Glossae Scripturae Sacrae-electronicae (Gloss-e)

Catena aurea

Biblia communis

Capitulum 22

Numérotation du verset Lc. 22,1

Appropinquabat autem dies festus azymorum qui dicitur Pascha¹.

¹ Approbinquabat CorS1 (temporis est quod patet in greco idest venerat)

Numérotation du verset Lc. 22,2

Et querebant principes sacerdotum et scribe quomodo Iesum² interficerent.

² Iesum Cas574 Ω^S Catena Rusch] eum Weber

Timebant vero³ plebem.

³ vero CorS1 (al.) Ω^S Catena Rusch Weber ] enim CorS1=Cor3 (grec.)

Numérotation du verset Lc. 22,3

Intravit⁴ autem Satanas in Iudam qui cognominabatur⁵ Scarioth⁶ unum de duodecim.

⁴ Intravit Catena etc. ] Intraverat Cas574 |

⁵ cognominabatur Weber (P D C) Cas574 Ω^S Rusch Clementina] cognominatur Weber (S Z) Φ Catena Weber, vocatur A, vocabatur M, vocabitur G |

⁶ Sc(h)arioth Cas574 Catena Rusch Weber] Iscariotes Clementina |

Numérotation du verset Lc. 22,4

Et abiit

et locutus est cum principibus sacerdotum et

magistratibus quemadmodum illum traderet eis.

Numérotation du verset Lc. 22,5

Et gavisi sunt⁷ et pacti sunt pecuniam illi dare.

⁷ sunt Catena Rusch Weber] om. Cas574

Numérotation du verset Lc. 22,6

Et spopondit et querebat opportunitatem ut traderet illum sine turbis.

Numérotation du verset Lc. 22,7

Venit autem dies azymorum

in qua necesse erat occidi Pascha.

Numérotation du verset Lc. 22,8

Et misit Petrum et Ioannem dicens: Euntes parate⁸ nobis Pascha ut manducemus.

⁸ parate Cas574 Catena etc. ] paretis Ω^S (tantum)

Numérotation du verset Lc. 22,9

At illi dixerunt: Ubi vis paremus?

Numérotation du verset Lc. 22,10

Et dixit ad eos: Ecce introeuntibus vobis in civitatem⁹, occurret vobis homo quidam¹⁰* amphoram aque portans.

⁹ civitatem] civitate Cas574 |

¹⁰ quidam Cor2^F (grec. anti.) (parisiensis¹) Cas574 Ω^S ] om. ( parisiensis² canc<ellavit>) Catena Rusch Clementina |

Sequimini eum in domum in quam¹¹ intrat

¹¹ quam Ω^S Cas574 Catena Rusch] qua Weber

Numérotation du verset Lc. 22,11

et dicetis patrifamilias domus: Dicit tibi magister ubi est diversorium ubi Pascha cum discipulis meis manducem?

Numérotation du verset Lc. 22,12

Et ipse ostendet vobis¹² cenaculum magnum stratum et ibi parate.

¹² ostendet vobis Ω^S Cas574 Rusch] inv. Catena Weber

Numérotation du verset Lc. 22,13

Euntes autem invenerunt sicut dixit illis¹³ et paraverunt Pascha.

¹³ illis ( parisiensis²)] + Ihesu Cor2^V ( parisiensis* can<cellavit>) Ω^S

Numérotation du verset Lc. 22,14

Et cum facta esset hora

discubuit et duodecim apostoli¹⁴

¹⁴ apostoli] discipuli Cas574

cum eo.

Numérotation du verset Lc. 22,15

Et ait illis: Desiderio desideravi hoc Pascha manducare vobiscum antequam patiar.

Numérotation du verset Lc. 22,16

Dico enim vobis quia ex hoc

non manducabo illud

donec impleatur in regno Dei.

Numérotation du verset Lc. 22,17

Et accepto calice

gratias egit et dixit: Accipite et dividite inter vos¹⁵.

¹⁵ et dividite – inter vos] inv. Cas574

Numérotation du verset Lc. 22,18

Dico enim vobis quod non bibam de generatione vitis¹⁶ donec veniat regnum Dei¹⁷*.

¹⁶ vitis ( parisiensis²) Cas574 Rusch Weber] + huius Cor2^F(hius!) ( parisiensis* can<cellavit>) Wordsworth (E b f) Ω^S |

¹⁷ veniat– regnum Dei Cas574 Ω^S] inv. Catena Rusch Weber |

Numérotation du verset Lc. 22,19

Et, accepto pane, gratias egit et fregit

et dedit eis dicens: Hoc est corpus meum

quod pro vobis datur¹⁸.

¹⁸ datur Cor2 F (grec. anti.) Cor4 F (parisiensis cor.) Catena Rusch Weber ] tradetur Cas574 Ω^S

Hoc facite

in meam commemorationem.

Numérotation du verset Lc. 22,20

Similiter et calicem,

postquam cenavit dicens: Hic est calix Novum Testamentum¹⁹

¹⁹ (Hic est calix) Novum Testamentum Cor2 F (grec. anti.) Cas574 Ω^S*( ut vid. )] Novi Testamenti Ω^S² ( in ras. )

in sanguine meo²⁰,

²⁰ sanguine meo Cas574 ] inv. Ω^S

qui²¹ pro vobis

²¹ qui Catena Rusch] quod Weber

fundetur²²*.

²² fundetur Catena Ω^S ] effundetur Rusch , funditur Weber, tradetur Cas574

Numérotation du verset Lc. 22,21

Verumtamen ecce²³

²³ ecce] om. Cas574

manus tradentis me mecum est in mensa.

Numérotation du verset Lc. 22,22

Et quidem Filius hominis secundum quod definitum est vadit.

Verumtamen ve homini illi²⁴ per quem tradetur²⁵.

²⁴ homini illi Catena Cas574 Rusch] inv. Weber |

²⁵ tradetur Catena Rusch] traditur Weber; illegibilis Cas574 |

Numérotation du verset Lc. 22,23

Et ipsi ceperunt querere inter se²⁶ quis esset²⁷ ex eis qui hoc facturus esset²⁸.

²⁶ querere inter se Cor2^F (gr. anti.) (parisiensis² cor.) Cas574 |

²⁷ esset Catena etc. ] om. Cas574 |

²⁸ facturus esset Cor2^F(gr. anti.) (parisiensis² cor.) Cas574 |

Numérotation du verset Lc. 22,24

Facta est autem²⁹ et contentio³⁰ inter eos quis eorum videretur esse maior.

²⁹ autem Catena Cas574] om. Ω^S |

³⁰ contentio] PHILONIKIA PHILOMINIA (?) id est amor victorie CorS1 (gr.) , PHYLONIKIA id est amor victorie Cor3 (Gl.), [*]tentio obsc. Cas574 |

Numérotation du verset Lc. 22,25

Dixit autem eis:

Reges gentium dominantur eorum

et qui potestatem habent

super eos benefici vocantur.

Numérotation du verset Lc. 22,26

Vos autem non sic

sed qui maior est in vobis

fiat sicut iunior³¹

³¹ iunior Cas574 etc.] minor Clementina

et qui precessor³² est

³² precessor] IGUMENOS id est dux CorS1 (G.)= Cor3 (Gl.)

sicut ministrator.

Numérotation du verset Lc. 22,27

Nam quis maior est

qui recumbit an qui ministrat? Nonne qui recumbit? Ego autem

in medio vestrum sum sicut qui ministrat.

Numérotation du verset Lc. 22,28

Vos autem estis qui permansistis mecum in temptationibus meis.

Numérotation du verset Lc. 22,29

Et ego dispono vobis sicut disposuit mihi Pater meus regnum

Numérotation du verset Lc. 22,30

ut edatis et bibatis

super mensam meam in regno meo³³

³³ in regno meo BL24142 P9380 Weber (Z P Φ) Wordsworth (B E Θ Κ Ο Q V W X Z) Catena Rusch Clementina] om. Cas574, in regno Amiatinus Cava P9389 To22 Wordsworth (G I J M R T Y) Weber

et sedeatis super thronos³⁴

³⁴ thronos Ω^S Rusch Weber] + duodecim E Catena Cas574 cum graec. (א D X etc.) et Mt. 19:28

iudicantes duodecim tribus Israel.

Numérotation du verset Lc. 22,31

Ait autem Dominus Simoni: Simon³⁵

³⁵ Simoni Simon Φ Cas574 Catena Rusch ] (Dixit autem Dominus:) Simon Simon (ecce sathanas) CorS1 Cor3 (grec.), Petro Simon Simon P, Simon Simon Weber

ecce Satanas expetivit vos ut cribraret sicut triticum.

Numérotation du verset Lc. 22,32

Ego autem rogavi pro te ut non³⁶ deficiat fides tua.

³⁶ non Cas574 Li448 Rusch Weber] om. Li448@

Et tu aliquando conversus confirma fratres tuos.

Numérotation du verset Lc. 22,33

Qui dixit ei: Domine, tecum paratus sum³⁷ et in carcerem et in mortem³⁸ ire.

³⁷ tecum paratus sum Cas574 Li448 Rusch Weber ] tecum sum paratus Li448@ , sum tecum paratus inv. Ω^S |

³⁸ et in carcerem – et in morte] inv. Cas574 |

Numérotation du verset Lc. 22,34

At³⁹ ille dixit: Dico tibi, Petre, non cantabit hodie gallus donec ter abneges nosse me.

³⁹ At Ω^S Rusch Clementina ] Et Cas574 Catena Weber

Numérotation du verset Lc. 22,35

Et dixit eis: Quando misi vos sine sacculo et pera et calciamentis

numquid aliquid defuit vobis? At illi dixerunt: Nihil.

Numérotation du verset Lc. 22,36

Dixit ergo eis: Sed nunc qui habet sacculum tollat similiter et peram

et qui non habet⁴⁰ vendat tunicam suam et emat gladium.

⁴⁰ habet] + gladium Cas574

Numérotation du verset Lc. 22,37

Dico enim vobis quoniam⁴¹* adhuc hoc⁴² quod scriptum est

⁴¹ quoniam Ω^S Catena Weber ] quomodo Rusch |

⁴² hoc Ω^S Li448 Rusch Weber] om. Li448@ |

oportet impleri in me et⁴³ cum iniquis⁴⁴ deputatus est. Etenim ea que sunt de me

⁴³ et Cas574 Catena Ω^S Rusch ] + quod Weber |

⁴⁴ iniquis Ω^S Catena Rusch ] iniustis Weber |

finem habent.

Numérotation du verset Lc. 22,38

At illi dixerunt: Domine, ecce gladii duo⁴⁵ hic.

⁴⁵ gladii duo Cas574 etc.] inv. Ω^S

At ille dixit eis: Satis est.

Numérotation du verset Lc. 22,39

Et egressus ibat secundum consuetudinem in montem Olivarum⁴⁶*

⁴⁶ Olivarum Cas574 Ω^S Catena Weber ] Oliveti Rusch

Secuti sunt autem illum et discipuli.

Numérotation du verset Lc. 22,40

Et cum pervenisset ad locum

dixit eis⁴⁷*: Orate ne intretis in temptationem.

⁴⁷ eis (parisiensis) Ω^S ] illis Cor2^F Rusch etc.

Numérotation du verset Lc. 22,41

Et ipse avulsus⁴⁸ est ab eis

⁴⁸ avulsus Cas574 Ω^S Li448 Rusch Weber] evulsus Li448@

quantum iactus est lapidis

et positis genibus⁴⁹ orabat

⁴⁹ genibus Cas574 etc. ] genubus Ω^S

Numérotation du verset Lc. 22,42

dicens: Pater, si vis, transfer calicem istum a me.

Verumtamen non mea voluntas

sed tua fiat.

Numérotation du verset Lc. 22,43

Apparuit autem illi angelus de celo confortans eum.

Numérotation du verset Lc. 22,44

Et factus in agonia prolixius orabat. Et factus est⁵⁰ sudor eius

⁵⁰ est] om. Cas574

sicut gutte sanguinis decurrentis⁵¹ in terram.

⁵¹ decurrentis Cas574 Ω^S] decurrentes CorS1 Cor3 (grec.)

Numérotation du verset Lc. 22,45

Et cum surrexisset ab oratione et venisset ad discipulos suos invenit eos⁵² dormientes pre tristitia.

⁵² eos Ω^S Li448 Rusch Weber] illos Li448@

Numérotation du verset Lc. 22,46

Et ait illis:

Quid dormitis?

Surgite et⁵³ orate, ne intretis in temptationem.

⁵³ et Cas574 Catena Rusch] om. Weber

Numérotation du verset Lc. 22,47

Adhuc eo loquente, ecce turba et qui vocabatur Iudas, unus de duodecim, antecedebat eos

et appropinquavit Iesu ut oscularetur eum.

Numérotation du verset Lc. 22,48

Iesus autem dixit illi⁵⁴*: Iuda, osculo Filium hominis tradis?

⁵⁴ illi Cas574 Ω^S ] ei Catena Rusch Weber

Numérotation du verset Lc. 22,49

Videntes autem hi qui circa ipsum erant quod futurum erat dixerunt ei: Domine, si percutimus in gladio?

Numérotation du verset Lc. 22,50

Et percussit unus ex illis

servum principis sacerdotum et amputavit auriculam eius dexteram.

Numérotation du verset Lc. 22,51

Respondens autem Iesus ait: Sinite usque huc.

Et cum tetigisset auriculam eius sanavit eum⁵⁵.

⁵⁵ eum Ω^S Catena Rusch Weber ] eam Cas574

Numérotation du verset Lc. 22,52

Dixit autem Iesus ad eos qui venerant ad se principes sacerdotum et magistratus templi et seniores:

Quasi ad latronem existis cum gladiis et fustibus?

Numérotation du verset Lc. 22,53

Cum quotidie vobiscum fuerim in templo, non extendistis manus in me, sed hec est hora vestra

et potestas tenebrarum.

Numérotation du verset Lc. 22,54

Comprehendentes autem eum duxerunt ad domum principis sacerdotum.

Petrus vero

sequebatur eum⁵⁶

⁵⁶ eum Catena Rusch] om. Weber

a longe.

Numérotation du verset Lc. 22,55

Accenso autem igne⁵⁷ in medio atrio⁵⁸* et circumsedentibus⁵⁹ illis erat Petrus in medio eorum.

⁵⁷ igne] igni Cas574 |

⁵⁸ atrio Cas574 Ω^S Catena Weber ] atrii Rusch |

⁵⁹ circumsedentibus Cas574 Ω^S Rusch Weber ] circumstantibus Catena |

Numérotation du verset Lc. 22,56

Quem cum vidisset ancilla quedam sedentem ad lumen et eum fuisset intuita dixit: Et hic cum illo erat.

Numérotation du verset Lc. 22,57

At ille negavit eum

dicens: Mulier, non novi illum⁶⁰.

⁶⁰ illum Cas574 Ω^S Catena Rusch] eum Li448@

Numérotation du verset Lc. 22,58

Et post pusillum alius videns eum dixit: Et tu de illis es. Petrus vero ait⁶¹: O homo, non sum.

⁶¹ vero ait] inv. Cas574

Numérotation du verset Lc. 22,59

Et intervallo facto quasi hore unius, alius quidam affirmabat dicens: Vere et hic cum illo erat. Nam et Galileus est.

Numérotation du verset Lc. 22,60

Et ait Petrus: Homo⁶², nescio quid⁶³ dicis.

⁶² Homo Cas574 Ω^S Li448 Rusch Weber] O praem. Li448@ |

⁶³ quid Catena Rusch] quod Weber |

Et continuo adhuc illo loquente cantavit gallus⁶⁴.

⁶⁴ cantavit gallus Rusch Weber ] inv. Catena

Numérotation du verset Lc. 22,61

Et conversus Dominus respexit Petrum.

Et recordatus est Petrus verbi Domini sicut dixerat⁶⁵ quia⁶⁶ priusquam gallus⁶⁷ cantet ter me⁶⁸ negabis.

⁶⁵ sicut dixerat Cas574 Rusch ] quod dixerat Catena , sicut dixit Weber |

⁶⁶ quia Cor2 F (anti.) Rusch Weber ] quod Cas574 |

⁶⁷ Quia priusquam gallus Cor2 F (anti.) |

⁶⁸ me Cas574 Li448 Rusch Weber] om. Li448@ |

Numérotation du verset Lc. 22,62

Et egressus foras Petrus flevit amare.

Numérotation du verset Lc. 22,63

Et viri qui tenebant eum⁶⁹* illudebant ei cedentes eum⁷⁰*.

⁶⁹ eum Amiatinus Weber (M F G) Cas574 ( parisiensis) Ω^S ] illum Cor2 F (anti.) Rusch Clementina Weber |

⁷⁰ illudebant ei cedentes ( parisiensis sic) | eum Cor2 F (gr. anti.) ( parisiensis 1 can<cellatum>) Cas574 Ω^S] om. (parisiensis²) Rusch Weber |

Numérotation du verset Lc. 22,64

Et velaverunt eum et⁷¹ percutiebant faciem eius et interrogaverunt⁷² eum dicentes: Prophetiza nobis Christe⁷³* quis est qui te percussit.

⁷¹ et Catena Rusch Weber] om. Cas574 |

⁷² interrogaverunt Ω^S Li448@ Rusch ] interrogabant Weber |

⁷³ nobis Christe Cor2^F (gr. anti. Glosa Mt. 26) Ω^S ] nobis Cor2^F Li448 , om. Cas574 Li448@ |

Numérotation du verset Lc. 22,65

Etiam⁷⁴* alia multa blasphemantes dicebant in eum.

⁷⁴ Etiam Cor2^F(gr. anti.) ( parisiensis¹) Ω^S ] Et ( parisiensis²) Cas574 Li448@ Rusch

Numérotation du verset Lc. 22,66

Et ut factus est dies

convenerunt seniores plebis et principes sacerdotum et scribe et adduxerunt⁷⁵* illum in concilium suum dicentes: Si tu es Christus, dic nobis.

⁷⁵ adduxerunt Ω^S ] duxerunt Catena Rusch Weber

Numérotation du verset Lc. 22,67

Et ait illis: Si vobis dixero

non credetis⁷⁶* mihi.

⁷⁶ credetis Cor2^F ( parisiensis sic) Cava Φ Cas574 Ω^S Rusch Clementina ] crederitis * (Cor4^F exp. -ri-), creditis Weber

Numérotation du verset Lc. 22,68

Si autem et⁷⁷ interrogavero non respondebitis mihi neque dimittetis.

⁷⁷ et ] om. Catena Cas574

Numérotation du verset Lc. 22,69

Ex hoc autem

erit Filius hominis sedens a dextris virtutis Dei.

Numérotation du verset Lc. 22,70

Dixerunt autem omnes: Tu ergo es Filius Dei?

Qui ait: Vos dicitis quia ego sum.

Numérotation du verset Lc. 22,71

At illi dixerunt: Quid adhuc desideramus testimonium?

Ipsi enim⁷⁸ audivimus de ore eius.

⁷⁸ enim Catena Rusch Weber ] autem Cas574

Capitulum 22

Numérotation du verset Lc. 22,
distinctio 1

^prol.| [Lc. 22, 1-23, 53 legitur Hebdomadae sanctae feria 4 ; cf. Ordinarium OP 646 = Cist. 64 = Rom.]

^marg.| {CLC22d1.1} CHRYSOSTOMUS. − Umbra nostrorum fuerunt festa iudaica ; et ideo si quesieris¹ a Iudeo de pascha et azymis, nil magni proferet, commemorans liberationem ab Egypto. Si quis autem a me quesierit, non audiet Egyptum nec pharaonem, sed absolutionem erroris et tenebrarum diaboli, non per Moysen, sed per Filium Dei.^A

^A ¶Codd. : Li448 (183vb) Ed1953 {MM2020}

¹ quesieris] quesiveris Li448

^marg.| {CLC22d1.2} GLOSSA<TOR>. − Ad cuius passionem enarrandam accedens, evangelista premittit de figura dicens : ^B ^a

^a ¶Fons : Nullus dehinc inventus nisi verissimiliter Glossator ipse, Thomas de Aquino.
<Non hab.> Gloss-e, LLT, PL [MM2020]

^B ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

Numérotation du verset Lc. 22,1

Appropinquabat autem dies festus azymorum qui dicitur pascha.

^marg.| {CLC22d1.3} BEDA. − [1] Pascha quidem quod hebraice dicitur phase, non a passione sed a transitu nominatur eo quod exterminator videns sanguinem in foribus Israelitarum pertransierit, nec percusserit primogenita eorum. Vel ipse Dominus prebens auxilium populo suo desuper ambulavit. [2] Hoc autem inter pascha et azyma distat, quod pascha ipse solus dies appellatur in quo agnus occidebatur ad vesperam, hoc est decima quarta luna primi mensis ; decima quinta autem luna, quando egressus est de Egypto, succedebat festivitas azymorum septem diebus usque ad vicesimam primam diem eiusdem mensis. Unde evangelii scriptura indifferenter unum pro alio ponere solet. Unde hic dicitur dies azymorum, qui dicitur pascha. Significatur autem per mysterium quod Christus semel pro nobis passus, per totum tempus huius seculi, quod septem diebus agitur, in azymis sinceritatis et veritatis precepit esse vivendum.^b

^b ¶Fons : Beda Venerabilis , In Lc., lib. 6, c. 22, CCSL 120, lin. 403-429 sqq. : «[1] Pascha quod hebraice dicitur phase non a passione ut plerique arbitrantur sed a transitu nominatur eo quod exterminator uidens sanguinem in foribus israhelitarum pertransierit nec percusserit eos uel ipse dominus praebens auxilium populo suo desuper ambularit. [2] Cuius sacramentum uocabuli sublimius exquirens euangelista iohannes ait : sciens iesus quia uenit eius hora ut transeat ex hoc mundo ad patrem. Vbi manifeste declarat ideo festiuitatis huius diem per legem mystice transitum uocari quod agnus dei qui peccata mundi tolleret in eo de hoc mundo uel ipse esset transiturus uel nos salubri transitu quasi de aegyptia seruitute ducturus. Hoc sane iuxta ueteris instrumenti litteram inter pascha et azima distat quod pascha ipse solus dies appellatur in quo agnus occidebatur ad uesperam, hoc est quarta decima luna primi mensis. Quinta decima autem luna quando egressum est de aegypto succedebat festiuitas azimorum cuius septem diebus, id est usque ad uicesimam primam eiusdem mensis diem, ad uesperam est statuta sollemnitas. Verum euangelii scriptura indifferenter et diem azimorum pro pascha et pro diebus azimorum pascha ponere solet. Dicit enim lucas : dies festus azimorum qui dicitur pascha. Item iohannes cum primo azimorum die, id est quinta decima luna, res ageretur ait : et ipsi non introierunt in praetorium ut non contaminarentur sed manducarent pascha. Quia uidelicet et paschae dies in azimis panibus est celebrari praeceptus et nos quasi pascha perpetuum facientes semper ex hoc mundo transire praecipimur. Vna quippe die agno immolato ad uesperam septem ex ordine dies sequuntur azimorum. Quia iesus christus semel pro nobis in plenitudine temporum passus in carne per omne nobis huius saeculi tempus quod septem diebus agitur in azimis sinceritatis et ueritatis praecepit esse uiuendum toto que semper nisu desideria saeculi quasi aegypti retinacula fugere et quasi a mundana conuersatione secretam solitudinem iter nos ammonet subire uirtutum.
<cuius fons> [1] = Hieronymus, In Mt., lib. 4, CCSL 77, p. 245.976-981 ut ref. :
[1-2]<Paral.>CMT26, 1-2_distinctio_1 # (Hieronymus) = CMC14d1.2 (Beda) ; cf. CLC22d.2 (Beda).
¶Nota Ce passage se retrouve à l’identique chez Jérôme (cité dans la CMT), Bède sur Marc (cité dans la CMC), Bède sur Lc. (cité dans la CLC), mais aussi Rabanus Maurus , In Mt., lib. 8, CCCM174A, p. 678.34-67 sqq. ; Sedulius Scotus , In Mt., lib. 4, c. 26, 1, t. 2, p. 560.60-70 sqq.[MM2019]

^marg.| {CLC22d1.4} CHRYSOSTOMUS. − Principes autem sacerdotum nefarias res tractant in festo.
Unde sequitur

Numérotation du verset Lc. 22,2

Et querebant principes sacerdotum et scribe quomodo Iesum interficerent.

^marg.| Moyses quidem unum precepit esse principem sacerdotum, et illo defuncto creari alium. Tunc vero, cum inciperent iudaici ritus dissolvi, multi erant principes sacerdotum annuatim creati. Hi ergo volentes Iesum occidere, non metuunt divina, ne scilicet ex tempore sacro maius incurrant peccati contagium sed ubique timent humana.
Unde sequitur :

Timebant vero plebem.

^marg.| {CLC22d1.5} BEDA. − Non quidem seditionem metuentes, sed caventes ne auxilio populi de suis manibus tolleretur. Hec autem ante biduum pasche congregatis eis in atrio Caiphe Mattheus acta attestatur.

Numérotation du verset Lc. 22,
distinctio 2*

^prol.| [Lc. 22, 1-23, 53 legitur Hebdomadae sanctae feria 4 ; cf. Ordinarium OP 646 = Cist. 64 = Rom.]

^prol.| [Paral. bibl. : Lc 22, 3-6 // Mt 26, 14-16 // Mc 14, 10-11]

^marg.| {CLC22d2.1} THEOPHYLACTUS. − Quia dictum est quod principes sacerdotum querebant modum quo, interficientes Iesum, nullum incurrerent periculum.
Consequenter modus qui eis occurrit narratur cum dicitur : ^C ^c

^c ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 22, 2), PG 123, 1061C15-16 : « Ἐζήτουν μὲν αὐτὸν ἀνελεῖν οἱ Γραμματεῖς· ἐπεὶ δὲ ὁ καιρὸς τοῦ πάσχα ἐφειστήκει, καὶ κίνδυνον ἑώρων ἐκ τούτου αὐτοῖς ἀπὸ τοῦ λαοῦ συναγομένου, μάλιστα διὰ τὴν ἑορτὴν, ἐζήτουν λοιπὸν μέθοδον, πῶς ἀνελόντες αὐτὸν οὐ κινδυνεύσουσιν. Εἰσῆλθεν δὲ ὁ σατανᾶς εἰς Ἰούδαν ὄντα ἐκ τοῦ ἀριθμοῦ τῶν δώδεκα, τουτέστι καί ταῦτα ἐκ τῶν οἰκείων ὄντα καὶ γνησίων μαθητῶν [...] ». [CGC2015]* [VS2022] [MM2022]

^C ¶Codd. : Bar484 Li448 Ed1953 {MM2022}

Numérotation du verset Lc. 22,3

Intravit autem satanas in Iudam.

^marg.| {CLC22d2.2} TITUS. − In Iudam satanas intravit, non impellens, sed patulum inveniens ostium. Nam, oblitus omnium que viderat, ad solam avaritiam dirigebat intuitum.^D ^d

^d ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 23,3 (Krikones § 2977: Titus), Vat. gr. 1611, f. 276vb38- 40: «Τίτου . Ἐντεῦθεν εἰσῆλθεν ὁ σατανᾶς εἰς Ἰούδαν οὐ βιασάμενος, ἀλλ´ εὑρὼν ἀνεῳγμένην τὴν θύραν· πάντα γὰρ ἦν λήθῃ παραδοὺς τὰ τεθεαμένα καὶ πρὸς φιλαργυρίαν μόνην ἑώρα καὶ οὕτως εἴσοδον παρεῖχε καθ´ ἑαυτοῦ τῷ διαβόλῳ […]».
<cuius fons> Titus Bostrensis, Commentarii in Lc. (Lc. 22, 3) ex catenis [CPG 3576], ed. J. Sickenberger , Titus von Bostra, Leipzig, 1901, p. 240.1-5 . [VS2022] [MM2022]
¶Nota La forme adjectivale patulum (de pateo) traduit littéralement le participe parfait médio-passif ἀνεῳγμένην (du verbe ἀνοίγω) et désigne l’ouverture ou l’accès que permet la présence d’une porte ou d’un accès. Bien qu’appartenant au vocabulaire des classiques latins et qu’il soit bien attesté à toutes les époques, le terme latin est plutôt utilisé par les chroniqueurs et les poètes que par les scolastiques qui cherchent à s’exprimer formellement. Il n’y a donc pas lieu de s’étonner qu’il ne soit attesté qu’une seule fois dans le vocabulaire propre de Thomas (Summa theologiae, IIa-IIae q. 161 a. 5 ad 2 : « Et sic humilitas primum locum tenet, inquantum scilicet expellit superbiam, cui Deus resistit, et praebet hominem subditum et semper patulum ad suscipiendum influxum divinae gratiae, inquantum evacuat inflationem superbiae »). Cependant, comme la rédaction du passage de la Catena est contemporaine ou de peu antérieure à celle de cette question de la Secunda secundae, on peut supputer que l’usage de patulus par le traducteur a implicitement suggéré son usage à Thomas rédacteur de la Somme. [MM2022]

^D ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2022}

^marg.| {CLC22d2.3} CHRYSOSTOMUS. − Ponit autem eius cognomen, subdens :

Qui cognominabatur Scarioth²*.

² cognominabatur Scarioth ( scrips., Iscariotes Ed1953 ) Ed1953 ] cognominatur Scarioth Li448

^marg.| Erat enim et³* alius Iudas.^E

^E ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2022}

³ et] om. Ed1953

^marg.| marg.|{CLC22d2.4} TITUS. – Subdit autem :

Unum de duodecim.

^marg.| Nam numerum adimplebat. Non autem vere fungebatur apostolica dignitate.^F ^e

^e ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 23,3 (Krikones § 2977: Titus), Vat. gr. 1611, f. 277r1 : «Τίτου. […] Εἰσῆλθεν οὖν ὁ σατανᾶς εἰς αὐτὸν ὄντα οὐχ ἁπλῶς ἐκ τῶν δώδεκα, ἀλλ’ ἐκ τοῦ ἀριθμοῦ ͘͘͘͘· ἀριθμὸν γὰρ ἀνεπλήρου, οὐκ ἀποστολικὸν ἀξίωμα ἐκέκτητο».
<cuius fons> Titus Bostrensis, Commentarii in Lc. 22, 3 ex catenis [CPG 3576], ed. J. Sickenberger , Titus von Bostra, Leipzig, 1901, p. 240.10 . [VS2022] [MM2022]

^F ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2022}

^marg.| {CLC22d2.5} CHRYSOSTOMUS. − Vel hoc addit Evangelista velut absonum quidem, ac si diceret : Erat de primo choro diligentius electorum.^G

^G ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2022}

^marg.| {CLC22d2.6} BEDA. − Non est autem huic contrarium quod Ioannes dicit, post buccellam intrasse in eum satanam quia nunc intravit ut quasi alienum temptaret, tunc autem ut⁴*quasi proprium ad quecumque vellet agenda attraheret.^H

^H ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2022}

⁴ ut] om. Ed1953

^marg.| {CLC22d2.7} CHRYSOSTOMUS. − Attende autem magnam Iude nequitiam, tum quia per se proficiscitur, tum quia pro pretio hoc facit.^I
Sequitur enim :

^I ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2022}

Numérotation du verset Lc. 22,4

Et abiit et locutus est cum principibus sacerdotum et magistratibus quemadmodum illum traderet eis.

