Glossae Scripturae Sacrae-electronicae (Gloss-e)

Catena aurea

Biblia communis

Capitulum 12

Numérotation du verset Lc. 12,1

Multis autem turbis circumstantibus ita ut se invicem conculcarent cepit dicere ad discipulos suos: Attendite a fermento

Phariseorum quod est hypocrisis.

Numérotation du verset Lc. 12,2

Nihil autem opertum est¹ quod non reveletur neque² absconditum quod non sciatur.

¹ Nihil... est Cor4 (P<arisiensis> sic habet) Ω^V Rusch Weber ] aut nichil opertum (operatum Cor2 V*) est Cor2 V (sic habent greci) |

² neque Catena Rusch Weber] nec Ω^S |

Numérotation du verset Lc. 12,3

Quoniam que in tenebris

dixistis in lumine

dicentur et quod in aure³

³ aure Li448@ Ω^S Ω^V Rusch ] aurem Weber

locuti estis in cubiculis⁴ predicabitur in tectis.

⁴ cubiculis Li448 Ω^S Ω^S Rusch Weber ] cubili Li448@

Numérotation du verset Lc. 12,4

Dico autem vobis amicis meis:

Ne terreamini ab his qui occidunt corpus

et post hec⁵* non habent amplius quid⁶ faciant.

⁵ hec Ω^S Ω^V Catena Weber ] hoc Rusch |

⁶ quid Ω^S Ω^V Catena Rusch ] quod Weber |

Numérotation du verset Lc. 12,5

Ostendam autem vobis quem timeatis.

Timete eum

qui postquam occiderit habet potestatem mittere in gehennam⁷.

⁷ gehennam Ω^V ] iehennam Ω^S

Ita dico vobis hunc timete.

Numérotation du verset Lc. 12,6

Nonne quinque passeres

veneunt dipondio⁸

⁸ dipondio Ω^V Rusch Weber ] dispundio Ω^S

et unus ex illis non est in oblivione coram Deo?

Numérotation du verset Lc. 12,7

Sed et capilli capitis vestri omnes numerati sunt.

Nolite ergo timere,

multis passeribus pluris estis vos⁹.

⁹ vos Cor4 F (Parisiensis1 ante correctionem) Catena Ω^S Ω^V Rusch ] om. Cor2 F Cor2 V Cor4 F (P<arisiensis2> cancellavit VOS ) Cor4 V (videbatur (obsc.) VOS can<cellatum> e<sse> in .<Parisiensi>.) Weber

Numérotation du verset Lc. 12,8

Dico autem vobis : Omnis¹⁰ quicumque

¹⁰ Omnis Cor2^V(anti.) Catena Ω^V Rusch Weber] om. Ω^S

confessus fuerit¹¹ me coram hominibus

¹¹ fuerit Cor2 V Catena Ω^S ( ut videtur ) Rusch ] + in Weber | “Dico autem vobis omnis quicumque confessus fuerit me” = Cor2 F (anti.) Cor2 V (anti.)

et Filius hominis

confitebitur eum¹² coram angelis Dei.

¹² eum Ω^S Rusch ] illum Catena Ω^V, in illo Weber

Numérotation du verset Lc. 12,9

Qui autem negaverit¹³

¹³ angelis... negaverit = Cor2 V

coram hominibus

denegabitur coram angelis Dei¹⁴.

¹⁴ Dei Ω^V² Rusch Weber ] Domini Ω^S ( ut videtur ), om. Ω^V*

Numérotation du verset Lc. 12,10

Et omnis qui dicit verbum in Filium hominis remittetur illi.

Ei autem qui in Spiritum sanctum blasphemaverit non remittetur.

Numérotation du verset Lc. 12,11

Cum autem

inducent vos

in synagogas

et ad magistratus

et potestates

nolite solliciti esse qualiter

aut quid¹⁵*

¹⁵ aut quid Catena Ω^S Weber] om. Rusch

respondeatis

aut quid dicatis.

Numérotation du verset Lc. 12,12

Spiritus enim sanctus docebit vos in ipsa hora quid¹⁶ oporteat vos¹⁷ dicere.

¹⁶ quid Ω^S Rusch] que Catena Cor2^V Weber |

¹⁷ vos Li448 Cor2 V Cor4 V (grec. anti. sic habent) [= Parisiensis1 ] Ω^S Rusch ] om. Cor4 V ( VOS cancellatum est in .<Parisiensi>. Li448@ Weber |

Numérotation du verset Lc. 12,13

Ait autem ei quidam¹⁸ de turba: Magister, dic fratri meo ut dividat mecum hereditatem.

¹⁸ ei quidam Catena Rusch ] illi quidam Ω^S, inv. Weber

Numérotation du verset Lc. 12,14

At ille dixit ei: Homo quis me constituit iudicem

aut divisorem

super¹⁹ vos?

¹⁹ super Ω^S Rusch Weber ] supra Catena

Numérotation du verset Lc. 12,15

Dixitque ad illos:

Videte et cavete ab omni avaritia

quia non in abundantia cuiusquam vita eius est

ex his que possidet.

Numérotation du verset Lc. 12,16

Dixit autem similitudinem ad illos dicens:

Hominis cuiusdam divitis uberes fructus ager attulit.

Numérotation du verset Lc. 12,17

Et cogitabat intra se dicens: Quid faciam quod non habeo quo congregem fructus meos?

Numérotation du verset Lc. 12,18

Et dixit: Hoc faciam. Destruam horrea mea et maiora faciam²⁰*

²⁰ maiora faciam Catena Ω^S Weber] inv. Rusch

et illuc congregabo omnia que nata sunt mihi et bona mea

Numérotation du verset Lc. 12,19

et dicam anime mee: Anima, habes multa bona posita²¹ in annos plurimos. Requiesce,

²¹ posita Ω^V Catena Rusch Weber ] reposita Ω^S

comede, bibe²²*

²² bibe Catena Ω^S Ω^V Weber ] + et Rusch

epulare.

Numérotation du verset Lc. 12,20

Dixit autem illi Deus:

Stulte,

hac nocte repetunt

animam tuam²³ a te.

²³ repetunt -animam tuam Ω^V Rusch ] inv. Catena Ω^S (repetent) Cor2 V Cor4 V ( REPETUNT scilicet in presenti) Weber

Que autem parasti cuius erunt?

Numérotation du verset Lc. 12,21

Sic est

qui sibi thesaurizat et non est in Deum dives.²⁴

²⁴ et non est in Deum dives Cor4 V

Numérotation du verset Lc. 12,22

Dixitque ad discipulos suos:

Ideo dico vobis: Nolite solliciti esse

anime vestre²⁵,

²⁵ vestre Catena Ω^S Cor2 V (sic habent anti.) Cor4 V (bene ponitur in .<Parisiensi>.) Rusch ] om. Weber

quid manducetis

neque corpori vestro²⁶* quid induamini²⁷.

²⁶ vestro Cor2 V (sic habent anti.) Cor4 V (bene ponitur in .<Parisiensi>.) Ω^S Ω^V Catena ] om. Rusch Clementina Weber |

²⁷ induamini Cor2 V (cf. Mt. 625) Ω^S Ω^V Rusch Clementina ] vestiamini Cor2 V (sic habent anti. sed Mt. 6 : “anime vestre et quid induamini”) Catena Weber |

Numérotation du verset Lc. 12,23

Anima plus est quam esca et corpus plus²⁸* quam vestimentum.

²⁸ plus Cor4 V ( EST non habet .<Parisiensis>.) Ω^S Ω^V Catena Rusch Clementina Weber ] + est Cor2 V

Numérotation du verset Lc. 12,24

Considerate

corvos

quia non seminant neque metunt, quibus non est cellarium neque horreum et Deus pascit illos, quanto magis vos pluris estis²⁹* illis?

²⁹ estis Catena Ω^S Ω^V Weber ] om. Rusch

Numérotation du verset Lc. 12,25

Quis autem vestrum cogitans³⁰*

³⁰ cogitans Li448 Ω^S Ω^V ] cogitando Cor2^V Li448@ Rusch Weber

potest adiicere³¹ ad staturam

³¹ adiicere Ω^V Rusch Weber ] adiscere Ω^S

suam cubitum unum?

Numérotation du verset Lc. 12,26

Si ergo neque

quod minimum est potestis quid de ceteris solliciti estis?

Numérotation du verset Lc. 12,27

Considerate lilia agri³²* quomodo crescunt,

³² agri Cor4 V [ Parisiensis ante cor. ] Cor2 V (sic habent anti. et Mt. 628) Ω^S Ω^V Catena ] om. Cor4 V ( AGRI cancellatum est in .<Pariensi>.) Rusch Clementina Weber

non laborant

neque³³ nent.

³³ neque Catena Ω^S Ω^V Rusch ] non Weber

Dico autem vobis quia³⁴* nec³⁵ Salomon in omni gloria sua vestiebatur sicut unum ex istis.

³⁴ quia Cor4 V (grec. anti.) Catena Ω^S ] om. Rusch Weber ] + |

³⁵ nec Cor4 V (grec. anti.)] neque Ω^V |

Numérotation du verset Lc. 12,28

Si autem

fenum quod hodie in agro est et cras in clibanum mittitur

Deus sic vestit

quanto magis vos pusille fidei?

Numérotation du verset Lc. 12,29

Et vos nolite querere quid manducetis aut quid bibatis

et nolite in sublime tolli.

Numérotation du verset Lc. 12,30

Hec enim omnia gentes mundi querunt.

Pater autem vester

scit quoniam his indigetis.

Numérotation du verset Lc. 12,31

Verumtamen

querite

primum³⁶ regnum Dei³⁷*

³⁶querite - primum Li448 Ω^S Rusch Clementina, cf. Mt. 6, 33 ] inv. Cor4 F Cor4 V ( VERUMPTAMEN PRIMUM QUERITE grec. anti. et Mt. 633 “Primum”) Ω^V, primum Cor4 F (P<arisiensis>. habet), querite Cor4 V (primum cancellatum est tenuiter in .<Parisiensi>.) Li448@ Weber |

³⁷ Dei Catena Ω^S Ω^V Weber ] + et iustitia eius Rusch |

et hec omnia adiicientur vobis.

Numérotation du verset Lc. 12,32

Nolite timere

pusillus grex

quia³⁸ complacuit Patri vestro dare vobis regnum.

³⁸ quia Li448 Ω^S Ω^V Rusch Weber ] quoniam Li448@

Numérotation du verset Lc. 12,33

Vendite que possidetis

et date eleemosynam, facite vobis

sacculos qui non veterascunt³⁹,

³⁹ veterascunt Catena Ω^S Rusch ] veterescunt Weber

thesaurum non deficientem⁴⁰ in⁴¹ celis

⁴⁰ thesaurum non deficientem Cor4 FV (anti.) |

⁴¹ in] Cor4 F (P<arisiensis> cancellavit IN ) |

quo fur non appropiat

neque tinea corrumpit.

Numérotation du verset Lc. 12,34

Ubi enim est thesaurus tuus ibi et cor tuum erit⁴²*.

⁴² est thesaurus tuus ibi et cor tuum erit Li448 Ω^S Ω^V*] est thesaurus tuus ibi est et cor tuum Ω^V², thesaurus vester est ibi et cor vestrum erit Cor2 FV (grec. anti.) Cor4 F (P<arisiensis> totum sicut hic) Li448@ Rusch Weber

Numérotation du verset Lc. 12,35

Sint lumbi vestri precincti et lucerne ardentes in manibus vestris⁴³

⁴³ in manibus vestris Parisiensis1 : Cor1 ALP (Gregorius addit IN MANIBUS VESTRIS... ) Cor2 FV (grec. anti. [+ sic habent Cor2 V]) Ω^V Rusch Clementina ] Parisiensis2 : om. Cor1 ALP (... sed Greci et antiqui et usus multorum non habent) Cor4 FV ( IN MANIBUS VESTRIS cancellatum est in P<arisiensi>) Catena Ω^S Weber

Numérotation du verset Lc. 12,36

et vos similes

hominibus exspectantibus dominum suum

quando revertatur a nuptiis ut cum venerit

et pulsaverit

confestim aperiant ei.

Numérotation du verset Lc. 12,37

Beati servi illi quos, cum venerit dominus, invenerit vigilantes.

Amen dico vobis quod precinget se

et faciet illos discumbere

et transiens ministrabit illis.

Numérotation du verset Lc. 12,38

Et si venerit in secunda vigilia

et si in tertia vigilia

venerit

et ita

invenerit beati sunt servi illi.

Numérotation du verset Lc. 12,39

Hoc autem scitote

quoniam⁴⁴ si sciret pater familias qua hora fur veniret vigilaret utique

⁴⁴ quoniam Cor4 V (.<Parisiensis>.) Ω^S Ω^V Rusch ] quia Cor2 FV (anti.) Catena Weber

et non sineret perfodi domum suam.

Numérotation du verset Lc. 12,40

Et vos

estote parati

quia qua hora non putatis Filius hominis veniet⁴⁵.

⁴⁵ veniet Ω^S Ω^V Catena Rusch ] venit Weber

Numérotation du verset Lc. 12,41

Ait autem ei Petrus:

Domine, ad nos dicis hanc parabolam an⁴⁶* ad omnes?

⁴⁶ an Ω^S Ω^V Catena ] + et Rusch Weber

Numérotation du verset Lc. 12,42

Dixit autem Dominus:

Quis putas

est fidelis dispensator

et prudens

quem constituit⁴⁷ Dominus

⁴⁷ constituit Li448@ Ω^S Ω^V Rusch ] constituet Weber

supra⁴⁸* familiam suam

⁴⁸ supra Li448@ Ω^S ] super Li448 Ω^V Rusch Weber

ut det illis in tempore tritici mensuram?

Numérotation du verset Lc. 12,43

Beatus ille servus

quem cum venerit Dominus, invenerit⁴⁹* ita⁵⁰ facientem.

⁴⁹ invenerit Catena Ω^S Ω^V Weber ] inveniet Rusch |

⁵⁰ ita] sic Li448 |

Numérotation du verset Lc. 12,44

Vere dico vobis⁵¹ quia supra⁵² omnia

⁵¹ Vere (dico vobis) Cor2 FV (grec. anti.) Cor4 V Cor4 F (P<arisiensis> corr.)] Amen Cor2 FV (non!) |

⁵² supra Li448 Ω^V Rusch Weber ] super Ω^S |

que possidet constituet illum.

Numérotation du verset Lc. 12,45

Quod si dixerit servus ille in corde suo:

Moram facit Dominus meus venire

et ceperit percutere

pueros⁵³* et ancillas

⁵³ pueros Li448 Ω^S Weber ] servos Li448@ Ω^V Rusch

et edere et bibere et inebriari,

Numérotation du verset Lc. 12,46

veniet dominus servi illius

in die

qua non sperat et hora qua nescit et dividet eum⁵⁴* partemque eius cum infidelibus ponet.

⁵⁴ eum Catena Ω^S Ω^V Weber ] illum Rusch

Numérotation du verset Lc. 12,47

Ille autem servus qui cognovit voluntatem Domini sui et non se⁵⁵ preparavit et non fecit secundum voluntatem eius plagis⁵⁶* vapulabit multis⁵⁷.

⁵⁵ non se Cor2 V (grec. anti. Glossa) Cor4 V (bene est in .<Parisiensi>.) Ω^S Ω^V² Rusch ] non Cor2 F Li448@ Weber, se Ω^V* | et non se preparavit om. Li448 |

⁵⁶ plagis Cor2 FV (grec. anti. Glossa) Ω^S Ω^V] om. Cor4 FV (cancellatum est in .<Parisiensi>.) Li448 Li448@ Rusch Weber |

⁵⁷ multis Catena Rusch ] multas Weber |

Numérotation du verset Lc. 12,48

Qui autem non cognoverit⁵⁸*

⁵⁸ cognoverit Ω^S Ω^V] cognovit Li448@ Rusch Weber

et fecit digna plagis vapulabit paucis.

Omni autem cui multum datum est⁵⁹ multum queretur⁶⁰* ab eo et cui⁶¹ commendaverunt multum

⁵⁹ multum - datum est Li448 Ω^S Ω^V Rusch Weber ] inv. Li448@ |

⁶⁰ queretur Catena Ω^S Weber ] queritur Rusch, queratur Ω^V |

⁶¹ cui] + non Ω^S |

plus petent ab eo.

Numérotation du verset Lc. 12,49

Ignem veni mittere in terram

et quid

volo nisi ut⁶² accendatur?

⁶² nisi ut Catena Ω^S Ω^V Rusch ] si Weber

Numérotation du verset Lc. 12,50

Baptismo⁶³*

⁶³ Baptismo Cor3 (vel) Cor4 V Ω^S Ω^V ] baptisma Cor2 F (grec. anti.) Cor2 V (grec. et anti.) Catena Rusch Weber

habeo⁶⁴* baptizari et quomodo

⁶⁴ habeo Ω^S Ω^V Li448] autem praem. Cor2^FVLi448@ Rusch Weber

coartor

usque dum perficiatur?

Numérotation du verset Lc. 12,51

Putatis quia pacem veni dare in terram?

Non dico vobis sed separationem.

Numérotation du verset Lc. 12,52

Erunt enim ex hoc quinque in una domo⁶⁵*,

⁶⁵ una domo Ω^S Ω^V] inv. Catena Rusch Weber

divisi

tres in duo⁶⁶

⁶⁶ duo Cor4 FV (Parisiensis) Ω^S Ω^V Rusch Weber ] duos Cor2 FV ( TRES IN DUOS ET DUO IN TRES anti.) Clementina

et duo in tres.

Numérotation du verset Lc. 12,53

Dividentur pater in filium et filius in patrem suum⁶⁷, mater in filiam et filia in matrem, socrus in nurum suam et nurus in socrum suam.

⁶⁷ suum Catena Ω^V Rusch Weber] + et Ω^S

Numérotation du verset Lc. 12,54

Dicebat autem et ad turbas⁶⁸:

⁶⁸ Dicebat ... turbas Ω^S Ω^V Rusch Weber ] om. Catena

Cum videritis nubem orientem ab occasu, statim dicitis:

Nimbus venit et ita fit⁶⁹*.

⁶⁹ Nimbus...fit Cor2 FV (anti.) Ω^S Ω^V² Catena Weber ] Nimbus... fiet Ω^V* Rusch

Numérotation du verset Lc. 12,55

Et cum Austrum flantem dicitis quia estus erit et ita⁷⁰* fit.

⁷⁰ ita Ω^S Li448 Li448@ ] om. Ω^VRusch Weber

Numérotation du verset Lc. 12,56

Hypocrite,

faciem celi et terre⁷¹ nostis probare, hoc autem tempus

⁷¹ celi et terre Ω^S Ω^V(terra) Li448@ Rusch ] inv. Weber

quomodo non probatis?

Numérotation du verset Lc. 12,57

Quid autem et a vobisipsis

non iudicatis quod iustum est?

Numérotation du verset Lc. 12,58

Cum autem vadis

cum adversario tuo ad principem in via,

da operam liberari ab illo ne forte trahat te ad⁷² iudicem

⁷² ad Ω^S Ω^V Rusch ] apud Catena Weber

et iudex tradat te exactori

et exactor mittat te in carcerem.

Numérotation du verset Lc. 12,59

Dico tibi non exies inde

donec etiam novissimum minutum reddas.

Capitulum 12

Numérotation du verset Lc. 12,
* distinctio 1

^marg.| {CLC12d1.1} THEOPHYLACTUS. − Pharisei quidem conabantur Iesum capere in sermone ut populos ab eo abducerent. Hoc autem in contrarium vertitur¹. Magis enim adibant populi per millenarios congregati, adeo cupientes herere² Christo ut se invicem comprimerent tam validum quid est veritas et dolus imbecillis ubique.^A ^a
Unde ³ dicitur :

^a ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 12, 1), PG 123, 872 C11-D4. [CGC2015]*

^A ¶Codd. : Arag5 Li448 (112ra) P638 Ed1657 Ed1953 {MM2019} {MM2020}

¹ vertitur] vertebatur Arag5

² herere] adherere Arag5

³ Unde] enim Arag5

Numérotation du verset Lc. 12,1

Multis autem turbis circumstantibus⁴, ita ut se invicem conculcarent, cepit dicere ad discipulos suos : Attendite a fermento Phariseorum quod est hypocrisis.

⁴ circumstantibus] coramstantibus Arag5

^marg.| {CLC12d1.2} CYRILLUS. ⁵* − Quia enim⁶ cavillatores erant, ob hoc Christus ab eis sibi cavere admonebat⁷ discipulos.^B ^b

^b <Non hab.> Gregorius Magnus. [FG2013]

^B ¶Codd. : Arag5 Li448 Mt366 P638 V795 Ed1470 Ed1657 Ed1660 Ed1686 Ed1704 Ed1746 Ed1876 Ed1953 {FG2017} * {MM2020} {MM2022}

⁵ Cyrillus] Gregorius Ed1746 Ed1953

⁶ enim] om. Arag5

⁷ admonebat] monebat Arag5

^marg.| {CLC12d1.3} GREGORIUS NAZIANZENUS. ⁸ − Est autem quando fermentum laudatur tamquam efficiens panem vitalem. Est autem⁹ quando vituperatur significans vetustam et acidam malitiam.^C ^c

^c ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. (Krikones §1912 : Gregorius Theologus ) Vat. gr. 1611, f. 165v9-10 : «Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου. Ἡ ζύμη ποτὲ μὲν ἐπαινεῖται ὡς ἀρτοποίος τε καὶ ζωτικἠ, ποτὲ δὲ διαβέβληται τὴν παλαιὰν καὶ ὀξώδη κακίαν σημαίνουσα».
<cuius fons> Gregorius Nazianzenus, Oratio 45 [CPG 3010.45], In sanctum Pascha 2, § 15, PG 36, 644C30-36 : «Ἐντεῦθεν ἄρσις τῆς ζύμης ἑπταήμερος (οὗτος γὰρ μυστικώτατος ἀριθμῶν, καὶ τῷ κόσμῳ τούτῳ σύστοιχος, τῆς παλαιᾶς καὶ ὀξώδους κακίας (οὐ γὰρ τῆς ἀρτοποιοῦ τε καὶ ζωτικῆς)· ἵνα μηδὲν Αἰγύπτιον ἐπισιτιζώμεθα φύραμα, καὶ λείψανον Φαρισαϊκῆς καὶ ἀθέου διδασκαλίας». [ADL2020] [MM2020] [rev. VS2021]

^C ¶Codd. : Arag5 Li448 P638 V795 Ed1470 Ed1657 Ed1953 {MM2020} {MM2022}

⁸ Nazianzenus] Nissenus V795

⁹ Est autem] aut Arag5

^marg.| {CLC12d1.4} THEOPHYLACTUS. − Vocat igitur hic¹⁰* fermentum hypocrisim tamquam alterantem et corrumpentem intentiones hominum, quibus se ingesserit¹¹. Nihil enim sic alterat mores ut¹² hypocrisis.^D ^d

^d ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 12, 1), PG 123, 876D8-12. [CGC2015]*

^D ¶Codd. : Arag5 La88 Li448 P638 Ed1657 Ed1953 {MM2020} {MM2023}

¹⁰ vocat igitur hic] vocant igitur hic Arag5 , vocat hic igitur La88, vocat igitur Ed1953

¹¹ ingesserit] ingersserit (ing’sserit) Li448

¹² ut] sicut Arag5

^marg.| {CLC12d1.5} BEDA. − Nam sicut “modicum fermentum totam farine massam corrumpit”^e, sic simulatio animum tota virtutum¹³ sinceritate et veritate fraudabitur¹⁴*.^E ^f

^e Gal. 5, 9.

^f ¶Fons : Beda Venerabilis , In Lc., lib. 4, c. 12, CCSL 120, lin. 598 sqq. : «Nam sicut modicum fermentum totam farinae cui inicitur massam corrumpit uniuersam que mox consparsionem suo sapore commaculat, sic nimirum simulatio cuius semel animum imbuerit tota uirtutum sinceritate et ueritate fraudabit». [MM2020]

^E ¶Codd. : Arag5 La88 Li448 P638 Ed1657 Ed1953 {MM2020} {MM2023}

¹³ virtutum] virtute Arag5

¹⁴ fraudabitur] fraudabit Arag5 Ed1657 Ed1953

^marg.| {CLC12d1.6} AMBROSIUS. − Pulcherrimum autem locum tenende simplicitatis et emulande fidei salvator intexuit, ne iudaice more perfidie, alia promamus in affectu, alia voce simulemus ; cum ultimo tempore occulta cogitationum accusantium aut etiam defendentium^gsecretum nostre mentis aperitura videantur.^F ^h
Unde subditur :

^g Cf. Rm. 2, 15.

^h ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 109, CCSL 14, p. 250.1105-1115 : «Nonne quinque passeres veniunt depondio et unus ex illis non est in oblivione coram Domino? Sed et capilli capitis uestri omnes numerati sunt. Nolite timere, multis passeribus plures estis. Pulcherrimum locum tenendae simplicitatis et aemulandae fidei saluator intexuit, ne Iudaeicae more perfidiae alia premamus adfectu, alia uoce simulemus, cum ultimo tempore occulta cogitationum accusantium aut etiam defendentium secretum nostrae mentis aperitura uideantur. Quae enim maior est simplicitatis inlecebra, quam ut unusquisque cognoscat latebram fraudis esse non posse?». [FG2013]

^F ¶Codd. : Li448 Ed1657 Ed1953 {MM2020}

Numérotation du verset Lc. 12,2

Nihil autem opertum est quod non reveletur neque absconditum quod non sciatur¹⁵.^G

^G ¶Codd. : Li448 Ed1657 Ed1953 {MM2020}

¹⁵ neque absconditum quod non sciatur] etc. Ed1657

^marg.| {CLC12d1.7} ORIGENES. − Aut ergo de illo tempore hoc dicit quando iudicabit Deus occulta hominum ; aut id dicit quia quantumcumque conetur aliquis occultare bona aliorum infamiis, bonum naturaliter latere non potest.^H

^H ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2021}

^marg.| {CLC12d1.8} CHRYSOSTOMUS. ¹⁶*{hom.35}. − Quasi dicat discipulis : Quamvis nunc quidam vocent vos seductores et magos, deteget omnia tempus et arguet eorum calumniam et vestram declarabit virtutem. Unde quecumque vobis in parvo angulo Palestine locutus sum, hec audacter et fronte detecta et qualibet sublata formidine toti orbi predicate.^I
Et ideo subdit :

^I ¶Codd. : Arag5 Li448 Ed1953 {MM2021}

¹⁶ Chrysostomus Li448 ] + In Matthaeum Ed1953

Numérotation du verset Lc. 12,3

Quoniam que in tenebris dixistis, in lumine dicentur ; et quod in aure locuti estis¹⁷* in cubiculis, predicabitur in tectis.

¹⁷ estis] + et Ed1953

^marg.| {CLC12d1.9} BEDA. − Vel hoc dicit quia que inter tenebras quondam pressurarum carcerumque umbras locuti vel passi sunt apostoli, nunc clarificata per orbem Ecclesia, lectis eorum actibus¹⁸ publice predicantur. Sane quod dicit¹⁹ predicabitur in tectis, iuxta morem provincie Palestine loquitur, ubi solent in tectis residere. Non enim tecta nostro more culminibus sublimata, sed plano²⁰ schemate²¹ faciunt equalia. Ergo dicit predicabitur²² in tectis id est cunctis audientibus palam dicetur²³.^J

^J ¶Codd. : Arag5 Li448 Ed1953 {MM2021} {MM2023}

¹⁸ actibus] actis Arag5

¹⁹ dicit] ait Li448

²⁰ plano] plana Li448

²¹ schemate] scemate Li448

²² Sane quod... predicabitur] om. hom. Arag5

²³ dicetur] dicentur Arag5

^marg.| {CLC12d1.10} THEOPHYLACTUS. − Vel hoc proponitur Phariseis, quasi dicat : O Pharisei, que in tenebris dixistis²⁴, id est quod in opacis cordibus vestris, temptare me conamini, in lumine dicetur²⁵* : Ego enim sum lux, et in me luce notum fiet quicquid vestra machinatur caligo. Et quod in aure locuti estis ²⁶* in cubiculis , id est quicquid mutuis susurris vestris auribus instillastis²⁷, predicabitur in tectis ; id est ita mihi fuit audibile ac si in tectis predicatum fuisset. Hic²⁸ etiam intelligere potes quod lux sit evangelium, tecta vero alte apostolorum anime. Quotquot vero consiliati sunt Pharisei, divulgata sunt postmodum, et audita in evangelii luce, stante²⁹* magno precone Spiritu sancto super apostolorum animas. ^K ⁱ

ⁱ ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 12, 3), PG 123, 877A12 -B10 [CGC2015]* : « ... ἱσταμένου τοῦ μεγάλου κήρυκος τοῦ Πνεύματος ». [MM2021]

^K ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2021}

²⁴ dixistis] om. Li448

²⁵ dicetur] dicentur Ed1953

²⁶ estis] + et Ed1953

²⁷ instillastis] instillatis Li448

²⁸ Hic] Hec Li448

²⁹ stante Li448 cum graec. ἱσταμένου] flante Ed1953

Numérotation du verset Lc. 12,
* distinctio 2

^marg.| {CLC12d2.1} CYRILLUS. − Quoniam gemina est causa perfidie, que aut ex inolita malitia aut ex accidenti metu nascitur ; ne quis metu territus deum, quem corde cognoscit, negare cogatur, pulchre addit :

Numérotation du verset Lc. 12,4

Dico autem vobis amicis meis, ne terreamini ab his qui occidunt corpus.

^marg.| {CLC12d2.2} CYRILLUS. − Non quibuscumque enim simpliciter hic sermo convenire videtur, sed his qui deum ex tota diligunt mente quibus convenit dicere^j : « Quis nos separabit a caritate Christi? » qui autem non tales sunt, labiles sunt, et ad prosiliendum parati. Porro Dominus dicit^k : « Maiorem hac dilectionem nemo habet quam ut animam suam ponat quis pro amicis suis ». Quomodo autem non est inconvenientissimum Christo non rependere quod ab eo recepimus?

^j Rm. 8, 35.

^k Io. 15, 13.

^marg.| {CLC12d2.3} AMBROSIUS. − Mortem etiam docet non esse terribilem, quam locupletiore fenore sit immortalitas redemptura.^l

^l ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 110, CCSL 14, p. 250.1124-1125 : «Sed quoniam gemina est causa perfidiae, quia aut ex inolita malitia aut ex accidenti metu nascitur, ne qui metu territus potestatis Deum quem corde cognoscit negare cogatur, pulchre addidit animae tantum formidabile esse supplicium, penam corporis non esse metuendam mors enim naturae finis, non pena est et ideo mortem supplicii corporalis esse defectum, penam uero animae esse perpetuam Deum que solum esse metuendum, cuius potestati non natura praescribat, sed eadem natura subiaceat, mortem uero non esse terribilem, quam locupletiore faenore sit inmortalitas redemtura». [FG2013]

^marg.| {CLC12d2.4} CYRILLUS. − Est ergo advertendum, quod laboribus parantur corone et honores, quibus mortales usque ad tempus suam iram extendunt, fitque illis nostre persecutionis finis corporalis interitus.

Unde subdit :

Et post hoc non habent amplius quid faciant.

^marg.| {CLC12d2.5} BEDA. − Ergo supervacua furiunt insania qui mortua martyrum membra feris avibusque discerpenda proiciunt, cum nequaquam omnipotentie Dei, quin ea resuscitando vivificet, resistere possint.

^marg.| {CLC12d2.6} CHRYSOSTOMUS. ³⁰*{hom.35}. − Considera qualiter Dominus discipulos omnibus superiores constituit, ipsam mortem cunctis terribilem hortans contemnere. Simul autem et documenta immortalitatis anime ostendit eis, cum subdit :

³⁰ Chrysostomus Li448 ] + In Matthaeum Ed1953

Numérotation du verset Lc. 12,5

Ostendam autem quem timeatis. Timete eum qui postquam occiderit, habet potestatem mittere in gehennam.

^marg.| {CLC12d2.7} AMBROSIUS. − Mors enim nature finis, non pene est ; et ideo mortem supplicii corporalis esse defectum, penam vero anime esse perpetuam, Deumque solum esse metuendum, cuius potestati non natura prescribat sed eadem natura subiaceat.^L ^m
Concludit :

^m ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 110, CCSL 14, p. 250.1115-1125 : «Sed quoniam gemina est causa perfidiae, quia aut ex inolita malitia aut ex accidenti metu nascitur, ne qui metu territus potestatis Deum quem corde cognoscit negare cogatur, pulchre addidit animae tantum formidabile esse supplicium, poenam corporis non esse metuendam mors enim naturae finis, non poena est et ideo mortem supplicii corporalis esse defectum, poenam uero animae esse perpetuam Deum que solum esse metuendum, cuius potestati non natura praescribat, sed eadem natura subiaceat, mortem uero non esse terribilem, quam locupletiore faenore sit inmortalitas redemtura». [FG2013]

^L ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

Ita dico vobis : Hunc timete.

^marg.| {CLC12d2.8} THEOPHYLACTUS. − Hinc nota, quod peccatoribus quidem mors ad supplicium fertur, et hic cruciatis ipsis per interitum, et consequenter in gehennam detrusis ; sed si sermonem discusseris, quiddam aliud intelliges non enim dicit qui mittit in gehennam ; sed qui potestatem habet mittere non enim quicumque cum peccato moriuntur, semper mittuntur in gehennam. Hoc autem dico propter oblationes et distributiones que fiunt pro defunctis, que non parum conducunt etiam his qui in gravibus peccatis mortui sunt.ⁿ

ⁿ ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 12, 5), PG 123, 880 A9 - B7. [CGC2015]*

^marg.| {CLC12d2.9} AMBROSIUS. − Inspiraverat ergo Dominus simplicitatis affectum, virtutem mentis erexerat ; fides sola nutabat. Bene eam de rebus vilioribus roboravit, subdens :

Numérotation du verset Lc. 12,6

Nonne quinque passeres veneunt dipondio, et unus ex illis non est in oblivione coram Deo?

