^DX ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

²⁰⁸ autem cum graec.] om. Ed1953

²⁰⁹ hostem] + maiestatis Cesaree Ed1953

Comment citer cette page ?
Martin Morard et alii, ed., Thomas de Aquino. Catena aurea (Lc. Capitulum 11 ), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 05/05/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=catena&numLivre=57&chapitre=57_11)

Signaler un complément d'information

Notes :

<57. - Lucae evangelium>

Capitulum 11

<57. Catena aurea in Lucam>

Capitulum 11