Numérotation du verset Lc. 22,5

Et gavisi sunt

^marg.| {CLC22d2.8} THEOPHYLACTUS. − Magistratus hic appellantur prepositi constructionum templi, vel etiam illi quos Romani populo prefecerant ne proruerent in tumultus. Erant enim seditiosi. ^J ^f

^f ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 22, 4), PG 123, 1064A4-8 : « Στρατηγοὺς δέ φησιν ἐνταῦθα τοὺς ἄρχοντας τῶν οἰκοδομῶν τοῦ ἱεροῦ, ἢ καὶ τοὺς τῆς εὐταξίας ἐπιμελουμένους. Ἐπέστησαν γὰρ οἱ Ῥωμαῖοι τῷ λαῷ τινας, ὡς ἂν μὴ ταράσσηται· στασιώδεις γὰρ ἦσαν. Τούτους, φησὶ, στρατηγούς. Ἴσως δὲ καὶ διοικήσεις στρατιωτικὰς εἶχον· οἳ μέρους ὄντες τοῦ ἱερατικοῦ, στρατηγοὶ ὠνομάσθησαν». [CGC2015]* [VS2022] [MM2022]

^J ¶Codd. : Bar484 Li448 Ed1953 {MM2020} {MM2022}

^marg.| {CLC22d2.9} CHRYSOSTOMUS. − Propter avaritiam autem Iudas factus est talis.
Sequitur enim :

et pacti sunt pecuniam illi dare.

^marg.| Tales enim avaritia generat passiones reddit impios, et Deum ignorare compellit ; et si millies benefactum sit eis, ad nocendum impellit.
Unde et hic sequitur :

Numérotation du verset Lc. 22,6

Et spopondit

^marg.| {CLC22d2.10} THEOPHYLACTUS. − Id est pepigit et promisit.

et querebat opportunitatem ut eum traderet sine turbis.

^marg.| id est querebat eum tradere quando videret eum seorsum existentem sine turbis.^g

^g ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 22, 5), PG 123, 1061D13-1064A4. [CGC2015]

^marg.| {CLC22d2.11} BEDA. – [1] Multi autem Iude scelus exhorrent nec tamen cavent. [2] Qui enim caritatis et veritatis iura spernit, Christum, qui est veritas et caritas, prodit. Maxime, cum non infirmitate vel ignorantia peccet sed ad similitudinem Iude querat opportunitatem, ut arbitris absentibus veritatem mendacio virtutem crimine mutet⁵*.^K ^h

^h ¶Fons : [1] Cf. Beda Venerabilis , In Mc., lib. 4, c. 14, CCSL 120, p. 608.523-532 : «Multi hodie iudae scelus quod dominum ac magistrum deum que suum pecunia uendiderit uelut immane et nefarium exhorrent nec tamen cauent. Nam cum pro muneribus falsum contra quemlibet testimonium dicunt profecto quia ueritatem pro pecunia negant deum pecunia uendunt ; ipse enim dixit : ego sum ueritas. Cum societatem fraternitatis aliqua discordiae peste commaculant dominum produnt quia deus caritas est. [2] Qui ergo caritatis et ueritatis iura spernunt deum utique qui est caritas et ueritas produnt maxime cum non infirmitate uel ignorantia peccant sed in similitudinem iudae quaerunt oportunitatem qualiter arbitris absentibus mendacio ueritatem uirtutem crimine mutent [...] ».
[2] Beda Venerabilis , In Lc., lib. 6, c. 22, CCSL 120, lin. 467 sqq. : « Nam sicut iohannes baptista qui non pro christi confessione sed pro defensione ueritatis occubuit ideo tamen pro christo quia pro ueritate martyrium suscepit, ita e contrario qui caritatis et ueritatis iura spernit christum utique qui est ueritas et caritas prodit maxime cum non infirmitate uel ignorantia subripiente peccat sed in similitudinem iudae quaerit oportunitatem ut arbitris absentibus ueritatem mendacio uirtutem crimine mutet ».
<Paral.>CMC14d3.9
¶Nota Thomas cite le commentaire de Bède sur Luc qu’il complète à partir du commentaire du passage parallèle de Marc qu’il a déjà cité dans la CMC et auquel il emprunte le segment [1]. [MM2021]

^K ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2021}

⁵ mutet] immutet Ed1953

Numérotation du verset Lc. 22,
distinctio 3

^prol.| [Lc. 22, 1-23, 53 legitur Hebdomadae sanctae feria 4 ; cf. Ordinarium OP 646 = Cist. 64 = Rom.]

^marg.| {CLC22d3.1} TITUS. − Ut nobis Dominus celeste pascha dimitteret, typicum manducavit, figuram removens, ut veritas locum obtineret. ^L ⁱ
Unde dicitur :

ⁱ ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 22, 13 (Krikones § 2987 Titus), Vat. gr. 1611, f. 279rb30 -32: «Τίτου. Ἰησοῦς μὲν οὖν ἔφαγε τὸ πάσχα τὸ νομικὸν μετὰ τῶν μαθητῶν, ἡμῖν δὲ καταλέλοιπε τὸ πάσχα τὸ ἐπουράνιον. Ἦλθεν ἡ ἀλήθεια καὶ ἔφαγε τὸ πάσχα καὶ κατανάλωσε τὸν τύπον, ἵνα κρατήσῃ ἡ ἀλήθεια […]».
<cuius fons> Titus Bostrensis, Commentarii in Lc. (Lc. 22, 14) ex catenis [CPG 3576], ed. J. Sickenberger , Titus von Bostra, Leipzig, 1901, p . 241.1-4 . [MM2021] [VS2022] [MM2022]

^L ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2021}

Numérotation du verset Lc. 22,7

Venit autem dies azymorum, in qua necesse erat occidi pascha.

^marg.| {CLC22d3.2} BEDA. − Dies azymorum pasche quartamdecimam primi mensis appellat, quando, fermento abiecto, pascha, id est agnus, occidi ad vesperam consueverat.^M

^M ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2021}

^marg.| {CLC22d3.3} EUSEBIUS. − Si quis autem dicat : Si prima die azymorum discipuli salvatori parant pascha, ergo et eadem die oportet nos pascha celebrare dicemus, hoc non fuisse monitionem, sed historiam facti quod accidit tempore salutifere passionis. Aliud autem est narrare gesta vetera, et aliud sancire, ac posteris statuta relinquere. Quin etiam salvator non egit pascha cum Iudeis, quando agnum immolabant. Nam illi quidem hoc egerunt in parasceve, quando passus est Dominus. Unde non introierunt in atrium Pilati, ut manducarent pascha. Ex quo enim veritati insidiati sunt, verbum veritatis a se expulerunt, non primo⁶ die azymorum, quo die debebat immolari pascha, manducantes solitum sibi pascha. Erant enim erga aliud attenti, sed die sequenti post illam, que erat azymorum secunda. Dominus vero prima die azymorum, hoc est quinta feria sabbati, pascha cum discipulis peregit. ^N

^N ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

⁶ primo] prima Li448

^marg.| {CLC22d3.4} THEOPHYLACTUS. − Eadem autem quinta feria mittit duos ex discipulis suis ad parandum pascha, Petrum scilicet et Ioannem, alterum scilicet ut diligentem, alterum ut dilectum.
Unde sequitur :

Numérotation du verset Lc. 22,8

Et misit Petrum et Ioannem, dicens : Euntes parate nobis pascha ut manducemus,

^marg.| per omnia manifestans quod usque ad extremum vite non est adversatus legi. Mittit autem eos ad alienam domum nam nulla domus erat ei, neque discipulis suis ; alioquin apud aliquem eorum pascha celebrasset^j
Et ideo subditur :

^j ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 22, 7), PG 123, 1063C5-10. [CGC2015]

Numérotation du verset Lc. 22,9

At illi dixerunt ubi vis paremus?

^marg.| {CLC22d3.5} BEDA. − Quasi dicant non habemus domicilium, non habemus tabernaculum. Audiant quibus edificandarum domorum cura est cognoscant Christum omnium dominum, locum ubi caput reclinaret non habuisse.

^marg.| {CLC22d3.6} CHRYSOSTOMUS. − Cum autem ignorarent ad quem mitterentur, signum dedit eis, sicut et Samuel, Sauli.
Unde subditur :

Numérotation du verset Lc. 22,10

Et dixit ad eos : Ecce introeuntibus vobis in civitatem, occurret vobis homo amphoram aque portans sequimini eum in domum in quam intrat.

^marg.| {CLC22d3.7} AMBROSIUS. − Primum maiestatem divinitatis adverte cum discipulis loquitur, et iam novit quid alibi sit futurum ; deinde dignationem eius intuere quia non persona divitis aut potentis eligitur, sed pauper ambitur, et angustum hospitium pauperis amplis nobilium edibus antefertur. Sciebat autem dominus nomen eius, cuius sciebat mysterium et occursum, sed ideo sine nomine designatur, ut ignobilis estimetur.^k

^k ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 10, § 46, CCSL 14, p. 358.432-444 : «Ecce introeuntibus vobis in civitatem occurret vobis homo amphoram aquae portans. Bonum est considerare ubi Dominus pascha faciat. Secundum Matthaeum habes : ite in ciuitatem ad quendam. Primum maiestatem diuinitatis aduerte. Cum discipulis loquitur et iam nouit quid alibi sit futurum. Deinde dignationem eius intuere, quia non persona diuitis aut potentis eligitur, sed pauper ambitur et angustum hospitium pauperis amplis nobilium aedibus antefertur. Ite inquit ad quendam. Scieba s, Domin e, nomen eius, cuius scieb as ministerium * , sciebas ministerium, cuius sciebas occursum, sed ideo sine nomine designatur, ut ignobilis aestimetur. Nihil hic conpositum, ubi non exprimitur persona, sed causa. Secundum Marcum autem lagunam aquae portans».* mysterium] y (familia codicum F O p V).[FG2013]

^marg.| {CLC22d3.8} THEOPHYLACTUS. − Vel ideo mittit eos ad hominem ignotum, ut ostendat quod passionem voluntarie subiit. Qui enim mentem huius ignoti viri subegit ut eos susciperet, poterat quodcumque voluisset cum Iudeis tractare. Dicunt autem quidam quod ideo non dixit nomen hominis, ne proditor cognito nomine domum panderet Phariseis, qui venientes cepissent eum priusquam cena fieret, et spiritualia mysteria discipulis traderet sed quibusdam indiciis in quamdam domum dirigit eos.^l
Unde sequitur :

^l ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 22, 10), PG 123, 1064C11-D7. [CGC2015]

Numérotation du verset Lc. 22,11

Et dicetis patrifamilias domus : Dicit tibi magister ubi est diversorium ubi Pascha cum discipulis meis manducem?

Numérotation du verset Lc. 22,12

Et ipse vobis ostendet cenaculum magnum stratum et ibi parate.

^marg.| {CLC22d3.9} GLOSSA<TOR>. − Quibus signis inventis, discipuli sollicite que mandata eis fuerant impleverunt.^m
Unde sequitur :

^m ¶Fons : Nullus dehinc inventus nisi verissimiliter Glossator ipse, Thomas de Aquino.
<Non hab.> Glossa ordinaria (Gloss-e), Hugo de Sancto Caro : Postille, LLT, PL [MM2020]

Numérotation du verset Lc. 22,13

Euntes autem invenerunt sicut predixit illis Iesus et paraverunt Pascha.

^marg.| {CLC22d3.10} BEDA. {super Venit dies azymorum.} − Hoc pascha exponens Apostolus aitⁿ : « Pascha nostrum immolatus est Christus » ; quod quidem pascha tunc necesse erat occidi, quasi paterno consilio ac definitione sancitum, qui licet die sequenti, hoc est decimaquinta luna sit crucifixus, hac tamen nocte, qua agnus immolabatur a Iudeis, temptus ac ligatus, immolationis, hoc est passionis sue, sacravit exordium.

ⁿ 1Cor. 5, 7.

^marg.| {CLC22d3.11} THEOPHYLACTUS. − Intelligamus autem diem quidem azymorum totam conversationem que est in luce spirituali, nullam redolentem vetustatem prime prevaricationis Ade, in qua viventes non decet delectari in Christi mysteriis. Hec autem mysteria Petrus et Ioannes parant, id est actio et contemplatio, fervor zeli et mansuetudo pacifica. His autem paratoribus occurrit homo quia per predicta reperimus statum hominis qui creatus est ad imaginem Dei qui portat amphoram aque, que significat gratiam spiritus sancti amphora autem est humilitas cordis humilibus enim dat gratiam, qui se cognoscunt esse terram et pulverem.^o

^o ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 22, 7), PG 123, 1065A2-13. [CGC2015].

^marg.| {CLC22d3.12} AMBROSIUS. − Vel amphora est mensura perfectior ; aqua autem est que sacramentum Christi esse meruit ; que lavare meruit, non lavari.^O ^p

^p ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 10, § 47-48, CCSL 14, p. 358.444-479 sqq. : «Hic ergo apostolis mandatur sequendus. Et quomodo pater familias? Ut agnoscas sanctitatis definitionem esse, non census. Quomodo in superioribus habens stratum? Ut magnum meritum eius aduertas, in quo Dominus cum discipulis sublimium uirtutum eius delectatione requiesceret. Utinam ergo mihi contingat amphoram aquae portare, contingat lagunam aquae portare, quam portat pater familias habens in superioribus stratum magnum. Quid est enim amphora nisi mensura perfectior non mediocrem mensuram habens? Dominus mensuram inquit bonam conmotam super effluentem dabunt uobis. [§ 48] : «Nam de aqua quid loquar? Supra aquam ante ipsos mundi natales sanctus, ut legitis, spiritus ferebatur. O aqua, quae humano aspersum sanguine, ut praesentium lauacrorum figura praecederet, orbem terrarum lauisti ! O aqua, quae sacramentum Christi esse meruisti, quae lauas omnia nec lauaris ! Tu incipis prima, tu conples perfecta mysteria. A te principium, in te finis, uel potius tu facis ut finem nesciamus. Per te faetor tabidae carnis aboletur et pereuntia situ uiscera asperso sale in multam seruantur aetatem. Per te arentibus aestu corporibus dulcis ad gratiam, salutaris ad uitam, suauis ad uoluptatem potus infunditur, tu nomen prophetis et apostolis, tu nomen saluatori dedisti illi nubes caeli, illi sal mundi, ille Fonsuitae est, quae montibus pressa non clauderis, quae scopulis inlisa non frangeris, quae terris infusa non deficis, sed intimis scaturriens uenis aut spiritum inclusa uitalem inhalas aut sucum diffusa fertilem praestas aut rigatum superfusa adcommodum subministras, ne siccatis exanimata uitalibus sollemnes neget terra prouentus.Omnium elementorum substantia, caelum aer mare terra te reddunt. Te prophetico percussa tactu, ut sitientium rigares corda populorum, euomuit petra, te, cum de latere saluatoris erumperes, percussores uiderunt et crediderunt, et ideo regenerationis nostrae de tribus una es testibus ; tres enim testes sunt, aqua, sanguis et spiritus, aqua ad lauacrum, sanguis ad pretium, spiritus ad resurrectionem». [FG2013]*

^O ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CLC22d3.13} BEDA. − Parant autem pascha ubi aque infertur amphora ; quia tempus adest quo veri pasche cultoribus typicus de limine auferatur cruor ; et ad tollenda crimina vivifici fontis baptisma consecratur.

^marg.| {CLC22d3.14} ORIGENES. Super Matheum − Ego autem puto quod homo qui ingredientibus discipulis in civitatem occurrit amphoram aque portans, erat quidam minister patrisfamilias, portans mundatoriam aut potabilem aquam in vase fictili ; quem puto esse Moysen, spiritualem doctrinam portantem in corporalibus historiis. Qui autem non consequuntur spiritualiter eum, non celebrant pascha cum Iesu. Ascendamus ergo, ipso domino constituto nobiscum, ad superiorem locum in quo est diversorium, quod demonstratur ab intellectu, qui est in unoquoque homine paterfamilias, discipulis Christi. Hec autem domus superior sit nobis magna, ut capiat Iesum verbum Dei, quod non capitur, nisi a magnis sensu. Et sit domus hec a patrefamilias, id est intellectu, preparata filio Dei, et sit mundata, nullo modo habens malitie sordes. Sit etiam domus illius princeps non qualibuscumque cognitum habens nomen, unde mystice dicit secundum Mattheum^q : Ite ad quemdam.

^q Mt. 26, 18.

^marg.| {CLC22d3.15} AMBROSIUS. − In superioribus autem magnum habet stratum, ut magnum meritum eius advertas, in quo Dominus cum discipulis sublimium virtutum eius delectatione requiesceret.^r

^r ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 10, § 47, CCSL 14, p. 358.444-359.454 : «Hic ergo apostolis mandatur sequendus. Et quomodo pater familias? Ut agnoscas sanctitatis definitionem esse, non census. Quomodo in superioribus habe ns stratum? Ut magnum meritum eius aduertas, in quo Dominus cum discipulis sublimium uirtutum eius delectatione requiesceret. Utinam ergo mihi contingat amphoram aquae portare, contingat lagunam aquae portare, quam portat pater familias habens in superioribus stratum magnum. Quid est enim amphora nisi mensura perfectior non mediocrem mensuram habens? Dominus mensuram inquit bonam conmotam super effluentem dabunt uobis». [FG2013]

^marg.| {CLC22d3.16} ORIGENES. Super Matheum − Scire autem debemus quoniam qui in epulationibus et sollicitudinibus secularibus sunt, non ascendunt in domum illam superiorem, et propterea non celebrant cum Iesu pascha. Post sermones enim discipulorum quibus catechizaverunt patremfamilias, id est intellectum, venit et divinitas cepulans discipulis in domo predicta.

Numérotation du verset Lc. 22,
* distinctio 4

^prol.| [Lc. 22, 1-23, 53 legitur Hebdomadae sanctae feria 4 ; cf. Ordinarium OP 646 = Cist. 64 = Rom.]

^marg.| {CLC22d4.1} CYRILLUS. − Postquam discipuli pascha paraverant, agitur de pasche comestione.^P
Unde dicitur :

^P ¶Codd. : Li448 (185va) P638 Ed1953 {MM2019}

Numérotation du verset Lc. 22,14

Et, cum facta esset hora, discubuit et duodecim apostoli cum eo.

^marg.| {CLC22d4.2} BEDA. − Hora manducandi pasche designat quartamdecimam diem primi mensis perductam ad vesperam, quintadecima luna iam terris apparente.

^marg.| {CLC22d4.4} THEOPHYLACTUS. − Sed qualiter Dominus discumbere dicitur, cum Iudei stantes pascha manducarent dicunt ergo, quod cum manducavissent legale pascha, accubuerunt secundum communem usum, manducantes quosdam alios cibos.^s
Sequitur :

^s ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 22, 14), PG 123, 1068A15-B6. [CGC2015]

Numérotation du verset Lc. 22,15

Et ait illis : Desiderio desideravi hoc pascha manducare vobiscum, antequam patiar.

^marg.| {CLC22d4.5} CYRILLUS. − Quod ideo dicit quia discipulus avarus proditionis tempus explorabat ; sed ne traderet eum ante festum pasche, non explicaverat dominus domum, vel virum penes quem pascha perageret ; cuius causam per hec verba ostendit.

^marg.| {CLC22d4.6} THEOPHYLACTUS. ⁷ − Vel dicit desiderio desideravi etc.⁸*, quasi dicat : Hec ultima mihi cena vobiscum est, propter quod et amabilis est mihi ; sicut et qui peregre profecturi sunt, ultima verba suis dulcius proferunt. ^Q*^t

^t ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 22, 15), PG 123, 1068B6-11. [CGC2015].

^Q ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

⁷ Theophylactus] lac. Li448

⁸ etc.] om. Li448

^marg.| {CLC22d4.7} CHRYSOSTOMUS. − Vel hoc dicit quia post illud pascha crux imminebat. Invenimus autem pluries eum predicantem suam passionem et eam cupientem evenire. ⁹

⁹ Ed1657 Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CLC22d4.8} BEDA. − Desiderat ergo primo typicum pascha cum discipulis manducare, et sic passionis sue mundo mysteria declarare. ^R

^R ¶Codd. : Li448 Ed1657 Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CLC22d4.9} EUSEBIUS. ¹⁰ − Vel aliter. Cum Dominus novum pascha celebraret, opportune dixit desiderio desideravi hoc pascha , id est novum mysterium Novi Testamenti, quod tradebat discipulis, quod plures ante eum prophete et iusti¹¹ cupiverant ; sed et ipse sitiens communem salutem, hoc tradebat mysterium quod toti mundo competeret. Pascha vero Moysi statutum erat in uno loco, scilicet in Hierusalem celebrari unde non congruebat omnibus gentibus ; et ideo non erat desideratum. ^S

^S ¶Codd. : Li448 Ed1657 Ed1953 {MM2020}

¹⁰ Eusebius] Chrysostomus Li448

¹¹ et iusti] om. Li448

^marg.| {CLC22d4.10} EPIPHANIUS. ¹²* − Ex hoc autem¹³* Ebionitarum dementia de carnium¹⁴* esu redargui poterat, Domino manducante Pascha Iudeorum. Unde signanter dixit : Hoc pascha , ne quis ad aliud invertere posset.^T ^u

^u ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 22, 8-13 (Krikones §2993 Epiphanius) : Vat. gr. 1611, f. 279v11-14 : « Έπιφανίου. Ἐνταῦθα καὶ ἡ τῶν Έβιωναίων ἄνοια περὶ τῆς κρεωφαγίας ἐλεγχθήσεται· πρῶτον μὲν τοῦ Kυρίου ἐσθίοντος τὸ Πάσχα τῶν Ἰουδαίων. Τοῦτο δὲ πρόβατον ἦν καὶ ἄζυμα λέγει γοῦν πρὸς τοὺς μαθητάς :"ἐπιθυμίᾳ ἐπεθύμησα τοῦτο τὸ Πάσχα φαγεῖν μεθ' ὑμῶν" [Lc. 22, 15] καὶ οὐκ εἶπεν ἁπλῶς ‘’Πάσχα’’ ἀλλὰ τοῦτο τὸ Πάσχα ἵνα μή τις μεθοδεύσῃ εἰς τὴν ἑαυτοῦ ὑπόνοιαν. Πάσχα δὲ ἦν // κρέα προβάτου ὀπτὰ πυρὶ ἐσθιόμενα καὶ τὰ ἄλλα […]».
<cuius fons> Epiphanius Constantiensis , Panarion (Adversus haereses), lib. 30, 22.1-3 [CPG 3745], GCS 25, p. 362.14-25 (PG 41, 441B-C ) : «Πῶς δὲ περὶ κρεοφαγίας οὐκ εὐθὺς ἡ αὐτῶν ἄνοια ἐλεγχθήσεται; πρῶτον μὲν τοῦ κυρίου ἐσθίοντος τὸ Πάσχα τῶν Ἰουδαίων. Πάσχα δὲ τῶν Ἰουδαίων πρόβατον ἦν καὶ ἄζυμα, κρέα προβάτου ὀπτὰ πυρὶ ἐσθιόμενα· ὡς καὶ οἱ μαθηταὶ αὐτῷ λέγουσι"ποῦ θέλεις ἑτοιμάσωμέν σοι φαγεῖν τὸ Πάσχα;" καὶ αὐτὸς ὁ κύριος λέγει «ἀπέλθετε εἰς τὴν πόλιν καὶ εὑρήσετε ἄνθρωπον βαστάζοντα κεράμιον ὕδατος καὶ ἀκολουθήσατε αὐτῷ ὅπου ὑπάγει καὶ εἴπατε τῷ οἰκοδεσπότῃ, ποῦ ἐστι τὸ κατάλυμα ὅπου ποιήσω τὸ Πάσχα μετὰ τῶν μαθητῶν μου; καὶ δείξει ὑμῖν ὑπερῷον ἐστρωμένον· ἐκεῖ ἑτοιμάσατε». πάλιν δὲ αὐτὸς ὁ κύριος λέγει «ἐπιθυμίᾳ ἐπεθύμησα τοῦτο τὸ Πάσχα φαγεῖν μεθ' ὑμῶν»· καὶ οὐκ εἶπεν ἁπλῶς Πάσχα, ἀλλὰ τοῦτο τὸ Πάσχα, ἵνα μή τις μεθοδεύσῃ εἰς τὴν ἑαυτοῦ ὑπόνοιαν. Πάσχα δὲ ἦν, ὡς εἶπον, κρέα ὀπτὰ πυρὶ καὶ τὰ ἄλλα». [MM2020] [rev. VS2022]

^T ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1657 Ed1953 {MM2020}

¹² Epiphanius] Eusebius Li448 , + Contra Hereses Ed1657 Ed1953

¹³ autem] om. Ed1657 Ed1953

¹⁴ carnium] carnis Ed1657 Ed1953

^marg.| {CLC22d4.11} BEDA. − Sic ergo Dominus legalis pasche approbator extitit ; et hoc ad sue dispensationis figuram docendo pertinuisse, vetat ultra carnaliter exhiberi.
Unde subdit :

Numérotation du verset Lc. 22,16

Dico enim vobis, quia ex hoc non manducabo illud donec impleatur in regno Dei,

^marg.| id est nequaquam ultra mosaicum pascha celebrabo, donec in ecclesia spiritualiter intellectum compleatur ipsa enim est regnum Dei, secundum illud^v« Regnum Dei intra vos est ». Ad vetus autem illud Pascha, cui finem desiderabat imponere, pertinet etiam illud quod subditur :

^v Lc. 17, 21.

Numérotation du verset Lc. 22,17

Et accepto calice, gratias egit et dixit : Accipite et dividite inter vos.

^marg.| Ob hoc gratias egit, quia vetera transitura, et ventura fuerant omnia nova.

^marg.| {CLC22d4.12} CHRYSOSTOMUS. − Memento ergo cum ad mensam sederis, quod post mensam oportet te orare ; atque ideo ventrem impleas sobrie, ne gravatus nequeas genuflectere, ac supplicare deo. Non igitur post escas ad lectum, sed ad orationem vertamur evidenter enim hoc Christus significavit, quod post escas non somnus, non cubile, sed oratio, et Sacrarum lectio Scripturarum succedere debeat.
Sequitur :

Numérotation du verset Lc. 22,18

Dico enim vobis quod non bibam de generatione vitis donec regnum Dei veniat.

^marg.| {CLC22d4.13} BEDA. − Potest quidem hoc et simpliciter accipi, quod ab hac hora cene usque ad tempus resurrectionis, quo in regno Dei erat venturus, vinum bibiturus non esset postea namque cibum potumque sumpsisse eum testatur Petrus dicens^w : Qui manducavimus et bibimus cum illo postquam resurrexit a mortuis.

^w Act. 10, 41.

^marg.| {CLC22d4.14} THEOPHYLACTUS. − Dicitur autem resurrectio regnum Dei, quia mortem exterminavit unde et David ait dominus regnavit, decorem indutus est, scilicet formosi amictus, secundum Isaiam, exuta corporis corruptela. Resurrectione autem adveniente, iterum cum discipulis bibit, ut probaret quod resurrectio non erat phantastica.^x

^x ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 22, 18), PG 123, 1068C9-D19. [CGC2015].

^marg.| {CLC22d4.15} BEDA. − Sed multo consequentius est, ut sicut supra typicum agni esum, sic et potum pasche neget se gustaturum, donec ostensa gloria regni Dei fides mundi adveniat ; ut per duo maxima legis edicta, escam scilicet et potum paschalem, spiritualiter immutata, disceres omnia legis sacramenta ad spiritualem observantiam fuisse transferenda.

Numérotation du verset Lc. 22,
* distinctio 5

^prol.| [Lc. 22, 1-23, 53 legitur Hebdomadae sanctae feria 4 ; cf. Ordinarium OP 646 = Cist. 64 = Rom.]

^marg.| {CLC22d5.1} BEDA. − Finitis Pasche veteris solemniis, transiit ad novum, quod in sue redemptionis memoriam ecclesiam frequentare desiderat, pro carne agni et sanguine, sue carnis sanguinisque sacramentum in panis ac vini figura substituens, sacerdos in eternum factus secundum ordinem Melchisedech.

Numérotation du verset Lc. 22,19

^marg.| Unde dicitur :

Et accepto pane, gratias egit.

^marg.| Sicut et de veteribus terminandis gratias egerat, nobis exemplum tribuens in omni boni operis inchoatione et perfectione Deum esse glorificandum.
Sequitur :

Et fregit.

^marg.| Frangit ipse panem quem porrigit, ut ostendat corporis sui fractionem non sine sua sponte futuram.

Et dedit eis dicens : Hoc est corpus meum quod pro vobis tradetur.

^marg.| {CLC22d5.2} GREGORIUS NYSSENUS. ¹⁵ − Panis enim ante consecrationem communis panis est sed, ubi consecratur mysterio, fit et dicitur¹⁶ corpus Christi.^U ^y

^y ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 22, 19-20 (Krikones §3008 Gregorius Nyssenus in Die luminum), Vat. gr. 1611, f. 281vb29-31 : «Γρηγορίου Νύσσης εἰς τὰ Φῶτα. Καί ὁ ἂρτος τέως μέν ἂρτος ἐστὶ κοινός , ἀλλ' ὅταν αὐτόν τò μυστήριον ἱερουργήσῃ, σῶμα Χριστοῦ γίνεται τε καὶ λέγεται οὕτως τὸ μυστικὸν ἔλαιον, οὕτως ὁ οἶνος, ὀλίγου τινὸς ἄξια πρò τῆσ εὐλογίας μετἀ τ ò ν ἀγιασμ ò ν τ ò ν παρὰ τοῦ Πνεὑματος ἑκάτερον αὐτῶν ἐνεργεῖ διαφόρως».
<cuius fons> Gregorius Nyssenus , In die luminum [CPG 3173], Gregorii Nysseni opera, t. 9, 1967, p. 225.21-25 (PG 46, 581C11-15 ) «ὁ ἄρτος πάλιν ἄρτος ἐστὶ τέως κοινός, ἀλλ' ὅταν αὐτὸν τὸ μυστήριον ἱερουργήσῃ, σῶμα Χριστοῦ λέγεταί τε καὶ γίνεται [γίνεται τε καὶ λέγεταί Λ]. οὕτως τὸ μυστικὸν ἔλαιον, οὕτως ὁ οἶνος, ὀλίγου τινὸς ἄξια ὄντα πρὸ τῆς εὐλογίας μετὰ τὸν ἁγιασμὸν τὸν παρὰ τοῦ πνεύματος ἑκάτερον αὐτῶν ἐνεργεῖ διαφόρως».
¶Nota Nicetas adopte un texte qui concorde avec les leçons du ms. Λ de l’édition critique de Grégoire de Nysse : London, BL, Old Royal 16DI (12^e s.).[MM2020]

^U ¶Codd. : La88 (125ra) Li448 P638 Ed1470 Ed1570 (+ marg. in Creatione ! catechetica) Ed1572 Ed1775 Ed1861 Ed1953 {MM2019}

¹⁵ Nyssenus] in homil’ P638

¹⁶ dicitur] ca cacogr. expunc. P638

^marg.| {CLC22d5.3} CYRILLUS. − [1b] Nec dubites an hoc verum sit, eo manifeste dicente : hoc est corpus meum sed potius suscipe verba salvatoris in fide. Cum enim sit veritas, non mentitur.¹⁷ [2b] Insaniunt igitur dicentes [2°] mysticam benedictionem a¹⁸ sanctificatione cessare, si que reliquie remanserint¹⁹ eius in diem subsequentem²⁰. [2c] Non enim mutabitur sacrosanctum corpus Christi sed virtus benedictionis et vivificativa gratia iugis in eo est. [1°] Virtus enim vivificativa Dei Patris unigenitum Verbum est, quod « caro factum est »^z, non desinens²¹ esse Verbum sed²² efficiens carnem vivificativam. Si enim in aliquo liquore modicum panis immiseris, reperies hunc imbibitum qualitate illius. Igitur vivificativum Dei Verbum, uniens seipsum proprie²³ carni, fecit eam vivificativam. Numquid ergo et quoniam in nobis est vita²⁴*, Dei verbo existente in nobis, vivificativum erit nostrum corpus? Sed aliud est secundum participationis habitudinem nos habere in nobis Dei filium, aliud ipsum fuisse factum²⁵ carnem, id est corpus sumptum ex alma virgine proprium corpus effecisse²⁶. Decebat ergo eum²⁷ nostris quodammodo²⁸ uniri corporibus per sacram eius carnem et pretiosum sanguinem, que accipimus in benedictionem vivificativam²⁹ in pane et vino. Ne enim horreremus carnem et sanguinem apposita³⁰ sacris altaribus, condescendens Deus nostris fragilitatibus, influit oblatis vim vite convertens ea in veritatem proprie carnis, ut corpus vite quasi quoddam semen vivificativum inveniatur in nobis.^V ^aa
Unde subdit : ³¹*

^z Io. 1, 14.