^marg.| Quasi dicat : si Deus oblivionem passerum non habet, hominum quomodo habere potest?^o

^o ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 111, CCSL 14, p. 250.1125-251.1133 : «Inspirauerat Dominus simplicitatis adfectum, uirtutem mentis erexerat, fides sola nutabat ; bene eam de uilioribus roborauit ; nam si Deus obliuionem passerum non habet, hominum habere qui potest? Quod si tanta est Dei et tam aeterna maiestas, ut unus ex passeribus aut nostrorum numerus capillorum praeter scientiam Dei non sit, quam indignum est aestimare quod fidelium corda dominus aut ignoret aut spernat, qui uiliora cognoscat !». [FG2013]*

^marg.| {CLC12d2.10} BEDA. − Dipondius genus est ponderis levissimi, ex duobus assibus compositi.^M

^M ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CLC12d2.11} GLOSSA. − Quod autem in numeris est unum, hoc in ponderibus as³¹*. Quod duo, hoc dipondius.^N ^p

^p ¶Fons : Glossa ordinaria (Lc. 12, 6) [Strasbourg, 1481, t. 4, facsim., p. 185b interl.] ed. Gloss-e : « Veneunt dipondio etc. Dipondius est pondus ex duobus assibus compositum. Quod autem in numeris est unum, hoc in ponderibus as. Quod duo, hoc dipondius est». [MM2020]

^N ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

³¹ as] assis Ed1953

^marg.| {CLC12d2.12} AMBROSIUS. − Fortasse³²* dicat aliquis : ‘Quomodo Apostolus dixit^q :"Nonne de bobus cura est Deo" cum bos passere pretiosior sit?’ Sed aliud est cura, aliud scientia. ^O ^r

^q 1Cor. 9, 9.

^r ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 112, CCSL 14, p. 251.1134-1136 : «Fortasse dicat aliquis : quomodo Apostolus dixit : numquid de bubus cura est Deo, cum utique bos passere pretiosior sit? Sed aliud est cura, aliud scientia. Denique numerus capillorum non in actu conputationis, sed in facilitate cognitionis accipitur ; non enim sollicitam Deus curae numerantis intendit excubiam, sed cui cognita sunt omnia quasi numerata sunt omnia. Bene tamen numerati dicuntur, quia illa quae uolumus seruare numeramus». [FG2013]*

^O ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2021}

³² Fortasse] + autem Ed1953

^marg.| {CLC12d2.13} ORIGENES. − Ad litteram igitur, acumen divine provisionis, que procedit usque ad minima, per hoc significatur ; mystice autem quinque passeres spirituales sensus iuste significant, qui excelsa et supra homines sentiunt, deum intuentes, vocem audientes divinam, gustantes panem vite, olfacientes odorem unguentorum Christi, palpantes vivum verbum qui dipondio veneuntes, id est vilipensi ab eis qui ea que sunt spiritus, stultitiam iudicant, non dantur in oblivione coram Deo. Dicitur autem Deus aliquorum immemor fieri propter eorum facinora.

^marg.| {CLC12d2.14} THEOPHYLACTUS. − Vel hi quinque sensus duobus assibus venduntur, novo scilicet et veteri Testamento et ideo non dantur oblivioni a Deo quorum enim sensus traduntur verbo vite, ut sint apti ad spirituale pabulum, horum semper memor est Dominus.^s

^s ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 12, 6), PG 123, 880D6-12. [CGC2015]*

^marg.| {CLC12d2.15} AMBROSIUS. − Vel aliter. [d] Passer bonus est cui volandi natura suppeditat [c] volandi enim nobis gratiam natura dedit, voluptas abstulit, que malorum escis gravat animam, atque in naturam corporee molis inclinat. [a] Quinque igitur corporis sensus si terrenarum sordium cibum querant, ad superiorum operum fructus revolare non possunt. [e] Est ergo malus passer qui volandi usum terrene vitio labis aboleverit, quales sunt isti passeres, qui dipondio veneunt, [b] luxurie scilicet pretio secularis [f] adversarius enim tamquam captiva mancipia vilioris pretio estimationis addicit ; at Dominus tamquam speciosa servitia, que ad imaginem sui fecit, idoneos sui operis estimat et magno pretio nos redemit.^t

^t ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 113-114, CCSL 14, p. 251.1141-252.1165 : «Possumus tamen hic discutere aliquod intellegentiae spiritalis arcanum, praesertim cum hoc uideatur absurdum, ut homines potius hominibus quam passeribus conparentur. Videntur enim quinque isti passeres [a] quinque esse corporis sensus, tactus odoratus gustus uisus auditus, qui modo passerum si terrenarum sordium rimentur inluuiem atque ex incultis locis ac faetidis cibum quaerant, delictorum suorum laqueis occupati ad superiorum operum fructus, quibus epulantur animi, reuolare non possunt. Est enim lenocinantis quidam laqueus uoluptatis, qui nostrorum uestigiis animorum quaedam uincla subnectat, ut si igneum uigorem puritatem que naturae terrenae materiae sensus hebetauerit, [b] luxuriae pretio saecularis addictum sub quadam uitiorum auctione constituat. [c] Sunt etiam quaedam nostrorum nundinae delictorum. Itaque uariarum capti inlecebris uoluptatum aut uenundamur sub peccato aut redimimur a peccato. Christus nos redimit, aduersarius uendit ; ille auctionatur ad mortem, hic redimit ad salutem. Unde bene Matthaeus duos passeres posuit corpus animam que significans, quoniam caro quoque si consentiens legi Dei exuens se lege peccati in naturam animae sensum puritate transierit, alis ad caelum spiritalibus eleuatur. Itaque docemur quia uolandi nobis gratiam natura dedit, uoluptas abstulit, quae malorum escis grauat animam atque in naturam corporeae molis inclinat». Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 116, CCSL 14, p. 252.1177-1188 : «Iam illud non dubium est animae passerem conparari, cum legeris : anima nostra sicut passer erepta est de laqueo uenantium. Et alibi : quomodo dicitis animae meae : transmigra in montes sicut passer? Ipsum quoque hominem legimus passeri conparari, quia scriptum est : ego autem sicut passer singularis in aedificio, scilicet ex duobus passeribus in unum passerem, hoc est spiritalis substantiae subtilitatem concordantis utriusque alae conpage formatus. Ergo [d] passer bonus est, cui uolandi natura subpeditat. [e] Est etiam malus passer, qui uolandi usum terrenae uitio labis aboleuerit, quales sunt isti passeres, qui depondio ueneunt. Alibi asse ueneunt, alibi depondio». [f] Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 117, CCSL 14, p. 252.1189-253.1193 : «Quanta uilitas delictorum ! Mors enim uilis, sed pretiosa uirtus. Etenim aduersarius tamquam captiua mancipia uilioris pretio aestimationis addicit, at uero Dominus tamquam speciosa seruitia, quae ad imaginem et similitudinem sui fecit, idoneus sui operis aestimator magno pretio nos redemit, sicut sanctus apostolus dixit : emti enim estis pretio magno. Et bene magno, quod non aestimatur aere, sed sanguine, quia pro nobis Christus est mortuus, qui pretioso nos sanguine liberauit, sicut etiam Petrus sanctus in epistula conmemorat sua scribens ad nos : quia non corruptibilibus argento uel auro inquit redemti estis de uana uestra conuersatione paternae traditionis, sed pretioso sanguine quasi agni incontaminati et inmaculati Christi Iesu. Et bene pretioso, quia inmaculati corporis sanguis est, quia sanguis est filii Dei, qui non solum de maledicto legis, sed etiam de inpietatis morte perpetua nos redemit». [FG2013]

^marg.| {CLC12d2.16} CYRILLUS. − Est igitur sibi cure diligenter nosse sanctorum vitam ; unde subditur :

Numérotation du verset Lc. 12,7

Sed et capilli capitis vestri omnes numerati sunt.

^marg.| Per quod significat quod omnia que ad eos spectant, diligentissime novit diligentiam enim cure adhibite numeratio manifestat.

^marg.| {CLC12d2.17} AMBROSIUS. − Denique numerum capillorum non in actu computationis, sed in facilitate cognitionis accipitur. Bene tantum numerati dicuntur, quia ea que volumus servare, numeramus. ^u

^u ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 112, CCSL 14, p. 251.1136-1141 : «Fortasse dicat aliquis : quomodo Apostolus dixit : numquid de bubus cura est Deo, cum utique bos passere pretiosior sit? Sed aliud est cura, aliud scientia. Denique numerus capillorum non in actu conputationis, sed in facilitate cognitionis accipitur ; non enim sollicitam Deus curae numerantis intendit excubiam, sed cui cognita sunt omnia quasi numerata sunt omnia. Bene tamen numerati dicuntur, quia illa quae uolumus seruare numeramus». [FG2013]

^marg.| {CLC12d2.18} CYRILLUS. − Mystice autem caput quidem hominis est intellectus, capilli vero cogitationes, que patent deo.

^marg.| {CLC12d2.19} THEOPHYLACTUS. − Vel caput uniuscuiusque fidelium intelliges aptam Christo conversationem ; crines autem eius, mortificativa corporis opera, que numerantur a deo, et digna sunt provisione divina.^v

^v ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 12, 7), PG 123, 880D1-5. [CGC2015]*

^marg.| {CLC12d2.20} AMBROSIUS. − Si igitur tanta Dei est maiestas ut³³ unus ex passeribus, aut nostrorum numerus capillorum preter scientiam Dei non sit quam indignum est estimare quod fidelium corda Dominus aut ignoret, aut spernat, qui viliora cognoscat. ^P ^w
Unde consequenter ³⁴ * concludit :

^w ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 111, CCSL 14, p. 250.1129-251.1133 : «Inspirauerat Dominus simplicitatis adfectum, uirtutem mentis erexerat, fides sola nutabat ; bene eam de uilioribus roborauit ; nam si Deus obliuionem passerum non habet, hominum habere qui potest? Quod si tanta est Dei et tam aeterna maiestas, ut unus ex passeribus aut nostrorum numerus capillorum praeter scientiam Dei non sit, quam indignum est aestimare quod fidelium corda dominus aut ignoret aut spernat, qui uiliora cognoscat !». [FG2013]*

^P ¶Codd. : Bar484 Li448 Mt366 Ed1953 {MM2024}

³³ ut] et praem. Mt366

³⁴ consequenter Li448 ] 9ñter Mt366, convenienter Ed1953

Nolite ergo timere multis passeribus pluris estis vos.

^marg.| {CLC12d2.21} BEDA. − Non plures estis legendum est quod ad comparationem numeri pertinet sed pluris estis hoc est, apud Deum maioris dignitatis.^Q ^x

^x ¶Fons : Beda Venerabilis , In Lc., lib. 4, c. 12, CCSL 120, lin. 691 sqq. : « Non plures estis legendum quod ad comparationem numeri pertinet, sed pluris estis, hoc est maioris apud deum meriti dignitatis et aestimationis quam innumera passerum uel corpora uel genera computamini». <Non hab.> Glossa ordinaria (Lc. 12 : 8), ed. Sacra Pagina. [MM2024]

^Q ¶Codd. : Bar484 Li448 Mt366 Ed1953 {MM2024}

^marg.| {CLC12d2.22} ATHANASIUS. − Quero autem ab Arianis : Si quasi dedignaretur Deus alia facere, solum³⁵ Filium fecit, cetera vero Filio subrogavit, quomodo provisione utitur usque ad tam modica, capillum et passerem? Quorum enim provisione fungitur? Horum creator est suo verbo. ^R ^y

^y ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 12, 6-7 (Krikones § 1928 : Athanasius), Vat. gr. 1611, f. 166ra26-33 : «Ἀθανασίου. Ἁλλ’ ἐνταῦθα ἡδέως ἂν ἐροῖμην Ἀρειανούς εἰ ὡς ἀπαξιῶν ὁ θεὸς τὰ ἄλλα ἐργάσασθαι τὸν μὲν υἱὸν μόνον εἰργάσατο, τὰ δὲ ἄλλα τῷ υἱῷ ἐνεχείρισε· καὶ τοῦτο μὲν ἀνάξιον θεοῦ, οὐ γὰρ ἔστι ἐν θεῷ τῦφος ἐντρέψει δὲ αὐτοὺς ὅμως ὁ κύριος· εἰ γὰρ οὐκ ἀνάξιον θεοῦ προνοεῖσθαι καὶ μέχρι τῶν οὕτω μικρῶν· τριχὸς κεφαλῆς καὶ στρουθίου · καὶ τοῦ χόρτου τοῦ ἀγροῦ, οὐκ ἀνάξιον ἦν αὐτοῦ καὶ ταῦτα ἐργάσασθαι. ὧν γὰρ τὴν πρόνοιαν ποιεῖται, τούτων καὶ ποιητής ἐστι διὰ τοῦ ἰδίου λόγου».
<cuius fons> Athanasius Alexandrinus, Oratio secunda contra Arianos [CPG 2093.2] § 25, p. 202.2-4, 21-23 (PG 26, 201A) : « εἰ δὲ ὡς ἀπαξιῶν ὁ θεὸς τὰ ἄλλα ἐργάσασθαι τὸν μὲν υἱὸν μόνον εἰργάσατο, τὰ δὲ ἄλλα τῷ υἱῷ ἐνεχείρισεν ὡς βοηθῷ, καὶ τοῦτο μὲν ἀνάξιον θεοῦ, οὐκ ἔστι γὰρ ἐν θεῷ τῦφος·ἐντρέψει δὲ αὐτοὺς ὅμως ὁ κύριος [...] εἰ γὰρ οὐκ ἀνάξιον θεοῦ προνοεῖσθαι καὶ μέχρι τῶν οὕτω μικρῶν, τριχὸς κεφαλῆς καὶ στρουθίου καὶ τοῦ χόρτου τοῦ ἀγροῦ, οὐκ ἀνάξιον ἦν αὐτοῦ καὶ ταῦτα ἐργάσασθαι. ὧν γὰρ τὴν πρόνοιαν ποιεῖται, τούτων καὶ ποιητής ἐστι διὰ τοῦ ἰδίου λόγου». [MM2024]

^R ¶Codd. : Bar484 Li448 Mt366 Ed1953 {MM2018} {MM2024}

³⁵ solum] om. Bar484

Numérotation du verset Lc. 12,
distinctio 3

^marg.| { CLC12d3.1} BEDA. − Supra dictum est, opera³⁶ quelibet³⁷ et verba abscondita esse revelanda. Nunc autem concludit hanc revelationem non in vili quolibet conciliabulo³⁸ sed in conspectu superne civitatis eternique regis ac iudicis³⁹ agendam, dicens : ^S ^z

^z ¶Fons : Beda Venerabilis , In Lc., lib. 4, c. 12, CCSL 120, lin. 699 sqq. : «Respicit ad superiora ubi dictum est operta quaelibet et abscondita esse reuelanda concludens hanc reuelationem non in uili quolibet conciliabulo sed in conspectu supernae ciuitatis aeterni que regis ac iudicis agendam».
<ex quo> Glossa ordinaria (Lc. 12 : 8), ed. Sacra Pagina : « Quia dixerat operta et abscondita esse revelanda, hanc revelationem non in vili conciliabulo, sed in conspectu angelorum dicit agendam ».[MM2024]

^S ¶Codd. : Arag5 Bar484 La88 Li448 Mt366 Ed1953 {MM2018} {MM2023} {MM2024}

³⁶ opera] sic perperam pro operta Beda

³⁷ quelibet] quilibet cacogr. Li448

³⁸ conciliabulo Arag5 La88 ² ( al. m. ) Li448 Mt366 ] concilio et lac. La88 *

³⁹ iudicis] iudicio La88

Numérotation du verset Lc. 12,8

Dico autem vobis : Omnis quicumque confessus fuerit me coram hominibus et Filius hominis confitebitur illum coram angelis Dei.

^marg.| {CLC12d3.2} AMBROSIUS. − Preclare etiam ⁴⁰ fidem acuendo⁴¹ intexuit et fidei ipsi⁴² virtutum fundamenta subiecit. Nam ut fortitudinis incentivum⁴³ est fides, ita fidei firmamentum⁴⁴ est fortitudo.^T ^aa

^aa ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 118, CCSL 14, p. 253.1208-1210 : «In summa igitur hic sensus est : si dominus uilibus auibus et infidelibus hominibus uel in oriundo sole uel in terrena fecunditate prospexit, si misericordiae suae omnibus munus inpertit, haud esse dubitandum contemplationem aput illum fidelium ualituram esse meritorum. Praeclare autem et fidem acuendo intexuit et fidei ipsi uirtutum fundamenta subiecit : nam ut fortitudinis incentiuum est fides, ita fidei firmamentum est fortitudo». [FG2013]*

^T ¶Codd. : Arag5 La88 Li448 Ed1953 {MM2018} {MM2023}

⁴⁰ etiam] et Arag5

⁴¹ acuendo] accuendo Li448

⁴² ipsi] ipsa Arag5

⁴³ incentivum] lac. La88

⁴⁴ firmamentum] fundamentum Ed1953

^marg.| {CLC12d3.3} CHRYSOSTOMUS. ⁴⁵*{hom.35}. − Non est ergo Dominus contentus intrinseca fide, sed exteriorem confessionem expostulat, perurgens⁴⁶* nos ad fiduciam et maiorem affectum. Et quia hoc omnibus utile est, communiter loquitur, dicens : Omnis quicumque confessus fuerit me .^U

^U ¶Codd. : Bar484 Li448 Mt366 Ed1953 {MM2024}

⁴⁵ Chrysostomus Li448 ] + In Matthaeum Ed1953

⁴⁶ perurgens] urgens Ed1953

^marg.| {CLC12d3.4} CYRILLUS. − Ait autem Paulus^ab : « Si confitearis ore tuo Dominum Iesum, et credas in corde tuo quod Deus eum a mortuis suscitavit, salvus eris ». Totum Christi mysterium in his interpretatur. Decet enim prius ortum a Deo Patre Verbum, id est⁴⁷ unigenitum ex ipsius substantia, fateri Dominum omnium, non tamquam ab extrinseco et furtivum sortitum dominium⁴⁸, sed existentem revera et naturaliter Dominum, sicut et pater. Consequenter oportet fateri quod Deus hunc a mortuis suscitavit ; ipsum scilicet factum hominem et passum in carne⁴⁹ pro nobis. Sic enim resurrexit a mortuis. Quisquis ergo sic confitebitur Christum coram hominibus, videlicet ut Deum et Dominum, Christus eum confitebitur coram angelis Dei, tunc temporis cum descendet cum sanctis angelis in gloria Patris sui, in seculi consummatione.^V

^ab Rm. 10, 9.

^V ¶Codd. : Bar484 Li448 Mt366 Ed1953 {MM2024}

⁴⁷ id est] quasi Bar484

⁴⁸ dominium] d’inŭ Li448, diŭŭ Bar484

⁴⁹ in carne] om. Li448

^marg.| {CLC12d3.5} EUSEBIUS. − Quid autem erit gloriosius quam ipsum unigenitum Dei verbum attestari pro nobis in divino iudicio, ac ipso effectu remunerationem testimonii promere indicium⁵⁰ in animam eius cui testimonium perhibetur. Non enim manens extra eum cui testimonium redditur⁵¹*, sed habitans in eo et implens eum lumine suo, testimonium dabit. Cum autem corroborasset eos spe bona per tanta promissa, iterum eos inducit terribilioribus minis, dicens :^W

^W ¶Codd. : Bar484 Li448 Mt366 Ed1953 {MM2024}

⁵⁰ indicium] inditŭ Li448, inditum Mt366

⁵¹ redditur Li448 ] reddetur Ed1953

Numérotation du verset Lc. 12,9

Qui autem negaverit me coram hominibus, denegabitur coram angelis Dei.

^marg.| {CLC12d3.6} CHRYSOSTOMUS. ⁵²*{hom.35}. − Et in damnatione maius supplicium, et in bonis maior recompensatio ponitur ; quasi dicat : Tu confiteris aut negas hic ⁵³*, ego autem illic. Bonorum enim et malorum⁵⁴* retributio cum augmento in futuro seculo te prestolatur.^X

^X ¶Codd. : Bar484 Li448 Mt366 Ed1953 {MM2024}

⁵² Chrysostomus Li448 ] + In Matthaeum Ed1953

⁵³ confeteris aut neg. - hic ] inv. Ed1953

⁵⁴ et maloru] malorumque Ed1953

^marg.| {CLC12d3.7} EUSEBIUS. − Opportune autem hanc comminationem ponit, ne confessionem ipsius contemnerent propter penam, que est negari a filio Dei, quod est a sapientia denegari, et a vita deficere, et lumine privari, et omnibus destitui bonis⁵⁵ ; sed et hec cuncta pati coram Patre qui est in celis et angelis Dei. ^Y

^Y ¶Codd. : La88 Li448 Mt366 Ed1953 {MM2018} {MM2024}

⁵⁵ bonis] boni La88

^marg.| {CLC12d3.8} CYRILLUS. − Negantes autem sunt primo quidem qui imminente persecutione fidem postposuerunt. Abnegant etiam heresum doctores et discipuli. ^Z

^Z ¶Codd. : La88 Li448 Ed1953 {MM2018} {MM2024}

^marg.| {CLC12d3.9} CHRYSOSTOMUS. − Sunt etiam alii abnegationis modi, quos Paulus describit dicens^ac : « Confitentur se nosse Deum, factis autem negant ». Et iterum^ad : « Si quis suorum, et maxime domesticorum, curam non habet, fidem negavit, et infideli est⁵⁶ deterior ». Item^ae : « Avaritiam fugite que est idololatria ». Postquam ergo tot sunt modi negationis, palam est⁵⁷ quod totidem sunt confessionis ; quos quicumque servaverit, audiet illam beatissimam vocem qua Christus laudabit omnes qui confessi fuerint eum. Attende autem verborum cautelam. In greco enim dicit : Quisquis confitebitur in me, ostendens quod non propriis viribus, sed adiutus superna gratia, Christum aliquis confitebitur. De negante vero non dixit in me, sed me. Nam destitutus gratia denegat. Redarguitur tamen, quia destitutio propter eum qui deseritur fit.^AA

^ac Tit. 1, 16.

^ad 1Tim. 5, 8.

^ae Col. 3, 5.

^AA ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2024}

⁵⁶ infideli – est] inv. Li448

⁵⁷ est] om. Li448

^marg.| {CLC12d3.10} BEDA. − Ne autem ex eo quod ait, eos qui se negaverint esse denegandos, una cunctorum, hoc est eorum qui studio, et eorum qui infirmitate vel ignorantia negant, conditio putaretur, continuo subiecit :

Numérotation du verset Lc. 12,10

Et omnis qui dicit verbum in filium hominis, remittetur illi. Ei autem qui in Spiritum sanctum blasphemaverit, non remittetur.^AB

^AB ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2024}

^marg.| {CLC12d3.11} CYRILLUS. − Si⁵⁸ hoc vult innuere salvator, quod si quod iniuriosum verbum dicatur a nobis in hominem communem, obtinebimus, si peniteamus, veniam ; nulla difficultas est in sermone ; quia cum naturaliter bonus sit Deus, emendat penitere volentes⁵⁹. Verum si ad ipsum Christum retorqueatur sermo, qualiter insons et⁶⁰* incondemnabilis est qui verbum dicit⁶¹* in eum?^AC

^AC ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2024}

⁵⁸ Si] Sed praem. Ed1953

⁵⁹ penitere – volentes] inv. Li448

⁶⁰ insons et] om. Ed1953

⁶¹ verbum – dicit] inv. Ed1953

^marg.| {CLC12d3.12} AMBROSIUS. − Utique filium hominis Christum intelligimus qui, de Spiritu sancto⁶² generatus⁶³, ex virgine est⁶⁴, eo quod parens eius in terris sola sit virgo. Numquid ergo maior Spiritus sanctus Christo⁶⁵, ut in Christum peccantes veniam consequantur, in Spiritum sanctum delinquentes⁶⁶ remissionem⁶⁷ non mereantur adipisci? Sed ubi unitas potestatis est, nulla comparationis⁶⁸ est⁶⁹ questio.^AD ^af

^af ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 119, CCSL 14, p. 253.1213-1218 : « et omnis qui dicit verbum in filium hominis remittetur illi, in spiritum autem sanctum qui dixerit non remittetur ei . Utique filium hominis Christum intellegimus, qui de sancto Spiritu generatus et uirgine est, quod parens eius in terris sola sit uirgo. Numquid ergo maior sanctus Spiritus Christo, ut in Christum peccantes ueniam consequantur, in sanctum Spiritum delinquentes remissionem non mereantur adipisci? Sed ubi unitas potestatis est, nulla conparationis est quaestio neque controuersia magnitudinis, cum magnus sit dominus et magnitudinis eius finis esse non possit. Si igitur, quod credimus, unitas trinitatis est, indiscreta utique magnitudo, sicut indiscreta operatio, quod in sequentibus demonstratur ; nam cum alibi dictum sit : pater uobis dat quod loquamini, hic subiecit». [FG2013]

^AD ¶Codd. : La88 Li448 Mt366 Ed1470 [p. 206] Ed1474 Ed1476 Ed1546 Arag5 Ed1953 {MM2018} {MM2024}

⁶² S. s.] inv . Arag5

⁶³ generatus] + est et Arag5

⁶⁴ est] om. Arag5

⁶⁵ S. s. – Christo] inv . Arag5

⁶⁶ delinquentes] derelinquentes Ed1476

⁶⁷ remissionem] + omnino Arag5

⁶⁸ comparationis] operationis Mt366

⁶⁹ est] om. La88

^marg.| {CLC12d3.13} ATHANASIUS. − [a] Viri quidem antiqui, studiosus Origenes et mirandus Theognostus, hanc conscribunt esse⁷⁰ Spiritus sancti blasphemiam, quando qui digni reputati sunt dono Spiritus sancti per baptismum, regrediuntur ad peccandum. Ob hoc enim, aiunt illos nec⁷¹ veniam obtinere, prout Paulus dicit^ag : “Impossibile est eos qui facti sunt participes⁷² Spiritus sancti et prolapsi sunt, renovari rursus⁷³* ad penitentiam⁷⁴”. Addit⁷⁵* autem uterque⁷⁶ intentionem propriam.^ah

^ag Hbr. 6, 4-6 : «Impossibile est enim eos qui semel sunt illuminati, gustaverunt etiam donum caeleste, et participes facti sunt Spiritus Sancti, 5 gustaverunt nihilominus bonum Dei verbum, virtutesque saeculi venturi, 6 et prolapsi sunt ; rursus renovari ad penitentiam, rursum crucifigentes sibimetipsis Filium Dei, et ostentui habentes».

^ah ¶Nota Cette sentence est la seule version latine connue de ce texte d'Athanase. Diffusé à la suite de la lettre IV à Séraphion, Athanase y propose une exégèse de Mt. 12, 32 que Thomas reprend à son compte à partir de la chaîne de Nicétas sur Luc. La sententiarisation dont témoigne le texte de la Catena est probablement celle du manuscrit de Nicétas utilisé par le traducteur qui a travaillé pour Thomas, sans qu’il soit possible de dire, en l’état actuel des connaissances, si le désordre des paragraphes [j k l m n] (AW § 9 / PG § 16), sans équivalent dans les témoins édités d’Athanase, sont du fait de Thomas ou de Nicétas. La traduction est pour ainsi dire littérale, souvent plus exacte que celle de Montfaucon. Comme de coutume, plusieurs passages sont résumés assez drastiquement. Les choix lexicaux du traducteur sont plus subtils (ὑπερβαλλούσης que la Catena traduit par validior, quand Montfaucon se contente de maior). Aucune leçon discriminante ne permet d'identifier la source documentaire utilisée par Nicétas, bien que l’éditeur des Athanasius Werke (AW) collationne une quinzaine de témoins. Une seule période (Ceterum, si... eos increpabat) est simplifiée (AW 5.16-22 / PG 12). Les pronoms trop allusifs ou les périphrases sont remplacées par des noms propres : Christus, Apostolus. En [f g], Li448 écrit par deux fois sciens au lieu de sitiens/ἐδίψα (cf. AW § 7.14 / PG § 4). Au vu d e l’itération du lapsus, de la qualité globale du texte transmis par les manuscrits du set de Linz, de l’importance de la réflexion de Thomas sur les deux sciences du Christ, si bien explicitée par les travaux de Jean-Pierre Torrell, l’erreur – ou le lapsus – ne manquent pas de sel: il laisse accroire qu'Athanase soutient l'existence d'une science humaine du Christ, distincte de sa science divine. Dans l’état des collations au moment de cette note, l’erreur est isolée et ne révèle que la mens du copiste. [MM2018]
¶Fons^G : [a-o] <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 12, 10 (Krikones §1938 : Athanasius) (Ἀθανασίου πρὸς Σεραπίωνα = PG 26, 649B-676B)
<cuius fons> Athanasius Alexandrinus , Epistola IV ad Serapionem / In illud 'Qui dixerit verbum' (Mt. 12, 32) [CPG 2096, alias (Nicolaï Ed1660), Tractatus Quicumque dixerit verbum contra filium hominis], § 2-4, 5.3-22, 6.1-15, 7.1-14, 8.8-25, 9.1-3.7-8.22-24, 10.1-19 in : Athanasius Werke 1.1.4, ed. Kyriakos Savvidis, 2010, p. 581.23-591.19 (PG 26, 650-663 § 9-17) [a] Athanasius Alexandrinus , Epistola IV ad Serapionem, Athanasius Werke 1.1.4, § 2 (PG 9), «Παλαιοὶ μὲν οὖν ἄνδρες, Ὠριγένης ὁ πολυμαθὴς καὶ φιλόπονος, καὶ Θεόγνωστος ὁ θαυμάσιος καὶ σπουδαῖος (τούτων γὰρ τοῖς περὶ τούτων συνταγματίοις ἐνέτυχον, ὅτε τὴν ἐπιστολὴν ἔγραψας), ἀμφότεροι γὰρ περὶ τούτου γράφουσι, ταύτην εἶναι (25) τὴν εἰς τὸ ἅγιον Πνεῦμα βλασφημίαν λέγοντες, ὅταν οἱ καταξιωθέντες ἐν τῷ βαπτίσματι τῆς δωρεᾶς τοῦ ἁγίου Πνεύματος παλινδρομήσωσιν εἰς τὸ ἁμαρτάνειν. Διὰ τοῦτο γὰρ μηδὲ ἄφεσιν αὐτοὺς λήψεσθαί φασι· καθὰ καὶ ὁ Παῦλος ἐν τῇ πρὸς (30) Ἑβραίους λέγει· «Ἀδύνατον γὰρ τοὺς ἅπαξ φωτισθέντας, γευσαμένους τε τῆς δωρεᾶς τῆς ἐπουρανίου, καὶ μετόχους γενηθέντας Πνεύματος ἁγίου, καὶ καλὸν γευσαμένους Θεοῦ ῥῆμα, δυνάμεις τε μέλλοντος αἰῶνος, καὶ παραπεσόντας, πάλιν ἀνακαινίζειν (35) εἰς μετάνοιαν.» Ταῦτα δὲ κοινῇ μὲν λέγουσι, καὶ ἰδίαν δὲ ἕκαστος προστίθησι διάνοιαν».

⁷⁰ esse] et est Arag5

⁷¹ nec] non (ñ) Mt366

⁷² facti sunt - participes] inv. Ka12

⁷³ renovari rursus Ed1470 (rursum) Arag5 cum Athan.] revocari rursum Ed1474 Ed1476 Ed1953

⁷⁴ et prolapsi ... ad penitentiam] etc. Ed1546

⁷⁵ Addit cum Athan.] Addidit Ed1775 Ed1953

⁷⁶ uterque] utrique Arag5

^marg.| [b] Nam Origenes causam huius sic explicat^ai : « Deus quidem Pater omnia percurrit et⁷⁷ singula continet. Virtus autem Filii ad sola rationalia extenditur. Spiritus vero⁷⁸ sanctus solus inest participantibus eum in dono baptismatis. Quando ergo cathecumeni peccant et gentiles, peccant in Filium qui in eis manet. Possunt tamen veniam obtinere, cum digni fiunt dono regenerationis. Quando vero baptizati delinquunt, dicit hoc⁷⁹ nefas attingere Spiritum ad quem, cum pervenissent, peccaverunt. Et ideo irrevocabilem fore damnationem ».^aj

^ai Origenes , De principiis, GCS 22, p. 55.4-56.5.

^aj [b] <sequentia> Athanasius Alexandrinus , Epistola IV ad Serapionem, Athanasius Werke 1.1.4, § 3 (PG § 10), «Ὁ μὲν γὰρ Ὠριγένης καὶ τὴν αἰτίαν τῆς κατὰ τῶν τοιούτων κρίσεως οὕτω λέγει· «Ὁ μὲν Θεὸς καὶ Πατὴρ εἰς πάντα διήκει καὶ πάντα συνέχει, (40) ἄψυχά τε καὶ ἔμψυχα, λογικά τε καὶ ἄλογα· τοῦ δὲ Υἱοῦ ἡ δύναμις εἰς τὰ λογικὰ μόνα διατείνει, ἐν οἷς εἰσι κατηχούμενοι καὶ Ἕλληνες, οἱ μηδέπω πιστεύσαντες· τὸ δὲ Πνεῦμα τὸ ἅγιον εἰς μόνους ἐστὶ τοὺς (652) μεταλαβόντας αὐτοῦ ἐν τῇ τοῦ βαπτίσματος δόσει. Ὅταν τοίνυν κατηχούμενοι καὶ Ἕλληνες ἁμαρτάνωσιν, εἰς μὲν τὸν Υἱὸν ἁμαρτάνουσιν, ἐπεὶ ἐν αὐτοῖς ἐστιν, ὥσπερ εἴρηται· δύνανται δὲ ὅμως λαμβάνειν ἄφεσιν, ὅταν καταξιωθῶσι δωρεᾶς τῆς παλιγγενεσίας. (5) Ὅταν δὲ οἱ βαπτισθέντες ἁμαρτάνωσι, τὴν τοιαύτην παρανομίαν εἰς τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον φθάνειν φησίν· ἐπειδὴ! ἐν αὐτῷ γενόμενος ἥμαρτε· καὶ διὰ τοῦτο ἀσύγγνωστον εἶναι τὴν κατ᾿αὐτοῦ τιμωρίαν.»