^aa ¶Fons : [1] Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 22, 19-20 (Krikones §3003 : Cyrillus) = Vat. gr. 1611, f. 281ra40-va5 (Κυρίλλου),
<cuius fons> Cyrillus Alexandrinus , Scholia in Lucam ex catenis, PG 72, 908D8 - 912B1 : «[1a] Δύναμις δὲ τοῦ Θεοῦ καὶ Πατρὸς ἡ ζωοποιὸς ὁ μονογενής ἐστι Λόγος. Τοῦτον ἡμῖν ἔπεμψε σωτῆρα καὶ λυτρωτὴν, καὶ [909A] γέγονε σάρξ· οὐ τροπὴν ἢ ἀλλοίωσιν ὑπομείνας εἰς ὅπερ οὐκ ἦν· οὔτε μὴν ἀποφοιτήσας τοῦ εἶναι Λόγος· γεννηθεὶς δὲ μᾶλλον κατὰ σάρκα ἐκ γυναικὸς, καὶ ἰδιοποιησάμενος σῶμα τὸ ἐξ αὐτῆς, ἵν’ ἡμῖν ἑαυτὸν ἐμφυτεύσῃ καθ’ ἕνωσιν ἀδιάσπαστον, καὶ θανάτου καὶ φθορᾶς ἀποφήνῃ κρείττονας. Τὴν γὰρ ἡμῶν ἠμπέσχετο σάρκα, ἵν’ ἐκ νεκρῶν ἀναστήσας αὐτὴν, ὁδοποιήσῃ λοιπὸν τῇ πρὸς θάνατον κατενηνεγαὐτὴν, ὁδοποιήσῃ λοιπὸν τῇ πρὸς θάνατον κατενηνεγμένῃ σαρκὶ, τὴν εἰς ἀφθαρσίαν ἀναδρομὴν, καθά φησιν ὁ Παῦλος· «Ἐπειδὴ γὰρ δι’ ἀνθρώπου θάνατος, καὶ δι’ ἀνθρώπου ἀνάστασις νεκρῶν· ὥσπερ γὰρ ἐν τῷ Ἀδὰμ πάντες ἀποθνήσκουσιν, οὕτως καὶ ἐν τῷ Χριστῷ πάντες ζωοποιηθήσονται.» Ἑνώσας τοίνυν ἑαυτῷ τὴν τῷ θανάτῳ κάτοχον σάρκα, Θεὸς ὢν ὁ Λόγος καὶ ζωὴ, ἀπεσόβησε μὲν αὐτῆς τὴν φθορὰν, ἀπέφηνε δὲ αὐτὴν καὶ ζωοποιόν. Καὶ μὴ ἀπιστήσῃς οἷς εἶπον· δέχου δὲ μᾶλλον ἐν πίστει τὸ ῥῆμα, ἐκ μικρῶν παραδειγμάτων τὰς ἐπ’ αὐτῷ δὴ τούτῳ πληροφορίας συλλέγων. Ὅταν εἰς οἶνον ἢ γοῦν εἰς ἔλαιον ἢ εἴς τι τῶν ὑγρῶν μικρὸν (20) ἄρτον ἐμβάλῃς, εὑρήσεις αὐτὸν γεγονότα μεστὸν τῆς ἐκεῖ ποιότητος. Ὅταν σίδηρος ὁμιλήσῃ πυρὶ, τότε ἐμπίπλαται τῆς ἐνεργείας αὐτοῦ, καὶ σίδηρος ὢν κατὰ φύσιν ἰδίαν, τὴν τοῦ πυρὸς ὠδίνει δύναμιν. Οὐκοῦν ὁ ζωοποιὸς τοῦ Θεοῦ Λόγος, ἑνώσας ἑαυτὸν τῇ ἰδίᾳ σαρκὶ, καθ’ ὃν οἶδε τρόπον αὐτὸς, ζωοποιὸν ἀπέφηνεν αὐτήν. Ἔφη γὰρ αὐτός· «Ἀμὴν λέγω ὑμῖν, ὁ πιστεύων εἰς ἐμὲ, ἔχει ζωὴν αἰώνιον. Ἐγώ εἰμι ὁ ἄρτος τῆς ζωῆς.» Καὶ πάλιν· «Ἐγώ εἰμι ὁ ἄρτος ὁ ζῶν, ὁ ἐκ τοῦ οὐρανοῦ καταβάς· ἐάν (30) τις φάγῃ ἐκ τοῦ ἄρτου τούτου, ζήσεται εἰς τὸν αἰῶνα· καὶ ὁ ἄρτος δὲ ὃν ἐγὼ δώσω, ἡ σάρξ μού ἐστιν. Ἀμὴν λέγω ὑμῖν, ἐὰν μὴ φάγητε τὴν σάρκα τοῦ Υἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου, καὶ πίητε αὐτοῦ τὸ αἷμα, οὐκ ἔχετε ζωὴν ἐν ἑαυτοῖς.» Οὐκοῦν ἐσθίοντες τὴν σάρκα τοῦ πάντων ἡμῶν Σωτῆρος Χριστοῦ, καὶ πίνοντες αὐτοῦ τὸ τίμιον αἷμα, ζωὴν ἔχομεν ἐν ἑαυτοῖς, ἓν ὡς πρὸς αὐτὸν ἀποτελούμενοι, καὶ ἐν αὐτῷ μένοντες, ἔχοντες δὲ αὐτὸν καὶ ἐν ἑαυτοῖς. Καὶ μή τις λεγέτω τῶν ἀπιστεῖν εἰωθότων· Ἆρα (40) οὖν ἐπειδὴ καὶ ἐν ἡμῖν ζωὴ κατὰ φύσιν ὑπάρχων ὁ τοῦ Θεοῦ Λόγος αὐλίζεται, ζωοποιόν ἐστι καὶ τὸ ἑκάστου σῶμα ; Ἴστω δὲ μᾶλλον ὡς ἕτερόν ἐστι τὸ κατὰ μέθεξιν σχετικὴν ἡμᾶς ἔχειν ἐν ἑαυτοῖς τὸν Υἱὸν, ἔτερον δὲ ὁλοτρόπως τὸ αὐτὸν γενέσθαι σάρκα, τουτέστιν, ἴδιον ποιήσασθαι σῶμα τὸ ἐκ τῆς ἁγίας Παρθένου ληφθέν. Οὐ γὰρ ἐν ἡμῖν γενόμενος, ἐνανθρωπῆσαι λέγεται καὶ γενέσθαι σάρξ· τοῦτο γὰρ γέγονεν πῆσαι λέγεται καὶ γενέσθαι σάρξ· τοῦτο γὰρ γέγονεν ἅπαξ, ὅτε προῆλθεν ἄνθρωπος, οὐκ ἀποβαλὼν τὸ εἶναι Θεός· ἴδιον οὖν γέγονε σῶμα τοῦ Λόγου, τὸ ἐκ τῆς ἁγίας Παρθένου ληφθὲν καὶ ἑνωθὲν αὐτῷ. Πῶς [912] δὲ ἢ τίνα τρόπον, εἰπεῖν οὐκ ἔνεστιν. Ἄφραστος γὰρ καὶ ἀπερινόητος παντελῶς, καὶ αὐτῷ μόνῳ γνώριμος ὁ τῆς ἑνώσεως τρόπος. Ἔδει τοίνυν αὐτὸν διὰ τοῦ ἁγίου Πνεύματος ἐν ἡμῖν γενέσθαι θεοπρεπῶς· συνανακιρνᾶσθαι δὲ ὥσπερ τοῖς ἡμετέροις σώμασι, διὰ τῆς ἁγίας αὐτοῦ σαρκὸς καὶ τοῦ τιμίου αἵματος· ἃ δὴ καὶ ἐσχήκαμεν εἰς εὐλογίαν ζωοποιὸν, ὡς ἐν ἄρτῳ τε καὶ οἴνῳ. Ἵνα γὰρ μὴ ἀποναρκήσωμεν, σάρκα τε καὶ αἷμα προκείμενα βλέποντες ἐν ἁγίαις τραπέζαις ἐκκλησιῶν, συγκαθιστάμενος ὁ Θεὸς ταῖς ἡμετέραις ἀσθενείαις, ἐνίησι τοῖς προκειμένοις δύναμιν ζωῆς, καὶ μεθίστησιν αὐτὰ πρὸς ἐνέργειαν τῆς ἑαυτοῦ σαρκός· ἵνα εἰς μέθεξιν ζωοποιὸν ἔχωμεν αὐτὰ, καὶοἷονσπέρμαζωοποιὸνἐνἡμῖνεὑρεθῇτὸσῶματῆςζωῆς.»
[1b] Vat. gr. 1611, f. 281va4-5 <cuius fons>PG 72, 909B2-5 : «Καὶμὴἀμφιβάλῃς,ὅτιτοῦτόἐστινἀληθὲς,αὐτοῦ(15)λέγοντοςἐναργῶς.«Τοῦτόμούἐστιτὸσῶμα»καὶ «Τοῦτό μού ἐστι τὸ αἷμα.»ΔέχουδὲμᾶλλοντοῦΣωτῆροςἐνπίστειτὸνλόγον·ἀλήθειαγὰρὢν,οὐψεύδεται».
<Paral.> Thomas de Aquino, Summae theologiae tertia pars,q. 75 a. 1 co. : «Unde super illud luc. xxii,hocestcorpusmeumquod pro vobis tradetur, dicit Cyrillus,non dubitesanhocverumsit,sedpotiussuscipeverbasalvatorisinfide,cumenimsitveritas,nonmentitur».
[2] <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 22, 20(Krikones §3013) = Vat. gr. 1611, f. 282vb17- 20 (Κυρίλλου πρòς Καλοσύριον)
<cuius fons> Cyrillus Alexandrinus, Epistola83adCalosyrium(adversusAnthropomorphitas),[2a]PG 76, 1073A7-1076A1 ;[2bc]PG 76, 1076A1-11 . [MM2019]

^V ¶Codd. : La88 (125ra) Li448 Ed1470 Ed1570 Ed1584 Ed1953 {MM2019}

¹⁷ mentitur La88 Li448 P638 Ed1470 Ed1570 Ed1572 Ed1584 Ed1953 ] + Et ad Calosyrium Episcopum Ed1657 Ed1704

¹⁸ a La88 P638 Ed1470 Ed1572] om. Ed1570

¹⁹ remanserint La88 Ed1953 P638] manserint Li448

²⁰ subsequentem La88 Li448 ² P638 Ed1953 ] sequentem Li448 *

²¹ desinens] desines Li448 P638

²² sed La88² Li448 Ed1953 ] quod La88* (expunc.)

²³ proprie] propio ? La88

²⁴ est vita La88 Li448 ] vita Dei est Ed1470 Ed1570 Ed1775 Ed1861 Ed1953

²⁵ fuisse factum La88 Ed1953 ] inv . Li448

²⁶ effecisse La88] fecisse Ed1470

²⁷ eum La88 Ed1953 ] eam P638, cum Li448

²⁸ quodammodo La88] om. Ed1470

²⁹ benedictionem vivificativam Ed1775 Ed1953 ] benedictione vivificativa Ed1470 Ed1570 Ed1572

³⁰ apposita] opposita P638

³¹ subdit Ed1570 Ed1572 Ed1657 Ed1704] subditur Ed1775 Ed1861 Ed1953

Hoc facite in meam commemorationem.

^marg.| {CLC22d5.4} CHRYSOSTOMUS. Super Ioannem. − Hoc fecit Christus ducens nos ad maius amicitie fedus, suamque caritatem declarans erga nos, prestans se non solum videri desiderantibus, sed et³² palpare et comedere, et amplecti, et totum affectum explere. Igitur ut leones flammam spirantes, sic ab illa mensa discedimus terribiles facti³³ diabolo.^W

^W ¶Codd. : Li448 Ed1570 Ed1953 {MM2019} [MM2023}

³² et] ut Li448

³³ facti] effecti Li448

^marg.| {CLC22d5.5}* BASILIUS. − Disce autem quo pacto decet edere corpus Christi, in memoriam scilicet obedientie Christi usque ad mortem^ab"ut qui vivunt non amplius in se vivant sed in eo qui pro eis mortuus est et resurrexit"^ac. ^X ^ad

^ab Cf. Phil. 2, 8.

^acCf. 2Cor. 5, 14-15 : « Caritas enim Christi urget nos, estimantes hoc quoniam si unus pro omnibus mortuus est ergo omnes mortui sunt, et pro omnibus mortuus est | ut et qui vivunt iam non sibi vivant, sed ei qui pro eis mortuus est et resurrexit ». = ἵνα οἱ ζῶντες μηκέτι ἑαυτοῖς ζῶσιν, ἀλλὰ τῷ ὑπὲρ αὐτῶν ἀποθανόντι καὶ ἐγερθέντι.

^ad ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 22, 19-21 (Krikones § 3012), Vat. gr. 1611, f. 282va42-b14 : « Βασιλείου Ἀσκητικῶν. Μάθε ποίῳ λόγῳ ἐσθίειν δεῖ τὸ σῶμα καὶ πίνειν τὸ αἷμα Κυρίου, [f. 282vb13] εἰς ἀνάμνησιν τῆς τοῦ Κυρίου μέχρι θανάτου ὑπακοῆς, ἵνα οἱ ζῶντες μηκέτι ἑαυτοῖς ζῶσιν, ἀλλὰ τῷ ὑπὲρ αὐτῶν ἀποθανόντι καὶ ἐγερθέντι. [...] ».
<cuius fons> Basilius Caesariensis, Regulae morales, reg. 21, cap. 2-3 [CPG 2877], PG 31, 740 .25-29 : « Ποίῳ λόγῳ δεῖ ἐσθίειν τὸ σῶμα, καὶ πίνειν τὸ αἷμα τοῦ Κυρίου, εἰς ἀνάμνησιν τῆς τοῦ Κυρίου μέχρι θανάτου ὑπακοῆς, ἵνα οἱ ζῶντες μηκέτι ἑαυτοῖς ζῶσιν, ἀλλὰ τῷ ὑπὲρ αὐτῶν ἀποθανόντι καὶ ἐγερθέντι. [...]».
<Non hab.> Beda LLT [MM2019] [MM2023]

^X ¶Codd. : Bar484 Li448 Ed1570 Ed1953 {MM2019} {MM2020} {MM2023}

^marg.| {CLC22d5.6} THEOPHYLACTUS. − Duos autem calices Lucas commemorat ; de altero quidem supra dixit^ae : Accipite et dividite inter vos ; quem dicet aliquis esse typum Veteris Testamenti alterum vero post panis fractionem et distributionem ipse partitur discipulis.^af
Unde subditur :

^ae Lc. 22, 17.

^af ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 22, 19-20), PG 123, 1069A5-10. [CGC2015].

Numérotation du verset Lc. 22,20

Similiter et calicem postquam cenavit.

^marg.| {CLC22d5.7} BEDA. − Subauditur : dedit eis ut sit plena constructio.^Y

^Y ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CLC22d5.8} AUGUSTINUS. De consensu evangelistarum. − Vel quod Lucas bis de calice commemoravit, prius antequam panem daret, inde posteaquam³⁴* panem dedit illud quod superius dixit preoccupavit, ut solet ; illud vero quod ordine suo posuit, non commemoraverat superius. Utrumque autem coniunctum eamdem sententiam facit que et³⁵* illorum est, scilicet Matthei et Marci. ^Z ^ag

^ag ¶Fons : Augustinus Hipponensis , De consensu evangelistarum, lib. 3, c. 1, § 2, p. 268.18-269.2 : «Quod enim Lucas de calice bis commemorauit, prius, antequam panem daret, deinde, posteaquam panem dedit, illud quod superius dixit praeoccupauit, ut solet, illud uero quod ordine suo posuit non commemorauerat superius ; utrumque autem coniunctum hanc sententiam facit, quae et illorum est». [FG2013]*

^Z ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2022}

³⁴ posteaquam] postquam Ed1953

³⁵ et] om. Ed1953

^marg.| {CLC22d5.9} THEOPHYLACTUS. − Nominat autem Dominus hunc calicem Novi Testamenti.
Unde sequitur :

Dicens : Hic est calix, Novum Testamentum in sanguine meo, qui pro vobis fundetur.

^marg.| S ignificans novum testamentum in suo sanguine exordium sumere. Nam in Veteri Testamento sanguis animalium affuit cum data fuit lex. Nunc vero sanguis Verbi Dei³⁶ significat nobis Novum Testamentum. Cum autem dicit pro vobis , non significat pro solis apostolis corpus Christi datum et sanguinem effusum fuisse ; sed causa totius humane nature. Et vetus quidem pascha ad removendam servitutem Egypti fiebat, sanguis autem agni ad primogenitorum custodiam. Novum vero pascha ad peccatorum remissionem, sanguis autem Christi ad conservationem eorum qui dedicati sunt Deo.^AA ^ah

^ah ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 22, 20), PG 123, 1069A10-B10. [CGC2015]

^AA ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

³⁶ Verbi Dei] inv . Li448

^marg.| {CLC22d5.10} CHRYSOSTOMUS. − Hic enim sanguis operatur in nobis imaginem regiam, nobilitatem anime non permittit marcescere, protinus irrigans animam, magnamque inspirans virtutem. Hic sanguis fugat demones, advocat angelos et dominum angelorum. Hic sanguis effusus lavit orbem, et adibile fecit celum. Huius participes sanguinis, sunt supernis virtutibus amicti, regio pallio, magis autem ipso rege induti. Et sicut si mundus accesseris, salubriter accessisti ; sic si imbutus conscientia prava, damnose accedis in penam et supplicia. Nam si qui imperatoriam coinquinant purpuram, pari pena plectuntur cum eis qui divellunt ; absurdum non est si et qui obscena mente corpus Christi recipiunt, pari pena plectuntur cum his qui illud clavis transfoderunt.

^marg.| {CLC22d5.11} BEDA. {super Similiter et calicem}. − Quia vero panis confirmat, vinum vero sanguinem operatur in carne ; hoc ad corpus Christi, illud refertur ad sanguinem. verum, quia et nos in Christo et in nobis Christum manere oportet, vinum Dominici calicis aqua miscetur. Teste enim Ioanne^ai, “aque multe populi sunt”.

^ai Cf. Apc. 17, 15.

^marg.| {CLC22d5.12} THEOPHYLACTUS. − Primo autem datur panis, secundario calix prior enim est in spiritualibus laboriosus actus velut panis, non solum quia in vultus sudore laboratur, sed etiam quia dum comeditur, non est facilis ad glutiendum ; deinde post labores sequitur Exultatio divine gratie, que est calix.^aj

^aj ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 22, 19-20), PG 123, 1069B10-15. [CGC2015]

^marg.| {CLC22d5.13} BEDA. − Ideo autem tunc cenati communicarunt apostoli quia necesse erat pascha typicum antea³⁷* consummari, et sic ad veri pasche sacramenta transiri. Nunc autem in honorem tanti sacramenti placuit magistris Ecclesie, prius nos spiritualibus epulis refici ac deinde terrenis.^AB ^ak

^ak ¶Fons : Beda Venerabilis , In Lc., lib. 6, c. 22, CCSL 120, lin. 632 sqq. : «Quod si quem mouet cum caenatis saluator apostolis suum corpus ac sanguinem tradiderit quare nos uniuersalis ecclesiae consuetudine ieiuni doceamur eadem sacramenta percipere, breuiter audiat ideo tunc caenatos communicasse apostolos quia necesse erat pascha illud typicum antea consummari et sic ad ueri paschae sacramenta transire. Nunc in honorem tanti tam que terribilis sacramenti placuisse magistris ecclesiae primo nos dominicae passionis participatione muniri primo spiritalibus epulis interius exterius que sacrari ac deinde terrenis dapibus corpus et uilibus escis refici». [MM2020]

^AB ¶Codd. : Li448 ( 187ra ) P638 (177ra) Ed1953 {MM2019}

³⁷ antea] ante Ed1953

^marg.| {CLC22d5.14} GRECUS. − Totum autem corpus et sanguinem Domini suscipit<ur>³⁸*, etiam si mysteriorum partem accipiat<ur>³⁹. Sicut enim unum sigillum diversis totam suam figuram impartitur et integrum manet post distributionem, et sicut una vox penetrat ad multorum auditus, sic nulli dubium sit, corpus et sanguinem Domini totum in omnibus reperiri. Fractio autem panis venerandi passionem significat.^AC ^al

^al ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 1, 17 (Krikones §2995 : Eutychius Patriarcha), ed. Mai , Classicorum scriptorum , t. 10, Romae, 1838, p. 490 - 491 , Vat. gr. 1611, f. 280ra15-39 : «Εὐτιχίου [...] τοῦτο ἐστὶ τὸ σώμα μου καὶ τοῦτο ἐστὶ τὸ αἷμα μου. ὅλον οὖν ἅπας τὸ ἅγιον σῶμα, καὶ τὸν τίμιον αἷμα τοῦ Κυρίου δέχεται, κᾂν εἰ μέρος τούτων δέξηται· μερίζεται γὰρ ἀμερίστως* ἐν ἅπασι, διὰ τὴν ἔμμιξιν· καθὼς καὶ σφραγὶς μία, πάντα τὰ ἐκτυπώματα αὐτῆς καὶ μορφώματα τοῖς μεταλαμβάνουσιν μεταδίδωσι· καὶ μία μένει καὶ μετὰ τήν μετάδοσιν οὐκ ἐλαττουμένη, οὐδὲ ἀλλοιουμένη πρὸς τὰ μετέχοντα, κᾂν ᾖ τῷ ἀριθμῷ πλείονα ἢ ὡς καὶ μία φωνὴ ὑπό τινος προαχθεῖσα, καὶ εἰς ἀέρα χεθεῖσα καὶ ἐν τῷ ταύτην προεμένῳ, πᾶσα μένει· καὶ ἐν τῷ ἀέρι γενομένη, πᾶσα ταῖς ἀκοαῖς πάντων ἐναπετέθη οὐδενὸς πλεῖον ἢ ἔλαττον τοῦ ἑτέρου τῶν ἀκουσάντων εἰσδεχομένου, ἀλλὰ ὅλη ἐστὶν ἀδιαίρετος καὶ ὁλόκληρος παρὰ πᾶσι, κἂν μύριοι τὸν ἀριθμὸν ἢ πλείους ὦσιν οἱ ἀκουσαντες, καίτοι καὶ σῶμα ὑπάρχουσα∙ οὐδὲν γὰρ ἕτερόν ἐστι φωνὴ ἢ πεπλημένος ἀήρ μηδεὶς ἀμφιβολίαν ἐχέτω τὸ ἄφθαρτον μετὰ τὴν μυστικὴν ἱερουργίαν καὶ τὴν ἁγίαν ἀνάστασιν καί ἀθάνατον, καὶ ἅγιον καὶ ζωοποιὸν σῶμα καὶ αἷμα τοῦ Κυρίου, τοῖς ἀντιτύποις ἐντιθέμενον, διὰ τῶν ἱερουργιῶν, ἔλαττον τῶν προειρημένων παραδεγμάτων τὰς οἰκείας ἐναπομόργνυσθαι δυνάμεις, ἀλλ’ὅλον ἐν ὅλοις εὑρίσκεσθαι· ἐν αὐτῷ γὰρ τῷ κυριακῷ σώματι κατοικεῖ πᾶν τὸ πλήρωμα τῆς θεότητος τοῦ λόγου καὶ θεοῦ σωματικῶς, ὅπέρ ἐστιν οὐσιωδῶς· ἡ κλάσις γε μὴν τοῦ ἄρτου τοῦ τιμίου τήν σφαγήν δῆλοι».
* Cf. Plotinus , Enn., 4, 1, 21 : «Ἐλθοῦσα δὲ ἐνθάδε τούτῳ τῷ μέρει ὁρᾷ, ᾧ καὶ αὐτῷ τῷ μέρει σῴζει τὴν φύσιν τοῦ ὅλου. Οὐδὲ γὰρ ἐνταῦθα μόνον μεριστή, ἀλλὰ καὶ ἀμέριστος· τὸ γὰρ μεριζόμενον αὐτῆς ἀμερίστως μερίζεται».
<cuius fons> Eutychius Constantinopolitanus patriarcha , Sermo de Paschate et de sacrosanta eucharistia [CPG 6939], § 2-3, PG 86/2, 2393C1 - 2396A4 (ex Catena Nicatae supra laudata). [ADL2020] [MM2020]

^AC ¶Codd. : Li448 ( 187ra ) Mt366 Ed1657 (210ra) Ed1953 {MM2019}

³⁸ suscipit] + communicans Ed1657 Ed1953

³⁹ accipiat] accipit Ed1657

Numérotation du verset Lc. 22,
distinctio 6

^prol.| [Lc. 22, 1-23, 53 legitur Hebdomadae sanctae feria 4 ; cf. Ordinarium OP 646 = Cist. 64 = Rom.]

^marg.| {CLC22d6.1} AUGUSTINUS. De consensu evangelistarum. − Cum tradidisset Dominus discipulis calicem, rursus de traditore suo locutus est, dicens : ^AD ^am

^am ¶Fons : Augustinus Hipponensis , De consensu evangelistarum, lib. 3, c. 1, § 3, p. 270.8-10 : «Sed cum tradidisset calicem, rursus de traditore suo locutus est, quod Lucas persequitur dicens : uerum tamen ecce manus tradentis me mecum est in mensa». [FG2013]

^AD ¶Codd. : Bar484 Ka12 Li448 (187ra) Ed1475(262b) Ed1657 Ed1704 Ed1953 {MM2019} {MM2023}

Numérotation du verset Lc. 22,21

Verumtamen ecce manus tradentis me mecum est in mensa⁴⁰.

⁴⁰ mecum... mensa] etc. Ed1657 Ed1704

^marg.| {CLC22d6.2} THEOPHYLACTUS. − [a] Quod Dominus dixit⁴¹* non solum ut ostendat se scire futura sed etiam⁴² ut ostendat nobis propriam bonitatem, [c] secundum quam non pretermisit quin persequeretur⁴³* ea que spectabant ad Deum. [d] Dat enim nobis exemplum ut usque ad finem satagamus lucrari peccatores [b] et ut etiam⁴⁴* ostendat proditoris nequitiam qui et conviva fieri non erubuit.^AE ^an

^an ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 22, 21), PG 123, 1069D8-15 : « [a] Καὶ γὰρ οὐ μόνον, ἵνα δείξῃ ὅτι οὐκ ἀγνοεῖ τὸ συμβησόμενον, ταῦτα λέγει ὁ Κύριος, ἀλλὰ καὶ ἵνα δείξῃ ἡμῖν καὶ τὴν οἰκείαν ἀγαθότητα, [b] καὶ τὴν τοῦ προδότου πονηρίαν, ὅτι καὶ συνέστιος γενέσθαι οὐκ ἠρυθρίασεν. [c] Οὐδὲ πάλιν αὐτὸς ἀφῆκε τὰ οἰκεῖα ποιῶν, [d] καὶ τύπον ἡμῖν τιθεὶς, ἵνα ἄχρι τέλους σπουδάζωμεν κερδῆσαι τοὺς πταίοντας ». [CGC2015]* [VS2022]* [MM2023]

^AE ¶Codd. : Bar484 Ka12 Li448 Mt366 Ed1475 (262b) Ed1657 Ed1953 {MM2019} {MM2023}

⁴¹ Dominus dixit codd. ] inv. Ed1475 , dixit Ed1657 Ed1704 Ed1953

⁴² etiam] om. Bar484* (sec. compl. marg.)

⁴³ persequeretur Bar484 Ka12 Li448 Mt366 ] presequeretur Ed1475 , prosequeretur Ed1657 Ed1953

⁴⁴ etiam codd.] om. edd. ? Ed1953

^marg.| {CLC22d6.3} CHRYSOSTOMUS. − Et particeps existens mysteriorum, conversus non est. Fit enim scelus eius utrimque⁴⁵* immanius⁴⁶, tum quia tali proposito imbutus adiit⁴⁷ mysteria, tum quoniam⁴⁸* adiens melior factus non fuit nec metu nec beneficio nec honore.^AF ^ao

^ao ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 22, 22 (Krikones §3021) = Vat. gr. 1611, f. 283ra22-27 : «Χρισοστόμου κατὰ Μαθαῖον. Ἀλλὰ βαβαὶ πόση ἡ πώρωσις τοῦ προδότου ! Καὶ τῶν μυστηρίων μετέχων , ἔμενεν ὁ αὐτός·καὶ τῆς φρικωδεστάτης ἀπολαύων τραπέζης, οὐ μετεβάλλετο διὸ δὲ εἰσῆλθεν εἰς αὐτὸν ὁ Σατανᾶς, οὐ τοῦ σώματος καταφρονῶν ἀλλὰ τῆς ἀναισχυντίας καταγελῶν λοιπόν τοῦ προδότου Καὶ γὰρ μεῖζον τὸ ἁμάρτημα ἐγίνετο ἑκατέρωθεν· καὶ ὅτι μετὰ τοιαύτης γνώμης τοῖς μυστηρίοις προσῄει# ?# , καὶ ὅτι προσελθὼν οὐκ ἐγένετο βελτίων, οὔτε ἀπὸ τοῦ φόβου, οὔτε ἀπὸ τῆς εὐεργεσίας, οὔτε ἀπὸ τῆς τιμῆς».
<cuius fons> Cf. Chrysostomus , In Mt., hom. 82 (83), § 1, PG 58, 737.36-45 : «Βαβαὶ, πόση ἡ πήρωσις τοῦ προδότου ! Καὶ τῶν μυστηρίων μετέχων, ἔμενεν ὁ αὐτός· καὶ τῆς φρικωδεστάτης ἀπολαύων τραπέζης, οὐ μετεβάλλετο. Καὶ τοῦτο ὁ Λουκᾶς δηλοῖ λέγων, ὅτι μετὰ τοῦτο εἰσῆλθεν εἰς αὐτὸν ὁ Σατανᾶς, οὐ τοῦ σώματος καταφρονῶν τοῦ Δεσποτι κοῦ, ἀλλὰ τῆς ἀναισχυντίας καταγελῶν τοῦ προδότου λοιπόν. Καὶ γὰρ μεῖζον τὸ ἁμάρτημα ἐγίνετο ἑκατέρωθεν· καὶ ὅτι μετὰ τοιαύτης γνώμης τοῖς μυστηρίοις προσῄει, καὶ ὅτι προσελθὼν οὐκ ἐγένετο βελτίων, οὔτε ἀπὸ τοῦ φόβου, οὔτε ἀπὸ τῆς εὐεργεσίας, οὔτε ἀπὸ τῆς τιμῆς».
<ex quo> Chrysostomus, In Mt., hom. 82 (Mt. 26, 26), Burgundionis versio, BAV, Vat. lat. 383, f. 258ra : «Pape, quanta est exsecratio proditoris et misteriis participans permansit idem et horribili fruens mensa non transmutatus est et hoc Lucas ostendit dicens : Quoniam post hoc intravit in eum Satanas. Non corpus Christi contemnens sed in verecundiam proditoris dereliquo deridens. Et enim maius id peccatum factum est, alt<er> utrinque et quoniam cum tali mente ad misteria accessit et quoniam cum accessisset non factus est potior neque a timore neque a beneficio neque ab honore».
<Paral.> Thomas de Aquino, Summae theologiae tertia pars, q. 81 a. 2 sed contra (ad litteram) : «Sed contra est quod Chrysostomus dicit, Iudas, particeps existens mysteriorum, conversus non est. Unde fit scelus eius utrinque immanius, tum quia tali proposito imbutus adiit mysteria ; tum quia adiens melior factus non fuit, nec metu nec beneficio nec honore». Cf. CMT26d8.19 CMT26d8.20 (vide notam) CLC22d6.3 CIO13d4.20 ; In IV Sent., d. 11 q. 3 a. 2 qa. 1. [MM2020]

^AF ¶Codd. : Bar484 Li448 (187rb) Mt366 P638 Ed1475[262b] Ed1657 Ed1953 {MM2019} {MM2023}

⁴⁵ utrimque ! Li448 Mt366 ] utique P638 Ed1953 , utrunque Ed475

⁴⁶ immanius Li448 P638 Ed1953 ] in maius Ed1475

⁴⁷ adiit] addit P638

⁴⁸ quoniam Li448 Mt366 P638] quia Ed1475 Ed1953

^marg.| {CLC22d6.4} BEDA. ⁴⁹ − Et tamen⁵⁰ non designat specialiter, ne⁵¹* manifestius correptus impudentior fieret. Mittit autem crimen in numero ut agat conscius penitentiam. Predicit autem et penam ut quem pudor non vicerat, corrigant denuntiata supplicia.^AG
Unde sequitur :

^AG ¶Codd. : Bar484 Li448 (187rb) P638 (177rb ) Ed1470 Ed1475 (262b) Ed1657 Ed1704 Ed1775 Ed1953 {MM2019} {MM2023}

⁴⁹ Beda] om. P638

⁵⁰ tamen] + eum Ed1657

⁵¹ ne Li448 Ed1475 Ed1775] om. Ed1953

Numérotation du verset Lc. 22,22

Et quidem filius hominis, secundum quod definitum est, vadit⁵².

⁵² secundum... vadit] vadit etc. Ed1657 Ed1704

^marg.| {CLC22d6.5} THEOPHYLACTUS. − Non quasi non valens tueri seipsum sed sicut definiens⁵³ sibi mortem propter humanam salutem.^AH ^ap

^ap ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 22, 22), PG 123, 1072A1-3 . [MM2019]

^AH ¶Codd. : Bar484 Li448 (187rb) P638 (177rb ) Ed1470 Ed1475 (263a) Ed1572 Ed1584 Ed1657 Ed1704, om. Ed1775 Ed1953 {MM2019} {MM2023}

⁵³ deffiniens] scrips. , definiens Ed1572 Ed1584 Ed1657 , diffiniens Bar484 Li448 P638

^marg.| {CLC22d6.6} CHRYSOSTOMUS. − Sed quia Iudas ea que sunt scripta prava intentione agebat, ne quis putet eum innoxium tamquam dispensationis ministrum, subdit :

Verumtamen ve homini illi per quem tradetur.^AI

^AI ¶Codd. : Li448 (187rb) P638 (177rb ) Ed1470 Ed1475(263a)) Ed1572 Ed1775 Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CLC22d6.7} BEDA. − Sed et ve homini illi qui ad mensam Domini indignus accedens in exemplum Iude filium hominis tradit, non quidem Iudeis sed peccatoribus membris suis. Et quamvis scirent undecim apostoli quod nihil contra Dominum cogitarent. Quia tamen plus credunt magistro quam sibi timentes fragilitatem suam, querunt de peccato, cuius conscientiam non habebant⁵⁴.^AJ
Sequitur enim :

^AJ ¶Codd. : Li448 (187rb) Ed1475 (p. 263a) Ed1953 {MM2019}

⁵⁴ habebant] habent Ed1475

Numérotation du verset Lc. 22,23

Et ipsi ceperunt querere inter se quis esset ex eis qui hoc facturus esset.

^marg.| {CLC22d6.8}* BASILIUS. ⁵⁵ − Sicut enim in corporalibus passionibus multe sunt⁵⁶* quas non sentiunt patientes, porro magis adhibent fidem coniecture medicorum quam propriam insensibilitatem⁵⁷ attendant⁵⁸. Sic et in⁵⁹ anime passionibus, si quis in se peccatum non sentiat, credere tamen debet his qui plus possunt cognoscere sua peccata.^AK ^aq

^aq ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 22, 23 (Krikones § 3023), Vat. gr. 1611, f. 283ra40-rb 15 : « Βασιλείου Ἀσκητικῶν. Ὥσπερ γὰρ ἐπὶ τῶν σωματικῶν παθῶν· πολλά έστιν ὧν οὐκ ἐπαισθάνονται οἱ ἀσθενοῦντες· τῇ μέντοιγε τῶν ἰατρῶν σημειώσει μᾶλλον πιστεύουσιν, ἢ τῇ ἑαυτῶν ἀναισθησίᾳ προσ έχουσιν [283rb13] oὕτως καὶ ἐπὶ τῶν τῆς ψυχῆς παθῶν, τουτ έστι ἐπὶ τῶν ἁμαρτημάτων, κἂν ἑαυτοῦ τις μὴ καταγινώσκῃ, μὴ ἐπαισθανόμενος τοῦ ἁμαρτήματος, πιστεύειν μέντοιγε ὀφείλει τοῖς δυναμένοις πλέον ἰδεῖν τὰ ἐκείνου· [...] ».
<cuius fons> Basilius Caesariensis, Asceticum magnum sive quaestiones, 301 [CPG 2875], PG 31, 1296A9-B12 : «ΕΡΩΤΗΣΙΣ ΤΑʹ. Ἐὰν δὲ εἴπῃ, ὅτι Οὐ καταγινώσκει μου τὸ συν ειδός. ΑΠΟΚΡΙΣΙΣ. Τοῦτο καὶ ἐπὶ τῶν σωματικῶν παθῶν συμβαίνει. Πολλὰ γάρ ἐστι πάθη, ὧν οὐκ ἐπαισθάνονται οἱ ἀσθενοῦντες· τῇ μέντοιγε τῶν ἰατρῶν σημειώσει πιστεύουσι μᾶλλον, ἢ τῇ ἑαυτῶν ἀναισθησίᾳ προσ έχουσιν. Οὕτω καὶ ἐπὶ τῶν τῆς ψυχῆς παθῶν, τουτ έστιν, ἐπὶ τῶν ἁμαρτημάτων, κἂν ἑαυτοῦ τις μὴ καταγινώσκῃ, μὴ ἐπαισθανόμενος τοῦ ἁμαρτήματος, πιστεύειν μέντοιγε ὀφείλει τοῖς δυναμένοις πλέον ἰδεῖν τὰ ἐκείνου· [...] ». <Non hab.> Beda, PL, LLT [MM2019] [MM2023]

^AK ¶Codd. : Bar484 Ka12 Li448 Mt366 P638 (177va ) Ed1475 (p. 263a) Ed1953 {MM2019} {MM2020}

⁵⁵ Basilius Bar484 Mt366 P638 Ed1475 Ed1953 ] Beda Ka12 Li448

⁵⁶ multe sunt] inv . Ed1953

⁵⁷ insensibilitatem Bar484 Li448 Ed1953 ] sensibilitatem Ed1475

⁵⁸ attendant] om. Ka12

⁵⁹ in Bar484 Li448 Ed1953 ] om. Ed1475

Numérotation du verset Lc. 22,
distinctio 7

^prol.| [Lc. 22, 1-23, 53 legitur Hebdomadae sanctae feria 4 ; cf. Ordinarium OP 646 = Cist. 64 = Rom.]

^marg.| {CLC22d7.1} THEOPHYLACTUS. − Cum inter se quererent quis esset Dominum traditurus, consequens erat ad invicem sibi dicere : ‘Tu proditurus es’. Et ex hoc coacti sunt dicere ‘Ego potior, ego maior’, et similia.^AL ^ar
Unde dicitur :

^ar ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 22, 24), PG 123, 1072A4-B4. [CGC2015]

^AL ¶Codd. : Li448 (187rb) Ed1475 (263a) Ed1657 Ed1953 {MM2019}

Numérotation du verset Lc. 22,24

Facta est autem et contentio inter eos quis eorum videretur esse maior.

^marg.| {CLC22d7.2} GRECUS. − Vel hec contentio videtur habuisse motivum quod, cum Dominus ab hominibus transmigraret, oportebat aliquem eorum⁶⁰ fieri aliorum principem, quasi Domini vicem gerentem.^AM ^as

^as ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 22, 24 (Krikones §3024 : Apollinarius), Vat. gr. 1611, f. 283rb.22-24 : «Ἀπολιναρίου.Ἡ ἐν αὐτοῖς γενομένη φιλονεικία τὸ τὶς αὐτῶν δοκεῖ μείζων εἶναι, φαίνεται τοιαύτην ἔχουσα τὴν κίνησιν· ὡς ἐπειδήπερ ὁ Κύριος ἐξ ἀνθρώπων μεθίσταται, δέει τινὰ ἐξ αὐτῶν τῶν ἄλλων ἡγεμόνα γενέσθαι· ὥσπερ ἐν τάξει τῇ τοῦ Κυρίου».
<cuius fons> = Apollinaris Laodicensis , Fragmenta in Lc. (Lc. 22, 24), ed. J. Reuss, Lukas-Kommentare aus der griechischen Kirche, Berlin, 1984, p. 7, n°12, 1-3. [ADL2020 [MM2020]

^AM ¶Codd. : Li448 (187va) Ed1475 (263a) Ed1953 {MM2019}

⁶⁰ eorum Li448 Ed1953 ] om. Ed1475

^marg.| {CLC22d7.3} BEDA. − Sicut autem boni in Scripturis exempla⁶¹ patrum, quibus proficiant et humilientur, requirunt ; sic reprobi, si quid forte in electis reprehensibile repererint, quasi suas ex eo nequitias obtecturi, libenter solent amplecti. Ideo multi ardentius legunt quod facta est contentio inter discipulos Christi.^AN

^AN ¶Codd. : Li448 (187va) Ed1475 (263a) Ed1953 {MM2019}

⁶¹ exempla] om. Ed1475

^marg.| {CLC22d7.4} AMBROSIUS. − [b] Si enim contendebant apostoli, non excusationi obtenditur sed cautioni proponitur. [a] Caveamus ergo ne in perditione⁶²* aliqua inter nos de prelatione possit esse contentio.^AO ^at

^at ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 10, § 50, CCSL 14, p. 360.498-505 : «Conuertamur igitur et [a] caueamus ne in perditione aliqua inter nos de praelatione possit esse contentio ; [b] si enim contendebant apostoli, non excusationi obtenditur, sed cautioni proponitur. Si Petrus aliquando conuertitur, quia primam Domini secutus est uocem, quis potest dicere cito se esse conuersum? Caue ergo iactantiam, caue saeculum ; ille enim confirmare iubetur fratres suos qui dixit : omnia reliquimus et secuti sumus te». [FG2013]

^AO ¶Codd. : Li448 Ed1475 (263a) Ed1953 {MM2019}

⁶² perditione Li448 ] perditionem Ed1953 , proditione Ed1475

^marg.| {CLC22d7.5} BEDA. − Potius autem videamus, non quid carnales adhuc discipuli gesserint, sed quid iusserit spiritualis magister.
Sequitur enim :

Numérotation du verset Lc. 22,25

Dixit autem eis : Reges gentium dominantur eorum.

^marg.| {CLC22d7.6} CHRYSOSTOMUS. − Gentilium meminit, ut ex hoc rem vituperandam ostendat gentilium enim est ambire primatum.

^marg.| {CLC22d7.7} CYRILLUS. − Sed et blandi sermones eis offeruntur a subditis.
Unde sequitur :

Et qui potestatem habent super eos, benefici vocantur.

^marg.| Sed illi quidem quasi extorres a sacris legibus, huiusmodi subiacent morbis ; vestrum autem culmen est in humilitate. ^AP
Unde sequitur :

^AP ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2015}

Numérotation du verset Lc. 22,26

Vos autem non sic, sed qui maior est in vobis, fiat sicut minor⁶³.

⁶³ minor] iunior Li448 { MM2015}

^marg.| {CLC22d7.8} BASILIUS. − Non ergo extollat presidentem dignitas, ne ab humilitatis beatitudine corruat. Illud autem noverit quod humilitas vera ministerium plurium est. Sicut enim qui pluribus ministrat vulneratis, et abstergit cuiuslibet vulneris saniem, non sumit ministerium in causam elationis ; sic et⁶⁴* multo magis cui commisse sunt cure fraternorum languorum, ut omnium minister redditurus pro omnibus rationem, cogitare debet, et esse sollicitus ; et sic qui maior est, fiat sicut minor. Decet autem et corporale obsequium ab his qui president offerri, exemplo Domini lavantis pedes discipulorum.
Unde sequitur :

⁶⁴ et] om. Ed1953

Et qui precessor est sicut ministrator.

^marg.| Non est autem timendum ne in subdito solvatur humilitatis propositum dum ei a maiori servitur sed imitatione panditur humilitas.^AQ

^AQ ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CLC22d7.9} AMBROSIUS. − Contuendum est autem, quia non omnis honorificentie studio humilitas definitur potes enim deferre alicui propter seculi gratiam, potentie metum, utilitatisque contuitum tua edificatio queritur, non alterius honor ; et ideo una datur omnibus forma sententie, ut non de prelatione iactantia sit, sed de humilitate contentio.^au

^au ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 10, § 50, CCSL 14, p. 360.498-505 : «Deinde contuendum est quia non omnis honorificentiae studio humilitas definitur ; potes enim deferre alicui propter saeculi gratiam, potentiae metum utilitatis que contuitum. Tua aedificatio quaeritur, non alterius honor, et ideo una datur omnibus forma sententiae, ut non de praelatione iactantia sit, sed de humilitate contentio, eo que se dominus proponit imitandum. Egebamus omnium, ipse nullo, et tamen praebuit se humilitatis auctorem, cum discipulis ministraret. Quod utique faciebat non studio utilitatis, sed exercitatione uirtutis». [FG2013]

^marg.| {CLC22d7.10} BEDA. {super Reges gentium}. − In hac tamen forma a Domino tradita maiores non minima discretione opus habent ; ne scilicet, ad instar regum gentium, dominari subiectis, seque ab eis gaudeant laudibus attolli et tamen contra delinquentium vitia per zelum iustitie sint erecti. Ad verba autem exhortationis, suimet adiungit exemplum.
Unde sequitur :

Numérotation du verset Lc. 22,27

Nam quis maior est qui recumbit, an qui ministrat? Nonne qui recumbit? Ego autem in medio vestrum sum, sicut qui ministrat.

^marg.| {CLC22d7.11} CHRYSOSTOMUS. − Quasi dicat : Non putes discipulum tui egere, te vero non illius ego enim, qui nullo egeo, quo universa egent celestia et terrestria, ad ministerialem gradum condescendi.

^marg.| {CLC22d7.12} THEOPHYLACTUS. − Ostendit autem se ministrantem eis, cum panem et calicem distribuit, cuius ministerii mentionem facit, rememorans eos quod si de eodem pane comederunt et de eodem calice biberunt, si ipse Christus omnibus ministravit, unum debent omnes sentire.^av

^av ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 22, 27), PG 123, 1072B7-C6. [CGC2015]

^marg.| {CLC22d7.13} BEDA. {super Qui est maior}. − Vel loquitur de ministerio quo secundum Ioannem eorum pedes lavit Dominus et magister quamvis etiam verbo ministrandi possint omnia que in carne gessit intelligi ; sed et suum sanguinem se pro nobis effundere ministrando significat.

Numérotation du verset Lc. 22,
* distinctio 8

^prol.| [Lc. 22, 1-23, 53 legitur Hebdomadae sanctae feria 4 ; cf. Ordinarium OP 646 = Cist. 64 = Rom.]

^marg.| {CLC22d8.1} THEOPHYLACTUS. − Sicut Dominus proditori prenuntiaverat ve, sic discipulis remanentibus e contrario bona prenuntiat, dicens :^aw

^aw ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 22, 28), PG 123, 1072D9-14. [CGC2015]

Numérotation du verset Lc. 22,28

Vos autem estis qui permansistis mecum in temptationibus meis.

^marg.| {CLC22d8.2} BEDA. − Non enim inchoatio patientis, sed perseverantia, celestis regni gloria donatur quia perseverantiam, que constantia, seu fortitudo mentis vocatur, dicimus esse cunctarum columnam virtutum. Filius ergo Dei secum permanentes in temptationibus eternum ducit ad regnum. Si enim complantati facti sumus similitudini mortis eius, simul et resurrectionis erimus.
Unde sequitur :

Numérotation du verset Lc. 22,29

Et ego dispono vobis, sicut disposuit mihi pater meus regnum.

^marg.| {CLC22d8.3} AMBROSIUS. − Regnum Dei non est de hoc mundo . Non autem equalitas ad Dominum, sed similitudinis emulatio est solus enim Christus plena imago Dei est, propter expressam in se paterne claritudinis unitatem ; iustus autem homo ad imaginem Dei est, si propter imitandam divine conversationis similitudinem, mundum hunc Dei cognitione contemnat unde et corpus Christi edimus, ut vite eterne possimus esse participes.
Propter quod sequitur :

Numérotation du verset Lc. 22,30

Ut edatis et bibatis super mensam meam in regno meo.

^marg.| Non enim victus et potus vobis premii loco spondetur ; sed communicatio gratie celestis et vite.^ax

^ax ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 10, § 49, CCSL 14, p. 359.480-360.497 : «Et ego quidem dispono vobis, sicut disposuit mihi pater regnum. Regnum Dei non est de hoc mundo. Non ergo aequalitatis homini ad Deum, sed similitudinis aemulatio est ; solus enim Christus est plena imago Dei propter expressam in se paternae claritudinis unitatem ; iustus autem homo ad imaginem Dei est, si propter imitandam diuinae conuersationis similitudinem mundum hunc Dei cognitione contemnat uoluptates que terrenas uerbi perceptione despiciat quo alimur in uitam. Unde et corpus Christi edimus, ut uitae aeternae possimus esse participes. Non enim uictus et potus nobis praemii loco spondetur et honoris, sed communicatio gratiae caelestis et uitae, neque duodecim throni tamquam aliqua corporalis sunt receptacula sessionis, sed quia secundum diuinam similitudinem iudicat Christus cognitione cordium, non interrogatione factorum uirtutem remunerans inpietatem que condemnans, ita et apostoli in iudicium spiritale formantur remuneratione fidei, et exsecratione perfidiae, uirtute errorem redarguentes, sacrilegos odio persequentes». [FG2013]

^marg.| {CLC22d8.4} BEDA. − Vel mensa proposita omnibus sanctis ad fruendum, celestis est gloria vite ; qua, quIesuriunt et sitiunt iustitiam, saturabuntur, fruendo desiderato gaudio veri boni.

^marg.| {CLC22d8.5} THEOPHYLACTUS. − Non autem hoc dixit quasi futuris illis corporalibus escis, et quasi regno suo sensibili futuro erit enim illic angelica conversatio, sicut Sadduceis predixit. Sed et Paulus dicit non esse regnum Dei escam et potum.^ay

^ay ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 22, 28-30), PG 123, 1073A3-8. [CGC2015].

^marg.| {CLC22d8.6} CYRILLUS. − Sed ex his que⁶⁵ sunt apud nos, spiritualia designat nam prerogativa quadam funguntur apud reges terrenos qui eis quasi convive consident. Ex humano ergo iudicio ostendit qui apud eum in primis honoribus statuentur.

⁶⁵ que] om. Li448

^marg.| {CLC22d8.7} BEDA. {super Et sedeatis}. − Hec est enim immutatio dextere excelsi, ut qui nunc humiles gaudent ministrare conservis, tunc super Domini mensam sublimes, vite perpetue dapibus alantur ; et qui hic in temptationibus iniuste iudicati, cum Domino permanent, illic cum eo super temptatores suos iusti iudices veniant.
Unde sequitur :

Et sedeatis super thronos duodecim, iudicantes duodecim tribus Israel.

^marg.| {CLC22d8.8} THEOPHYLACTUS. − Hoc est, condemnantes ex duodecim tribubus ⁶⁶ infideles.^az

^az ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 22, 30), PG 123, 1073B6-8. [CGC2015].

⁶⁶ tribubus] tribus Ed1953

^marg.| {CLC22d8.9} AMBROSIUS. − Non autem duodecim throni tamquam aliqua corporalis sunt receptacula sessionis ; sed quia secundum divinam similitudinem iudicat Christus cognitione cordium, non interrogatione factorum, virtutem remunerans, impietatem condemnans ; ita apostoli in iudicium spirituale formantur remuneratione fidei, execratione perfidie, virtute errorem redarguentes, sacrilegos odio persequentes.^ba

^ba ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 10, § 49, CCSL 14, p. 359.480-360.497 : «Et ego quidem dispono vobis, sicut disposuit mihi pater regnum. Regnum Dei non est de hoc mundo. Non ergo aequalitatis homini ad Deum, sed similitudinis aemulatio est ; solus enim Christus est plena imago Dei propter expressam in se paternae claritudinis unitatem ; iustus autem homo ad imaginem Dei est, si propter imitandam diuinae conuersationis similitudinem mundum hunc Dei cognitione contemnat uoluptates que terrenas uerbi perceptione despiciat quo alimur in uitam. Unde et corpus Christi edimus, ut uitae aeternae possimus esse participes. Non enim uictus et potus nobis praemii loco spondetur et honoris, sed communicatio gratiae caelestis et uitae, neque duodecim throni tamquam aliqua corporalis sunt receptacula sessionis, sed quia secundum diuinam similitudinem iudicat Christus cognitione cordium, non interrogatione factorum uirtutem remunerans inpietatem que condemnans, ita et apostoli in iudicium spiritale formantur remuneratione fidei, et exsecratione perfidiae, uirtute errorem redarguentes, sacrilegos odio persequentes». [FG2013]

^marg.| {CLC22d8.10} CHRYSOSTOMUS. − Numquid autem illic sedebit et Iudas sed considera, quod lex est data a Deo per Ieremiam^bb : Si quid boni promisero, si censearis indignus, mulctabo te. Et ideo loquens cum discipulis, non simpliciter promisit, sed addidit :

^bb Ier. 18, 10.

Qui permansistis mecum in temptationibus.

^marg.| {CLC22d8.11} BEDA. − Ab eius ergo sublimitate promissi Iudas excipitur nam et antequam hec Dominus diceret, exisse credendus est excipiuntur et illi quicumque, auditis incomprehensibilis sacramenti verbis, abierunt retro.

Numérotation du verset Lc. 22,
* distinctio 9

^prol.| [Lc. 22, 1-23, 53 legitur Hebdomadae sanctae feria 4 ; cf. Ordinarium OP 646 = Cist. 64 = Rom.]

^marg.| {CLC22d9.1} BEDA. − Ne gloriarentur undecim apostoli, et suis viribus tribuerent quod soli pene inter tot millia Iudeorum dicerentur in temptationibus permansisse cum Domino, ostendit, eos si non iuvantis se Domini essent opitulatione protecti, eadem procella cum ceteris potuisse conteri.
Unde sequitur :

Numérotation du verset Lc. 22,31

Ait autem Dominus Simoni : Simon, ecce satanas expetivit vos ut cribraret sicut triticum,

^marg.| id est expetivit vos temptare, et, velut qui triticum purgat, ventilando concutere in quo docet nullius fidem a diabolo, nisi Deo permittente temptari.

^marg.| {CLC22d9.2} THEOPHYLACTUS. − Hoc⁶⁷ autem Petro dixit, eo quod fortior aliis erat, et superbire poterat in his que promissa erant a Christo.^bc

^bc ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 22, 31), PG 123, 1073C6-8. [CGC2015].

⁶⁷ Hoc] Hec Li448

^marg.| {CLC22d9.3} CYRILLUS. − Vel ut^bd ostendat quod homines nihil existentes, quantum pertinet ad humanam naturam et lubricum mentis nostre, non decet ut preesse ceteris velint ; et ideo omissis ceteris, venit ad petrum ceteris prelatum.
Unde sequitur :

^bd Vel ut] Velud Li448

Numérotation du verset Lc. 22,32

Ego autem rogavi pro te ut non deficiat fides tua.

^marg.| {CLC22d9.4} CHRYSOSTOMUS. − Non autem dixit : ‘Ego permisi’ sed ‘oravi’. Humiliter enim loquitur tendens ad passionem, ut humilitatem demonstret ; nam qui non deprecatione, sed imperio dixerat^be : “Super hanc petram edificabo Ecclesiam meam et tibi dabo claves regni celorum”. Quomodo opus habebat oratione, ut concitatam unius hominis animam coerceret? Non autem dixit : ‘Rogavi ut non neges’ sed ‘ne deseras fidem’.

^be Cf. Mt. 16, 18-19.

^marg.| {CLC22d9.5} THEOPHYLACTUS. − Nam etsi paululum agitandus sis, habes tamen reconditum semen fidei quamvis deiecerit folia spiritus temptatoris, viget tamen⁶⁸ radix. Petit ergo satanas te ledere tamquam invidens tibi de mea dilectione. Sed quamvis egomet pro te sim deprecatus, tu tamen delinques.
Unde sequitur :

⁶⁸ tamen] om. Li448

Et tu aliquando conversus confirma fratres tuos.

^marg.| Quasi dicat : postquam me negato ploraveris ac penitueris, corrobora ceteros ; cum te principem apostolorum deputaverim hoc enim decet te qui mecum robur es et petra Ecclesie. Hoc autem intelligendum est non solum de apostolis qui tunc erant ut roborarentur a Petro sed et de omnibus qui usque ad finem mundi futuri sunt fidelibus ne scilicet aliquis credentium diffidat, videns eum qui, cum esset Apostolus, denegavit, ac iterum per penitentiam obtinuit prerogativam, ut esset antistes mundi.^AR ^bf

^bf ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 22, 31-32), PG 123, 1073C13-1076A5. [CGC2015]

^AR ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2018}

^marg.| {CLC22d9.6} CYRILLUS. ⁶⁹ − Admirare igitur exuberantiam divine patientie ne diffidere discipulum faceret⁷⁰, nondum patrato crimine largitus est veniam, ac iterum ipsum in apostolico gradu restituit, dicens : Confirma fratres tuos .^AS

^AS ¶Codd. : Li448 (189ra) Ed1953 {MM2018}

⁶⁹ Cyrillus Li448] om. Ed1953

⁷⁰ faceret] pr. m. faciat, sec. exp. et scripsit : faceret Li448 {MM2015}

^marg.| {CLC22d9.7} BEDA. − Quasi dicat : Sicut ego tuam fidem ne deficiat orando protexi, ita tu infirmiores fratres, ne de venia desperent, confortare memento.

^marg.| {CLC22d9.8} AMBROSIUS. − Cave ergo iactantiam, cave seculum. Ille iubetur confirmare fratres suos qui dixit^bg : ‘Omnia reliquimus, et secuti sumus te’.^bh

^bg Mt. 19, 27.

^bh ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 10, § 50, CCSL 14, p. 360.498-505 : «Conuertamur igitur et caueamus ne in perditione aliqua inter nos de praelatione possit esse contentio ; si enim contendebant apostoli, non excusationi obtenditur, sed cautioni proponitur. Si Petrus aliquando conuertitur, quia primam Domini secutus est uocem, quis potest dicere cito se esse conuersum? Caue ergo iactantiam, caue saeculum ; ille enim confirmare iubetur fratres suos qui dixit : omnia reliquimus et secuti sumus te». [FG2013]

^marg.| {CLC22d9.9} BEDA. − Quia vero se Dominus dixerat pro fide Petri rogasse, conscius ille presentis affectus, fideique ferventis, sed futuri casus nescius, non credit se ullatenus ab eo posse deficere.
Unde sequitur :

Numérotation du verset Lc. 22,33

Qui dixit ei : Domine, tecum paratus sum et in carcerem et in mortem ire.

^marg.| {CLC22d9.10} THEOPHYLACTUS. − Pre nimia quidem dilectione flammescit et impossibilia sibi pollicetur. Decebat autem, audito semel a veritate quod temptandus esset, non amplius contendere. Sed Dominus videns eum presumptuose loquentem, promit temptationis speciem, scilicet quod negaturus esset.^bi
Unde sequitur :

^bi ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 22, 33-34), PG 123, 1076A15-21. [CGC2015]

Numérotation du verset Lc. 22,34

Et ille dixit : Dico tibi Petre, non cantabit hodie gallus donec ter abneges nosse me.

^marg.| {CLC22d9.11} AMBROSIUS. − Petrus quidem, etsi spiritu promptus, corporis tamen adhuc infirmus affectu, denuntiatur Dominum negaturus neque enim poterat divine constantiam intentionis equare. Passio Domini emulos habet, pares non habet.^bj

^bj ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 10, § 50, CCSL 14, p. 360.498-505 : «Petrus autem etsi spiritu promtus, corporis tamen adhuc infirmus adfectu denuntiatur dominum negaturus ; neque enim poterat diuinae constantiam intentionis aequare. Passio Domini aemulos habet, pares non habet. Ita non reprehendo quod negauit, laudo quod fleuit. Aliud commune condicionis est, aliud speciale uirtutis. Et ideo instruitur ad cauendum, non cogitur ad negandum». [FG2013]*

^marg.| {CLC22d9.12} THEOPHYLACTUS. − Hinc autem magnam doctrinam haurimus quod non sufficit humanum propositum absque divino subsidio. Petrus enim, quamvis fervens esset, derelictus tamen a deo, supplantatus fuit ab hoste.^bk

^bk ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 22, 34), PG 123, 1076B21-26. [CGC2015].