⁷⁷ et] per La88 *

⁷⁸ vero] autem Arag5

⁷⁹ hoc] om. Arag5

^marg.| [c] Theognostus vero⁸⁰ ait quod⁸¹ qui primum et secundum excessit⁸² limen, minorem penam meretur, sed qui⁸³ tertium quoque pertransit, non amplius accipiet veniam. Primum quidem⁸⁴ et secundum limen vocavit doctrinam⁸⁵ Patris et Filii, tertium vero in participatione Spiritus sancti, secundum illud ^ak : « Cum venerit Spiritus veritatis, docebit vos omnem veritatem », non tamquam doctrina Spiritus, dogma Filii⁸⁶ superet sed, quia Filius condescendit imperfectis⁸⁷, Spiritus vero signaculum est eorum qui perficiuntur. Sic igitur, non quia superet Spiritus Filium, expers est venie blasphemia Spiritus, sed quia imperfectorum quidem⁸⁸ est remissio, perfectis vero nulla restat⁸⁹ excusatio.^al

^ak Io. 16, 13.

^al [c] <sequentia> Athanasius Alexandrinus , Epistola IV ad Serapionem, Athanasius Werke 1.1.4, § 4 (PG § 11), [§ AW 4 / PG 11] Ὁ δὲ Θεόγνωστος καὶ αὐτὸς προστιθείς φησι ταῦτα· «Ὁ πρῶτον παραβεβηκὼς ὅρον καὶ δεύτερον ἐλάττονος ἂν ἀξιοῖτο τιμωρίας· ὁ δὲ καὶ τὸν τρίτον ὑπεριδὼν οὐκέτι ἂν συγγνώμης τυγχάνοι. Πρῶτον δὲ ὅρον καὶ δεύτερόν φησι τὴν περὶ Πατρὸς (15) καὶ Υἱοῦ κατήχησιν· τὸν δὲ τρίτον τὸν ἐπὶ τῇ τελειώσει καὶ τῇ τοῦ Πνεύματος μετοχῇ παραδιδόμενον Λόγον· καὶ τοῦτο βεβαιῶσαι θέλων, ἐπάγει τὸ παρὰ τοῦ Σωτῆρος εἰρημένον τοῖς μαθηταῖς· «Ἔτι «πολλὰ ἔχω ὑμῖν λέγειν, ἀλλ’ οὔπω δύνασθε χωρεῖν. (20) «Ὅταν δὲ ἔλθῃ τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον, διδάξει ὑμᾶς.» Εἶτά φησιν· «Ὥσπερ τοῖς μηδέπω χωρεῖν δυναμένοις τὰ τέλεια διαλέγεται ὁ Σωτὴρ, συγκαταβαίνων αὐτῶν τῇ σμικρότητι· τοῖς δὲ τελειουμένοις συγγίνεται τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον, καὶ οὐ δήπου τις ἐκ τούτων ἂν (25) τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον, καὶ οὐ δήπου τις ἐκ τούτων ἂν (25) φαίη τὴν τοῦ Πνεύματος διδασκαλίαν ὑπερβάλλειν τῆς τοῦ Υἱοῦ διδαχῆς· ἀλλ’ ὅτι ὁ μὲν Υἱὸς συγκαταβαίνει τοῖς ἀτελέσι, τὸ δὲ Πνεῦμα σφραγίς ἐστι τῶν τελειουμένων· οὕτως οὐ διὰ τὴν ὑπερβολὴν τοῦ Πνεύματος πρὸς τὸν Υἱὸν ἄφυκτός ἐστι καὶ ἀσύγγνωστος (30) ἡ εἰς τὸ Πνεῦμα βλασφημία· ἀλλ’ ὅτι ἐπὶ μὲν τοῖς ἀτελέσιν ἐστὶ συγγνώμη· ἐπὶ δὲ τοῖς γευσαμένοις τῆς οὐρανίου δωρεᾶς καὶ τελειωθεῖσιν οὐδεμία περιλείπεται συγγνώμης ἀπολογία καὶ παραίτησις.» Ἐκεῖνοι μὲν οὖν ταῦτα».

⁸⁰ vero] om. Ka12

⁸¹ quod] et Ed1546

⁸² excessit] excesserit Mt366

⁸³ qui] om. Ka12

⁸⁴ quidem] autem Arag5

⁸⁵ doctrinam] om. Arag5

⁸⁶ Dogma Filii] inv . Arag5

⁸⁷ imperfectis Ed1775 cum gr. ] in perfectis Li448 Arag5 (dub.)

⁸⁸ quia imperfectorum – quidem] inv . Ed1470 Ed1474 Ed1476 Ed1546, quia imperfectorum Arag5

⁸⁹ nulla restat] nullat exrestat Ka12

^marg.| [d] Sed, cum Filius sit in Patre, est in illis in quibus est Pater nec abest Spiritus. Indivisibilis enim est⁹⁰ Sancta Trinitas. Ad hec, si “omnia per Filium facta sunt”^amet “omnia in ipso consistunt”^an, erit ipse nimirum in omnibus, ut necessarium sit peccantem⁹¹ in Filium et in⁹² Patrem et in Spiritum sanctum peccare. Sacrum autem⁹³ baptisma in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti datur. Et sic peccantes post baptismum in⁹⁴ sanctam Trinitatem exercent blasphemiam. Ceterum, si Pharisei baptismum non susceperant, qualiter redarguebat eos⁹⁵ ac si blasphemassent in⁹⁶ Spiritum sanctum, cuius nondum erant facti⁹⁷ participes, presertim cum non de peccatis simpliciter sed de blasphemia eos increpabat? Differunt autem quoniam qui peccat transgreditur legem⁹⁸, qui vero blasphemat, in ipsam offendit deitatem.^ao

^am Cf. Io. 1, 3 ; Col. 1, 16.

^an Cf. Col. 1, 17 : «Omnia in ipso constant».

^ao [d] <sequentia> Athanasius Alexandrinus , Epistola IV ad Serapionem, Athanasius Werke 1.1.4, § 5 (PG § 12), «(35) Ἐγὼ δὲ ἀφ’ ὧν ἔμαθον, νομίζω τὴν ἑκατέρου διάνοιαν μετρίας τινὸς δοκιμασίας ἐπιδεῖσθαι καὶ κατανοήσεως· μὴ ἄρα κεκρυμμένος ἐστί τις ἐν αὐτοῖς τοῖς ὑπ’ αὐτῶν εἰρημένοις βαθύτερος νοῦς. Δῆλον γὰρ, ὡς, ὁ Υἱὸς ἐν τῷ Πατρὶ ὢν, ἐν τούτοις ἐστὶν, ἐν (40) οἷς καὶ ὁ Πατήρ ἐστι, καὶ τὸ Πνεῦμα οὐκ ἄπεστιν. Ἀδιαίρετος γάρ ἐστιν ἡ ἁγία καὶ τελεία καὶ μακαρία Τριάς. Ἔτι δ’ αὖ εἰ πάντα διὰ υἱοῦ γέγονε, καὶ ἐν αὐτῷ τὰ πάντα συνέστηκε, πῶς ἂν ἐκτὸς εἴη τῶν δι’ αὐτοῦ γενομένων’ ; μὴ ὄντων δὲ (45) ἐκείνων αὐτοῦ μακρὰν, ἐν πᾶσιν ἂν καὶ αὐτὸς εἰκότως εἴη· ὡς ἐξ ἀνάγκης τὸν εἰς τὸν Υἱὸν ἁμαρτάνοντα καὶ βλασφημοῦντα ἁμαρτάνειν καὶ εἰς τὸν Πατέρα (653) καὶ εἰς τὸ ἅγιον Πνεῦμα. Καὶ τὸ ἅγιον δὲ λουτρὸν εἰ μὲν εἰς τὸ ἅγιον Πνεῦμα μόνον ἐδίδοτο, εἰκότως ἂν ἐλέγετο τοὺς βαπτιζομένους εἰς τὸ Πνεῦμα μόνον ἁμαρτάνειν· ἐπειδὴ δὲ εἰς Πατέρα καὶ Υἱὸν καὶ ἅγιον Πνεῦμα δίδοται, καὶ οὕτω τελειοῦται τῶν (5) βαπτιζομένων ἕκαστος, ἀνάγκη πάλιν τοὺς μετὰ τὸ βάπτισμα παραβαίνοντας εἰς τὴν ἁγίαν καὶ ἀδιαίρετον Τριάδα τὴν βλασφημίαν ποιεῖσθαι. Καὶ τοῦτο δὲ δίκαιον ἂν εἴη λογίζεσθαι καὶ νοεῖν. Εἰ μὲν πρὸς λαβόντας τὸ λουτρὸν τῆς παλιγγενεσίας, τοὺς (10) Φαρισαίους λέγω, καὶ μετασχόντας αὐτοὺς ἤδη τῆς δωρεᾶς τοῦ ἁγίου Πνεύματος, διελέγετο ὁ Κύριος, πιθανή τις ἦν ἡ τοιαύτη διάνοια, ὡς παλινδρομήσαντας, καὶ πλημμελήσαντας εἰς τὸ ἅγιον Πνεῦμα· εἰ δὲ μήτε τὸ λουτρὸν εἰλήφασιν, ἀλλὰ καὶ τὸ τοῦ (15) Ἰωάννου βάπτισμα ἐξουθενήσαντες ἦσαν, πῶς ᾐτιᾶτο τούτους ὡς βλασφημήσαντας εἰς τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον οὗ μηδέπω μέτοχοι γεγόνασι. Καὶ γὰρ οὐ διδάσκων ἁπλῶς ὁ Κύριος ἐλάλει ταῦτα, οὐδὲ ἐπὶ μέλλουσι τὴν τιμωρίαν ἠπείλει· ἀλλ’ εὐθὺς αἰτιώμενος (20) ἀληθῶς τοὺς Φαρισαίους, ὡς ἤδη γενομένους ὑπευθύνους τῆς τηλικαύτης βλασφημίας, εἴρηκε τοῦτο τὸ ῥητὸν ὁ Κύριος. Τῶν δὲ Φαρισαίων οὕτω κατηγορουμένων, καὶ πρὶν λαβεῖν αὐτοὺς τὸ βάπτισμα, οὐκ ἂν εἴη τοῦτο ῥητὸν ἐπὶ τοὺς μετὰ τὸ λουτρὸν παραβαίνοντας· (25) καὶ μάλιστα ὅτι οὐχ ἁπλῶς ἐπὶ ἁμαρτίαις, ἀλλ’ ἐπὶ βλασφημίᾳ αὐτοὺς ᾐτιᾶτο. Διαφέρει δὲ, ὅτι ὁ μὲν ἁμαρτάνων παραβαίνει νόμον· ὁ δὲ βλασφημῶν εἰς αὐτὴν ἀσεβεῖ τὴν θεότητα. Ἐπὶ πολλαῖς δ’ οὖν πρότερον πλημμελείαις αἰτιώμενος αὐτοὺς (30) ὁ Σωτὴρ, ὅτε τὴν ἐντολὴν τοῦ Θεοῦ τὴν περὶ τῶν γονέων δι’ ἀργύριον παρέβαινον, καὶ τὰ τῶν προφητῶν παρεκρούοντο, καὶ τὸν οἶκον τοῦ Θεοῦ ἐποίουν οἶκον ἐμπορίου, ὅμως παρῄνει καὶ μετανοεῖν αὐτοῖς. Ἐπὶ δὲ τῷ λέγειν αὐτοὺς, Ἐν Βεελζεβοὺλ (35) ἐκβάλλει τὰ δαιμόνια, οὐκέτι ταύτην ἁμαρτίαν ἁπλῶς, ἀλλὰ βλασφημίαν εἴρηκεν εἶναι τηλικαύτην, ὥστε ἄφυκτον καὶ ἀσύγγνωστον εἶναι τὴν τιμωρίαν τοῖς τοιαῦτα τολμῶσιν».

⁹⁰ enim est cum Athan.] inv . Ed1470 Ed1474 Ed1476 Arag5 Ed1546 Ed1775 Ed1953

⁹¹ peccatem] + sit Ka12

⁹² et in cum Athan.] et Arag5, in Ed1470 Ed1474 Ed1476 Ed1546 Ed1953

⁹³ autem] et Arag5

⁹⁴ in] + spiritum La88 *

⁹⁵ eos Li448 La88 Ed1470 Ed1476 Ed1546 Ed1953 ] illos Arag5

⁹⁶ in Li448 La88 Ed1470 Ed1476 Ed1546 Ed1953 ] et Arag5

⁹⁷ er. fact.] inv. Ka12

⁹⁸ tr. l. Li448 La88 Ed1470 Ed1476 Ed1546 Ed1953] inv . Arag5

^marg.| [e] Sed aliter. Si⁹⁹ eis qui delinquunt post baptisma¹⁰⁰, non indulgetur vindicta reatuum, qualiter Apostolus penitenti in Corintho condonat? Retrogressos¹⁰¹ vero Galatas parit, quousque denuo Christus¹⁰² formetur in eis? Cur autem et¹⁰³ Novatum arguimus interimentem penitentiam post baptismum? Apostolus autem¹⁰⁴* ad Hebreos non¹⁰⁵ dissipat penitentiam peccatorum. Sed ne putarent secundum ritum legis, penitentie causa, multa fore et quotidiana baptismata, ob hoc penitere quidem monet, unicam¹⁰⁶ autem fore insinuat per baptisma renovationem.^ap

^ap [e] <sequentia> Athanasius Alexandrinus , Epistola IV ad Serapionem, Athanasius Werke 1.1.4, § 6 (PG § 13), «Ἄλλως τε, εἰ τῶν μετὰ τὸ λουτρὸν ἁμαρτανόν των (40) χάριν εἴρηται τοῦτο τὸ ῥητὸν, καὶ τούτοις ἀσύγγνωστός ἐστιν ἡ τῶν πλημμελημάτων δίκη· πῶς τῳ μὲν ἐν Κορίνθῳ μετανοοῦντι κυροῖ τὴν αὐτὴν ἀγάπην ὁ Ἀπόστολος, τοὺς δὲ Γαλάτας παλινδρομήσαντας ὠδίνει, ἄχρις οὗ πάλιν μορφωθῇ Χριστὸς ἐν (45) αὐτοῖς ; Ἐν δὲ τῷ λέγειν, πάλιν, δείκνυσιν αὐτῶν καὶ τὴν προτέραν ἐν τῷ Πνεύματι τελειότητα. Τί δὲ καὶ Νουάτῳ μεμφόμεθα ἀναιροῦντι μετάνοιαν, καὶ (656) φάσκοντι μηδεμίαν συγγνώμην ἔχειν τοὺς μετὰ τὸ λουτρὸν ἁμαρτάνοντας, εἰ διὰ τοὺς μετὰ τὸ λουτρὸν ἁμαρτάνοντας εἴρηται τὸ ῥητόν ; καὶ γὰρ καὶ τὸ ἐν τῇ πρὸς Ἑβραίους εἰρημένον οὐκ ἐκκλεῖόν ἐστι τῶν ἁμαρτανόντων τὴν μετάνοιαν, ἀλλὰ δεικνύον ἓν εἶναι (5) τὸ τῆς καθολικῆς Ἐκκλησίας βάπτισμα καὶ μὴ δεύτερον. Ἑβραίοις γὰρ ἔγραφε· καὶ ἵνα μὴ νομίσωσι, κατὰ τὴν ἐν τῷ νόμῳ συνήθειαν, προφάσει μετανοίας εἶναι πολλὰ καὶ καθ’ ἡμέραν βαπτίσματα, διὰ τοῦτο μετανοεῖν μὲν παραινεῖ, μίαν δὲ εἶναι τὴν (10) ἀνακαίνισιν διὰ τοῦ βαπτίσματος, καὶ μὴ δευτέραν ἀποφαίνεται, ὡς καὶ ἐν ἑτέρᾳ Ἐπιστολῇ φησι· «Μία πίστις ἓν βάπτισμα.» Οὐδὲ γὰρ, εἶπεν, ἀδύνατον με- τανοεῖν· ἀλλ’ ἀδύνατον προφάσει μετανοίας ἀνακαινίζειν ἡμᾶς. Ἔχει δὲ πολλὴν τὴν διαφοράν· ὁ μὲν (15) γὰρ μετανοῶν παύεται μὲν τοῦ ἁμαρτάνειν, ἔχει δὲ τῶν τραυμάτων τὰς οὐλάς· ὁ δὲ βαπτιζόμενος τὸν μὲν παλαιὸν ἀπεκδιδύσκεται, ἀνακαινίζεται δὲ, ἄνωθεν γεννηθεὶς τῇ τοῦ Πνεύματος χάριτι».

⁹⁹ Si] Sed La88

¹⁰⁰ baptisma] baptismum Arag5

¹⁰¹ Retrogressos] Retrogressus Ka12 La88

¹⁰² Denuo Christus] inv . Ed1470 Ed1474 Ed1476 Ed1546 Ed1953

¹⁰³ et cum Athan.] om. Arag5

¹⁰⁴ Ap. autem] aut Arag5, Ap. igitur Ed1953

¹⁰⁵ non] om. Ed1546

¹⁰⁶ unicam] vineam cacogr. Ed1470 Ed1474

^marg.| [f] Talia vero considerans, recurro¹⁰⁷ ad dispensationem que fit¹⁰⁸ in Christo, qui Deus existens¹⁰⁹, homo factus est, tamquam Deus suscitat¹¹⁰* mortuos, sicut carne vestitus, sitiebat¹¹¹, laborabat et patiebatur¹¹².^aq

^aq [f] <sequentia> Athanasius Alexandrinus , Epistola IV ad Serapionem, Athanasius Werke 1.1.4, § 7 (PG § 14), «Τοιαῦτα δὴ οὖν μοι λογιζομένῳ, μεῖζον ἀπαντᾷ (20) τὸ βάθος τῆς ἐν τῷ ῥητῷ διανοίας· καὶ διὰ τοῦτο πολλὰ πρότερον παρακαλέσας τὸν ἐπὶ τὸ φρέαρ καθεσθέντα, καὶ ἐπὶ τὴν θάλασσαν περιπατήσαντα Κύριον, ἐπὶ τὴν οἰκονομίαν λοιπὸν τὴν ἐν αὐτῷ γενομένην ὑπὲρ ἡμῶν ἀνέρχομαι, τάχα πως ἐξ αὐτῆς (25) τὸν ἐν τῷ ἀναγνώσματι νοῦν λαβεῖν δυνηθῶ. Πᾶσα τοίνυν ἡ θεία Γραφὴ ταύτην εὐαγγελίζεται καὶ κηρύττει, μάλιστα δὲ ὁ μὲν Ἰωάννης λέγων· «Ὁ Λόγος σὰρξ ἐγένετο, καὶ ἐσκήνωσεν ἐν ἡμῖν·» ὁ δὲ Παῦλος γράφων· «Ὃς ἐν μορφῇ Θεοῦ ὑπάρχων, οὐχ (30) ἁρπαγμὸν ἡγήσατο τὸ εἶναι ἴσα Θεῷ· ἀλλ’ ἑαυτὸν ἐκένωσε, μορφὴν δούλου λαβὼν, καὶ σχήματι εὑρεθεὶς ὡς ἄνθρωπος. Ἐταπείνωσεν ἑαυτὸν, ὑπήκοος γενόμενος μέχρι θανάτου, θανάτου δὲ σταυροῦ.» Διὰ τοῦτο γὰρ Θεὸς ὢν καὶ ἄνθρωπος γενόμενος, (35) ὡς μὲν Θεὸς ἤγειρε νεκροὺς, καὶ λόγῳ πάντας θεραπεύων, μετέβαλε καὶ τὸ ὕδωρ εἰς οἶνον· οὐ γὰρ ἦν ἀνθρώπου ταῦτα ἔργα· ὡς δὲ σῶμα φορῶν, ἐδίψα καὶ ἐκοπία, καὶ ἔπασχεν· οὐ γὰρ ἦν ἴδια ταῦτα τῆς θεότητος. Καὶ ὡς μὲν Θεὸς ἔλεγεν· «Ἐγὼ ἐν τῷ (40) Πατρὶ, καὶ ὁ Πατὴρ ἐν ἐμοί·» ὡς δὲ σῶμα φορῶν, (657) ἤλεγχε τοὺς Ἰουδαίους· «Τί με ζητεῖτε ἀποκτεῖναι, ἄνθρωπον, ὃς τὴν ἀλήθειαν ὑμῖν λελάληκα, ἣν ἤκουσα παρὰ τοῦ Πατρός ;» Ἐγίνετο δὲ ταῦτα οὐ διῃρημένως κατὰ τὴν τῶν γινομένων ποιότητα, ὥστε τὰ μὲν τοῦ σώματος χωρὶς τῆς θεότητος, τὰ δὲ τῆς θεότητος (5) χωρὶς τοῦ σώματος δείκνυσθαι· συνημμένως δὲ πάντα ἐγίνετο, καὶ εἷς ἦν ὁ ταῦτα ποιῶν Κύριος παραδόξως τῇ ἑαυτοῦ χάριτι. Ἔπτυε γὰρ ἀνθρωπίνως, καὶ τὸ πτύσμα ἦν ἔνθεον· ἐν αὐτῷ γὰρ ἐποίει τοὺς ὀφθαλμοὺς τοῦ ἐκ γενετῆς τυφλοῦ ἀναβλέπειν (10). Καὶ δεικνύναι δὲ θέλων ἑαυτὸν Θεὸν, ἀνθρωπίνῃ γλώττῃ τοῦτο σημαίνων ἔλεγεν· «Ἐγὼ καὶ ὁ Πατὴρ ἕν ἐσμεν·» καὶ μόνον δὲ θέλων ἐθεράπευε. Τὴν δὲ ἀνθρωπίνην ἐκτείνων χεῖρα, ἤγειρε τὴν πενθερὰν Πέτρου πυρέσσουσαν, καὶ τὴν τοῦ ἀρχισυναγώγου (15) θυγατέρα ἤδη τελευτήσασαν ἐκ τῶν νεκρῶν ἀνήγειρεν».

¹⁰⁷ recurro] retro cacogr. Arag5

¹⁰⁸ fit] sit Li448

¹⁰⁹ existens] + et Arag5

¹¹⁰ suscitat Ka12 Li448 ] suscitabat La88 Ed1470 Ed1474 Ed1476 Arag5 Ed1546 Ed1953 cum Athan.

¹¹¹ sitiebat cum Athan. ] sciebat cacogr. Li448

¹¹² et p.] patiebatur Arag5

^marg.| [g] Quando igitur aliqui, spectantes humana, vident Dominum sitientem aut¹¹³ patientem et obloquuntur in Salvatorem velut in hominem, peccant quidem. Possunt tamen, cito cum penituerint, accipere veniam, pretendentes pro causa fragilitatem corporis. Quando vero rursus aspicientes aliqui opera deitatis¹¹⁴, dubitant de natura corporis, ipsi quoque nimium peccant, sed et his penitentibus cito potest ignosci, eo quod et ipsi excusationem habent ab operum magnitudine. Quando vero divinitatis opera retorquent ad diabolum, merito¹¹⁵ irrevocabilem¹¹⁶ ferunt sententiam ¹¹⁷, quoniam arbitrati sunt diabolum fore deum, et verum Deum nihil plusquam demones in operibus putaverunt habere.^ar

^ar [g] <sequentia> Athanasius Alexandrinus , Epistola IV ad Serapionem, Athanasius Werke 1.1.4, § 8 (PG § 15), «Αἱρετικοὶ μὲν οὖν κατὰ τὴν ἰδίαν ἀπαιδευσίαν ἐμάνησαν· καὶ οἱ μὲν τὰ σωματικὰ βλέποντες τοῦ Σωτῆρος ἠρνήσαντο τὸ, «Ἐν ἀρχῇ ἦν ὁ Λόγος·» οἱ (20) δὲ τὰ τῆς θεότητος θεωροῦντες ἠγνόησαν τὸ, «Ὁ Λόγος σὰρξ ἐγένετο.» Ὁ δὲ πιστὸς καὶ ἀποστολικὸς ἀνὴρ, εἰδὼς τὴν τοῦ Κυρίου φιλανθρωπίαν, βλέπων μὲν τὰ τῆς θεότητος σημεῖα, θαυμάζει τὸν ἐν τῷ σώματι Κύριον· θεωρῶν δὲ πάλιν καὶ τὰ τοῦ (25) σώματος ἴδια, ὑπερεκπλήσσεται, κατανοῶν τὴν ἐν αὐτοῖς τῆς θεότητος ἐνέργειαν. Τοιαύτης δὲ οὔσης τῆς ἐκκλησιαστικῆς πίστεως, ὅταν τινὲς εἰς τὰ ἀνθρώπινα βλέποντες, ἴδωσι τὸν Κύριον διψῶντα, ἢ κοπιῶντα, ἢ πάσχοντα, καὶ μόνον φλυαρήσωσιν ὡς (30) κατὰ ἀνθρώπου τοῦ Σωτῆρος, ἁμαρτάνουσι μὲν μεγάλως, δύνανται δὲ ὅμως, ταχέως μεταγινώσκοντες, λαμβάνειν συγγνώμην, ἔχοντες πρόφασιν τὴν τοῦ σώματος ἀσθένειαν. Ὅταν δὲ πάλιν τὰ τῆς θεότητος ἔργα θεωροῦντές τινες, διστάζωσι περὶ τῆς τοῦ σώματος φύσεως, καὶ αὐτοὶ μὲν ἁμαρτάνουσι (40) τὰ μέγιστα, ὅτι, καίτοι βλέποντες ἐσθίοντα καὶ πάσχοντα, φαντάζονται φαντασίαν· συγγινώσκειν δὲ ὅμως καὶ τούτοις ταχέως μεταγινώσκουσιν ὁ Χριστὸς δύναται, διὰ τὸ καὶ αὐτοὺς ἔχειν πρόφασιν τὴν ἐκ τῶν ἔργων ὑπὲρ ἄνθρωπον μεγαλειότητα. Ἐπειδὰν (45) (660) δὲ τὴν ἀμφοτέραν τούτων ἄγνοιαν καὶ πήρωσιν ὑπερβάντες οἱ δοκοῦντες ἔχειν τοῦ νόμου τὴν γνῶσιν (οἷοι ἦσαν οἱ τότε Φαρισαῖοι) εἰς μανίαν τραπῶσι, καὶ αὐτὸν τὸν ἐν τῷ σώματι ὄντα Λόγον τέλεον ἀρνήσωνται, ἢ καὶ τὰ τῆς θεότητος ἔργα τῷ (5) διαβόλῳ καὶ τοῖς τούτου δαίμοσιν ἀναφέρωσιν· εἰκότως ἀσύγγνωστον ἔχουσι τὴν ἐκ τῆς τοιαύτης ἀσεβείας ἐπιτιμίαν. Τόν τε γὰρ διάβολον εἰς Θεὸν ἐλογίσαντο, καὶ τὸν ἀληθινὸν καὶ ὄντως ὄντα Θεὸν, οὐδὲν πλέον ἐν τοῖς ἔργοις ἔχειν τῶν δαιμόνων ἡγήσαντο».

¹¹³ sitientem aut cum Athan. ] scientem aut Li448 , sitientem et Ka12 Ed1470 Ed1474 Ed1953

¹¹⁴ deitatis] divinitatis Ka12

¹¹⁵ merito] + enim Ed1476

¹¹⁶ irrevocabilem] in revocabilem Ed1470 , revocabilem Ed1474

¹¹⁷ sententiam cum sensu (lin. 22 : ἀναφέρωσιν·εἰκότως ἀσύγγνωστον ἔχουσι)] scientiam Ed1953

^marg.| [h] Ad hanc ergo perfidiam Pharisei pervenerant, salvatore enim ostendente Patris opera, mortuos suscitans, cecos illuminans et similia faciens. Huiusmodi opera dicebant esse Beelzebub. [k] Eque namque¹¹⁸* dicere poterant videntes mundi ordinem et erga eum provisionem quod mundus a Beelzebub¹¹⁹ est¹²⁰ creatus. [j] Quamdiu igitur ad humana spectantes, mente claudicabant dicentes^as : « Nonne hic est carpentarii filius? » Et^at : « Quomodo litteras, quas non didicit, novit »? Sustinebat eos tamquam in filium hominis peccantes. Sed, ubi¹²¹ magis insaniunt, dicentes opera Dei esse Beelzebub, non amplius eos sustinuit. [l] Sic enim et tamdiu patres eorum sustinebat ¹²², [n] quamdiu causa panis¹²³ et aque murmurabant, [l] sed postquam vitulum conflantes^au, in eum collata sibi divinitus beneficia referunt, puniti sunt. [m] Primo quidem, non paucis eorum occisis, autem¹²⁴* dixit¹²⁵ ^av : « Ego autem in die ultionis visitabo hoc peccatum eorum ».^aw

^as Mt. 13, 55.

^at Cf. Io. 7, 15 : «Et mirabantur Iudaei, dicentes : Quomodo hic litteras scit, cum non didicerit?»

^au Cf. Ex. 32.

^av Ex. 32, 34.

^aw [h] <sequentia> Athanasius Alexandrinus , Epistola IV ad Serapionem, Athanasius Werke 1.1.4, § 9 (PG § 16), «(10) Εἰς τοιαύτην τοίνυν ἀσέβειαν πεπτωκότες ἦσαν οἱ τότε Ἰουδαῖοι, καὶ τῶν Ἰουδαίων οἱ Φαρισαῖοι. Τοῦ γὰρ Σωτῆρος δεικνύοντος τὰ τοῦ Πατρὸς ἔργα, (νεκροὺς γὰρ ἤγειρε, τυφλοῖς ἐχαρίζετο τὸ βλέπειν, χωλοὺς ἐποίει περιπατεῖν, κωφῶν ἤνοιγε τὴν ἀκοὴν, (15) ἀλάλους ἐποίει λαλεῖν, καὶ τὴν κτίσιν ὑποτεταγμένην ἐδείκνυεν, ἐπιτάσσων τοῖς ἀνέμοις, καὶ περιπατῶν ἐπ’ αὐτῆς τῆς θαλάττης), οἱ μὲν ὄχλοι ἐξεπλήσσοντο καὶ ἐδόξαζον τὸν Θεόν· οἱ δὲ θαυμαστοὶ Φαρισαῖοι ἔλεγον τοῦ Βεελζεβοὺλ εἶναι τὰ τοιαῦτα ἔργα· καὶ (20) οὐκ ᾐσχύνοντο οἱ ἄφρονες τὴν τοῦ Θεοῦ δύναμιν ἐπὶ τὸν διάβολον μεταφέροντες. Ὅθεν ἀκολούθως ὁ Σωτὴρ ἀσύγγνωστα καὶ ἄφυκτα βλασφημεῖν αὐτοὺς ἀπεφήνατο. [j] Ἕως μὲν γὰρ εἰς τὰ ἀνθρώπινα βλέποντες ἐχώλευον τῇ διανοίᾳ, λέγοντες «Οὐχ οὗτός ἐστιν ὁ (25) τοῦ τέκτονος υἱός ;» καὶ, «Πῶς οὗτος οἶδε γράμματα, μὴ μεμαθηκώς» καὶ, «Τί σὺ ποιεῖς περὶ σεαυτοῦ σημεῖον ;» καὶ, «Καταβήτω νῦν ἀπὸ τοῦ σταυροῦ, καὶ πιστεύσομεν αὐτῷ·» ἔφερεν αὐτοὺς, καὶ, ὡς εἰς Υἱὸν ἀνθρώπου ἁμαρτανόντων αὐτῶν (30), λυπούμενος ἐπὶ τῇ πωρώσει αὐτῶν ἔλεγεν· «Εἰ ἔγνωτε καὶ ὑμεῖς τὰ εἰς εἰρήνην.» Καὶ γὰρ καὶ τῷ μεγάλῳ Πέτρῳ ὡς περὶ ἀνθρώπου λαλησάσης τῆς θυρωροῦ, καὶ οὕτως ἀποκρινομένῳ, συνέγνω κλαύσαντι ὁ Κύριος. Ὅτε δὲ πεσόντες ἐπιπεπτώκασι, καὶ (35) πλέον ἐμάνησαν, ὥστε τὰ τοῦ Θεοῦ ἔργα λέγειν εἶναι τοῦ Βεελζεβοὺλ, οὐκέτι λοιπὸν αὐτοὺς ἤνεγκεν· εἰς γὰρ τὸ Πνεῦμα αὐτοῦ ἐβλασφήμουν, λέγοντες τὸν ταῦτα ποιοῦντα μὴ εἶναι Θεὸν, ἀλλὰ Βεελζεβούλ. Καὶ διὰ τοῦτο, ὡς ἀφόρητα τολμῶντας, αἰωνίως ἐτιμω- (40) ρήσατο. [k] Ἴσον γὰρ ἦν αὐτοὺς τολμᾷν καὶ εἰπεῖν, (661) ὁρῶντας τὴν τοῦ κόσμου τάξιν, καὶ τὴν εἰς αὐτὸν πρόνοιαν, ὅτι καὶ ἡ κτίσις ὑπὸ τοῦ Βεελζεβοὺλ γέγονε· καὶ ὁ ἥλιος ὑπακούων τῷ διαβόλῳ ἀνατέλλει, καὶ δι’ αὐτὸν περιπολεῖ τὰ ἄστρα ἐν τῷ οὐρανῷ. Καὶ γὰρ ὥσπερ ταῦτα τοῦ Θεοῦ, οὕτω κἀκεῖνα τοῦ Πατρὸς (5) ἦν ἔργα· καὶ εἰ ἐκεῖνα τοῦ Βεελζεβοὺλ, ἐξ ἀνάγκης καὶ ταῦτα τοῦ Βεελζεβούλ. Καὶ ποῦ λοιπὸν αὐτοῖς τό· «Ἐν ἀρχῇ ἐποίησεν ὁ Θεὸς τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν ; [l] Ἀλλ’ οὐδὲν ξένον τῆς τοιαύτης αὐτῶν μανίας· ἐπεὶ καὶ οἱ τῆς τοιαύτης αὐτὸν γνώμης πατέρες, ἐν (10) τῇ ἐρήμῳ πρὸ ὀλίγου ἐξελθόντες ἀπὸ τῆς Αἰγύπτου, μόσχον πλάσαντες, αὐτῷ τὰς εἰς αὐτοὺς εὐεργεσίας παρὰ Θεοῦ γενομένας ἀνατιθέντες, ἔλεγον· «Οὗτοι οἱ θεοί σου, Ἰσραὴλ, οἱ ἀναγαγόντες σε ἐκ γῆς Αἰγύπτου.» Διὰ γοῦν ταύτην τὴν βλασφημίαν (15) καὶ τότε τῶν τοιαῦτα τολμησάντων [m] τὴν μὲν ἀρχὴν οὐκ ὀλίγοι, πολλοὶ δὲ ἀνῃρέθησαν· ἐπηγγείλατο δὲ ὁ Θεὸς λέγων·«ᾟ δ’ ἂν ἡμέρᾳ ἐπισκέψωμαι, ἐπάξω ἐπ’ αὐτοὺς τὴν ἁμαρτίαν αὐτῶν.» [n] Καὶ γὰρ ἕως μὲν κἀκεῖνοι δι’ ἄρτους καὶ ὕδωρ ἐγόγγυζον, ἐπὶ (20) τοσοῦτον αὐτοὺς οὕτως ἔφερεν, ὡς εἴ τις τροφὸς τροφοφορήσειε τὸν ἑαυτῆς υἱόν· ὅτε δὲ πλέον ἐμάνησαν, καὶ ὡς ψάλλει κατ’ αὐτῶν τὸ Πνεῦμα· «Ἠλλάξαντο τὴν δόξαν αὐτῶν ἐν ὁμοιώματι μόσχου ἐσθίοντος χόρτον·» τὸ τηνικαῦτα λοιπὸν ἀσύγγνωστα τολμήσαντες (25) , ἐπατάχθησαν, ὥς φησιν ἡ Γραφὴ, περὶ τῆς ποιήσεως τοῦ μόσχου, οὗ ἐποίησεν Ἀαρών».