^marg.| {CLC22d9.13} * BASILIUS. ⁷¹* − Sciendum autem quod, Deo permittente, timorati lapsum patiuntur quandoque ad fastus precedentis remedium. Sed, quamvis idem videatur esse delictum timorati et aliorum, refert non modicum. Nam timoratus ex quibusdam insidiis et pene prout noluit⁷², peccavit. Alii vero, nullam gerendo curam, neque sui neque Dei, peccant non⁷³ distinguentes inter peccare et agere virtuose. Unde reor et iussionis⁷⁴ modum in eis debere fore⁷⁵ diversum. Nam timoratus, quodam iuvamine indiget et⁷⁶*, circa eamdem rem⁷⁷ erga quam peccavit, iussa debet profere⁷⁸*. Alii vero, cum totum bonum anime destruxerint, affligi et moneri et preceptis⁷⁹ subici debent quousque ratum sit illis ⁸⁰ Deum iustum iudicem esse, et contremiscant.^AT ^bl

^bl ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 22, 33-34 (Krikones §3045 : Basilius, Asceticon) : Vat. gr. 1611, f. 284v a18-13b : «Βασιλείου Ἀσκητικῶν. [b] Κἀκεῖνο δὲ εἰδέναι χρὴ, ὅτι τὰ ἐλαττώματα τῶν εὐλαβῶν γίνεται πολλάκις καὶ κατ' οἰκονομίαν πρὸς τὸ συμφέρον· τοῦ Θεοῦ συγχωροῦντος, ἐνίοτε ὀλισθῆσαι εἰς θεραπείαν ἐπάρσεως προλαβούσης, οἷόν ἐστι τὸ ὑπὸ τοῦ Πέτρου εἰρημένον, καὶ ἐπ' αὐτοῦ γεγενημένον. [a] Οὐκ ὡσαύτως μέντοι ἐπιτιμητέον τοῖς ἀμαρτάνουσιν, ἀλλ’ εἰς τὴν διάθησιν ἀποδόντες τοῦ ἁμαρτάνοντος· καὶ τὸν τρόπον τοῦ ἁμαρτήματος, γνωσόμεθα καὶ τὸν τρόπον τῆς ἐπιτιμήσεως. Κἂν γὰρ τὸ αὐτὸ ἁμάρτημα εἶναι δοκῇ τό τε τοῦ ἀδιαφόρου καὶ τὸ τοῦ εὐλαβοῦς, ἀλλὰ πολλὴ αὐτῶν μεταξὺ ἡ διαφορά. Ὁ μὲν γὰρ εὐλαβὴς ὢν, ἀγωνιῶν τε ἅμα καὶ ἀγωνιζόμενος περὶ τῆς πρὸς Θεὸν εὐαρεστήσεως, κατὰ περίστασίν τινα καὶ σχεδὸν ὡς οὐκ ἤθελεν, ἐσφάλη καὶ ὤλισθεν· δὲ ἀδιάφορος, οὐδένα λόγον οὐδὲ ἑαυτοῦ οὐδὲ τοῦ Θεοῦ ποιούμενος, καὶ οὐδεμίαν διαφορὰν τοῦ τε ἁμαρτάνειν καὶ τοῦ κατορθοῦν τιθέμενος, ὡς αὐτὸ δηλοῖ τὸ ὄνομα, τὰ πρῶτα καὶ μεγάλα νοσεῖ· ἢ καταφρόνησιν Θεοῦ ἢ ἀπιστίαν τοῦ εἶναι Θεόν. ∆ύο γὰρ ταῦτα αἴτια τῇ ψυχῇ τοῦ ἁμαρτύνειν γίνεται, ὡς ἡ Γραφὴ μαρτυρεῖ λέγουσα ποτὲ μέν· φησὶν ὁ παράνομος τοῦ ἁμαρτάνειν ἐν ἑαυτῷ· οὐκ ἔστι φόβος Θεοῦ ἀπέναντι τῶν ὀφθαλμῶν αὐτοῦ· ποτὲ δέ· εἶπεν ἄφρων ἐν καρδίᾳ αὐτοῦ· oὐκ ἔστι Θεός· διεφθάρησαν καὶ ἐβδελύχθησαν ἐν ἐπιτηδεύμασιν. Ὥστε ἢ καταπεφρόνηκε, καὶ διὰ τοῦτο ἁμαρτάνει, ἢ αὐτὸ τὸ εἶναι τὸν Θεὸν ἀρνεῖται, καὶ διὰ τοῦτο ἐν τοῖς ἐπιτηδεύμασι διαφθείρεται, κἂν ὁμολογεῖν δοκῇ. Θεὸν γὰρ, φησὶν, ὁμολογοῦσιν εἰδέναι, τοῖς δὲ ἔργοις ἀρνοῦνται. Ὧν οὕτως ἐχόντων, καὶ τὸν τρόπον τῆς ἐπιτιμήσεως λογίζομαι εἶναι δεῖν ἐπὶ τῶν τοιούτων διάφορον. Ὁ μὲν γὰρ εὐλαβὴς οἱονεὶ τοπικοῦ τινος χρῄζει τοῦ βοηθήματος, καὶ περὶ αὐτὸ τὸ πρᾶγμα, εἰς ὃ ἐσφάλη, τὴν ἐπιτίμησιν ὑποστῆναι ὀφείλει· ὁ δὲ ἀδιάφορος, ὅλον ὁμοῦ τὸ ψυχῆς καλὸν διαφθείρας καὶ αὐτὰ τὰ τῶν κακῶν καθολικώτερα νοσῶν, ἢ ὡς καταφρονητὴς, ὥσπερ εἶπον. ἢ ὡς ἄπιστος, καὶ πενθεῖσθαι, καὶ νουθετεῖσθαι, καὶ ἐπιτιμᾶσθαι ὀφείλει, μέχρις ἂν πληροφορηθῆναι δυνηθῇ, ἢ ὅτι ὁ Θεὸς κριτὴς δίκαιος , καὶ φοβηθῇ, ἢ ὅτι ὅλως ἔστι Θεὸς, καὶ καταπλαγῇ».
<cuius fons> = Basilius Caesariensis, Asceticum magnum sive quaestiones, regulae brevius tractatae [CPG 2875.2], interrogatio 81, PG 31, [a] 1140 A10-D1, [b] 1140 D1-6. [ADL2020] [MM2020]
¶Nota La Catena suit à la lettre l’ordre du scholion qui a, lui, inversé deux segments du texte de Basile. La forme ad fastus, hapax de la littérature médiévale la plus diffusée (LLT2020) est équivalente de ad fastum au sens de ad superbiam. Le terme alii neutralise le grec ἀδιαφόρος qui désigne, notamment chez les Stoïciens, une personne sans qualité morale, ‘indifférente’ à la distinction entre le vice et la vertu. Refert non modicum traduit par litote «ἀλλὰ πολλὴ αὐτῶν μεταξὺ ἡ διαφορά» : «mais il y a beaucoup de différence entre eux». Le traducteur infléchit le vocabulaire moral de Basile dans un sens juridique : reor, iussio. L’expression iussa profere traduit le grec ἐπιτίμησιν ὑποστῆναι : ‘placer devant lui ce qui lui est ordonné’ et non pas, comme le donnerait à penser une lecture superficielle, ‘proférer ou exprimer ce qui lui est ordonné’, ce qui n’a aucun sens et a conduit les éditeurs tardifs à remplacer pro fere par perfere au sens d’accomplir. [MM2020]

^AT ¶Codd. : Ka12 Li448 Mt366 Ed1657 (212b) Ed1953 {MM2020} {MM2023}

⁷¹ Basilius] Beda Ed1953

⁷² noluit] voluit Ka12

⁷³ non] neque Ed1657

⁷⁴ iussionis] obiurgationis Ed1657

⁷⁵ fore cum gr. ] facere Ed1657

⁷⁶ indiget et Li448 cum gr. ] indigens et Ed1657, indigens Ed1953

⁷⁷ rem] om. Ka12

⁷⁸ iussa debet profere (proferre codd.) cum gr. ] iussa debet perfere Ed1953 , obiurgationem debet sustinere Ed1657

⁷⁹ preceptis] obiurgari sive punitioni Ed1657

⁸⁰ illis] vel Ka12

^marg.| {CLC22d9.14}* AUGUSTINUS. De consensu evangelistarum. ⁸¹ − Hoc autem quod hic dicitur de Petri negatione predicta, omnes quidem evangeliste commemorant. Sed non omnes ex una eademque occasione sermones⁸²* ad eam commemorandam veniunt. Nam Mattheus et Marcus eam subnectunt postea quam⁸³ Dominus egressus est ex illa domo ubi manducaverant pascha, Lucas vero et Ioannes antequam inde esset egressus. Sed facile possemus intelligere aut illos duos ea recapitulando posuisse, aut istos preoccupando nisi magis moveret quod tam diversa non tantum verba, sed etiam sententias Domini premittunt, quibus permotus Petrus illam presumptionem proferret⁸⁴*, vel pro Domino vel cum Domino moriendi, ut magis cogant intelligi, ter⁸⁵ eum expressisse presumptionem suam diversis locis sermonis Christi, et ter illi a Domino responsum, quod eum ante galli cantum ter esset negaturus.^AU ^bm

^bm ¶Fons : Augustinus Hipponensis , De consensu evangelistarum, lib. 3, c. 2, § 5, CSEL 43, p. 272.15-273.8 : «Hoc de praedicta negatione sua petro non solus iohannes, ex cuius evangelio modo ista interposui, sed et ceteri tres commemorant. non sane omnes ex una eadem que occasione sermonis ad eam commemorandam ueniunt. nam mattheus et Marcus pari prorsus ordine et eodem narrationis suae loco eam subnectunt ambo, posteaquam dominus egressus est ex illa domo, ubi manducauerant pascha, Lucas uero et iohannes, antequam inde esset egressus. sed facile possemus intellegere aut illos duos eam recapitulando posuisse aut istos praeoccupando, nisi magis moueret, quod tam diuersa non tantum uerba sed etiam sententias domini praemittunt, quibus permotus petrus illam praesumtionem proferret uel cum domino uel pro domino moriendi, ut magis cogant intellegi ter eum expressisse praesumtionem suam diuersis locis sermonis christi et ter illi a domino responsum, quod eum esset ante galli cantum ter negaturus». [FG2013]*

^AU ¶Codd. : Ka12 Li448 Ed1953 {MM2023}

⁸¹ De... evangelistarum] om. Bar484

⁸² sermones Bar484 Ka12 Li448 ] sermonis Ed1953

⁸³ postea quam] postquam Ka12

⁸⁴ proferret Li448 ] preferret Ed1953

⁸⁵ ter] om. Bar484

Numérotation du verset Lc. 22,
distinctio 10

^prol.| [Lc. 22, 1-23, 53 legitur Hebdomadae sanctae feria 4 ; cf. Ordinarium OP 646 = Cist. 64 = Rom.]

^marg.| {CLC22d10.1}£ CYRILLUS. − Predixerat autem Dominus Petro quod eum esset negaturus, tempore scilicet sue captionis ; sed quia semel facta est mentio de captione eius, consequenter nuntiat supervenientem contra Iudeos conflictum
Unde dicitur :

Et dixit eis :

Numérotation du verset Lc. 22,35

Quando misi vos sine sacculo et pera et calciamentis, numquid aliquid defuit vobis ?

^marg.| Miserat enim salvator sanctos apostolos predicare civitatibus et oppidis regnum celorum, precipiens ut euntes nullius corporalium curam gererent, sed in eo totam spem vivendi reponerent.

^marg.| {CLC22d10.2}£ CHRYSOSTOMUS. − Sicut autem qui docent natare, circa principium quidem manus suas supponentes, attentius sustentant suos discipulos, postea vero plerumque manum abstrahentes iubent ut sibi opitulentur, quinimmo et paululum emergi permittunt ; ita et Christus fecit discipulis. In exordiis quidem presto in cunctis eis aderat, parans eis uberrime affluentiam omnium.
Unde sequitur :

Numérotation du verset Lc. 22,36

At illi dixerunt : Nihil.

^marg.| At ubi oportebat et proprias vires ostendere, subtraxit eis aliquantulum gratiam, iubens eis ex se nonnulla peragere.
Unde sequitur :

Dixit ergo eis : Sed nunc qui habet sacculum, quo scilicet portatur pecunia, tollat similiter et peram,

^marg.| qua scilicet portantur cibaria. Et quidem quando nec calciamenta, nec zonam habebant, nec baculum, nec es, nullius passi sunt penuriam ; ut autem marsupium concessit eis, et peram, esurire videntur, et sitire, et nuditatem pati ; ac si eis diceret hactenus cuncta vobis uberrime affluebant ; nunc autem volo vos et inopiam experiri ideoque non addico necessitati pristine legis, sed mando et loculum habere et peram. Poterat autem et Deus usque in finem eos in tanta constituere copia ; sed noluit ob multas causas primo quidem ut nihil sibi tribuerent, sed recognoscerent totum emanasse divinitus ; secundo ut moderari sibi sciant ; tertio ne maiora de se opinentur. Horum igitur causa permittens eos incurrere multa inopinatorum, relaxavit prioris legis rigorem, ne gravis et intolerabilis fieret eis vita.

^marg.| {CLC22d10.3} BEDA. {super Quando misi vos sine sacculo}. − Non enim eadem vivendi regula persecutionis qua pacis tempore discipulos informat. Missis quidem discipulis ad predicandum, ne quid tollerent in via, precepit, ordinans scilicet ut qui evangelium nuntiat, de evangelio vivat. Instante vero mortis articulo, et tota illa gente pastorem simul et gregem persequente, congruam tempori regulam decernit, permittens ut tollant victui necessaria, donec, sopita insania persecutorum, tempus evangelizandi redeat ubi nobis quoque dat exemplum, iusta nonnumquam causa instante, quedam de nostri propositi rigore posse sine culpa intermitti.^bn

^bn <Paral.> Thomas de Aquino, Contra doctrinam retrahentium a religione, c. 15, Leonina t. 41, p. C70: « Sed hanc relaxationem quantum ad personas apostolorum, ad solum tempus imminentis persecutionis esse referendam, apparet ex verbis Bedae, qui dicit: non eadem vivendi regula persecutionis qua pacis tempore discipulos informat. Missis quidem discipulis ad praedicandum, ne quid tollerent in via praecepit; mortis vero instante periculo, et tota simul gente pastorem pariter gregem que persequente, congruam tempori regulam decrevit , permittens ut tollant victui necessaria, donec sopita insania persecutorum, tempus evangelizandi redeat. Et subdit: ubi nobis quoque dat exemplum, ex iusta nonnunquam causa instante quaedam de nostri propositi rigore posse sine culpa intermitti ». -
Thomas de Aquino, Contra impugnantes Dei cultum et religionem, c. 6 § 6, Leonina t. 41, p. A104 : « Ad decimumsextum dicendum, quod quamvis illud praeceptum, in viam gentium ne abieritis, fuerit post resurrectionem totaliter revocatum, eo quod primum oportebat Iudaeis verbum Dei loqui et sic transire ad gentes, ut dicitur act. xiii, 46; tamen hoc quod dominus dixerat apostolis, quod non se cum necessaria ferrent, non totaliter revocavit in coena; sed solum tempore persecutionis, quando a persecutoribus necessaria habere non potuissent: unde luc. xxii, 35: quando misi vos etc. dicit Glossa: non eadem vivendi regula persecutionis tempore, qua pacis, discipulos informat. Missis siquidem discipulis ad praedicandum, ne quid tollerent in via praecepit, ordinans scilicet ut qui Evangelium nuntiat, de Evangelio vivat. Instante vero mortis articulo, et tota illa gente pastorem simul et gregem persequente, congruam tempori regulam decernit, permittens ut tollant victui necessaria, donec sopita insania persecutorum, tempus evangelizandi redeat. Et alia Glossa dicit: in hoc quoque nobis datur exemplum, quod nonnunquam causa instante, quaedam de nostri propositi rigore sine culpa intermittere possumus. Verbi gratia: si per inhospitales regiones iter agimus, plura viatici causa licet portare quam domi habeamus. Sed quia quidam haeretici, quorum est ista obiectio, glossas non recipiunt, ex ipso textu ostendimus quod multiplicatis fidelibus discipuli Christi se cum in via necessaria non portabant. Dicitur enim in ult. can. ioan.: carissime, fideliter facis quidquid operaris in fratres, et hoc in peregrinos; et infra (v. 7-8): pro nomine enim eius profecti sunt, nihil accipientes a gentibus. Nos ergo debemus huiusmodi suscipere. Non autem esset necessarium, quamvis a gentibus nihil acciperent, quod reciperentur a fidelibus, si se cum necessaria ad victum deferrent: quod etiam patet per Glossam quae ibi dicit: pro nomine eius profecti sunt, alieni a rebus propriis ».
¶Nota: Thomas cite trois fois le même passage mais dans le Contra impugnantes, il l’attribue encore à la Glose d’où il provient effectivement. [MM2023]

^marg.| {CLC22d10.4}* AUGUSTINUS. Contra Faustum. − Nulla ergo inconstantia precipientis, sed ratione dispensantis, pro temporum diversitate precepta vel consilia⁸⁶ vel permissa mutantur. ^AV ^bo

^bo ¶Fons : Augustinus Hipponensis , Contra Faustum, lib. 22, § 77, CCSL 25, p. 677.10-12 : «Iam ne intellegunt, quemadmodum nulla inconstantia praecipientis, sed ratione dispensantis pro temporum diuersitate praecepta uel consilia uel permissa mutentur? Nam si dicunt certi mysterii gratia hoc de tollendo sacculo et pera et emendo gladio locutum fuisse, cur non admittunt certi mysterii gratia eundem unum Deum tunc prophetas gerere bella iussisse, nunc apostolos prohibuisse? Neque enim in eo, quod ex evangelio commemorauimus, uerba tantum Domini fuerunt, sed et obtemperantium quoque discipulorum facta secuta sunt». [FG2013]*

^AV ¶Codd. : Bar484 Li448 Ed1953 {MM2023}

⁸⁶ consilia] concilia Li448

^marg.| {CLC22d10.5} AMBROSIUS. − Qui autem ferire prohibet, cur emere gladium iubet, nisi forte ut sit parata defensio, non ultio necessaria, et videre⁸⁷* potuisse vindicari sed noluisse.^bp
Unde sequitur :

^bp ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 10, § 53, CCSL 14, p. 361.521-529 : «Qui [non] habet inquit sacculum tollat, similiter et peram et qui non habet vendat tunicam suam et emat sibi gladium. Cur emere iubes, qui ferire me prohibes? Cur haberi praecipis quem uetas promi? Nisi forte ut sit parata defensio, non ultio necessaria, ut uideare potuisse uindicari, sed noluisse. Lex tamen referire me non uetat et ideo fortasse Petro duos gladios offerenti sat est dicis, quasi licuerit usque ad evangelium, ut sit in lege aequitatis eruditio, in evangelio bonitatis perfectio». [FG2013]

⁸⁷ videre] videatur Ed1953

Et qui non habet,

^marg.| scilicet sacculum,

vendat tunicam suam et emat gladium.

^marg.| {CLC22d10.6} CHRYSOSTOMUS. − Quid est hoc qui dixerat^bq : « Si quis te percusserit in dextera gena, vertas ei et aliam », nunc armat discipulos, et solo gladio nam si penitus armare decebat, non solum oportebat gladium possidere, sed et scuta et galeas. Sed et si mille huiusmodi possiderent arma, pro tot insultibus et insidiis populorum, tyrannorum, urbium, nationum, qualiter undecim comparerent, et ex solo aspectu agminum non contremiscerent, nutriti in stagnis et fluviis non ergo putemus eum iussisse ut gladios possiderent ; sed per gladios innuit imminentes insidias Iudeorum.
Unde sequitur :

^bq Mt. 5, 39.

Numérotation du verset Lc. 22,37

Dico enim vobis quoniam adhuc hoc quod Scriptum est oportet impleri in me et cum iniquis deputatus est.

^marg.| {CLC22d10.7}* THEOPHYLACTUS. − Cum enim ipsi inter se supra de prerogativis contenderunt⁸⁸*, non est, inquit, tempus prerogativarum, immo periculorum excidium⁸⁹*. Nam⁹⁰ ego, magister vester, ducor ad mortem non honorabilem, cum impiis deputandus ⁹¹.

⁸⁸ contenderunt Li448 La88 Ed1657 ] contenderint Ed1953

⁸⁹ excidium Li448 La88] et cedium Ed1657 Ed1953

⁹⁰ Nam] + et Ed1657

⁹¹ deputandus] duputandus Li448

Etenim ea que sunt de me,

^marg.| scilicet predicta,

finem habent,

^marg.| id est impletionem. Volens ergo violentum insultum innuere, meminit gladii nec prorsus revelavit ne tangerentur acedia⁹²*, nec prorsus obticuit⁹³ ne repentinis aggressibus fluctuarent⁹⁴. Sed postea recolentes, mirarentur quomodo se ipsum pretium exhibuit passioni pro salute humana.^AW ^br

^br ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 22, 36-37), PG 123, 1077C14-D12 : « Ἐπεὶ γὰρ ἐκεῖνοι περὶ πρωτείων ἔφθησαν πρὸς ἀλλήλους φιλονεικήσαντες, Οὐκ ἔστι καιρὸς, φησὶ, φιλοπρωτείας, ἀλλὰ κινδύνων καὶ σφαγῶν. Καὶ γὰρ ἐγὼ ὁ διδάσκαλος ὑμῶν εἰς θάνατον ἀπάγομαι, καὶ οὐδὲ ἔντιμον θάνατον· ἀλλὰ καὶ τοῦτο πληρωθήσεται ἐπ’ ἐμοὶ, τὸ"Καὶ μετὰ ἀνόμων ἐλογίσθη". Τὴν ἔφοδον οὖν τὴν λῃστρικὴν αἰνίττεσθαι βουλόμενος, ἐμνήσθη μαχαίρας· καὶ οὔτε τέλεον ἀπεκάλυψεν, ἵνα μὴ δειλίᾳ τινὶ ταραχθῶσιν· οὔτε τέλεον ἀπεσιώπησεν, ἵνα μὴ τῇ ἀθρόᾳ ἐφόδῳ συγχυθῶσι· μᾶλλον δὲ ἵνα μετὰ ταῦτα ἀναμιμνησκόμενοι, θαυμάζωσιν αὐτὸν ὡς προγινώσκοντα, καὶ ἐκπλήττωνται, πῶς ἑαυτὸν ἐξεδίδου πρὸς τὸ πάθος ὑπὲρ σωτηρίας τῶν ἀνθρώπων, καὶ διὰ τοῦτο καὶ αὐτοὶ μηδὲν τῶν ἀλγεινῶν ὑποφεύγωσιν ὑπὲρ τοῦ σῶσαί τινας ». [CGC2015] [VS2022] [MM2023]

^AW ¶Codd. : Bar484 La88 (127rb) Li448 Ro18 Ed1657 Ed1953 {FG2017} {MM2023}

⁹²acedia Ed1953 ] accidia Li448 La88 Ro18, acedia sive ne metu turbarentur Ed1657

⁹³ obticuit Li448 La88 Ed1953 ] obtinuit Ed1657

⁹⁴ fluctuarent Ro18 Ed1953 ] lac. 7* - arent (al. m. « x » marg. notavit) La88, fictuarent Bar484 , flictuarent Li448

^marg.| {CLC22d10.8} BASILIUS. − Vel Dominus non iubet portare marsupium et peram et emere gladium sed predicit futurum quod scilicet apostoli, obliti temporis passionis, donorum et legis Domini, auderent sumere gladios. Sepius enim Scriptura utitur imperativa sermonis specie loco prophetie. In pluribus tamen libris non invenitur accipiat, tollat vel emat sed tollet et emet. ^AX

^AX ¶Codd. : Li448 Ed1475 ( 266b) Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CLC22d10.9} THEOPHYLACTUS. − Vel per hoc prenuntiat eis quod incurrerent famem et sitim, quod innuit per peram , et adversitates nonnullas, quod innuit per gladium .^AY ^bs

^bs ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 22, 35-37), PG 123, 1077A7-13 (ad sensum) [CGC2017].

^AY ¶Codd. : Li448 (190ra) Ed1953 {FG2017} *

^marg.| {CLC22d10.10} CYRILLUS. ⁹⁵* − Vel aliter. Quod Dominus dicit : Q ui habet sacculum tollat similiter et peram , videtur sermo ad discipulos fieri, sed revera respicit quamlibet Iudei personam, quasi dicat⁹⁶ : si quis Iudeorum abundat facultatibus, congestis omnibus fugiat ; si autem quis⁹⁷ ultima oppressus⁹⁸ penuria colit regionem⁹⁹, hic etiam amictum vendat et gladium emat. Invadet enim eos intolerabilis impetus pugne, ut nihil ad resistendum sufficiat. Deinde pandit horum malorum causam, quia scilicet passus est penam profanis debitam, cum latronibus crucifixus. Et cum ad hoc perventum fuerit, sumet finem verbum dispensationis ; persecutoribus autem accident que a prophetis sunt predicta. Hec igitur Dominus predixit de futuris regioni Iudeorum, sed discipuli non intelligebant profunditatem dictorum, putantes ob futurum proditoris insultum gladiis opus esse..^AZ ^bt
Unde sequitur :

^bt <Non hab.> Theophylactus, in loc. cit. [CGC2015 CGC2017]

^AZ ¶Codd. : Li448 (190rb) Ed1953 {FG2017} *

⁹⁵ Cyrillus Li448 ] om. Ed1953

⁹⁶ dicat] sic Li448

⁹⁷ autem quis Ed1953 ] inv . Li448

⁹⁸ oppressus Ed1953 ] pressus Li448

⁹⁹ regionem Ed1953 ] religionem Li448

Numérotation du verset Lc. 22,38

At illi dixerunt : Domine, ecce duo gladii hic¹⁰⁰. At ille dixit eis : Satis est.

¹⁰⁰ hic Ed1953 ] hinc Li448

^marg.| {CLC22d10.11} CHRYSOSTOMUS. − Et quidem si humano eos volebat uti auxilio, nec centum sufficerent gladii ; quod si nolebat eos uti humano subsidio, etiam duo supervacui sunt.

^marg.| {CLC22d10.12} THEOPHYLACTUS. − Noluit ergo Dominus eos reprehendere quasi non intelligentes. Sed dicens satis est eos dimisit. Quidam autem dicunt Dominum ironice dixisse satis est . Quasi dicat : Ex quo duo sunt gladii, sufficiant nobis ad tantam multitudinem quanta nos debet invadere.^bu

^bu ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 22, 38), PG 123, 1080A3-B8 (summatim). [CGC2015]

^marg.| {CLC22d10.13} BEDA. − Vel duo gladii sufficiunt ad testimonium sponte passi salvatoris unus qui et apostolis audaciam pro Domino certandi et Domino virtutem medicandi doceret inesse ; alter qui nequaquam vagina exemptus, ostenderet eos nec totum quod potuere pro eius facere defensione permissos.

^marg.| {CLC22d10.14} AMBROSIUS. − [a] Vel quia lex referire non vetat, fortasse Petro duos gladios offerenti satis esse dicit, quasi licuerit usque ad evangelium ; ut sit in lege equitatis eruditio, in evangelio bonitatis perfectio. [b] Est etiam gladius spiritualis ut vendas patrimonium, et emas verbum quo mentis penetralia vestiuntur. Est etiam gladius passionis ut exuas corpus, et immolate carnis exuviis ematur tibi sacra corona martyrii. [c] Movet adhuc quod duos gladios discipuli protulerunt ne forte unum novi, unum Veteris Testamenti sit, quibus adversus diaboli armamur insidias. Deinde dicit Dominus satis est, quasi nil desit ei quem utriusque testamenti doctrina munierit.^bv

^bv ¶Fons : [a] Ambrosius, Super Lucam, lib. 10, § 53, CCSL 14, p. 361.521-529 : «Qui [non] habet inquit sacculum tollat, similiter et peram et qui non habet vendat tunicam suam et emat sibi gladium. Cur emere iubes, qui ferire me prohibes? Cur haberi praecipis quem uetas promi? Nisi forte ut sit parata defensio, non ultio necessaria, ut uideare potuisse uindicari, sed noluisse. Lex tamen referire me non uetat et ideo fortasse Petro duos gladios offerenti sat est dicis, quasi licuerit usque ad evangelium, ut sit in lege aequitatis eruditio, in evangelio bonitatis perfectio». [b] Ambrosius, Super Lucam, lib. 10, § 54, CCSL 14, p. 361.529-538 : «Multis hoc iniquum uidetur, sed non iniquus dominus, qui cum se posset ulcisci, maluit inmolari. Est etiam gladius spiritalis, ut uendas patrimonium, emas uerbum, quo mentis penetralia uestiuntur. Est etiam gladius passionis, ut exuas corpus et inmolatae carnis exuuiis ematur tibi sacri corona martyrii, quod ex benedictionibus dominicis colligere potes, qui summam omnium coronam, si quis persecutionem patiatur pro iustitia, praedicauit. Denique ut scias quia de passione locutus est, ne turbaret discipulorum animos, de se exemplum protulit, dicens». [c] Ambrosius, Super Lucam, lib. 10, § 55, CCSL 14, p. 361.538-544 : «Quoniam hoc quod scriptum est oportet impleri in me, quod et cum iniustis deputatus est. Mouet tamen adhuc quod duos gladios discipuli protulerunt, ne forte unum noui, unum ueteris testamenti, quibus aduersum diaboli armamur insidias. Denique dicit Dominus : sat [satis y (familia codicum F O o V) P (Leningrad F. V. I, n. 6) L (Oxford, Bodleian Laud. misc. 259)] est quasi nihil desit ei quem utriusque testamenti doctrina munierit».[FG2013]

Numérotation du verset Lc. 22,
* distinctio 11

^prol.| [Lc. 22, 1-23, 53 legitur Hebdomadae sanctae feria 4 ; cf. Ordinarium OP 646 = Cist. 64 = Rom.]

^marg.| {CLC22d11.1} BEDA. − Tradendus a discipulo Dominus consueti secessus locum, quo facillime reperiri possit, addit.
Unde dicitur¹⁰¹* : ^BA

^BA ¶Codd. : Li448 Ed1953

¹⁰¹ dicitur] sequitur Ed1953

Numérotation du verset Lc. 22,39

Et egressus ibat secundum consuetudinem in montem Oliveti¹⁰².

¹⁰² Olivarum] Oliveti Ed1953

^marg.| {CLC22d11.2} CYRILLUS. − De die namque conversabatur Hierosolymis, obscura vero nocte succedente in montem olivarum cum suis conversabatur discipulis.
Unde subditur :

Secuti sunt autem illum et discipuli.

^marg.| {CLC22d11.3} BEDA. − Pulchre autem sui corporis mysteriis imbutos in montem olivarum discipulos educit, ut omnes in morte sua baptizatos sancti spiritus charismate confirmandos esse designet.

^marg.| {CLC22d11.4} THEOPHYLACTUS. − Post cenam autem nequaquam inertia, et iocus, et somnus occupant Dominum ; sed oratio et doctrina.^bw

^bw ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 22, 39), PG 123, 1079C9-12. [CGC2015]

^marg.| Unde sequitur :

Numérotation du verset Lc. 22,40

Et cum pervenisset ad locum, dixit illis : Orate ne intretis in temptationem.

^marg.| {CLC22d11.5} BEDA. − Impossibile quidem est humanam animam non temptari ; unde non ait orate ne temptemini ; sed orate ne intretis in temptationem ; hoc est ne temptatio vos superet ultima.

^marg.| {CLC22d11.6} CYRILLUS. − Sed ne solis verbis eis prodesset, procedens paululum orabat.
Unde sequitur :

Numérotation du verset Lc. 22,41

Et ipse avulsus est ab eis quantum iactus est lapidis.

^marg.| Ubique invenies eum semotum orantem, ut discas quod animo attento et corde quieto colloquendum est cum Deo sublimi. Non autem quasi egens alieni suffragii precibus insistebat qui est omnipotentissima virtus Patris ; sed ut discamus non esse in temptationibus dormitandum, sed magis orationibus insistendum.

^marg.| {CLC22d11.7} BEDA. − Solus etiam orat pro omnibus qui solus erat passurus pro omnibus, significans tantum orationem suam quantum et passionem a nostra distare.^BB

^BB ¶Codd. : Li448 (190vb ) Ed1953 {MM018}

^marg.| {CLC22d11.8} AUGUSTINUS. De questionibus Evangeliorum. − Avulsus est autem ab eis quantum iactus est lapidis, tamquam typice admonuerit ut in eum dirigerent lapidem, id est usque ad ipsum perducerent intentionem legis, que scripta erat in lapide.^bx

^bx ¶Fons : Augustinus Hipponensis , Quaestiones evangeliorum, lib. 2, qu. 50, CCSL 44B, p. 116.3-6 : «Et ipse auulsus est ab eis quantum iactus est lapidis, tamquam hoc eos admonuerit, ut in eum dirigerent lapidem, id est usque ad ipsum perducerent intentionem legis, quae scripta erat in lapide». [FG2017]

^marg.| {CLC22d11.9} GREGORIUS NYSSENUS. − Quid autem sibi vult flexus genuum de quo sequitur¹⁰³*

¹⁰³ sequitur] dicitur Ed1953

Et positis genibus orabat.

^marg.| Humanus quidem usus est pronos terre supplicare maioribus, facto ostendentes fortiores esse qui rogantur. Palam est autem humanam naturam nihil habere Deo condignum. Et ideo honorifica signa que invicem exhibemus, fatentes nos humiliores esse respectu excellentie proximi, transumpsimus ad obsequia incomparabilis nature unde ille qui nostros languores portavit, ac pro nobis intercessit, per hominem quem sumpsit genuflectit orando, sanciens non esse superbiendum orationis tempore, sed per omnia humilitati conformandum quia Deus superbis resistit, dat autem humilibus gratiam^by ^BC ^bz

^by 1Pt. 5, 5.

^bz <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. #, # (Krikones § # Gregorius Nyssenus) : Vat. gr. 1611, f. # # : «Γρηγορίου Νύσσης».
<cuius fons> Gregorius Nyssenus , # [CPG 3#], Gregorii Nysseni opera, t. # #, 19#, p. # (PG 4#, #),
<Non hab.> Némésius d’Emèse, De natura hominis, selon E. Dobler , Falsche Väterzitate bei Thomas von Aquin, Fribourg (CH), 2001, p. 136. [MM2019]

^BC ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2021}

^marg.| {CLC22d11.10} CHRYSOSTOMUS. − Quelibet autem ars verbis et operibus ostenditur ab eo qui docet. Quia ergo Dominus venerat docturus nos quamlibet virtutem, ob hoc eadem dicit et facit unde, quia iusserat verbis orare ne intrarent in temptationem, hoc etiam opere docet.
Sequitur enim :

Numérotation du verset Lc. 22,42

Dicens : Pater, si vis, transfer calicem istum a me.

^marg.| Non dicit si vis, quasi ignorans an patri placeret neque enim magis ardua cognitio est cognitione paterne substantie, quam ipse solus perspicaciter novit, secundum illud^ca : Sicut novit me pater et ego novi patrem ; neque hoc dicit quasi respuens passionem qui enim comminatus est discipulo volenti eius passionem impedire, ut satanam eum vocaret post multa preconia, qualiter crucifigi nolebat? Cur igitur ita dictum est, consideres. Quantum erat audire quod Deus ineffabilis, qui quemlibet intellectum transcendit, voluit uterum subire virgineum, lac sugere, et humana queque pati. Quoniam ergo fere incredibile erat quod erat futurum, primo quidem misit prophetas hoc nuntiantes, postea ipse indutus carne veniens, ut non phantasma putaretur, permittit carnem ferre naturales defectus, esurire, sitire et dormire, laborare, affici et anxiari ; ob hoc et recusat mortem, veram humanitatem demonstrans.

^ca Io. 10, 15.

^marg.| {CLC22d11.11} AMBROSIUS. − Dicit ergo : S i vis, transfer a me calicem istum , quasi homo mortem recusans, quasi Deus sententiam suam servans.^BD ^cb

^cb ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 10, § 59, CCSL 14, p. 363.588-592 : «Denique ait : transfer a me calicem istum, quasi homo mortem recusans, quasi Deus sententiam suam seruans ; oportet enim mori nos saeculo, ut resurgamus Deo, ut iuxta diuinam sententiam lex maledictionis resoluto in terrae limum naturae fine soluatur». [FG2013]*

^BD ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CLC22d11.12} BEDA. − Vel transferri a se calicem postulat, non quidem timore patiendi, sed misericordia prioris populi, ne ab illo bibat calicem propinatum. Unde et signanter non dixit¹⁰⁴* : ‘Transfer a me calicem’ sed calicem istum, hoc est populi Iudeorum, qui excusationem ignorantie habere non potest, qui me quotidie vaticinantur¹⁰⁵*.^BE ^cc

^cc ¶Fons : Beda Venerabilis , In Lc., lib. 6, c. 22, CCSL 120, lin. 909 sqq. : «Transferri a se calicem postulat non quidem timore patiendi sed misericordia prioris populi ne ab illo bibat calicem propinatum. // Vnde et signanter non dixit, transfer a me calicem, sed calicem istum, hoc est populi iudaeorum qui excusationem ignorantiae habere non potest, si me occiderit, habens legem et prophetas qui me cotidie uaticinantur».
<ex quo> (differt) Glossa ordinaria (Lc. 22, 41 [Strasbourg, 1481, t. 4, facsim., p. 214b] ed. Gloss-e : «ORABAT. Orat non tam timore patiendi, quam misericordia prioris populi, ne ab illo bibat calicem propinatum. Unde et signanter dicit 'istum', id est populi Iudeorum qui non habent excusationem ignorantie in meam mortem, quia quotidie annuntior illis in lege et prophetis [...] ».
<cuius fons> Hieronymus, In Mt., lib. 4, CCSL 77, p. 255.1250-1254: «Postulat autem non timore patiendi sed misericordia prioris populi, ne ab illis bibat calicem propinatum. unde et signanter non dixit: transeat a me calix, sed calix iste, hoc est populi iudaeorum qui excusationem ignorantiae habere non potest, si me occiderit, habens legem et prophetas qui me cotidie uaticinantur». ut laudat :
<Paral.> CMT26d11.2 ex quo : Thomas de Aquino, Summae theologiae tertia pars, q. 21 a. 4 ad 1 : « Ad primum ergo dicendum quod illa petitio de translatione calicis diversimode a sanctis exponitur. [...] Vel, secundum Hieronymum, signanter dicit, calix iste, hoc est, populi Iudaeorum, qui excusationem ignorantiae habere non potest, si me occiderit, habens legem et prophetas, qui me vaticinantur ». [MM2022]

^BE ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2022}

¹⁰⁴ dixit] dicit Ed1953

¹⁰⁵ vaticinantur] vaticinatur Ed1953

^marg.| {CLC22d11.13} DIONYSIUS ALEXANDRINUS. ¹⁰⁶ − [a] Vel quod dicit transfer calicem istum a me , non hoc est¹⁰⁷* ‘non adveniat mihi’. Nisi enim advenerit transferri non poterit¹⁰⁸*. Igitur, ut persensit¹⁰⁹* iam presentem,"cepit affici et tristari ” ^cd et quasi iam propinquante¹¹⁰ eo dicit : Transfer calicem hunc. Sicut enim quod¹¹¹ preterit nec intactum est nec permanens, sic et salvator leviter¹¹² invadentem temptationem flagitat pelli. Et hoc est non intrare in temptationem quod¹¹³ consulit esse orandum. Perfectissimus¹¹⁴ autem modus temptationes evitandi manifestatur cum subditur : ¹¹⁵*^ce

^cd Mt. 26, 37 ; Mc. 14, 33.

^ce ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. (Lc. 22, 42) (Krikones §3075 : Dionysius Alexandrinus ad Origenem) = Vat. gr. 1611, f. 291r35-291v7 ; PG 10, 1597-1598 ; Ch. L. Feltoe , ed., ΔΙΟΝΥΣΙΟΥ ΛΕΙΨΑΝΑ. The letters and other remains of Dionysius of Alexandria, Cambridge, 1904, p. 232.1-234.3 : « Διονυσίου Ἀλεξανδρείας πρὸς Ὠριγένην [Εἰσ Ὠριγένη Krikones]. [a] Ἀλλὰ ταῦτα μὲν εἰρήσθω περὶ τοῦ θελήματος τό γε μὴν παρελθέτω τὸ ποτήριον οὐκ ἔστι μὴ δὲ προσελθέτω ἣ ἐγγισάτω μοι τὸ γἀρ παρερχόμενον πάντως κατ’ ἐκεῖνον γίνεται πρότερον καὶ πρόσεισιν αὐτῷ, ὅπερ [!] παρέρχεται εἰ γάρ μὴ πλησιάσοι οὐδ’ ἂν παρέλθοι ὡς γοῦν ἤδη παρόντος αἰσθόμενος"ἤρξατο λυπεῖσθαι καὶ ἀδημονεῖν" καὶ ἐκθαμβεῖσθαι καὶ ἀγωνίζεσθαι καὶ ὡς ἐγγὺς ὂν καὶ προκείμενον οὐχ ἁπλῶς φησὶ τὸ ποτήριον ἀλλὰ δείκνυσι τοῦτο ὡς οὖν τὸ παρερχόμενον οὔτε απρόσιτόν έστιν οὔτε καταμένον οὕτως [οὕτω edd.] καὶ ὁ Σωτὴρ ἡρέμα καὶ ἐξ επιπολῆς προσελθόντα τὸν πειρασμὸν, καὶ κούφως προσομιλήσαντα παρωσθῆναι τὴν πρώτην ἀξιοῖ καὶ τοῦτο πρῶτον εἶδος ἐστι τοῦ μὴ εἰς πειρασμὸν ἐμπεσεῖν ὅπερ συμβουλεύει καὶ τοῖς ἀσθενεστέροις προσεύχεσθαι τὸ τὸν μὲν πειρασμὸν προσελθεῖν δεῖ γὰρ ἐλθεῖν τὰ σκάνδαλα αὐτοὺς δὲ μὴ εἰς τὸν πειρασμόν πεσεῖν ὁ δὲ τελειότατος τοῦ μὴ εἰς πειρασμὸν ἐστιν εἰσελθεῖν τρόπος, ὅνπερ αἰτεῖ δεύτερον οὐχ ἀπλως οὐχ ὡς ἐγὼ θέλω, ἀλλ’ ὡς σύ. ὁ γάρ Θεὸς ἀπείραστός ἐστι κακῶν. Θέλει δὲ τὰ ἀγαθὰ διδόναι ἡμῖν ὑπὲρ ἐκπερισσοῦ ὧν αἰτούμεθα ἢ νοοῦμεν. [b] Τὸ μὲν οὖν θέλημα αὐτοῦ τὸ τέλειον αὐτὸς ὁ ἀγαπητὸς ἠπίστατο καὶ τοῦτο ἑληλυθέναι πολλάκις φηςὶ ποιήσων οὐ τὸ αὐτοῦ τουτέστι τό των ανθρώπων οἰκειοῦταί γὰρ τὸ πρόσωπον τῶν ἀνθρώπων ὡς γενόμενος ἄνθρωπος. Διόπερ καὶ τότε τὸ μεν ἑαυτοῦ τὸ ἔλαττον παραιτεῖται ποιεῖν, [c] αἰτεῖ δὲ τὸ τοῦ Πατρὸς τὸ μεῖζον γενέσθαι τὸ θεϊκὸν θέλημα ὅπερ πάντως κατὰ τἠν θεότητα ἓν θέλημα ἐστι τὸ αὐτοῦ καὶ τοῦ Πατρός. τὸ γάρ πατρικὸν θέλημα τὸ διὰ πειρασμοῦ παντὸς επισκήψαντος διελθεῖν, διάγοντος αὐτὸν θαυμασίως αὐτοῦ τοῦ Πατρὸς μἠ μέχρι τοῦ πειρασμοῦ μηδὴ εἰς αὑτὸν εἰσελθεῖν ἀλλ’ ὑπεράνω τοῦ πειρασμοῦ καὶ μετ’ αὐτὸν γενέσθαι ὅλως δὲ οὐδὲ ἀδύνατον οὐδὲ ἄπρακτον οὐδ’ ὑπεναντίον τῷ βουλήματι τοῦ Πατρός τὸν Σωτῆρα αἰτεῖν».
<cuius fons> coniec. Dionysius Alexandrinus, De Martyrio ad Origenem [opus disperditum] [CPG 1586]
<Paral.> Thomas de Aquino, Summae theologiae tertia pars, q. 21 a. 4 ad 1 : «Ad primum ergo dicendum quod illa petitio de translatione calicis diversimode a sanctis exponitur. [...] Vel, secundum Dionysium Alexandrinum, quod dicit, transfer calicem istum a me, non hoc est, non adveniat mihi, nisi enim advenerit, transferri non poterit. Sed, sicut quod praeterit nec intactum est nec permanens, sic salvator leviter invadentem tentationem flagitat pelli [...]».
¶Nota La Tertia pars a complété la déclaration d’autorité en ajoutant “Alexandrinus” qu’on retrouve aussi dans certains témoins tardifs de la Catena. Il s’agit peut-être de corrections apportées après le retour de Thomas en Italie (ou après sa mort), préparées au fil de la rédaction de la Tertia pars à Naples. [MM2019] [MM2020]
¶Nota 2. Thomas reprend à son compte la version longue de la chaîne de Nicétas et l’attribution du texte à Denys d’Alexandrie, parfois discuté par la critique historique moderne (. La version brève du ms. Marc494 ne suffit pas à justifier le texte de la Catena. Thomas lit l’expression κατὰ τἠν θεότητα ἓν θέλημα ἐστι τὸ αὐτοῦ καὶ τοῦ Πατρός (Feltoe, p. 233.12 ) à la lumière de la foi professée à Constantinople III (638-655), postérieur à la date présumée de la rédaction du texte (3^e siècle). C’est sans doute pour ce motif qu’il ne traduit pas à la lettre “selon la divinité, la volonté (du Christ) et du Père est une”. Andrea Gallandi traduit (PG, 1590A12 ) : « Postulat vero fieri […] quod Patris est, divinam nempe voluntatem, quae rursus secundum divinitatem, una voluntas est ejus et Patris »). La formule est parfaitement orthodoxe dans la mesure où elle situe en Dieu l’unité de volonté. Mais le passage traite de l’effroi et du combat intérieur du Christ à l’agonie par lesquels il a partagé de la manière la plus manifeste et la plus étroite la faiblesse de la condition humaine. La Catena infléchit donc légèrement la traduction afin d’éviter toute interprétation susceptible de porter atteinte à la réalité de la volonté proprement humaine du Christ. Thomas écrit donc : « Que [voluntas Christi] eadem est et sua [Patris] secundum deitatem », situant l’unité de volonté au plan de la conformité intentionnelle de la volonté humaine du Christ et de la volonté divine du Père. La nuance peut paraître infime. Elle révèle l’extrême sensibilité du théologien glossateur au rôle qui lui incombe dans la construction du consensus fidei et la transmission du patrimoine ecclésial par le “biais” – le mot a ici tout son sens - de la Sacra Pagina. [MM2021.2.2]

¹⁰⁶ Alexandrinus La88 V796 V798² (man. post.) ] om. Li448 V798*

¹⁰⁷ non hoc est] hoc non est Bar484, non hec est La88, non est hoc Ed1953

¹⁰⁸ poterit] potest Ed1953

¹⁰⁹ persensit] presens sit P638 V796 V798, sensit Ed1953

¹¹⁰ propinquante] propinqâ de V796

¹¹¹ quod] qui Li448

¹¹² leviter] om. V796

¹¹³ quod] quia P638

¹¹⁴ Perfectissimus] Perfectimus V796

¹¹⁵ subditur] dicitur Ed1953

Verumtamen non mea voluntas sed tua fiat.

^marg.| Deus¹¹⁶ enim est inexpertus¹¹⁷ malorum. Vult autem nobis bona largiri supra id quod petimus vel intelligimus. [c] Ergo perfectam¹¹⁸ voluntatem Patris quam ipse noverat petit sortiri effectum, que eadem est et sua secundum deitatem. [b] Renuit autem impleri humanam voluntatem quam dicit suam¹¹⁹, paterna¹²⁰ voluntate minorem.^BF

^BF ¶Codd. : Bar484 La88 ( 128ra) Li448 P638 V796 Ed1953 {MM2019} {MM2022}

¹¹⁶ Deus] dies praem. La88 *, Dicens praem. V798* (cancel.)

¹¹⁷ est inexpertus] inv . La88 P638 Ed1953

¹¹⁸ perfectam] perfectum P638

¹¹⁹ dicit s.] inv . P638

¹²⁰ paterna] paternam cacogr. P638

^marg.| {CLC22d11.14} ATHANASIUS. − Geminum enim hic velle ostendit : alterum quidem humanum quod¹²¹ est carnis, alterum vero divinum. Humanitas enim ob carnis fragilitatem recusat passionem¹²² sed divinus eius¹²³ affectus affectanter¹²⁴ eam subiit eo quod non esset possibile eum detineri a morte.^BG ^cf

^cf ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. (Lc. 22, 42) (Krikones §3070 : Athanasius), Vat. gr. 1611, f. # : « x »
<cuius fons> Marcellus Ancyranus alias Athanasius (pseudo), De incarnatione et contra Arianos [CPG 2806], PG 26, 1021B-1024A2 : «καὶ ὅταν λέγῃ· Πάτερ, εἰ δυνατὸν, τὸ ποτήριον τοῦτο παρελθέτω ἀπ' ἐμοῦ· πλὴν μὴ τὸ ἐμὸν θέλημα γένηται, ἀλλὰ τὸ σόν· καὶ, Τὸ μὲν Πνεῦμα πρόθυμον, ἡ δὲ σὰρξ ἀσθενής· δύο θελήματα ἐνταῦθα δείκνυσι, τὸ μὲν ἀνθρώπινον, ὅπερ ἐστὶ τῆς σαρκός· τὸ δὲ θεϊκὸν, ὅπερ Θεοῦ. Τὸ γὰρ ἀνθρώπινον διὰ τὴν ἀσθένειαν τῆς σαρκὸς παραιτεῖται τὸ πάθος· τὸ δὲ θεϊκὸν αὐτοῦ πρόθυμον. Ὥσπερ δὲ ὁ Πέτρος ἀκούσας περὶ τοῦ πάθους ἐδειλίασε, καὶ εἶπεν· Ἵλεώς σοι, Κύριε· ἐπιτιμῶν δὲ αὐτῷ ὁ Κύριος λέγει· Ὕπαγε ὀπίσω μου, Σατανᾶ, σκάνδαλόν μου εἶ, ὅτι οὐ φρονεῖς τὰ τοῦ Θεοῦ, ἀλλὰ τὰ τῶν ἀνθρώπων· οὕτως καὶ ἐνταῦθα νοεῖται· γενόμενος γὰρ ἐν ὁμοιώματι ἀνθρώπων, παραιτεῖται τὸ πάθος, ὡς ἄνθρωπος· Θεὸς δὲ ὢν, καὶ κατὰ τὴν οὐσίαν τὴν θεϊκὴν ἀπαθὴς ὑπάρχων, προθύμως ὑπεδέξατο τὸ πάθος καὶ 1024 τὸν θάνατον· διότι οὐκ ἦν δυνατὸν κρατεῖσθαι αὐτὸν ὑπὸ τοῦ θανάτου·».
<Paral.> CMC14d8.15 . - Cf. Thomas de Aquino, Summae theologiae tertia pars, q. 18 a. 6 arg. 1 : «Unde Athanasius dicit, in libro adversus Apollinarium, quando Christus dixit, pater si possibile est, transeat a me calix iste, et tamen non mea, sed tua voluntas fiat, et iterum, spiritus promptus est, caro autem infirma, duas voluntates hic ostendit, humanam, quae propter infirmitatem carnis refugiebat passionem ; et divinam eius, promptam ad passionem».
<cuius fons> Cf. Agatho Papa , Epistola prima ad imperatores (Consideranti), PL 87, 1176A in : Concilium Constantinopolitanum tertium, actio 4 : «Quem locum confessor Christi Athanasius antistes Alexandrinae Ecclesiae, in libro adversus Apollinarium haereticum de Trinitate et Incarnatione, etiam duali numero comprehendens sic explanat et quando dicit : Pater, si possibile est, transeat a me calix iste, et tamen non mea, sed tua voluntas fiat et iterum : Spiritus promptus, caro autem infirma ; duas voluntates hic ostendit, et unam quidem humanam, quae est carnis, aliam autem divinam. Quoniam humana propter infirmitatem carnis refugiebat passionem, divina autem ejus prompta ; qua explanatione quid verius poterit [potest] intimari? Quomodo enim [1176B] non in eo duae voluntates, id est, divina et humana fideliter agnoscuntur, in quo duae naturae etiam post inseparabilem adunationem synodali praeconio praedicantur?».
¶Nota Dans la Somme de théologie, Thomas préfère une autre version de cette sentence, citée d’après la lettre Consideranti adressée par la pape Agathon à l’empereur et aux pères du 3^e concile de Constantinople qui en firent faire lecture lors de la 4^e session, dans les actes de laquelle elle figure en grec et en latin. Cette sentence, extraite de son contexte, était largement diffusée dans la théologie latine sous différentes formes et attributions. On la retrouve chez Facundius d’Hermanne, Raban, Bède, et particulièrement dans la version universitaire de la Glose ordinaire qui la cite sous l’autorité de Jérôme à partir des Sentences de Pierre Lombard. Dans la CMC, Thomas a cru en avoir trouvé l’origine dans un texte de Bède par lequel il la remplace (voir CMC14d8.15 : note). La dépendance de Thomas à l’égard d’Agathon est révélée par le fait que tous deux renvoient par erreur à l’Adversus Apollinarium d’Athanase. Or ce traité, contrairement au Contra Arrianos cité par Nicétas, est un traité authentique d’Athanase, mais la phrase citée est empruntée au Contra Arrianos de Marcel de Cyre. Cf . Petrus Lombardus, Sententiae , lib. 3, d. 17, c. 2, § 5, ed. I. Brady, p. 108.3-8 : «Hieronymus quoque super illum locum : Spiritus promptus est, caro autem infirma, dans intelligi hic duas uoluntates exprimi, ait ita :*"Hoc contra eutychianos, qui dicunt in christo unam tantum uoluntatem. Hic autem ostendit humanam, quae propter infirmitatem carnis recusat passionem ; et diuinam, quae prompta est perficere dispensationem"«.
<cuius fons> Glossa ordinaria (Mc. 14, 38 [Strasbourg, 1481, t. 4, facsim., p. 129b marg. Cas574 ; om. Cas239] ed. Gloss-e . Cf. Rabanus Maurus, In Mt., lib. 8, CCCM 174A, p. 706.98 : «Ubi humana quidem propter infirmitatem carnis recusat passionem, diuina autem eius est promptissima, quoniam formidare quidem in passione humanae fragilitatis est, suscipere autem dispensationem passionis diuinae uoluntatis atque uirtutis est». <cuius fons> Facundius Hermianensis , Pro defensione trium capitulorum concilii chalcedonensis, 3.3, CCSL 90, lin. 70 sqq. : «qui beatus athanasius ita locutus est etiam in libro quem de trinitate conscripsit : verbum enim et filius dei semper erat dominus deus et non post crucifixionem factus est dominus, sed, ut praedixi, humanitatem eius effecit diuinitas dominum et deum. Et quando dicit :"pater, si possibile est, transeat a me calix iste ; uerumtamen non mea uoluntas fiat, sed tua" ("spiritus quidem promptus est, caro autem infirma"), duas uoluntates hic ostendit : humanam quidem quae est carnis, aliam uero quae deitatis ; et humanam quidem propter infirmitatem carnis recusat passionem, diuinitas eius prompta est». [MM2020]

^BG ¶Codd. : La88 ( 128ra) Li448 (191rb ) P638 V798 Ed1953 {MM2019}

¹²¹ quod] quia V798

¹²² passionem] possionem P638

¹²³ eius] est Li448

¹²⁴ affectanter] affectantur P638 V798

^marg.| {CLC22d11.15} GREGORIUS NYSSENUS. ¹²⁵ − Apollinaris autem asserit quod Christus non habuit secundum terrenam naturam propriam voluntatem. Sed solum¹²⁶ in Christo est¹²⁷ voluntas Dei qui de celo descendit. Dicat ergo quam voluntatem vult Dominus nequaquam evenire ? Neque enim deitas aufert propriam voluntatem. ^BH ^cg

^cg <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. #, # (Krikones § # Gregorius Nyssenus) : Vat. gr. 1611, f. # # : «Γρηγορίου Νύσσης».
<cuius fons> Gregorius Nyssenus , # [CPG 3#], Gregorii Nysseni opera, t. # #, 19#, p. # (PG 4#, #),
<Non hab.> Némésius d’Emèse, De natura hominis, selon E. Dobler , Falsche Väterzitate bei Thomas von Aquin, Fribourg (CH), 2001, p. 136. [MM2019]

^BH ¶Codd. : Li448 (191rb ) Ed1953 {MM2019}

¹²⁵ Nyssenus] om. P638

¹²⁶ Sed solum] om. P638

¹²⁷ est] om. P638

^marg.| {CLC22d11.16} BEDA. − Appropinquans etiam passioni salvator, infirmantium in se vocem sumpsit, ut cum hoc imminet quod fieri nolumus, sic per infirmitatem petamus ut non fiat, quatenus per fortitudinem parati simus ut voluntas conditoris nostri, etiam contra nostram voluntatem, fiat.^BI

^BI ¶Codd. : Li448 (191rb ) Ed1953 {MM2020}

Numérotation du verset Lc. 22,
* distinctio 12

^prol.| [Lc. 22, 1-23, 53 legitur Hebdomadae sanctae feria 4 ; cf. Ordinarium OP 646 = Cist. 64 = Rom.]

^marg.| {CLC22d12.1} THEOPHYLACTUS. − Ut nobis innotesceret orationis virtus, quatenus¹²⁸ eam in adversis preponamus¹²⁹, orans Dominus ab angelo confortatur.^BJ ^ch
Ut dicitur¹³⁰* :

^ch ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 22, 43), PG 123, 1081D6-8. [CGC2015]

^BJ ¶Codd. : Li449 P638 (180rb) Ed1953 {MM2019} {MM2020}

¹²⁸ quatenus] quatinus Li448

¹²⁹ preponamus] proponamus P638

¹³⁰ ut dicitur P638 ] Unde dicitur Ed1953

Numérotation du verset Lc. 22,43

Apparuit autem illi angelus de celo confortans eum.

^marg.| {CLC22d12.2} BEDA. − Alibi^cilegimus quia : « Angeli accesserunt et ministrabant ei ». In documento ergo utriusque nature, angeli et ei ministrasse, et eum confortasse dicuntur. Creator enim creature sue non eguit presidio ; sed homo factus, sicut propter nos tristis est, ita propter nos confortatur.

^ci Mt. 4, 11.

^marg.| {CLC22d12.3} THEOPHYLACTUS. − Quidam autem dicunt quoniam apparuit ei angelus glorificans eum et dicens ‘Domine, tua est virtus tu namque potes contra mortem et infernum genus humanum liberare’.^cj

^cj ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 22, 43), PG 123, 1081D12-1084A1-3. [CGC2015]

^marg.| {CLC22d12.4} CHRYSOSTOMUS. − Et quia non phantastice, sed vere nostram carnem suscepit ; ut approbet dispensationis veritatem, et oppilet hereticorum ora, queque humana sustinet.
Sequitur enim :

Et factus in agonia prolixius orabat.

^marg.| {CLC22d12.5} AMBROSIUS. − [a] Horrent plerique hoc loco, qui tristitiam salvatoris ad argumentum inolite potius a principio quam suscepte ad tempus infirmitatis inclinant. Ego autem non solum excusandum non puto, sed nusquam magis pietatem eius maiestatemque demiror minus enim contulerat mihi, nisi meum suscepisset affectum suscepit enim tristitiam meam ut mihi suam letitiam largiretur. Confidenter tristitiam nomino, quia crucem predico. Debuit ergo dolorem suscipere, ut vinceret. Neque enim habent fortitudinis laudem qui stuporem magis vulnerum tulerint quam dolorem. [b] Nos ergo voluit erudire, quemadmodum mortem, et quod est amplius, future mortis moestitiam vinceremus. Doles ergo, Domine, non mea, sed tua vulnera. Infirmatus est enim propter delicta nostra. [c] Et fortasse tristis est ideo quia post Ade lapsum, tali transitu nobis erat ex hoc seculo recedendum ut mori esset necesse. [d] Nec illud distat a vero ; sed tristis erat pro persecutoribus suis quos sciebat immanis sacrilegii penas daturos.^ck ^cl

^ck ¶Fons : [a] Ambrosius, Super Lucam, lib. 10, § 49, CCSL 14, p. 359.480-360.497 : «Pater, si possibile est, transfer a me calicem hunc. Haerent plerique hoc loco, qui tristitiam saluatoris ad argumentum inolitae potius a principio quam susceptae ad tempus infirmitatis inclinant et naturalis sensum cupiunt detorquere sententiae. Ego autem non solum excusandum non puto, sed etiam nusquam magis pietatem eius maiestatem que demiror ; minus enim contulerat mihi, nisi meum suscepisset affectum. Ergo pro me doluit, qui pro se nihil habuit quod doleret, et sequestrata delectatione diuinitatis aeternae taedio meae infirmitatis adficitur. Suscepit enim tristitiam meam, ut mihi suam laetitiam largiretur, et uestigiis nostris descendit usque ad mortis aerumnam, ut nos suis uestigiis reuocaret ad uitam. Confidenter ergo tristitiam nomino, quia crucem praedico ; neque enim speciem incarnationis suscepit, sed ueritatem. Debuit ergo et dolorem suscipere, ut uinceret tristitiam, non excluderet. Neque enim habent fortitudinis laudem, qui stuporem magis uulnerum tulerint quam dolorem ; homo enim in plaga et sciens inquit ferre infirmitates». [b] Ambrosius, Super Lucam, lib. 10, § 57, CCSL 14, p. 362.562-578 : «Nos uoluit erudire, ut quia in Ioseph didiceramus carcerem non timere, mortem uincere disceremus in Christo et quod est amplius quemadmodum futurae mortis maestitiam uinceremus. Quomodo enim te imitaremur, Domine Iesu, nisi sequeremur ut hominem, nisi mortuum crederemus, nisi uulnera uidissemus? Quemadmodum discipuli crederent fuisse moriturum, nisi morituri tristitiam conperissent? Sic adhuc dormiunt et nesciunt dolere, pro quibus Christus dolebat ; ita enim legimus quia peccata nostra portat et pro nobis dolet. Doles ergo, domine, non tua, sed mea uulnera, non tuam mortem, sed nostram infirmitatem : et nos aestimauimus te esse in doloribus, cum tu non pro te, sed pro me doleres ; infirmatus enim es, sed propter peccata * nostra, non quia tibi illa infirmitas erat ex patre adsumta, sed pro me suscepta, quia mihi proderat ut eruditio pacis nostrae esset in te et liuore tuo uulnera nostra sanares». [c] Ambrosius, Super Lucam, lib. 10, § 58, CCSL 14, p. 362.578-363.587 : «Sed quid mirum si pro omnibus doluit qui pro uno fleuit? Quid mirum si moriturus pro omnibus taedeat, qui Lazarum resuscitaturus illacrimat? Sed et ibi piae sororis lacrimis commouetur, quia mentem humana tangebant, et hic alto operatur affectu, ut quia in carne sua peccata nostra perimebat, maerorem quoque animae nostrae suae animae maeror aboleret. Et fortasse ideo tristis est, quia post Adae lapsum tali transitu nobis erat ex hoc saeculo recedendum, ut mori esset necesse : Deus enim mortem non fecit nec laetatur perditione uiuorum et ideo fastidit quod ipse non fecit». [d] Ambrosius, Super Lucam, lib. 10, § 62, CCSL 14, p. 364.611-615 : «Nec illud distat a uero, si tristis erat pro persecutoribus suis, quos sciebat in malis sacrilegii poenas daturos. Et ideo dixit : transfer hunc calicem a me, non quia dei filius mortem timebat, sed quia uel malos perire nolebat. Denique ait : Domine, ne statuas illis hoc peccatum, ut passio sua esset omnibus salutaris».

^cl * delicta] C (Paris, Bibl. Nat. nouv. acq. lat. 1438). Cf. CSEL 32, p. 478, in apparatu. [FG2013]

^marg.| {CLC22d12.6} GREGORIUS. Vicesimo quarto Moralium. ¹³¹* − Appropinquante etiam morte, nostre mentis in se certamen expressit, qui vim quamdam terroris ac formidinis patimur, cum per solutionem carnis eterno iudicio propinquamus ; nec immerito quoniam anima post pusillum hoc invenit quod in eternum mutare non possit.^cm

^cm ¶Fons : Gregorius Magnus , Moralia in Iob, lib. 24 § 11, CCSL 143B, lin. 254 sqq. : «Sed appropinquante morte, nostrae mentis in se certamen expressit, qui uim quamdam terroris ac formidinis patimur, cum per solutionem carnis aeterno iudicio propinquamus. Neque enim tunc cuiuslibet anima immerito terretur, quando post pusillum hoc inuenit, quod in aeternum mutare non possit». [MM2020]

¹³¹ .XXIV.] om. Ed1953

^marg.| {CLC22d12.7} THEOPHYLACTUS. − Quod autem humane nature foret premissa oratio, non autem divine, ut dicunt ariani, patet etiam ex eo quod subdit.^cn

^cn ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 22, 44), PG 123, 1081B6-10. [CGC2015].