¹¹⁸ namque] enim Ed1953

¹¹⁹ mundus – a Bel.] mundus ab Beelzebub Ed1545, inv . Arag5

¹²⁰ est] om. La88

¹²¹ ubi] ut Ed1470 Ed1474 Ed1476 (Ὅτε δὲ Athanasius)

¹²² sustinebat] sustinuit Arag5

¹²³ causa panis] campanis cacogr. La88

¹²⁴ autem cum Athanasius (δὲ)] postmodum Ed1470 Ed1474 Ed1476 Ed1546 Ed1775 Ed1953 , postmodum autem La88 Mt366 Arag5

¹²⁵ dixit] dicit Arag5 λέγων Athan.

^marg.| [o] Talem ergo et nunc Pharisei audiunt sententiam ut in flamma, diabolo parata perpetuo, corrodantur¹²⁶ cum eo. Non igitur faciendo collationem inter blasphemiam dictam in ipsum et Spiritum sanctum hec dixit, tamquam maior sit Spiritus, sed utraque blasphemia in ipsum prolata, hanc minorem¹²⁷, illam validiorem ostendit. Ipsum enim videntes hominem vituperabant et eius opera Beelzebub esse dicebant.^AE ^ax

^ax [o] <sequentia> Athanasius Alexandrinus , Epistola IV ad Serapionem, Athanasius Werke 1.1.4, § 10 (PG § 17), «Τοιαῦτα καὶ νῦν τολμῶντες οἱ Φαρισαῖοι, τοιαύτην ἐσχήκασι παρὰ τοῦ Σωτῆρος τὴν ἀπόφασιν, οἵαν καὶ ὁ παρ’ αὐτῶν ὑπονοηθεὶς Βεελζεβοὺλ (30) ἔσχεν ἤδη καὶ ἔχει· ὥστε αὐτοὺς εἰς τὸ ἡτοιμασμένον πῦρ ἐκείνῳ αἰωνίως συγκατεσθίεσθαι μετ’ αὐτοῦ. Οὐ γὰρ δὴ σύγκρισίν τινα ποιούμενος τῆς εἰς ἑαυτὸν καὶ τῆς εἰς τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον λεγομένης βλασφημίας, καὶ ὡς μείζονος ὄντος τοῦ Πνεύματος (35) καὶ διὰ τοῦτο μείζονα τὴν αἰτίαν ἐχούσης τῆς εἰς τὸ Πνεῦμα γινομένης βλασφημίας, ταῦτ’ εἴρηκε· μὴ γένοιτο! Φθάσας γὰρ ἐδίδαξεν, ὅτι πάντα ὅσα ἔχει ὁ Πατὴρ τοῦ Υἱοῦ ἐστι, καὶ ἐκ τοῦ Υἱοῦ τὸ Πνεῦμα λήψεται, καὶ αὐτὸ δοξάσει τὸν Υἱόν. Καὶ οὐχὶ τὸ Πνεῦμα τὸν (40) Υἱὸν δίδωσιν, ἀλλ’ ὁ Υἱὸς παρέχει τὸ Πνεῦμα τοῖς μαθηταῖς, καὶ δι’ αὐτῶν τοῖς εἰς αὐτὸν πιστεύουσιν. Οὐχ οὕτως οὖν εἴρηκεν ὁ Σωτήρ· ἀλλ’ ὡς εἰς αὐτὸν ἐπ’ ἀμφοτέροις γινομένης τῆς βλασφημίας, καὶ τῆς (664) μὲν ἐλάττονος, τῆς δὲ ὑπερβαλλούσης ταῦτα λελάληκεν ὁ Κύριος. Καὶ γὰρ καὶ αὐτοὶ οἱ Φαρισαῖοι ἀμφότερα ἦσαν λέγοντες· καὶ ἄνθρωπον βλέποντες αὐτὸν ἐλοιδόρουν· «Πόθεν τούτῳ ἡ σοφία αὕτη ;» καὶ, «Πεντήκοντα ἔτη οὔπω ἔχεις, (5) καὶ Ἀβραὰμ ἑώρακας ;» Καὶ τὰ τοῦ Πατρὸς ἔργα θεωροῦντες, οὐ μόνον ἠρνοῦντο τὴν θεότητα αὐτοῦ, ἀλλὰ καὶ ἀντὶ ταύτης ἔλεγον ἐν αὐτῷ εἶναι τὸν Βεελζεβοὺλ, καὶ αὐτοῦ εἶναι τὰ ἔργα». [MM2018] [MOB2018]

^AE ¶Codd. : Ka12 Li448 (114rb) La88 (77rb-va) Mt366 Ed1470 Ed1474 Ed1476 Ed1546 Arag5 Ed1775 Ed1953 {MM2018} {MM2022}

¹²⁶ corrodantur] corrodentur Li448, crucientur et corrodantur Arag5

¹²⁷ minorem] + et Arag5

^marg.| {CLC12d3.14} AMBROSIUS. − Sic igitur videtur quibusdam ut eumdem et Filium et Spiritum sanctum Christum¹²⁸* intelligamus, salva distinctione personarum et unitate substantie, quia unus et¹²⁹ Deus et homo Christus est spiritus, sicut scriptum est^ay : “Spiritus ante faciem nostram¹³⁰* Christus Dominus”. Idem Spiritus sanctus, quia¹³¹* et Pater sanctus et Filius sanctus et Spiritus sanctus. Si ergo utrumque Christus est, que est diversitas nisi¹³² ut sciamus quia divinitatem Christi nobis negare non liceat?^AF ^az

^ay Lam. 4, 20 (Vetus latina ut laudat Ambrosius) ; Vulgata Hieronymi : «Spiritus oris nostri, Christus Dominus, captus est in peccatis nostris, cui diximus : In umbra tuavivemus in gentibus».

^az ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 119, CCSL 14, p. 253.1211-254.1224 : «Spiritus enim sanctus docebit uos in illa hora quae oporteat dicere. Ergo si operatio una est et contumelia. Sed ad proposita reuertamur. Hic uidetur quibusdam ut eundem et filium hominis et Spiritum sanctum Christum intellegamus salua distinctione personarum et unitate substantiae, quia unus et Deus et homo Christus idem spiritus, sicut scriptum est : spiritus ante faciem nostram Christus Dominus, idem sanctus, quia sicut Deus Pater et Filius Dominus et Dominus Pater et Filius Deus, ita etiam et Pater sanctus et Filius sanctus et Spiritus sanctus. Denique cherubin et serafin indefessis uocibus clamant : sanctus sanctus sanctus, ut trinitas repetita tertia appellatione signetur. Si ergo utrumque Christus est, quae est diuersitas nisi ut sciamus quia diuinitatem Christi nobis negare non liceat? Denique in persecutione quid quaeritur nisi ut Deum Christum negemus? Itaque quicumque non confitetur in Christo Deum et ex Deo atque in Deo Christum ueniam non meretur. Sed etiam quicumque spiritus non confitetur Christum in carne uenisse ex Deo non est ; qui enim hominem negauit Deum negauit, quia Deus in homine et homo in Deo Christus». [FG2013]

^AF ¶Codd. : Li448 La88 Ed1470 Ed1474 Ed1476 Arag5 Ed1546 Ed1953 {MM2018}

¹²⁸ Christum] om. Ed1470 Ed1474 Ed1476 Ed1546 Ed1953

¹²⁹ et Arag5 Ed1953 ] om. Li448

¹³⁰ nostram] vestram Ed1470 Ed1474 Ed1476 Ed1546 Ed1953

¹³¹ quia Li448 Ed1546] qui Ed1953

¹³² nisi] + Christi La88 Ed1470 Ed1474 Ed1476

^marg.| {CLC12d3.15} BEDA. {super Omnis qui dicit}. − Vel aliter. Qui opera Spiritus sancti dicit esse Beelzebub, isti¹³³* non dimittetur neque in presenti seculo, neque in futuro. Non quod negemus¹³⁴* ei, si¹³⁵ penitentiam agere possit. Posse dimitti a Deo¹³⁶ sed quod credamus eum blasphemum, exigentibus meritis, sicut numquam¹³⁷ ad remissionem, ita nec ad ipsos digne penitentie fructus esse perventurum, secundum illud^ba : “Excecavit¹³⁸* oculos¹³⁹ eorum ne convertantur et sanem illos¹⁴⁰”.^AG

^ba Is. 6, 10

^AG ¶Codd. : Li448 La88 Ed1470 Ed1474 Ed1476 Ed1546 Arag5 Ed1953 {MM2018}

¹³³ isti] illi Ed1953

¹³⁴ negemus] negamus Ed1953

¹³⁵ si] + per Li448

¹³⁶ dimitti a Deo] dimittenus La88 *, dimitti La88 ²

¹³⁷ numquam] unquam Arag5

¹³⁸ Excecavit] Excecavi Ed1953

¹³⁹ oculos] illos Ed1474

¹⁴⁰ illos Li448 La88 Ed1470 Ed1474 Ed1953 ] eos Arag5

^marg.| {CLC12d3.16} CYRILLUS. − Quod, si creatura esset Spiritus sanctus, non autem de divina substantia Patris et Filii, qualiter acta in eum contumelia tantam infert¹⁴¹ penam quanta promulgatur contra blasphemantes in Deum? ^AH

^AH ¶Codd. : Li448 Ed1470 Ed1474 Ed1476 Ed1546 Ed1953 {MM2018}

¹⁴¹ infert] fert Ed1470 Ed1474 Ed1476 Ed1546 Ed1953

^marg.| {CLC12d3.17} BEDA. − Neque tamen quicumque Spiritum sanctum non esse, aut Deum non esse, sed Patre Filioque minorem confitentur, hoc irremissibilis blasphemie crimine tenentur quia humana ignorantia ducti faciunt, non invidentia diabolica, sicut principes Iudeorum. ^AI

^AI ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2021}

^marg.| {CLC12d3.18} AUGUSTINUS. De verbis Domini. {serm.1}. − Vel aliter. Si hic diceretur qui blasphemaverit quamcumque blasphemiam in Spiritum sanctum, omnem intelligere deberemus ; sed quia dictum est qui blasphemaverit in Spiritum sanctum, ille intelligatur qui non omni modo, sed eo modo blasphemaverit ut ei numquam possit ignosci. Sic enim dictum est^bb : « Deus neminem temptat » scilicet non omni sed quodam temptationis modo. Quis autem sit iste modus blasphemandi contra Spiritum sanctum, dicamus. Primum quidem credentium beneficium est in Spiritu sancto remissio peccatorum. Contra hoc donum gratuitum loquitur cor impenitens. Ipsa ergo impenitentia est spiritus blasphemia que non remittitur neque in hoc seculo, neque in futuro quia penitentia impetrat remissionem in hoc seculo que valeat in futuro.^AJ

^bb Iac. 1, 13

^AJ ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2021}

^marg.| {CLC12d3.19} CYRILLUS. − Cum autem tantum metum incusserit Dominus discedentibus a recta confessione, precepit de cetero non curare de responso, eo quod fideliter dispositis constituit verba congrua spiritus tamquam doctor inhabitans.^AK
Unde sequitur :

^AK ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2021}

Numérotation du verset Lc. 12,11

Cum autem inducent vos in synagogas, et ad magistratus et potestates, nolite solliciti esse qualiter aut quid respondeatis, aut quid dicatis.

^marg.| {CLC12d3.20} GLOSSA. − Dicit autem qualiter quantum ad modum proferendi, quid quantum ad modum inveniendi, respondeatis interrogantibus, aut quid dicatis discere volentibus.^AL ^bc

^bc ¶Fons : Glossa ordinaria (Lc. 12, 11) [Strasbourg, 1481, t. 4, facsim., p. 185b interl.] ed. Gloss-e : «qualiter de modo proferendi aut quid de modo inveniendi respondeatis interrogantibus aut quid dicatis discere volentibus». [MM2019]

^AL ¶Codd. : Ber112 Li448 Ed1953 {MM2018} {MM2021}

^marg.| {CLC12d3.21} BEDA. − Cum enim propter Christum ducimur ad iudices, voluntatem tamen nostram pro Christo debemus offerre ; ceterum in respondendo Spiritus sancti gratia ministrabitur.

Unde subdit : ¹⁴²

Numérotation du verset Lc. 12,12

Spiritus enim sanctus docebit vos in ipsa hora quid¹⁴³ oporteat vos dicere.^AM

^AM ¶Codd. : Li448 (115rb) Ed1953 {MM2018}

¹⁴³ Quid] que Li448

^marg.| {CLC12d3.22} CHRYSOSTOMUS. ¹⁴⁴*{hom.34}. − Alibi vero dicitur^bd : « Estote parati cunctis ad respondendum, quicumque quesiverint a vobis rationem spei que fovet vos ». Quando namque oritur inter amicos agon, precipit nos meditari. Quando vero terribile est pretorium et pavor circumquaque, dat proprium monimentum ut audendum sit et loquendum, non autem obstupescendum.^AN

^bd 1Pt. 3, 15.

^AN ¶Codd. : Li448 (115rb) Ed1953 {MM2018}

¹⁴⁴ Chrysostomus Li448 ] + In Matthaeum Ed1953

^marg.| {CLC12d3.23} THEOPHYLACTUS. − Quoniam igitur duplex est nostra infirmitas et aut pene formidine martyrium fugimus, aut quia rudes sumus et nescimus reddere rationem fidei, utrumque exclusit metum quidem penarum in eo quod dixit^be : “Ne timeatis occidentes corpus”. Timorem vero inscientie in hoc quod dixit^bf ^AO ^bg

^be Cf. Mt. 20, 28.

^bf Lc. 12, 11.

^bg ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 12, 1), PG 123, 884A3-13 (ad sensum). [CGC2015] [MM2018]*

^AO ¶Codd. : Li448 (115rb) Ed1470 [p. 207], Ed1953 {MM2018}

Nolite solliciti esse qualiter aut quid respondeatis.

Numérotation du verset Lc. 12,
* distinctio 4

^marg.| {CLC12d4.1} AMBROSIUS. − Totus superior locus ad subeundam pro confessione Domini passionem, aut contemptu mortis, aut spe premii, aut mansuri denuntiatione supplicii, cui numquam venia laxetur, instruitur. Et quoniam avaritia plerumque solet temptare virtutem, etiam huius abolende rei preceptum subicitur et exemplum,^bh cum dicitur :

^bh ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 122, CCSL 14, p. 254.1246-255.1253 : «Et ait quidam de turba : magister, dic fratri meo ut diuidat me cum hereditatem. at ille dixit ei : homo, quis me constituit iudicem aut diuisorem supra vos? Totus hic locus ad subeundam pro confessione Domini passionem aut contemtu mortis aut spe praemii aut mansuri denuntiatione supplicii, cui numquam uenia laxetur, instruitur. Et quoniam auaritia plerumque solet temtare uirtutem, etiam huius abolendae rei praeceptum subicitur et exemplum dicente domino : quis me constituit iudicem aut diuisorem supra uos? Bene terrena declinat qui propter diuina descenderat nec iudex esse dignatur litium et arbiter facultatum uiuorum habens mortuorum que iudicium arbitrium que meritorum». [FG2013]

Numérotation du verset Lc. 12,13

Ait autem ei quidam de turba : Magister, dic fratri meo ut dividat mecum hereditatem.

^marg.| {CLC12d4.2} THEOPHYLACTUS. − [b] Hi duo fratres, quia de hereditate paterna dividenda contendebant, consequens erat ut alter alterum fraudare intenderet. [a] Dominus autem docens nos quod non oportet ad terrena flecti, repellit vocantem eum ad hereditatis divisionem.
Unde sequitur :

Numérotation du verset Lc. 12,14

At ille dixit ei : Homo, quis me constituit iudicem aut divisorem,

^marg.| scilicet facultatum,

super vos?^bi

^bi ¶Fons : [a] Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 12, 13), PG 123, 884B11-C2, [b] 884D5-9 [CGC2015* ]

^marg.| {CLC12d4.3} BEDA. − Qui magistro superne pacis gaudia commendanti, terrene divisionis vult ingerere molestiam, merito homo vocatur, secundum illud^bj : « Cum sit inter vos zelus et contentio, nonne homines estis? »

^bj 1Cor. 3, 3.

^marg.| {CLC12d4.4} CYRILLUS. − Fuit autem Dei filius quando factus est similis nobis, constitutus a Deo Patre in regem et principem super sion montem sanctum eius, annuntians mandatum divinum¹⁴⁵.

¹⁴⁵ mandatum divinum] inv . Li448

^marg.| {CLC12d4.5} AMBROSIUS. − Bene ergo terrena declinat qui propter divina descenderat, nec iudex dignatur esse litium et arbiter facultatum, virorum habens mortuorumque iudicium arbitriumque meritorum. Non ergo quid petas, sed a quo postules, intuendum est ; nec maioribus intento animo putes minoribus obstrependum. Unde non immerito refutatur hic frater, qui dispensatorem celestium gestiebat corruptibilibus occupare, cum inter fratres patrimonium non iudex medius, sed pietas debeat sequestra dividere quamquam immortalitatis patrimonium, non pecunie, sit hominibus exspectandum.^bk

^bk ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 122, CCSL 14, p. 255.1254-1264 : «Bene terrena declinat qui propter diuina descenderat nec iudex esse dignatur litium et arbiter facultatum uiuorum habens mortuorum que iudicium arbitrium que meritorum. Non ergo quid petas, sed a quo postules intuendum est, nec maioribus intento animo putes minoribus obstrependum. Unde non inmerito refutatur hic frater, qui dispensatorem caelestium gestiebat corruptibilibus occupare, cum inter fratres patrimonium non iudex medius, sed pietas debeat sequestra diuidere, quamquam inmortalitatis patrimonium, non pecuniae sit hominibus expetendum ; frustra enim congregat opes qui se his nescit usurum, sicut ille qui cum repleta horrea nouis messibus rumperentur, exuberantium sibi fructuum receptacula praeparabat, cui congregaret ignarus». [FG2013]*

^marg.| {CLC12d4.6} BEDA. − Occasione autem huius stulti petitoris, adversus avaritie pestem, et turbas et discipulos preceptis pariter et exemplis munire satagit.
Unde sequitur :

Numérotation du verset Lc. 12,15

Dixitque ad illos : Videte et cavete ab omni avaritia.

^marg.| Dicit autem ab omni, quia nonnulla simpliciter geri videntur, sed internus arbiter qua intentione fiant diiudicat.

^marg.| {CLC12d4.7} CYRILLUS. − Vel dicit ab omni avaritia, scilicet magna et parva. Est enim inutilis avaritia, dicente Domino^bl : « Domos zelatas edificabitis, et non habitabitis in eis » ; et alibi^bm : « Decem iugera vinearum facient lagunculam unam, et triginta modii sementis facient modios tres ». Sed et secundum alium modum est inutilis, quem ostendit subdens :

^bl Am. 5, 11.

^bm Is. 5, 10.

Quia non in abundantia cuiusquam vita eius est ex his que possidet.

^marg.| {CLC12d4.8} THEOPHYLACTUS. − Hoc dicit Dominus refellens avarorum intentiones, qui videntur coacervare divitias quasi diu victuri ; sed numquid te opulentia longevum efficiet? Quid igitur manifeste sustines mala, incerte causa quietis nam dubium est an debeas attingere senium, cuius gratia thesaurizas.^bn

^bn ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 12, 15), PG 123, 885A6-14 (ad sensum). [CGC2015]*

Numérotation du verset Lc. 12,
distinctio 5

^marg.| {CLC12d5.1} THEOPHYLACTUS. − Dicto quod ex affluentia opum non protelatur¹⁴⁶* vita humana, ad huius fidem parabolam subdit.¹⁴⁷ ^AP ^bo

^bo ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 12, 16), PG 123, 885B13-15 . [CGC2015]*

^AP ¶Codd. : Arag5 Li448 (115vb) Ed1953 {MM2020} {MM2024}

¹⁴⁶ protelatur Li448 ] protendatur]

¹⁴⁷ par. – subdit] inv. Arag5

^marg.| Unde dicitur :¹⁴⁸*

¹⁴⁸ Unde dicitur] dicens Li448

Numérotation du verset Lc. 12,16

Dixit autem similitudinem ad illos dicens : Hominis cuiusdam divitis uberes fructus ager attulit.

^marg.| {CLC12d5.2} BASILIUS. ¹⁴⁹ − Non facturi¹⁵⁰ quidem ex ubertate fructuum aliquid boni, ut magis divina longanimitas pateat, que usque ad malos suam bonitatem extendit, pluens super iustos et iniustos. Que vero sunt que hic homo benefactori recompensat? Non meminit communis nature, nec arbitratus est oportere quod superfluit, dispensari egentibus. Et horrea quidem crepabant pre copia conditorum, avarus tamen animus nequaquam implebatur, nolens veteribus cedere propter avaritiam, nova non valens suscipere propter multitudinem. Propter quod imperfecta erant¹⁵¹ eius consilia¹⁵² et steriles cure.
Unde subditur : ¹⁵³

¹⁴⁹ Basilius] + Homilia 6 de avaritia Ed1953

¹⁵⁰ facturi] om. Arag5

¹⁵¹ erant] om. Li448

¹⁵² consilia] concilia Li448

¹⁵³ subditur] sequitur Ed1953

Numérotation du verset Lc. 12,17

Et cogitabat intra se, dicens : Quid faciam quia non habeo quo congregem fructus meos?

^marg.| Conqueritur eque pauperibus. An non quem premit inopia, dicit quid faciam ? Unde victus, unde calciamenta? Talia et locuples profert. Urgent enim ipsius animam divitie a promptuariis emanantes, ne forte, cum exiverint, prosint egentibus. A simili gulosorum qui mallent edacitate crepare quam indigentibus de reliquiis impartiri.^AQ

^AQ ¶Codd. : Li448 (115vb) Ed1953 {MM2018}

^marg.| {CLC12d5.3} GREGORIUS. Quindecimo Moralium. ¹⁵⁴* − O angustia ex satietate nata. Dicens enim quid faciam ? profecto indicat quia¹⁵⁵, votorum suorum effectibus pressus, sub quodam rerum fasce laborabat.^AR ^bp

^bp ¶Fons : Gregorius Magnus , Moralia in Iob , lib. 15 § 22, CCSL 143A, lin. 14 sqq. : «O angustia ex satietate nata! De ubertate agri angustatur animus auari. Dicens namque : quid faciam? Profecto indicat quia uotorum suorum effectibus pressus, sub quodam rerum fasce laborat». [MM2020]

^AR ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2018}

¹⁵⁴ .XV.] om. Ed1953

¹⁵⁵ quia] quod Li448

^marg.| {CLC12d5.4} BASILIUS. ¹⁵⁶ {hom. De divit. agri fertilis}. − [a] Erat quidem in promptu dicere aperiam horrea, convocabo egenos ; sed cogitat non ut distribuat, sed ut congreget.
Sequitur enim :

¹⁵⁶ Basilius] + Hom. 6 de avaritia Ed1953

Numérotation du verset Lc. 12,18

Et dixit : Hoc faciam destruam horrea mea.

^marg.| [b] Bene facis nam digna destructione nequitie promptuaria dissolve horrea, ex quibus nullus consolationem accepit.
Subdit :

Et maiora faciam.

^marg.| At si et hoc impleveris, numquid destrues iterum quid stultius, quam in infinitum laborare? Horrea sunt tibi, si vis, pauperum domus. Sed dices cui iniuriam facio, propria retinendo? [c] Nam et sequitur et illuc congregabo omnia que nata sunt mihi, et bona mea. Dic mihi que tua unde ea sumens in vitam tulisti sicut qui preveniens spectacula prohiberet advenientes, appropriando sibi quod ad usum communem ordinatur ; similes sunt divites, qui communia que preoccupaverunt, estimant sua esse ; si enim quilibet sue necessitatis sufficientiam recipiens, relinqueret superfluum indigenti, non esset dives nec pauper.

^marg.| {CLC12d5.5} CYRILLUS. − Attende et aliter esse frivolum eius verbum, cum dicit congregabo omnia que nata sunt mihi quasi non putaret ea divinitus¹⁵⁷ obtinere, sed fructus esse laborum suorum.^AS

^AS ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2018}

¹⁵⁷ divinitus Li448² ] + provenisse an iniustus est de Li448* ( del. per va-cat )

^marg.| {CLC12d5.6} BASILIUS. ¹⁵⁸ {hom. De divit. Agri fertilis}. − Ceterum, si fateris ea tibi divinitus provenisse, an iniustus est Deus inequaliter res nobis distribuens cur tu abundas, ille vero mendicat, nisi ut tu bone dispensationis merita consequaris, ille vero patientie braviis decoretur at tu nonne spoliator es, que dispensanda suscepisti, propria reputando est panis famelici quem tu tenes, nudi tunica quam in conclavi conservas, discalciati calceus qui penes te marcescit, indigentis argentum quod possides inhumatum ; quocirca tot iniuriaris quot dare valeres.

¹⁵⁸ Basilius] + Hom. 6 de avaritia Ed1953

^marg.| {CLC12d5.7} CHRYSOSTOMUS. {hom.8 in Ep. II ad Tim}. − Sed et in¹⁵⁹ hoc errat, quod bona putat que sunt indifferentia rerum enim quedam sunt bone, quedam male, quedam medie. Bona quidem sunt castitas et humilitas et huiusmodi ; que cum homo eligit, fit bonus. His autem opposita sunt mala ; que homo dum eligit, fit malus. Media vero sunt, ut divitie ; que quandoque quidem ordinantur in bonum, scilicet ad eleemosynam ; quandoque ad malum, scilicet ad avaritiam ; et similiter inopia quandoque ad blasphemiam, quandoque ad sapientiam secundum affectum utentium.

¹⁵⁹ in] om. Li448

^marg.| {CLC12d5.8} CYRILLUS. − Dives igitur non parat permanentia horrea, sed caduca ; et, quod stultius est, vite longitudinem sibi taxat.
Sequitur enim :

Numérotation du verset Lc. 12,19

Et dicam anime mee anima, habes multa bona posita in annos plurimos.

^marg.| Sed, o dives, fructus quidem habes in horreis, sed annos plurimos unde poteris obtinere?

^marg.| {CLC12d5.9} ATHANASIUS. − Si quis autem sic vivat quasi quotidie moriturus, eo quod incerta est naturaliter vita nostra, non peccabit. Semper enim maior timor plurimum voluptatis dissolvit. Sed, e contrario, dives longevitatem sibi repromittens, ad voluptates aspirat.
Sequitur enim :

^marg.| requiesce,
scilicet a labore,
comede, bibe, epulare,
magno scilicet apparatu. ^AT

^AT ¶Codd. : Li448 (116va) Ed1953 {MM2018}

^marg.| {CLC12d5.10} BASILIUS. {hom.6 super Destruam horrea mea}. − Tam improvidus es erga bona anime, ut escas corporeas anime ascribas si quidem virtutem habet, si fecunda est operationum bonarum, si deo adhesit, bona plurima possidet, et bono gaudio gaudet. verum quia totus carnalis es passionibus subiectus, a ventre, non ab anima clamas.

^marg.| {CLC12d5.11} CHRYSOSTOMUS. − Non autem decet vacare deliciis, et impinguare corpus, et attenuare animam, fascemque ei gravare, et tenebras obducere, spissumque velamen eo quod in deliciis dominativum anime servit, servile vero corporis dominatur. Alimentorum autem indiget corpus, non deliciarum ut nutriatur, non ut scindatur et fluat neque enim anime soli, sed et ipsi corpori sunt nocive delicie eo quod ex forti fit debile, ex sano egrotativum, ex agili grave, ex formoso deforme, ex iuvene veternosum.

^marg.| {CLC12d5.12} BASILIUS. {hom.6 super Destruam horrea mea}. − Permissus autem est¹⁶⁰ deliberare in omnibus, et manifestare propositum proprium, ut condignam mereatur sui affectus sententiam. Sed dum in abdito loquitur, eloquia eius examinantur in celo, unde sibi responsa proveniunt.
Sequitur enim :

¹⁶⁰ autem est] inv . Li448

Numérotation du verset Lc. 12,20

Dixit autem illi Deus : Stulte, hac nocte animam tuam repetent a te.

^marg.| Audi conveniens tibi stultitie nomen, quod tibi nullus imposuit hominum, sed ipse Deus.

^marg.| {CLC12d5.13} GREGORIUS. Vicesimo secundo Moralium. ¹⁶¹* − Eadem enim¹⁶²* nocte sublatus est qui multa tempora fuerat prestolatus, ut scilicet qui in longum sibi subsidia colligendo prospiceret¹⁶³*, subsequentem diem vel unum minime videret.^AU ^bq

^bq ¶Fons : Gregorius Magnus , Moralia in Iob, lib. 22, § 2, CCSL 143A, lin. 11 sqq. : «Eadem enim nocte sublatus est, qui in rerum sibi abundantia multa tempora fuerat praestolatus, ut scilicet qui in longum sibi subsidia colligendo prospiceret, subsequentem diem uel unum minime uideret».
<ex quo> = Alulfus sancti Martini Tornacensis , Liber gregorialis, pars III : Expositio Novi Testamenti, exp. Euang. sec. Lucam, c. 45, PL 73, 1214.68 [MM2020]

^AU ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

¹⁶¹ .XXII.] om. Ed1953

¹⁶² enim] om. Ed1953

¹⁶³ prospiceret] prospexerat Ed1953

^marg.| {CLC12d5.14} CHRYSOSTOMUS. ¹⁶⁴*{hom.29} et in orat. De Lazaro. − Dicit autem repetent a te . Exposcebant enim eam forsan terribiles quedam virtutes ad hoc misse ; quoniam si de civitate in civitatem transeuntes egemus ductore, multo magis anima absoluta a corpore, et ad futuram vitam transmigrans, indigebit ducatu. Ob hoc multoties recusat anima, et regreditur in profundum, cum debet exire a corpore ; semper enim stimulat nos conscientia peccatorum, sed precipue cum debemus trahi ad terribile iudicium. Tunc enim tota congeries criminum innovatur, et pre oculis posita mentem percellit et sicut carcerati semper quidem dolorosi sunt, tunc autem precipue cum debent iudici presentari ; sic et anima maxime in ipso tempore de peccato cruciatur et dolet ; multo autem magis cum fuerit evulsa.

¹⁶⁴ Chrysostomus Li448 ] + In Matthaeum Ed1953

^marg.| {CLC12d5.15} GREGORIUS. Vicesimo quinto Moralium. ¹⁶⁵* − In nocte autem ablata est anima que in obscuritate cordis est emissa . In nocte ablata est que considerationis lucem habere noluit ut quod pati poterat previderet.^AV ^br

^br ¶Fons : Gregorius Magnus , Moralia in Iob 34, 19, lib. 25 § 3, CCSL 143B, lin. 13 sqq. : «In nocte quippe ablata est, quae in obscuritate est cordis amissa. In nocte ablata est, quae considerationis lucem habere noluit, ut quod poterat pati praeuideret». <ex quo> = Alulfus sancti Martini Tornacensis , Liber gregorialis, pars III : Expositio Novi Testamenti, exp. Euang. sec. Lucam, c. 45, PL 73, 1215.2-3.
<vel> <ex quo> Beda Venerabilis , In Lc., lib. 4, c. 12, CCSL 120, lin. 828 sqq. : «Aliter. In nocte ablata est anima quae in obscuritate est cordis ac misera in nocte ablata est quae considerationis lucem habere noluit ut quod poterat pati praeuideret». [MM2020]

^AV ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

¹⁶⁵ .XXV.] om. Ed1953

^marg.| Subdit autem :

Que autem parasti, cuius erunt?

^marg.| {CLC12d5.16} CHRYSOSTOMUS. − Hic enim ea deseres, non solum nullum inde percipiens commodum, sed et sarcinam peccatorum portans super humeros proprios. Et que quidem a te congesta sunt, plerumque in manus inimicorum pervenient ; a te vero super his ratio requiretur.^AW
Sequitur :

^AW ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2024}

Numérotation du verset Lc. 12,21

Sic est qui sibi thesaurizat et non est in Deum dives.