Sequitur enim :

Numérotation du verset Lc. 22,44

Et factus est sudor eius sicut gutte sanguinis decurrentis in terram.

^marg.| {CLC22d12.8} BEDA. − Nemo sudorem hunc infirmitati deputet, quia contra naturam est sudare sanguinem ; sed potius intelligat, per hoc nobis declaratum quod effectum iam sue precis obtineret, ut scilicet fidem discipulorum, quam terrena adhuc fragilitas arguebat, suo sanguine purgaret.

^marg.| {CLC22d12.9} AUGUSTINUS. In sententiis Prosperi. ¹³²* − Orans etiam cum sudore sanguineo Dominus significabat de corpore suo toto, quod est Ecclesia, manatura martyria.^BK ^co

^co ¶Fons : Prosper Aquitanus, Liber sententiarum, 68, CCSL 68A, lin. 1 sqq. : «Orans cum sudore sanguineo dominus iesus christus significabat de toto corpore suo, quod est ecclesia, emanaturas martyrum passiones».
<Non hab.> Glossa ordinaria (Gloss-e) [MM2020] .

^BK ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2019}

¹³² Augustinus in sententiis Prosperi] Prosper In libro sententiarum Augustini Ed1953

^marg.| {CLC22d12.10} THEOPHYLACTUS. − [a] Vel hoc proverbialiter dicitur de eo qui vehementer sudavit, quod sudavit sanguinem. volens igitur evangelista innuere, quod grossis sudorum guttis madebat, sumit guttas sanguinis ad exemplum. [b] Post hoc autem inveniens discipulos dormientes pre tristitia, improperat eis, simul admonens ut orarent.^cp
Sequitur enim :

^cp ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 22, 44), PG 123, [a] 1081B15-C- [b] 1084A3-6. [CGC2015]

Numérotation du verset Lc. 22,45

Et cum surrexisset ab oratione et venisset ad discipulos suos invenit eos dormientes pre tristitia.

^marg.| {CLC22d12.11} CHRYSOSTOMUS. − Erat enim intempestum noctis, et discipulorum oculi pre angustia premebantur, et erat somnus non torporis, sed meroris.

^marg.| {CLC22d12.12} AUGUSTINUS. De consensu evangelistarum. − [a] Non autem expressit hic Lucas quota oratione Dominus [a] ad discipulos venerit. [c] Nihil tamen hoc Mattheo et Marco repugnant.^cq

^cq ¶Fons : Augustinus Hipponensis , De consensu evangelistarum, lib. 3, c. 4, § 12, p. 283.16-18 : «Cum ergo dicit : et cum surrexisset ab oratione et [a] uenisset ad discipulos suos, [b] non expressit quota oratione ; [c] nihilo tamen illis duobus repugnat». [FG2013]

^marg.| {CLC22d12.13} BEDA. − Demonstrat autem Dominus consequenter quia pro discipulis oraverit, quos monet orationum suarum vigilando et orando existere participes.
Sequitur enim :

Numérotation du verset Lc. 22,46

Et ait illis : Quid dormitis? Surgite et orate ne intretis in temptationem.

^marg.| {CLC22d12.14} THEOPHYLACTUS. − Hoc est ne a temptatione superentur hoc enim est non induci in temptationem, non demergi ab ea. vel simpliciter nos iubet orare, ut tranquilla sit nostra vita, nec immergamur in aliquod molestorum. Diabolicum enim est et superbum, quemquam se in temptationem precipitare ; unde et Iacobus non dixit inicite vos in temptationes, sed cum incideritis, omne gaudium estimate, de invito voluntarium facientes.^cr

^cr ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 22, 45-46), PG 123, 1084A6-14. [CGC2015].

Numérotation du verset Lc. 22,
* distinctio 13

^prol.| [Lc. 22, 1-23, 53 legitur Hebdomadae sanctae feria 4 ; cf. Ordinarium OP 646 = Cist. 64 = Rom.]

^marg.| {CLC22d13.1} GLOSSA<TOR>. − Premissa oratione Christi, subicitur de eius proditione qua a discipulo proditur. Dicitur enim : ^BL ^cs

^cs ¶Fons : Nullus dehinc inventus nisi verissimiliter Glossator ipse, Thomas de Aquino.
<Non hab.> Gloss-e, LLT, PL [MM2020]

^BL ¶Codd. : Li448 (192ra) P638 Ed1953 {MM2019}

Numérotation du verset Lc. 22,47

Adhuc eo loquente, ecce turba, et qui vocabatur Iudas unus de duodecim, antecedebat eos.

^marg.| {CLC22d13.2} CYRILLUS. − Dicit autem Qui vocabatur Iudas , quasi nomen eius habens exosum. Addit autem unus de duodecim, ad significantiam nequitie proditoris nam qui honoratus fuerat eque apostolis, factus est occisionis causa in Christum.

^marg.| {CLC22d13.3} CHRYSOSTOMUS. − Sicut enim insanabilia vulnera nec austeris medicamentis obediunt nec demulcentibus, sic anima, ubi semel est captivata, et seipsam dederit cuicumque peccato, nullum emolumentum ex admonitionibus consequetur ; quod et Iude accidit a proditione non cessanti, quamvis omni modo doctrine esset a Christo cohibitus.
Unde sequitur :

Et appropinquavit Iesu ut oscularetur eum.

^marg.| {CLC22d13.4} CYRILLUS. − Immemor enim glorie Christi, putavit forsitan posse latenter agere, ausus precipuum dilectionis signum organum efficere doli. ^BM

^BM ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CLC22d13.5} CHRYSOSTOMUS. − Non autem discedendum est a fratrum admonitione, quamquam nihil propter nostra verba eveniat nam et rivuli, etsi nullus hauriat, fluunt ; et si forsan non persuaseris hodie, poteris forsan cras. Piscator enim per totam diem vacua trahens retia, circa sero piscem capit ; unde Dominus, etsi sciret Iudam non convertendum, non destitit facere que sua intererat.
Sequitur enim :

Numérotation du verset Lc. 22,48

Iesus autem dixit illi : Iuda, osculo filium hominis tradis?

^marg.| {CLC22d13.6} AMBROSIUS. − Per interrogationem pronuntiandum puto, quasi amantis affectu corripiat proditorem.^BN ^ct

^ct ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 10, § 63, CCSL 14, p. 364.616-632 : «Iuda, osculo filium hominis tradis? Magna diuinae significatio potestatis, magna disciplina uirtutis. Et consilium proditionis aperitur et adhuc patientia non negatur. Ostendisti, Domine, quem proderet, dum occulta manifestas. Ostendisti etiam quem traderet, dum dicis : filium hominis, quia caro, non diuinitas conprehenditur. Illud tamen plus confutat ingratum quod eum tradiderit, qui cum esset Dei filius, propter nos tamen filius hominis esse uoluisset, quasi dicat : propter te suscepi, ingrate, quod tradis. En hypocrisin ! Ergo per interrogationem pronuntiandum puto, quasi amantis adfectu corripiat proditorem : Iuda, osculo filium hominis tradis? Hoc est : amoris pignore uulnus infigis et caritatis officio sanguinem fundis et pacis instrumento mortem inrogas? Seruus Dominum, discipulus prodis magistrum, electus auctorem? Hoc est illud : utilia uulnera amici quam uoluntaria oscula inimici. Proditori hoc, pacifico uero quid dicitur?». [FG2013]*

^BN ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CLC22d13.7} CHRYSOSTOMUS. − Proprium autem nomen ponit, quod magis dolentis erat et revocantis, quam provocati ad iram.^BO

^BO ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CLC22d13.8} AMBROSIUS. − Dicit autem osculo tradis ? Hoc est, amoris pignore vulnus infligis, et pacis instrumento mortem irrogas? Servus Dominum, discipulus prodit magistrum, electus auctorem.^cu

^cu ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 10, § 63, CCSL 14, p. 364.616-632 : «Iuda, osculo filium hominis tradis? Magna diuinae significatio potestatis, magna disciplina uirtutis. Et consilium proditionis aperitur et adhuc patientia non negatur. Ostendisti, Domine, quem proderet, dum occulta manifestas. Ostendisti etiam quem traderet, dum dicis : filium hominis, quia caro, non diuinitas conprehenditur. Illud tamen plus confutat ingratum quod eum tradiderit, qui cum esset Dei filius, propter nos tamen filius hominis esse uoluisset, quasi dicat : propter te suscepi, ingrate, quod tradis. En hypocrisin ! Ergo per interrogationem pronuntiandum puto, quasi amantis adfectu corripiat proditorem : Iuda, osculo filium hominis tradis? Hoc est : amoris pignore uulnus infigis et caritatis officio sanguinem fundis et pacis instrumento mortem inrogas? Seruus Dominum, discipulus prodis magistrum, electus auctorem? Hoc est illud : utilia uulnera amici quam uoluntaria oscula inimici. Proditori hoc, pacifico uero quid dicitur?». [FG2013]

^marg.| {CLC22d13.9} CHRYSOSTOMUS. − Non autem dicit tradis magistrum tuum, Dominum tuum, benefactorem tuum, sed filium hominis ; hoc est, mansuetum et mitem ; qui si non esset magister et Dominus, quia tamen tam suaviter erga te gessit, non esset a te prodendus.

^marg.| {CLC22d13.10} AMBROSIUS. − Magna, o Domine, significatio potestatis, magna disciplina virtutis. Et consilium proditionis aperitur, et adhuc patientia non negatur. Ostendit quem proderet, dum occulta manifestat. Ostendit quem traderet, dum dicit filium hominis, quia caro, non divinitas comprehenditur. Illud tamen plus confutat ingratum quod eum tradiderit qui, cum esset Dei filius, propter nos filius hominis esse voluisset ; quasi dicat propter te suscepi, ingrate, quod tradis, hypocrita.^cv

^cv ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 10, § 63, CCSL 14, p. 364.616-632 : «Iuda, osculo filium hominis tradis? Magna diuinae significatio potestatis, magna disciplina uirtutis. Et consilium proditionis aperitur et adhuc patientia non negatur. Ostendisti, Domine, quem proderet, dum occulta manifestas. Ostendisti etiam quem traderet, dum dicis : filium hominis, quia caro, non diuinitas conprehenditur. Illud tamen plus confutat ingratum quod eum tradiderit, qui cum esset Dei filius, propter nos tamen filius hominis esse uoluisset, quasi dicat : propter te suscepi, ingrate, quod tradis. En hypocrisin ! Ergo per interrogationem pronuntiandum puto, quasi amantis adfectu corripiat proditorem : Iuda, osculo filium hominis tradis? Hoc est : amoris pignore uulnus infigis et caritatis officio sanguinem fundis et pacis instrumento mortem inrogas? Seruus Dominum, discipulus prodis magistrum, electus auctorem? Hoc est illud : utilia uulnera amici quam uoluntaria oscula inimici. Proditori hoc, pacifico uero quid dicitur?». [FG2013]*

^marg.| {CLC22d13.11} AUGUSTINUS. De consensu evangelistarum. − Hoc ergo Dominus , cum ¹³³ traderetur, primo dixit quod ait Lucas : I uda, osculo filium hominis tradis? Deinde quod Mattheus^cw : « Amice, ad quod¹³⁴* venisti? ». Deinde¹³⁵* quod Ioannes commemorat^cx : « Quem queritis? ».^BP ^cy

^cw Mt 26, 50.

^cx Io 18, 4.

^cy ¶Fons : Augustinus Hipponensis , De consensu evangelistarum, lib. 3, c. 5, § 15, p. 286.9-19 : «Adhuc ergo ipso loquente, sicut dicit mattheus et Marcus, ecce iudas unus de duodecim uenit et cum eo turba multa cum gladiis et fustibus a principibus sacerdotum et senioribus populi. qui autem tradidit eum dedit illis signum dicens : quemcumque osculatus fuero, ipse est, tenete eum. Dixit que illi primo quod ait Lucas : iuda, osculo filium hominis tradis? deinde quod mattheus : ad quod uenisti, amice? deinde dixit quod iohannes commemorat : quid quaeritis?». [FG2013]*

^BP ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

¹³³ cum] + vel dum interl. Li448

¹³⁴ quod] quid Ed1953

¹³⁵ Deinde] + id Ed1953

^marg.| {CLC22d13.12} AMBROSIUS. − Osculatus est autem eum Dominus, non quo simulare nos doceat, sed ut neque proditorem refugere videretur, et plus afficeret proditorem, cui amoris officia non negaret.^cz

^cz ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 10, § 64, CCSL 14, p. 364.633-636 : «Osculetur me ab osculis oris sui. Et osculatus est, non quo simulare nos doceat, sed ut neque proditionem refugere uideretur et plus adficere proditorem, cui amoris officia non negaret ; scriptum est enim : cum odientibus pacem eram pacificus». [FG2013]

^marg.| {CLC22d13.13} THEOPHYLACTUS. − Zelantur autem discipuli, et gladios evaginant.
Unde sequitur :

Numérotation du verset Lc. 22,49

Videntes autem hi qui circa ipsum erant quod futurum erat, dixerunt ei : Domine, si percutimus in gladio?

^marg.| Sed qualiter habent gladios? Quia mactaverant agnum, et a mensa discesserant. Alii autem discipuli querunt an percuterent ; sed Petrus ubique fervens pro Domino, persuasionem non exspectat, sed percutit servum pontificis.^da
Unde sequitur :

^da ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 22, 49), PG 123, 1085A14-B8. [CGC2015].

Numérotation du verset Lc. 22,50

Et percussit unus ex illis servum principis sacerdotum, et amputavit auriculam eius dexteram.

^marg.| {CLC22d13.14} AUGUSTINUS. De consensu evangelistarum. − Qui percussit, secundum Ioannem, Petrus erat. Quem percussit autem¹³⁶ Malchus vocabatur.^BQ ^db

^db ¶Fons : Augustinus Hipponensis , De consensu evangelistarum, lib. 3, c. 5, § 16, p. 287.11 : «Qui autem percussit secundum iohannem petrus erat, quem percussit autem malchus uocabatur». [FG2013]*

^BQ ¶Codd. : Li448 P638 (182ra) Ed1953 {MM2015} {MM2020}

¹³⁶ percussit autem P638] inv . Ed1953

^marg.| {CLC22d13.15} AMBROSIUS. − Eruditus enim in lege Petrus promptus affectu, qui sciret Phinees reputatum ad iustitiam quod sacrilegos peremisset, percussit principis servum.^BR ^dc

^dc ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 10, § 66, CCSL 14, p. 365.646-661 : «Nec discipulorum studia defuerunt. Denique Petrus eruditus in lege, promtus adfectu, qui sciret fineae reputatum ad iustitiam quod sacrilegos peremisset, percussit principis seruum. Sed Dominus uulnera cruenta detorsit, mysteria diuina subiecit, ut seruus principis mundi, hoc est non naturae conditione sed culpae saecularium famulus potestatum, auris suae uulnus exciperet, quia non audisset uerba sapientiae. Omnis deinde qui facit peccatum seruus est peccati. Peccatis inquit uestris uenditi estis. Venditio propter peccata nostra, propter bonitatem autem Dei redemtio peccatorum. Aut si Petrus uolens percussit aurem, docuit quod aurem habere in specie non deberent, quam in mysterio non haberent. Sed bonus Dominus et ipsi refundit auditum secundum prophetica dicta demonstrans et ipsos, si conuertantur, posse sanari qui in passione Domini uulnerati sunt, eo quod omne peccatum fidei mysteriis abluatur». [FG2013]*

^BR ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CLC22d13.16} AUGUSTINUS. De consensu evangelistarum. − [a] Deinde Lucas dicit :

Numérotation du verset Lc. 22,51

Respondens autem Iesus ait : Sinite usque huc.

^marg.| Et hoc est quod Mattheus^ddcommemorat : « Converte gladium tuum in locum suum ». [c] Nec moveat quasi contrarium sit quod Lucas hic dicit Dominum respondisse sinite usque huc ; quasi post istam percussionem ita dictum fuerit ut placuerit ei usque huc factum, sed amplius fieri noluerit ; cum in verbis que Mattheus posuit, intelligatur potius, totum factum quo usus est gladio Petrus, Domino displicuisse. Illud enim verum est quod cum interrogassent dicentes Domine, si percutimus in gladio? Tunc respondit : sinite usque huc ; id est non vos moveat quod futurum est permittendi sunt hucusque progredi, hoc est ut me apprehendant, et impleantur que de me scripta sunt. [e] Non enim diceret : Respondens autem Iesus , nisi ad interrogationem eorum responderet, non facto Petri. [d] Sed inter moras verborum interrogantium Dominum, et illius respondentis, Petrus aviditate defensionis percussit. Sed non potuerunt simul dici que simul fieri potuerunt. [b] Tunc, sicut dicit Lucas, sanavit eum qui percussus erat.^de

^dd Mt. 26, 52 ;

^de ¶Fons : Augustinus Hipponensis , De consensu evangelistarum, lib. 3, c. 5, § 16, p. 287.11-15 : «[a] Deinde quod Lucas dicit : respondens iesus ait : sinite usque huc, et adiunxit quod mattheus commemorat : conuerte gladium tuum in locum suum. omnes enim qui acceperint gladium gladio peribunt. an putas, quia non possum rogare patrem meum et exhibebit mihi modo plus quam duodecim milia legiones angelorum? quomodo ergo implebuntur scripturae, quia sic oportet fieri? his uerbis adiungi potest quod illum eo loco iohannes dixisse commemorat : calicem, quem dedit mihi pater, non bibam illum? [b] tunc, sicut dicit Lucas, tetigit auriculam illius qui percussus erat et sanauit eum». Augustinus Hipponensis , De consensu evangelistarum, lib. 3, c. 5, § 17, p. 288.3-19 : «[c] Nec moueat quasi contrarium sit quod Lucas dixit interrogantibus discipulis, si percuterent in gladio, dominum respondisse : sinite usque huc, quasi post illam percussionem ita dictum fuerit, ut placuerit ei usque huc factum, sed amplius fieri noluerit, cum in uerbis, quae mattheus posuit intellegatur potius totum factum, quo usus est petrus gladio, domino displicuisse. illud enim uerius est, quod cum eum interrogassent dicentes : domine, si percutimus in gladio? tunc respondit : sinite usque huc, id est non uos moueat quod futurum est ; permittendi sunt huc usque progredi. id est ut me adprehendant et impleantur quae de me scripta sunt. [d] sed inter moras uerborum interrogantium dominum et illius respondentis petrus defensionis auiditate et maiore pro domino commotione percussit ; sed non potuerunt etiam simul dici quae simul fieri potuerunt. [e] non enim diceret respondens autem iesus, nisi illorum interrogationi responderet, non facto petri. nam de facto petri quid iudicauerit, mattheus solus dicit. ubi etiam non dixit mattheus respondit iesus petro : conuerte gladium tuum, sed dixit : tunc ait illi iesus : conuerte gladium tuum, quod post factum apparet dixisse dominum. illud uero quod Lucas posuit : respondens autem iesus ait : sinite usque huc, illis qui interrogauerant responsum esse accipiendum est ; sed quia, ut diximus, inter uerba interrogantium et respondentis domini facta est uno ictu percussio, hoc ordine iudicauit esse narrandum, ut etiam inter uerba interrogationis et responsionis eam insereret». [FG2013]

Sequitur enim :

Et, cum tetigisset auriculam eius, sanavit eum.

^marg.| {CLC22d13.17} BEDA. − Numquam enim pietatis sue Dominus obliviscitur. Illi iusto mortem inferunt, iste persequentium vulnera sanat.^BS

^BS ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CLC22d13.18} AMBROSIUS. − [a] Sed cum Dominus vulnera detorsit¹³⁷*, mysteria divina subiecit, ut servus¹³⁸* principis mundi, non nature conditione, sed culpe, auris vulnus exciperet, qui non audisset verba sapientie. Aut si Petrus volens percussit aurem, docuit quod aurem in specie¹³⁹* non deberet, quam in mysterio non haberet. [c] Sed quare Petrus? Quia ipse ligandi et solvendi adeptus est potestatem. Et ideo tollit gladio spirituali aurem interiorem male intelligentis. [b] Sed Dominus ipse refundit auditum, demonstrans, et ipsos, si convertantur, posse sanari qui in passione Domini vulnerati sunt eo quod omne peccatum, fidei mysteriis abluatur¹⁴⁰.^BT ^df

^df ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 10, § 66, CCSL 14, p. 365.646-661 : «Nec discipulorum studia defuerunt. Denique Petrus eruditus in lege, promtus adfectu, qui sciret fineae reputatum ad iustitiam quod sacrilegos peremisset, percussit principis seruum. [a] Sed Dominus uulnera cruenta detorsit, mysteria diuina subiecit, ut seruus principis mundi, hoc est non naturae conditione sed culpae saecularium famulus potestatum, auris suae uulnus exciperet, quia non audisset uerba sapientiae. Omnis deinde qui facit peccatum seruus est peccati. Peccatis inquit uestris uenditi estis. Venditio propter peccata nostra, propter bonitatem autem Dei redemtio peccatorum. Aut si Petrus uolens percussit aurem, docuit quod aurem habere in specie non deberent, quam in mysterio non haberent. [b] Sed bonus Dominus et ips i refundit auditum secundum prophetica dicta demonstrans et ipsos, si conuertantur, posse sanari qui in passione Domini uulnerati sunt, eo quod omne peccatum fidei mysteriis abluatur». [c] Ambrosius, Super Lucam, lib. 10, § 67, CCSL 14, p. 365.661-666 : «Tollit ergo Petrus aurem. Quare Petrus? Quia ipse est qui accepit claues regni caelorum ; ille enim condemnat qui et absoluit, quoniam ligandi idem et soluendi adeptus est potestatem. Tollit autem aurem male audientis, tollit autem gladio spiritali aurem interiorem male intellegentis». [FG2013]*

^BT ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

¹³⁷ vulnera detorsit] vulnere cruentum detersit Ed1953

¹³⁸ servus] servos Ed1953

¹³⁹ specie] + habere Ed1953

¹⁴⁰ abluatur] ablevatur Li448

^marg.| {CLC22d13.19} BEDA. − Vel servus iste populus est Iudeorum, principibus sacerdotum indebito mancipatus officio qui in passione Domini dexteram auriculam, id est spiritualem legis intelligentiam, perdidit ; que scilicet auris, Petri gladio deciditur ; non quod ille sensum intelligendi audientibus tollat, sed divino ablatum iudicio negligentibus pandat. Verum eadem dextera auris in his qui in^dgeodem populo crediderunt, divina dignatione pristino est restituta officio.
Sequitur :

^dg in] ex Li448

Numérotation du verset Lc. 22,52

Dixit autem Iesus ad eos qui venerant ad se, principes sacerdotum et magistratus templi et seniores : Quasi ad latronem existis cum gladiis et fustibus.

^marg.| {CLC22d13.20} CHRYSOSTOMUS. − Accesserunt enim nocte, timentes multitudinis impetum. Et ideo dicit : Quid vobis opus erat his armis in eum qui vobiscum est semper.
Et hoc est quod sequitur :

Numérotation du verset Lc. 22,53

Cum quotidie vobiscum fuerim in templo, non extendistis manus in me.

^marg.| {CLC22d13.21} CYRILLUS. − Ubi non inculpat Dominus presides Iudeorum quod non sibi mature paraverant insidias mortis, sed arguit eos qui temere opinabantur eum se invasisse ipso invito ; ac si dicat tunc non cepistis me, quia nolebam ; et nec nunc possetis, nisi me sponte vestris subicerem manibus.
Unde sequitur :

Sed hec est hora vestra,

^marg.| id est parvum tempus concessum est vobis exercende in me vestre sevitie, patre votis meis favente. Dicit etiam quod hec potestas est tenebris data, id est diabolo et Iudeis, insurgendi in Christum, et hoc est quod subditur :

Et potestas tenebrarum.

^marg.| {CLC22d13.22} BEDA. − Quasi dicat : Ideo adversum me in tenebris congregamini, quia potestas vestra, qua sic contra lucem mundi armamini, in tenebris est. Queritur autem quomodo Iesus principes sacerdotum, magistratus templi et seniores qui ad se venerunt, alloqui dicatur, cum apud alios evangelistas non ipsos venisse, verum in atrio Caiphe exspectantes, ministros misisse perhibeantur. Sed huic contrarietati respondetur, quod illi non per seipsos, sed per eos quos miserunt ad apprehendendum Christum in sue iussionis potestate venerunt.

Numérotation du verset Lc. 22,
* distinctio 14

^prol.| [Lc. 22, 1-23, 53 legitur Hebdomadae sanctae feria 4 ; cf. Ordinarium OP 646 = Cist. 64 = Rom.]

^marg.| {CLC22d14.1} AMBROSIUS. − [b] Non intellexerunt infelices mysterium nec venerati sunt tam clementem pietatis affectum, quo etiam hostes suos non passus est vulnerari.
Dicitur enim :

Numérotation du verset Lc. 22,54

Comprehendentes autem eum duxerunt ad domum principis sacerdotum.

^marg.| [a] Cum legimus teneri Iesum, cavemus ne putemus eum teneri secundum divinitatem et invitum quasi infirmum. Tenetur enim et ligatur secundum corporis veritatem.^BU ^dh ^di ^dj

^dh ¶Fons :

^di [a] Ambrosius, Super Lucam, lib. 10, § 68, CCSL 14, p. 365.668-366.682 : «Caueamus ne cui tollatur auricula. Legitur passio Domini : si ad diuinitatem eius referimus infirmitatem corporeae passionis, exciditur auricula et exciditur a Petro, qui non passus est Christum prophetam aestimari, sed Dei filium docuit fideli confessione signari. Ergo cum legimus teneri Iesum, caueamus ne ab aliquo audiamus, et putemus eum secundum diuinitatem teneri, teneri inuitum, teneri quasi infirmum. Tenetur quidem et, ut dixit Iohannes, ligatur secundum corporis ueritatem, sed uae illis qui ligant uerbum ! Ligant enim qui tantummodo Christum hominem putant, ligant qui praescium non putant, qui omnipotentem non confitentur. Mala uincula Iudaeorum, quibus non christum ligant, sed se ipsos adligant. Ligatur autem in domo non pii alicuius et iusti, sed in domo Caiphae, hoc est in inpia domo, ubi etiam moriturus pro omnibus prophetatur. Quam amentes igitur qui beneficia confitentur et beneficiorum auctorem persecuntur».

^dj [b] Ambrosius, Super Lucam, lib. 10, § 71, CCSL 14, p. 366.698-702 : «Venerunt ergo et conprehenderunt eum grauius perituri studii sui fructu nec intellexerunt infelices mysterium nec uenerati sunt tam clementem pietatis affectum, quod etiam hostes suos non passus est uulnerari. Illi iusto mortem inferebant, persecutorum uulnera iste sanabat». [FG2013]

^BU ¶Codd. : Li448 (193vb ) P638 Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CLC22d14.2} BEDA. − Princeps autem sacerdotum Caipham significat, qui, secundum Ioannem, erat pontifex anni¹⁴¹ illius.^BV

^BV ¶Codd. : Li448 (193vb ) P638 Ed1953 {MM2019}

¹⁴¹ anni Li448 P638² (m. post.)] cum P638*

^marg.| {CLC22d14.3} AUGUSTINUS. De consensu evangelistarum. − Sed primo ad Annam ductus est socerum Caiphe, sicut Ioannes dicit, quam ad Caipham , ut Mattheus dicit . Marcus autem et Lucas nomen non dicunt pontificis.^BW ^dk

^dk ¶Fons : Augustinus Hipponensis , De consensu evangelistarum, lib. 3, c. 6, § 19, p. 290.5-7 : «Sed primo ad annam ductus est, socerum caifae, sicut iohannes dicit. Marcus autem et Lucas nomen non dicunt pontificis». [FG2013]

^BW ¶Codd. : Li448 (194ra ) P638 Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CLC22d14.4} CHRYSOSTOMUS. − Ideo¹⁴² autem ducitur ad domum pontificis ut, de consensu¹⁴³ principis sacerdotum, singula queque¹⁴⁴ facerent. Illuc enim omnes convenerant Christum prestolantes. Magnus autem fervor Petri ostenditur qui non aufugit, cum alios fugientes vidisset.
Sequitur enim :

¹⁴² Chrysostomus ideo] om. P638

¹⁴³ consensu Ed1953 ] conscientia Li448 P638

¹⁴⁴singula queque] singulo quoque P638

Petrus vero sequebatur eum a longe.^BX

^BX ¶Codd. : Li448 (194ra ) P638 Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CLC22d14.5} AMBROSIUS. − Bene a longe sequebatur iam proximus negator neque enim negare potuisset, si Christo proximus adhesisset. Sed in hoc fit reverendus, quod Dominum non reliquit etiam cum timeret metus nature est, cura pietatis.^dl

^dl ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 10, § 72, CCSL 14, p. 366.702-367.712 : «Petrus vero sequebatur a longe. Et bene a longe sequebatur iam proximus negaturo ; neque enim negare potuisset, si Christo proximus adhaesisset. Sed fortasse et in hoc nobis maxima sit admiratione reuerendus, quod Dominum non reliquit, etiam cum timeret. Metus naturae est, cura pietatis. Alienum quod timet, suum quod non fugit. Quod sequitur deuotionis, quod negat obreptionis. Conmune quod labitur, fidei quod paenitet. Iam in domo principis sacerdotum ignis ardebat ; accessit Petrus, ut calefaceret se, quia clauso domino calor mentis etiam in ipso refrixerat» [FG2013]

^marg.| {CLC22d14.6} BEDA. − Quod autem ad passionem euntem Dominum a longe sequitur Petrus, significat ecclesiam secuturam quidem, id est imitaturam passionem Domini ; sed longe differenter ecclesia enim pro se patitur, at ille pro ecclesia.

^marg.| {CLC22d14.7} AMBROSIUS. − Iam autem in domo principis sacerdotum ignis ardebat.
Unde sequitur :

Numérotation du verset Lc. 22,55

Accenso autem igne in medio atrii et circumsedentibus illis, erat Petrus in medio eorum.

^marg.| Accessit Petrus ut calefaceret se, quia clauso Domino, calor mentis iam in eo refriguerat.^dm

^dm ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 10, § 72, CCSL 14, p. 366.702-367.712 : «Petrus vero sequebatur a longe. Et bene a longe sequebatur iam proximus negaturo ; neque enim negare potuisset, si Christo proximus adhaesisset. Sed fortasse et in hoc nobis maxima sit admiratione reuerendus, quod Dominum non reliquit, etiam cum timeret. Metus naturae est, cura pietatis. Alienum quod timet, suum quod non fugit. Quod sequitur deuotionis, quod negat obreptionis. Conmune quod labitur, fidei quod paenitet. Iam in domo principis sacerdotum ignis ardebat ; accessit Petrus, ut calefaceret se, quia clauso Domino calor mentis etiam in ipso refrixerat». [FG2013]

^marg.| {CLC22d14.8} CHRYSOSTOMUS. − Credite¹⁴⁵* enim erant Petro claves regni celorum. Credenda erat ei populorum innumera multitudo que esset involuta peccatis. Erat autem Petrus paulo durior, sicut truncata servi principis sacerdotum declarat auricula. Hic igitur tam durus tamque severus, si donum non peccandi¹⁴⁶ fuisset adeptus, que venia commissis populis donaretur ? Quem¹⁴⁷ divina providentia permisit ut¹⁴⁸* primo ipse laberetur in peccatum, quo erga peccantes duriorem sententiam proprii casus intuitu temperaret. Et cum se calefacere vellet ad prunas, accessit ad eum puella, de qua sequitur :^BY

^BY ¶Codd. : Li448 (194ra -b) Ed1953 {MM2019}

¹⁴⁵ Credite Li448 T47 ] Tradite Ed1953

¹⁴⁶ non peccandi Li448 Ed1953 ] dimittendi T47

¹⁴⁷ Quem] sed T47

¹⁴⁸ ut Li448 T47] quod Ed1953

Numérotation du verset Lc. 22,56

Quem, cum vidisset ancilla quedam sedentem ad lumen, et eum fuisset intuita, dixit : Et hic cum illo erat.¹⁴⁹

¹⁴⁹ Et cum se... illo erat] om. T57

^marg.| {CLC22d14.9} AMBROSIUS. − [a] Quid sibi vult quod primo eum prodit ancilla, cum viri utique magis potuerint eum recognoscere, nisi ut iste sexus peccare in nece Domini videretur, ut et iste sexus redimeretur per Domini passionem. [b] Petrus autem proditus negat malo enim negasse Petrum quam Dominum fefellisse.^dn
Unde sequitur :

^dn ¶Fons : <revera> [a] Cassiodorus , Expositio Psalmorum (Ps. 77), CCSL 98, p. 710.62-66 : «Parabola enim graeco uocabulo dicitur similitudo, quando illud quod intellegi uolumus per comparationes aliquas indicamus. Sic enim ferreum quempiam dicimus, quando durum ac fortem desideramus intellegi ; cum uelocem, uentis aut auibus comparamus». Cassiodorus , Expositio Psalmorum (Ps. 68), CCSL 97, p. 611.285-288 : «[b] Parabola est enim natura discrepantium rerum sub aliqua similitudine facta comparatio : [c] more prouidentiae suae, ut qui caelestia capere non poterant, per terrenas similitudines audita percipere potuissent». [FG2015]

Numérotation du verset Lc. 22,57

At ille negavit, dicens : Mulier, non novi illum.