^marg.| {CLC12d5.17} BEDA. − Hic enim stultus est et in nocte rapiendus. Ergo qui vult esse in Deum dives, non sibi thesaurizet sed pauperibus possessa distribuat.^AX ^bs

^bs ¶Fons : Beda Venerabilis , In Lc., lib. 4, c. 12, CCSL 120, lin. 837 sqq. : « Si is qui sibi thesaurizat et non est in deum diues stultus est et in nocte rapiendus, ergo qui uult esse in deum diues non sibi thesaurizet sed pauperibus possessa distribuat ». [MM2024]

^AX ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2024}

^marg.| {CLC12d5.18} AMBROSIUS. − Frustra enim congregat opes qui se his nescit usurum, neque enim nostra sunt que non possumus auferre nobiscum. Sola virtus comes est defunctorum, sola nos sequitur misericordia, que tabernacula defunctis acquirit eterna.^AY ^bt

^bt ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 122, CCSL 14, p. 255.1264-1273 : «Unde non inmerito refutatur hic frater, qui dispensatorem caelestium gestiebat corruptibilibus occupare, cum inter fratres patrimonium non iudex medius, sed pietas debeat sequestra diuidere, quamquam inmortalitatis patrimonium, non pecuniae sit hominibus expetendum ; frustra enim congregat opes qui se his nescit usurum, sicut ille qui cum repleta horrea nouis messibus rumperentur, exuberantium sibi fructuum receptacula praeparabat, cui congregaret ignarus. Remanent enim in saeculo cuncta quae saeculi sunt et praetereunt a nobis quaecumque congregantur heredibus ; neque enim nostra sunt quae non possumus auferre nobis cum. Sola uirtus comes est defunctorum, sola nos sequitur misericordia, quae caelestium dux et praeuia mansionum pecuniae uilis usura tabernacula defunctis adquirit aeterna, sicut Domini praecepta testantur dicentis ad nos : facite uobis amicos de iniquo mamona, qui uos recipiant in aeterna tabernacula sua». [FG2013* ]

^AY ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2018}

Numérotation du verset Lc. 12,
distinctio 6*

^marg.| {CLC12d6.1} THEOPHYLACTUS. − Paulatim Dominus provehit¹⁶⁶ ad perfectiora¹⁶⁷* doctrinam. Docuit enim supra cavendum esse¹⁶⁸ ab avaritia, subdiditque parabolam divitis, insinuans per eam quod stultus est qui superflua cupit. Deinde procedente sermone, neque de necessariis sinit nos sollicitudinem gerere, avaritie radicem evellens.
Unde dicit :

¹⁶⁶ provehit] pervehit La88

¹⁶⁷ perfectiora] perfectiorem Ed1953

¹⁶⁸ esse] om<n>e La88

Numérotation du verset Lc. 12,22

Ideo dico vobis ;

^marg.| quasi dicat : Postquam stultus est qui sibi maiorem vite mensuram attribuit, et exinde magis efficitur cupidus,

nolite solliciti esse anime vestre quid manducetis

^marg.| non quia intelligibilis anima comedat sed quia non videtur aliter animam posse coniunctam manere corpori, nisi dum nutrimur. Vel quia animati corporis est nutrimentum suscipere, congrue anime nutriri attribuit. Nam et virtus nutritiva dicitur anima ut sic intelligatur. Ne solliciti sitis nutritive parti anime quid edatis. Potest autem corpus etiam¹⁶⁹* mortuum vestiri. ^AZ ^bu
Unde subdit :

^bu ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 12, 1), PG 123, 889 B3-C12 (ad sensum). [CGC2015]*

^AZ ¶Codd. : La88 Li448 Ed1953 {MM2023}

¹⁶⁹ autem corpus etiam] etiam praem. Li448* ( expunct.), autem etiam corpus Ed1953

Neque corpori vestro quid vestiamini¹⁷⁰*.

¹⁷⁰ vestiamini ] induamini Ed1953

^marg.| {CLC12d6.2} CHRYSOSTOMUS. ¹⁷¹ {hom.22}. − Quod autem dicitur nolite solliciti esse , non idem est¹⁷² quod nolite operari, sed nolite rebus mundanis mente affigi. Contingit enim aliquem operantem nihil sollicitum esse.^BA

^BA ¶Codd. : La88 Li448 Ed1953 {MM2018} {MM2023}

¹⁷¹ Chrysostomus] + In Mattheum Ed1953

¹⁷² est] etiam La88

^marg.| {CLC12d6.3} CYRILLUS. ¹⁷³ − Preeminet autem anima cibo et corpus vestitui.
Unde subdit :

¹⁷³ Cyrillus La88 (nota praevia marg.) Ed1953] om. La88

Numérotation du verset Lc. 12,23

Anima plus est quam esca et corpus plusquam vestimentum.

^marg.| Quasi dicat : Deus qui quod maius est exhibuit, quomodo non dabit quod minus est? Non ergo multum nostra intentio modicis insistat nec intellectus noster serviat ad vestitum et victum querendum, magis autem cogitet quecumque salvant animam, et¹⁷⁴ sublevant ad regnum celorum.^BB

^BB ¶Codd. : La88 Li448 Ed1953 {MM2023}

¹⁷⁴ et] ut La88

^marg.| {CLC12d6.4} AMBROSIUS. − Nihil autem moralius ad faciendam fidem omnia credentibus a Deo posse conferri quam quod ereus ille spiritus vitale collegium, anime corporisque contubernio federatum non deficit, nisi cum venerit dies suprema moriendi. Cum igitur anima indumento corporis vestiatur et vigore anime corpus animetur, absurdum est ut victus nobis copiam defuturam putemus, qui¹⁷⁵ vivendi iugem substantiam¹⁷⁶ consequamur.^BC ^bv

^bv ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 123, CCSL 14, p. 255.1281-256.1290 : «Nolite solliciti esse animae quid manducetis neque corpori quid vestiamini. Anima plus est quam esca et corpus quam vestimentum. Nihil enim moralius ad faciendam fidem omnia credentibus a Deo posse conferri quam quod aerius ille spiritus uitale collegium animae corporis que contubernio foederatum sine nostro labore perpetuat, nec salutaris deficit usus alimenti, nisi cum uenerit dies suprema moriendi. Cum igitur anima indumento corporis uestiatur et uigore animae corpus animetur, absurdum est ut uictus nobis copiam defuturam putemus, qui uiuendi iugem substantiam consequamur». [FG2013]*

^BC ¶Codd. : La88 Li448 Ed1953 {MM2023}

¹⁷⁵ qui] quo La88

¹⁷⁶ iugem substantiam] iugera Li448

Numérotation du verset Lc. 12,
distinctio 7

^marg.| {CLC12d7.1} CYRILLUS. − Sicut supra^bw, erigendo nos ad spiritualem audaciam, per aves induxit, dicens multis : passeribus pluris estis vos, sic et nunc ex volatilibus firmam et indubitabilem fiduciam nobis adducit¹⁷⁷, dicens :

^bw Cf. Lc. 12, 2 : «Nihil autem opertum est quod non reveletur, neque absconditum quod non sciatur».

¹⁷⁷ adducit Ed1953 ] aggeverat Li448

Numérotation du verset Lc. 12,24

Considerate corvos quia non seminant neque metunt,

^marg.| scilicet ad acquirendum cibum,

quibus non est cellarium neque horreum,

^marg.| scilicet ad conservandum,

et Deus pascit illos ; quanto magis vos pluris estis illis?^BD

^BD ¶Codd. : Li448 (117rb ) Ed1953 {MM2018}

^marg.| {CLC12d7.2} BEDA. − Id est carius vos valetis quia rationale animal, sicut homo, sublimius ordinatum est in rerum natura, quam irrationabilia, sicut sunt aves.^BE

^BE ¶Codd. : Li448 (117rb ) Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CLC12d7.3} AMBROSIUS. − Magnum autem quod fide sequamur exemplum. Nam volatilibus celi, quibus nullum exercitium cultionis, nullus de messium fecunditate proventus est, indeficientem providentia divina largitur alimoniam. Verum est igitur causam inopie nostre avaritiam videri. Etenim illis idcirco sine labore pabuli usus exuberat, quo fructus ad escam communem datos, speciali quodam nesciunt vindicare dominatu. Nos communia amisimus, dum propria vindicamus nam nec proprium quicquam ubi perpetuum nihil, nec certa copia ubi incertus eventus.^BF ^bx

^bx ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 124, CCSL 14, p. 256.1291-1301 : « considerate inquit uolatilia caeli . Magnum sane et aptum quod fide sequamur exemplum. Nam si uolatilibus caeli, quibus nullum exercitium cultionis, nullus de messium fecunditate prouentus est, indeficientem tamen prouidentia diuina largitur alimoniam, uerum est causam inopiae nostrae auaritiam uideri. Etenim illis idcirco inelaborati pabuli usus exuberat, quod fructus sibi conmunem ad escam datos speciali quodam nesciunt uindicare dominatu, nos conmunia amisimus, dum propria uindicamus ; nam nec proprium quicquam est, ubi perpetuum nihil est, nec certa copia, ubi incertus euentus. Cur enim diuitias tuas aestimes, cum tibi deus etiam uictum cum ceteris animantibus uoluerit esse conmunem? Aues caeli speciale sibi nihil uindicant et ideo pabulis indigere nesciunt, quia non norunt aliis inuidere». [FG2013]*

^BF ¶Codd. : Li448 (117rb ) Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CLC12d7.4} CHRYSOSTOMUS. ¹⁷⁸ {hom.22}. − Cum autem posset Dominus exemplum ab hominibus sumere qui minime terrena curaverunt, Eliam dico, Moysen et Ioannem, et ceteros huiusmodi, commemoravit volatilia, sequens vetus testimonium, quod ad apem transmittit et formicam, et alia huiusmodi ; quibus naturales quosdam mores inseruit conditor.

¹⁷⁸ Chrysostomus] + In Mattheum Ed1953

^marg.| {CLC12d7.5} THEODORETUS. − [1] Ideo autem, omissa mentione aliorum volatilium, corvorum mentionem facit [2] quia pullos corvorum speciali providentia Deus nutrit. Nam corvi pariunt quidem, non autem nutriunt, sed negligunt pullos suos quibus miro modo ab ere pabulum quadam aura delatum ad os pervenit, quod hiantes suscipiunt, et sic nutriuntur. Forsan etiam et talia per synecdochen dicta sunt, toto significato per partem. Unde in Mattheo^byDominus remittit ad volatilia celi, hic vero specialiter ad corvos, tamquam gulosiores et rapaciores.^BG ^bz

^by Mt. 6, 26.

^bz ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 12, 24 (Krikones §1997 : Theodoretus) : Vat. gr. 1611, f. 177rb 24-37 : «Θεοδωρήτου. [1] Ἡγοῦμαι δὲ τὸν Δεσπότην Χριστὸν, τών ἄλλων πτηνῶν καταλιπόντα τὴν μνήμην , τών κοράκων ἐνταῦθα μνησθῆναι , καὶ εἰπείν τοῖς μαθηταῖς : Κατανοήσατε τοὺς κόρακας ὅτι ὁ θεὸς τρέφει αὐτούς. [2] Μάλιστα μέν γὰρ πάντα ἡ θεῖα πρόνοια τρέφει διαφερόντως δὲ τοὺς νεσσοὺς των μισοτέκνων κοράκων. Οἱ γὰρ κόρακες τίκτουσι μέν, οὐ τρέφουσι δέ, ἀλλ’ ἀμελοῦσιν τῶν νεσσῶν. Τοῖς δὲ παραδόξως ἐξ ἀέρος τροφὴ ὑπὸ τινος ἄυρας συνωθουμένη κατὰ τοῦ στόματος, φέρεται, ἣν κεχηνότες ὑποδέχονται, καὶ οὔτω τρέφονται. Τάχα δὲ καὶ tὰ τοιαῦτα καὶ συνεκδοχικῶς ὸνομάζεται, ἀπὸ μέρους τοῦ παντὸς δηλουμένου﮲ ἕσπερος γοῦν καὶ ἀρκτοῦρος ἀντὶ πάντων ἀστέρων καὶ τῆς περὶ τούτων οἰκονομίας μνημονεύονται, καὶ παρὰ τῷ Δαβὶδ νεοσσοὶ κοράκων ἐπικαλοῦνται τὸν Κυρίον, ἵνα ἡ πτηνὴ δηλωθῇ φύσις. Δίο παρὰ τῷ Ματθαίῳ φησὶν ὁ Κύριος ﮲ἐμβλέψατε εἰς τὰ πετεινὰ τοῦ οὐρανοῦ, παρὰ δὲ τῷ Λουκᾷ ἰδίως εἰς τοὺς κόρακας, ὡς μάλιστα λιχνοτέρους καὶ διὰ τούτο ἁρπακτικωτάτους […] ».
<cuius fons>
[1] Theodoretus Cyri, In Ps. 146, 9, PG 80, 1981B12-C2 ; : «Καὶ διδόντι κτήνεσι τροφὴν αὐτῶν, καὶ τοῖς νεοσσοῖς τῶν κοράκων τοῖς ἐπικαλουμένοις αὐτόν.» Οὐ λογικὴ τῶν κοράκων ἡ φύσις, οὐδ’ ὅτι λογικῶς ἐπικαλεῖται τὸν ποιητήν· ἀλλ’ ἡ διὰ τὴν χρείαν κραυγὴ μιμεῖται τὴν αἴτησιν. Ἐντεῦθεν ἡγοῦμαι καὶ τὸν Δεσπότην Χριστὸν, τῶν ἄλλων πτηνῶν καταλιπόντα τὴν μνήμην, τῶν κοράκων μνησθῆναι, καὶ τοῖς μαθηταῖς εἰπεῖν, «Ἀποβλέψατε εἰς τοὺς κόρακας, ὅτι οὐ σπείρουσιν, οὐδὲ συνάγουσιν εἰς ἀποθήκας, καὶ ὁ Πατὴρ ὑμῶν ὁ οὐράνιος τρέφει αὐτούς ».
[2] Non inven. M. Richard , «Les citations de Théodoret conservées dans la chaîne de Nicétas sur l’évangile selon saint Luc», Opera minora, 2, Turnhout – Leuven, 1977, p. 91, n° 36 nec ego.
¶Nota La chaîne de Nicétas complète à partir d’une source inconnue une citation du commentaire de Théodoret de Cyr sur le Ps. 146, 9. Il peut s’agir soit d’un ajout propre de Nicétas, soit d’un fragment d’une œuvre perdue de Théodoret. C’est, dans la Catena, la seule attribution non problématique d’une sentence à Théodoret. [MM2018] [MM2020] [MM2021]

^BG ¶Codd. : Li448 (117va ) Ed1953 {MM2018}

^marg.| {CLC12d7.6} EUSEBIUS. − In corvis etiam aliquid plus significat. Avibus enim colligentibus legumina promptius est alimentum, vescentibus vero carnibus, sicut corvis, difficilius est ad habendum. Nec tamen huiusmodi aves defectum pabuli patiuntur propter providentiam Dei diffusam ubique. Utitur autem ad idem et tertio syllogismo, dicens :

Numérotation du verset Lc. 12,25

Quis autem vestrum cogitans¹⁷⁹* potest adicere ad staturam suam cubitum unum?^BH

^BH ¶Codd. : La88 Li448 (117va ) Ed1953 {MM2019} {MM2023}

¹⁷⁹ cogitans] cogitando Ed1953

^marg.| {CLC12d7.7} CHRYSOSTOMUS. ¹⁸⁰ {hom.22}. − Nota quod animam quidem semel dedit Deus, et eadem perseverat ; sed corpus quotidie sumit incrementum. Pertransiens igitur animam quasi non recipientem augmentum, de solo corpore facit mentionem, dans intelligere quod non augetur per solum alimentum, sed provisione divina, per hoc quod nullus nutrimentum accipiendo aliquid ad suam staturam adicere potest.
Unde concluditur :

¹⁸⁰ Chrysostomus] + In Mattheum Ed1953

Numérotation du verset Lc. 12,26

Si ergo neque quod minimum est potestis, quid de ceteris solliciti estis?

^marg.| {CLC12d7.8} EUSEBIUS. − Quasi dicat : Si nullus sua cura corpoream ingeniatus est sibi staturam ; sed neque termino temporis vite potest aliquis vel brevissimum tempus hore excogitando adicere, cur oportet superflue de necessariis vite cogitare?

^marg.| {CLC12d7.9} BEDA. − Illi ergo tegendi corporis curam relinquite, cuius videtis cura factum esse ut tante stature corpus habeatis.^BI

^BI ¶Codd. : Li448 (117v b ) Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CLC12d7.10} AUGUSTINUS. De questionibus Evangeliorum. − Cum autem de augenda corporis statura loqueretur, dicit quod minimum est hoc, scilicet Deo corpora operari.^BJ ^ca

^ca ¶Fons : Augustinus Hipponensis , Quaestiones evangeliorum, lib. 2, qu. 28, CCSL 44B, p. 68.2-3 : «Quod dominus dixit : si enim quod minimum est non potestis, cum de augenda corporis statura diceret, -minimum est hoc, scilicet deo corpora operari». [FG2017]

^BJ ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2019}

Numérotation du verset Lc. 12,
distinctio 8

^marg.| {CLC12d8.1} CHRYSOSTOMUS. ¹⁸¹ {hom.23}. − Sicut superius Dominus de alimentis monebat, ita et nunc monet de vestitu, dicens :

¹⁸¹ Chrysostomus] + In Mattheum Ed1953

Numérotation du verset Lc. 12,27

Considerate lilia agri, quomodo crescunt¹⁸² non laborant neque nent

¹⁸² crescunt] om. Arag5

^marg.| ut scilicet sibi faciant indumenta.

Sicut¹⁸³ autem supra^cbcum Dominus¹⁸⁴ dixit : «Non seminant volatilia, non reprobavit sementem, sed superfluam curam, sic cum dixit Non laborant neque nent, non opus interemit sed cogitationem.^BK

^marg.| {CLC12d8.2} EUSEBIUS. ¹⁸⁵ − Si quis autem mortalium vult decorari pretioso vestitu, videat oculate quod Deus etiam usque ad flores, qui ex terra oriuntur, multiplicem sui sapientiam propagans¹⁸⁶, ornavit hos diversis coloribus, tenuibus membranis florum, murice¹⁸⁷ et auro longe meliores tincturas accommodans, adeo quod nec penes aliquem regem deliciosum, nec etiam ipsum Salomonem, qui apud antiquos tam in divitiis quam in sapientia et in¹⁸⁸ deliciis celeber fuit, tam pretiosum opus fuerit inventum.^BL
Unde sequitur :

^BL ¶Codd. : Arag5 Li448 Ed1953 {MM2023}

¹⁸⁵ Eusebius] om. Arag5

¹⁸⁶ propagans] propagaru<m>i Arag5

¹⁸⁷ murice] moricie Arag5

¹⁸⁸ in] om. Arag5

Dico autem vobis quia nec Salomon in omni gloria sua vestiebatur sicut unum ex istis.

^marg.| {CLC12d8.3} CHRYSOSTOMUS. ¹⁸⁹ {hom.23}. − Non utitur hic¹⁹⁰ volatilium exemplo¹⁹¹, cygnum commemorans aut pavonem, sed lilia¹⁹². Vult enim utrinque¹⁹³ declarare¹⁹⁴ hyperbolem, scilicet ab infirmitate rerum, que tantum sunt sortite decorem, et a pretio decoris, qui concessus est liliis. Unde postmodum non vocat ea lilia sed fenum cum subditur :

¹⁸⁹ Chrysostomus] + In Mattheum Ed1953

¹⁹⁰ hic] hoc Arag5*

¹⁹¹ volatilium exemplo] inv. Arag5 Li448

¹⁹² sed lilia] om. Arag5

¹⁹³ utrinque] utrumque Arag5

¹⁹⁴ declarare] declarari per Arag5

Numérotation du verset Lc. 12,28

Si autem fenum quod in agro est hodie

^marg.| nec dicit cras non entia¹⁹⁵. Sed subdit :

¹⁹⁵ non entia] scilicet manentia Arag5, non essentia Li448

et¹⁹⁶ cras in clibanum mittetur.

¹⁹⁶ et Arag5 Ed1953] sed Li448

^marg.| Neque¹⁹⁷ dicit simpliciter Deus vestit, sed dicit Deus sic vestit, quod multam habet expressionem et subdit :

¹⁹⁷ Neque] Nec Arag5

Quanto magis vos.

^marg.| Quod est exprimentis pretiositatem et providentiam¹⁹⁸ humani generis. Denique, cum increpare deceret, utitur et hic moderantia, non infidelitatis, sed paucitatis fidei arguens, cum subdit :

¹⁹⁸ providentiam] prudentiam Arag5 Li448

Pusille fidei

^marg.| ut per hoc magis excitet nos ad dictorum persuasionem ; ut non solum non cogitemus de vestibus, sed nec affectemus vestimentorum decorem.^BM

^BM ¶Codd. : Arag5 Li448 Ed1953 {MM2023}

^marg.| {CLC12d8.4} CYRILLUS. − Sufficit enim prudentibus solius causa necessitatis aptum habere vestitum, et ciborum modestiam non excedentem¹⁹⁹* quod satis est. Sufficiunt etiam sanctis que sunt in Christo spirituales delicie et subsequens gloria.^BN

^BN ¶Codd. : Arag5 (et subsequens gloria : def. mf.) Li448 Ed1953 {MM2019} {MM2024}

¹⁹⁹ et ciborum - modestiam non excedentem Arag5 Li448 ] inv . Ed1953

^marg.| {CLC12d8.5} AMBROSIUS. − [a] Non²⁰⁰ otiosum autem videtur quod flos vel homini confertur, vel certe plus pene quam hominibus in Salomone prefertur ut pre claritate coloris angelorum celestium gloriam putemus expressam, qui vere mundi istius flores sunt, quod eorum claritatibus mundus ornatur, et bonum odorem sanctificationis aspirant. Qui nulla sollicitudine prepediti, nullo usu laboris exerciti, divine in se liberalitatis gratiam et celestis servant dona nature. Unde bene et hic vestitus gloria sua Salomon, et alibi coopertus ostenditur, quod infirmitatem corporee nature, velut²⁰¹ virtute quadam mentis adopertam, operum gloria vestiebat. Angeli vero, quorum natura divinior²⁰² expers manet iniurie corporalis, recte licet maximo viro preferuntur. [b] Nec tamen in nobis misericordiam Dei desperare debemus, quibus per resurrectionis gratiam Dominus similem angelorum speciem pollicetur.^BO ^cc

^cc ¶Fons : [a] Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 126, CCSL 14, p. 256.1317-257.1339 : «Sed tamen ut etiam altius ista pendamus, quia non otiosum uidetur quod flos uel homini confertur uel certe plus paene quam hominibus in Salomone praefertur, qui tantum meruit ut uel in specie templum Deo conderet uel in mysterio Christi ecclesiam figuraret, non alienum uidetur ut per claritatem coloris angelorum caelestium gloriam putemus expressam, qui uere mundi istius flores sunt, quod eorum claritatibus mundus ornatur, et bonum odorem sanctificationis adspirant. Quorum praesidio fulti possumus dicere : bonus odor Christi sumus deo in his qui salui fiunt, qui nulla sollicitudine praepediti, nullo usu laboris exerciti diuinae in se liberalitatis gratiam et caelestis seruant dona naturae. Unde bene et hic uestitus gloria sua Salomon et alibi coopertus ostenditur, quod infirmitatem corporeae naturae ueluti uirtute quadam mentis adopertam operum gloria uestiebat. Angeli uero, quorum natura diuinior expers manet iniuriae corporalis, recte licet maximo uiro consideratione tamen nostrae iniuriae praeferuntur. Ergo quoniam per resurrectionem erunt homines sicut angeli in caelis, nos quoque exemplo angelorum gloriae caelestis augmentum Dominus, qui et illis eam tribuit, sperare praecepit, quoad absorbeatur hoc mortale a uita ; oportet enim corruptibile hoc induere incorruptelam et mortale hoc induere inmortalitatem». [b] Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 129, CCSL 14, p. 258.1367-1374 : «Ergo si lilia uel<ut> angeli supra hominum gloriam uestiuntur : nec in nobis misericordiam Dei desperare debemus, quibus per resurrectionis gratiam Dominus similem angelorum speciem pollicetur. Quo loco etiam illam uidetur praestringere quaestionem, quam etiam apostolus non omisit, quia gentes huius mundi quaerunt, quomodo resurgant mortui et quali corpore ueniant». [FG2013]

^BO ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2023}

²⁰⁰ Non] Nam Li448

²⁰¹ velut] veluti Li448

²⁰² divinior] divinorum Li448

^marg.| {CLC12d8.6} CYRILLUS. − Absonum autem erat discipulos debentes normam et exemplar conversationis honeste aliis tradere, in ea incidere a quibus discedendum esse oportebat eos consulere. Et ideo Dominus subdit :

Numérotation du verset Lc. 12,29

Et vos nolite querere quid manducetis aut quid bibatis.

^marg.| In hoc²⁰³ etiam Dominus consuluit non modicum studio sacrarum predicationum, monens discipulos sollicitudinem humanam abicere.^BP

^BP ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2023}

²⁰³ hoc] om. Li448

^marg.| {CLC12d8.7} BEDA. − Notandum tamen est quod non ait ‘nolite querere’ aut solliciti esse de cibo, aut potu, aut indumento sed Quid manducetis aut bibatis ubi mihi videntur argui qui, spreto victu vel vestitu communi, lautiora sibi vel austeriora pre his cum quibus vitam ducunt, alimenta vel indumenta requirunt.^BQ

^BQ ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2023}

^marg.| {CLC12d8.8} GREGORIUS NYSSENUS. − Sed dicetur aliqui obtinuerunt dominia, honores et divitias cum orassent ; qualiter ergo prohibes nos talia orando querere ? Et quidem quod omnia hec ad divinum consilium²⁰⁴ pertineant, omnibus patet. Hec tamen a Deo conferuntur petentibus ut, discentes Deum nos exaudire in minoribus petitionibus, elevemur ad altiorem affectum. Sicut in pueris videmus qui, mox nati, maternis adherent uberibus. Si vero pubuerit parvulus, spernit mammas, querit autem monile vel²⁰⁵* aliquid talium, quibus oculus delectatur. Postquam autem mens cum corpore creverit, cedens cunctis puerilibus desideriis, querit a parentibus que conveniunt vite perfecte. ^BR ^cd

^cd <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. #, # (Krikones § # Gregorius Nyssenus) : Vat. gr. 1611, f. # # : «Γρηγορίου Νύσσης».
<cuius fons> Gregorius Nyssenus , # [CPG 3#], Gregorii Nysseni opera, t. # #, 19#, p. # (PG 4#, #),
<Non hab.> Némésius d’Emèse, De natura hominis, selon E. Dobler , Falsche Väterzitate bei Thomas von Aquin, Fribourg (CH), 2001, p. 136. [MM2019]

^BR ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2020}

²⁰⁴ consilium] concilium Li448

²⁰⁵ vel] aut Ed1953

^marg.| {CLC12d8.9} AUGUSTINUS. De questionibus Evangeliorum. − Prohibita autem sollicitudine de alimentis, consequenter ne extollantur admonuit dicens :

Et²⁰⁶* nolite in sublime tolli.

²⁰⁶ Et] om. Ed1953

^marg.| Primo enim hec ad necessitatem implendam²⁰⁷* homo querit. Cum autem his abundaverit, incipit de talibus superbire. Tale est hoc ac si se vulneratus aliquis iactet, quia habeat multa emplastra in domo, cum hoc²⁰⁸* illi bonum esset ut vulnera non haberet et ne uno quidem indigeret emplastro.^BS ^ce

^ce ¶Fons : <revera> Beda Venerabilis , In Lc., lib. 4, c. 12, CCSL 120, p. 254.914-920 : «Prohibita sollicitudine de alimentis consequenter ne extollantur ammonuit. Primo enim haec ad necessitatem implendam homo quaerit ; cum autem haec abundauerint incipit et superbire de talibus. Tale est hoc ac si se uulneratus quis iactet quia habet multa emplastra in domo cum hoc illi bonum esset ut uulnera non haberet et ne uno quidem indigeret emplastro».
<cuius fons> Augustinus Hipponensis , Quaestiones evangeliorum, lib. 2, qu. 28, CCSL 44B, p. 68.2-3 : «Cum diceret discipulis non debere haberi sollicitudinem de cibis, ait : et nolite in sublime extolli. primo enim haec ad necessitatem implendam homo quaerit ; cum autem haec abundauerint, incipit et superbire de talibus. tale est hoc ac si uulneratus quis iactet, quia habeat multa emplastra in domo, cum ho6c illi bonum esset, ut uulnera non haberet et ne uno quidem indigeret emplastro». [FG2017]*
<ex quo> Cf. Glossa ordinaria (Lc. 12, 29) [Strasbourg, 1481, t. 4, facsim., p. 186b marg.] ed. Gloss-e : «NOLITE IN SUBLIME. Prohibita sollicitudine victus vel vestitus que sunt ad necessitatem, prohibet etiam superbiam que solet de istis superabundantibus consequi. Ideo hec ne requiratis, quia talis sollicitudo facit infidelibus similes. [MM2020]

^BS ¶Codd. : Li448 (118va ) Mt366 Ed1953 {MM2020}

²⁰⁷ implendam] complendam Ed1953

²⁰⁸ hoc] om. Ed1953

^marg.| {CLC12d8.10} THEOPHYLACTUS. − Vel elevationem nihil aliud vocat quam vagum mentis motum, alias aliud meditantis et, ex hoc, salientis ad aliud et sublimia cogitantis.^BT ^cf

^cf ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 12, 29), PG 123, 892B14-C4 . [CGC2015]* : « Φησὶ γάρ· Μὴ ζητεῖτε τί φάγητε, ἢτί πίητε, καὶ μὴ μετεωρίζεσθε. Μετεωρισμὸν γὰρ πάντως οὐδὲν ἄλλο λέγει, ἢ τὸν περισπασμὸν, καὶ τοῦ λογισμοῦ τὴν ἄστατον περιφορὰν, ἄλλοτε ἄλλο ἐνθυμουμένου, καὶ ἀπὸ τούτου πηδῶντος ἐπ’ ἐκεῖνο, καὶ ἀεὶ τά ὑψηλότερα φανταζομένου· οὐχὶ τοῦτό ἐστιν ὁ μετεωρισμός;». [MM2021]

^BT ¶Codd. : Li448 (118va ) Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CLC12d8.11} BASILIUS. − Et ut intelligas huiusmodi elevationem, memento vanitatis proprie iuventutis. Si quando manens solus cogitasti de vita et promotionibus, discurrens a principatu in principatum, amplexus es divitias, edificasti palatia, amicis bene fecisti, ultus es inimicos. Est autem peccatum talis abstractio. Intenta enim circa superflua delectatio a veritate seducit. Unde convenienter subdit :

Numérotation du verset Lc. 12,30

Hec enim omnia gentes mundi querunt,

^marg.| scilicet voluptatem, divitias et huiusmodi.^BU

^BU ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2023}

^marg.| {CLC12d8.12} GREGORIUS NYSSENUS. − Adhibere enim sollicitudinem rebus apparentibus proprium est eorum qui nullam supponunt spem futuri seculi, neque metum iudicii.^BV ^cg

^cg <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. #, # (Krikones § # Gregorius Nyssenus) : Vat. gr. 1611, f. # # : «Γρηγορίου Νύσσης».
<cuius fons> Gregorius Nyssenus , # [CPG 3#], Gregorii Nysseni opera, t. # #, 19#, p. # (PG 4#, #),
<Non hab.> Némésius d’Emèse, De natura hominis, selon E. Dobler , Falsche Väterzitate bei Thomas von Aquin, Fribourg (CH), 2001, p. 136. [MM2019]

^BV ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CLC12d8.13} BASILIUS. − Sed de necessariis vite subdit :

Pater autem vester scit quoniam his indigetis.^BW

^BW ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CLC12d8.14} CHRYSOSTOMUS. ²⁰⁹*{hom.23}. − Non dixit ‘Deus’ sed Pater ut ipsos ad maiorem promoveret fiduciam. Quis enim est pater qui patiatur necessaria filiis non ministrare sed et aliud adicit. Non enim poteris dicere quod pater quidem est, ignorat tamen nos his²¹⁰* indigere. Nam qui naturam creavit, eius indigentiam novit.^BX

^BX ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2023}

²⁰⁹ Chrysostomus Li448 ] + In Matthaeum Ed1953

²¹⁰ nos his] inv . Ed1953

^marg.| {CLC12d8.15} AMBROSIUS. − Ostendit autem consequenter nec ad presens, nec in reliquum fidelibus gratiam defuturam, si modo qui divina desiderant, terrena non querant. Indecorum quippe est homines curare de cibo, qui militant pro regno. Novit rex quemadmodum familiam suam pascat, alat et vestiat.^BY ^ch
Unde sequitur :

^ch ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 129, CCSL 14, p. 258.1367-1374 : «Nam cum dicat : quaerite regnum dei et haec omnia adicientur vobis, nec ad praesens nec in reliquum fidelibus ostendit gratiam defuturam, si modo qui diuina desiderant terrena non quaerant. Indecorum quippe est homines curare de cibo, qui militant regno. Nouit rex quemadmodum familiam suam pascat alat uestiat, et ideo dixit : iacta in Deum cogitatum tuum et ipse te enutriet». [FG2013]

^BY ¶Codd. : Li448 (118va ) Ed1953 {MM2020}

Numérotation du verset Lc. 12,31

Verumtamen querite primum regnum Dei et hec omnia adicientur vobis.

^marg.| {CLC12d8.16} CHRYSOSTOMUS. ²¹¹ − Non²¹²* regnum sed etiam²¹³ opes Christus pollicetur cum eo. Si enim nos eos a curis²¹⁴* eripimus qui pretermittentes sua, nostrorum diligentiam habent, multo magis Deus.^BZ

^BZ ¶Codd. : Arag5 Li448 (118vb ) Mt366 Ed1953 {MM2020} {MM2024}

²¹¹ Chrysostomus] Beda Arag5

²¹² Non] + modo Ed1953

²¹³ etiam] om. Arag5

²¹⁴ eos - a curis] inv . Ed1953

^marg.| {CLC12d8.17} BEDA. − Indicat²¹⁵ autem hic²¹⁶* aliud esse quod principaliter datur, aliud quod superadditur quia nobis in intentione eternitas, in usu vero temporalitas esse debet.^CA

^CA ¶Codd. : Arag5 Li448 (118vb ) Mt366 Ed1953 {MM2020} {MM2024}

²¹⁵ Beda indicat] Quando dicat Arag5

²¹⁶ hic] om. Ed1953

Numérotation du verset Lc. 12,
* distinctio 9

^marg.| {CLC12d9.1} GLOSSA<TOR>. − Postquam Dominus temporalium ²¹⁷ curam a cordibus discipulorum removit, hic excludit ab eis timorem ex quo ²¹⁸ superflua cura procedit, dicens : ^CB ^ci

^ci ¶Fons : Nullus dehinc inventus nisi verissimiliter Glossator ipse, Thomas de Aquino.
<Non hab.> Glossa ordinaria (Gloss-e), Hugo de Sancto Caro : Postille, LLT, PL [MM2020]

^CB ¶Codd. : Arag5 Li448 (118vb ) Mt366 Ed1953 {MM2020}

²¹⁷ temporalium] + rebus Arag5

²¹⁸ ex quo] qui ex Arag5

Numérotation du verset Lc. 12,32

Nolite timere, pusillus grex²¹⁹.