^marg.| {CLC22d14.10} CHRYSOSTOMUS. − Quid ais¹⁵⁰, o Petre? Vox tua repente mutata est os enim plenum fidei et amoris in odium perfidiamque conversum est non tibi flagella, nondum sunt admota tormenta ; qui te interrogat, nullus est eorum qui auctoritate sua possit formidinem incutere confitenti mulier te simplici voce interrogat, et forte nec proditura confessum ; nec tamen mulier, sed puella ostiaria, vile mancipium.

¹⁵⁰ ais] agis Li448

^marg.| {CLC22d14.11} AMBROSIUS. − [a] Sed ideo negavit Petrus, quia promisit incaute non negat in monte, non in templo, non in sua domo, sed in pretorio Iudeorum ibi negat ubi Iesus ligatus est, ubi veritas non est. [b] Negans autem dicit non novi illum temerarium quippe erat ut diceret quia noverat eum quem mens humana non potest comprehendere ‘nemo enim novit Filium nisi Pater’^do Rursum secunda vice negat Christum.^dp
Sequitur enim :

^do Mt 11, 27.

^dp ¶Fons : [a] Ambrosius, Super Lucam, lib. 10, § 75, CCSL 14, p. 367.726-368.735 : «Ubi tamen negat Petrus? Non in monte, non in templo, non in sua domo, sed in praetorio Iudaeorum, in domo principis sacerdotum. Ibi negat, ubi ueritas non est ; ibi negat, ubi Christus captus, ubi Iesus ligatus est. Quidni erraret, quem intromisit ostiaria et interrogauit ostiaria Iudaeorum? Male Eua induxit Adam, male Petrum introduxit femina ; sed ille in paradiso labitur, ubi non ueniabilis culpa, hic in praetorio Iudaeorum, ubi difficilis innocentia. Illi interdictus lapsus, huic praedictus error. Ille commissus huic praeiudicauit, hic illum resoluit». [b] Ambrosius, Super Lucam, lib. 10, § 86, CCSL 14, p. 370.825-835 : «Lucas quoque scripsit Petrum interrogatum utrum ex illis esset respondisse prima uoce : non novi illum. Et bene dixit. Temerarium quippe erat, ut diceret quia nouerat eum, quem mens humana non potest conprehendere ; nemo enim nouit filium nisi pater. Rursus secunda uoce secundum Lucam idem Petrus ait : non sum ego ; maluit uidelicet se negare quam Christum. Aut quia uidebatur negare Christi societatem, utique se negauit. Certe cum de homine negat, in filium peccauit hominis, ut remitteretur ei, non in Spiritum sanctum. Tertio quoque interrogatus ait : nescio quid dicas, hoc est : sacrilegia uestra nescio». [FG2013]

Numérotation du verset Lc. 22,58

Et post pusillum alius videns eum dixit : Et tu de illis es.

^marg.| {CLC22d14.12} AUGUSTINUS. De consensu evangelistarum. − Intelligitur autem quod in hac secunda negatione a duobus est compellatus ; ab ancilla scilicet, quam commemorant Mattheus et Marcus, et ab alio quem commemorat Lucas. Hoc ergo quod hic Lucas dicit et post pusillum, iam egressus erat ianuam Petrus, et primum gallus cantaverat, ut Marcus dicit ; iam redierat, ut, quemadmodum dicit Ioannes, ad focum stans iterum negaret.^dq
De qua negatione sequitur :

^dq ¶Fons : Augustinus Hipponensis , De consensu evangelistarum, lib. 3, c. 6, § 23, p. 293.24-294.12 : «Sane hoc quoque intellegitur, quia secunda negatione a duobus conpellatus est, et ab ancilla scilicet, quam commemorat mattheus et Marcus, et ab alio, quem commemorat Lucas. sic enim hoc narrat Lucas : petrus uero sequebatur a longe. accenso autem igne in medio atrio et circumsedentibus illis erat petrus in medio illorum. quem cum uidisset ancilla quaedam sedentem ad lumen et cum fuisset intuita, dixit : et hic cum illo erat. at ille negauit eum dicens : mulier, non noui illum. et post pusillum alius uidens eum dixit : et tu de illis es. hoc ergo quod Lucas ait : et post pusillum, iam egressus erat petrus ianuam et primus gallus cantauerat, iam que redierat, ut, quemadmodum dicit iohannes, ad focum stans iterum negaret». [FG2013]

Petrus vero ait : O homo, non sum.

^marg.| {CLC22d14.13} AMBROSIUS. − Maluit enim se negare quam Christum ; aut quia videbatur negare Christi societatem, utique se negavit.^dr

^dr ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 10, § 86, CCSL 14, p. 370.825-835 : «Lucas quoque scripsit Petrum interrogatum utrum ex illis esset respondisse prima uoce : non novi illum. Et bene dixit. Temerarium quippe erat, ut diceret quia nouerat eum, quem mens humana non potest conprehendere ; nemo enim nouit filium nisi pater. Rursus secunda uoce secundum Lucam idem Petrus ait : non sum ego ; maluit uidelicet se negare quam Christum. Aut quia uidebatur negare Christi societatem, utique se negauit. Certe cum de homine negat, in filium peccauit hominis, ut remitteretur ei, non in Spiritum sanctum. Tertio quoque interrogatus ait : nescio quid dicas, hoc est : sacrilegia uestra nescio». [FG2013]

^marg.| {CLC22d14.14} BEDA. − In hac autem negatione Petri dicimus, non solum ab eo negari Christum qui dicit eum non esse Christum, sed ab illo etiam qui, cum sit, negat se esse christianum.

^marg.| {CLC22d14.15} AMBROSIUS. − Tertio quoque interrogatur.^ds
Sequitur enim :

^ds ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 10, § 86, CCSL 14, p. 370.834-835 : «Lucas quoque scripsit Petrum interrogatum utrum ex illis esset respondisse prima uoce : non novi illum. Et bene dixit. Temerarium quippe erat, ut diceret quia nouerat eum, quem mens humana non potest conprehendere ; nemo enim nouit filium nisi pater. Rursus secunda uoce secundum Lucam idem Petrus ait : non sum ego ; maluit uidelicet se negare quam Christum. Aut quia uidebatur negare Christi societatem, utique se negauit. Certe cum de homine negat, in filium peccauit hominis, ut remitteretur ei, non in Spiritum sanctum. Tertio quoque interrogatus ait : nescio quid dicas, hoc est : sacrilegia uestra nescio». [FG2013]

Numérotation du verset Lc. 22,59

Et intervallo facto quasi hore unius, alius quidam affirmabat dicens : Vere et hic cum illo erat.

^marg.| {CLC22d14.16} AUGUSTINUS. De consensu evangelistarum. − Quod Mattheus^dtet Marcus^dudicunt Post pusillum, quantum esset hoc temporis. manifestat hic Lucas dicendo et intervallo facto quasi hore unius de hoc autem intervallo tacet Ioannes. Item quod Mattheus et Marcus non singulari, sed plurali numero enuntiant eos qui cum Petro agebant ; cum Lucas et Ioannes unum dicant facile est intelligere, aut pluralem numerum pro singulari usitata locutione usurpasse Mattheum et marcum, aut quod unus maxime, tamquam qui eum viderat, affirmabat ; ceteri autem secuti eius fidem Petrum simul urgebant. Iam vero illud quod Mattheus ipsi Petro dictum asseverat Nonne te vidi in horto? Marcus autem et Lucas inter se illos de Petro locutos aut sententiam intelligimus tenuisse eos qui compellatum dicunt Petrum tantum enim valet quod de illo coram illo dicebatur, quantum si illis diceretur ; aut utroque modo dictum, et alios hunc, alios illum modum commemorasse.^dv

^dt Mt 26, 63.

^du Mc 14, 70.

^dv ¶Fons : Augustinus Hipponensis , De consensu evangelistarum, lib. 3, c. 6, § 25, p. 298.4-299.5 : «Quod igitur mattheus et Marcus dicunt post pusillum quantum esset hoc temporis, manifestat Lucas dicendo : et interuallo facto quasi horae unius. de hoc autem interuallo tacet iohannes. item quod mattheus et Marcus non singulari, sed plurali numero enuntiant eos qui cum petro agebant, cum Lucas unum dicat, iohannes quoque unum eum que cognatum eius cuius abscidit petrus auriculam, facile est intellegere aut pluralem numerum pro singulari usitata locutione usurpasse mattheum et marcum, aut quod unus maxime tamquam sciens et qui eum uiderat adfirmabat, ceteri autem secuti eius fidem petrum simul urguebant, unde duos evangelistas conpendio pluralem numerum posuisse, alios autem duos eum solum significare uoluisse qui praecipuus in hoc erat. iam uero illud quod mattheus ipsi petro dictum fuisse adserit : uere et tu ex illis es et loquella tua manifestum te facit, sicut iohannes eidem petro dictum adseuerat : nonne ego te uidi in horto cum illo? Marcus autem inter se illos de petro locutos dicit : uere ex illis est ; nam et galilaeus est, sicut et Lucas non petro, sed de petro dicit : alius quidem adfirmabat dicens : uere et hic cum illo erat ; nam et galilaeus est, aut sententiam intellegimus tenuisse eos, qui conpellatum dicunt petrum - tantundem enim ualuit quod de illo coram illo dicebatur, quantum, si illi diceretur -, aut utroque modo actum, et alios illum, alios alium modum commemorasse». [FG2013]

^marg.| marg.|{CLC22d14.17} BEDA. − Subdit autem :

Nam et Galileus es

^marg.| non quia alia lingua Galilei atque alia loquerentur Hierosolymite, qui utrique fuerunt hebrei ; sed quod una queque provincia et regio suas habendo proprietates usitatum loquendi sonum vitare non possit.
Sequitur :

Numérotation du verset Lc. 22,60

Et ait Petrus : O homo, nescio quid dicis.

^marg.| {CLC22d14.18} AMBROSIUS. − [a] Hoc est, sacrilegia vestra nescio. [b] Sed nos excusamus, ipse non excusavit ; non enim satis est involuta responsio confitentis Iesum, sed aperta confessio et ideo Petrus non de industria respondisse sic inducitur ; quia postea recordatus est, et tamen flevit.^dw

^dw ¶Fons : [a] Ambrosius, Super Lucam, lib. 10, § 86, CCSL 14, p. 370.825-835 : «Lucas quoque scripsit Petrum interrogatum utrum ex illis esset respondisse prima uoce : non novi illum. Et bene dixit. Temerarium quippe erat, ut diceret quia nouerat eum, quem mens humana non potest conprehendere ; nemo enim nouit filium nisi pater. Rursus secunda uoce secundum Lucam idem Petrus ait : non sum ego ; maluit uidelicet se negare quam Christum. Aut quia uidebatur negare Christi societatem, utique se negauit. Certe cum de homine negat, in filium peccauit hominis, ut remitteretur ei, non in Spiritum sanctum. Tertio quoque interrogatus ait : nescio quid dicas, hoc est : sacrilegia uestra nescio». [b] Ambrosius, Super Lucam, lib. 10, § 87, CCSL 14, p. 371.836-843 : «Sed nos excusamus, ipse non excusauit ; non enim sat est inuoluta responsio confitentis Iesum, sed aperta confessio. Quid prodest uerba inuoluere, si uideri uis denegasse? Et ideo Petrus non de industria sic respondisse inducitur, quia postea recordatus est, et tamen fleuit. Maluit enim ipse suum accusare peccatum, ut iustificaretur fatendo quam grauaretur negando iustus enim in principio accusator est sui et ideo fleuit». [FG2013]

^marg.| {CLC22d14.19} BEDA. − Solet autem Sacra Scriptura sepe meritum causarum per meritum designare temporum ; unde Petrus, qui media nocte peccavit, ad galli cantum penituit.
Sequitur enim :

Et continuo, illo adhuc loquente, gallus cantavit.

^marg.| Quia quod in tenebris oblivionis erravit, vere lucis rememoratione correxit.

^marg.| {CLC22d14.20} AUGUSTINUS. De consensu evangelistarum. − Galli autem cantum post trinam negationem Petri intelligimus, sicut Marcus expressit.^dx

^dx ¶Fons : Augustinus Hipponensis , De consensu evangelistarum, lib. 3, c. 6, § 25, p. 299.5-7 : «Galli autem cantum post tertiam negationem secundum intellegimus, sicut Marcus expressit». [FG2013]

^marg.| {CLC22d14.21} BEDA. − Hunc gallum mystice opinor aliquem doctorum intelligendum, qui iacentes et somnolentos increpat, dicens^dy : « Evigilate, iusti, et nolite peccare ».

^dy 1Cor. 15, 34.

^marg.| {CLC22d14.22} CHRYSOSTOMUS. − Admirare autem curam magistri, quia cum vinctus esset, multa utebatur provisione erga discipulum, quem nutu erigens ad lacrimas provocavit.
Sequitur enim :

Numérotation du verset Lc. 22,61

Et conversus Dominus respexit Petrum.

^marg.| {CLC22d14.23} AUGUSTINUS. De consensu evangelistarum. − Quod quomodo accipiendum sit, diligentius considerandum est. Dicit enim Mattheus : « Petrus enim sedebat foris in atrio »^dz; quod non diceret, nisi illa cum Domino intus agerentur. Similiter et in eo quod dixit Marcus : « Et cum esset Petrus in atrio deorsum »^ea, ostendit non solum in interioribus, sed etiam in superioribus gesta que dixerat. Quomodo ergo respicit Dominus petrum facie corporali? Quapropter mihi videtur illa respectio divinitus facta et sicut dictum est : « Respice, et exaudi me »^eb; et : « Convertere, Domine, libera animam meam »^ec, ita dictum arbitror conversus Dominus respexit Petrum.^ed

^dz Mt. 26, 69.

^ea Mc. 14, 66.

^eb Ps. 12, 4.

^ec Ps. 6, 5.

^ed ¶Fons : Augustinus Hipponensis , De consensu evangelistarum, lib. 3, c. 6, § 26, p. 299.18-300.23 : «Sane in eo quod ait Lucas, quod conuersus dominus respexerit petrum, quomodo accipiendum sit, diligentius considerandum est. quamuis enim dicantur etiam interiora atria, tamen in exteriore atrio fuit petrus inter seruos, qui simul se ad ignem calefaciebant. non est autem credibile, quod ibi audiebatur dominus a iudaeis, ut corporalis fieret illa respectio. namque cum dixisset mattheus : tunc expuerunt in faciem eius et colafis eum ceciderunt, alii autem palmas in faciem ei dederunt dicentes : prophetiza nobis, christe, quis est qui te percussit? secutus est dicens : petrus uero sedebat foris in atrio, quod non diceret, nisi illa cum domino intus agerentur. et, quantum colligitur in narratione marci, non solum in interioribus, sed etiam in superioribus domus agebantur. nam posteaquam Marcus talia narrauit, secutus ait : et cum esset petrus in atrio deorsum. sicut ergo eo quod mattheus ait : petrus uero sedebat foris in atrio, ostendit, quod illa intus agerentur, sic eo quod dixit Marcus : et cum esset petrus in atrio deorsum, ostendit non solum in interioribus, sed etiam in superioribus gesta quae dixerat. quomodo ergo respexit petrum dominus facie corporali? quapropter mihi uidetur illa respectio diuinitus facta, ut ei ueniret in mentem, quotiens iam negasset et quid ei dominus praedixisset, adque ita misericorditer domino respiciente paeniteret eum et salubriter fleret. sicut cotidie dicimus domine, respice me, et respexit eum dominus qui de aliquo periculo uel labore diuina misericordia liberatus est, et sicut dictum est : respice et exaudi me, et : conuertere, domine, libera animam meam, ita dictum arbitror : conuersus dominus respexit petrum et recordatus est petrus uerbi domini». [FG2013]

^marg.| {CLC22d14.24} BEDA. − Respicere namque eius, misereri est quia non solum cum agitur penitentia, verum etiam ut agatur, Dei misericordia necessaria est.

^marg.| {CLC22d14.25} AMBROSIUS. − [b] Denique quos Iesus respicit, plorant delictum.
Unde sequitur :

Et recordatus est Petrus verbi Domini quod dixerat : Quia prius quam gallus cantet, ter me negabis.

Numérotation du verset Lc. 22,62

Et egressus foras Petrus flevit amare.

^marg.| [a] Quare flevit ? Quia erravit ut homo lacrimas eius lego, satisfactionem non lego. Lavant lacrime delictum, quod voce pudor est confiteri. [c] Negavit primo et secundo, et non flevit, quia adhuc non respexerat Dominus ; negavit tertio, respexit eum Iesus, et amarissime flevit. [d] Et tu si veniam vis mereri, dilue lacrimis culpam tuam.^ee ^ef

^ee ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 10, § 88, CCSL 14, p. 371.843-854 : «[a] Quare fleuit? Quia culpa obrepsit ei. Ego soleo flere, si culpa mihi desit, hoc est si non me uindicem, si non obtineam quod inprobe cupio ; Petrus doluit et fleuit, quia errauit ut homo. Non inuenio quid dixerit, inuenio quod fleuerit. Lacrimas eius lego, satisfactionem non lego ; sed quod defendi non potest ablui potest. Lauent lacrimae delictum, quod uoce pudor est confiteri. Et ueniae fletus consulunt et uerecundiae. Lacrimae sine horrore culpam loquuntur, lacrimae crimen sine offensione uerecundiae confitentur, lacrimae ueniam non postulant et merentur. Inueni cur tacuerit Petrus, ne tam cito ueniae petitio plus offenderet. Ante flendum est, sic precandum». Ambrosius, Super Lucam, lib. 10, § 89, CCSL 14, p. 371.854-863 : «Bonae lacrimae, quae lauant culpam. [b] Denique quos Iesus respicit plorant. [c] Negauit primo Petrus et non fleuit, quia non respexerat Dominus. Negauit secundo : non fleuit, quia adhuc non respexerat Dominus. Negauit et tertio : respexit Iesus et ille amarissime fleuit. Respice, Domine Iesu, ut sciamus nostrum deflere peccatum. Unde etiam lapsus sanctorum utilis. Nihil mihi nocuit quod negauit Petrus, profuit quod emendauit. Didici cauere adloquia perfidorum. Petrus inter Iudaeos negauit, Salomon contubernio gentili deceptus errauit». [d] Ambrosius, Super Lucam, lib. 10, § 90, CCSL 14, p. 371.863-372.870 : «Fleuit ergo et amarissime Petrus, fleuit ut lacrimis suum posset lauare delictum. Et tu si ueniam uis mereri, dilue culpam lacrimis tuam ; eodem momento, eodem tempore respicit te Christus. Si in aliquo fortassis labaris, quia secretorum tuorum testis adsistit, respicit ut recorderis et fatearis errorem. Imitare Petrum dicentem alibi tertio : Domine, tu scis quia diligo te. Etenim quia tertio negauerat, tertio confitetur, sed negauit in nocte, confitetur in die».

^ef * delictum] add. C (Paris, Bibl. nat. Nouv. Acqu. Lat. 1438) x (familia codicum G g E T M). Cf. CCSL 14, p. 371, in apparatu. [FG2013]

^marg.| {CLC22d14.26} CHRYSOSTOMUS. − Non autem audebat Petrus palam flere, ne a lacrimis deprehenderetur ; sed foras exiens lacrimabatur. Flebat autem non propter penam ; sed quia dilectum negaverat, quod molestius erat ei quolibet supplicio.

Numérotation du verset Lc. 22,
* distinctio 15

^prol.| [Lc. 22, 1-23, 53 legitur Hebdomadae sanctae feria 4 ; cf. Ordinarium OP 646 = Cist. 64 = Rom.]

^marg.| {CLC22d15.1} AUGUSTINUS. De consensu evangelistarum. − De Petri temptatione, que inter Domini contumelias facta est, non eodem ordine omnes narrant. Nam illas primo commemorat Mattheus et Marcus, deinde Petri temptationem. Lucas vero explicavit prius temptationem Petri, deinde Domini contumelias¹⁵¹, dicens : ^BZ ^eg

^eg ¶Fons : Augustinus Hipponensis , De consensu evangelistarum, lib. 3, c. 6, § 21, p. 292.17-293.3 : «Sed de petri temtatione, quae inter has domini contumelias facta est, non eodem ordine omnes narrant ; nam ipsas primo commemorat mattheus et Marcus, deinde petri temtationem ; Lucas uero explicat prius temtationem petri, tum demum has domini contumelias ; iohannes autem incipit petri temtationem dicere et interponit quaedam de contumeliis domini et adiungit, quod inde missus est ad caifan pontificem, et inde recapitulat, ut explicet quam coeperat temtationem petri in domo, quo primo adductus est, et redit ad ordinem, ubi ostendat, quemadmodum ductus sit dominus ad caifan». [FG2013]
<Paral.>CIO18d5.1 [MM2021]‎

^BZ ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2021}

¹⁵¹ Domini contumelias] inv . Li448

Numérotation du verset Lc. 22,63

Et viri qui tenebant eum, illudebant ei, cedentes.

^marg.| {CLC22d15.2} CYRILLUS. ¹⁵²* − Celi et terre Dominus cesus sustinet et patitur impiorum ridicula, formam nobis patientie prebens.^CA ^eh

^eh ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 22, 63 (Krikones §3123 : Cyrillus) = Vat. gr. 1611, f. 294v2-3 ( = PG 72, . 929A8-11). : «Κυρίλλου. Βαβαί! Ὁ γῆς καὶ οὐρανοῦ Κύριος // ὡς εἷς ἐξ ἡμῶν // διακαρτερεῖ τυπτόμενος, καὶ τὸν ἐκ τῶν ἀσεβῶν ὑπομένει γέλωτα, τύπον ἡμῖν τῆς εἰς ἄκρον ἀνεξικακίας παρατιθείς· ὁ γὰρ ἐτάζων καρδίας, πῶς ἂν ἠγνόησε τίς ἐστιν ὁ παίσας αὐτόν ;»
<cuius fons> Cf. Cyrilllus Alexandrinus , Hom. 150 in Lc. (Lc. 22, 63) ex catenis, ed. J. Reuss, Lukas-Kommentare aus der griechischen Kirche, Berlin, 1984, p. 218, n° 349.2-3 : «Πρέποι ἂν εἰπεῖν ὅπερ ἔφη τις τῶν ἁγίων προφητῶν· ἐξέστη ὁ οὐρανὸς ἐπὶ τούτῳ καὶ ἔφριξεν ἐπὶ πλεῖον σφόδρα, λέγει κύριος“, ὁ γῆς τε καὶ οὑρανοῦ κύριος, ὁ τῶν ὅλων γενεσιουργός καὶ τεχνίτης, ὁ βασιλεὺς τῶν βασιλευόντων καὶ κύριος τῶν κυριευόντων ὥς εἷς ἐξ ἡμῶν ἀτιμάζεται καὶ διακαρτερεῖ τυπτόμενος καὶ τὸν ἐκ τῶν ἀσεβῶν ὑπομένει γέλωτα τύπον ἡμῖν τῆς εἰς ἄκραν ἀνεξικακίας ἑαυτὸν παρατιθείς ὁ γὰρ ἒτάζων καρδίας καὶ νεφρούς ὁ προφητείας πάσης δοτὴρ πῶς ἂν ἠγνόησε, τίς ἐστιν ὁ πταίσας αὐτόη». [MM2020]

^CA ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

¹⁵² Cyrillus] Chrysostomus Ed1953

^marg.| {CLC22d15.3} THEOPHYLACTUS. − Nec non Dominus prophetarum, ut pseudopropheta deluditur^ei ^CB
Sequitur enim :¹⁵³*

^ei ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 22, 63-64), PG 123, 1083B1-3. [CGC2015].

^CB ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

¹⁵³ enim] om. Ed1953

Numérotation du verset Lc. 22,64

Et velaverunt eum et percutiebant faciem eius et interrogaverunt eum, dicentes : Prophetiza nobis. Quis est qui te percussit?

Numérotation du verset Lc. 22,65

^marg.| {CLC22d15.4} BEDA. − Hec quasi in contumeliam faciebant eius qui se a populis prophetam voluit haberi. Sed qui tunc cesus est colaphis Iudeorum, ceditur etiam nunc blasphemiis falsorum christianorum. velaverunt autem eum, non ut eorum illa scelera non videat, sed ut a seipsis faciem eius abscondant. Heretici autem et Iudei et mali catholici eum reprobis actibus exacerbantes, quasi illudentes, dicunt quis est qui te percussit dum ab illo suas cogitationes et opera tenebrarum cognosci non estimant.

^marg.| {CLC22d15.5} AUGUSTINUS. De consensu evangelistarum. − Hec autem intelligitur passus Dominus usque mane in domo principis sacerdotum, quo prius adductus est.^ej
Unde sequitur :

^ej ¶Fons : Augustinus Hipponensis , De consensu evangelistarum, lib. 3, c. 6, § 21, p. 292.15-17 : «Haec intellegitur passus dominus usque ad mane in domo principis sacerdotum, quo prius adductus est, ubi etiam petrus temtatus est». [FG2013]

Numérotation du verset Lc. 22,66

Et ut factus est dies, convenerunt seniores plebis et principes sacerdotum et scribe, et duxerunt illum in concilium suum, dicentes : Si tu es Christus, dic nobis.

^marg.| {CLC22d15.6} BEDA. − Non veritatem desiderabant, sed calumniam preparabant. Siquidem Christum hominem tantummodo de stirpe David venturum sperantes, hoc ab eo querebant, ut si diceret ego sum Christus, calumniarentur, quod sibi arrogaret regiam potestatem.

^marg.| {CLC22d15.7} THEOPHYLACTUS. − Ipse vero sciebat eorum precordia, quod qui non crediderant operibus, multo minus sermonibus crederent.^ek
Unde sequitur :

^ek ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 22, 67), PG 123, 1089B10-13. [CGC2015].

Numérotation du verset Lc. 22,67

Et ait illis : Si vobis dixero, non credetis mihi.

^marg.| {CLC22d15.8} BEDA. − Sepe enim dixerat se Christum esse puta cum dicebat^el : « Ego et Pater unum sumus » et cetera talia.

^el Io. 10, 30.

Numérotation du verset Lc. 22,68

Si autem interrogavero, non respondebitis mihi, neque dimittetis.

^marg.| Interrogaverat enim eos, quomodo dicerent Christum filium esse David, cum David in spiritu dominum num suum illum vocaverit ; verum illi neque dicenti credere, neque interroganti respondere voluerunt. Quia autem semen David calumniari querebant, plus est quod audiunt.

^marg.| Sequitur :

Numérotation du verset Lc. 22,69

Ex hoc autem erit filius hominis sedens a dextris virtutis Dei.

^marg.| {CLC22d15.9} THEOPHYLACTUS. − Quasi dicat : Non est vobis de cetero tempus sermonum et doctrine sed deinceps iudicii tempus erit, cum videbitis me filium hominis sedentem a dextris virtutis Dei.^em

^em ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 22, 69), PG 123, 1089C5-10. [CGC2015].

^marg.| {CLC22d15.10} CYRILLUS. − Cum¹⁵⁴ autem de Deo sessio dicitur, atque thronus, regia et universis principans dignitas designatur. Non enim putamus tribunal quoddam positum esse, cui credamus inniti Dominum omnium ; sed nec omnino dextrum, vel sinistrum esse penes divinam naturam proprium enim est corporum figura, et locus et sessio. Qualiter autem paris honoris, paris quoque consessus filius videbitur esse, si non est secundum naturam filius, naturalem in se proprietatem habens patris?

¹⁵⁴ Cum] Quando Li448

^marg.| {CLC22d15.11} THEOPHYLACTUS. − Hec¹⁵⁵* igitur audientes debebant timere¹⁵⁶* sed illi post hec verba magis insaniunt.^CC ^en

^en ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 22, 70), PG 123, 1089C10-13. [CGC2015].

^CC ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2020}

¹⁵⁵ Hoc] Hec Li448

¹⁵⁶ debebant timere] inv . Ed1953

^marg.| Unde sequitur :

Numérotation du verset Lc. 22,70

Dixerunt autem omnes : Tu ergo es filius Dei?

^marg.| {CLC22d15.12} BEDA. − Quod se filium Dei dixerit¹⁵⁷* acceperunt in eo quod ait^eo : Erit filius hominis sedens a dextris virtutis Dei .^CD

^eo Lc. 22, 69.

^CD ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2020}

¹⁵⁷ dixerit] dixerat Ed1953

^marg.| {CLC22d15.13} AMBROSIUS. − Dominus autem maluit se regem probare, quam dicere¹⁵⁸* ut condemnandi causam habere non possint qui quod obiciunt, hoc fatentur.^CE ^ep

^ep ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 10, § 98, CCSL 14, p. 374.938-943 : «Cur autem Dominus tacuerit ipse praemisit dicens : si uobis dixero, non creditis mihi ; si uos interrogauero, non respondebitis mihi. Illud tamen praestantissimum, quod maluit regem se probare quam dicere, ut condemnandi causam habere non possent qui quod obiciunt hoc fatentur». [FG2013]*

^CE ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2022}

¹⁵⁸ diceret] dicere Ed1953

^marg.| Sequitur enim ¹⁵⁹* :

¹⁵⁹ enim] om. Ed1953

Qui ait vos : Dicitis quia ego sum.

^marg.| {CLC22d15.14} CYRILLUS. − Hoc autem dicente Christo, succensuit Phariseorum cohors, usurpans ignominie vocem.^CF

^CF ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2022}

^marg.| Unde sequitur :

Numérotation du verset Lc. 22,71

At illi dixerunt : Quid¹⁶⁰ adhuc desideramus testimonium? Ipsi enim audivimus de ore eius.

¹⁶⁰ dixerunt quid] dix. qⁱ Li448

^marg.| {CLC22d15.15} THEOPHYLACTUS. − Ex quo patet quod inobedientes nulla commoda ferunt, revelatis sibi secretioribus ; sed maiorem penam acquirunt, propter quod talia oportet eis esse occulta.^CG ^eq

^eq ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 22, 71), PG 123, 1089D2-6. [CGC2015].

^CG ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2020}

Comment citer cette page ?
Martin Morard et alii, ed., Thomas de Aquino. Catena aurea (Lc. Capitulum 22 ), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 05/05/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=catena&numLivre=57&chapitre=57_22)

Signaler un complément d'information

Notes :

<57. - Lucae evangelium>

Capitulum 22

<57. Catena aurea in Lucam>

Capitulum 22