²¹⁹ grex] + quia complacuit Patri vestro dare vobis regnum Arag5

^marg.| {CLC12d9.2} THEOPHYLACTUS. − Pusillum gregem Dominus vocat volentes discipulos eius fieri. Vel quia in hoc seculo sancti parvi videntur causa voluntarie paupertati. Vel quia superantur a multitudine angelorum que incomparabiliter precellit²²⁰* que nostra sunt.^CC ^cj

^cj ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 12, 32), PG 123, 893B6-12. [CGC2015]*

^CC ¶Codd. : Li448 (118vb ) Mt366 Ed1953 {MM2020}

²²⁰ que... precellit] que incorporaliter precellit Li448, qui... precellunt Ed1953

^marg.| {CLC12d9.3} BEDA. − Pusillum etiam²²¹* gregem electorum nominat, vel ob²²²* comparationem maioris numeri reproborum vel potius ob humilitatis devotionem. ^CD

^CD ¶Codd. : Arag5 Li448 Mt366 Ed1953 {MM2020} {MM2022}

²²¹ etiam] + Dominus Ed1953

²²² ob] ad Ed1953

^marg.| {CLC12d9.4} CYRILLUS. − Quare autem timere non debent²²³, ostendit subdens :

²²³ debent] debeant Arag5

Quia complacuit patri vestro dare vobis regnum

^marg.| Quasi dicat eum qui tam pretiosa largitur, qualiter pigebit erga vos clementiam exercere. Quamvis enim hic grex parvus sit et natura et numero et gloria, bonitas tamen patris concessit et huic pusillo gregi celestium spirituum sortem, scilicet regnum celorum. Ergo ut possideatis regnum celorum, opes terrenas contemnite.
Unde subditur : ^CE

^CE ¶Codd. : Arag5 Li448 Ed1953 {MM2020} {MM2022}

Numérotation du verset Lc. 12,33

Vendite que possidetis et date eleemosynam.

^marg.| {CLC12d9.5} BEDA. − Quasi dicat²²⁴ : Nolite timere ne²²⁵ propter regnum Dei militantibus²²⁶ huius vite necessaria desint ; quin etiam possessa²²⁷ propter eleemosynam vendite quod tunc digne fit, quando qui²²⁸* semel pro domino suis²²⁹* omnibus spretis, nihilominus post hoc²³⁰ labore manuum operatur, unde et victum transigere et eleemosynam dare queat²³¹.^CF

^CF ¶Codd. : Arag5 Li448 Ed1953 {MM2020} {MM2022}

²²⁴ Beda – quasi d.] inv . Arag5

²²⁵ ne] quod Arag5

²²⁶ -litantibus] crux penna delineat. marg. Arag5

²²⁷ quin etiam possessa Ed1953 ] + quoniam vite necessaria desunt Arag5

²²⁸ qui] quis Ed1953

²²⁹ suis] pr praem. Arag5 , suo Ed1953 ,

²³⁰ nihilominus post hoc (hec Li448) ] nihil possidens Arag5

²³¹ et eleem ... queat] queat et dare elemosinam Arag5

^marg.| {CLC12d9.6} CHRYSOSTOMUS. ²³²*{hom.26}. − Non est enim peccatum quod eleemosyna nequeat abolere ; antidotum est cuilibet conveniens vulneri sed et eleemosyna non solum in pecuniis fit, sed et in rebus, dum aliquis alium protegit, dum medicus medetur, dum sapiens consulit.

²³² Chrysostomus Li448 ] + In Matthaeum Ed1953

^marg.| {CLC12d9.7} GREGORIUS NAZIANZENUS. − Vereor autem ne putes pietatis tibi necessitatem non esse sed arbitrium. Opinabar et ipse hoc sed terrent me hedi ad sinistram statuti, non quia rapuerunt sed quia Christum in egentibus non placaverunt.^CG ^ck

^ck ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 12, 33 (Krikones §2028 : Gregorius Theologus) : Vat. gr. 1611, f. 180va 23-33 : «Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου Περὶ φιλοπτωχίας. Αἰδοῦμαι καὶ τὸ Χριστοῦ γλωσσόκομον, ὃ πρὸς πτωχοτροφίαν ἡμᾶς παρακαλεῖ· καὶ τὴν Παύλου καὶ Πέτρου συμφωνίαν, ὅτι τὸ Εὐαγγέλιον διελόμενοι, τοὺς πτωχοὺς ⸢ κοινὸν ἔργον [κοινωνοὺς Greg.] ἐποιήσαντο· καὶ τὴν τοῦ νέου τελείωσιν ἐν τῷ τὰ ὄντα δοῦναι πτωχοῖς ὁρισθεῖσάν τε καὶ νομοθετηθεῖσαν . Οἴει μὴ ἀνάγκην εἶναί σοι τῆς φιλανθρωπίας, ἀλλ’ αἵρεσιν , μηδὲ νόμον, ἀλλὰ παραίνεσιν ; Σφόδρα καὶ αὐτὸς ἐβουλόμην τοῦτο, καὶ ὑπελάμβανον· ἀλλὰ φοβεῖ με ἡ ἀριστερὰ χεὶρ, καὶ οἱ ἔριφοι, καὶ ἂ παρὰ τοῦ στήσαντος ὀνειδίζονται · οὐχ ὅτι διηρπάκασιν, ἢ σεσυλήκασιν ἢ ἄλλό τῶν ἀπηγορευμένων πεποιήκασι, ταύτην τὴν τάξιν κατακριθέντες, ἀλλ’ ὅτι μὴ Χριστὸν διὰ τῶν δεομένων τεθεραπεύκασιν».
<cuius fons> Gr8egorius Nazianzenus, Oratio 14 [CPG 3010.14], De pauperum amore, § 39, PG 35, 909A9-B8 : «Αἰδοῦμαι δὲ καὶ τὸ Χριστοῦ γλωσσόκομον, ὃ πρὸς πτωχοτροφίαν ἡμᾶς παρακαλεῖ· καὶ τὴν Παύλου καὶ Πέτρου συμφωνίαν, ὅτι τὸ Εὐαγγέλιον διελόμενοι, τοὺς πτωχοὺς κοινωνοὺς ἐποιήσαντο· καὶ τὴν τοῦ νέου τελείωσιν ἐν τῷ τὰ ὄντα δοῦναι πτωχοῖς ὁρισθεῖσάν τε καὶ νομοθετηθεῖσαν. Οἴει μὴ ἀνάγκην εἶναί σοι τῆς φιλανθρωπίας, ἀλλ’ αἵρεσιν ; μηδὲ νόμον, ἀλλὰ παραίνεσιν ; Σφόδρα καὶ αὐτὸς ἐβουλόμην τοῦτο, καὶ ὑπελάμβανον· ἀλλὰ φοβεῖ με ἡ ἀριστερὰ χεὶρ, καὶ οἱ ἔριφοι, καὶ ἂ παρὰ τοῦ στήσαντος ὀνειδίζονται· οὐχ ὅτι διηρπάκασιν, οὐθ’ ὅτι σεσυλήκασιν, ἢ μεμοιχεύκασιν, ἢ ἄλλο τι τῶν ἀπηγορευμένων πεποιήκασιν, ταύτην τὴν τάξιν κατακριθέντες, ἀλλ’ ὅτι μὴ Χριστὸν διὰ τῶν δεομένων τεθεραπεύκασιν». [ADL2020] [MM2020] [rev. VS2021]

^CG ¶Codd. : Li448 Ed1657 Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CLC12d9.8} CHRYSOSTOMUS. − Nam sine eleemosyna impossibile est regnum videre. Sicut enim fons, si aquas in se continuerit, vitiatur ; sic et divites, cum omnia penes se teneant. ^CH

^CH ¶Codd. : Li448 Ed1657 Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CLC12d9.9} BASILIUS. − Sed queret aliquis quid considerantem oportet vendere que possidentur. Numquid tamquam eis naturaliter noxiis, vel propter temptationem accidentem animabus ab eis ? Ad hoc dicendum est, primo quidem quod singulum eorum que sunt, si per seipsum malum existeret, non esset creatura Dei. Omnis enim creatura Dei bona. Consequenter autem quia mandatum dominicum non docuit abicere tamquam mala que possidentur, sed dispensare, dicens : E t date eleemosynam .^CI

^CI ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2022}

^marg.| {CLC12d9.10} CYRILLUS. − Molestum autem forte est hoc mandatum divitibus ; sanam tamen²³³ mentem habentibus non est inutile. Thesaurizant enim sibi regnum celeste. ^CJ
Unde sequitur :

^CJ ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2020}

²³³ sanam tamen] sanatum Li448

Facite vobis sacculos qui non veterascunt.

^marg.| {CLC12d9.11} BEDA. − Eleemosynas videlicet²³⁴ operando, quarum merces in eternum maneat ubi non hoc preceptum esse putandum est, ut nil pecunie reservetur²³⁵ a sanctis vel suis vel pauperum usibus ; cum et ipse dominus, cui angeli ministrabant, loculos habuisse legatur, a fidelibus oblata conservans ; sed ne Deo propter ista serviatur et ob inopie timorem iustitia deseratur. ^CK ^cl

^cl ¶Fons : Beda Venerabilis , In Lc., lib. 4, c. 12, CCSL 120, lin. 959 sqq. : «Facite uobis sacculos qui non ueterescunt, elemosinas uidelicet operando quarum merces in aeternum maneat. Vbi non hoc praeceptum esse putandum est ut nil pecuniae reseruetur a sanctis uel suis scilicet uel pauperum usibus suggerendae cum et ipse dominus cui ministrabant angeli tamen ad informandam ecclesiam suam loculos habuisse legatur et a fidelibus oblata conseruans et suorum necessitatibus aliis que indigentibus tribuens sed ne deo propter ista seruiatur et ob inopiae timorem iustitia deseratur». [MM2020]*

^CK ¶Codd. : Ka12 Li448 Mt366 Ed1953 {MM2022}

²³⁴ videlicet] om. Ka12

²³⁵ reservetur] om. Ka12 Li448

^marg.| {CLC12d9.12} GREGORIUS NYSSENUS. − Precipit autem sensibiles et terrenas opes sursum condere²³⁶* quo virtus corruptiva non attingit.
Unde subdit : ^CL ^cm

^cm <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. #, # (Krikones § # Gregorius Nyssenus) : Vat. gr. 1611, f. # # : «Γρηγορίου Νύσσης».
<cuius fons> Gregorius Nyssenus , # [CPG 3#], Gregorii Nysseni opera, t. # #, 19#, p. # (PG 4#, #),
<Non hab.> Némésius d’Emèse, De natura hominis, selon E. Dobler , Falsche Väterzitate bei Thomas von Aquin, Fribourg (CH), 2001, p. 136. [MM2019]

^CL ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2021}

²³⁶ condere Li448 Mt366 ] concedere Ed1953

Thesaurum non deficientem in celis, quo fur non appropiat, neque tinea corrumpit.

^marg.| {CLC12d9.13} THEOPHYLACTUS. − Quasi dicat : hic tinea demolitur, non autem in celis. Deinde quia tinea quedam non demolitur, addidit de fure. Aurum enim non demolitur tinea sed fur tollit.^CM ^cn

^cn ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 12, 33), PG 123, 893C13-D4. [CGC2015]*

^CM ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CLC12d9.14} BEDA. {super Thesaurum non deficientem}. − Sive igitur hoc simpliciter accipiendum est quod pecunia servata deficiat, data autem proximo, perennem fructum conferat in celis seu ita quod thesaurus boni operis si commodi²³⁷ terrestris occasione condatur, facile corruptus intereat at²³⁸ si celesti solum intentione congeratur, non exterius hominum favore, quasi a fure qui deforis rapit, non intus inani gloria, quasi a tinea que interius scindit, valet maculari. ^CN

^CN ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

²³⁷ commodi] comedi Li448

²³⁸ at] ac Li448

^marg.| {CLC12d9.15} GLOSSA. − Vel fures sunt heretici et demones qui ad hoc intenti sunt ut spiritualibus nos spolient. Tinea, que vestes latenter rodit, invidia est, que studium bonum lacerat et compactionem²³⁹ unitatis dissipat. ^CO ^co

^co ¶Fons : Glossa ordinaria (Lc. 12, 33) [Strasbourg, 1481, t. 4, facsim., p. 187a marg.] ed. Gloss-e : «QUO FUR. Fures sunt heretici et demones qui ad hoc intenti sunt, ut spiritalibus nos spolient. Tinea que latenter vestes rodit invidia est que studium vel fructum bonum lacerat et compactionem unitatis dissipat». [MM2020]

^CO ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2020}

²³⁹ compactionem] compassionem Li448 Mt366

^marg.| {CLC12d9.16} THEOPHYLACTUS. − Porro, quia non omnia furto tolluntur, addit potiorem rationem et nullam prorsus patientem instantiam, dicens :

Numérotation du verset Lc. 12,34

Ubi enim thesaurus vester est, ibi et cor vestrum erit.

^marg.| Quasi dicat esto quod nec tinea demoliatur, nec fur tollat ; hoc ipsum quod est habere cor affixum thesauro sepulto, et divinum opus, scilicet animam, terre immergere, quanto est dignum supplicio?^cp

^cp ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 12, 34), PG 123, 893D4-11. [CGC2015]*

^marg.| {CLC12d9.17} EUSEBIUS. − Nam quilibet homo naturaliter dependet ab eo erga quod studet ; illuc totum animum applicat ubi totum commodum possidere putavit. Unde si quis in rebus presentis vite habeat²⁴⁰ totam mentem et intentionem, quam cor nominavit, in terrenis versatur. Si vero mentem applicaverit ad celestia, ibi mentem habebit, ut videatur solo corpore cum hominibus conversari, animo vero iam sit aggressus mansiones celestes. ^CP

^CP ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

²⁴⁰ habeat] ht Li448

^marg.| {CLC12d9.18} BEDA. − Hoc autem non solum de pecunia, sed de cunctis passionibus sentiendum est luxuriosi epule sunt thesauri, lascivi ludicra, amatoris libido. ^CQ

^CQ ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

Numérotation du verset Lc. 12,
* distinctio 10

^marg.| {CLC12d10.1} THEOPHYLACTUS. − ^{|pecia 18|} ²⁴¹ Postquam suum discipulum modestum statuit Dominus, spolians eum qualibet vite cura et elevatione, iam nunc ad ministrandum inducit, dicens :

²⁴¹ Li448 (119va ) « <pecia> xviii^a »

Numérotation du verset Lc. 12,35

Sint lumbi vestri precincti,

^marg.| id est semper proclives ad exequenda²⁴² opera Domini vestri ;

²⁴² exsequenda] prosequenda Li448

et lucerne ardentes,

^marg.| id est non ducatis vitam in tenebris, sed adsit vobis lux rationis, ostendens vobis agenda et fugienda. Est enim hic mundus nox. Cincti vero lumbos sunt qui practicam exequuntur. Nam talis est ministrantium habitus, quibus oportet adesse et lucernas ardentes, id est discretionis donum ut valeat dignoscere practicus non solum quid oporteat agere, sed et²⁴³ quomodo. Alioquin in precipitio²⁴⁴* superbie homines ruent²⁴⁵*. Notandum autem quod primo iubet lumbos precingi, secundo lucernas ardere. Nam primo quidem²⁴⁶ est operatio, deinde speculatio, que est illustratio mentis. Ideo²⁴⁷ studeamus exercere virtutes, ut duas lucernas habeamus ardentes, scilicet conceptum mentis iugiter in anima emicantem, quo nos illustramur, et doctrinam, qua ceteros illuminamus²⁴⁸.^CR ^cq

^cq ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 12, 35), PG 123, 863 B3-D7 (ad sensum). [CGC2015]*

^CR ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

²⁴³ et] etiam Li448

²⁴⁴ precipitio] precipitium d1953

²⁴⁵ ruent] ruunt Li448

²⁴⁶ primo quidem] inv . Li448

²⁴⁷ Ideo] Igitur Li448

²⁴⁸ illuminamus] illustraminamus Li448

^marg.| {CLC12d10.2} MAXIMUS. − Vel lucernas accensas decet²⁴⁹* habere per orationem et contemplationem et spiritualem dilectionem.^CS ^cr

^cr ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 12, 35 (Krikones §2042) = Vat. gr. 1611, f. 181va16-19 : «Μαξίμου . Ὁ οὖν τὴν ἀγαμίαν τιμῶν ἀναγκαίως ὀφείλει ἔχειν τὴν ὀσφῦν περιεζωσμένην δι᾽ ἐγκρατείας, τὸν δὲ λύχνον καιόμενον διὰ προσευχῆς καὶ θεωρίας καὶ ἀγάπης πνευματικῆς».
<cuius fons> Maximus Confessor, Capitum de caritate centuria 4, § 68, PG 90, 1064C14-D4 : «Ὁ τὴν ἀγαμίαν τιμῶν ἢ παρθενίαν ἀναγκαίως ὀφείλει ἔχειν τὴν ὀσφῦν περιεζωσμένην καὶ τὸν λύχνον καιόμενον· τὴν μὲν ὀσφῦν δι᾽ ἐγκρατείας, τὸν δὲ λύχνον διὰ προσευχῆς καὶ θεωρίας καὶ ἀγάπης πνευματικῆς». [ADL2020] [MM2020]
<Non hab.> Maximus Taurinensis , Homiliae, PL 57 ; Patrologia latina Database. [MM2018]

^CS ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2019}

²⁴⁹ decet ! Li448 cum graec.] docet Ed1953

^marg.| {CLC12d10.3} CYRILLUS. − Vel subcingi significat agilitatem et promptitudinem ad sustinenda mala intuitu divini amoris ; lucerne autem accensio significat, ut non patiamur aliquos in tenebris ignorantie vivere.

^marg.| {CLC12d10.4} GREGORIUS. In homiliario. ²⁵⁰* − [c] Vel aliter. Lumbos precingimus cum carnis luxuriam per continentiam coarctamus [a] viris enim luxuria in lumbis est, feminis in umbilico. [b] A principali igitur sexu lumborum nomine luxuria designatur. [d] Sed quia minus est mala non agere, nisi etiam quisque studeat bonis operibus insudare, additur et lucerne ardentes ; quas in manibus tenemus cum per bona opera, proximis nostris lucis exempla monstramus.^cs

^cs ¶Fons : Gregorius Magnus , Homiliae in evangelia, lib. 1, homilia 13, § 1, p. 89.4-90.14 : «Quia [a] uiris luxuria in lumbis sit (est : A), feminis in umbilico, testatur Dominus, qui de diabolo ad beatum Iob loquitur dicens : Virtus eius in lumbis eius, et fortitudo illius in umbilico uentris eius. [b] A principali igitur sexu lumborum nomine luxuria designatur, cum Dominus dicit : Sint lumbi uestri praecincti. [c] Lumbos enim praecingimus cum carnis luxuriam per continentiam coarctamus. [d] Sed quia minus est mala non agere, nisi etiam quisque studeat et bonis operibus insudare, protinus additur : Et lucernae ardentes. Lucernas quippe ardentes in manibus tenemus, cum per bona opera proximis nostris lucis exempla monstramus». [FG2013]

²⁵⁰ homiliario] scrips. , homil’ Li448 , Evangelia Ed1953

^marg.| {CLC12d10.5} AUGUSTINUS. De questionibus Evangeliorum. ²⁵¹ − Vel docet et lumbos precingere propter continentiam ab amore rerum secularium et lucernas ardentes habere, ut hoc ipsum vero fine et recta intentione fiat.^CT ^ct

^ct ¶Fons : <revera> Beda Venerabilis , In Lc., lib. 4, c. 12, CCSL 120, p.256.990-992 : «Quia multos ostenderat uel in totum saeculo subditos uel saecularis intuitu commodi domino seruientes pulchre breuiter que suos docet et lumbos praecingere propter continentiam ab amore rerum saecularium et lucernas ardentes habere ut hoc ipsum uero fine et recta intentione faciant».
<cuius fons> Augustinus Hipponensis , Quaestiones evangeliorum, lib. 2, qu. 25, CCSL 44B, p. 67.9-11 : «Quod dominus dicit : sint lumbi uestri accincti, propter continentiam ab amore rerum saecularium ; lucernae ardentes, hoc ipsum ut uero fine et recta intentione faciatis». [FG2017]*

^CT ¶Codd. : Li448 (119vb -120ra) Ed1953 {FG2017} *

²⁵¹ De …Evangeliorum] marg. Li448

^marg.| {CLC12d10.6} GREGORIUS. In homiliario. ²⁵²* − Sed si utrumque horum agitur, restat ut quisquis ille est, totam spem suam in redemptoris sui adventu constituat.

²⁵² homiliario] scrips. , homil’ Li448 , Evangelia Ed1953

Unde subditur :

Numérotation du verset Lc. 12,36

^marg.| Et vos similes hominibus exspectantibus dominum suum quando revertatur a nuptiis.

^prol.| Ad nuptias quippe dominus abiit, quia ascendens in celum supernam sibi multitudinem angelorum novus homo copulavit.^cu

^cu ¶Fons : Gregorius Magnus , Homiliae in evangelia, lib. 1, homilia 13, § 2, p. 90.25-91.35 : «Sed si utrumque agitur, restat ut quisquis ille est spe ad supernam patriam tendat, nequaquam se a uitiis pro mundi huius honestate contineat. Qui etsi quaedam boni aliquando pro honestate inchoat, in eius tamen intentione non debet permanere, nec per bona opera praesentis mundi gloriam quaerere (requirat : A), sed totam spem in Redemptoris sui aduentu constituat. Vnde et protinus subdit : Et uos similes hominibus exspectantibus dominum suum, quando reuertatur a nuptiis. Ad nuptias quippe Dominus abiit, quia resurgens a mortuis, ascendens in caelum, supernam sibi angelorum multitudinem nouus homo copulauit. Qui tunc reuertitur, cum nobis iam per iudicium manifestatur». [FG2013]

^marg.| {CLC12d10.7} THEOPHYLACTUS. − Quotidie etiam in celis desponsat sanctorum animas, quas ei paulus vel alius similis offert virginem castam. Redit autem a nuptiis celebratis in celis, forsan quidem universaliter in consummatione totius mundi, quando veniet de celo in gloria patris ; forsan etiam singulis horis astans inopinate particulari uniuscuiusque consummationi.^cv

^cv ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 12, 36), PG 123, 895 D12 - 897A6. [CGC2015]*

^marg.| {CLC12d10.8} CYRILLUS. − Considera etiam, quod a nuptiis quasi a solemnitate venit, in qua semper existit divinitas nihil enim potest incorruptibili nature inferre tristitiam.

^marg.| {CLC12d10.9} GREGORIUS NYSSENUS. − Vel aliter. Consummatis nuptiis, et desponsata sibi Ecclesia, et admissa ea in thalamum secretorum, prestolabantur angeli reditum regis ad naturalem beatitudinem ; quibus similem fieri decet nostram vitam ; ut sicut illi sine malitia conversantes parati fuerint dominicum regressum recipere ; sic et nos vigilantes ad obedientiam promptos nos faciamus cum advenerit pulsans. ^CU ^cw

^cw <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. #, # (Krikones § # Gregorius Nyssenus) : Vat. gr. 1611, f. # # : «Γρηγορίου Νύσσης».
<cuius fons> Gregorius Nyssenus , # [CPG 3#], Gregorii Nysseni opera, t. # #, 19#, p. # (PG 4#, #),
<Non hab.> Némésius d’Emèse, De natura hominis, selon E. Dobler , Falsche Väterzitate bei Thomas von Aquin, Fribourg (CH), 2001, p. 136. [MM2019]

^CU ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2021}

^prol.| Sequitur enim :

Ut cum venerit et pulsaverit, confestim aperiant illi.

^marg.| {CLC12d10.10} GREGORIUS. In homiliario. ²⁵³* − Venit quippe cum ad iudicium properat ; pulsat vero cum iam per egritudinis molestiam esse mortem vicinam designat. Cui confestim aperimus, si hunc cum amore suscipimus. Aperire enim iudici pulsanti non vult, qui exire de corpore trepidat, et eum quem contempsisse se meminit, videre iudicem formidat qui autem de sua spe et operatione securus est, pulsanti confestim aperit quia cum tempus propinque mortis agnoverit, de gloria retributionis hilarescit.

²⁵³ homiliario] scrips. , homil’ Li448 , Evangelia Ed1953

Unde subditur :

Numérotation du verset Lc. 12,37

Beati servi illi, quos cum venerit dominus, invenerit vigilantes.

^marg.| Vigilat qui ad aspectum veri luminis mentis oculos apertos tenet ; qui servat operando quod credit ; qui a se torporis et negligentie tenebras repellit.^cx

^cx ¶Fons : Gregorius Magnus , Homiliae in evangelia, lib. 1, homilia 13, § 3, CCSL 141, p. 91.36-51 : «Bene autem de seruis exspectantibus subditur : Vt cum uenerit et pulsauerit confestim aperiant ei. Venit quippe cum ad iudicium properat, pulsat uero cum iam per aegritudinis molestias esse mortem uicinam designat. Cui confestim aperimus, si hunc cum amore suscipimus. Aperire enim iudici pulsanti non uult qui exire de corpore trepidat, et uidere eum quem contempsisse se meminit iudicem formidat. Qui autem de sua spe et operatione securus est, pulsanti confestim aperit, quia laetus iudicem sustinet, et cum tempus propinquae mortis agnouerit, de gloria retributionis hilarescit. Vnde et protinus subditur : Beati sunt serui illi quos cum uenerit Dominus inuenerit uigilantes. Vigilat qui ad adspectum ueri luminis mentis oculos apertos tenet ; uigilat qui seruat operando quod credit ; uigilat qui a se torporis et negligentiae tenebras repellit. Hinc etenim Paulus dicit : Euigilate iusti et nolite peccare. Hinc rursus ait : Hora est iam nos de somno surgere». [FG2013]

^marg.| {CLC12d10.11} GREGORIUS NYSSENUS. − Propter hanc igitur vigiliam observandam supra Dominus monuit, ut sint lumbi precincti et lucerne ardentes . Lumen enim oppositum oculis pellit somnolentiam oculorum, lumbi etiam²⁵⁴ cingulo perstricti reddunt corpus insusceptibile somni. Nam qui precinctus est castitate et pura conscientia illustratus, perseverat in somnis.^CV ^cy

^cy <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. #, # (Krikones § # Gregorius Nyssenus) : Vat. gr. 1611, f. # # : «Γρηγορίου Νύσσης».
<cuius fons> Gregorius Nyssenus , # [CPG 3#], Gregorii Nysseni opera, t. # #, 19#, p. # (PG 4#, #),
<Non hab.> Némésius d’Emèse, De natura hominis, selon E. Dobler , Falsche Väterzitate bei Thomas von Aquin, Fribourg (CH), 2001, p. 136. [MM2019]

^CV ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

²⁵⁴ etiam] ergo Li448

^marg.| {CLC12d10.12} CYRILLUS. − Cum igitur Dominus veniens suos insomnes invenerit, et precinctos, cor illuminatum habentes, tunc eos promulgabit beatos.
Sequitur enim :

Amen dico vobis, quia precinget se

^marg.| ex quo percipimus quod similia nobis retribuet, dum cum succinctis se precinget.

^marg.| {CLC12d10.13} ORIGENES. − Erit enim precinctus iustitia circa lumbos suos, secundum Isaiam. ^CW

^CW ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

^marg.| {CLC12d10.14} GREGORIUS. In homiliario. ²⁵⁵* − Per quam precingit se, id est ad retributionem se preparat.^CX ^cz

^cz ¶Fons : Gregorius Magnus , Homiliae in evangelia, lib. 1, homilia 13, § 4, p. 91.54-55 : «Sed ueniens Dominus quid uigilantibus seruis exhibeat audiamus : Amen dico uobis quod praecinget se et faciet illos discumbere et transiens ministrabit illis. Praecinget se, id est ad retributionem praeparat ; faciet illos discumbere, id est in aeterna quiete refoueri. Discumbere quippe nostrum in regno quiescere est». [FG2013]

^CX ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

²⁵⁵ homiliario] scrips. , om. Li448 , Evangelia Ed1953

^marg.| {CLC12d10.15} THEOPHYLACTUS. − Vel precinget se in eo quod non totam ubertatem bonorum largitur, sed hanc cohibet secundum certam mensuram. Quis enim deum capere potest quantus est unde seraphim velari dicuntur propter excellentiam divini splendoris. Sequitur et faciet illos discumbere, id est omnino requiescere sicut enim discumbens totum corpus facit quiescere, sic in futuro adventu sancti totaliter requiescent. Hic enim non habuerunt requiem corporis, illic vero simul cum animabus spiritualia corpora incorruptionem sortita, plena gaudebunt quiete. ^da

^da ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 12, 37), PG 123, 897 B3-C1. [CGC2015]*

^marg.| {CLC12d10.16} CYRILLUS. − Faciet igitur illos discumbere , quasi fessos refocillans, apponens spirituales delicias, et statuens²⁵⁶ dapsilem donorum suorum mensam. ^CY

^CY ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

²⁵⁶ statuens] statuas Li448

^marg.| {CLC12d10.17} DIONYSIUS. In epistola ad Titum. ²⁵⁷ − Discubitum enim opinamur quietem a multis laboribus et vitam sine lesione et conversationem divinam in lumine et regione viventium, universo sancto affectu adimpletam et copiosam donationem omnium donorum, secundum quam letitia adimplentur. Hoc est enim quod Iesus facit²⁵⁸* eos recumbere, dans eis perpetuam quietem et distribuens eis bonorum multitudinem.^CZ ^db ^dc
Unde sequitur :

^db ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 9, 37 (Krikones §2050 Dionysius) : Vat. gr. 1611, f. 182rb15-21 : «Διονυσίου. «Και τήν ἀνάκλισιν ἀνάπαυλαν οἰόμεθα τών πολλών πόνων καὶ ζωὴν ἀπήμονα καί πολιτείαν ἔνθεον ἐν φωτὶ καὶ χώρα ζώντων, ἁπάσης εὐπαθείας ἱερᾶς ἀναπεπλησμένην καί παντοδαπῶν καί μακαρίων ἀγαθῶν ἄφθονον χορηγίαν, καθ' ἣν εὐφροσύνης ἁπάσης άναπίμπλανται . Τούτου δὴ τοῦ εὐφραίνειν Ἰησοῦ καί άνακλίνοντος αυτούς καί διακονούντος καί τήν αἰωνίαν άνάπαυλαν δωρουμένου καί τήν άποπλήρωσιν τών καλών».
<cuius fons> = Dionysius Areopagita , Epistolae, ep. 9, § 4, ed. A. M. Ritter , Corpus dionysiacum 1, p. 206.1-6 (PG 3, 1112D-1113A).
<ex quo> Dionysius Areopagita sec. Iohannem Sarracenum , Epistulae, epist. 9, Dionysiaca, p. 664-665 : «Et reclinationem quietem opinamur a multis laboribus, et uitam sine laesione et conuersationem diuinam in lumine et regione uiuentium, uniuerso bono affectu sancto adimpletam ; et copiosissimorum et beatissimorum bonorum copiosam donationem secundum quam laetitia uniuersa sunt adimpleta ; hoc idem est laetari Iesu recumbere facientis ipsos et ministrantis, et aeternam quietem et adimpletionem bonorum distribuentis simul et infundentis Inquires autem bene notum et diuulgatum somnum dei et euigilationem reserari, et quando dicimus diuinum somnum esse segregatum dei et incommunicabile a prouisis ; euigilationem autem, attentionem ipsius ad prouidendum indigentibus disciplina aut saluatione».
<Potius quam> Dionysius Areopagita sec. Eusebium Vercellensis, Epistulae, epist. 9, Corpus dionysiacum Sancti Iacobi Parisiensis ( Paris, BnF, lat. 17341, f. 401rb-va ), «Horum considerationem moti iuxta consimilem modum accipimus convivium sanctorum in regno Dei de quo legitur Lucae 12.c. : ‘ Faciet illis discumbere et transiens ministrabit illis ’ quibus verbis significatur communis quedam et consentanea communio sanctorum divinis bonis et specialiter Ecclesia primitivorum de scriptorum (?) in celis et generaliter spiritus iustorum [401va] omnibus bonis perfectos et omnibus bonis adimpletos. Reclinationem autem illam intelligimus quietem a multis laboribus vitam sine lesione et divinam conversationem in lumine et regione viventium, adimpletam omni delectabili et sancto affectu et copiosam donationem copiosissimorum et beatissimorum bonorum in patria secundum quam sancti adimplentur plena et universali letitia et hoc est quod Luce 15.c. [ !] legitur Dominus Ihesus letari et facere sanctos discumbere et ministrare eis et tribuere eis eternam quietem et omnium bonorum adimpletionem eis dare et infundere».
<Potius quam> Dionysius Areopagita sec. Ambrosium Traversarium , Epistulae, epist. 9, Dionysiaca, p. 664-665 : «Porro discubitum illum significare putamus requiem ex multis laboribus, et inuiolabilem uitam, conuersationemque diuinam in lumine ac regione uiuentium, omni sacra iocunditate repletam, uberrimorum ac beatissimorum bonorum affluentissimam largitatem per quam laetitiae totius plenitudo tribuitur ; hoc profecto laetari est auctore Iesu qui illos et recumbere facit et illis ministrat, aeternam que requiem donat, ac bonorum omnium largissime tribuit copiam».
<Non hab.> Cramer in Mc. 8, 6 (paral.) ; Cramer, in Lc. loc. cit.

^dc ¶Nota La Catena traduit ici un fragment du scholion de Denys cité à cet endroit par Nicétas. Il corrige d’après le grec les traductions de Sarrasin et d’Eusèbe de Vercelli, abbé de Saint-Victor de Paris, intégrées dans le Corpus dionysiacum parisiense du 13e siècle, que Thomas a pu consulter à Saint-Jacques dans l’actuel ms. Paris, BnF, lat. 17341, f. 401va . Le traducteur joue avec habileté sur les synonymes et les corrections syntaxiques (abandon du participe présent pour la forme conjuguée, supression de la forme superlative de certains adjectifs que le grec ne justifie pas). Il s’écarte cependant des traductions existantes en remplaçant reclinationem par discubitum (ἀνάκλισιν) pour faire concorder la citation de Denis avec le vocabulaire de la Vulgate qui traduit ἀνάκλινω par discumbere (Lc. 12, 37). Traversarius a également adopté discubitum. Le remplacement de «adimpletionem bonorum» (άποπλήρωσιν τών καλών) par «multitudinem bonorum» ne s’explique pas par la dépendance à l’égard d’une source connue ; en revanche le remplacement de «bono» par «sancto» pour traduire «ἱερᾶς» et celui de «copiosissimorum et beatissimorum bonorum copiosam donationem» (Sarrasin) par «copiosam donationem omnium donorum» pour traduire καί παντοδαπῶν (καί μακαρίων) ἀγαθῶν ἄφθονον χορηγίαν répond très probablement à une volonté d’être plus fidèle au texte grec. [MM2020]

^CZ ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2017} {MM2020}

²⁵⁷ In epistola Li448 ] om. Ed1953

²⁵⁸ facit] faciet Ed1953

Et transiens ministrabit illis.

^marg.| {CLC12d10.18} THEOPHYLACTUS. − Quasi vicem equalem eis reddens, ut sicut ipsi ministraverunt ei ita²⁵⁹ et ipse eis ministret.^DA ^dd

^dd ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 12, 37), PG 123, 897 C1-3. [CGC2015]*

^DA ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2017}

²⁵⁹ ita] sic Li448

^marg.| {CLC12d10.19} GREGORIUS. In homiliario. ²⁶⁰* − Transit²⁶¹* vero dictum est cum de iudicio ad regnum redit. Vel Dominus nobis post iudicium transit, qui ab humanitatis forma in divinitatis sue contemplationem nos elevat.^DB ^de

^de ¶Fons : Gregorius Magnus , Homiliae in evangelia, lib. 1, homilia 13, § 4, p. 92.59-62 : «Transiens autem Dominus ministrat, quia lucis suae illustratione nos satiat. Transit uero dictum est de iudicio ad regnum redit. Vel certe Dominus nobis post iudicium transit, quia ab humanitatis forma in diuinitatis suae contemplatione nos eleuat. Et transire eius est in claritatis suae speculationem nos ducere, cum eum quem in humanitate in iudicio cernimus, etiam in diuinitate post iudicium uidemus». [FG2013]*

^DB ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2017} *

²⁶⁰ In homiliario] scrips., in omel’ Li448, in evangelia Ed1953

²⁶¹ Transit] Transiens Ed1953

^marg.| {CLC12d10.20} CYRILLUS. − Novit autem Dominus lubricum fragilitatis humane ad peccandum sed, quoniam bonus est, desperare non sinit sed magis miseretur et dat nobis penitentiam in salutis antidotum. Et ideo subdit :

Numérotation du verset Lc. 12,38

Et si venerit in secunda vigilia et, si in tertia vigilia venerit, et ita invenerit, beati sunt servi illi.

^marg.| Dividunt enim excubantes in meniis civitatum, et hostium servantes aggressus, noctem in tres aut quatuor vigilias.^DC

^DC ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2017}

^marg.| {CLC12d10.21} GREGORIUS. In homiliario. ²⁶²* − [a] Prima²⁶³ ergo vigilia primevum tempus est vite nostre, id est pueritia. Secunda, adolescentia vel iuventus ; tertia autem senectus accipitur. Qui ergo vigilare in prima vigilia²⁶⁴ noluit, custodiat vel secundam²⁶⁵* [c] et qui in secunda noluit²⁶⁶, tertie vigilie remedia non amittat²⁶⁷ [b] ut qui converti in pueritia neglexit, [d] saltem in tempore iuventutis vel in senectute resipiscat.^DD ^df

^df ¶Fons : Gregorius Magnus , Homiliae in evangelia, lib. 1, homilia 13, § 5, p. 92.69-82 : «Sed quid si serui in prima uigilia negligentes exsistunt? Prima quippe uigilia primae aetatis custodia est. Sed neque sic desperandum est et a bono opere cessandum. Nam longanimitatis suae patientiam insinuans Dominus subdit : Et si uenerit in secunda uigilia, et si in tertia uigilia uenerit et ita inuenerit, beati sunt serui illi. [a] Prima quippe uigilia primaeuum tempus est, id est pueritia. Secunda, adolescentia uel iuuentus, quae auctoritate sacri eloquii unum sunt, dicentis : Laetare iuuenis in adolescentia tua. Tertia autem senectus accipitur. Qui ergo uigilare in prima uigilia noluit, custodiat uel secundam, [b] ut qui conuerti a prauitatibus suis in pueritia neglexit, ad uias uitae saltem in tempore iuuentutis euigilet. [c] Et qui uigilare in secunda uigilia noluit, tertiae uigiliae remedia non amittat, [d] ut qui et in iuuentute ad uias uitae non euigilat, saltem in senectute resipiscat». [FG2013]*

^DD ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

²⁶² In homiliario] scrips., in omel’ Li448, in evangelia Ed1953

²⁶³ Prima] Primo Li448

²⁶⁴ in prima vigilia] om. Li448

²⁶⁵ vel secundam] in secunda Ed1953

²⁶⁶ noluit] voluit Li448

²⁶⁷ amittat] omittat Li448

^marg.| {CLC12d10.22} CYRILLUS. − De prima tamen vigilia mentionem non facit, quia pueritia non punitur a deo, sed veniam meretur. Secunda vero et tertia etas, debet obedientiam deo, et vitam honestam ducere ad voluntatem ipsius.

^marg.| {CLC12d10.23} GRECUS. − Vel ad primam vigiliam pertinent diligentius viventes, quasi primum gradum sortiti ; ad secundam vero medie conversationis mensuram tenentes²⁶⁸. Ad tertiam vero qui sunt infra hos et idem de quarta putandum est et, si contingat, de quinta. Diverse enim sunt conversationum mensure, et bonus remunerator metitur unicuique quod dignum est.^DE ^dg

^dg ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 11, 49-51 (Krikones §2053 : Severus), ed. Mai , Classicorum auctorum, t. 10, Romae, 1838, p. 435 = Vat. gr. 1611, f. 182v6-10 : «Σεβήρου. [...] εντεῦθεν νοήσομεν τοὺς μὲν τῆς φυλακῆς εἶναι τοὺς ἐπιμελέστερον βιοῦντας καὶ παρὰ τοὺς ἄλλους ἀγρύπνως διακειμένους περὶ τῶν ἀγαθῶν ἐργασίαν, καὶ διὰ τοῦτο πρώτης τάξεως ἐπειλεμμένους· τοὺς δὲ τῆς δευτέρας φυλακῆς, τοὺς ὑποβεβηκότας μὲν, μέσης δέ τινος πολιτείας μέτρον ἐπεχόντας · τοὺς δέ τῆς τρίτης, τοὺς καὶ τούτων καταδεεστέρους· τοσοῦτον δὲ ἐργασαμένους, ὅσον τὴν τρίτην τάξιν μὴ ὑποβέβηκε· τ ὸ δ’αὐτὸ καὶ ἐπὶ τετάρτης λογιστέον καὶ πέμπτης εἰ τύχοι· διαφόρων γάρ ἐστι πολιτειῶν μέτρα καὶ ὁ ἀγαθὸς μισταποδότης, ἑκάστῳ τὸ κατ’ἀξίαν ἐπιμετρεῖ».
<cuius fons> = Severus Antiochenus, Fragmenta in Lucam ex catenis [CGP 7080.13]. [ADL2020] [MM2020]

^DE ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

²⁶⁸ mensuram tenentes] inv . Li448

^marg.| {CLC12d10.24} THEOPHYLACTUS. − Vel quia vigilie sunt hore noctis provocantes soporem hominibus, intelligas etiam in vita nostra esse quasdam horas que faciunt nos beatos, si insomnes reperti fuerimus. Rapuit tibi aliquis facultates, defuncti sunt tibi filii, accusatus es sed si in his temporibus non feceris contra Dei mandata quidquam, vigilantem te inveniet in secunda et tertia vigilia, id est in tempore malo perniciosum somnum animabus lentis inferente.^dh

^dh ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 12, 38), PG 123, 897 C7-D5. [CGC2015]*

^marg.| {CLC12d10.25} GREGORIUS. In homiliario. ²⁶⁹* − Ad excutiendam vero nostre mentis desidiam, etiam²⁷⁰ exteriora damna per similitudinem ad medium deducuntur.^di
Nam subditur :

^di ¶Fons : Gregorius Magnus , Homiliae in evangelia, lib. 1, homilia 13, § 5, p. 93.102-94.107 : «Patiens enim redditor dicitur, quia peccata hominum et patitur et reddit. Nam quos diu ut conuertantur tolerat, non conuersos durius damnat. Ad excutiendam uero mentis nostrae desidiam, etiam exteriora damna per similitudinem deducuntur, ut per haec animus ad suam (sui : A) custodiam suscitetur. Nam dicitur : Hoc autem scitote, quia si sciret paterfamilias qua hora fur ueniret, uigilaret utique et non sineret perfodiri domum suam. Ex qua praemissa similitudine etiam exhortatio subinfertur, cum dicitur : Et uos estote parati, quia qua hora non putatis filius hominis ueniet». [FG2013]

²⁶⁹ homiliario] scrips. , homil’ Li448 , Evangelia Ed1953

²⁷⁰ etiam] et Mt366

Numérotation du verset Lc. 12,39

Hoc autem scitote quia²⁷¹* si sciret paterfamilias qua hora fur veniret, vigilaret utique et non sineret perfodi domum suam. ^DF

^DF ¶Codd. : Li448 Mt366 EEd1953 {MM2020}

²⁷¹ quia] quoniam Ed1953

^marg.| {CLC12d10.26} THEOPHYLACTUS. − Quidam hunc furem intelligunt esse diabolum, domum animam, patremfamilias hominem non tamen videtur hec acceptio consonare sequentibus adventus enim domini comparatur huic furi tamquam ex inopinato proveniens, secundum illud Apostoli^dj : Dies Domini sicut fur, ita in nocte veniet. Unde et hic subditur :

^dj 1Th. 5, 2.

Numérotation du verset Lc. 12,40

Et vos estote parati quia qua hora non putatis filius hominis veniet.^dk

^dk ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 12, 39), PG 123, 897 B9-900 A4. [CGC2015]*

^marg.| {CLC12d10.27} GREGORIUS. ²⁷²* − Vel aliter. Nesciente patrefamilias, fur domum perfodit quia dum a sui custodia spiritus dormit, improvisa mors veniens carnis nostre habitaculum irrumpit ; furi autem resisteret si vigilaret quia adventum iudicis, qui occulte animam capit, precavens, ei penitendo occurreret, ne impenitens periret. Horam vero ultimam dominus idcirco nobis voluit esse incognitam, ut dum illam previdere non possumus, ad illam sine intermissione preparemur.^dl

^dl ¶Fons : Gregorius Magnus , Homiliae in evangelia, lib. 1, homilia 13, § 5-6, p. 94.109-120 : «Nesciente enim patrefamilias, fur domum perfodit, quia dum a sui custodia spiritus dormit, improuisa mors ueniens carnis nostrae habitaculum irrumpit, et eum quem dominum domus inuenerit dormientem necat, quia cum uentura damna spiritus minime praeuidet, hunc mors ad supplicium nescientem rapit. Furi autem resisteret si uigilaret, quia aduentum iudicis, qui occulte animam rapit, praecauens, ei paenitendo occurreret, ne impaenitens periret». Horam uero ultimam Dominus noster idcirco nobis uoluit esse incognitam, ut semper possit esse suspecta, ut dum illam praeuidere non possumus, ad illam sine intermissione praeparemur. Proinde, fratres mei, in condicione mortalitatis uestrae mentis oculos figite, uenienti uos iudici per fletus cotidie et lamenta praeparate. Cum certa mors maneat omnibus, nolite de temporalis uitae prouidentia incerta cogitare». [FG2013]

²⁷² Gregorius] + in Evangelia Ed1953

Numérotation du verset Lc. 12,
* distinctio 11

^marg.| {CLC12d11.1} THEOPHYLACTUS. − Petrus, cui iam commissa ecclesia fuerat, quasi omnium curam gerens, inquirit utrum ad omnes dominus parabolam protulisset.
Unde dicitur :

Numérotation du verset Lc. 12,41

Ait autem ei Petrus : Domine, ad nos dicis parabolam hanc an ad omnes?^dm

^dm ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 12, 41), PG 123, 897 B10-13. [CGC2015]*

^marg.| {CLC12d11.2} BEDA. − Duo Dominus in premissa parabola monuerat ; et se videlicet subito venturum, et illum eos paratos exspectare debere. Sed de quo horum, an de utroque Petrus interrogaverit, quosve sibi sociisque suis comparaverit, cum ait ad nos dicis, an ad omnes non facile patet. Et quidem in eo quod ait nos, et omnes, non alios quam apostolos apostolorumque similes et ceteros fideles ; vel christianos et infideles, vel eos qui viritim, id est sigillatim, morientes, sui iudicis adventum nolentes volentesque suscipiunt, et eos qui in universali iudicio vivi sunt in carne reperiendi, significare putandum est. Mirum est autem si Petrus dubitavit, vel omnibus sobrie et pie et iuste vivendum exspectantibus beatam spem ; vel inopinatum singulorum et omnium futurum esse iudicium. Unde restat intelligi his scilicet duobus iam bene cognitis, ea que nescire poterat, quesisse ; videlicet si sublimia illa vite celestis instituta, quibus possessa vendere, sacculos qui non veterascerent facere, lumbis precinctis lucernisque ardentibus vigilare preceperat, ad apostolos solum similesque eorum aut ad omnes qui salvandi sunt, pertineant.^dn

^dn ¶Fons : Beda Venerabilis , In Lc., lib. 4, c. 12, CCSL 120, lin. 1068 sqq. : «duo quidem dominus praemissa parabola monuerat et se uidelicet subito uenturum et illos eum paratos exspectare debere, sed de quo horum an de utroque petrus interrogauerit quos ue sibi sociis que suis comparauerit cum ait, ad nos dicis an et ad omnes, non facile patet. Et quidem in eo quod ait, nos et omnes, non alios quam uel apostolos apostolorum que similes et ceteros fideles uel christianos et infideles uel eos qui uiritim morientes cotidie sui iudicis aduentum uolentes nolentes que suscipiunt et eos qui ueniente uniuersali iudicio uiui sunt in carne repperiendi significare putandus est. Sed mirum si beatus petrus dubitauit uel omnibus qui uelint sobrie et iuste et pie uiuendum exspectantibus beatam spem et aduentum gloriae magni dei qui uult omnes homines saluos fieri uel inopinatum et singulorum et omnium et magnorum et pusillorum et fidelium et infidelium futurum esse iudicium. Vnde restat intellegi his iam bene cognitis ea magis quae nescire forte poterat quaesitu digna duxisse uidelicet si sublimia illa uitae caelestis instituta quibus possessa uendere sacculos qui non ueterescerent facere thesaurum caelo condere lumbis praecinctis lucernis que ardentibus uigilare et dominum exspectare praeceperat ad apostolos solum similes que illorum an et ad omnes qui saluandi sint pertineant». [MM2020]

^marg.| {CLC12d11.3} CYRILLUS. − Validam autem mentem habentibus conveniunt ardua et excellentia mandatorum sanctorum ; his vero qui nondum ad hanc virtutem attigerunt conveniunt ea a quibus difficultas excluditur unde dominus exemplo manifestissimo utitur, ostendens mandatum premissum convenire his qui admissi sunt in gradum discipulorum. Sequitur enim dixit autem dominus quis, putas, est fidelis dispensator?

^marg.| {CLC12d11.4} AMBROSIUS. − Vel aliter. Superioris quidem in omnes precepti forma est generalis ; verum series sequentis exempli dispensatoribus, hoc est sacerdotibus, videtur esse proposita.^do
Unde sequitur :

^do ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 131, CCSL 14, p. 258.1387-259.1389 : «In superioribus uigilare nos uoluit per omnia exspectantes momenta Domini salutaris aduentum, ne dum aliquis remittit et neglegit de die in diem opera sua differens, iudicii futuri die uel propria morte praeuentus meritum suae conmendationis amittat. Et illa quidem in omnes praecepti forma generalis, uerum series sequentis exempli dispensatoribus, hoc est sacerdotibus uidetur esse proposita, quo sciant sibi grauem in futurum poenam esse subeundam, si saecularibus intenti deliciis familiam domini plebem que conmissam sibi gubernare neglexerint». [FG2013]

Numérotation du verset Lc. 12,42

Dixit autem Dominus : Quis, putas, est fidelis dispensator et prudens quem constituit Dominus super familiam suam, ut det illis in tempore tritici mensuram?²⁷³

²⁷³ et prudens... mensuram?] etc. Li448

^marg.| {CLC12d11.5} THEOPHYLACTUS. − Quasi dicat : predicta parabola communiter omnes fideles attingit ; sed quid vobis apostolis et doctoribus conveniat, audiatis. Quero enim quis dispensator inveniatur in se habens fidelitatem et prudentiam sicut enim in dispensationibus facultatum, sive aliquis incautus sit fidelis domino existens, sive etiam prudens sit et infidelis, dispereunt res domini ; sic et in rebus divinis opus est fidelitate et prudentia novi enim multos deum colentes et fideles ; quia vero non poterant prudenter ecclesiastica tractare negotia, non solum possessiones, sed etiam animas destruebant, utentes in peccatores indiscreta virtute per immoderata penitentie mandata, vel importunam mansuetudinem.^dp

^dp ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 12, 42), PG 123, 900 C1-D13 (ad sensum). [CGC2015]*

^marg.| {CLC12d11.6} CHRYSOSTOMUS. ²⁷⁴*{hom.78}. − Querit autem hic dominus non quasi fidelem et prudentem dispensatorem ignorans, sed volens innuere raritatem rei, et huiusmodi presulatus magnitudinem.

²⁷⁴ Chrysostomus Li448 ] + In Matthaeum Ed1953

^marg.| {CLC12d11.7} THEOPHYLACTUS. − Quisquis ergo fidelis fuerit inventus et prudens, presideat familie Domini, ut singulis temporibus det tritici mensuram, vel sermonem doctrine, quo pascantur anime, vel operum exemplum, quo vita informetur.^dq

^dq ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 12, 42), PG 123, 900 D13-A7. [CGC2015]*

^marg.| {CLC12d11.8} AUGUSTINUS. De questionibus Evangeliorum. − Mensuram autem dicit propter modum capacitatis quorumcumque audientium.^dr

^dr ¶Fons : Augustinus Hipponensis , Quaestiones evangeliorum, lib. 2, qu. 26, CCSL 44B, p. 68.4-5 : «Quod dominus dixit petro : quis putas est fidelis dispensator et prudens, quem constituit dominus super familiam suam, ut det illis in tempore tritici mensuram?- mensuram dicit propter modum capacitatis quorumque audientium». [FG2017]

^marg.| {CLC12d11.9} ISIDORUS. − Additum est etiam in tempore quod beneficium, non suo tempore datum, redditur cassum et nomen beneficii perdit. Idem enim²⁷⁵* panis esurienti quidem appetibilis²⁷⁶*, satiato autem non multum.
De huius autem servi dispensatoris premio subdit dicit²⁷⁷* :^ds ^dt

^ds ¶Fons^G : <revera> Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 12, 42-43 (Krikones §2066 : Isidorus) = Vat. gr. 1611, f. 183rb13-18 : «Ἰσιδώρου . Τὸ δὲ " ἐν καιρῷ” προστέθειται ὅτι τὴν εὐκαιρίαν τῶν πραγμάτων προδιδοὺς τὴς τῳν καλῶν διαμαρτάνει θήρας // καὶ πάντα καλὰ ἐν καιρῷ αὐτῶν , // τὸ δὲ ἄκαιρον πανταχοῦ λυπηρόν , καὶ εὐεργεσία οὖν καιροῦ ἀμοιρήσασα καὶ τὸ ὄνομα ἀπόλλυσιν, οἷον ὁ αὐτὸς ἄρτος πεινῶντι μὲν ἡδὺς καὶ ἐράσμιος, κορεστέντι δὲ οὐ πάνυ καὶ αὐτὸ ποτήριον διψῶντι μὲν προσυνέστατον».
<cuius fons> Isidorus Pelusiota , Epistolae, lib. 3, ep. 170 Petro, PG 78, 861B5-C1 .
<Non hab.> Quarante-neuf lettres de saint Isidore de Péluse, R. Aigrin, Paris, 1911.

^dt ¶Nota Beneficium traduit ici εὐεργεσία qui est le bénéfice, conséquence de l’action opportune. La traduction a évacué le balancement du scholion entre l’agir au moment favorable (εὐκαιρίαν... ἐν καιρῷ) et l’agir hors du temps favorable (τὸ ἄκαιρον). Pour Isidore le fait de bien agir est indissociable du fait d’agir opportunément au point que ce qui est accompli hors du temps favorable ne peut plus être considéré comme portant avantage. Une bonne action perd tout bénéfice quand elle n’est pas accomplie à bon escient. [MM2019] [ADL2020] [MM2020]

²⁷⁵ enim] om. Ed1953

²⁷⁶ appetibilis] + est Ed1953

²⁷⁷ dicit] dicens

Numérotation du verset Lc. 12,43

Beatus ille servus quem, cum venerit Dominus, invenerit sic facientem.^DG

^DG ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2019} *

^marg.| {CLC12d11.10} BASILIUS. − Non dicit agentem a casu, sed sic facientem. Non enim vincere solum convenit, sed etiam certare legitime. Hoc autem est sic singula exequi sicut recipimus in mandatis.^DH

^DH ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2019}

^marg.| {CLC12d11.11} CYRILLUS. − Sic ergo fidelis servus et prudens, opportuno tempore distribuens prudenter cibaria famulis, hoc est spirituales escas, beatus erit, iuxta dictum salvatoris in hoc scilicet quod obtinebit adhuc maiora, et merebitur premia familiaribus debita.
Unde sequitur :

Numérotation du verset Lc. 12,44

Vere dico vobis, quia super omnia que possidet constituet illum.

^marg.| {CLC12d11.12} BEDA. − Quanta enim inter bonos auditores et bonos doctores est meritorum distantia, tanta est etiam premiorum hos enim, adveniens, cum vigilantes invenerit, faciet discumbere ; illos autem cum fideliter prudenterque dispensantes invenerit, super omnia que possidet constituet, id est super omnia celestis regni gaudia non utique ut horum soli dominium teneant ; sed ut eorum abundantius ceteris sanctis eterna possessione fruantur.

^marg.| {CLC12d11.13} THEOPHYLACTUS. − Vel super omnia bona sua constituet eum, non solum super suam familiam, sed ut tam terrena quam celestia ei obediant ; qualis fuit Iesus nave et Elias ; alter soli, alter nubibus mandans et omnes sancti, quasi Dei amici, rebus Dei utuntur. Quicumque etiam vitam virtuose peragit, et servos suos, id est iram et concupiscentiam, recte disposuit, exhibens temporibus singulis mensuram frumenti, ire quidem, ut afficiatur in habentes odio deum, concupiscentie vero ut necessaria utatur carnis provisione, ordinans eam in deum talis, inquam, constituetur super omnia que possidet dominus, dignus omnia per speculativum intellectum intueri.^du

^du ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 12, 44), PG 123, 901 A8-B11. [CGC2015]*

^marg.| {CLC12d11.14} CHRYSOSTOMUS. ²⁷⁸*{hom.78}. − Dominus autem non solum ex honore bonis reservato, sed ex minis pene in malos corrigit auditorem. ^DI
Unde sequitur :

^DI ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

²⁷⁸ Chrysostomus Li448 ] + In Matthaeum Ed1953

Numérotation du verset Lc. 12,45

Quod si dixerit servus ille in corde suo moram facit Dominus meus venire.

^marg.| {CLC12d11.15} BEDA. − [1] Nota, inter vitia servi mali ascriptum quod tardum Domini sui reditum putaverit. Non autem inter boni virtutes annumeratum, quod hunc citum [2] speraverit, sed quod²⁷⁹* tantum fideliter ministraverit. Nil ergo melius est quam ut patienter sustineamus ignorare quod sciri non potest ; sed tantum laboremus ut idonei inveniamur.^DJ ^dv

^dv ¶Fons : [1] Beda Venerabilis , In Lc., lib. 4, c. 12, CCSL 120, lin. 1142 sqq. : «Nota sane inter uitia serui mali adscriptum quod tardum domini sui reditum putauerit non autem inter boni uirtutes adnumeratum quod hunc citum sperauerat sed tantum quod ad iussionem domini quandocumque uenturi conseruis in tempore tritici mensuram dederit, hoc est uel sermonis diuini uel exempli sui regulam monstrauerit».
[1-2] Glossa ordinaria (Lc. 12, 45) [Strasbourg, 1481, t. 4, facsim., p. 188a marg.] ed. Gloss-e : «QUOD SI DIXERIT SERVUS. Nota inter vitia servi ascriptum quod tardum putat Domini reditum. In virtutibus boni non annumeratur, quod hunc cito [2] speraverit sed tantum quod fideliter ministravit. Nihil ergo est melius quam ut patienter sustineamus ignorare quod sciri non potest, sed tamen laboremus ut idonei inveniamur».
¶Nota La sentence est tirée de la Glose ordinaire, complétée par l’original de Bède à qui l’ensemble est attribué. [MM2020]

^DJ ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

²⁷⁹ quod] om. Ed1953

^marg.| {CLC12d11.16} THEOPHYLACTUS. − Ex eo autem quod non consideratur hora finis, multa peccata eveniunt nam si cogitaremus Dominum venire, et presto esse terminum vite nostre, minus utique peccaremus.^dw
Unde sequitur :

^dw ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 12, 45), PG 123, 901 D9-11. [CGC2015]*

Et ceperit percutere pueros et ancillas et edere et bibere et inebriari.

^marg.| {CLC12d11.17} BEDA. − In hoc servo cunctorum presulum malorum narratur damnatio qui neglecto domini timore, non modo ipsi luxurie vacant, sed etiam subditos iniuriis stimulant ; quamvis et typice possit intelligi pueros et ancillas percutere, corda infirmorum pravo exemplo vitiare ; edere autem, bibere et inebriari, facinoribus et seculi illecebris, que hominem dementant, occupari. De eius autem pena subditur :

Numérotation du verset Lc. 12,46

Veniet dominus servi illius die qua non sperat,

^marg.| scilicet iudicii vel mortis,

et dividet eum.

^marg.| {CLC12d11.18} BASILIUS. − Non quidem dividitur corpus, ut hoc quidem exponatur tormentis, illud vero dimittatur nam fabulosum est hoc, neque iusti iudicii, cum deliquerit totum, dimidium pati penam nec anima secatur, tota criminosam conscientiam possidens, et cum corpore mala cooperans ; sed divisio eius est perpetua alienatio anime a spiritu. Nunc enim etsi non sit gratia spiritus indignis, videtur tamen utcumque adesse, conversionem eorum exspectans ad salutem ; tunc vero totaliter amputabitur ab anima. Spiritus ergo sanctus et bravium est iustorum, et prima condemnatio peccatorum, quoniam eum indigni amittent.

^marg.| {CLC12d11.19} BEDA. − Vel dividet eum, a fidelium consortio segregando, et eis qui numquam ad fidem pertinuerant sociando.
Unde sequitur :

Partemque eius cum infidelibus ponet

^marg.| quia qui suorum et domesticorum curam non habet, fidem negavit, et est infideli deterior, ut ait Apostolus^dx

^dx 1Tim. 5, 8.

^marg.| {CLC12d11.20} THEOPHYLACTUS. − Recte etiam infidelis dispensator cum infidelibus partem accipiet quia vera caruit fide.^DK ^dy

^dy ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 12, 46), PG 123, 904 A9-11. [CGC2015]*

^DK ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

Numérotation du verset Lc. 12,
* distinctio 12

^marg.| {CLC12d12.1} THEOPHYLACTUS. − Hic nobis Dominus maius aliquid et terribilius ostendit ; non enim solum dispensator infidelis accepta privabitur gratia, ut nihil eum iuvet ad vitandum supplicia ; sed magis fiet ei damnationis causa dignitatis immensitas.^dz
Unde dicitur :

^dz ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 12, 46-47), PG 123, 904 B7-12. [CGC2015]*

Numérotation du verset Lc. 12,47

Ille autem servus, qui cognovit voluntatem Domini sui et non fecit secundum voluntatem eius, plagis vapulabit multis.

^marg.| {CLC12d12.2} CHRYSOSTOMUS. ²⁸⁰*{hom.27}. − Non enim similiter in omnibus omnia iudicantur, sed maior cognitio fit maioris pene materia unde sacerdos eadem peccans cum populo, multo graviora patietur.

²⁸⁰ Chrysostomus Li448 ] + In Matthaeum Ed1953

^marg.| {CLC12d12.3} CYRILLUS. − Homo enim perspicax, qui turpioribus suam voluntatem inclinavit, inexcusabile peccatum commisit, quasi propter malitiam recedens a domini voluntate ; sed homo rusticanus rationabilius implorabit veniam vindicantis.

Unde subditur :

Numérotation du verset Lc. 12,48

Qui autem non cognovit, et fecit digna, plagis vapulabit paucis.

^marg.| {CLC12d12.4} THEOPHYLACTUS. − Hic obiciunt aliqui merito punitur qui sciens voluntatem domini, non prosequitur sed cur punitur ignorans quia cum ipse scire potuisset, noluit ; sed pigritans ipse fuit ignorantie sue causa.^ea

^ea ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 12, 48), PG 123, 904 D1-6. [CGC2015]*

^marg.| {CLC12d12.5} BASILIUS. − Sed dices si hic quidem multa sustinet verbera, hic autem pauca, qualiter dicunt quidam, quod non imponit finem suppliciis sed sciendum est, quod hoc quod hic dicitur non numerum penarum, sed differentiam indicat potest enim aliquis esse dignus inextinguibili flamma, vel remissiori, vel intensiori ; et indeficienti verme, vel mitius torquente, vel fortius.

^marg.| {CLC12d12.6} THEOPHYLACTUS. − Ostenditur²⁸¹ autem consequenter quare doctoribus et scientibus intensior pena debeatur, cum dicitur

²⁸¹ Ostenditur] Ostendit Li448

Omni autem cui multum datum est, multum queretur ab eo, et cui commendaverunt multum, plus petent ab eo.

^marg.| Datur quidem doctoribus gratia faciendi miracula ; sed commendatur eis sermonis et doctrine gratia. Sed in dato quidem non dicit aliquid plus petendum, sed in commendato sive deposito nam gratia verbi incremento eget, et a doctore requiritur amplius non enim decet eum torpere, sed augere verbi talentum.^eb

^eb ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 12, 48), PG 123, 904 C2-12. [CGC2015]*

^marg.| {CLC12d12.7} BEDA. − Vel aliter. Multum sepe datur etiam quibusdam privatis, quibus etiam cognitio dominice voluntatis et exequendi que cognoscunt facultas impenditur ; multum autem commendatur illi cui cum sua salute dominici quoque gregis pascendi cura committitur. Maiori ergo gratia donatos, si deliquerint, maior vindicta sequetur ; mitissima autem omnium pena erit eorum qui preter peccatum quod originaliter traxerunt, nullum insuper addiderunt ; et in ceteris qui addiderunt tanto quilibet ibi tolerabiliorem habebit damnationem, quanto hic minorem habuit iniquitatem.

Numérotation du verset Lc. 12,
distinctio 13

^marg.| {CLC12d13.1} AMBROSIUS. − Dispensatoribus, id est sacerdotibus, premissa videntur esse proposita, quo²⁸² sciant sibi gravem in futurum penam esse subeundam, si familiam Domini gubernare neglexerint. Sed quia exiguus est profectus metu supplicii ab errore revocari, ideo Dominus ad querendam cupiditatem divinitatis inflammat, dicens :

²⁸² quo] quod ? La88

Numérotation du verset Lc. 12,49

Ignem veni mittere in terram.

^marg.| Non utique illum consumptorem bonorum, sed bone voluntatis auctorem, qui aurea dominice domus vasa meliorat, fenum vero consumit et stipulam. ²⁸³ ^ec

^ec ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 131-132, CCSL 14, p. 258.1387-259.1399 : «In superioribus uigilare nos uoluit per omnia exspectantes momenta Domini salutaris aduentum, ne dum aliquis remittit et neglegit de die in diem opera sua differens, iudicii futuri die uel propria morte praeuentus meritum suae conmendationis amittat. Et illa quidem in omnes praecepti forma generalis, uerum series sequentis exempli dispensatoribus, hoc est sacerdotibus uidetur esse proposita, quo sciant sibi grauem in futurum poenam esse subeundam, si saecularibus intenti deliciis familiam domini plebem que conmissam sibi gubernare neglexerint. Sed quia exiguus est profectus et parua meritorum gratia supplicii metu ab errore reuocari maior que praerogatiua caritatis et amoris, eo Dominus ad promerendam sui gratiam studia nostra acuit et adquirendae cupiditate diuinitatis inflammat dicens : ignem ueni mittere in terram, non utique illum ignem consumtorem bonorum, sed bonae uoluntatis auctorem, qui aurea dominicae domus uasa meliorat, faenum uero consumit et stipulam». [FG2013]*

²⁸³ La88 Ed1953 {MM2023}

^marg.| {CLC12d13.2} CYRILLUS. − Mos est autem sacre scripture ignem quandoque dicere sacros et divinos sermones ; sicut enim qui aurum et argentum purgare noverunt, per ignem consumunt eorum sorditiem ; sic salvator per evangelica documenta in virtute spiritus abstergit intellectum eorum qui credunt in eum. Hic est igitur ignis salubris et utilis, quo habitatores terre, frigidi quodammodo et extincti propter peccatum, incalescunt ad pietatis vitam.

^marg.| {CLC12d13.3} CHRYSOSTOMUS. − Terram enim ad presens vocat, non eam quam pedibus terimus, sed plasmatam manibus eius, scilicet hominem, cui dominus ignem ingerit ad consumptionem peccatorum et innovationem animarum.

^marg.| {CLC12d13.4} TITUS. − Est autem intelligendum eum de celo venisse. Non enim si de terra venisset²⁸⁴ in terram, diceret : Ignem veni mittere in terram . ^DL ^ed

^ed ¶Fons^G : Nicetas Heracleensis, Catena in Lc. 12, 49-50 (Krikones § 2087 Titus), Vat. gr. 1611, f. 185v2-3 : «Τίτου. Πόθεν ἦλθεν; ἀπ´ οὐρανοῦ δηλονότι. Οὐ γὰρ ἂν εἰ ἀπὸ γῆς ἦλθεν εἰς γῆν * , ἔλεγε· πῦρ ἦλθον βαλεῖν ἐπὶ τὴν γῆν».
* εἰς γῆν] om. Sickenberger (testis unicus)
<cuius fons> Titus Bostrensis, Commentarii in Lc. (Lc. 12, 49) ex catenis [CPG 3576], ed. J. Sickenberger , Titus von Bostra, Leipzig, 1901, p. 206 . [MM2021] [VS2022]
¶Nota D’après l’édition de Sickenberger, le ms. Vg1611 semble le seul témoin grec de ce scholion que la Catena traduit plus intégralement que Sickenberger ne l’a édité. [MM2022]

^DL ¶Codd. : Li448 Mt366 Ed1953 {MM2020}

²⁸⁴ Non enim si de terra venisset] om. Li448

^marg.| {CLC12d13.5} CYRILLUS. − Huius autem ignis Dominus accelerabat incendium.
Unde sequitur :

Et quid volo nisi ut accendatur.

^marg.| Credebant enim iam quidam²⁸⁵ ex Israel, quorum exordium fuerant venerandi discipuli ; sed ignis semel in Iudea accensus totum orbem occupare debebat, consummata tamen passionis eius dispensatione.
Unde sequitur :

²⁸⁵ iam quidam] inv. Li448

Numérotation du verset Lc. 12,50

Baptisma²⁸⁶* autem habeo baptizari.

²⁸⁶ Baptisma] Baptismo Ed1953

^marg.| Nam ante venerabilem crucem et eius resurrectionem a mortuis, in sola Iudea fiebat mentio predicationis et miraculorum ipsius postquam autem principem vite insanientes occiderunt, tunc apostolis precepit dicens^ee : « Euntes, docete²⁸⁷ omnes gentes ».^DM

^ee Mt. 28, 19.

^DM ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2023}

²⁸⁷ docete] docentes Li448

^marg.| {CLC12d13.6} GREGORIUS. Super Ezechielem. − Vel aliter. [1] Ignis in terram mittitur cum per ardorem sancti Spiritus afflata terrena mens a carnalibus suis desideriis concrematur²⁸⁸*. [2] Succensa autem spirituali amore, malum quod fecit plangit, et sic terra ardet quando accusante se conscientia, cor peccatoris in dolore penitentie crematur.^DN ^ef

^ef ¶Fons : [1] Gregorius , Super Ezechielem I, hom. 2, § 12, CCSL 142 p. 24.229-235 : «Ignis quippe in terram mittitur cum per ardorem sancti Spiritus afflata terrena mens a carnalibus suis desideriis concrematur». [2] Gregorius , Super Ezechielem I, hom. 5, § 8, CCSL 142, p. 60.121-124 : «Cum enim carnalis mens spiritum sanctum accipit, spiritali amore succensa malum plangit quod fecit. Et terra ardet, quando accusante se conscientia cor peccatoris uritur, atque in dolore paenitentiae crematur». [FG2013]*
<ex quo> = Alulfus sancti Martini Tornacensis , Liber gregorialis, pars III : Expositio Novi Testamenti, exp. Euang. sec. Lucam, c. 50, PL 73, 1216.12 sqq. : «[1] Ignis quippe in terram mittitur, cum per ardorem sancti Spiritus afflata terrena mens a carnalibus suis desideriis concrematur. [2] Cum enim carnalis mens sanctum Spiritum accipit, amore spirituali succensa, malum plangit quod fecit. Et terra ardet, quando accusante se conscientia, cor peccatoris uritur, et in dolore poenitentiae crematur ».
¶Nota : Les deux extraits qui composent la sentence se trouvent déjà réunis chez Alulfe de Tournais, possible instrument de travail des ouvriers de la Catena. [MM2023]

^DN ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2023}

²⁸⁸ concrematur] crematur Ed1953

^marg.| {CLC12d13.7} BEDA. − Addit autem baptisma²⁸⁹* habeo baptizari id est sanguinis proprii tinctione prius habeo perfundi ; et sic corda credentium spiritus igne inflammare.^DO ^eg

^eg ¶Fons : Beda Venerabilis , In Lc., lib. 4, c. 12, CCSL 120, lin. 1207 sqq. : «Baptisma autem habeo baptizari. Sanguinis, inquit, proprii tinctione prius habeo perfundi et sic corda credentium spiritus igne quo terrena omnia simul et animam suam despicere immo odire queant inflammare». [MM2023]

^DO ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020]

²⁸⁹ baptisma] baptisma Ed1953

^marg.| {CLC12d13.8} AMBROSIUS. − [1] [c] Tanta autem est Domini dignatio ut infundende nobis devotionis, et consummande perfectionis in nobis, et maturande pro nobis passionis studium sibi inesse testetur.

[a]Unde sequitur :

Et quomodo coarctor usque dum perficiatur?

^marg.| [b] Quidam codices habent et quomodo angor²⁹⁰*, id est contristor . [d] Cum enim in se nihil habuerit quod doleret, nostris tamen angebatur erumnis, et tempore mortis mestitiam pretendebat, quam non ex metu mortis sue, sed ex mora nostre redemptionis assumpserat. Qui enim usque ad perfectionem angitur, de perfectione securus est [2] quia eum conditio corporalis affectus, non formido mortis offendit. Nam qui corpus suscepit, omnia debuit subire que corporis sunt, ut esuriret, sitiret, angeretur et contristaretur. Divinitas autem per hos affectus nescit commutari. Simul etiam ostendit quod in certamine passionis mors corporis, absolutio anxietudinis, non coacervativa sit doloris.^DP ^eh

^eh ¶Fons : [1] <revera> Beda Venerabilis , In Lc., lib. 4, c. 12, CCSL 120, p. 261.1214-1223 : «[a] Et quomodo coartor usque dum perficiatur . [b] Quidam codices habent, et quomodo angor. [c] Tanta itaque Domini dignatio est ut infundendae nobis deuotionis et consummandae perfectionis in nobis et maturandae pro nobis studium passionis sibi inesse testetur qui [d] cum in se nihil habuerit quod doleret nostris tamen angebatur siue coartabatur aerumnis et sub tempore passionis maestitiam praetendebat quam non ex metu mortis suae sed ex mora nostrae redemptionis adsumpserat iuxta quod ait : et quomodo angor usque dum perficiatur. Utique qui usque ad perfectionem angitur de perfectione securus est».
<cuius fons> Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 131, CCSL 14, p. 258.1383-259.1392 : «[1] [a-b] om. [c] Tanta itaque Domini dignatio est, ut infundendae nobis deuotionis et consummandae perfectionis in nobis et maturandae pro nobis studium passionis sibi inesse testetur. Qui [d] cum in se nihil habuerit quod doleret, nostris tamen angebatur aerumnis et sub tempore mortis maestitiam praetendebat, quam non ex metu mortis suae, sed ex mora nostrae redemtionis adsumserat iuxta quod scriptum est : et quomodo angor, usquedum perficiatur? Utique qui usque ad perfectionem angitur de perfectione securus est. Sed etiam alibi : tristis inquit est anima mea usque ad mortem. Non propter mortem, sed usque ad mortem tristis est Dominus, [2] quia eum condicio corporalis adfectus, non formido mortis offendit. Nam qui corpus suscepit omnia debuit subire quae corporis sunt, et esuriret sitiret angeretur contristaretur, diuinitas autem conmutari per hos nescit adfectus. Simul ostendit quod in certamine passionis mors corporis absolutio anxietudinis, non coaceruatio sit doloris. Putatis quod pacem ueni dare in terram? Non dico uobis, sed separationem. Erunt enim ex hoc quinque in domo una diuisi, tres in duo et duo in tres diuidentur. Pater in filium et filius in patrem diuidentur, mater in filiam et filia in matrem, socrus in nurum suam et nurus in socrum suam». [FG2013]*
¶Nota La Catena associe les deux premières phrases du commentaire de Bède avec l’original du commentaire d’Ambroise que Bède citait avec quelsurs leçons propres que Thomas ne reprend pas à son compte. [MM2020]

^DP ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

²⁹⁰ quomodo angor] que (?) angor Li448, coangor Ed1953

^marg.| {CLC12d13.9} BEDA. − [b] Quomodo autem post baptisma sue passionis, post ignis spiritualis adventum terra sit arsura, declarat subdens : [a] ^DQ ^ei

^ei ¶Fons : Beda Venerabilis , In Lc., lib. 4, c. 12, CCSL 120, lin. 1224 sqq. : «[a] Putatis quia pacem ueni dare in terram? non, dico uobis, sed separationem. [b] Quo modo post baptisma suae passionis post ignis spiritalis aduentum terra sit arsura declarat ». [MM2023]

^DQ ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2023}

Numérotation du verset Lc. 12,51

Putatis quia pacem veni dare in terram ? Non, dico vobis, sed separationem.

^marg.| {CLC12d13.10} CYRILLUS. − Quid dicis, Domine ? Non venisti pacem daturus qui factus es nobis pax, pacificans per crucem celestia et terrestria qui dixisti^ej : « Pacem meam do vobis ». Sed manifestum est quod utilis quidem est pax, quandoque autem damnosa et separans ab amore divino, per quam scilicet consentitur his qui a Deo dissident et ob hoc federa terrena docuit vitare fideles.^DR
Unde sequitur :

^ej Io. 14, 27.

^DR ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2023}

Numérotation du verset Lc. 12,52

Erunt enim quinque ex hoc in domo una divisi, tres in duos et duo in tres

Numérotation du verset Lc. 12,53

dividentur, pater in filium etc.²⁹¹*

²⁹¹ etc.] om. Ed1953

^marg.| {CLC12d13.11} AMBROSIUS. − [b] Cum sex personarum videatur facta subiectio, patris et filii, matris et filie, socrus et nurus ; [a] quinque tamen sunt, [c] quia eadem mater que socrus accipi potest que enim est mater filii, socrus eius uxoris est.^ek

^ek ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 137, CCSL 14, p. 261.1475-1482 : «Ergo etiam secundum litteram pie intellegentibus expositio religiosa non deest, subest tamen quo altius referendum putemus hunc sensum, quia addidit : erunt ex hoc quinque in domo una diuisi, tres in duo et duo in tres diuidentur. [a] Qui sunt enim quinque, [b] cum sex personarum uideatur facta subiecto, patris et filii, matris et filiae, socrus et nurus? [c] Quamquam eadem mater quae socrus accipi possit ; quae enim mater est filii socrus eius uxoris est, ut iuxta litteram quoque numeri non absurda sit ratio liquido que clareat fidem uinculis nexam non esse naturae, quia licet officio pietatis obnoxii fide tamen liberi sunt». [FG2013]

^marg.| {CLC12d13.12} CHRYSOSTOMUS. − Per hoc autem futurum eventum protulit. Contingebat enim in eadem domo aliquem esse fidelem, cuius pater vellet eum ad infidelitatem protrahere ; sed intantum prevaluit virtus doctrine Christi, ut filii patres dimitterent, matresque filie, et liberos parentes. Libuit enim fideles Christi non solum contemnere propria, sed et cuncta simul pati, dummodo cultu fidei non careant. Si autem purus homo esset, unde suppeteret ei hoc posse meditari, quod a patribus plus amaretur quam filii, et a filiis plusquam patres, et a viris plusquam coniuges ; et hoc non in una domo aut centum, sed ubique terrarum et non solum hoc predixit, sed etiam opere consummavit.

^marg.| {CLC12d13.13} AMBROSIUS. − Mystica autem interpretatione domus una, homo unus est. Duos autem legimus frequenter, animam et corpus ; quod si duobus convenerit, efficit utraque unum aliud est quod servit ; aliud cui subicitur. Tres autem anime affectiones sunt una rationabilis, alia concupiscibilis, tertia irascibilis. Duo ergo in tres, et tres in duo dividuntur. Etenim per adventum Christi homo, qui erat irrationabilis, rationabilis factus est. Eramus carnales, terreni ; misit Deus spiritum suum in corda nostra, facti sumus filii spirituales. Possumus etiam dicere, quod in hac domo sunt alii quinque, id est odor, tactus, gustus, visus et auditus. Si ergo secundum ea que audimus, aut legimus sensu visus atque auditus, excludamus superfluas voluptates corporis, que gustu tactuque et odore percipiuntur ; duo in tres dividimus, eo quod mentis habitus vitiorum non capiatur illecebris. Aut si quinque sensus acceperimus corporales, vitia iam corporis et peccata se separant. Possunt etiam caro videri atque anima ab odore, tactu gustuque luxurie separata : ortior enim rationis sexus velut in viriles fertur affectus, hec molliorem studet tenere rationem. Ex his itaque diversarum cupiditatum motus inolevit ; sed ubi in se anima redit, degeneres abiurat heredes ; caro quippe cupiditatibus suis, quas sibi ipsa generavit, tamquam sentibus mundi doluit esse confixam sed velut corporis quedam atque anime nurus, voluptas motui prave cupiditatis innubit. Ergo quamdiu mansit in una domo, conspirantibus vitiis, individua consensio, nulla videbatur esse divisio ; ubi vero Christus ignem, quo delicta cordis exureret, vel gladium, quo secreta penetrantur, misit in terras ; tunc caro atque anima regenerationis innovata mysteriis, copulam posteritatis eliminat, ut dividantur parentes in filios, dum intemperans motus intemperantiam abdicat, et anima declinat consortium culpe. Filii quoque in parentes dividuntur, dum renovati homines vitia vetusta declinant, voluptasque adolescentior seriose domus refugit disciplinam.^el

^el ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 138-146, CCSL 14, p. 261.1483-265.1592 : «Non incongruum quoque uidetur, si mystica interpretatione enodemus hunc sensum. Domus una homo unus est ; unusquisque enim domus aut dei est aut diaboli. Itaque domus spiritalis homo est spiritalis, sicut habemus in epistula Petri : et uos tamquam lapides uiui aedificamini domus spiritalis in sacerdotium sanctum. In hac ergo domo duo in tres, tres in duo diuiduntur. Duo legimus frequenter animam et corpus. Quodsi duobus in terra conuenerit, effecit utraque unum. Et alibi : castigo corpus meum et seruituti redigo. Aliud est quod seruit, aliud cui subicitur. Si duos agnouimus, etiam tres agnoscamus, quod procliue ex illis duobus est intellegere. Tres enim animae in corpore adfectiones sunt, una rationabilis, alia concupiscibilis, tertia inpetibilis * , hoc est logistikon, epithumêtikon, thumikon. Non ergo duo in duo, sed duo in tres et tres in duo diuidentur ; etenim per aduentum Christi homo qui erat inrationabilis rationabilis factus est. Ante eramus similes bestiarum, quae rationem nesciunt, eramus carnales, eramus terreni iuxta sententiam : terra es et in terram ibis. Venit Dei filius, misit spiritum suum in corda nostra, facti sumus filii spiritales. Possumus dicere quia in hac domo sunt alii quinque, id est odor tactus gustus uisus auditus. Ergo si secundum ea quae audimus aut legimus separato sensu uisus atque auditus excludamus superfluas corporis uoluptates, quae gustu tactu que et odore pariuntur, duos in tres diuidimus, eo quod mentis habitus uitiorum non capiatur inlecebris, sed aemulatione uirtutis a lenociniis se uoluptatis abducat nec fiat omnium una consensio, quae praecipitet in errorem, sed diuidendo se separent desideria cordis et officia uirtutis. Aut si quinque sensus accipimus corporales, uitia iam corporis et peccata se separant. Et fortasse quinque sunt quos fratres suos ille in evangelio diues luxuriosus adpellat qui cruciari describitur aput inferos, quibus mandari rogat ut nouerint in hoc saeculo delicias abdicandas, ut possint requiem habere post saeculum studia uirtutis. Possunt etiam uideri caro atque anima ab odore tactu gustu que luxuriae separatae in una domo se aduersus incursantia uitia diuidentes, caro et anima subicientes se dei legi, remouentes a lege peccati. [...] Quae si adpetentiam corporis refrenasset, in ipso ortu esset exstincta origo peccati, quam uelut uirili infusam corporis motu madefacta anima etiam sui uigore corrupto alienis grauis oneribus parturiuit. Etenim ille uiolentior et fortior sexus quodam ualido inpetu uelut uirilis fertur adfectus, haec molliorem quam uehementiorem studet tenere rationem. Ex his itaque diuersarum cupiditatum motus adoleuit. Sed ubi in se anima redit, deformis partus pudore conuenta degeneres abiurat heredes abdicans motus, exosa peccatum. Caro quoque grauium laborum defaenerata sorte et usura iniuriae miserabilis fatigata ubi se cupiditatibus suis, quas sibi ipsa generauit, tamquam sentibus mundi doluit esse confixam, ueterem hominem festinat exuere, ut se sibi auferat, ne inprouidam parentem successio peritura destituat. Rursus cupiditatum inrationabilis motus quasi cuiusdam formae decore fucato lenociniis uoluptatis inlectans eam sibi tamquam in usum societatis adsciuit. Ita uelut quaedam corporis atque animae nurus uoluptas motui prauae cupiditatis innubit. Ergo quamdiu mansit in una domo conspirantibus uitiis indiuidua inseparabilis que consensio, nulla uidebatur esse diuisio. Ubi uero Christus ignem quo delicta carnis * exureret uel gladium qui significat exsertae aciem potestatis, quo spiritus medullarum que secreta penetrantur, misit in terras, tunc caro atque anima regenerationis innouata mysteriis oblita quod erat incipit esse quod non erat ac se ueteris uitii quamuis sibi ante dilecti societate secernit et quasi prodigae copulam posteritatis eliminat, ut diuidantur parentes in filios, dum intemperans motus temperantia corporis abdicatur et anima declinat consortium culpae nec extrariae illi et foris sumtae locus remanet uoluptati. Filii quoque in parentes diuiduntur, dum renouati homin is censuram senilem uitia uetusta declinant pietatis que normam uoluptas adulescentior tamquam seriae domus refugit disciplinam. Non incongruum quoque est, si putemus quod et isti ideo se diuidant, ut meliores fiant parentibus maxime cum in posterioribus dixerit : si quis uenit ad me et non odit patrem aut matrem et filios et fratres et sorores, etiam animam suam, non potest meus discipulus esse. Et ideo secundum simplicem intellegendi formam gentilibus parentibus qui christum sequitur filius antefertur ; religio enim praestat pietatis officiis».
* irascibilis] E (München Clm. 14117)
* cordis] a (Milano, Ambros. C 127) m (Milano, Archivio Capitolare) n (Milano, Ambros. T 63 sup.) y (familia codicum F O p V). CCSL 14, p. 265, in apparatu. [FG2013]

^marg.| {CLC12d13.14} BEDA. − Vel aliter. Per tres significantur qui fidem trinitatis habent ; per duo infideles, qui a fidei unitate dissentiunt. Pater autem diabolus est, cuius filii imitando eramus ; sed postquam venit ignis ille celestis, nos ab invicem separavit, et ostendit alterum patrem, qui est in celis. Mater synagoga, filia est ecclesia primitiva, que et eamdem, de qua genus ducit, synagogam fidei persecutricem sustinuit, et ipsa eidem synagoge fidei veritate contradixit. Socrus synagoga, nurus ecclesia de gentibus quia sponsus ecclesie Christus filius est synagoge secundum carnem. Synagoga ergo in nurum et in filiam est divisa, que credentes de utroque populo persequitur sed et ille in socrum et in matrem sunt divise, quia nolunt carnalem circumcisionem suscipere.

Numérotation du verset Lc. 12,
* distinctio 14

^marg.| {CLC12d14.1} THEOPHYLACTUS. − Cum de predicatione disceptasset, et eam nominasset gladium, poterant audientes turbari, nescientes quid diceret. Et ideo Dominus subdit quod sicut ereas dispositiones per quedam signa cognoscunt, sic deberent eius adventum cognoscere ; et hoc est quod dicit :

Numérotation du verset Lc. 12,54

Cum videritis nubem orientem ab occasu, statim dicitis : Nimbus venit et ita fit,

Numérotation du verset Lc. 12,55

et cum austrum flantem dicitis quia estus erit, et ita fit.

^marg.| Quasi dicat verba mea et opera mea me indicant contrarium vobis potestis igitur coniectare quia non veni pacem dare, sed imbrem et turbinem. Ego enim sum nubes, et venio ab occasu, id est ab humana natura pridem multa induta peccatorum caligine veni etiam ponere ignem, id est estum incitare sum enim auster ventus calidus, et oppositus boreali frigiditati.^em

^em ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 12, 54), PG 123, 909 A1-B6. [CGC2015]*

^marg.| {CLC12d14.2} BEDA. ²⁹² − Vel qui²⁹³ ex elementorum immutatione statum²⁹⁴* aurarum quia voluerunt²⁹⁵, facillime prenoscere potuerunt, possent etiam si vellent tempus adventus Domini ex dictis intelligere prophetarum. ^DS ^en

^en ¶Fons : Beda Venerabilis , In Lc., lib. 4, c. 12, CCSL 120, lin. 1280 sqq. : «Sed et ad litteram manifestus est sensus quia qui ex elementorum immutatione statum aurarum quia uoluerunt facillime praenoscere potuerunt possent etiam, si uellent, hoc tempus, hoc est uel primi uel secundi dominici aduentus, nam de utroque non nulla praemiserat, ex dictis intellegere prophetarum qui hoc utrumque manifestissimis uel indiciis rerum uel annorum praesignauere curriculis». [MM2024]

^DS ¶Codd. : Arag5 Li448 Ed1953 {MM2020} {MM2024}

²⁹² Beda] om. Arag5

²⁹³ qui] quia praem. Arag5 cum Beda

²⁹⁴ statum Arag5 Li448 ] flatum Ed1953, voluerunt praem. Arag5 cum Beda

²⁹⁵ quia voluerunt] om. Arag5

^marg.| {CLC12d14.3} CYRILLUS. − Prophete enim multifarie prenuntiaverunt Christi mysterium. Decebat ergo, si prudentes essent, ad futura prospectum intendere ; nec ignorare futuras tempestates post vitam presentem valerent erit enim ventus et pluvia et supplicium futurum per ignem ; et hoc significatur cum dicitur nimbus venit. Decebat etiam salutis tempus non ignorare, scilicet adventum salvatoris, per quem perfecta pietas intravit mundum. Et hoc significatur cum dicitur dicitis quia estus erit. Unde in eorum reprehensionem subditur :

Numérotation du verset Lc. 12,56

Hypocrite, faciem celi et terre nostis probare ; hoc autem tempus quomodo non probatis?

^marg.| {CLC12d14.4} BASILIUS. In Exameron. {hom.6} − Est autem notandum quod necessarie sunt humane vite siderum coniecture, dummodo quis ultra mensuram non perquirat eorum indicia. Est enim nonnulla de pluviis futuris percipere ; plura quoque de estibus, et impetu ventorum, vel particularibus vel universalibus, vel violentis vel levibus. Quanta vero commoditas ex eorum coniectura vite prestetur, quis nescit interest enim naute pronosticari procellarum pericula, viatori mutationem eris, colono fructuum copiam.

^marg.| {CLC12d14.5} BEDA. − Sed ne²⁹⁶ aliqui de turba se prophetice lectionis ignaros, temporum cursus probare non posse causarentur, vigilanter adiungit :

²⁹⁶ ne] neque Li448

Numérotation du verset Lc. 12,57

Quid autem et a vobis ipsis non iudicatis quod iustum est.

^marg.| Ostendens eos, etsi litteras nesciant, naturali tamen ingenio posse dignoscere eum, qui opera fecit que nullus alius fecisset, supra hominem et deum esse unde post huius seculi iniustitias, iustum creatoris iudicium esse venturum.

^marg.| {CLC12d14.6} ORIGENES. ²⁹⁷*{hom.35}. − Nisi autem esset nobis natura insitum id quod iustum est iudicare, numquam salvator hoc diceret.^DT

^DT ¶Codd. : Li448 Ed1953 {MM2020}

²⁹⁷ Origenes] + in Lucam Ed1953

Numérotation du verset Lc. 12,
* distinctio 15

^marg.| {CLC12d15.1} THEOPHYLACTUS. − Postquam ostendit Dominus laudabilem discordiam, ex hinc docet laudabilem pacem, cum dicit :

Numérotation du verset Lc. 12,58

Cum autem vadis cum adversario tuo ad principem, in via da operam liberari ab illo.

^marg.| Quasi dicat cum trahit te adversarius ad iudicium, da operam, id est omnibus modis excogites, ut absolvaris ab illo. vel da operam ; id est etsi nihil habeas, mutuum accipe, ut absolvaris ab illo, ne te coram iudice conveniat.
Unde sequitur :

Ne forte trahat te apud iudicem, et iudex tradat te exactori, et exactor mittat te in carcerem.^eo

^eo ¶Fons^G : Theophylactus, Enarratio in Evangelium Lucae (Lc. 12, 58), PG 123, 909 B9-C5. [CGC2015]*

^marg.| {CLC12d15.2} CYRILLUS. − In quo angustias patieris donec etiam novissimum assem exigent et hoc est quod subdit :

Numérotation du verset Lc. 12,59

Dico tibi : Non exibis inde, donec etiam novissimum minutum reddas.

^marg.| {CLC12d15.3} CHRYSOSTOMUS. ²⁹⁸*{hom.16}. − Videtur mihi de presentibus iudicibus dicere, et de itinere ad presens iudicium et de carcere huius mundi per hec enim que apparent et in promptu sunt, irrationabiles homines se corrigere consueverunt frequenter enim non solum ex futuris bonis vel malis commonet, sed etiam ex presentibus, propter grossiores auditores.

²⁹⁸ Chrysostomus Li448 ] + In Matthaeum Ed1953

^marg.| {CLC12d15.4} AMBROSIUS. − Vel adversarius noster diabolus est, qui serit illecebras delictorum, ut habeat in supplicio participes quos habuit in errore consortes adversarius etiam nobis est omnis vitiorum usus : denique adversaria est nobis mala conscientia, que nos et hic afficit, et in futurum accusabit et prodet. Demus igitur operam ut dum in hoc sumus vite curriculo constituti, tamquam a malo adversario, ita ab improbo liberemur actu ; ne dum imus cum adversario ad magistratum, in via nostrum condemnet errorem. Quis autem est magistratus nisi penes quem omnis potestas est. Hic autem magistratus tradit reum iudici, ei scilicet cui vivorum et mortuorum tribuit potestatem, scilicet Iesu Christo, per quem occulta redarguuntur, et improbi operis pena mandatur. Ipse exactori tradit, et in carcerem mittit ; dicit enim : ‘Tollite et mittite illum in tenebras exteriores’^ep Et exactores suos monstrat esse angelos, de quibus dicit^eq : « exibunt angeli, et separabunt malos de medio iustorum, et mittent eos in caminum ignis ». Sed subditur :

^ep Mt 22, 13.

^eq Mt 13, 49.50.

Dico tibi non exies inde donec etiam novissimum minutum reddas.

^marg.| Si enim qui pecuniam solvunt, non prius evacuant fenoris nomen quam totius sortis usque ad minimum quocumque solutionis genere quantitas universa solvatur ; sic compensatione caritatis actuumque reliquorum, vel satisfactione quacumque peccati pena dissolvitur.^er

^er ¶Fons : Ambrosius, Super Lucam, lib. 7, § 150-156, CCSL 14, p. 266.1632-268.1704 : «Et iuxta Matthaeum quidem aduersarius est, cum quo minime tibi in hac uita conuenisse uideatur, qui aput iudicem futurum mortuorum atque uiuorum manentis simultatis te crimine persequatur, iuxta Lucam autem est aduersarius noster ille praecipue, qui serit inlecebras delictorum, ut habeat in supplicio participes, quos habuit in errore consortes, atque ideo socios quaerit ad culpam, ut obnoxios prodat ad poenam. Quem nobis cauendum Petrus apostolus monet dicens : aduersarius uester diabolus tamquam leo rapiens et rugiens quaerit quem deuoret [...] Itaque aduersarius nobis omnis uitiorum usus, aduersaria nobis libido, aduersaria auaritia, aduersaria omnis inprobitas, aduersaria omnis iniqua cogitatio, omnis denique mala est conscientia, quae nos et hic adficit et in futurum accusabit et prodet, sicut testatur apostolus dicens : testimonium reddente illis conscientia illorum et inuicem cogitationibus accusantibus aut etiam defendentibus. Quodsi conscientia unumquemque prodit, quanto magis gestorum nostrorum opus ante Deum praesto est, quod expressum in nostro corpore ultimo tempore recensebitur et secretum cogitationis scriptum in cordibus nostris legetur ! Demus igitur operam, ut dum in hoc sumus uitae curriculo constituti, tamquam a malo aduersario ita ab inprobo liberemur actu, ne, dum imus cum aduersario ad magistratum, in uia nostrum condemnet errorem. Quis est magistratus nisi penes quem omnis potestas est et qui pleni et perfecti temporis sublimem sibi uindicat dignitatem, ad quem bonorum operum fretus conscientia non timens aduersarium sanctus propheta festinat dicens : sitiuit anima mea ad Deum uiuum, quando ueniam, et parebo ante faciem Dei? Hic enim magistratus trad et reum iudici, ei scilicet, cui uiuorum et mortuorum tribuit potestatem et tribuit per naturam, non per gratiam ; non enim quam non habebat accepit, sed quam ex substantia patris, cum generaretur, adsumsit. Hunc magistratum tibi et iudicem monstrat, qui monstrauit accusatorem, et ostendit quando sit reuelandus. In die, inquit, qua iudicabit Deus occulta hominum secundum evangelium meum per Iesum Christum Dominum nostrum. Hic igitur est iudex Iesus Christus, per quem occulta redarguuntur et inprobi operis poena mandatur . Vis scire Christum esse iudicem, qui exactori tradit et in carcerem mittit? Ipsum interroga, immo ipsum lege in evangelio dicentem : tollite et mittite illum in tenebras exteriores. Exactores quoque suos ipse monstrauit alio loco ubi dicit : sic erit in consummatione saeculi ; exibunt angeli et separabunt malos de medio iustorum et mittent eos in caminum ignis : ibi erit fletus et stridor dentium. Superest nunc ut intellegamus quid sibi uelit figura quadrantis. Et uidetur usualis rei expressum nomine intellectus spiritalis arcanum. Nam sicut qui pecuniam soluunt debitum reddunt, nec prius euacuatur faenoris nomen quam totius sortis ad nummum usque quocumque solutionis genere quantitas uniuersa soluatur, sic conpensatione caritatis actuum que reliquorum uel satisfactione quacumque peccati poena dissoluitur». [FG2013]

^marg.| {CLC12d15.5} ORIGENES. − Vel aliter. Quatuor personas hic ponit, adversarii, principis, exactoris, et iudicis ; apud Mattheum vero persona pretermissa est principis, et pro exactore minister insertus. Discrepant etiam, quod ille quadrantem, iste minutum posuit ; uterque autem dixit novissimum. Cunctis autem hominibus duos angelos adesse legimus ; malum qui adversa exhortatur, bonum qui optima persuadet. Ille autem adversarius noster, quotiescumque peccamus, exultat, sciens quoniam habet potestatem apud principem seculi huius, qui se miserat, exultandi et gloriandi. In greco autem cum articulo tu, qui singularitatis significator est, adversarium posuit, ut ostenderet singulis hominibus singulos adversarios esse, qui ubique eos sequantur ; principem vero sine articulo posuit, ne certum videretur ostendere, sed unum de pluribus non enim unusquisque nostrum habet proprium principem, sed sue genti communem. Da ergo operam ut libereris ab adversario tuo, sive a principe, ad quem te adversarius trahit, habendo sapientiam, iustitiam, fortitudinem et temperantiam. Si autem dederis operam, esto in eo qui dicit^es : « Ego sum via » ; alioquin trahet te adversarius ad iudicem. Dicit autem trahit, ut ostendat nolentes ad condemnationem compelli. Iudicem autem alium nescio nisi dominum nostrum Iesum Christum, qui tradit exactori. Singuli exactores proprios habemus dominantur exactores, si debuerimus aliquid si omnibus universa reddidero, nemo exactor est, et intrepida mente respondeo nihil tibi debeo. Quod si debitor fuero, mittet me exactor in carcerem, nec patietur exire, nisi debitum omne persolvero non enim habet exactor potestatem ut mihi saltem quadrantem concedat. Qui donavit debitori quingentos denarios, et alii quinquaginta, dominus erat ; iste qui exactor est, dominus non est ; sed a domino ad exigenda debita prepositus. Novissimum autem minutum dicit gracile et tenue peccata enim nostra aut pinguia sunt, aut tenuia. Beatus igitur est qui non peccat. Secundo autem si tenue peccatum habeat, inter ipsa quoque tenuia diversitas est alioquin non diceret donec novissimum redderet minutum. Si enim parum debet, non egredietur nisi solvat minimum quadrantem ; qui autem magno debito fuit obnoxius, infinita ei ad reddendum secula numerabuntur.

^es Io. 14, 6.

^marg.| {CLC12d15.6} BEDA. − Vel aliter. Adversarius noster in via est sermo Dei contrarius nostris carnalibus desideriis in presenti vita a quo liberatur qui preceptis eius subditur. Alioquin tradetur iudici quia, sermone domini contempto, peccator reus tenebitur in examine iudicis quem iudex exactori tradet, id est maligno spiritui, ad ultionem qui mittetur in carcerem, id est in infernum ; ubi quia semper solvere penas patiendo, sed numquam persolvendo, veniam consequi non poterit, numquam exinde exibit ; sed cum terribilissimo serpente diabolo perpetuas penas luet.

Comment citer cette page ?
Martin Morard et alii, ed., Thomas de Aquino. Catena aurea (Lc. Capitulum 12 ), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 05/05/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=catena&numLivre=57&chapitre=57_12)

Signaler un complément d'information

Notes :

<57. - Lucae evangelium>

Capitulum 12

<57. Catena aurea in Lucam>

Capitulum 12